OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARINdocs.neu.edu.tr/library/6814124268.pdf · ve Atipik...

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARIN

ANNE-BABALARININ RUH SAĞLIĞI VE EVLİLİK UYUMLARI

ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

EVLİLİK UYUMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Mustafa GÜLER

Mustafa GÜLER

YÜKSEK LİSANS TEZİ


LEFKOŞA 2019

LEFKOŞA 2019







Mustafa GÜLER

Mustafa GÜLER

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI

YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KLİNİK PSİKOLOJİ ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ


TEZ DANIŞMANI PROF. DR. Fatma Gül CİRHİNLİOĞLU

TEZ DANIŞMANI PROF. DR. Fatma Gül CİRHİNLİOĞLU

LEFKOŞA 2019

KABUL VE ONAYLEFKOŞA

i

KABUL VE ONAY

KABUL VE ONAY

Mustafa Güler tarafından hazırlanan “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Anne-Babalarının Ruh Sağlığı Ve Evlilik Uyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi” başlıklı bu çalışma, 27/09/2019 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda

başarılı bulunarak jürimiz tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

Mustafa Güler tarafından hazırlanan “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Anne-Babalarının Ruh Sağlığı Ve Evlilik Uyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi” başlıklı bu çalışma, 27/09/2019 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda

başarılı bulunarak jürimiz tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.

JÜRİ ÜYELERİ

JÜRİ ÜYELERİ

Prof. Dr. Fatma Gül CİRHİNLİOĞLU (Danışman)

Yakın Doğu Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi

Psikoloji Bölümü

Prof. Dr. Fatma Gül CİRHİNLİOĞLU (Danışman)


Psikoloji Bölümü

Doç Dr. Aşkın KİRAZ (Başkan)


Psikoloji Bölümü

Doç Dr. Aşkın KİRAZ (Başkan)


Psikoloji Bölümü

Yrd. Doç. Dr. Ezgi ULU Üniversite Adı

Fakülte ve Bölüm Adı

Yrd. Doç. Dr. Ezgi ULU Üniversite Adı

Fakülte ve Bölüm Adı

Prof. Dr. Mustafa SAĞSAN

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü

BİLDİRİM

Prof. Dr. Mustafa SAĞSAN Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü

BİLDİRİM

BİLDİRİM

Hazırladığım tezin, tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt ederim. Tezimin kağıt ve elektronik

kopyalarının Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım.

Hazırladığım tezin, tamamen kendi çalışmam olduğunu veher alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt ederim. Tezimin kağıt ve elektronik

kopyalarının Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsüarşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım.

□ Tezimin tamamı heryerden erişime açılabilir.

□ Tezim sadece Yakın Doğu Üniversitesinde erişime açılabilir.

X Tezimin iki (2) yıl süre ile erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım taktirde tezimin tamamı erişime açılabilir.

□ Tezimin tamamı heryerden erişime açılabilir.

□ Tezim sadece Yakın Doğu Üniversitesinde erişime açılabilir.

X Tezimin iki (2) yıl süre ile erişime açılmasını istemiyorum. Bu süreninsonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım taktirde tezimin tamamıerişime açılabilir.

Tarih : 23/10/2019

İmza :

Ad Soyad: Mustafa GÜLER

Tarih : 23/10/2019

İmza :

Ad Soyad: Mustafa GÜLER

iii

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın gerçekleşmesinde, iki yıl boyunca değerli bilgilerini bizlerle

paylaşan, meslek hayatımla ilgili geleceğe dair hedefler koymamı sağlayan,

katkılarını asla unutmayacağım saygıdeğer danışman hocam; Prof. Dr.

Fatma Gül CİRHİNLİOĞLU' na, çalışmam boyunca benden bir an olsun

yardımlarını esirgemeyen arkadaşım Prof. Dr. Barış ÇOBAN' a ve Özgün

AŞIK' a, uzakta olsalar bile gönülleri benimle olan ablam Fatma KOÇAK ve

kardeşim Hasan GÜLER’ e, eğitim hayatımı her zaman destekleyen ve

yüreklendiren ama şimdi hayatta olmayan annem Meryem GÜLER, babam

Ahmet GÜLER' e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

iv

ÖZ

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARIN ANNE-

BABALARININ RUH SAĞLIĞI VE EVLİLİK UYUMLARI ARASINDAKİ

İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Otizm Spektrum Bozukluk (Autism Spektrum Disorder-ASD) özellikle iletişim

ve sosyal ilişkilerde bir takım sorunlar yaşamsına neden olan bir

rahatsızlıktır. Bu rahatsızlığı yaşayan bireylerin ilgi alanlarının dar olması ve

motor becerilerinin kısıtlı olması da yaşamlarını olumsuz etkiler. Diğer tarafta,

üzerinde durulması gereken önemli bir nokta da Otizm Spektrum Bozukluk

tanısı almış çocukların sadece kendi hayatlarında değil anne-babalarının

hayatlarında da sorunlar yaşanıyor olmasıdır. Otizm Spektrum Bozukluk

tanısı konmuş çocukların anne-babalarının yaşadıkları sorunlar ruh sağlığı,

psikolojik sorunlar, maddi sorunlar ve sosyal sorunlar şeklindedir. Söz

konusu sorunların anne-babaların ruh sağlıkları ve evlilik uyumları üzerinde

etkiler oluşturması olasıdır. Bu çalışmanın amacı otizm spektrum bozukluğu

olan çocukların anne-babalarının ruh sağlığı ve evlilik uyumları arasındaki

ilişkisini belirlemek ve demografik değişkenlerin bu duruma karşı etkisi olup

olmadığını incelemektir. Araştırma çocuklarında otizm bozukluğu olan 85

ebeveyne uygulanmıştır. Verilerin analizinde SPSS 23,0 programı

kullanılarak, frekans, yüzde ve betimsel istatistikler, t-testi ve anova

kullanılmıştır. Çalışma sonucunda anne-babaların ruh sağlıklarının ve evlilik

uyumlarının düşük düzeyde olmadığı görülmüştür. Katılımcıların ruhsal belirti

tarama testi genelinden ve somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler,

depresyon, anksiyete, fobik anksiyete ve paranoid düşünce alt boyutlarından

aldıkları puanlar ile evlilik uyumu ölçeğinden aldıkları puanlar arasında

negatif yönlü ve istatistiksel olarak anlamlı korelasyonlar saptanmıştır.

Sadece anksiyete alt boyutundan alınan puanlar evlilik uyumunu anlamlı

düzeyde yordamıştır.

Anahtar Kelimeler: Otizm, Otizm Spektrum Bozukluk, Ruh Sağlığı, Evlilik

Uyumu.

v

ABSTRACT

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN MENTAL HEALTH

AND MARITAL ADAPTATION OF CHILDREN WITH CHILDREN WITH

AUTOISM SPECTRUM DISORDERS

Autism Spectrum Disorder-ASD is a disorder generally results in problems

seen at communication skills and social relationships. Furthermore, limited

interests and limited motor skills are also problems faced by those people

which affect their lives in a negative manner. Adding to those, it must also be

noted that not only children with Autism Spectrum Disorder but also their

parents have some kinds of difficulties in their daily lives as a result of Autism

Spectrum Disorder. Problems faced by those parents can be grouped as

psychological well-being, sanity, economic problems and social difficulties. It

is possible that all those problems may have effects on sanity and marital

adjustment of parents. Aim of that study is examining sanity and marital

adjustment of parents having children with Autism Spectrum Disorder. It is

also aimed to examine whether demographic variables have effects or not.

85 parents with children with Autism Spectrum Disorder attended to the

study. Data is evaluated using SPSS 23,0. Frequency, mean and descriptive

statistics, t-test and Anova tests are used in order to reach the aim. At the

end of the study, it is seen that psychological well-being and marital

adjustment levels of parents are not low. Finally, in this study, negative and

statistically significant correlations were found between the scores obtained

from the psychological symptom screening test and somatization, obsessive-

compulsive symptoms, depression, anxiety, phobic anxiety, and paranoid

thought sub-dimensions of the participants and the marital adjustment scale.

In addition, only the scores obtained from the anxiety subscale significantly

predicted marital adjustment.

Key Words: Autism, Autism Spectrum Disorder, Psychological Well-Being,

Marital Adjustment.

vi

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY .......................................................................................... i

BİLDİRİM ....................................................................................................... ii

TEŞEKKÜR .................................................................................................. iii

ÖZ ................................................................................................................. iv

ABSTRACT ................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER ............................................................................................... vi

TABLOLAR DİZİNİ ....................................................................................... ix

ŞEKİLLER DİZİNİ .......................................................................................... x

1. BÖLÜM

GİRİŞ ............................................................................................................. 1

1.1. Problem Durumu ................................................................................... 1

1.2. Problem Cümlesi ................................................................................... 3

1.3. Araştırmanın Amacı .............................................................................. 3

1.4. Sınırlılıklar .............................................................................................. 4

2. BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR ................................. 5

2.1. Otizm Spektrum Bozukluğu ve Evlilik Uyumu .................................... 5

2.2. Otizm Spektrum Bozukluk .................................................................... 5

2.2.1. Otizm Spektrum Bozukluk Rahatsızlığı ............................................ 6

2.2.2. Otizm Spektrum Bozukluk Tanısı ..................................................... 9

2.2.3. Epidemiyoloji .................................................................................... 11

2.2.4. Etiyoloji ve Patogenez ..................................................................... 12

2.2.4.1. Genetik Faktörler .......................................................................... 13

2.2.4.2. Nörobiyolojik Faktörler ................................................................. 15

2.2.4.3. Çevresel Faktörler ......................................................................... 16

2.2.5. Otizm Spektrum Bozukluğun Sınıflandırılması ............................. 18

2.2.5.1. Asperger Bozukluğu ..................................................................... 19

2.2.5.2. Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu ..................................... 20

vii

2.2.5.3. Yaygın Gelişimsel Bozukluk ........................................................ 21

2.2.5.4. Rett Sendromu .............................................................................. 21

2.2.5.5. Atipik Otizm ................................................................................... 22

2.2.6. Erken Tanı ......................................................................................... 23

2.2.7. Otizm Spektrum Bozukluğun Tedavisi ........................................... 27

2.2.8. Otizm Spektrum Bozukluk Sorunu Yaşayan Çocukların Özellikleri

..................................................................................................................... 35

2.2.8.1. Tekrarlanan Ve Kısıtlı Davranış, İlgi ve Aktiviteler ..................... 35

2.2.8.2. Sosyal Etkileşim ve İletişim Sorunları ......................................... 36

2.3. Otizm Spektrum Bozukluğa Sahip Çocuğun Anne-Babasının

Karşılaştığı Sorunlar .................................................................................. 41

2.3.1. Ruh Sağlığı ....................................................................................... 41

2.3.2. Psikolojik Sorunlar........................................................................... 43

2.3.3. Maddi Sorunlar ................................................................................. 46

2.3.4. Sosyal Sorunlar ................................................................................ 48

2.4. Evlilik Uyumu ...................................................................................... 51

2.4.1. Evlilik Uyumu Kavramı .................................................................... 51

2.4.2. Evlilik Uyumunu Etkileyen Faktörler .............................................. 57

2.4.2.1. Bireysel Özellikler ......................................................................... 57

2.4.2.2. Çift Özellikleri ................................................................................ 60

2.4.2.3. Çevresel Etmenler ......................................................................... 62

2.5. İlgili Araştırmalar ................................................................................. 67

3. BÖLÜM

YÖNTEM ..................................................................................................... 70

3.1. Araştırmanın Modeli ........................................................................... 70

3.2. Evren ve Örneklemi ............................................................................ 70

3.3. Veri Toplama Araçları ......................................................................... 70

3.4. Sosyodemografik Bilgi Formu ........................................................... 70

3.4.1. SCL 90 Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği ............................................. 71

3.4.2. Evlilik Uyum Ölçeği .......................................................................... 71

3.5. Verilerin İstatistiksel Analizi ............................................................... 71

viii

4. BÖLÜM

BULGULAR ................................................................................................. 73

5. BÖLÜM

TARTIŞMA .................................................................................................. 92

6. BÖLÜM .................................................................................................... 97

SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................... 97

6.1. Sonuçlar............................................................................................... 97

6.2. Öneriler ................................................................................................ 98

KAYNAKÇA .............................................................................................. 100

EKLER ....................................................................................................... 113

Ek-1. Sosyodemografik Bilgi Formu ...................................................... 113

Ek-2. Scl 90 Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği ............................................. 114

Ek-3. Evlilikte Uyum Ölçeği ..................................................................... 115

Ek-4. Evlilik Uyum Ölçeği İzni ................................................................. 116

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................ 117

İNTİHAL RAPORU .................................................................................... 118

ETİK KURUL RAPORU ............................................................................. 119

ix

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1: Otizm Spektrum Bozukluğun Tedavisinde Kullanılması Mümkün

Olan Tedavi Yöntemleri ............................................................................... 33

Tablo 2: Otizm Spektrum Bozukluk Yaşayan Çocukların Özellikleri ............ 40

Tablo 3: Ebeveynlerin ve otizmli çocuklarının demografik özellikleri………..43

Tablo 4: Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum

Ölçeği puanları………………………………………………………………….... 75

Tablo 5: Ebeveynlerin cinsiyetine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R)

ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması……………………...….. 76

Tablo 6: Ebeveynlerin eğitim durumuna göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması…………….. 77

Tablo 7: Ebeveynlerin eşlerinin eğitim durumuna göre Ruhsal Belirti Tarama

Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması…….... 79

Tablo 8: Ebeveynlerin aylık gelirine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması………….…..81

Tablo 9: Ebeveynlerin çocuk sayısına göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması……………...83

Tablo 10: Ebeveynlerin otizmli çocuğunun yaşına göre Ruhsal Belirti Tarama

Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması……….84

Tablo 11: Ebeveynlerin otizmli çocuğunun cinsiyetine göre Ruhsal Belirti

Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının

karşılaştırılması……………………………………………………………………H

ata! Yer işareti tanımlanmamış.85

Tablo 12: Ebeveynlerin otizmli çocuğunun eğitim süresine göre Ruhsal Belirti


karşılaştırılması……………………………………………………………………86

Tablo 13: Ebeveynlerin devlet yardımı alma durumuna göre Ruhsal Belirti


karşılaştırılması……………………………………………………………………88

Tablo 14. Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ile Evlilik

Uyum Ölçeği puanları arasındaki ilişki………………………………………….89

Tablo 15: Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) puanlarının

Evlilik Uyum Ölçeği puanlarını yordaması……………………………………...91

x

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1: Otizm Spektrum Bozukluk Riski Olan Çocuklardaki Belirtiler ......... 24

Şekil 2: Evlilik Uyumunu Etkileyen Unsurlar …………………………………..63

1

1. BÖLÜM

GİRİŞ

1.1. Problem Durumu

İlk kez 1943 yılında üzerinde durulmaya başlanılan Otizm Spektrum Bozukluk

ömür boyu devam eden heterojen bir bozukluktur. Yetişkinlerde ve

çocuklarda farklı şekillerde ortaya çıkan Otizm Spektrum Bozukluk günlük

faaliyetlerin gerçekleştirilememesi, empati yapma yeteneğinin görülememesi,

bir cisim veya fiksasyonla ilgili saplantılar, iletişim sorunları ve sosyal

ilişkilerde görülen sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Otizm

Spektrum Bozukluk sosyal davranışlarda, dil gelişimi ve iletişimde ve

bireylerin davranışlarında tekrarlayan durumları ifade eder. Bir çocuk

akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa, aşırı hareketli, hep kendi

bildiğince davranıyorsa, başkalarıyla göz teması kurmuyorsa, bazı eşyaları

döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapıyorsa, bazı sözleri

tekrar tekrar ve ilişkisiz ortamlarda söylüyorsa, gözleri bir şeye takılıp

kalıyorsa, ismini söylediğinizde bakmıyorsa, konuşmada akranlarının

gerisinde kalmışsa, oyuncaklarla oynamayı bilmiyorsa, parmağıyla istediği

şeyi göstermiyorsa, sallanmak, çırpınmak gibi garip hareketleri varsa,

söyleneni işitmiyor gibi davranıyorsa ve günlük yaşamındaki düzen

değişikliklerine aşırı tepki veriyorsa Otizm Spektrum Bozukluk tanısı söz

konusu olur.

Otizm Spektrum Bozukluğun ortaya çıkmasında genetik faktörlerin,

nörobiyolojik faktörlerin ve çevresel faktörlerin etkisi olduğu düşünülmektedir.

Otizm Spektrum Bozukluk kendi içerisinde Asperger Bozukluğu, Çocukluk

2

Çağı Dezintegratif Bozukluğu, Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Rett Sendromu

ve Atipik Otizm türlerine sahiptir. İlgili kaynaklar incelendiğinde Otizm

Spektrum Bozukluğun tedavisinde kullanılan bazı yöntemlerin bulunduğu

anlaşılmaktadır. Söz konusu yöntemler Sözel Davranış, Merkezi Tepki

Eğitimi, Gelişimsel, Bireysel Farklılık ve İlişki Temelli Model, Otistik ve Diğer

İletişim Engelli Çocukların Tedavisi ve Eğitimi, Kişilerarası Uyum, Eğitsel

Tedaviler, Farmakoterapi, Ergoterapistler, Spor ve Egzersiz, Su İçi Etkinlikler,

Beslenme ve Tedavi ve Özel Eğitim şeklindedir. Otizm Spektrum Bozukluk

yaşayan çocukların sergiledikleri bazı davranışlar dikkati çekmektedir. Bu

davranışlar “Tekrarlanan ve Kısıtlı Davranış, İlgi ve Aktivite” ve “Sosyal

Etkileşim ve İletişim Sorunları” alt başlıkları altında gruplandırılabilir.

