Pagsusuri sa mga Verb ng Ilokano ng Asingan, Pangasinan
-
Upload
upbreadings -
Category
Documents
-
view
1.600 -
download
10
description
Transcript of Pagsusuri sa mga Verb ng Ilokano ng Asingan, Pangasinan
1
PAGSUSURI SA MGA VERB NG
ILOKANO NG
ASINGAN, PANGASINAN
IPINASA NINA:
ALVARES, DONNA
BANDONILL, GERALD
BAYLON, MELVIE MAR
IGNACIO, JULIANA
MASULI, LEVI
2
MGA NILALAMAN
BAKGRAWND NG WIKANG ILOKANO 3
SCOPE 4
PHONOLOGY NG ILOKANO 5
PAGKABUO NG MGA VERB 10
FOCUS 67
MGA REFERENS 73
3
BAKGRAWND NG WIKANG ILOKANO
Ang Ilokano, ayon kay Rubino (1998), ay isang Austronesian language. Ito ay nagmula
sa hilagang-kanlurang bahagi ng Luzon ngunit sa paglipas ng maraming taon ay naikalat ito ng
kanyang mga ispiker. Naging malaganap ang naturang wika sa iba‘t ibang parte ng Abra, Nueva
Ecija, Pangasinan, Tarlac at Benguet. Ngayon, marami na ring mga Ilokanong kumunidad sa
ibang lugar sa labas ng bansa lalong lalo na sa Hawaii na kung saan ang Ilokano ay kabilang sa
mga pangunahing wikang ginagamit.
Isa lamang Ilokano sa mga pangunahing wika sa Pangasinan kabilang ang Tagalog at ang
wikang Pangasinan. Sa kasalukuyan, tulad na rin ng kapalaran ng ibang wika, wala masyadong
pagsisikap na pagyamanin ang wikang Ilokano maliban sa patuloy na pagsusulat ng mga writers
ng mga literatura at mga artikel sa Bannawag. Sa malaking parte, ito‘y gamit lang sa oral na
pakikipagtalastasan at karamihan sa mga makabagong ispiker nito ay walang klarong batayan sa
porma ng pagkasulat at mga kumbensyon sa ispeling.
4
SCOPE
Ang pag-aaral na ito ay nakatuon sa pagkakabuo ng mga verb sa Ilokano ng Asingan,
Pangasinan. Hindi lahat ng paraan ng pagbubuo ng verb ay kasama sa papel na ito kundi mga
mas karaniwang verb formations lamang. Ang pagpili at pagkalap ng mga datos ay ibinatay sa
aming kaklase na si Ms. Ignacio na tubong Asingan, Pangasinan at Ilokano ang unang wika at
iba pang mapagkukunan tulad ng mga diskusyon ng mga taga-Asingan sa internet. Masasabi
nating ang papel na ito ay mas nakatuon sa mas modernong uri na ng Ilokano na ginagamit sa
Asingan.
Sa unang parte ay tatalakayin kung paano nga ba nabubuo ang mga verb –gamit ang mga
afiks—na karaniwan nang ginagamit habang tinitignan din natin ang mga inpleksyon ng mga
salita habang nagbabago ang kanilang mga kapanahunan. Sa huli ay igugrupo natin ang mga
paraan sa pagbubuo ng verb sa Ilokano batay sa kung ano ang binibigyang diin ng mga verb o
ang tinatawag nating focus.
Batay sa mas naunang nasabi, ito‘y hindi master list ng lahat ng verb at verb formation sa
Ilokano ng Asingan, Pangasinan. Bagkus, ito‘y pagsusuri sa mas espisipikong kalakaran ng wika
na dulot ng mga eksternal na salik—tulad ng impluwensiya ng ibang wika, edukasyon at iba
pa—sa pagdaan ng panahon . Ang bilang ng mga napiling mga pamamaraan ng pagbubuo ng
verb ay maaring magpahiwatig ng hindi na masyadong paggamit ng mga modernong ispiker ng
mga ibang porma.
5
PHONOLOGY NG ILOKANO
Consonant
Class Labial Dental Alveolar Palatal Velar Glottal
Stops - vl p t k ?
Stops - vd b d g
Nasals - vd m n ng
Fricative -
vl s h
Affricate -
vl
vd
ts
j
Liquids
vd
l
r
Glide - vd y w
1. Stops
Ang mga stop ay mga tunog na nagagawa ng pagdaloy ng hangin sa vocal tract.
