Paliya/Amargoso - AHR · 2017-11-20 · langaw hit karubasa, aphids, white flies, ngan leaf folders...
Transcript of Paliya/Amargoso - AHR · 2017-11-20 · langaw hit karubasa, aphids, white flies, ngan leaf folders...
1 Paliya- Inatpan nga Pagpananom
Grupo hin Tanom: Cucurbits (paliya, melon, pipino, upo, melon)
Pagsusurunod han pagtanom Sundi pagtanom hin mga cucurbits, dahonon nga utan,
mustasa ngan sweet corn. Ayaw sundi pagtanom hin atsal,
kamatis ngan tarong.
Klima ngan tuna nga pagtatamnan An ampalaya naayon hin magpaso nga panahon ngan
naturok dida hin mga lugar nga mayda magpaso nga klima
nga mayda temperatura tikang ha 20 ngadto hit 35’c. An
ampalaya nagkakamay-ada mga sakit dara hin ura-ura it
pag inuran. An mga ampalaya nga aada hiton parte nga
mayda lam-aw madali liwat nga magkadudunot. Ini nga
tanom naayon hin mga mamara ngan barason ngan
haguka nga tuna nga may-ada hataas nga organic matter.
Mga Istruktura para han protektado nga pagtanom An balay balay nga mayda atop nga UV-treated plastic
epektibo ha pagprotektar han mga tanom nga ampalaya
para hira diri maghulos. An balay balay pwede nga himuon
gamit an kawayan ngan pwede nga magamit sakob hit 3
ngadto ha 5 ka tuig.
An abot han ampalaya nga may balay balay naabot hin
doble han abot han ampalaya nga dida la igtanom ha
gawas. Ini tungod kay dida hit sakob han balay balay,
natatagan hin mas halaba nga panahon an tanom nga
makabunga ngan mas halaba liwat an panahon nga pwede
in hira pag anihan.
Para han dugang nga mga detalye hiunong han paghimo
han mga istruktura para ha pagpananom hin mga utan didi
ha Pilipinas, basaha an iba nga mga kaupod hini nga
barasahon.
Pag-andam han tuna nga taramnan Pag arado ngan pag karas hin ma 200 metros kwadrado
nga lugar (sakob han balay balay). Liwat angahaw pag
arado ngan pagkaras an lugar kahuman hin isa ka semana
para mapino an tuna, mapatag an lugar, ngan
magkakukuha an mga sighot.
Iandam an mga raised beds o taramnan nga tag isa ka
metro an kahalapad. Tagi hin distansya nga 2.5 ka metro
an kada taramnan. Paghimo liwat hin mga kanal para ha
pagpahubas han tubig dida han ligid han mga taramnan.
Pag-ataman han mga semilya Igpaturok an mga liso pinaagi hit pag gamit hin mahulos
nga dugnit. Igbutang an mga liso dida han dugnit nga
lukuta an dugmit. Kun mayda na mga turok nga
nagkakagawas tikang han liso, igbalhin an mga liso dida
han mga seedling tray nga mayda 2:1:1 nga tuna, sinunog
nga upa, ngan vermicast. Igbutang an mga seedling tray
ha lugar nga mahudlom. Pagsahog hin 2.5 ka gramo nga
starter solution nga ginamitan hin calcium nitrate (15.5 ka
porsyento nga N ngan 19 ka porsyento nga Ca) ha kada
litro nga tubig ngan igbutang ini dida han mga seedling
tray. Iandam an mga semilya para han partanom pinaagi
han pag-iban han kadamo han ginbibis-ig nga tubig ngan
hinay hinay nga pagpaadlaw 1 ka semana antes an
pagtanom.
Pag arado han tuna
Ampalaya
Paliya/Amargoso
Inatpan nga Pagtanom
Paliya o Amargoso
2 Paliya-Inaptan nga Pagpananum
Pagtanom Igtanom an mga 10 ngadto ha 15 ka adlaw nga semilya.
Ha pagtanom, sigurua diri masaghiran han mga gamot han
semilya an iginbutang nga kemikal nga abuno. Mamaupay
nga himuon an pagtanom dida hit kulop ngan diri na ura
ura kamasirak an adlaw para diri magluya an semilya. Bis-
igi ngadayon an mga semilya kahuman pagtanom.
Paghimo hin trellis Ighigot o di ngani ig raysang an mga kawayan nga 6 ka
metros an kahalaba dida han mga poste han balay balay.
Paghigot hin istro kada metro dida han iginraysang o di
ngani ginhigot nga kawayan. Dida han luyo nga durho han
inginhigot nga istro, paghigot liwat duha ka tag 12 ka
pulgadas kahalaba nga kahoy ngan iglubong ini nga kahoy
dida hit ligid han puno han tanom. Ini nga istro nga
nabiway amo an pagkakapyotan han ampalaya tipasagka.
Dida han igbaw han ginraysang o di ngani ginhigot nga
kawayan, pagbutang hin dagko ng iskren para makapyotan
han mga tanom.