Otizm Spektrum Bozukluk sadece çocuğun hayatında değil anne-babanın

hayatında da etkilere sahiptir. Bozukluğun anne-babanın hayatındaki

olumsuz etkileri ruh sağlığı, psikolojik sorunlar, maddi sorunlar ve sosyal

sorunlar şeklinde gruplandırılabilir.

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan çocuğun ailesinde evlilik uyumu

açısından da bir takım değişikliklerin yaşanması olasıdır. Anne ve babanın

evlilik hayatlarındaki uyumu içeren bu kavram sadede aile hayatını değil

anne ve babanın tüm hayatını etkiler. Diğer bir ifadeyle evlilik uyumu

bireylerin aile içerisindeki yaşamları kadar aile dışındaki yaşamlarını da

etkilemektedir. Diğer bir ifadeyle evlilik uyumu açısından sorunlu sürçeler

geçiren bireyler iş hayatında ve sosyal hayatlarında da sorunlar yaşarlar.

Bireysel özellikler, çift özellikleri ve çevresel etmenler evlilik uyumu üzerinde

etkili olmaktadır.

Bu araştırmanın amacı otizm spektrum bozukluğu olan çocukların anne-

babalarının ruh sağlığı ve evlilik uyumları arasındaki ilişkisini belirlemek ve

demografik değişkenlerin bu duruma karşı etkisi olup olmadığını incelemektir.

Çalışmanın amacına ulaşmak için anket kullanılmış ve araştırma

çocuklarında otizm bozukluğu olan 85 ebeveyne uygulanmıştır. Anket formu

3 bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde 10 sorudan oluşan kişisel bilgiler

(cinsiyet, anne eğitim durumu, baba eğitim durumu, gelir, çocuk sayısı, çocuk

3

yaşı, çocuk cinsiyeti, eğitim ortamı, özel hizmet yararlanma süresi ve Devlet

yardımı) yer almaktadır. İkinci bölümde 90 maddelik SCL-90 Ruhsal belirti

tarama ölçeği ve son kısımda 15 maddelik evlilik uyum ölçeği kullanılmıştır.

Anket formundan elde edilen Verilerin analizinde SPSS 23,0 programı

kullanılarak, frekans, yüzde ve betimsel istatistikler, psikolojik belirti tarama

ölçeğinde parametrik testler (t-testi, anova) kullanılmıştır. Ölçeklerin

aralarındaki ilişki düzeyini test edebilmek için korelasyon analizi yöntemi

kullanılmıştır. Sonuçların yorumlarında 0,05 anlamlılık düzeyi dikkate

alınmıştır.

1.2. Problem Cümlesi

Otizm Spektrum Bozukluğu yaşayan çocuğu olan anne – babaların

yaşayabilecekleri ruhsal sorunlar ve evlilik uyumları arasında bir ilişkinin

olduğu düşüncesiyle bu araştırmanın problem cümlesi şu şekildedir;

Otizm Spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip olmak anne ve babalarda ruh

sağlığı ve evlilik uyumunda problemlere yol açar mı?

1.3. Araştırmanın Amacı

Araştırmanın temel amacı katılımcıların demografik değişkenlere göre

ruh sağlığı ve evlilik uyumunun farklılaşıp farklılaşmadığını

saptamaktır. Ayrıca ruhsal belirti ile evlilik uyumu arasında anlamlı

ilişki olup olmadığı ve ruhsal belirti tarama testi puanlarının evlilik

uyumunu yordayıp yordamadığını saptamaktır.

Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara da yanıt aranacaktır;

Anne babaların psikolojik belirti tarama test puanları, cinsiyet, eğitim

durumu, gelir, çocuk sayısı, otizmlşi çocuğun yaşı, otizmli çocuğun

cinsiyeti, eğitim ortamı, özel hizmet yararlanma süresi ve devlet

yardımı alıp almama değişkenlerine göre anlamlı farklılık göstermekte

midir?

4

Anne babaların evlilik uyum ölçeği puanları, cinsiyet, eğitim durumu,

gelir, çocuk sayısı, otizmlşi çocuğun yaşı, otizmli çocuğun cinsiyeti,

eğitim ortamı, özel hizmet yararlanma süresi ve devlet yardımı alıp

almama değişkenlerine göre anlamlı farklılık göstermekte midir?

Anne babaların psikolojik belirti tarama test puanları ile evlilik uyum

ölçeği puanları arasında anlamlı ilişki var mıdır?

Anne babaların ruhsal belirti tarama testi puanlarının evlilik uyum

ölçeği puanlarını anlamlı düzeyde yordamaktamıdır?

1.4. Sınırlılıklar

- Çalışmanın verileri İstanbul ili, Gaziosmanpaşa ve Kağıthane

ilçelerinde hizmet veren; 3 Özel Eğitim ve Rehabilitasyon

Merkezlerin’de eğitim alan 3-12 yaş aralığındaki otizm spectrum

bozukluğu çocuğu olan 85 anne ve baba ile sınırlıdır.

- Araştırmada elde edilen, ruhsal belirti ve evlilik uyumu bulguları,

ölçeklerin ölçme kapasitesiyle sınırlıdır.

- Bu araştırma Aralık 2018 - Nisan 2019 tarihleri arasında yapılmıştır ve

yapıldığı zamanla sınırlıdır.

5

2. BÖLÜM

KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

2.1. Otizm Spektrum Bozukluğu ve Evlilik Uyumu

Çalışmanın bu bölümünde geniş kapsamlı bir kaynak taraması

gerçekleştirilmektedir. Konu hakkında gerçekleştirilmiş olan çalışmalardan

faydalanılarak bu bölümde Otizm Spektrum Bozukluk kavramı, Otizm

Spektrum Bozukluğa sahip çocuğun anne babası evlilik uyumu ve görgül

bulgular konuları incelenmektedir.

2.2. Otizm Spektrum Bozukluk

Otizm Spektrum Bozukluk (Autism Spektrum Disorder-ASD) ilk kez “infantil

otizm” kavramı kullanılarak 1943 yılında Leo Kanner tarafından belirtilmiştir.

Kanner Bleuler tarafından oluşturulan şizofreni tanımında “içe kapanma”

tarifine uyan çocukları açıklamak için kullanmıştır. İlerleyen süreçte ise Rutter

1972 yılında şizofreni ve Otizm Spektrum Bozukluğun farklı bozukluklar

olduğunu belirtmiştir. Süreç içerisinde araştırmacılar Otizm Spektrum

Bozukluk şizofreni arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları belirlemeyi

amaçlayan çok sayıda çalışma gerçekleştirmişlerdir. Çalışmalar sonucunda

şizofreni riski bulunan bireylerde bilişsel farklılıklar ve sosyal sorunların

yanında Otizm Spektrum Bozukluk belirtilerinin de bulunduğu görülmüştür

(Ünver, Öner, & Yurtbaşı, 2015, s. 66).

1944 yılında ilk kez dört çocuğa “otistik psikopati” tanısı konmuştur. Bu

çocukların özellikleri yaşıtları düzeyinde veya daha üst düzeyde zekâ

seviyesine sahip olup dili iyi kullanabilmelerine rağmen dar ilgi alanına sahip

6

olma, motor becerilerinde gelişim sorunu olma ve sosyal etkileşimde sorunlar

yaşama durumları bulunmaktaydı(Görmez & Kırpınar, 2015).

Spektrum bir rahatsızlık olan Otizm Spektrum Bozukluk özellikle sosyal

ilişkilerde ve iletişim alanlarında sorunlu noktalara sahiptir. Dahası bilişsel ve

davranışsal açılardan da sorunlar gözlemlenmektedir. Otizmin temel

fizyopatolojisi tam anlamıyla bilinmemektedir. Diğer tarafta nörolojik, biyolojik,

genetik, psikolojik ve bağlılıkla ilgili teoriler geliştirilmiştir (Önal & Uçar, 2017,

s. 180).

Çalışmanın bu başlığı altında Otizm Spektrum Bozukluk üzerinde

yoğunlaşılmaktadır. Otizm Spektrum Bozukluk kavramının bir rahatsızlık

olarak tanımlanması, Otizm Spektrum Bozukluk tanısı, epidemiyolojisi,

etiyolojisi, Otizm Spektrum Bozukluğun sınıflandırılması, erken tanı, tedavi ve

Otizm Spektrum Bozukluk sorunu yaşayan çocukların özellikleri bu başlık

altında incelenen konuları oluşturmaktadır.

2.2.1. Otizm Spektrum Bozukluk Rahatsızlığı

Otizm Spektrum Bozukluk hayat boyu devam eden heterojen bir bozukluktuk.

Psikolojik gelişimin birçok alanında olumsuz etkilere sahiptir. Otizm Spektrum

Bozukluk belirtileri yetişkinlerde ve çocuklarda farklı olmaktadır. Söz konusu

belirtiler arasında bir cisim veya fiksasyonla ilişkili saplantılar, iletişim

sorunları, empati noksanlığı, günlük işlerin yapılamaması ve sosyal

etkileşimle alakalı sorunlar bulunmaktadır (Çalışır, İlhan, Gökçenoğlu, & Kula,

2018, s. 1).

Dünya Sağlık Örgütü (2018)`e göre Otizm Spektrum Bozukluk sosyal

davranışlarda, dil gelişimi ve iletişimde ve bireylerin davranışlarında

tekrarlayan durumları ifade eder. Otizm Spektrum Bozukluk çocukluk

döneminde başlar ve gençlik ve yetişkinlik dönemlerinde devam etme

eğilimine sahip olur. Birçok durumda belirtiler hayatın ilk beş yılında rahat bir

biçimde görülür. Dahası, Otizm Spektrum Bozukluk başka sorunlarla beraber

de görülür. Otizm Spektrum Bozukluk ile sıklıkla beraber görülen sorunların

arasında epilepsi, depresyon, anksiyete, kaçınma ve hiperaktivite bozukluğu

7

bulunur. Otizm Spektrum Bozukluk ile bilişsel yeterlilikler arasındaki ilişki çok

çeşitli olabilir. Kimi Otizm Spektrum Bozukluk sorunu yaşayan bireylerde

bilişsel yeterlilikler geliştirilebilir düzeyde iken kimilerinde sorunlu bir

düzeydedir (World Health Organization, 2018).

American Psychiatric Association (2013)`e göre Otizm Spektrum Bozukluk

sorunu yaşayan bireyler iletişim aşamasında sorun yaşarlar. Benzer bir

biçimde, sözsüz iletişim açısından da gelişimleri istenmedik yöndedir. Bu

kişiler genellikle akranlarıyla arkadaşlık ilişkileri geliştiremezler. Rutinleri

yapmaya bağımlıdırlar. Bu kişiler çevrelerinde meydana gelen değişimlere

karşı aşırı derecede hassas olurlar ve uygun olmayan malzemelere

haddinden fazla odaklanırlar. En önemli özellikleri arasında tekrarlayan

davranışlar bulunur. Semptomların düzeyi açısından bakıldığında ise bireyler

arası farklılaşmalar görülür. Kimi Otizm Spektrum Bozukluk sorunu yaşayan

bireylerin sergiledikleri semptomlar düşük düzeyde iken kimilerinin ki ciddi

boyutlarda gözlemlenebilmektedir (American Psychiatric Association, 2013).

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan bireylerde fark edilen bir takım

davranışlar belirgin bir biçimde görülür. Bunlar sınırlı ve tekrar eden

davranışlar, duyusal olarak az veya aşırı uyarılma, sinirli davranışlar

sergileyebilme, yoğun ilgi alanı, rutinlere aşırı bağlılık, her şeyin aynı

olmasını isteme, tekrarlayan motor hareketler, etkileşim sorunları, iletişim

kuramama, duygularını ifade edememe, toplumsal açıdan iletişim

başlatamama veya devam ettirememe ve ilişki kuramama şeklindedir

(Sabuncuoğlu, 2015, s. 30).

Kırcaali (2012)`ye göre Otizm Spektrum Bozukluk tanısı alan çocukların

sayısında son dönemlerde bir artış söz konusudur. Tanı alan çocukların

sayısındaki artış ve toplumda farkındalık oluşturma çalışmalarının da etkisiyle

Otizm Spektrum Bozukluk özel eğitim içerisinde yer almaya başlamıştır.

Nörogelişimsel bir bozukluk olan Otizm Spektrum Bozukluktan etkilenen

çocuklar yukarıda da belirtildiği üzere özellikle iletişim noktasında sorun

yaşamaktadırlar. Diğer insanlarla etkileşime girememe, konuşma

başlatamama, iletişim kurduğu durumlarda olağandışı bir dil kullanma ve

8

sosyal yaşama uyum sağlayamama onların hayatları ve gelişimleri açısında

olumsuz sonuçları ortaya çıkarmaktadır (Kırcaali, 2012).

Görmez ve Kırpınar (2015)`e göre Otizm Spektrum Bozukluklarında

prognostik faktörleri belirlemek için pek çok çalışma yapılmış olmasına

rağmen bu alanda hala çok az şey bilinmektedir. Yapılan takip çalışmalarının

hemen hepsi Otizm Spektrum Bozukluk için iki önemli pozitif prognostik

faktör ortaya koymuştur: çocuklukta zekâ katsayısı (IQ) puanının 70 ve üzeri

olması ve 6 yaşından önce 2 kelimelik cümlelerle iletişim amaçlı konuşma.Bu

iki özelliğe sahip çocukların yetişkinlikte orta düzeyde bir bağımsız yaşam

seviyesine ulaşmaları beklenilebilirse de farklı düzeyde işlevselliklerle

sonuçlanabilir (Görmez & Kırpınar, 2015, s. 28).

Dünya Sağlık Örgütü (2018)`e göre dünya genelinde her 160 çocuktan bir

tanesinde Otizm Spektrum Bozukluk bulunmaktadır. Otizm Spektrum

Bozukluğun temel durumu Dünya Sağlık Örgütü tarafından şu şekilde

özetlenmektedir:

Otizm Spektrum Bozukluk çocukluk döneminde başlar ve gençlik ve

yetişkinlik dönemlerinde devam eder,

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan kimi bireyler bağımsız bir

biçimde yaşamlarını devam ettirebilirken kimi bireyler yaşam boyu

desteğe ihtiyaç duyarlar ve birçok engel durumları vardır,

İletişim ve sosyal ilişkiler alanlarında davranış düzeltme çalışmaları ve

anne-baba eğitim programları gibi çalışmaların olumlu sonuçlar ortaya

koyduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Bu tür uygulamalarla

beraber hem çocuğun iletişim ve sosyal gelişimi olumlu yönde

gelişirken hem de çocuğun bakımı ile sorumlu olan kişilerin yaşam

standartlarında düzelme söz konusu olmaktadır,

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı alan bireylerin tedavilerinde geniş

kapsamlı bir bakış açısının geliştirilmesi gerekir. Bu süreç içerisinde

bilişsel, sosyal ve fiziksel çevre bu kişiler için ulaşılabilir ve destekleyici

niteliklere sahip olmalıdır,

9

Dünya genelinde, Otizm Spektrum Bozukluk tanısı alan bireylerin

ayrımcılık sorunu ile karşı karşıya kalındığı bilinmektedir ve bu durum

onların iyi oluş hallerini olumsuz yönde etkilemektedir (World Health

Organization, 2018).

Kısaca özetlemek gerekirse Otizm Spektrum Bozukluk nörogelişimsel bir

bozukluktur ve tekrarlayan davranışlar gibi belirtileri vardır. Otizm Spektrum

Bozukluk tanısı alan bireyler özellikle de sosyal ilişkilerde sorun yaşarlar.

2.2.2. Otizm Spektrum Bozukluk Tanısı

Çocuklarda aşağıdaki durumların bulunması durumunda Otizm Spektrum

Bozukluk riskinin bulunduğu düşünülmelidir:

Akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa.

Aşırı hareketli, hep kendi bildiğince davranıyorsa.

Başkalarıyla göz teması kurmuyorsa.

Bazı eşyaları döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler

yapıyorsa.

Bazı sözleri tekrar tekrar ve ilişkisiz ortamlarda söylüyorsa.

Gözleri bir şeye takılıp kalıyorsa.

İsmini söylediğinizde bakmıyorsa.

Konuşmada akranlarının gerisinde kalmışsa.

Oyuncaklarla oynamayı bilmiyorsa.

Parmağıyla ile istediği şeyi göstermiyorsa.

Sallanmak, çırpınmak gibi garip hareketleri varsa.

Söyleneni işitmiyor gibi davranıyorsa.

Günlük yaşamındaki düzen değişikliklerine aşırı tepki veriyorsa (MEB,

2018: 1).

DSM V`de Otizm Spektrum Bozukluğun tanı ölçütleri şu şekilde

açıklanmaktadır:

A. Aşağıda belirtildiği gibi, şimdi veya geçmişte farklı şekillerde görülen

toplumsal iletişim ve toplumsal etkileşimde sürekli yetersizliğin olması.