/p/
panaw [pa:naw] alis
apay [?a:pay] bakit
silap [silap] kinang
pang-or [pang?-or] pamalo
laplap [laplap] laplap
/b/
basol [ba:sol] pagkakasala
bagkat [bagkat] buhat
abang [?abang] abang
ayab [?ayab] tawag
6
/t/
mata [mata] mata
tastasen [tastasen] tastasin
tumaud [tuma?od] umusbong
tata [ta:ta] tatay
kimat [kimat] kidlat
/d/
dila [di:la] dila
adu [?adu] marami
diding [diding] pader
ited [?ited] ibigay
daras [daras] bilis
/k/
kali [ka:li] hukay
arak [?a:rak] alak
takki [takki] tae
tugkik [tugkik] tuldok
kaan [kaan] kain
/g/
gatang [ga:tang] bili
tungga [tungga] tungga
biag [biyag] buhay
bagkat [bagkat] buhat
lagip [lagip] alaala
7
/?/
apan [?apan] punta
apa [?a:pa] away
apal [?a:pal] inggit
2. Nasals
/m/
milat [milat] dumi
amin [?a:min] lahat
rumek [rumek] ngalot
inum [?inum] inom
ay-ayam [?ay-ayam] laruan
/n/
ina [?ina] ina
talon [ta:lon] bukid
litson [litson] litson
pintor [pintor] pintor
/ng/
palibang [palibang] paputok
pangan [pang?an] aksyon ng pagkain
kallong [kallong] di pagkain sa oras
3. Fricative
8
/s/
sakit [sakit] sakit
sugat [su:gat] sugat
sungbat [sungbat] sagot
basa [ba:sa] basa
labas [la:bas] labas
/h/
halo-halo [halo?-halo] halo-halo
kahon [kahon] kahon
haan [ha?an] hindi
4. Affricate
/j/
dios [jos] diyos
idiay [?idjay] doon
/ts/
tsinelas [tsinelas] tsinelas
tsamba [tsamba] tsamba
mantsa [mantsa] mantsa
itsura [?itsura] itsura
tian [tsan] tiyan
5. Liquid
/l/
lako [la:ko] benta
9
batil [batil] batil
tungpalen [tungpalen] tuparin
bilag [bilag] bilad
langoy [langoy] langoy
/r/
raman [raman] lasa
rugi [rugi] simula
tupra [tupra] laway
parpar [parpar] sirain
ubor [?ubor] lusob
6. Glide
/w/
warsi [warsi] tapon
napukaw [pu:kaw] nawala
awid [?a:wid] uwi
babawi [babawi] pagsisisi
/y/
ipayangyang [?ipayangyang] pahanginan
puyot [puyot] ihip
katay [katay] laway
laylay [laylay] lanta
ayat [?ayat] pagmamahal
10
PAGKABUO NG MGA VERB
I. Salitang Ugat
Maraming salitang ugat (SU) ang puwedeng gamitin sa pagbuo ng mga verb sa Ilokano
ito ay mga verb, adjective, noun, adverb at numeral. Nakatuon lamang ang pagsusuring ito sa
unang tatlong uri ng SU ngunit ang mga sumusunod ay nagpapakita ng pagpapaliwanang kung
bakit ang limang nabanggit na mga SU ay maaaring gamitin sa pagbuo ng verb.
1. Verb
SU Glos ng SU Afiks Verb Glos ng
Verb
ibus ubos in- inibus inubos
serra sara agi- agiserra magsara
2. Adjective
SU Glos ng SU Afiks Verb Glos ng
Verb
dakkel malaki -um- dumakkel lumaki
puraw puti agpa- agpapuraw magpaputi
3. Noun
SU Glos ng SU Afiks Verb Glos ng
Verb
talon bukid ag- agtalon magsaka
11
bado damit ag- agbado magdamit
4. Adverb
SU Glos ng SU Afiks Verb Glos ng Verb
inot-inot dahan-dahan ag- aginot-inot nagdahan-dahan
5. Numeral
SU Glos ng
SU
Afiks Verb Glos ng Verb
tallo tatlo agka- agkatallo/ agkatlo hinati sa tatlo
dua dalawa -en duaen pagsabayin
ang dalawa
II. Pagkabuo ng mga Verb sa Paggamit ng mga Afikses
Ipinapakita na rin ng listahan ng verbal na afikses na ito ang iba‘t ibang aspect ng verb sa
limang anyo: neutral, future, progresiv, past, at past progresiv. Kung gayon seksyong ito ng
papel ay di lang pagpapakita ng mga gamit ng mga afiks kundi ipinapakita rin nito ang mga
pagbabagong morpo-ponemiko na dulot ng pagbabago ng kapanahunan ng verb.
1. ag-
Deskripsyon: Masasabing ito ang panlaping pinakamadalas gamitin. Kadalasan
nagpapakita ito ng paggawa sa bagay na ipinapahiwatig ng salitang ugat o paglalagay sa
subject sa isang posisyon.
a. Neutral
kontruksyon: ag- + SU
12
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
taray takbo agtaray tumakbo
digos ligo agdigos maligo
b. Future
kontruksyon: ag- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
taray takbo agtarayto tatakbo
digos ligo agdigosto maliligo
c. Progresiv
konstruksyon: ag- + RCVC+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
taray takbo agtartaray tumatakbo
digos ligo agdigdigos naliligo
d. Past:
konstruksyon: nag- +SU
Salitang Glos ng SU Verb Glos ng Verb
13
Ugat
taray takbo nagtaray tumakbo
digos ligo nagdigos naligo
e. Past Progresiv
konstruksyon: nag- + RCVC +SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
taray takbo nagtartaray tumatakbo (nakalipas
na)
digos ligo nagdigdigos naliligo (nakalipas na)
2. agkara-
Deskripsyon: Tulad din ito ng ag- kaya lang nagpapakita ito ng pag-uulit ng aksyon na
ginagawa.
a. Neutral
konstruksyon: agkara-+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik agkarasubli balik nang balik
sao salita agkarasao salita nang salita
14
b. Future:
konstruksyon: agkara-+ SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik agkarasublinto magbabalik-balik
sao salita agkarasaonto magsasalita-salita
c. Progresiv
Konstrukyon: Ang progresiv na porma nito ay nagagawa sa pamamagitan ng
pagdaragdag ng mga salita na nagpapahiwatig ng patuloy na paggawa sa aksyon na
idinadaragdag sa neutral na porma tulad ng ―madama. ―
Halimbawa:
madama nga agkarasubli (pabalik-balik sila ngayon)
d. Past
konstruksyon: nagkara- +SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik nagkarasubli bumabalik-balik
sao salita nagkarasao nagsasalita-salita
e. Past Progresiv
15
Konstruksyon: Ito ay nagagawa sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga salitang
nagpapahiwatig isang kapanahunan na nakalipas na tulad ng ―idi kalman‖—
kahapon—sa neutral na porma ng verb.
Halimbawa:
agkarasubli da idi kalman (bumabalik-balik sila kahapon)
3. agsi-
Deskripsyon: Ginagamit ang panlaping ito batay sa distributive na kapaligiran ng aksyon.