Pagpul-ong An pagpul-ong ginhihimo para pag-utod an mga udlot dida han higad han puno mga 2 ka semana kahuman an pagtanom. An nga tanan nga udlot nga aada dida han ligid han puno tikang ha bawbaw han tuna ngadto han 1.5 ka metro tipaigbaw kinahanglan nga utdon gamit an pruning shears o matarum nga kutsilyo. Kinahanglan nga maghamis nga mga gamit an gamiton ha pagpul-ong para malikayan an pagdara hin mga sakit. An ngatanan nga gagamiton ha pagpul-ong han mga udlot kinhananglan nga ighurom ha 70% ethyl alcohol kada kahuman pag-utod. Kung mayda ngahaw magkagawas nga mga bag-o nga udlot, liwton ngahaw an pagpul-ong.
*Ayaw pag sprey hin broad spectrum nga insecticide para
diri magkamagtay an mga buyog nga nagpopolinate han
mga tanom.
Pagpamutos An pagbagging ginhihimo para maprotektahan ang mga
bunga tikang ha mga fruit fly. Usa usaha pagputos an mga
bunga kun an kolor han mga bukad diri n aura ura hin ka
dalag gamit an 10cmX16cm nga selopin o iba nga
materyales nga pwede gamiton pagputos. Karuyag
sidngon han pag-iba han kolor nga nagmalinampuson an
fertilization.
Pag-ani Pwede na nga maani ngan mabaligya an mga bunga han
ampalaya mga 40 ngadto hit 50 ka adlaw tikang han
pagpaturok han mga liso. An mga bunga nga sakto na
igbaligya magdakmol, maupay an kolor ngan dugaon. Utda
an pungango han bunga gamit an matarom nga kutsilyo o
gunting. Mamaupay nga mag ani hin temprano kay
mamabug-at an mga bunga kun aga kontra kon ha kulop.
Madali nga mahinog an mga bunga han ampalaya, sanglit,
maupay nga agsobon an pag-ani, mga kada 2 ngadto hit 4
ka adlaw. Pagkahuman han unsa nga pag-ani, pag-abono
hin complete. Liwata ngahaw pag-abono kada2 ka
semana.
Mga tanom han ampalaya nga pwede na itanom
Ang inatpan nga balayan ngan pakanapan han tanom
3 Paliya-Inaptan nga Pagpananum
Mga buruhaton kahuman pag-ani An mga bunga nga naani kinahanglan tipigan ha mamara
ngan mahudlom nga lugar maurog na kay an mga bunga
han ampalaya madali nga nahihinog kun mapapaso an
lugar diin hira gintitipigan. Ha pagdul-ong ha merkado,
gamit hin mga kahon o surulan nga maysulod nga mayda
sulod nga dahoon hin saging o iba nga hapin para diri
magraot an mga bunga. Ayaw liwat pagsuroso-a pagsulod
han mga bunga para diri hira magraot dida han surudlan.
Follow-up Kahuman han pag-ani han mga bunga, importante hin duro
ngan an mga tanom nga amplaya kuhaon ngan araduhon
ngadayon an tuna para mapugngan an paghalin hin mga
sakit ngadto hit iba nga mga tanom
Pagpamutos han bung para malikayan ug masalbar
ha fruit fly
Kadagko han bunga nga angay na kuhaon
4 Paliya-Inaptan nga Pagpananum
Pag-abuno, pagpatubig, ngan pagkontrol han mga sakit ngan dangan
Edad han tanom nga ampalaya
Antes igtanom Pagtanom Pagtubo Pamukad ngan
pagbunga
Paggurang
Abono Antes an pagtanom, pagbutang hin abono dida han mga guho nga pagtatamnan ngan igsahog dida han
tuna sakob han mga guho. Kun natubo na an mga tanom, pag-abono ngahaw 1 ka pulgada tikang han
mga puno han tanom. Sigurua nga diri hingada dida han mga dahoon han anom para diri magkasusunog
an mga dahoon. Pwede liwat nga mag-abono ngahaw kada 1 ka sema kun namumunga na an mga
tanom nga kun nag-aani na. Sunda an masunod nga kadamo han abuno ha kada tanom.
Panahon
pag-abono
1 ka semana
antes pagtanom
2 ka semana
kahuman
pagtanom
4 ka semana
kahuman
pagtanom
6 ka semana
kahuman
pagtanom
Dugang nga pag-
abono
Kadamo
han abuno
500 ka gramo nga
compost o di
ngani mamara
nga hugaw hin
mga hayop ngan
10 ka gramo nga
complete (16-16-
16 N, P2O3 ngan
KO2) kada tanom
Side dressing nga
5 ka gramo nga
urea (45%N) ngan
5 ka gramo nga
complete fertilizer
kada tanom.
Upaya an mga
bubon ngan bis-igi
ngadayon an mga
tanom kahuman
pag -abono
5 ka gramo nga
complete fertilizer
ngan 5 ka gramo
nga muriate of
potash (0-0-60)
Kada tanom.