10

1) Toplumsal-duygusal karşılık vermede yetersizlik (örn. olağandışı

toplumsal yaklaşımdan karşılıklı diyalog yürütmekte çekilen güçlüğe; ilgilerini,

duygularını veya duygulanımını paylaşmaktaki yetersizlikten, sosyal

etkileşime cevap verememeye kadar olan yetersizlikler).

2) Toplumsal etkileşim için kullanılan sözel olmayan iletişimsel

davranışlarda yetersizlik (örn. zayıf entegre olmuş sözel ve sözel

olmayan iletişim, anormal göz kontaktı ve beden dili, veya jestleri

anlamakta ve kullanmakta yetersizlik ve yüz ifadesi ve beden diline

kadar bariz eksikliklerin varlığı).

3) İlişkileri, geliştirmekte, devam ettirmede ve anlamakta güçlük,

örneğin farklı toplumsal ortamlara uygun davranamamaktan, hayali

oyun paylaşamamaya ve arkadaş edinememeye, arkadaşa ilgi

duymamaya kadar görülen davranışlar.

Şu anki şiddeti: Şiddet sosyal iletişimsel alanda yetersizlikler ve kısıtlı,

tekrarlayıcı davranışlara göre belirlenir.

B. Aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı ile kendini gösteren, şu an ve

geçmişte sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar, ilgiler ya da etkinlikler.

1) Basmakalıp ve ya tekrarlayıcı motor hareketler, obje kullanımı veya

konuşma (basit motor stereotipiler, oyuncakları dizme veya çevirme,

ekolali, idiyosenkritik cümleler).

2) Aynı olmakta ısrar, rutine sıkı sıkıya bağlı olma veya ritüelleşmiş

sözel ve sözel olmayan davranışlar, (ufak değişimlerde aşırı stres,

geçişlerde zorluk, sert düşünce tarzı, selamlaşma ritüelleri, her gün

aynı yolu veya aynı yemeği tercih etme).

3) Konu veya yoğunluk açısından anormal olan sınırlı, sabitlenmiş

ilgiler (yaygın olmayan nesnelere anormal aşırı bağlılık, aşırı

tekrarlayıcı veya sınırlı ilgiler).

4) Duyusal olarak aşırı ya da az duyarlılık veya çevrenin duyusal

boyutuna aşırı ilgi (acıya/sıcağa karşı aşırı duyarsızlık, belirli ses ve

dokunuşlara karşı beklenmeyen tepki, nesneleri aşırı koklama veya

onlara aşırı dokunma, ışık veya hareketle görsel olarak çok meşgul

olma). Şu anki şiddeti: şiddet sosyal iletişimsel alandaki yetersizlikler

ve kısıtlı tekrarlayıcı davranışlara göre belirlenir.

11

C. Belirtiler gelişimin erken evrelerinde mevcut olmalı (toplumsal beklentiler

sınırları aşıncaya dek fark edilmemiş veya daha sonra hayatta öğrendiği

stratejilerle maskelenmiş olabilir).

D. Belirtiler sosyal, mesleki ve başka önemli alanlarda klinik olarak anlamlı

düzeyde bozukluğa yol açmalıdır.

E. Bu bozukluk zihinsel yetersizlik veya genel gelişimsel gerilik sebebi ile

olmamalıdır. Gerçi zihinsel yetersizlik ve Otizm Spektrum Bozukluk sıklıkla

birarada görülür, ancak Otizm Spektrum Bozukluk ve zihinsel engellilik tanısı

konulması için sosyal iletişimsel düzeyin genel gelişimin altında olması

gerekir (Taşyürek, 2017, s. 5-6).

DSM IV ve DSM V kıyaslandığında otizm açısından bir farklılık göze

çarpmaktadır. DSM IV, otizmi Otistik Bozukluk ve Asperger Bozukluk gibi alt

kategorilere ayırmaktaydı. DSM V ise alt kategorileri ortadan kaldırıp sadece

Otizm Spektrum Bozukluk olarak tanı kriterleri belirlemiştir (Mazurek,

Symecko, Bing, Poulsen, Kanne, & Macklin, 2017, s. 2783).

2.2.3. Epidemiyoloji

Otizm Spektrum Bozukluk epidemiyolojisi incelenirken Otizm Spektrum

Bozukluk tanısı almış çocukların sayısı üzerinde durulur ev üç farklı belirtme

şekli benimsenir. Bunlar X/10,000 şeklinde, X/1000 şeklinde ve %X

şeklindedir. Bunların haricinde her X kişide 1 şeklinde de ifade biçimi

benimsenmektedir. Otizm Spektrum Bozukluk hakkında epidemiyolojik veriler

belirtilirken tam rakamlardan bahsedilemez. Bunun yerine konu hakkında

gerçekleştirilmiş olan çalışmalarda yer edinen örneklemler ve ulaşılabilen

veriler dikkate alınır (Özerk, 2016, s. 286).

Dünya Sağlık Örgütü (2018) verilerine göre dünya genelinde her 160

çocuktan bir tanesinde Otizm Spektrum Bozukluk görülmektedir. Bu rakam

konu hakkında gerçekleştirilmiş araştırmaların sonuçları değerlendirilerek

tahmin edilmiştir. Bazı çalışmalarda ise bu sayının daha yüksek düzeylerde

olduğu belirtilmektedir. Dahası, düşük ve orta gelir düzeyine sahip ülkelerdeki

veriler hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Son 50 yılda Otizm Spektrum

Bozukluk hakkında gerçekleştirilmiş olan epidemiyolojik çalışmaların

12

sonuçları dikkate alındığında Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan

çocukların sayısında artış meydana geldiği anlaşılmaktadır. Diğer tarafta, tanı

konan çocuk sayısındaki artış Otizm Spektrum Bozukluğun daha fazla

görülmeye başlandığı şeklinde yorumlanmamalıdır. Son yıllarda konuya daha

fazla önem veriliyor olması, tanı kriterlerinin netleştirilmiş olması ve tanı

koyma tekniklerinin ve imkânlarının gelişmesi tanı konan çocuk sayısının

artış göstermesini sağlamaktadır (World Health Organization, 2018).

Onaolapo ve Onaolapo (2017)`nin aktardığı verilere göre dünya genelindeki

epidemiyolojik veriler şu şekilde özetlenebilir; Sahra Altı Afrika`da her 10,000

çocuktan 17`sine Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konmuştur. ABD`de her

10,000 çocuktan 146`sına, İngiltere`de her 10,000 çocuktan 38,9ùna, Çin`de

her 10,000 çocuktan 11ìne, Batı Pasifik`te her 10,000 çocuktan 11,6`sına,

Brezilya`da her 10,000 çocuktan 27`sine ve Meksika`da her 10,000 çocuktan

87`sine Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konmuştur (Onaolapo & Onaolapo,

2017, s. 13-15). Otizm Dernekler Federasyonu (2017)`nin açıklamalarına

göre Türkiye`de 550.000 otizmli bireyin bulunduğu ve 0-14 yaş arasındaki

otizmli birey sayısının 150.000 civarında olduğu varsayılmaktadır (Otizm

Dernekler Federasyonu, 2017).

Otizm Spektrum Bozukluk kızlarla kıyaslandığında erkek çocuklarda daha

fazla görülmektedir. Konu hakkında gerçekleştirilen çalışmalarda kızlar ile

erkekler kıyaslandığında 2:1`de 8:1è kadar değişen oranlar görülmektedir.

Bu durum erkek çocukların kız çocuklara oranla çok daha fazla risk altında

olduklarını göstermektedir (Loomes & Mandy, 2017).

2.2.4. Etiyoloji ve Patogenez

Elde bulunan bilimsel veriler incelendiğinde Otizm Spektrum Bozukluğun

genetik ve çevresel nedenleri de barındıracak şekilde birçok nedeninin

bulunduğu anlaşılmaktadır. Yine elde edilen verilere göre, yanlış aşı Otizm

Spektrum Bozukluğun nedenini oluşturmamaktadır (World Health

Organization, 2018). Otizm Spektrum Bozukluğunun nedenleri hakkından

geçmişten günümüze kadar yanlış inanışlar söz konusu olmuştur.

Bozukluğun ilk tanılandığı dönemlerde daha çok anne-baba ile olan iletişimin

13

iyi olmamasından kaynaklandığı düşünülmüştür. Bir süre sonra

gerçekleştirilen çalışmalar Otizm Spektrum Bozukluğun anne-baba ile olan

iletişimle ilişkisinin olmadığı anlaşılmıştır. İlk dönemlerde özellikle anne-

babaların kendilerini kötü ve suçlu hissetmeleri ile yanlış düşüncelere sahip

olmaları gibi sorunlar gözlemlenmiştir. Otizm Spektrum bozukluğun nedenleri

ve süreç hakkında yanlış bilinen konulardan biri de bu çocukların dış

çevreden kendilerini bilerek uzaklaştırdıkları düşüncesi olmuştur. 1980`li

yıllardan itibaren ise Otizm Spektrum Bozukluğun nedenlerinin üç ana başlık

altında incelenmesi gerektiği anlaşılmıştır. Bu nedenler genetik, nörobiyolojik

ve çevresel şeklindedir (Pektaş, 2016, s. 99).

2.2.4.1. Genetik Faktörler

Otizm Spektrum Bozukluğun ortaya çıkmasında genetik faktörlerin önemli bir

rolü bulunmaktadır. Birçok çalışmada bozukluğun ortaya çıkmasının tek bir

gene bağlı olmadığı ve birçok genin bozukluğa neden olduğu görülmüştür.

Otizm Spektrum Bozuklukta beyin hücrelerinin diğer bireylerle

kıyaslandığında daha farklı çalıştığı bilinmektedir. Bu çocuklarda sinir

hücrelerinde mesajların iletildiği kimyasal taşıyıcılarda fazlalık veya eksiklik

olduğu bilinmektedir. Kimyasal maddeler ile sinyalleri beynin farklı bölgelerine

ve sinir hücrelerine taşıyan biyolojik yolaklarda sorunlar çıkmaktadır (Ekici,

2013, s. 31).

Aslında genetik faktörlerle çevresel faktörler arasında bir ilişki söz konusudur.

Genetik faktörlerin bireylerin belirli çevresel unsurlara karşı daha duyarlı hale

getirdiği ve çevresel unsurların genetik unsurları çeşitli seviyelerde etkilediği

bilinmektedir. Sinir sisteminin normal bir şekilde gelişimi sürecinde epigenetik

mekanizmaların önemli rolü bulunur. “Otizm Spektrum Bozuklukta genetik

faktörleri araştıran son çalışmalar postsinaptik yoğunluk, sinaptogenez, hücre

adezyonunda rolü olan genlerdeki varyansların otizme yatkınlıkla ilgili

olduğunu bildirilmiştir” (Mukaddes, 2013).

Taşyürek (2017)`nin aktardığına göre “ikiz çalışmalarında tek yumurta ikizleri

arasında konkordans %36- %91, çift yumurta ikizleri arasında ise %5 olarak

bildirilmiştir. Özellikle birden fazla etkilenmiş bireyin olduğu aileler ve zeka

14

puanları 60’ın üstünde olan otizmlilerin ailelerinde, yüksek geniş fenotip oranı

bildirilmiştir”. Aile ve ikiz çalışmaları ile beraber elde edilen sonuçlar dikkate

alındığında Otizm Spektrum Bozukluk ile genetik faktörler arasında yakın bir

ilişki olduğu anlaşılmaktadır. Bu sebeple Otizm Spektrum Bozukluğun

oluşmasında genetik yatkınlık önemli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır

(Taşyürek, 2017, s. 8-9).

Psikiyatrik hastalıklar arasında Otizm Spekturm Bozukluk kalıtımsal özellikler

açısından en dikkat çekici bozukluktur. Çalışmalarda monozigotik ikizlerin

ikisinde de görülme oranı %90 çıkarken bu oran dizigotik ikizlerde %65

seviyesindedir. Herhangi bir kardeşte Otizm Spekturm Bozukluk

görüldüğünde diğer kardeşte de görülme olasılığı 50 kat artmaktadır.

Günümüzde Otizm Spekturm Bozukluğun gelişiminde genetik nedenlerin

bulunma oranı %15 ila % 20 düzeyindedir. Konu hakkında gerçekleştirilen

genetik çalışmalarda vaka sayısı, fenotip ve teşhis farklılıkları zorluk

oluşturmaktadır. Otizm Spektrum Bozukluğa neden olduğu belirlenen en

yoğun gen hastalıkları Rett Sendromu, Frajil X, Tuberous Sclerosis ve PTEN

mutasyonları şeklindedir. Bu hastalıkların bozukluğa neden olma oranları % 5

düzeyindedir. Kaymakçalan (2013)`ün aktardığına göre “mikroskopik olarak

gözüken kromosom bozuklarında en çok karşılaşılan anomaliler; idic, seks

kromosom aneuplodileri‘dir. Mikroarray ile tespit edilen submikroskopik

kromosom bozukluklarında en sık görülen CNV’ler (copy number variants)

16p11.2, 15q11-13, 22q11.2’dir. Mikroarray kullanımı arttıkça yeni (de novo)

CNV’lerde görülmeye başlanmıştır. Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü

üzere otizme sebep olan tek bir gen yoktur (heterogenik) yüzlerce genetik

çeşitlilik (varyant) vardır” (Kaymakçalan, 2013, s. 24).

Çocuklardaki Otizm Spektrum Bozukluk riskinin artmasına neden olan

genetik faktörlerden bir diğeri de babadaki sperm hücresinde veya annedeki

yumurta hücresinde meydana gelen ve kalıtsal olmayan anlık kodlama

hataları ve mutasyonlardır. Kalıtsal olmayan söz konusu değişimler risk

unsuru olmaktadır. Sperm hücrelerinin vücutta her gün üretilmeleri nedeniyle

çok daha fazla genetik değişiklik söz konusu olmakta ve kodlama hataları

ortaya çıkmaktadır. Yumurtalıklarda durum bu şekilde değildir. Spermlerde

15

ortaya çıkan genetik değişiklikler ve kodlama hataları nedeniyle babaların

Otizm Spektrum Bozukluğun ortaya çıkmasına neden olma olasılıkları

anneler ile kıyaslandığında dört kat daha fazla olmaktadır (Ekici, 2013, s. 31).

2.2.4.2. Nörobiyolojik Faktörler

Otizm Spektrum Bozukluk ve beyin arasındaki ilişki ilk olarak Kemper ve

Bauman tarafından 1998 yılında incelenmiştir. Yazarların araştırmalarında

ortaya çıkan sonuca göre postmortem beyin ağırlığında artış ve özellikle

hipokampüs, subikulum, septal nukleuslar ve bazı amigdala alt

çekirdeklerinde küçük, yoğunlaşmış nöronlarla birlikte purkinje hücre

yoğunluğunda azalma olduğu meydana gelmektedir. Nörogörüntülüme

tekniklerinin kullanılmaları ile beraber beyin gelişiminde görülen olağandışı

gelişmelerin erken yaşlarda başladığı ve çocuk üç yaşına gelmeden başta

frontal lob, temporal lob ve amigdalada olmak üzere beynin bölgelerinde hızlı

büyümelerin yaşandığı görülmüştür. İlerleyen dönemlerde ise bu büyüme

durmaktadır. Amigdala, temporal lob, frontal lob ve serebellum bozukluğu

taşıyan çocukların beyinlerinde anormallik açısından en fazla bildirilen beyin

bölgeleridir (Jack & Pelphrey, 2017).

Günümüzde Otizm Spektrum Bozukluğun nedenlerinin açıklanması için

çeşitli çevresel ve nörobiyolojik teoriler geliştirilmiştir. Nörobiyolojik nedenler

söz konusu olduğunda üzerinde özellikle durulan noktalar beyin yapısının

farklılığı, merkezi sinir sistemi, kalıtımsal etkiler ve birden fazla genin varlığı

şeklindedir. Söz konusu alanların Otizm Spektrum Bozukluğun ortaya

çıkması sürecinde ciddi etkilere sahip olduklarının anlaşılmasına rağmen bir

takım toksinlerin, aşıların ve bazı besinlerin bozukluğa neden olduğuna dair

teorileri destekleyen bilimsel verilere henüz ulaşılamamıştır (Pektaş, 2016, s.

102).

Konu hakkında İşeri (2013)`ün ifadeleri şu şekildedir:

Otizmde en belirgin ilişki kurulan nörotransmitter sistemleri

glutamaterjik, GABAerjik ve serotoninerjik sistemlerdir.

Otizmde immün mekanizmaların da etkili olabileceği üzerine

yayınlar artmaktadır. Otizmdeki iki temel immün fonksiyon

16

bozukluğu; otoimmünite ve proinflamatuar sitokinleri kapsayan

immün düzenleme ile ilişkilendirilmiştir. Merkezi sinir sistemine

yönelik otoantikorların otizmin patofizyolojisinde rol oynadığına

ilişkin çalışma sonuçları bulunmaktadır. Bazı otistik çocuklarda

beyin spesifik otoantikorlar gösterilmiştir. Otistik çocukların

bazılarının annelerinde saptanan anti-fetal beyin

otoantikorlarının gelişim sırasında nöronal hedeflerine

bağlandığı ve böylece nöronal gelişimi etkilediği

düşünülmektedir. Pek çok çalışmada otistik bozuklukta pre-

perinatal komplikasyon oranları araştırılmış ve bu çalışmaların

bir çoğunda otistik çocuklarda gebelikle ilgili komplikasyonların

daha yaygın olduğu gösterilmiştir. Birçok genin ekspresyonu

ve etkisi çevresel faktörlerden etkilenir. Dolayısıyla otizmin

etyolojisinde çevresel faktörlerin etkisinin genetik fonksiyonları

etkilemek yoluyla dolaylı olduğu düşünülmektedir. Otizmde

nöropeptid ve nörotrofik faktörler ile ilgili bağlantılar da etiolojik

çalışmalarda yer almaktadır. Epidermal büyüme faktörü (EGF)

düzeyi özellikle küçük yaş grubundaki otistik olgularda yüksek

bulunmuştur (İşeri, 2013, s. 24).