Ang mabubuong salita ay nagpapakita ng aksyong may maramihang tagaganap at
isinagawa sa parehong panahon.
a. Neutral
konstruksyon: agsi-+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog agsiturog magsitulog
tugaw upo agsitugaw magsiupo
b. Future
Konstruksyon: agsi+SU+(n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog agsiturogto magsisitulog
tugaw upo agsitugawto magsisiupo
16
c. Progresiv
Konstruksyon: agsi- + (unang letra ng SU) + si + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog agsitsiturog o
agsisiturog
nagsisitulog
tugaw upo agsitsitugaw o
agsisitugaw
nagsisiupo
d. Past
Konstruksyon: nagsi+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog nagsiturog nagsitulog
tugaw upo nagsitugaw nagsiupo
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nagsi- + (unang letra ng SU) + si + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog nagsitsiturog nagsisitulog (nakalipas
na)
17
tugaw upo nagsitsitugaw nagsisiupo (nakalipas
na)
4. ma-
Deskripsyon: Ito ay kadalasang ginagamit sa pagpapakita ng posibilidad ng
pagkakaganap ng isang aksyon.
a. Neutral
Konstrusyon: ma- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog maturog matulog
ipit ipit maipit maipit
b. Future
Konstruksyon: ma- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog maturogto matutulog
ipit ipit maipitto maiipit
c. Progresiv
Konstruksyon: ma- RCV(C)+ SU
Salitang Glos ng SU Verb Glos ng Verb
18
Ugat
turog tulog matmaturog natutulog
ipit ipit maipipit naiipit
d. Past
Konstruksyon: na- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog naturog natulog
ipit ipit naipit naipit
e. Past Progresiv
Konstruksyon: na- + RCV(C) + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
turog tulog natnaturog natutulog (nakalipas na)
ipit ipit naip-ipit naiipit (nakalipas na)
5. um-
Deskripsyon: Nagpapakita ng pagsisimula ng gawain o pagbabago ng sitwasyon.
a. Neutral
Konstruksyon: um- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
19
uli akyat umuli umakyat
alis alis umalis umalis
b. Future
Konstruksyon: um+SU+(n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
uli akyat umulinto aakyat
alis alis umalisto aalis
c. Progresiv
Konstruksyon: um+RVC+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
uli akyat umululi umaakyat
alis alis umal-alis umaalis
d. Past
Konstruksyon: imm+uli
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
20
uli akyat immuli umakyat
alis alis immalis umalis
e. Past Progresiv
Konstruksyon: imm+RVC+uli
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
uli akyat immululi umaakyat (nakalipas na)
alis alis immal-alis umaalis (nakalipas na)
6. –um-
Deskripsyon: Nagpapakita ng pagsisimula ng gawain o pagbabago ng sitwasyon.
a. Neutral
Konstruksyon: unang letra ng SU + -um- + mga natirang letra ng SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
takki tae tumakki tumae
padas subok pumadas sumubok
b. Future
Konstruksyon: unang letra ng SU + -um- + mga natirang letra ng SU + (n)to
21
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
takki tae tumakkinto tatae
padas subok pumadasto susubukan
c. Progresiv
Konstruksyon: C+ - um- + VC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
takki tae tumaktakki tumatae
padas subok pumadpadas sinusubukan
d. Past
Konstruksyon: unang letra ng SU + -imm- + mga natirang letra ng SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
takki tae timmakki tumae
padas subok pimmadas sinubukan
e. Past Progresiv
Konstruksyon: C+ - imm- + VC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
22
takki tae timmaktakki tumatae (nakalipas na)
padas subok pimmadpadas sinusubukan (nakalipas na)
7. mangi-
Deskripsyon: Nakatuon ito sa pagpopokus ng kung sinong gagawa, gumagawa o gumawa
ng aksyon.
a. Neutral
konstruksyon: mangi- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kabil lagay mangikabil maglagay
bati iwan mangibati mag-iwan
b. Future
konstruksyon: mangi- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kabil lagay mangikabilto maglalagay
bati iwan mangibatinto mag-iiwan
c. Present Progresiv
Konstruksyon: mangi- + R(C)VC + SU
23
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kabil lagay mangikabkabil naglalagay
bati iwan mangibatbati nag-iiwan
d. Past
Konstruksyon: nangi- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kabil lagay nangikabil naglagay
bati iwan nangibati nag-iwan
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nangi- + R(C)VC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kabil lagay nangikabkabil naglalagay (nakalipas na)
bati iwan nangibatbati nag-iiwan (nakalipas na)
8. i-
24
Deskripsyon: Nagiging thematic ang focus ng salita pag ikinabit ang panlaping ito.
Mapapansing ‗locative‘ rin ito na nagpapahiwatig ng aksyon kaugnay sa sinasabi ng
salitang ugat.
a. Neutral
Konstruksyon: i- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
teks teks iteks iteks
baga sabi ibaga sabihin
b. Future
Konstruksyon: i-+SU+(n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
teks teks iteksto iteteks
baga sabi ibaganto sasabihin
c. Progresiv
Kontruksyon: i-+RCV(C) + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
teks teks iteteks itineteks
25
baga sabi ibagbaga sinasabi
d. Past
Konstruksyon: in-+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
teks teks inteks itineks
baga sabi inbaga sinabi
e. Past Progresiv
Konstruksyon: in-+RCV(C)+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
teks teks inteteks itineteks (nakalipas na)
baga sabi inbagbaga sinasabi (nakalipas na)
9. maki-
Deskripsyon: Ang paggamit ng panlaping ito ay nagpapakita ng paglahok ng maraming
tagaganap para sa isang aksyon.
a. Neutral
Konstruksyon: maki-+SU
Salitang Glos ng SU Verb Glos ng Verb
26
Ugat
pangan kain makipangan makikain
tawag tawag makitawag makitawag
b. Future
Konstruksyon: maki-+SU+(n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pangan kain makipanganto makikikain
tawag tawag makitawagto makikitawag
c. Progresiv
Konstruksyon: maki-+ unang pantig ng SU +SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pangan kain makipangpangan nakikikain
tawag tawag makitawtawag nakikitawag
d. Past
Konstruksyon: naki-+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
27
pangan kain nakipangan nakikain
tawag tawag nakitawag nakitawag
e. Past Progresiv
Konstruksyon: naki-+ unang pantig ng SU +SU
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
pangan kain nakipangpangan nakikikain (nakalipas na)
tawag tawag nakitawtawag nakikitawag (nakalipas na)
10. agin-
Deskripsyon: Ang panlaping ito ay nagpapahiwatig ng pagkukunwari habang ginagawa
ang aksyon sa harap ng ibang tao.
a. Neutral
Konstruksyon: Walang neutral na porma.
b. Future
Konstruksyon: agin-+ R(C)V + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kuna kunwari aginkukunanto nagkukunwari
isem ngiti agin-iisemto nagngingiti-ngitihan
c. Progresiv
28
Konstruksyon: agin-+R(C)V+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kuna kunwari aginkukuna nagkukunwari
isem ngiti agin-iisem nagngingiti-ngitihan
d. Past
Konstruksyon: Walang past na porma.