Upaya an mga
bubon ngan bis-igi
ngadayon
kahuman
pagtanom
5 ka gramo nga
complete fertilizer
ngan 5 ka gramo
ng amuriate of
potash (0-0-
60)kada tanom.
Upaya an mga
bubon ngan bis-igi
ngadayon
kahuman
pagtanom
5 ka gramo nga
complete fertilizer
nga 5 ka gramo
nga muraite of
potash (0-0-60)
kada tanom.
Upaya an mga
bubon ngan bis-igi
ngadayon
kahuman
pagtanom
Pagpatubig Iglatag an mga tubo para han trickle irrigation dida han mga taramnan. Gamit hin usa ka tubo kada linya
han tanom. Kinahanglan nga may-ada distansya nga 25 ka sentimetro o mas halipot pa an kada guho
dida han mga tubo. Mamaupay kun mahulos hin tuhay an mga taramnan para magpaupay an pagturok
han mga gamot han tanom. Para mapugngan an mga sakit nga dara hin fungi, pagpalubig la ha aga,
ayaw na hit kulop.
Pag-patubig
ngadayon
kahuman
pagtanom ngada
nga maghulos hin
tuhay an mga
taramnan
Pagpatubig kada 2
ngadto hit 3 ka
adlaw sakob hit 4
ngadto ha 6 ka
oras o kun san-o
matuhay paghulos
an mga taramnan
Pagpatubig kada 1
ngadto hit 2 ka
adlaw sakob hit 2
ngadto ha 3 ka
oras o kun san-o
matuhay paghulos
an mga taramnan.
Ayaw pag ura-
uraha pagpatubigi
an mga tanom
Pagpatubig kada 1
ngadto hit 2 ka
adlaw sakob hit 2
ngadto ha 3 ka
oras o kun san-o
matuhay paghulos
an mga taramnan.
Ayaw pag ura-
uraha pagpatubigi
an mga tanom
Mga dangan Kita-kitaa pirmi an mga tanom para hisabtan ngadayon kun mayda mga danga. Kitaa an mga udlot
ngan ilarom han mga dahoon. . Kinahanglan nga mga aprobado nga insecticide la an gamiton ngan
5 Paliya-Inaptan nga Pagpananum
ang paggamit nasunod kun ano an iginbutang dida han surudlan. Kun mahihimo, tudtura an mga
bunay ngan anak han mga dangan ngan kuhaa an mga dahon ngan bunga nga mayda kinutkutan hin
mga ulod ngan iglubong o di ngani igsulod hin (name the exact bag). Kun mayda tanom nga may-ada
tungaw, ayaw balhin ngadto han mga tanom nga waray pa tungaw.
Mga bangka ngan
langaw hit
karubasa, aphids,
white flies, ngan
leaf folders
Mga ulod, aphids,
white fly, tungaw,
mirids ngan leaf
miner
Mga ulod, aphids,
white fly, leaf
miner ngan fruit fly
Mga sakit Kitakitaa pimri an mga tanom para makita ngadayon an mga sintomas kun may-ada sakit. Kun damo
na an mga tanom nga masakit, gabuta an mga magsakit. Kun diri pa, utda an mga parte han tanom
nga apektado han sakit. Kun kinahanglan may utdon nga mga parte han tanom, siguroa nga
igdisinfect an imo gamit pagkakahuman pag gamit ha kada tanom kay an mga sakit sugad hin
bacterial wilt ngan blight pwede nga mabalhin ngadto hit iba nga tanom pinaagi han mga gamit.
Mamaupay kun makakagdara hin surudlan sugad hin plastic bag para han mga inutod nga parte han
mga tanom. Isulod largo ngadto han surudlan ang mga inutod nga parte para diri hitapnan ng mga diri
pa magsakit nga tanom. Mga aprobado nga fungicide la an gamiton ngan ang paggamit kinahanglan
nga nasunod kun ano an iginbutang dida han surudlan han pesticide.
Bacterial wilt,
Cercospora,
downy mildew
ngan
namamarako
Bacterial wilt,
cercospora,
downy mildew,
ngan namamarako
Bacterial wilt,
cercospora,
downy mildew,
ngan
namamarako
Applied Horticultural Research Pty Ltd (AHR), the Australian Centre for International Agricultural Research (ACIAR) and NSW Department of Primary Industries (NSW DPI) make no
representations and expressly disclaims all warranties (to the extent permitted by law) about the accuracy, completeness, or currency of information in this fact sheet. Users of this material
should take independent action before relying on its accuracy in any way. Reliance on any information provided by AHR, ACIAR or NSW DPI is entirely at your own risk. AHR, ACIAR or NSW
DPI are not responsible for, and will not be liable for, any loss, damage, claim, expense, cost (including legal costs) or other liability arising in any way from your use or non-use of information
in this fact sheet, or from reliance on information AHR, ACIAR or NSW DPI provides to you by any other means.