Taşyürek (2017)`nin göre ise “PET ve SPECT çalışmalarında beynin

kan dolaşımında global bir bozulma bildirilmemiştir. fMRG

çalışmalarında duyguları anlama görevi sırasında amigdalanın aktive

olmadığı, yüz okuma görevi sırasında sağ fusiform girusta aktivite

azalması olduğu bildirilmiştir. Elde edilen bu bulgular sosyal alanda

bozulma ile ilişkilendirilmiştir. Nörokimyasal çalışmalarda gabaerjik

ve serotoninerjik sistemin Otizm Spektrum Bozukluk ile ilişkili olduğu,

hipoglutamaterjik bir bozukluk olduğunu düşündüren veriler elde

edilmiştir (Taşyürek, 2017, s. 8).

2.2.4.3. Çevresel Faktörler

Otizm Spektrum Bozukluğun nedenleri hakkında üzerinde en sık durulan

konu beyin üzerinde etkili olan çevresel etmenler olmuştur. Civa, ilaçlar,

manganez, kurşun, pestisitler, tiroid bezine zarar verdiği düşünülen

17

polibromine difenil eterler ve polisiklik aromatik hidrokarbonların Otizm

Spektrum Bozukluğa neden olduğu düşünülmektedir. İmmun ve Endoksin

sorunlar da doğrudan olmamasına rağmen dolaylı bir biçimde nörolojik

gelişime zarar vermekte ve Otizm Spektrum Bozukluğun görülmesine neden

olmaktadır. Aslında çevresel etmenler ile nörobiyolojik etmenlerin birbirleri ile

ilişkili olduğu kabul etmektedir. Zira beynin sorun yaşamasının en temel

nedenlerinden birisi onu olumsuz etkileyen çevresel etmenlerdir. Kısaca

özetlemek gerekirse genetik olarak Otizm Spektrum Bozukluk eğilimli bireyler

üzerinde çevresel etmenler etkili olmaktadır (Özbaran, 2014, s. 171).

Taşyürek (2017) ve Özbaran (2014)`ün çalışmaları beraber ele alındığında

Otizm Spektrum Bozukluğa neden olduğu düşünülen çevresel unsurlar şu

şekilde listelenebilir:

Annenin hamilelikte geçirdiği enfeksiyonlar,

Aşılar,

Beslenme,

Annenin yaşadığı stres,

Beslenme yetersizlikleri,

Cıvaya maruziyet,

D vitamini eksikliği,

Egzoz dumanına hamilelikte sıklıkla maruz kalma,

Gebeliğin ilk dönemlerinde talidomid kullanımı,

Gebeliğin ilk dönemlerinde valproik asit kullanımı,

Hastane yatışları,

Bireyin prenatal gelişim periyodundaki fetal programlama üzerine etki

göstererek ya da çevresel risk etkeninin ortamda varlığı, gen

ekspresyonunun kontrolünde değişiklikler yaparak, kendinden sonraki

birçok hücre neslinde ortaya çıkabilecek etkiler yaratabilmektedir,

Hava kirliliği,

İkinci ve üçüncü trimesterlerdeki bakteriyel enfeksiyonlar,

Viral enfeksiyonlar,

İleri baba yaşı ve

18

Tarım ilaçlarına maruziyet (Taşyürek, 2017, s. 9)(Özbaran, 2014, s.

171).

Çevresel etmenler arasında Otizm Spektrum Bozukluğa en çok neden olan

etmenin ileri baba yaşı olduğu görülmektedir. Babanın yaşının yüksek olması

durumunda bozukluğun görülme riskinin daha yüksek olduğu birçok kaynakta

belirtilmektedir. İleri baba yaşının yanında annenin yaşının ileri olması da bir

diğer önemli çevresel etmendir. D vitamini eksikliğinin de bozukluğa neden

olduğu kabul edilirken aşılar en tartışmalı konulardan biri olmuştur. Önceki

sayfalarda da belirtildiği üzere bir dönem Otizm Spektrum Bozukluğun

nedenleri arasında aşılar sıklıkla bahsedilmiştir. İlerleyen dönemlerde ise

aşıların bozukluğun ortaya çıkmasında etkili olmadığı görüşü ağırlık

kazanmıştır. Aslında günümüzde de aşıların Otizm Spektrum Bozukluğa

neden olduğu düşünülmektedir. Diğer tarafta, gerçekleştirilen çalışmalarda

aşıların söz konusu bozukluk ile ilişkilerinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır

(Milli Eğitim Bakanlığı, 2014, s. 12).

Wang vd. (2017), gerçekleştirdikleri çalışmalarında folik asit ve

tamamlayıcıların anne karnında kullanımı ve Otizm Spektrum Bozukluk

arasındaki ilişki hakkında birbirinden farklı görüşlerin savunulduğunu

belirtmektedirler. Yazarlar araştırmalarında konu hakkında gerçekleştirilmiş

olan çalışmaları inceleyerek söz konusu unsurlar arasındaki ilişkiyi

incelemeyi amaçlamışlardır. Çalışmada Otizm Spektrum Bozukluk tanısı

konmuş toplamda 4,514 katılımcının yer aldığı 16 makale incelenmiştir.

Çalışmaya folik asit ve Otizm Spektrum Bozukluk arasındaki ilişkiyi doğrudan

incelemeyen çalışmalar dâhil edilmemiştir. Çalışma sonucunda yazar folik

asit tamamlayıcılarının hamilelik sürecinde folik asit kullanmayanlar ile

kıyaslandığında Otizm Spektrum Bozukluk riskini önemli oranda azalttığı

görülmüştür (Wang, Li, Zhao, & Li, 2017, s. 8-48).

2.2.5. Otizm Spektrum Bozukluğun Sınıflandırılması

Günümüze kadar olan süreçte Otizm Spektrum Bozukluk çeşitli şekillerde

sınıflandırılmıştır. Söz konusu sınıflandırma Asperger Bozukluk, Çocuğun

19

Dezintegratif Bozukluğu, Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Rett Bozukluğu ve

Atipik Otizm şeklindedir.

2.2.5.1. Asperger Bozukluğu

Asperger Bozuklukta toplumsal etkileşim alanında nitel bozulma ve etkinlik,

davranış ve ilgilerde sınırlı ve tekrarlayan örüntüler söz konusu olur. Sosyal

etkileşimde sorunların yaşanmasına rağmen lisan açısından bir gecikme

yaşanmaz. Ayrıca zekâ gelişimi normal olur ve akademik beceriler iyi

durumdadır. Dil gelişiminde, akademik gelişimde ve zekâ gelişiminde

gecikmelerin yaşanmaması Asperger Bozukluk için tanı konmasını geciktirir.

Asperger Bozukluğun tanı sürecine DSM V ile bir yaklaşım oluşturulmuştur.

Diğer tarafta tanı kriterlerinin ve tedavi süreçlerinin ne şekilde açıklanacağı

henüz belli değildir. Asperger Bozuklukla beraber çocukta bir veya birden

fazla psikolojik sorun ortaya çıkar. Asperger Bozukluk tanısı alan çocukların

%30`unda ek psikolojik bozukluklar görülmektedir. Komorbid psikiyatrik

bozuklukların ortaya çıkması ile beraber psikososyal işlevsellik olumsuz

yönde etkilenir, tanı süreci daha zor ve karmaşık hale gelir ve klinik tablonun

belirlenmesi zorlaşır. Ayrıca tedavi süreçleri de bu durumdan olumsuz

etkilenir (Aydemir, Demirci, Oytun, & Öztop, 2013, s. 83).

Asperger bozukluk tanısı konmuş birey dilin konuşulmasında ve bilgilerin

öğrenilmesinde sorun yaşamamasına rağmen dilin anlaşılmasında ve

çevredeki diğer bireylerin ne hissettiklerinin fark edilmesinde sorunlar yaşar.

Bu bireyler daha fazla konuşurlar. Otizm Spekturm Bozukluk yaşayan diğer

bireylerden daha fazla hayal kurarlar. Bu kişiler için arkadaşlık ilişkileri

önemlidir (Nederlandse Vereniging voor Autisme, 2012, s. 2).

Asperger Bozukluğun etiyolojisi hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır.

Gerçekleştirilen araştırmaların büyük çoğunluğunda genetik unsurların etkili

olduğu düşünülmektedir. Özellikle ailelerle yapılan görüşmelerde genetik

unsurların neden olarak ortaya çıktığı görüşü desteklenmektedir. Asperger

Bozukluk yaşayan çocukların aileleri ile yapılan görüşmelerde, belirtilerin

başka aile üyelerinde de görüldüğü sonucuna ulaşılmaktadır. Genetik

unsurlar haricinde üzerinde en çok durulan risk faktörleri arasında gebelik

20

sürecinde annenin alkol kötüye kullanımı, gebelik toksemisi, erken membran

rüptürü, premature, portmature, doğum esnasında forceps ve vakum gibi

yarımcı aletlerin kullanılması, doğum ağırlığının düşük olması ve zor doğum

nedenleri bulunmaktadır. Ayrıca, Asperger Bozukluk çok sayıda tıbbi

hastalığa da eşlik etmektedir. Asperger Bozukluğun eşlik ettiği hastalıklar

arasında özellikle de tuberoskleroz ve fragile X sendromu üzerinde

durulmaktadır. “Önemli sayıdaki nöropsikolojik ve nörofizyolojik çalışma,

AS’deki birçok temel yetersizliğin, frontal loblardaki veya frontal ve temporal

lobların komşuluğundaki bölgelerdeki anormal işleyişe bağlı olabileceğini

göstermektedir” (Tanıdır, 2013, s. 49).

2.2.5.2. Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu

Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu söz konusu olduğunda ilk iki yıl ciddi

sorunlar gözlemlenmez. İki ile on yaşları arasında ise sosyal etkileşim

yeterlilikleri, barsak, mesane ve oyun kontrolü, sözel ve sözel olmayan

iletişim ve motor davranışların en az ikisinde gelişim bozuklukları

gözlemlenmeye başlanır. Söz konusu alanlarda görülen nöropsikiyatrik bir

sorun olan Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu özellikle de sosyal

ilişkilerde iki yaşından sonra gerilemelerin meydana gelmesiyle dikkati çeker.

Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozuklukta klinik tabloya, toplumsal etkileşim ve

iletişimde nitel bozulma, davranış, ilgi ve etkinliklerde sınırlı, basmakalıp ve

yineleyici bir örüntü eşlik edebilir. İlerleyen sayfalarda açıklanacağı üzere

Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu ICD-10`da “Çocukluk Çağının Diğer

Dezintegratif Bozuklukları” başlığı ile incelenmektedir. DSM-IV`te “Yaygın

Gelişimsel Bozukluklar” Başlığı altında bulunmaktadır (Yazıcı & Perçinel,

2014, s. 352).

Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu sürecinde ilk iki yıl normal bir gelişim

gözlemlenip daha sonra davranış ve bilişsel becerilerde sorunlar yaşanması

ilk olarak nörolojik bir hastalık olduğu görüşünü desteklemektedir. Çocukluk

Çağı Dezintegratif Bozukluğu sıklıkla epilepsi ve benzeri yaygın gelişimsel

bozukluklar ile beraber görülmektedir (Sanberk & Eroğlu, 2013, s. 175).

21

2.2.5.3. Yaygın Gelişimsel Bozukluk

Yaygın Gelişimsel Bozukluklar nörogelişimsel bozukluklardır. Bu

bozukluklarda çocuklar sosyal ve iletişimsel beceriler açısından sorunlar

yaşarlar. Çocukların sosyal ve iletişimsel alanlarda sorunlar yaşaması onların

ciddi davranış sorunları sergilemeleri ile de sonuçlanabilmektedir. Yaygın

Gelişimsel Bozukluklara sahip çocukların büyük bölümü yaşamlarının ilk

dönemlerinden itibaren ailelerinin veya bakıcılarının yakın ilgilerine ve

bakımlarına ihtiyaç duyarlar. Sürekli bir biçimde gözetim gerekmektedir.

Doğal olarak bu çocukların aileleri önemli sorunlar yaşamaktadırlar (Akça,

Özayhan, & Hergüner, 2013, s. 67).

Yaygın Gelişimsel Bozukluklar beyin kaynaklı olan yapısal ve işlevsel

bozukluklardır. Dil gelişiminde, sosyal becerilerde ve davranış alanlarında

meydana gelen gerilemeler/gelişememe durumları erken çocukluk

döneminde meydana gelmeye başlar. Yaygın Gelişimsel Bozukluk genel

olarak Otizm Spektrum Bozukluk kavramı ile ifade edilir. (Ayta, Gürses,

Bilgen, Kılıçarslan, & Eraksoy, 2016, s. 168). Doğumdan üç yaşa kadar olan

dönemde fark edilir ve hem genetik hem de çevresel faktörler etkili

olmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2015, s. 1).

Yaygın Gelişimsel Bozuklukların etiyolojisine uygun bir ilaç tedavisi

bilinmemektedir. Bununla birlikte YGB tanısı ile izlenen çocuk ve ergenlerde

aşırı hareketlilik, zarar verici ya da yineleyici davranışlar gibi yakınmaların

eşlik etmesi ya da komorbid psikiyatrik hastalıklar varlığında %30-70

arasında değişen oranlarda ilaç tedavisi kullanıldığı bilinmektedir (Doğan,

Çak, & Kültür, 2013, s. 61-62).

2.2.5.4. Rett Sendromu

İlk kezDr. Andreas Rett tarafından tanımlanmış olan Rett Sendromu 1983

yılında Dr. Bengt Hagbert ve arkadaşları tarafından hazırlanan bir rapor ile

beraber tüm dünyada bir hastalık olarak kabul edilmiştir. Çoğunlukla kız

çocuklarında görülmektedir. Ayrıca dünya genelinde belirli ırk ve etnik

gruplarda da yoğun olarak gözlemlenmektedir. Diğer tarafta Rett Sendromu

erkeklerde de görülmektedir. Fakat erkeklerde görüldüğünde genellikle

22

doğum anında ölüm, düşük veya anne karnında erken ölüm gibi durumlar söz

konusu olmaktadır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2018, s. 9).

Genetik bir bozukluk olan Rett Sendromu özel bir genin diziliminde mutasyon

olmasından dolayı meydana gelen genetik bir bozukluktur. İleri düzeyde

iletişim bozukluklarının görülmesinin yanında sosyal ve zihinsel alanlar başta

olmak üzere birçok noktada ciddi sağlık problemleri meydana gelmektedir

(Ekici, 2013, s. 34).

Beyin felci ve spesifik olmayan gelişim bozukluklarında olduğu gibi Rett

Sendromunda da teşhis oldukça zordur. Kimi çocuklar konuşma yeteneklerini

kaybetmeden önce tek tek kelimeler kurmaya başlayabilirler. Dahası, bu

çocuklar kelime kombinasyonları da yapabilirler. (Milli Eğitim Bakanlığı, 2018,

s. 9).

2.2.5.5. Atipik Otizm

Atipik/Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk, bir

çocuğun Otizm Spektrum Bozukluk tanı ölçütlerini tam anlamıyla

karşılayamadığı durumlarda konulan bir tanıdır. İlerleyen yaşlarda bir tanı

konması mümkün olabilir ve bu durum bir kişilik özelliği haline gelebilir.

Dahası, Otizm Spektrum Bozukluk belirtileri zaman içerisinde ortadan

kalkabilir. Atipik/Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk

tanısı konan bireylerin davranışsal problemleri daha az olabilir ve bireysel

eğitim sayesinde sözel becerileri yüksek hale getirilebilir. Diğer tarafta, sosyal

iletişim ve parlak ışıklar, ritüellerin bozulması, kalabalık, yüksek ses ve aşırı

hareketlilik gibi çok fazla girdi konusunda sorunlar yaşanır (Ekici, 2013, s.

33).

Atipik/Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozuklukta otistik

belirtilerin gözlemlenmesine rağmen net tanı konulamaz. Atipik/Başka Türlü

Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozuklukta Asperger Sendromunun

bazı özellikleri görülürken bazıları görülmez. Atipik/Başka Türlü

Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozuklukta dikkat çeken belirtiler şu


23

Karşılıklı toplumsal iletişimde yavaşlık,

Yaygın gelişimsel bozukluk,

Sosyal ilişkilerde sorunlar,

Dil gelişiminde sorunlar,

Dilin amaca uygun bir biçimde kullanılamaması,

Utangaçlık,

Aşırı çekingenlik,

Gündelik hayatta belirli ilkelere karşı sergilenen aşırı bağımlılık

durumu,

İlerleyen yaşlarda sorunun tamamen ortadan kalkabilmesi (Milli Eğitim

Bakanlığı, 2015, s. 2).