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nagin+ R(C)V+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kuna kunwari naginkukuna nagkunwari
isem ngiti nagin-iisem nagngiti-ngitihan
11. maka-
Deskripsyon: Ginagamit ito sa pagbubuo ng mga pandiwa na may potensyal na mangyari,
ito man ay intensyonal o hindi.
a. Neutral
Konstruksyon: maka-+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
29
sangit iyak makasangit makaiyak
sala sayaw makasala makasayaw
b. Future
Kontruksyon: maka-+SU+ (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
sangit iyak makasangitto makakaiyak
sala sayaw makasalanto makasasayaw
c. Progresiv
Konstruksyon: maka-+
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
sangit iyak makasangsangit naiiyak
sala sayaw makasalsala nasasayaw
d. Past
Konstruksyon: naka-+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
sangit iyak nakasangit nakaiyak
30
sala sayaw nakasala nakasayaw
e. Past Progresiv
Konstruksyon: naka-+ unang pantig ng SU + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
sangit iyak nakasangsangit naiiyak (nakalipas na)
sala sayaw nakasalsala nasasayaw (nakalipas na)
12. agka-
Deskripsyon: Ginagamit ang panlaping ito sa pagpapahiwatig ng mga aksyong sabay na
ginagawa ng dalawa o higit pang tagaganap.
a. Neutral
Konstruksyon: agka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pinggan pinggan agkapinggan magkapinggan
bag bag agkabag magkabag
b. Future
Kontruksyon: agka- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
31
pinggan pinggan agkapingganto magiging magkapinggan
bag bag agkabagto magiging magkabag
c. Progresiv
Konstruksyon: agkaka- +SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pinggan pinggan agkakapinggan magkakapinggan
bag bag agkakabag magkakabag
32
d. Past
Konstruksyon: nagka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pinggan pinggan nagkapinggan gumamit ng iisang
pinggan
bag bag nagkabag gumamit ng isang bag
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nagkaka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pinggan pinggan nagkakapinggan magkakapinggan
(nakalipas na)
bag bag nagkakabag magkakabag (nakalipas
na)
13. ag-, -inn-
Deskripsyon: Ito‘y kadalasang nagpapahiwatig ng pagkakaroon ng palitang relasyon o di
kaya‘y kompetisyon.
a. Neutral
33
Konstruksyon: ag- + unang letra ng SU + -inn- + mga natirang letra sa SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
lumba karera aglinnumba magkarera
tumba tumba agtinnumba magtumbahan
b. Future
Konstruksyon: ag- + (unang letra ng SU) + -inn- + (mga natirang letra sa SU) + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
lumba karera aglinnumbanto magkakarera
tumba tumba agtinnumbanto magtutubahan
c. Progresiv
Konstruksyon: ag- + unang letra ng SU + -in- + unang letra ng SU + -inn + mga
natirang letra sa SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
lumba karera aglinlinnumba nagkakarera
tumba tumba agtintinnumba nagtutumbahan
d. Past
Konstruksyon: nag- + unang letra ng SU + -inn- + mga natirang letra sa SU
34
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
lumba karera naglinnumba nagkarera
tumba tumba nagtinnumba nagtumbahan
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nag- + unang letra ng SU + -in- + unang letra ng SU + -inn + mga
natirang letra sa SU
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
lumba karera naglinlinnumba nagkakarera (nakalipas
na)
tumba tumba nagtintinnumba nagtutumbahan
(nakalipas na)
14. makapag-
Deskripsyon: Ito‘y nagpapakita ng posibilidad ng pagkakayari ng isang intensyonal o
‗accidental‘ na aksyon.
a. Neutral
Konstruksyon: makapag- + SU
Salitang Glos ng Verb Glos ng Verb
35
Ugat SU
sao salita makapagsao makapagsalita
dengngeg dinig makapagdengngeg makadinig
b. Future
Konstruksyon: makapag- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
sao salita makapagsaonto makakapagsalita
dengngeg dinig makapagdenggegto makakadinig
c. Progresiv
Konstruksyon: makapag- + unang pantig ng SU+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
sao salita makapagsasao nakakapagsalita
dengngeg dinig makapagdengdenggeg nakakarinig
d. Past
Konstruksyon: nakapag- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
sao salita nakapagsao nakapagsalita
dengngeg dinig nakapagdengngeg nakarinig
e. Past Progresiv
36
Konstruksyon: nakapag- + unang pantig ng SU+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
sao salita nakapagsasao nakakapagsalita
(nakalipas na)
dengngeg dinig nakapagdengdengngeg nakakarinig
(nakalipas na)
15. makika-
Deskripsyon: Nagpapakita ito ng aksyon na ginagawang magkasama.
a. Neutral
Konstruksyon: makika- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tawid mana makikatawid makihati sa mana
pangan kain makikapangan makikain
b. Future
Konstruksyon: makika- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tawid mana makikatawidto makikihati sa mana
pangan kain makikapanganto makikikain
37
c. Progresiv
Konstruksyon: makika- + RCVC(C) + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tawid mana makikatawtawid nakikihati sa mana
pangan kain makikapangpangan nakikikain
d. Past
Konstruksyon: nakika- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tawid mana nakikatawid nakihati sa mana
pangan kain nakikapangan nakikain
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nakika- + RCVC(C) + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tawid mana nakikatawtawid nakikihati sa mana
(nakalipas na)
pangan kain nakikapangpangan nakikikain
(nakalipas na)
38
16. makipag-
Deskripsyon: Ito‘y ginagamit upang bumuo ng pandiwang nagpapahiwatig sa
pakikisama sa mas malawak na grupo.
a. Neutral
Kontruksyon: makipag- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
maysa isa makipagmaysa makipag-isa
takder tayo makipagtakder sumamang tumayo
b. Future
Konstruyon: makipag- + SU+ (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
maysa isa makipagmaysanto makikipag-isa
takder tayo makipagtakderto sasamang tumayo
c. Progresiv
Konstruksyon: makipag- + RCV(C) + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
maysa isa makipagmaymaysa nakikipag-isa
39
takder tayo makipagtaktakder sumasamang nakatayo
d. Past
Konstruksyon: nakipag- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
maysa isa nakipagmaysa nakipag-isa
takder tayo nakipagtakder sumamang nakatayo
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nakipag- + RCV(C) + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
maysa isa nakipagmaymaysa nakikipag-isa (nakalipas
na)
takder tayo nakipagtaktakder sumasamang nakatayo
(nakalipas na)
17. mang-
Deskripsyon: Ang nabubuong verb ay nagpapahiwatig ng pagbibigay ng responsibilidad
sa isang aktor na gawin ang aksyon.
a. Neutral
40
Kontruksyon: mang- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
baliw bago mangbaliw gumawa ng pagbabago
sagid hipo mangsagid manghipo
b. Future
Konstruksyon: mang- + SU +(n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
baliw bago mangbaliwto gagawa ng pagbabago
sagid hipo mangsagidto manghihipo
c. Progresiv
Konstruksyon: mang- + RCVC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
baliw bago mangbalbaliw gumagawa ng
pagbabago
sagid hipo mangsagsagid nanghihipo
d. Past
Konstruksyon: nang- + SU
41
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
baliw bago nangbaliw nakagawa ng pagbabago
sagid touch nangsagid nanghipo
e. Past Progresiv
Konstrukyon: nang- + RCVC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
baliw bago nangbalbaliw gumagawa ng
pagbabago
(nakalipas na)
sagid hipo nangsagsagid nanghihipo
(nakalipas na)
18. ma-, -an
Deskripsyon: Ito ay ginagamit para magpakita ng mga aksyong di-kusa o di-sadya.
a. Neutral
Konstruksyon: ma- + SU + -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
dalus linis madalusan malinisan
pigket dikit mapigketan madikitan
42
b. Future
Konstruksyon: ma- + SU + -an + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
dalus linis madalusanto malilinisan
pigket dikit mapigketanto madidikitan
c. Progresiv
Konstruksyon: ma- + RCVC + SU+ -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
dalus linis madaldalusan nalilinisan
pigket dikit mapigpigketan nadidikitan
d. Past
Konstruksyon: na- + SU + -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
dalus linis nadalusan nalinisan
pigket dikit napigketan nadikitan
43
e. Past Progresiv
Konstruksyon: na- + RCVC + SU+ -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
dalus linis nadaldalusan nalilinisan
(nakalipas na)
pigket dikit napigpigketan nadidikitan
(nakalipas na)
19. –en
Deskripsyon: Unibersal na afiks na para sa mga transitiv na verb. Ito ay nakapokus sa
tagatanggap ng aksyon at hindi sa tagaganap nito.
a. Neutral
Konstruksyon: SU+ -en
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kasar wedding kasaren ikasal
asawa asawa asawaen pakasalan
b. Future
Konstruksyon: SU + -en + (n)to
Salitang Glos ng SU Verb Glos ng Verb
44
Ugat
kasar wedding kasarento ikakasal
asawa asawa asawaento pakakasalan
c. Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o RCVC + SU + -en
- SU na nagsisimula sa panitig
o RVC + SU + -en
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kasar wedding kaskasaren ikinakasal
asawa asawa as-asawaen pinapakasalan
d. Past
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o unang letra ng SU + -in- natirang letra ng SU
- SU na nagsisimula sa panitig
o in- + SU
45
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kasar wedding kinasar ikinasal
asawa asawa inasawa pinakasalan
e. Past Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o C...+ -in- +...VC + SU
- SU na nagsisimula sa panitig
o in- + RVC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
kasar wedding kinaskasar ikinakasal
(nakalipas na)
asawa asawa inas-asawa pinapakasalan (nakalipas
na)
20. –an
Deskripsyon: Ito ay bumubuo ng mga transitive at locative na pandiwa na nangyari sa
isang particular na lokasyon, bagay o tao.
a. Neutral
Konstruksyon: SU + -an
46
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
karga karga kargaan kargahan
adayu malayo adayuan layuan
b. Future
Konstruksyon: SU + -an + to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
karga karga kargaanto kakargahan
adayu malayo adayuanto lalayuan
c. Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o RCVC + SU + -an
- SU na nagsisimula sa panitig
o RVC + SU + -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
karga karga karkargaan kinakargahan
adayu malayo ad-adayuan linalayuan
47
d. Past
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o unang letra ng SU + -in- + natirang letra ng SU + -an
- SU na nagsisimula sa panitig
o in-+ SU+-an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
karga karga kinargaan kinargahan
adayu malayo inadayuan linayuan
e. Past Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o C...+ -in- + ...VC + SU + -an
- SU na nagsisimula sa panitig
o in- + RVC + SU + -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
karga karga kinarkargaan kinakargahan
(nakalipas na)
48
adayu malayo inad-adayuan linalayuan
(nakalipas na)
21. agpa-
Deskripsyon: Ang verb na nabubuo ay nagpapakita ng aksyong nag-aatas sa ibang tao na
gumawa ng aksyon na ipinapahiwatig ng salitang ugat.