Atipik/Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk ile şizoid

kişilik, çekingen kişilik ve şizotipal kişilik gibi bir takım kişilik özellikleri

arasında ilişki olabilmektedir. Diğer tarafta, bu kişilik özellikleriyle arada

farklar bulunur. Örnek vermek gerekirse, şizoid kişilikler toplumsal ilişkileri

anlamalarına rağmen özellikle istemezler. Diğer tarafta Atipik/Başka Türlü

Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk tanısı konan bireyler sosyal

ilişkilerde yer almaya karşı istekli olmalarına rağmen bunu başaramazlar

(Milli Eğitim Bakanlığı, 2018, s. 12).

2.2.6. Erken Tanı

Daha erken müdahaleler geliştirebilmek ve Otizm Spektrum Bozukluk taşıyan

çocukların yaşam standartlarını daha iyi hale getirebilmek amacı erken tanı

konusunda daha fazla çalışma yapılmasının motivasyon kaynağını

oluşturmaktadır. Otizm Spektrum Bozukluk taşıyan çocukların yaşam

standartlarının yükseltilmesi için tanı kriterlerinin ve iyileştirici tedavi

yöntemlerinin geliştirilmesi için erken dönemlerde sorunun fark edilmesi ileriki

dönemlerde fark edilmesinde çok daha faydalı olacaktır (Camarata, 2014, s.

2).

Otizm Spektrum Bozukluk riski taşıyan çocuklarda farklı alanlarda belirtiler

gözlemlenmektedir. Belirti görülen alanlar iletişim, sosyal, motor, oyun ve

24

düzenleyici işlevler alanlarıdır. Tablo 1, Otizm Spektrum Bozukluk riski olan

çocuklardaki belirtileri alanlar bazında özetlemektedir.

Şekil 1: Otizm Spektrum Bozukluk Riski Olan Çocuklardaki Belirtiler.

Kaynak: (Milli Eğitim Bakanlığı, 2016, s. 5)

Diğer tarafta, otizmin erken tanısı için henüz yeterli mesafe kat edilemedi.

Diğer bir ifadeyle kesin otizm tanısı koyulması için kullanılan herhangi bir

Risk Belirtileri

İletişim

Babıldamanın olmaması veya az olması,

Konuşana bakmama,

Sesli yanıt vermeme,

Yüksek tonda cıyaklama.

Sosyal

Yetersiz göz kontağı,

Karşılıklı gülümseme eksikliği,

İsmi söylenince bakmama,

Pasiflik,

Nötr duygulanım,

Kucağına alınma isteksizliği.

Motor

Hipotoni,

El koordinasyonu zayıflığı,

Motor gelişimi gecikmesi,

Duygusal uyaranlara tepkisizlik,

Beslenme reddi,

Garip ve tekrarlayıcı hareketler.

Oyun

Aşırı ve atipik ilgi,

Tekrarlayıcı oyun,

Göze yakın tutuma gibi tuhaf incelemeler.

Düzenleyiciİşlevler

Uç mizaçlar,

Zor sakinleşme

25

yöntem bulunmamakta. Bu durum erken tanıyı zor hale getirmektedir.

Günümüzde Otizm Spektrum Bozukluk tanısı aile ile yapılan görüşmeler ve

gözleme dayalı izlenimler kullanılarak koyulmaktadır. Bu sebeple çocuk

hakkında bilgi verirken ailenin tarafsız bir biçimde hareket etmesi gerekir.

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konurken çocuk psikologları, çocuk

psikiyatristleri ve nörologlar beraber hareket etmek zorundalar. Bir çocuğa

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konması için tüm belirtilerin bulunması şart

değildir. Belirtiler hafiften daha ağıra doğru görülebilir. Kimi belirtiler zaman

içerisinde ortadan kalkarken daha sonra tekrar gelebilir. Bu geri dönüş şekil

değiştirme biçiminde de olabilir (Ekici, 2013, s. 32).

Otizm Spektrum Bozukluk tanısını günümüzde çocuk ruh sağlığı ve

hastalıkları uzmanları koymaktadır. Tanı koyma sürecinde özellikle çocuk

nörologlarına danışmak faydalı olacaktır. Raporların oluşturulması sürecinde

çift imza zorunluluğu olduğu için bu iki uzmanlık alanının beraber çalışması

gerekmektedir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2018, s. 2).

Otizm Spektrum Bozukluğun doğru bir biçimde teşhis edilebilmesi için bir

psikiyatristin ve klinik psikoloğunun kapsamlı testler ve görüşmeler yapması

gerekmektedir. Ek olarak, bireyin gelişimi hakkında anne-babalar ve diğer

aile üyeleri ile de görüşmeler yapılır. Bu süreç ne kadar erken olursa,

çocuktaki ilerlemeler o kadar iyi olur. Otizm Spektrum Bozukluğun

tanılanması sürecinde uzman olmayan kişilerin görüşleri doğru kabul

edilmemelidir. Günümüzde ortalama 7 yaşında Otizm Spektrum Bozukluk

tanısı konmaktadır (Nederlandse Vereniging voor Autisme, 2012, s. 1).

Erken tanı sürecinde dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan birisinin

de tanı sürecinin mümkün olduğu kadar kısa olmasıdır. Anne-babanın

şüphelerinin oluşması ile tanının konması arasında geçen süre ne kadar kısa

olursa o kadar olumlu olacaktır. Bu süreç içerisinde çocukla beraber yaşayan

ve onu gözlemleyen eğiticilere büyük görev düşmektedir. Okul öncesi eğitim

kurumlarında görev yapan öğretmenler, aile hekimleri ve çocuk hekimleri

erken çocukluk döneminde çocukla en çok zaman geçiren meslek grupları

oldukları için bu kişilerin dikkatli bir biçimde gözlemlerde bulunmaları faydalı

26

olacaktır. Günümüzde Türkiye`deAile Sağlığı Merkezlerinde “Bebek ve

Çocuk İzlem Protokolleri” uygulanmakta ve bu süreç içerisinde bebekler

izlenmektedir. Elde edilen sonuçlar düzenli bir biçimde raporlanmaktadır.

Bebeklere doğumdan 12 aylık döneme kadar en az 9, doğumdan 6 yaşına

kadar ise en az 17 kez izlem uygulanmakta ve sonuçlar kayıt altına

alınmaktadır (Sabuncuoğlu, 2015, s. 31).

Otizm Spektrum Bozukluğun temelinde erken prenatal dönemde beyin

gelişiminde meydana gelen anormal büyüme olduğu yönünde kanıtlar

bulunmaktadır. Her ne kadar okulöncesi dönemin sonuna kadar tanı koymak

zor olsa da aslında belirtiler doğumdan itibaren bulunmaktadır. Doğumdan

sonraki ilk aylarda nörogelişimsel kısıtlılıklar ilerlemesini sürdürür. Otizm

Spektrum Bozukluğun doğumdan itibaren etkilerini göstermesi video kayıtları

ve anne-babaların anlattıklarından anlaşılmaktadır. Otizm Spektrum

Bozukluğun belirtilerinin büyük çoğunluğu erken dönemlerde görülmektedir.

Doğal olarak, başlangıç yaşının tam olarak belirlenmesi doğru değildir. Otizm

Spektrum Bozukluğun başlangıç yaşı dendiğinde akla genel olarak ailenin

veya uzmanların ilk fark ettikleri zaman dilimi gelmektedir. Dahası, başlangıç

yaşı hakkında ailenin verdiği bilgiler tutarlı olmayabilir. Zira aile bazı belirtileri

normal gelişim olarak değerlendirebilmektedir. Dahası, belirtilerin anne-baba

tarafından bilinmesi ve fark edilmesi kolay değildir. Erken tanı ve tedavi

kuşkusuz prognozu çok olumlu yönde etkilemektedir (Pektaş, 2016, s. 101).

Burada dikkat edilmesi gereken bir diğer konu, anne babanın Otizm

Spektrum Bozukluğu kabul edip edememe durumudur. Anne-baba için bazı

davranışların olağan dışı olarak algılanmasına rağmen bu davranışların

Otizm Spektrum Bozukluk nedeniyle ortaya çıkmasına ihtimal vermek zordur.

Ayrıca anne-baba için Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konduktan sonraki

süreç daha zor olabilecektir. Bu aşamada sancılı bir süreç ortaya

çıkmaktadır. Kimi anne-babalar için Otizm Spektrum Bozukluk teşhisi bir

sürpriz olurken kimileri için aylar süren şüpheli bir süreç yaşanır. Kimi anne-

babalar ise uzun süre doğru teşhis ararlar. Otizm Spektrum Bozukluk

tanısının konmasından sonra ise nasıl ilerleneceği ve nelerin olacağı

yönünde belirsizlikler süreci başlar. Özellikle de nasıl ilerleneceği konusunda

27

bilgi arayışı olur. İnişli çıkışlı ve herkes için oldukça zor bir dönem başlamış

olur. Aile bireylerinin bu durumu anlamaları, algılamaları ve kabullenmeleri

zor ve birbirinden farklı olabilmektedir. Diğer tarafta, özellikle erken tanı

sonrasında Otizm Spektrum Bozukluk taşıyan çocuklar da anne-babaları, aile

üyeleri, doktorları, öğretmenleri ve arkadaşları sayesinde özel eğitimlerin de

desteğiyle daha iyi yürüyebilir, konuşabilir ve daha parlak bir geleceğe sahip

olabilir (Ekici, 2013, s. 31).

2.2.7. Otizm Spektrum Bozukluğun Tedavisi

Otizm Spektrum Bozukluk bireyin günlük faaliyetlerini devam ettirebilmesini

ve sosyal yaşama dâhil olmasını kısıtlar. Dahası, bireyin eğitim hayatını, iş

hayatını ve sosyal girişimlerini önemli ölçüde engeller. Kimi Otizm Spektrum

Bozukluklu bireyler kendilerini geliştirirken bağımsız bir biçimde yaşamlarını

sürdürebilecek noktaya gelirken kimileri ise ömür boyu bakıma ve desteğe

ihtiyaç duyarlar. Dahası, Otizm Spektrum Bozukluk bireyler ve aileleri için

ciddi anlamda ekonomik ve duygusal yükleri de beraberinde getirirler.

Özellikle de erişimin ve bakım hizmetlerinin kısıtlı olduğu ortamlarda süreç

çok daha zor olmaktadır. Tüm bu unsurlar göz önünde bulundurulduğunda,

Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisi sürecinde öncelikli olarak dikkat

edilmesi gereken konulardan birisinin anne-babanın desteklenmesi olduğu

görüşü savunulabilir (World Health Organization, 2018).

Erken tanı sonrasında uygulanacak olan tedavi yöntemleri tüm Otizm

Spektrum Bozukluk taşıyan çocuklar için aynı değildir. Her çocuk için farklı

tedavi süreçleri uygulanmaktadır. Diğer bir ifadeyle herkese uygun belirli

tedavi süreçleri başlatılmaz. Diğer tarafta, American Academy of Pediatrics

kurumu erken müdahale noktasında bir takım ortak hususları belirlemiştir.

Söz konusu hususlar şu şekilde listelenebilir:

Tedavi sürecine Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konduktan sonra

vakit kaybetmeksizin başlanmalıdır,

Yıl boyunca haftada en az 25 saat olmak üzere çocuğun bilişsel

gelişimine uygun olan odaklanılmış ve mücadele gerektiren

egzersizler yapılmalıdır,

28

Çocukların uzmanlarla bire bir görüşebilecekleri küçük sınıflar

oluşturulmalıdır,

Küçük gruplu öğrenme ortamları oluşturulmalıdır,

Anne-baba ve diğer aile üyeleri için eğitim programları

uygulanmalıdır,

Çocukların gelişimini destekleyecek faaliyetler üzerine

odaklanılmalıdır,

Gerçekleştirilen faaliyetler belirli öğrenme kazanımlarına yönelik

olmalıdır,

Her bir çocuğun gelişim süreci ayrı ayrı izlenmeli ve

raporlaştırılmalıdır. Eğitim programları çocukların gelişim süreçlerinin

raporlanması sonucunda elde edilen bilgilere göre gerekirse yeniden

şekillendirilmelidir,

Kafa karışıklıklarının ortadan kaldırılması için mümkün olduğunca

fazla renkli, yapılandırılmış ve ipuçları içeren materyallerin

kullanılması,

Çocuklara yeni ortamlara uyum sağlamaları noktasında rehberlik

edecek yönlendirmeler sunmak (National Institute of Mental Health,

2011, s. 2).

Mukaddes (2013)`e göre tedavi sürecinin düzenlenmesi aşamasında şunlara

dikkat etmek gerekmektedir:

Aile bilgilendirilmelidir,

Uygun eğitim programı yönlendirilir,

Kimi olgularda ilaç tedavisi kullanılır,

Otizm Spektrum Bozukluğun temel belirtilerine yönelik programlar

oluşturulur,

Ebeveynlerin sosyal ve duygusal alanlarda destekleneceği eğitimler

oluşturulur,

Ailenin çocuğun eğitimi noktasında bilinçli ve istekli olması sağlanır

(Mukaddes, 2013, s. 63-64).

29

Yine American Academy of Pediatrics kurumuna göre tanıdan hemen sonra

kullanılması mümkün olan beş yaklaşım bulunmaktadır. Bu yaklaşımlar şu


Sözel Davranış (Verbal Behavior): Bu yaklaşımda çocuğun iletişimsel

gelişimini desteklemek için bir müfredat hazırlanır. Söz konusu

müfredat basit sesleri çıkarmaktan başlayarak daha karmaşık iletişim

yeteneklerini kullanabilme kazanımına doğru gider,

Merkezi Tepki Eğitimi (Pivotal Response Training): Merkezi

yeteneklerin geliştirilmesi hedeflenir. Bu yetenekler arasında başlatma

ve kendi kendini yönetme yeterlilikleri bulunur. Merkezi tepki eğitimi

sürecinde ailenin de yer alması faydalı olur,

Gelişimsel, Bireysel Farklılık ve İlişki Temelli Model (Developmental,

Individual Difference, Relationship-Based (DIR) Model: Çocuğun doğal

ilgi alanları ve ihtiyaçları çerçevesinde anlamlı ilişkilerin ve

yeteneklerin geliştirilmesi amaçlanır. En önemli örneklerinden birisi

Erken Başlangıç Denver Modelidir. Bu modelde iletişim, düşünme, dil

gelişimi ve diğer sosyal gelişim alanları ile ilgili yeteneklerin

geliştirilmesi hedeflenir. Ayrıca bu yaklaşım okul öncesi ve ev gibi

doğal ortamlarda kullanılmaya uygundur,

Otistik ve Diğer İletişim Engelli Çocukların Tedavisi ve Eğitimi

(Treatment and Education of Autistic and related Communication

handicapped Children/TEACCH) Modeli: Çocuğun fiziksel çevresinin

ve görsel ipuçlarının kullanıldığı bir modeldir. Bu modelde ne oldukları

ve nasıl kullanılacakları açık bir biçimde belirtilmiş ve çocukların

ulaşabilecekleri yerlerde bulunan sınıf materyalleri gibi malzemeler

kullanılır. Her bir öğrenci için farklı/bireyselleştirilmiş planlar uygulanır.

Bu sayede çocuğun sahip olduğu yetenekleri geliştirilir.

Kişilerarası Uyum (Interpersonal Synchrony): Sosyal gelişmeyi ve

başlatma yeteneklerini geliştirmeyi hedefler. Çocukları diğer insanlarla

iletişimi nasıl kuracaklarının ve devam ettireceklerinin öğretilmesi

hedeflenir (National Institute of Mental Health, 2011, s. 2).

30

Tedavi sürecinde yetersizlik alanlarının ve işlevsellik düzeyinin belirlenmesi

gerekir. Bu ilk aşama olarak görülebilir. Yetersizlik alanlarının ve işlevsellik

düzeyinin belirlenmesinden sonra tedavi planı hazırlanır ve uygulanır. Eğitsel

tedavi planlarında işlevselliğin artırılması ve hastalığa özgü belirtilerin

iyileştirilmesi temel hedeftir. Eğitsel tedavilerde istenmeyen davranışların

azaltılması, sosyal ve iletişimsel alanlarda gelişme kaydedilmesi ve yeni

becerilerin kazandırılmasıdır. Eğitsel tedavilere ek olarak kullanılan tedavi

yöntemlerinden birisi de Farmakoterapidir (Taşyürek, 2017, s. 11).

Farmakoterapi Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisinde doğrudan

kullanılmamaktadır. Zira Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisinde kullanılan

bir ilaç bulunmamaktadır. Diğer tarafta, davranışsal problemler için bazı

ilaçlar kullanılmaktadır. Özellikle de Atipik antipsikotikler ve DEHB ilaçları bu

aşamada kullanılmaktadır. Ayrıca risperidone ve aripiprazole ilaçları Otizm

Spektrum Bozuklukta çocukların karşı karşıya kaldıkları öfke, irritabilite ve

hiperaktivite durumlarının iyileştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır (Mukaddes,

2013, s. 67-68). �

Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisi sürecinde Ergoterapistlerden sıklıkla

faydalanılabilmektedir. Zira Ergoterapistler sözlü/ince/kaba motor gelişimi ve

görev analizi, duygusal ve davranışsal işleme ve katılım ve öğrenmeyi

destekleme konularından bilgi sahibidirler. Ergoterapistler müdahale etme ve

değerlendirme konularında sahip oldukları bilgileri kullanarak bir taraftan

tedavi sürecini yönetirken diğer tarafta ailelere, bakıcılara ve eğitimcilere

fiziksel ve duyusal işleme ve sosyal-duygusal sağlık alanlarında danışmanlık

yaparlar (Üsküdar Üniversitesi, t.y., s. 6-7).