a. Neutral
Konstruksyon: agpa- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik agpasubli magpabalik
ani ani agpaani magpaani
b. Future:
Konstruksyon: agpa- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik agpasublinto magpapabalik
ani ani agpaaninto magpapaani
c. Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
49
o ag... pa + unang letra ng SU+...pa + SU
- SU na nagsisimula sa panitig
o agpapa + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik agpaspasubli nagpapabalik
ani ani agpapaani nagpapaani
d. Past
Konstruksyon: nagpa- +SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
subli balik nagpasubli nagpabalik
ani ani nagpaani nagpaani
e. Past Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o nag... pa + unang letra ng SU+...pa + SU
- SU na nagsisimula sa panitig
o nagpapa + SU
Salitang Glos ng SU Verb Glos ng Verb
50
Ugat
subli balik nagpaspasubli nagpapabalik
(nakalipas na)
ani ani nagpapaani nagpapaani
(nakalipas na)
22. ipa-
Deskripsyon: Ginagamit ito kasama ang mga pandiwa na nagpapakita ng mosyon o kilos.
a. Neutral
Konstruksyon: ipa- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
buya nood ipabuya ipanood
ubra trabaho ipaubra ipatrabaho
b. Future
Konstruksyon: ipa- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng
SU
Verb Glos ng Verb
buya nood ipabuyanto ipapanood
ubra trabaho ipaubranto ipapatrabaho
51
c. Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o i…+ pa+unang letra ng SU …pa- + SU
- SU na nagsisimula sa panitig
o ipapa- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
buya nood ipabpabuya ipinapapanood
ubra trabaho ipapaubra ipinapapatrabaho
d. Past
Konstruksyon: inpa + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
buya nood inpabuya ipinapanood
ubra trabaho inpaubra ipinatrabaho
e. Past Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa kanitig
o in…+ pa+unang letra ng SU …pa- + SU
- SU na nagsisimula sa panitig
52
o inpapa- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
buya nood inpabpabuya ipinapapanood
(nakalipas na)
ubra trabaho inpapaubra ipinapatrabaho
(nakalipas na)
23. mai-
Deskripsyon: Ito‘y nagpapahiwatig ng kakayahan ng isang tagaganap na gawin ang isang
aksyon. Sa kabilang banda ipinapakita rin nito ang posibilidad ng pagkakaganap ng isang
aksyon.
a. Neutral
Konstruksyon: mai-+SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pagna lakad maipagna mailakad
lako benta mailako maibenta
b. Future
Konstruksyon: mai- + SU + (n)to
Salitang Glos ng SU Verb Glos ng Verb
53
Ugat
pagna lakad maipagnanto mailalakad
lako benta mailakonto maibebenta
c. Progresiv
Konstruksyon: mai- + RCVC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pagna lakad maipagpagna nailalakad
lako benta mailaklako naibebenta
d. Past
Konstruksyon: nai- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pagna lakad naipagna nailakad
lako benta nailako naibenta
e. Past Progresiv
Konstruksyon: nai- + RCVC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
54
pagna lakad naipagpagna nailalakad
(nakalipas na)
lako benta nailaklako naibebenta
(nakalipas na)
24. agpaka-
Deskripsyon: Ito‘y nagpapahiwatig ng pagkakaroon ng mga katangian ng salitang ugat.
a. Neutral
Konstruksyon: agpaka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tao tao agpakatao magpakatao
aso aso agpakaaso magpakaaso
b. Future
Konstruksyon: agpaka- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tao tao agpakataonto magpapakatao
aso aso agpakaasonto magpapakaaso
c. Progresiv
Konstruksyon: agpakpaka- + SU
55
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tao tao agpakpakatao nagpapakatao
aso aso agpakpakaaso nagpapakaaso
d. Past
Konstruksyon: nagpaka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tao tao nagpakatao nagpakatao
aso aso nagpakaaso nagpakaaso
e. Past Progresiv
Konstruskyon: nagpakpaka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
tao tao nagpakpakatao nagpapakatao
(nakalipas na)
aso aso nagpakpakaaso nagpapakaaso
(nakalipas na)
25. pag-, -en
Deskripsyon: Nagsasaad ng aksyon na nakatuon sa tagatanggap.
56
a. Neutral
Konstruksyon: pag- + SU + -en
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
basa aral pagbasaen pag-aralin
awid uwi pagawiden pauwiin
b. Future
Konstruksyon: pag- + SU + -en + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
basa aral pagbasaento pag-aaralin
awid uwi pagawidento pauuwiin
c. Progresiv
Konstruksyon: pag- + R(C)VC + -en
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
basa aral pagbasbasaen pinag-aaral
awid uwi pagaw-awiden pinauuwi
d. Past
Konstruksyon: pinag- + SU
57
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
basa aral pinagbasa pinag-aral
awid uwi pinagawid pinauwi
e. Past Progresiv
Konstruksyon: pinag- + R(C)VC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
basa aral pinagbasbasa pinag-aaral dati
awid uwi pinagaw-awid pinauuwi dati
26. pag-
Deskripsyon: Ang mabubuong verb ay nakapokus sa instrument ng aksyon. Sa isang
banda, ang verb na mabubuo ay ang instrumento para magawa ang bagay na
ipinahihiwatig ng salitang ugat.
a. Neutral
Konstruksyon: pag- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat pagsurat pagsulat
bayad bayad pagbayad pagbayad
58
ipit ipit pagipit pag-ipit
b. Future
Konstruksyon: pag- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat pagsuratto ipansusulat
bayad bayad pagbayadto ipambabayad
ipit ipit pagipitto ipang-iipit
c. Progresiv
Konstruksyon: pag- + R(C)VC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat pagsursurat ipinangsususulat
bayad bayad pagbaybayad ipinambabayad
ipit ipit pagip-ipit ipinang-iipit
d. Past
Konstruksyon: pinag- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
59
surat sulat pinagsurat ipinangsulat
bayad bayad pinagbayad ipinambayad
ipit ipit pinagipit ipinang-ipit
e. Past Progresiv
Konstruksyon: pinag- + R(C)VC + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat pinagsursurat ipinangsusulat
(nakalipas na)
bayad bayad pinagbaybayad ipinambabayad
(nakalipas na)
ipit ipit pinagip-ipit ipinang-iipit
(nakalipas na)
27. pangpa-
Deskripsyon: Ang verb na nabubuo ay nakapokus sa istrumento ng pagkakaganap ng
verb.
a. Neutral
Konstruksyon: pangpa- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
60
pigsa lakas pangpapigsa gamit pampalakas
banglo bango pangpabanglo gamit pampabango
apgad alat pangpaapgad gamit pampaalat
b. Future
Konstruksyon: pangpa- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pigsa lakas pangpapigsanto gagamiting pampalakas
banglo bango pangpabanglonto gagamiting pampabango
apgad alat pangpaapgadto gagamiting pampaalat
c. Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa katinig
o pang...pa + unang letra ng SU + ...pa + SU
- SU na nagsisimula sa patinig
o pangpapa+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pigsa lakas pangpappapigsa ginagamit pampalakas
banglo bango pangpabpabanglo ginagamit pampabango
61
apgad alat pangpapaapgad ginagamit pampaalat
d. Past
Konstruksyon: pinangpa- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pigsa lakas pinangpapigsa ginamit pampalakas
banglo bango pinangpabanglo ginamit pampabango
apgad alat pinangpaapgad ginamit pampaalat
e. Past Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa katinig
o pinang...pa + unang letra ng SU + ...pa + SU
- SU na nagsisimula sa patinig
o pinangpapa+ SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
pigsa lakas pinangpappapigsa ginagamit pampalakas
(nakalipas na)
banglo bango pinangpabpabanglo ginagamit pampabango
62
(nakalipas na)
apgad alat pinangpapaapgad ginagamit pampaalat
(nakalipas na)
28. ika-
Deskripsyon: Ang nabubuong verb ay nakapokus sa dahilan ng pangyayari.
a. Neutral
Konstruksyon:
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
patay patay ikapatay ikamatay
pintas ganda ikapintas ikaganda
ibus ubos ikaibus ikaubos
b. Future:
Konstruksyon: ika- + SU + (n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
patay patay ikapatayto ikamamatay
pintas ganda ikapintasto ikagaganda
ibus ubos ikaibusto ikauubos
63
c. Progresiv
Konstruksyon:
- SU na nagsisimula sa katinig
o i... + ka + unang letra ng SU + ...ka + SU
- SU na nagsisimula sa patinig
o ikaka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
patay patay ikapkapatay ikinapapatay
pintas ganda ikapkapintas ikinkaganda
ibus ubos ikakaibus ikinauubos
d. Past
Konstruksyon: inka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
patay patay inkapatay ikinamatay
pintas ganda inkapintas ikinaganda
ibus ubos inkaibus ikinaubos
e. Past Progresiv
Konstruksyon:
64
- SU na nagsisimula sa katinig
o in... + ka + unang letra ng SU + ...ka + SU
- SU na nagsisimula sa patinig
o inkaka- + SU
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
patay patay inkapkapatay ikinapapatay
(nakalipas na)
pintas ganda inkapkapintas ikinagaganda
(nakalipas na)
ibus ubos inkakaibus ikinauubos
(nakalipas na)
29. i-, an
Deskripsyon: Ang kombinasyon ng dalawang afiks na ito ay bumubuo sa mga verb na
nagpapakita ng aksyon para sa isang ispesipikong tagatanggap ng resulta ng aksyon.
a. Neutral
Konstruksyon: i- + SU+ -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat isuratan isulatan
iwa hiwa iiwaan ihiwaan
65
b. Future
Konstruksyon: i-+SU+ -an +(n)to
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat isuratanto isusulatan
iwa hiwa iiwaanto ihihiwaan
c. Progresiv
Konstruksyon: i-+ R(C)VC + SU + -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat isursuratan isinusulatan
iwa hiwa iiw-iwaaan ihinihiwaan
d. Past
Konstruskyon: in- + SU + -an
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat insuratan isinulatan
iwa hiwa iniwaan ihiniwaan
e. Past Progresiv
Konstruksyon: in-+ R(C)VC + SU + -an
66
Salitang
Ugat
Glos ng SU Verb Glos ng Verb
surat sulat insursuratan isinusulatan (nakalipas
na)
iwa hiwa iniw-iwaaan ihinihiwaan
(nakalipas na)
67
FOCUS
Sa usapin ng focus, kinakategorya ang mga verb sa kung anong parte ng pangungusap
ang ginagawang focus. Maari nating paghiwahiwalayin sa walong grupo ang mga afiks sa
Pagkabuo ng mga Verb. Ito ay ang actor, patient, commitative, directional, thematic, benefactive,
instrumental at causative focus.
1. Actor Focus
Dito, nakatuon ang verb sa tagaganap ng aksyon. Ang mga sumusunod ang ay mga
afiks na bumubuo ng mga verb na actor focus. Sa pormang Verb-Subject-Object (VSO)
ng wikang Ilokano kadalasan sinusundan ng tagaganap ang verb.