Spor ve egzersizlerin Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisinde olumlu

sonuçları ortaya çıkardığına dair kanıtlar bulunmamaktadır. Diğer tarata,

Otizm Spektrum Bozukluğa eşlik eden birçok sorunun olumsuz etkilerinin

hafifletilmesi amacıyla spor ve egzersizler kullanılmaktadır. Spor ve

egzersizlerin yapılması ile beraber Otizm Spektrum Bozuklukta olumlu

sonuçların elde edilmesiyle beraber spor ve egzersizler Otizm Spektrum

Bozukluğun tedavisinde sıklıkla kullanılır hale gelmiştir. Spor ve egzersizlerin

31

Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisinde kullanılması ile beraber, süreç

içerisinde yer alan eğitmenlerin, organizasyonların ve kullanılan materyallerin

özellikleri hakkında da bir takım çalışmalar yapılmaktadır (Karaküçük, 2013,

s. 33).

Yanardağ ve Yılmaz (2015)`e göre Otizm Spektrum Bozuklukta çocukların

suyu sevdikleri, suda kendilerini rahat hissettikleri ve su içinde yapılan

faaliyetlerde bulunmak istedikleri bilinmektedir. Bu çocuklar ses, ışık ve

dokunma gibi duygusal uyaranlara daha farklı tepkiler vermektedirler.

Yazarlara göre “suyun fiziksel özelliklerinden olan basınç, havuza giren

çocuğun suyla temas eden vücudu üzerinde eşit miktarda yayılarak, çocuğun

hafif dokunma hissine irkilme veya geri çekilme şeklinde tepki vermesini

önleyecektir. Örneğin, otistik bozukluk gösteren çocuğa sarılmak

istenildiğinde, bu ani ve yoğun dokunma hissine çocuk, itme, geri çekilme,

irkilme veya öfkelenme gibi uygun olmayan davranışla tepki verebilir. Bu

yoğun ve beklenmeyen dokunma duyusu yerine, omuz seviyesine kadar

havuzda su içi etkinliğe katılmak otistik bozukluk gösteren çocuğun daha

uygun bir davranış sergilemesiyle sonuçlanacaktır” (Yanardağ & Yılmaz,

2015, s. 33-35).

Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisinde üzerinde durulabilecek bir diğer

konu beslenmedir. Otizm Spektrum Bozuklukta çocukların bağırsakları aşırı

geçirgenlik söz konusudur ve bu çocuklar yemek konusunda oldukça seçici

davranırlar. Bu durumun doğal bir sonucu olarak ihtiyaç duydukları birçok

vitamine ve minerale erişimleri düşük düzeyde kalır. Son dönemlerde

beslenme ile Otizm Spektrum Bozukluğun etiyolojisi arasında bir bağ

bulunabileceği ve dengeli bir beslenme sistemi ile beraber Otizm Spektrum

Bozukluğun olumsuz etkilerinin hafifletilebileceği düşünülmektedir. Bu

aşamada kullanılması mümkün olan beslenme yaklaşımları Önal ve Uçar

(2017)`ye göre Glutensiz-kazeinsiz Diyet (Gluten Free-Casein Free (GFCF),

ketojenik diyet, Özel Karbonhidrat Diyeti (Spesific Carbonhydrate Diet (SCD),

Feingold diyeti, Candida Vücut Ekoloji Diyeti (Candida Body Ecology Diet

(BED) diyeti ve elimine alerji diyetleri şeklindedir (Önal & Uçar, 2017, s. 181).

32

Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların akademik eğitimleri söz konusu

olduğunda diğer öğrencilerden daha farklı uygulamalara gidilmesi

gerekmektedir. Türkiye`de bu çocuklar için özel eğitim sınıfları, kaynaştırma

sınıfları ve Otizmli Çocuklar Eğitim Merkezi ve İş Eğitim Merkezi (OÇEM)

kullanılmaktadır. Kaynaştırma eğitiminde bu çocuklar akademik eğitim

ihtiyaçlarını diğer öğrencilerin bulundukları okullarda yürütmektedirler. Özel

eğitim sınıfları hem resmi hem de özel sektörde özel eğitime ihtiyaç duyulan

öğrenciler için açılan sınıflardır. Otizmli Çocuklar Eğitim Merkezi ve İş Eğitim

Merkezlerine on beş yanının altında bulunan, zorunlu eğitim döneminde

bulunan fakat normal eğitim alamayan çocuklar katılır. İş eğitimi merkezinde

ise Otizm Spektrum Bozukluğu olmasının yanında ilköğretim programını

tamamlayan ve genel ve mesleki ortaöğretim programlarına gidemeyen

öğrenciler bulunur. Bunların yirmi bir yaşından küçük olmaları gerekir (Ekici,

2013, s. 33).

Bu noktada Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocukların öğrenme

yeteneklerinden bahsetmek faydalı olacaktır. National Autistic Society

(2018)`e göre Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocukların %44 ila %52

arasında değişen bir oranı öğrenme yetersizliğine sahiptir. %48 ila %56

orandaki bir kısımda ise öğrenme yetersizliği bulunmamaktadır (National

Autistic Society, 2018).

İlgili kaynaklar incelendiğinde Otizm Spektrum Bozukluğun tedaisinde net

yöntemlerin bulunmamasına rağmen çeşitli uygulamaların faydalı olacakları

anlaşılmaktadır. İncelenen kaynaklarda on iki tedavi türünün bulunduğu

görülmektedir (Bu çalışmada ulaşılan kaynaklara göre). Tablo 1 söz konusu

tedavi yöntemlerini özetlemektedir.

33

Tablo 1:

Otizm Spektrum Bozukluğun Tedavisinde Kullanılması Mümkün Olan Tedavi

Yöntemleri

TEDAVİ YÖNTEMİ AÇIKLAMA

Sözel Davranış Bu yaklaşımda çocuğun iletişimsel gelişimini desteklemek için bir

müfredat hazırlanır.

Merkezi Tepki

Eğitimi

Merkezi yeteneklerin geliştirilmesi hedeflenir.

Gelişimsel, Bireysel

Farklılık ve İlişki

Temelli Model

Çocuğun doğal ilgi alanları ve ihtiyaçları çerçevesinde anlamlı

ilişkilerin ve yeteneklerin geliştirilmesi amaçlanır.

Otistik ve Diğer

İletişim Engelli

Çocukların Tedavisi

ve Eğitimi

Çocuğun fiziksel çevresinin ve görsel ipuçlarının kullanıldığı bir

modeldir.

Kişilerarası Uyum Sosyal gelişmeyi ve başlatma yeteneklerini geliştirmeyi hedefler.

Eğitsel Tedaviler Eğitsel tedavi planlarında işlevselliğin artırılması ve hastalığa

özgü belirtilerin iyileştirilmesi temel hedeftir.

Farmakoterapi Otizm Spektrum Bozukluğun tedavisinde doğrudan kullanılan bir

ilaç bulunmamaktadır. Fakat davranışsal sorunların iyileştirilmesi

amacıyla kullanılan ilaçlar bulunmaktadır.

Ergoterapistler Ergoterapistler sözlü/ince/kaba motor gelişimi ve görev analizi,

duygusal ve davranışsal işleme ve katılım ve öğrenmeyi

destekleme konularında faydalı olabilmektedirler.

Spor ve Egzersiz Spor ve egzersiz Otizm Spektrum Bozukluğa eşlik eden birçok

sorun düşünülerek kullanılmaktadır.

Su İçi Etkinlikler Suyun sahip olduğu basınç çocukların uyaranlara daha olumlu

tepki vermelerini sağlamaktadır.

Beslenme ve Tedavi Beslenme konusunda seçici olan bu çocukların ihtiyaç duydukları

vitamin ve minerallerin elde edilmesi amaçlanmaktadır.

Özel Eğitim Türkiye`de Kaynaştırma Sınıfları, Özel Eğitim Sınıfları ve Otizmli

Çocuklar Eğitim Merkezi ve İş Eğitim Merkezleri bulunmaktadır.

Kaynak: (Ekici, 2013), (Önal & Uçar, 2017), (Yanardağ & Yılmaz, 2015),

(Mukaddes, 2013), (Karaküçük, 2013), (Üsküdar Üniversitesi, t.y.), (National

Institute of Mental Health, 2011), (Taşyürek, 2017).

34

Bu başlık altında son olarak Otizm Spektrum Bozukluğa eşlik eden diğer

durumlardan bahsetmek gerekir. Zira bu durumların olumsuz etkilerinin

hafifletilmesine yönelik olarak gerçekleştirilen tedaviler Otizm Spektrum

Bozukluğun iyileştirilmesine de yardımcı olabilecektir. Otizm Spektrum

Bozukluğa eşlik eden diğer durumlar şu şekilde listelenmektedir:

Dikkat eksikliği ve konsantrasyon bozukluğu,

Duyu sorunları,

Efektif mutizm (normal dil gelişimi olmasına rağmen konuşmayı

reddetmek),

Epilepsi ve kasılma nöbetleri,

Hiperaktivite,

Kendini uyarıcı davranışlar,

Kırılgan X kromozomu sendromu (genetik zekâ geriliği),

Korkular,

Motivasyon ve dikkat problemleri,

Öfke nöbetleri,

Öğrenme sorunları,

Psikiyatrik bozukluklar ,

Saldırganlık,

Takıntılar,

Tikler,

Tüberoskleroz (beyinde ve diğer önemli organlarda tümör oluşumu),

Uyku bozuklukları,

Yemek yeme, mide, bağırsak sorunları ve gıda alerjileri,

Zekâ geriliği ve

Diş gıcırdatma (Ekici, 2013, s. 33).

Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocukların sahip oldukları bazı özellikler

bulunmaktadır. Çalışmanın bu aşamasında söz konusu özellikler üzerinde

durulmaktadır.

35

2.2.8. Otizm Spektrum Bozukluk Sorunu Yaşayan Çocukların Özellikleri

Dünya Sağlık Örgütü (2018) açıklamalarına göre Otizm Spektrum Bozukluk

yaşayan çocukların en belirgin özellikleri arasında “Tekrarlanan ve

KısıtlıDavranış, İlgi ve Aktivite”ler ve “Sosyal Etkileşim ve İletişim Sorunları”

bulunmaktadır. Odaklanma sorunu ve diğer birçok sorun bu başlıklar altına

toplanabilmektedir (World Health Organisation, 2018).

2.2.8.1. Tekrarlanan Ve Kısıtlı Davranış, İlgi ve Aktiviteler

Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocuklar sınırlı alanlarda olağandışı

ilgilere yoğun bir biçimde sahiptirler. Belirli rutinlerde aşırı derecede ısrarcı

davranırlar. Davranışlar sürekli olarak tekrar eder ve nesnelere karşı

olağandışı takıntılar söz konusu olur (Üsküdar Üniversitesi, t.y., s. 4).

Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocuklar normal çocuklardan çok farklı

zihinsel profillere sahiptirler. Kimi alanlarda yaşıtlarından çok ileri düzeyde

gelişim gösterirken kimi alanlarda bu durum tam tersi olabilmektedir. Dahası

bu çocuklar bilgiyi işleme süreçlerinde de diğer çocuklardan çok farklı bir

süreç yürütürler. Bu çocuklar genellikle bilgiye karşı aşırı seçici davrandıkları

için edindikleri bir bilgiye takılı kalırlar ve bu bilgiyi farklı alanlar üzerinde

genelleyemezler. Diğer bir ifadeyle bütünü görme yetenekleri kısıtlı bir

biçimde gelişmiştir. Edinilen bir bilgi genellenemez ve farklı alan ve

ortamlarda/durumlarda kullanılamaz. Bu durumun bir sonucu olarak çocuk

sosyal ve iletişim konularında sorun yaşarken aynı zamanda akademik

gelişim açısından da sorun yaşarlar. Zira kavram öğrenme noktasında

yetersizlik durumu söz konusudur (Pektaş, 2016, s. 101).

Tekrarlanan davranışlarda takılı kalma ve kavram öğrenme noktasında sorun

yaşama gibi sıkıntılarla beraber bu çocuklar için ilerleyen zamanlarda neler

olacağının tahmin edilmesi zordur. Örnek vermek gerekirse, belirlenmiş bir

yolculukta yine belirlenmiş bir yere ne zaman ve nasıl gidileceğini ayarlamak

Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan bir çocuk için çok zordur. Diğer bir

ifadeyle tekrarlayan ve kısıtlı davranış, ilgi ve aktivitelerin bir sonucu olarak

ileriye dönük planlamalar yapmak veya karalar almak kolay olmamaktadır

(Nederlandse Vereniging voor Autisme, 2012, s. 2).

36

Fiziksel aktivite dendiğinde akla sistematik olmaksızın okul ve ev gibi doğal

ortamlarda iskelet ve kasların hareket etmesiyle beraber vücudun yer

değiştirmesi gelir. Fiziksel etkinliklerde bulunmak için öncelikle bireylerin bir

amacı olmalıdır ve bu amaca yönelik bir biçimde hareket ederken kasların

kontrollü bir biçimde hareket ettirilmesi gerekir. Otizm Spektrum Bozukluk

yaşayan çocuklarda ise bu alanda sorun yaşanır (Yanardağ & Yılmaz, 2015,

s. 34).

2.2.8.2. Sosyal Etkileşim ve İletişim Sorunları

Önceki sayfalardan da anlaşılacağı üzere sosyal etkileşim ve iletişim

sorunları Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocukların karşı karşıya

oldukları en belirgin zorluklardır. Otizm Spektrum Bozuklukta çocuk

karşısındaki kişinin neler hissettiğini anlamada zorluk yaşar. Benzer bir

biçimde, Otizm Spektrum Bozukluk yaşamayan bir birey de Otizm Spektrum

Bozukluk yaşayan bir bireyin düşüncelerini ve duygularını anlamakta zorluk

yaşar. Bu durumda iki tarafın birbirleriyle anlaşmaları oldukça zor bir hal alır

(Nederlandse Vereniging voor Autisme, 2012, s. 2).

Otizm Spektrum Bozuklukta karşılıklı sosyal etkileşim ve iletişim alanında

görülen sorunlar hayat boyu devam eden belki de en sıkıntılı konulardır.

Diğer tarafta, ilerleyen yıllarda bireyin sosyal etkileşim ve iletişim konusunda

ilerleme kaydetmesi olasıdır. Özellikle de dil gelişimi iyi bir düzeyde olan

bireylerin sosyal ilişkilerde ilerleme kaydetmesi daha kolay olacaktır. Zekâ kat

sayısı 70 ve üzeri olanlar en fazla ilerleme sağlayan kişilerdir (Görmez &

Kırpınar, 2015, s. 29).

Otizm Spektrum Bozuklukta sözlü olan ev sözlü olmayan iletişim yetersizliği

en temel eksikliklerden biri olarak görülmektedir. Otizm Spektrum Bozukluk

yaşayan çocukların tekrarlayan davranışlar sergilemelerinin bir nedeni de

ifade etmek istediklerini rahat bir biçimde ifade edememeleridir. Bu çocuklar

bakıcılarına fikirlerini nasıl açıklayacaklarını bilmezler. Bu sebeple Otizm

Spektrum Bozukluk yaşayan bir çocuğa ihtiyaçlarını ve düşüncelerini nasıl

37

açıklayacağını öğretmeyi amaçlayan müdahaleler önemlidir. Kurulması

istenen iletişim sözlü veya sözsüz olabilir (Üsküdar Üniversitesi, t.y., s. 8).

İletişim sürecinde önemli olan sadece bir bireyin bir şeyler söylemesi değildir.

Aynı zamanda bu kişinin söyleme tarzı da iletişimin önemli unsurlarından

biridir. Herhangi bir söz söylerken oluşturulan yüz ifadeleri veya söylenen

sözün şaka mı yoksa gerçek mi olduğu gibi konular gönderilen mesajın

içeriğinin şekillenmesini sağlar. Otizm Spektrum Bozukluk sorunu yaşayan

bireyler için karşılarındaki kişiler konuşurken onların hangi mesajları

göndermeye çalıştıklarını anlamak kolay olmaz. Dahası, Otizm Spektrum

Bozukluk yaşayan bireyler bazen kendilerine özgü konuşma biçimleri

geliştirmektedirler. Kimileri konuşmada sorun yaşarken kimileri ise hiç

konuşmazlar. Diğer tarafta, konuşma noktasında hiçbir sorun yaşamayan

bireyler de bulunmaktadır (Nederlandse Vereniging voor Autisme, 2012, s.

2).

Bu başlık altında duyusal entegrasyon konusundan da bahsedilebilir. Otizm

Spektrum Bozukluk yaşayan çocuklarda duyusal uyaranlara karşı olağandışı

tepkilerin verilmesi söz konusu olabilmektedir. Duyusal entegrasyon

konusunda yaşanan sorunların tedavi edilmesi noktasında bir takım tedavi

teknikleri geliştirilmiştir (Üsküdar Üniversitesi, t.y., s. 8).