a. ag-
agsurasurat ni Mark nagsusulat si Mark
agtaraykan tumakbo ka na
agbasoldanto manen magkakasala na naman sila
nagawid diay asomin umuwi na ang aso namin
b. agkara-
agkaraisbo dagitay mammartek ihi nang ihi iyong mga lasenggo
agkaraiddep diay laptopko namamatay-matay ‗yong laptop ko
c. agsi-
agsipangankayon kumain na kayo
nagsisinada aminen naghiwahiwalay na silang lahat
agsisitaray dagitay takrot nagsisitakbuhan ang mga takot
d. agin-
aginsasakitkayo manen kunwari maysakit na naman kayo
68
agintutuleng ni Presidente nagbibingi-bingin si Presidente
e. agpaka-
agpakatao kay man ngamin magpakatao kasi kayo
agpakababai dagitay babai magpakababae ang mga babae
f. agpa-
agpaaninakton bigat magpapaani ako bukas
agpapirmanak man pamirma naman ako
g. um-
uman-andar diay jeep umaandar ang jeep
umul-ulinak idi iti niyog umaakyat ako noon ng niyog
immakarkami ti balay lumipat kami ng bahay
h. -um-
tumataray diay kabalyo tumatakbo ang kabayo
timmakder ni Mayor tumayo si Mayor
lumasattayto iti maysa a waig dadaan tayo sa isang ilog
i. ma-
maturogkayon ket rabiin matulog na kayo at gabi na
naipit diay ulo iti nuang naipit ang ulo ng kalabaw
malutonto latta amin dagita maluluto rin lahat ng iyan
j. maka-
makapadasnak ti baro makakaranas ako ng bago
nakapalda ni Mae nakapalda si Mae
makatarayka kadi pay makakatakbo ka pa ba
69
k. mai-
maitaytayab diay papel natatangay ng hangin iyong papel
maiparit ti tumagari ipinagbabawal ang mag-ingay
l. mang-
mangala ka man iti buneng kumuha ka nga ng itak
mangsuratdanto iti istorya magsusulat sila ng kuwento
m. mangi-
mangisupotka iti badok maglagay ka damit ko sa supot
mangipannak ti sida idiay balayda magdadala ako ng ulam sa bahay nila
2. Patient Focus
Dito, nakatuon ang verb sa direct object o tuwirang layon nito.
a. –en
alaenyo iti tinapay kunin niyo ang tinapay
awisenyo ni padi anyayahan niyo ang pari
asawaen ni Cesar ni Lisa pakakasalan ni Cesar si Lisa
b. pag-, -en
pagbasaenyo latta ni Totoy pag-aaralin niyo pa rin si Totoy
pakanenyoman diay ubing pakainin niyo naman iyong bata
3. Commitative Focus
Ang mga verb sa kategoryang ito ay nagpapakita ng aksyong linalahokan ng higit sa
isang aktor.
a. ka
kasaritak damdama kakausapin ko mamaya
70
kalabanda dagidiay lumablabas kalaban nila ang mga dumadaan
b. agka-
agkatugawkami koma sana magkatabi kami sa upuan
nagkapingganda nga nangan magkapinggan silang kumain
c. ag-, -inn-
aglinnumbada manen nag-uunahan na naman sila
aginnayat iti dua a puso nagmamahalan ang dalawang puso
d. maki
makisalsal dagitay babbaro nakikisayaw ang mga binata
nakiam-ammonak iti balasang nakipagkilala ako sa dalaga
e. makika-
makikapadaka man iti bado makibagay ka nga ng damit
nakikaedda diay anakmi kanyami nakihiga ang anak namin sa amin
f. makipag-
makipaganikami kadakuada makikipag-ani kami kasama sila
nakipagarab dagitay kalding nakikain ng damo ang mga kambing
4. Directional Focus
Dito, naitatampok kung sa nakatuon ang aksyon.
a. –an
kargaanyo ta timban kargahan niyo na yang timba
alwadanyo dagita singsingyo ingatan niyo iyang mga singsing niyo
pandaganyo diay uleg daganan niyo iyong ahas
b. ma-, -an
71
madalusan diay datar malilinisan ang sahig
maammoandanto iti nagtakaw malalaman nila kung sinong nagnakaw
5. Thematic Focus
Dito, ang ideya o pakahulugan ng salitang ugat ang binigbiyan ng diin.
a. i-
iteksmo man kanyak iteks mo nga sa akin
ilabantayo iti kiddaw ti masa ilaban natin ang daing ng masa
itaraymo detan itakbo mo na yan
6. Benefactive Focus
Dito, binibigyang diin kung para kanino ang aksyon na ipinahihiwatig ng verb.
a. i-, -an
ilutuankanto iti pansit ilulutuan kita ng pansit
insusuratanna daydi lakay isinusulatan niya dati ang matanda
iniwaanmi isuna iti manok naglaan kami ng manok para sa kanya
7. Instrumental Focus
Ang focus na ito ay nakatuon sa pagpapakita ng ginamit para magawa ang aksyon.
a. pag-
pagbadomman ti badokon isinusuot mo na naman iyang damit ko
pagkulayna diay dara ginagamit niyang pankulay ang dugo
pagaw-awatna diay kayo ipinang-aabot niya ang kahoy
pinangpormamman detan pinangporma na naman ‗yan
b. pangpa-
pangpaado iti makan ta tuyo pamparami ng kain iyang tuyo
72
pangpatibkerda deta balot pampatibay nila iyang balot
awan pangpapudotmo wala ka bang pampainit
8. Causative Focus
Nakatuon ang focus na ito sa pagpapakita ng dahilan sa pagkagawa o kung bakit
gagawin ang aksyon na ipinahihiwatig ng verb.
a. ika-
ikararagsakko iti panagsangpetmo ikinatutuwa ko ang iyong pagdating
inkapatayna diay sugatna ikinamatay niya ang kanyang sugat
ikalkalidayna iti panagtalawmo ikinalulungkot niya ang pag-alis mo
73
MGA REFERENS
Mga Libro
Adelaar, Alexander, Nikolaus Himmelmann, ed. 2005. The Austronesian languages of Asia and
Madagascar.USA and Canada: Routledge
Rubino, Carl. 1998. Ilocano: Ilocano-English, English-Ilocano dictionary. United States of
America.
____________.1997. A reference grammar of Ilocano. Michigan: UMI Company.
Vanoverbergh, Morice. 1955. Iloko grammar.
Mga Website
_______. 2010. ―Asingan: ‗na asing‘,‖ Pangasinan official website. Available from
http://www.pangasinan.gov.ph/Cities_Municipalities/SubMunicipalityPage_Asingan.php;
Internet. Acessed on September 20, 2010.
_______.2007. ―Census of population,‖ Population census 2007 press release. Available from
http://www.census.gov.ph/data/sectordata/2007/region%201.pdf; Internet. Acessed on
September 20, 2010.