Yanardağ ve Yılmaz (2015)`e göre sosyal etkileşimde yetersizlik dört ana

grupta toplanabilir. Bunlardan ilki jest ve mimikler, göz kontağı ve vücut

postürü gibi sosyal etkileşim sürecinde gerekli duyulan sözel olmayan

davranışlardaki yetersizliktir. İkincisi çocuğun yaşına uygun olan akran

ilişkilerini geliştirememesidir. Üçüncüsü diğer insanlarla başarı, zevk ve ilgi

gibi konularda ortaklık oluşturmada sınırlılık yaşamaktır. Dördüncüsü ise

sosyal ev duygusal davranışlarda kısıtlılık şeklindedir (Yanardağ & Yılmaz,

2015, s. 33).

Burada belirtilen sınırlılıklarla başa çıkmak için geliştirilmesi mümkün olan

bazı beceriler bulunmaktadır. Söz konusu beceriler şu şekilde listelenebilir:

38

Anlaşılır ve genellenmiş konuşma,

Arkadaşlık ilişkileri sürdürme,

Genellenmiş taklit,

Grup sohbetlerine katılma,

İşbirlikçi oyun oynama,

Karşılıklı konuşma,

Küçük ve büyük gruplara katılma,

Öykü ve sosyal olayları anlama,

Sosyal oyun oynama,

Uzaktan ve genellenmiş yönerge alma,

Yeni karşılaşılan kişilere tepki verme ve

Sosyal duyarlık gösterme (Milli Eğitim Bakanlığı, 2014, s. 30).

Milli Eğitim Bakanlığı (2014) tarafından hazırlanan eserde etkileşim sürecinde

dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekilde açıklanmaktadır:

İletişimde bulunmayı teşvik edici ortamlar hazırlamak: Oluşturulan

ortamlar Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocukları iletişime geçme

noktasında istekli hale getirmelidir.

İletişimde bulunmak için fırsatlar yaratmak: Herhangi bir nesneyi

çocuğa vermeden önce biraz beklemek gerekir. Çocuğun onu istemesi

için fırsat oluşturulmalıdır.

Gereksiz soru sormamaya gayret etmek: Çok soru sorulduğunda dil

gelişiminin olumlu yönde etkileneceğini düşünmek gerçekçi değildir.

Bu sebeple yanıtı gerçekten merak edilen sorular sorulmalıdır.

Kısa, net ve anlaşılır şekilde konuşmak: Dolaylı ve soyut ifadelerden

kaçınıp, kısa ve net ifadeler kullanılmalıdır.

Etkileşim başlatmayı ve etkileşime katılmayı ödüllendirmek: Çocuğun

hem sözel hem de sözel olmayan iletişim çabaları fark edilmeli ve

ödüllendirilmelidir.

Etkileşimi eğlenceli hale getirmek: Etkileşim esnasında rahat ve neşeli

bir ortam oluşturulmalıdır (Milli Eğitim Bakanlığı, 2014, s. 25-26).

39

Sosyal ve iletişimsel özellikler bahsedilirken üzerinde en çok durulması

gereken konu şüphesiz dil gelişimidir. Zira dil gelişimi iletişimin en önemli

unsurlarından biriyken dil gelişiminde sorun yaşamak sosyal ilişkilerin

olumsuz etkilenmesine neden olacaktır. Otizm Spektrum Bozuklukta da

fenotik ve prognoz açısından dil becerileri hayati öneme sahiptir. Dil

gelişimindeki yetersizlikler, Otizm Spektrum Bozukluk tanısı verilmeden önce

dikkati çekmiş olan en önemli belirtiler arasındadır. Günümüzde Otizm

Spektrum Bozukluk noktasında dil gelişim özellikleri hakkında çok sayıda

çalışma yapılmış olmasına rağmen henüz net sonuçlara ulaşılamamıştır

(Özyurt & Eliküçük, 2018, s. 2).

Aslında dil gelişim sorunları sadece Otizm Spektrum Bozukluk ile değil birçok

başka bozukluk ile de ilişkili olabilmektedir (Boyle, 2011). Otizm Spektrum

Bozuklukta ise dil gelişimi sıkıntısı en belirgin özellikler arasında

bulunmaktadır. Diğer tarafta Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan kimi bireyler

iletişim becerileri açısından yetişkinlik dönemine kadar gelişme

gösterebilmektedir. Özellikle sözel iletişimde gelişme görülürken bazı

araştırma sonuçları sözel olmayan iletişim becerilerin gelişme

kaydedilmediğini belirtmektedir (Görmez & Kırpınar, 2015, s. 29).

Dünya Sağlık Örgütü tarafından oluşturulan bu iki başlığa ek olarak, konu

hakkında gerçekleştirilen çalışmalarda Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan

çocukların özellikleri hakkında farklı başlıkların oluşturuldukları da

görülmektedir. Söz konusu başlıklar ve açıklamaları Tablo 2`te

özetlenmektedir.

40

Tablo 2:

Otizm Spektrum Bozukluk Yaşayan Çocukların Özellikleri

Duyusal

Özellikler

Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocuklarda duyusal

bozukluklar ve duyusal hassasiyet yoğun bir biçimde

yaşanmaktadır. Duyusal sorunlar işitsel, görsel, dokunsal veya

koklamayla ilgili sorunları ifade eder. Özellikle de beklenmedik

ve yüksek tondaki sesler bu çocukları rahatsız eder.

Bilişsel

Özellikler

Otizmli çocukların “uyaranların tüm özelliklerine dikkat etmede

güçlük” olarak tanımlanan aşırı seçicilik, tipik bilişsel

özelliklerden kabul edilmektedir.

Motor Özellikleri Otizmli olan çocuklar kaba ve ince motor becerileri

gerçekleştirmede bazı yetersizliklere sahip olabilmektedir. Bu

yetersizliklerin nedenleri genellikle duyusal işleyiş, kasların

zayıflığı ve motor planlama problemiyle ilişkilidir.

Dil ve İletişim

Özelikleri

Dil ve konuşma becerileri çocuktan çocuğa farklılık göstermekte

ancak her çocukta dil ve iletişim yetersizlikleri bulunmaktadır.

Bu yetersizlikler hiç konuşmamaktan, dili işlevsel olarak

kullanamamaya kadar geniş bir yelpazede değişebilmektedir.

Sosyal Gelişim

Özellikleri

Normal gelişim gösteren 1 aylık bebek göz teması kurar ve

gülümsemeye yanıt verir, 6 aylık iken aktif iletişimi başlatır, 8-9

aylık iken “cee” oyunundan zevk alır, anneden ayrılmaya tepkili

olup yabancı kaygısı başlar. Ayrıca ismi söylendiğinde bakar,

basit motor hareketler başlar, 2 yaşında yaşıtlarıyla paralel

oyun oynar, 3 yaşındayken karşılıklı oyunlar oynayıp hayalî

oyun kurar, 4 yaşında ise empati becerisi oluşmuştur.

Kaynak: (Milli Eğitim Bakanlığı, 2016, s. 8-12).

Çalışmanın amaçları doğrultusunda, Otizm Spektum Bozukluk yaşayan

çocukların yanı sıra onların anne-babaları üzerinde de durmak gerekir.

Çalışmanın bu başlığı altında Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocuğun

anne-babasının durumu incelenmektedir.

41

2.3. Otizm Spektrum Bozukluğa Sahip Çocuğun Anne-Babasının

Karşılaştığı Sorunlar

Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocuğun anne-babasının karşılaştıkları

sorunlar dört alt başlık altında incelenebilir. Bunlar ruh sağlığı, psikolojik

sorunlar, maddi sorunlar ve sosyal sorunlar şeklindedir.

2.3.1. Ruh Sağlığı

Otizm Spektrum Bozukluk ile ilgili olduğu düşünülen konulardan birisi

somatizasyondur. Somatizasyon en genel ifade edilen depresyon ve

anksiyete gibi bir takım ruhsal sorunlar nedeniyle bedende oluşan

rahatsızlıkları ifade eder. Birey bedensel rahatsızlıklarının çözümü için tedavi

arayışlarına girerken aslında söz konusu rahatsızlıkla ilgili bedensel bir

neden bulunamaz (Özen, Srhadlı, Türkcan, & Ülker, 2010, s. 60). Daha

önceki sayfalarda da belirtildiği üzere Otizm Spektrum Bozukluk ile

somatizasyon arasında bir ilişki olduğu düşünülmektedir. Diğer tarafta,

Vardarcı (2011)`e göre Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların anneleri

ile Otizm Spektrum Bozukluğa sahip olmayan çocukların anneleri arasında

somatizasyon açısından bir farklılık bulunmamaktadır (Vardarcı, 2011, s. 28).

Bir diğer önemli bozukluk olan obsesif kompulsif bozukluk bireyin gündelik

hayatını ciddi anlamda etkileyen ve beyinde etkrarlayan imgelerin yaşandığı

bir rahatsızlık türüdür. Burada birey aslında olmayan şeyleri şüphe ile

düşünür yaptıklarını tekrar tekrar kontrol etmek zorunda kalır. Özyurt ve

Beşiroğlu (2018) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada Obsesif Kompulsif

Bozukluk ve Otizm Spektrum Bozukluk belirtileri anneler üzerinde

incelenmiştir. Çalışma sonucunda “hayal etme” hariç tüm alt ölçeklerde

Obsesif Kompulsif Bozukluk ve Otizm Spektrum Bozukluk arasında yakın bir

ilişki bulunmuştur (Özyurt & Beşiroğlu, Obsesif Kompulsif Bozukluğu Olan

Çocuk ve Ergenler ile Annelerinde Otizm Spektrum Belirtileri, 2018, s. 40).

Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların anne-babalarında çok çeşitli

ruhsal sorunlar gözlemlenebilmektedir. Söz konusu ruhsal sorunlardan birisi

de kişiler arası duyarlılıktır. Yılmaz ve Kara (2018)`e göre Kişiler Arası

42

Duyarlılık Otizm Spektrum Bozukluk tanısı alan çocukların anne-babalarında

diğer çocukların anne-babaları ile kıyaslandığında yüksek bir ölçüde

görülmektedir (Yılmaz & Kara, 2018, s. 33).

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı alan çocukların anne-babalarının yaşadıkları

en önemli ruhsal sorunlardan biri de depresyondur. Sunay (2016)`ya göre

anne/baba, alışılması zor olan bu durum karşısında stres yaşamakla birlikte,

günlük hayatın gereklerini yerine getirmede zorlanmakta, başta evlilik,

duygusal ilişkiler olmak üzere kişilerarası ilişkilerinde de gergin

olabilmektedirler. Yaşanan bu travmatik duruma uygun olmayan tepkiler ve

ailenin içine düştüğü suçluluk duygusu anne-babayı depresyona götürmekte,

aynı zamanda çocuğun bakımı için gerekli olan fazla zaman, para, enerji

gereksinimi anne/babanın stres yaşamasına neden olmaktadır (Sunay, 2016,

s. 539).

Yoğun görülen bir diğer ruhsal sorun anksiyetedir. Otizm spektrum bozukluğu

olan çocuğa sahip ebeveynlerin kaygı düzeyi ile ilgili olarak gerçekleştirilen

bir araştırmada, Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynler ile

sahip olmayan ebeveynler kaygı düzeyleri açısından karşılaştırılmıştır.

Çalışma sonucunda elde edilen sonuç Otizm spektrum bozukluğu olan

çocuğa sahip ebeveynlerin kaygı düzeylerinin otistik çocuğa sahip olmayan

ebeveynlerin kaygı düzeylerinden daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Ayrıca çalışmada Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip annelerin

kaygı düzeylerinde zaman içerisinde artış yaşandığı ileri sürülmüştür

(Hünerli, 2015).

Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlerin süreç içerisinde

ekonomik, duygusal ve psikolojik açılardan bir takım sorunlar yaşadıkları da

gözden kaçırılmamalıdır. Bu aşamada ebeveynlerin yaşadıkları en büyük

korkulardan birisi, kendilerine bağımlı olan çocukların ebeveyn öldükten veya

benzer bir sorun yaşadıktan sonra hayatlarını nasıl devam ettireceği

korkusudur. Çocuğun geleceği hakkındaki korku duygusal açıdan büyük bir

yük oluşturur ve ebeveynin psikiyatrik sorunlar yaşamasının önünü açar. En

yoğun görülen kaygılar arasında çocuğun yetişkinliğe geçtiğinde ne tür

43

sorunlar yaşayacağı, hangi hizmetlerden yararlanabileceği, çocukların

ilerleyen yıllardaki işlev düzeyleri ve ebeveyn rahatsızlanınca veya ölünce

çocuğun durumunun ne olacağı sorularıdır (Özkubat, Özdemir, Selimoğlu, &

Töret, 2014, s. 325).

Tayvan‟da yapılan bir araştırmada, 151 otizmli çocuğu olan aile ile 113

normal gelişim gösteren çocuklu aile, anne-babaların psikopatolojik

durumları, evlilik uyumu ve aile işlevselliği açısından karşılaştırılmıştır.

Çalışma sonucunda elde edilen sonuçlara göre öfke-düşmanlık açısından

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan çocuğa sahip anneler yüksek puan

almışlardır (Vardarcı, 2011, s. 2011).

Jitlina (2017), gerçekleştirdiği çalışmasında fobik anksiyete ile Otizm

Spektrum Bozukluk arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Çalışmada 238 çocuk

katılımcı olarak yer almıştır. Çalışma sonucunda Otizm Spektrum Bozukluk

ile fobik anksiyete arasında zayıf bir ilişki bulunmuştur (Jitlina, 2017).

İlgili kaynaklar araştırıldığında Otizm Spektrum Bozukluk ile fobik anksiyete

arasındaki ilişkiye odaklanan çalışmaya rastlanmamıştır. Benzer bir biçimde

Otizm Spektrum Bozukluk ile Paranoid Düşünce ve Psikotizm rahatsızlıkları

arasındaki ilişkilerin doğrudan incelendiği çalışmalara da rastlanılamamıştır.

Diğer tarafta, söz konusu ruhsal sorunlarla Otizm Spektrum Bozukluk

arasındaki ilişkilerin incelendiği çalışmaların gerçekleştirilmesine ihtiyaç

duyulmaktadır. Bu gereksinim sadece anne-babalar için değil Otizm

Spektrum Bozukluk tanısı konmuş çocuklar için de geçerlidir. Zira ailelerin

yaşadıkları ruhsal sorunlar sadece onları değil Otizm Spektrum Bozukluk

yaşayan çocukları da etkileyecektir. Anne-babalar ruhsal sorunların etkilerini

ağır bir biçimde yaşadıklarında bakıma ihtiyaç duyan çocuklarla ilgilenmeleri

daha zor olacaktır (Top, 2009, s. 35).

2.3.2. Psikolojik Sorunlar

Yılmaz ve Kara (2017)`ye göre Otizm Spektrum Bozukluk olan çocukları

yetiştiren aileler, Otizm Spektrum Bozukluk tanısı olmayan çocukları

yetiştirenlere göre genel olarak daha kötü işlevselliğe sahiptir. Otizm

44

Spektrum Bozukluktan etkilenen çocuk süreğen şekilde problemli davranış

gösterdiğinde, aile işleyişi daha da olumsuz etkilenmektedir. Problem

davranışının aile işlevine etkisi ve Otizm Spektrum Bozukluğun genetik bir

yüke sahip olması, Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan çocukların

kardeşlerinin psikiyatrik açıdan semptomatik olması riskini arttırmaktadır.

Annelerin de kardeşler kadar Otizm Spektrum Bozukluk olan bireyden

etkilendiği bilinmektedir. Otizm Spektrum Bozukluk olan okul öncesi

çocukların anneleri arasında psikiyatrik bozuklukların değerlendirildiği bir

çalışmada ağırlıklı olarak annelerin afektif bozukluklara sahip olduğu

saptanmıştır. Otizm Spektrum Bozukluk olan çocukların ebeveynlerinde de

şizofreni spektrumu, afektif bozukluklar, kaygı bozuklukları, kişilik ve çocukluk

çağı psikiyatrik bozuklukları öyküsünün daha fazla olduğu bulunmuştur

(Yılmaz ve Kara, 2017: 227).

Anne-babalar kimi durumlarda suçluluk duygusu yaşayabilmektedirler. Bir

ailede anne-baba tüm çocuklara zaman ayırmaya ve ilgi göstermeye

çalışırlar. Diğer tarafta, Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocuğa daha fazla

ilgi gösterilmesi ve bakımına daha fazla zaman ayrılması gerekmektedir. Bu

durum diğer çocuklar için harcana zamanın daha az olması ile

sonuçlanacaktır. Bu durumda, anne-babalar diğer çocuklara yeterince zaman

ayıramadıkları için kendilerini kötü hissedebilmektedirler. Bu durum anne-

babaların depresyon yaşamaları ile sonuçlanabilmektedir (Ludlow, Skelly, &

Rohleder, 2012, s. 4).

Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlerin hem emek hem

de psikolojik olarak daha fazla yıpranmaları doğal bir durum olarak

görülebilir. Buna bağlı olarak duygusal stresle başa çıkmak söz konusu

ebeveynler için kolay bir süreç değildir ve desteğe ihtiyaç duyulabilir. Otizm

spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlerin yoğun olarak

yaşadıkları duygular arasında moral bozukluğu ve yoğun üzüntü

bulunmaktadır. Gerçekleştirilen bir çalışmada, Otizm spektrum bozukluğu

olan çocuğa sahip ebeveynlerin stres düzeylerinin normal çocuğa sahip

ebeveynlere göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Top, 2009, s. 41).

45

Sunay (2016) anne-babaların yaşadıkları ruhsal sorunları şu şekilde

açıklamaktadır:

Otizm gibi gelişimsel bozukluğu olan çocuğa sahip ailelerden

bazıları zaman zaman kendilerine olan güvenlerini yitirdiklerini

hissetmektedirler. Çünkü hiçbir otistik çocuk, otistik özellikleri

yönünden birbirinin aynısı değildir. Anne-babalar tanımlanması

oldukça güç olan bir seri problem davranış ile karşı karşıya

kalmaktadırlar. İletişim kuramayan bir çocuğun gereksinimleri

ve istekleri ile ilgilenme, aile ortamında düzeni devam ettirmeye

çalışma, tuhaf ve alışılmamış davranışlarla baş etme, tehlikeleri

tanımayan çocuğu sürekli olarak denetleme ve bu arada kişisel

gereksinimleri ve ailenin diğer fertlerinin gereksinimlerini

gidermeye çalışma, yeterince yorucu ve stres vericidir. İletişim

kurmadaki güçlük ve anlama özürlü olmaları, onlara sevgiyle

yaklaşan aile bireylerinde duygusal sorunlar ortaya

çıkarmaktadır. Aile panik yaşamakta, suçluluk duymakta, acı

çekmekte ve bunlara bağlı olarak, rollerini yerine getirmekte

zorlanmaktadırlar(Sunay, 2016, s. 540).

Konu ile ilgili bir diğer çalışma Özener (2016) tarafından gerçekleştirilmiştir.

Yazar tarafından gerçekleştirilen çalışmada Otizm spektrum bozukluğu olan

çocukların annelerinin otistik belirti gösterme eğilimleri zihinsel engelli

çocukların anneleri ile karşılaştırılarak incelenmiştir. Araştırmaya katılımcı

olarak 52 zihinsel çocuk sahibi anne ve 110 otistik çocuk sahibi anne

katılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak; demografik bilgi formu ile

beraber normal bireylerde eşik altı otistik özellikleri ölçmeye yönelik bir öz-

bildirim anketi olarak geliştirilen 50 maddelik Otizm- Spektrum Anketi (OSA)

kullanılmıştır. Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde; zihinsel engelli çocuk

sahibi annelerin sosyal beceri puanları, otizmli çocuk sahibi annelerin sosyal

beceri puanlarından yüksek bulunmuştur. Otistik bozukluğu olan çocukların

bilişsel ve sosyal becerilerdeki yetersizliklerinin özellikle ifade edildiği ve

ailenin sosyal beceri nitelikleri ile değerlendirildiği görülmektedir (Özener,

2016, s. 9).

46

2.3.3. Maddi Sorunlar

Grasu (2015)`e göre konu hakkında yazılmış olan makaleler incelendiğinde

Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların ailelerin maddi sorunlar

yaşamaktadırlar. Özellikle de uzman desteğinin zayıf olması ve okullarda ve

okul öncesi kurumlarda Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların için

yeterli öğrenme alanının bulunmaması anne-babaları daha pahalı olan özel

sektör desteklerine yöneltebilmektedir. Otizm Spektrum Bozukluğa sahip

çocuğa sahip olan kimi anneler işlerini bırakmakta ve tüm zamanlarını çocuk

ile ilgilenmeye ayırmaktadır. Elbette bu durum ailenin maddi dengelerini

olumsuz etkilemektedir. Ek olarak, tedavi süreçlerinin bazıları oldukça

masraflı olabilmektedir. Bir makalede iki yaşında tanı konan bir çocuğun

ailesi, çocuk dört yaşına geldiğinde bankadan kredi çekmek zorunda

kaldıklarını belirtmiştir (Grasu, 2015, s. 90).

Istikhar ve Butt (2013)`ün gerçekleştirdikleri çalışma sonucunda maddi

sorunların Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocuğu olan aileler için en

önemli sınırlılık oldukları anlaşılmıştır. Otizm Spektrum Bozukluğu olan

çocuğa sahip aileler için çocuğun topluma uyum süreci uzun ve zor

olmaktadır. Bu süreç içerisinde aile zamanının uzun bir bölümünü çocuğa

ayırmaktadır. Para kazanmak için kullanılan zaman dilimi ise azalmakta veya

tamamen ortadan kalkmaktadır. Dahası, aileler çocuğun bağımsız bir biçimde

yaşayabileceği bir noktaya gelmelerini istemektedirler. Bunun için de

çocuğun sosyal hayata katılımını sağlayacak eğitimlere yönelmek

zorundadırlar. Özellikle de Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocuklara

devlet ve sivil toplum örgütlerince yeterince destek verilmeyen toplumlarda

ailelerin maddi yükleri artmaktadır. Eğitim ihtiyacının da ötesinde, maddi

zorluklar yaşayan aileler için çocuğun en temel ihtiyaçlarını karşılamak bile

zor hale gelmektedir. Zira Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocukların tek

ihtiyacı olan ailelerinin ilgisi değildir. Bu çocuklar aynı zamanda uzman

öğretmenler, terapistler ve eğitim ortamlarına da ihtiyaç duyarlar (İftikhar &

Butt, 2013, s. 25).

47

Söz konusu aileler için en büyük maddi yük uzman desteği alınması

sürecinde ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle teknik yardım alma süreci bu

ailelerin maddi dengelerini olumsuz etkilemektedir. Bakım hizmetleri, eğitim

hizmetleri ve özel eğitim kurumlarından alına eğitim hizmetleri konusunda

önemli masraflar yapılmaktadır (Raudeliunaite, 2013, s. 117).

Ailelerin maddi sorunlarının giderilmesi noktasında sosyal hizmetler etkin bir

biçimde kullanılabilir. Top (2009)`a göre aileler gelecekte çocuklarının

durumlarının nasıl olacağı noktasında bir belirsizlik ve korku içerisindedirler.

Aileler için çocukların ilerleyen yaşlarda nerede kalacakları, hangi durumlarda

bulunacakları, bakımlarının nasıl olacağı gibi konular önemlidir. Bu noktada

devreye sosyal hizmetlerin girmesi önemlidir. Zira sosyal hizmetlerin Otizm

Spektrum Bozukluğu olan çocuklara önem vermesi ile beraber anne-babanın

vefat etmesinden sonraki süreçte de hizmetlere ulaşım mümkün olacaktır. Bu

durumun bilinmesi bile aile için son derece rahatlatıcı olacaktır (Top, 2009, s.

41).

Ailelerin yaşadıkları maddi sorunları sadece parasal konular olarak görmek

hatalı olacaktır. Çocuklarının bakımlarını doğru bir biçimde gerçekleştirmek

isteyen ve onların gelişimlerine katkı sağlamak isteyen aileler için çocuğun

ihtiyaçlarını karşılayamama konusu anne-babaları ruhsal açıdan da zor

durumda bırakmaktadır. Burada çocuğun gelişimi için yeterli kaynağın

bulunamayacağı veya gelecekte çocuğun kimsesiz ve çaresiz kalacağı

korkusu önceki sayfalarda da belirtildiği üzere depresyon ve stres gibi

olumsuz sonuçları ortaya çıkaracaktır (Grasu, 2015, s. 87).

Ailelerin maddi durumları ile Otizm Spektrum Bozukluğun olumsuz

sonuçlarının şiddeti arasında bir bağ bulunmaktadır. Maddi durumu iyi olan

aileler mümkün olan en iyi hizmetlerden faydalanmakta ve çocuğun bakımı

ve eğitimi noktasında daha geniş imkânlara sahip olmaktadır. Diğer tarafta,

maddi durumu iyi olmayan ailelerin ise hizmetlere yeterli düzeyde

ulaşabilmeleri zordur. Dahası, sosyoekonomik düzeyi yüksek olan ailelerde

tanı daha erken yaşlarda konabilirken sosyoekonomik düzeyi düşük olan

48

ailelerde erken tanı daha geç yaşlarda konulmaktadır (Fountain & King,

2011, s. 503).

2.3.4. Sosyal Sorunlar

Top (2009)`a göre Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların anne-

babalarının yaşadıkları sorunların başında çevresel sorunlar gelmektedir.

Gerçekleştirilen çalışmalarda Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların

sergiledikleri olumsuz davranışların çevredeki diğer insanlar tarafından

anlayışlı karşılanmadığı ve anne-babaların bu durumdan rahatsız oldukları

belirlenmiştir. Sonuçta çevre ile olan iletişim süreci sekteye uğramakta ve aile

kendisini dışa karşı kapalı hale getirmektedir. Kimi durumlarda yakın

çevredeki insanların bile çocuğun davranışlarına karşı anlayışsız

davranabildikleri görülmektedir. Gerçekleştirilen görüşmelerde anne-babalar

çevredeki insanların çocuklara daha anlayışlı davranmaları durumunda mutlu

hissettiklerini belirtmişlerdir (Top, 2009, s. 41-42).

Grasu (2015)`e göre ailelerin yaşadıkları sosyal sorunlar üç grupta

toplanabilir. Bunlardan ilki Otizm Spektrum Bozukluğa sahip anne-babaların

kendilerini toplumun bir parçası olarak görmeyip ayrı bir dünyada

yaşadıklarını düşünmeleridir. Bu aileler toplumun anlayışlı

davranmamasından şikâyet etmektedirler. İkincisi, uzman ve yeterli yardım

mekanizmalarının bulunmaması anne-babaları zor durumda bırakmaktadır.

Bakım ve eğitim gibi konularda uzmanlara ve yeterli alanlara ihtiyaç

duyulmaktadır. Üçüncü olarak, Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların

anne-babaları yakın aile üyeleri ile olan bağlarını da koparmakta ve sadece

çocuğun bakımına odaklanmaktadırlar (Grasu, 2015, s. 88).

Günün büyük bir bölümünü çocukla geçirmek zorunda kalan anne-babaların

yakın çevresi ile olan bağı kopmaktadır. Bu sorun akrabalarla bile

yaşanabilmektedir. Anne-baba bir taraftan para kazanmak için çalışma

zorundayken diğer tarafta çocuğun bakımı için normalden çok fazla zaman

harcamaktadır. Zira diğer çocuklardan farklı olarak Otizm Spektrum Bozukluk

yaşayan çocukların eğitimi, beslenmesi ve bakımı gibi konularda anne-baba

tüm sorumluluğa almaktadır. Bu durum anne-babanın sosyal çevre ile iletişim

49

kurmasını engeller. Sosyal çevre ile iletişim kuramayan anne-baba tamamen

içe kapanık bir aile haline gelir (Autism Spectrum Australia, 2017, s. 2).

Birçok toplumda Otizm Spektrum Bozukluk özellikle annelerin sosyal

hayatlarını oldukça zor hale getirmektedir. Genel olarak babalar günün büyük

bölümünü işyerinde geçirmektedir. Bu durumun bir sonucu olarak anne

çocuğun bakımından sorumlu kişi konumundadır. Anne, kendisini daha fazla

stres altında hisseder. Çocuğun bakımı, eğitimi ve sağlık hizmetleri gibi tüm

ihtiyaçlarının anne tarafından giderilmesi gerekir. İşyeri gibi sosyal

ortamlardan da uzak kalması ile beraber anne tamamen asosyal bir birey

haline gelebilmektedir (İftikhar & Butt, 2013, s. 4).

Anne-babaları sosyal açıdan en çok zorlayan konulardan birisi toplumun

önyargıları olmaktadır. Otizm Spektrum Bozukluk konusunda toplumda

yeterince eğitim çalışması yapılmaması sonucunda insanlar bu çocukları

anlayamamaktalar. Bu durum toplumun davranışlarına ve tutumlarına da

yansımaktadır. Anne-babalar ise toplumun tutum ve davranışları nedeniyle

kendilerini toplumdan soyutlamaktadırlar. Özellikle de toplum tarafından bu

çocukların dışlanması çok ciddi bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Topum

tarafından Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocukların dışlanması ailenin

kendisini tamamen içe kapanık bir şekle sokmasına neden olur. Dahası

Otizm Spektrum Bozukluk üzerine odaklanan eğitim kurumlarının

bulunmadığı yerlerde önyargılar bu çocukların eğitim hayatlarını da olumsuz

etkiler (Grasu, 2015, s. 90).

Ludlow vd. (2012) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada Otizm Spektrum

Bozukluğa sahip çocukların eğitimleri ve diğer gelişim konuları hakkında özel

olarak tasarlanmış alanlara ihtiyaç duyulduğu sonucuna ulaşılmaktadır. Zira

çalışmada yer alan kimi katılımcılar diğer çocuklarla beraber aynı okullara

gidildiğinde, bu okullarındaki yönetici ve çalışanların Otizm Spektrum

Bozukluğa sahip çocuklar hakkındaki algılarının ve beklentilerinin hatalı

olduklarını belirtmişlerdir. Bu durum anne-babaların okulu gereksiz ve zararlı

görmelerine de neden olabilmektedir (Ludlow, Skelly, & Rohleder, 2012, s.

50

5). Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocuklar için sağlanacak sosyal

hizmetlerin sahip olmaları gereken özellikler şu şekilde listelenebilir:

Erken tanı hizmetlerinin yeterli olması gerekir. Bu sayede anne-

babaların şüpheleri mümkün olan en kısa sürede giderilir.

Çocukların eğitimi için ücretsiz eğitim kurumları bulunmalı.

Çocukların tedavileri için uygun sağlık kurumları oluşturulmalı.

Maddi sorunlar yaşayan anne-babaların çalışabilmeleri için gündüz

bakım merkezleri kurulmalı.

Otizm Spektrum Bozukluk konusunda uzman kişiler yetiştirilmeli. Bu

sayede çocukların gelişimleri desteklenecektir.

Diğer okullarda Otizm Spektrum Bozukluk hakkında yöneticiler ve

öğretmenlere yeterli eğitim verilmelidir.

Konu hakkındaki gönüllü kuruluş ve bireyler desteklenmeli ve söz

konusu kuruluş ve bireylerin faaliyetler yapmaları teşvik edilmelidir.

Gönüllüler özellikle de çocukların ihtiyaç duydukları konularda ve

noktalarda onların yanında olmalı ve destek olmalıdırlar.

Otizm Spektrum Bozukluk yaşayan çocukların bulundukları sınıflardaki

öğrenci sayısı fazla olmamalı ve öğretmenlerin bu öğrencilere

yeterince zaman harcayabilmeleri sağlanmalıdır.

Çocuğun ailesinin uzmanlar tarafından düzenli olarak eğitilmesi

iletişim ve diğer alanlarda çocuğun gelişimine katkı sağlayacaktır.

Yaşı ilerlemiş olan Otizm Spektrum Bozukluğa sahip yetişkin bireylerin

kalabilecekleri evler ve bakım merkezleri kurulmalıdır.

Otizm Spektrum Bozukluğa sahip yetişkin bireylerin çalışmaları

sağlanmalıdır. Özel olarak tasarlanmış atölyeler ve benzeri çalışma

ortamlarının kurulması teşvik edilmelidir.

Otizm Spektrum Bozukluk ve anne-babaların yaşadıkları sorunlar

hakkında kampanyalar düzenlenmeli ve toplum bu konuda

bilgilendirilmelidir. Bu durum anne-babaların yaşadıkları birçok

sorunun şiddetinin azalmasına yardımcı olacaktır (Grasu, 2015, s. 92).

İftikhar ve Butt (2013)`e göre Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların

anne-babalarını en çok rahatlatan durumlardan birisi sosyal hizmetlerin

51

yeterli bir biçimde verilmesidir. Sosyal hizmetlerin yeterli düzeyde sağlanması

en önemli sosyal konular arasında bulunmaktadır. Burada sosyal çevrede

bulunan eğitim ve bakım hizmetlerinin öneminden özellikle bahsedilmektedir.

Yazarlara göre anne-babalar bakım ve eğitim gibi konularda Otizm Spektrum

Bozukluğa sahip çocuklara yönelik olarak tasarlanmış alanlara yeterli

düzeyde erişim sağlayamadıklarında hem çocuğun bakımı ve gelişimi hem

de anne-babanın maddi ve ruhsal durumu konularında olumsuz sonuçlar

yaşanmaktadır. Bu çocukların özel ilgiye ve bakıma gereksinim duymaları

onlara özel tasarlanmış alanları ve uzman kişileri gerektirmektedir. Zira Otizm

Spektrum Bozukluğa sahip çocukların anne-babalarının yaşadıkları en

önemli sorunlardan birisi de çevrelerinde yeterince uzman bulunmamasıdır.

Otizm Spektrum Bozukluğa sahip çocukların özellikle de eğitim süreçlerinde

konuya hâkim uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır (İftikhar & Butt, 2013,

s. 4).

2.4. Evlilik Uyumu

Çalışmanın amaçları kapsamında incelenmesi gereken bir diğer konu evlilik

uyumudur. Bu bölümde evlilik uyumu kavramı, evlilik uyumunu etkileyen

faktörler ile evlilik uyumu konusunda önemli etkileye sahip olan evlilik

doyumu ve evlilikte çatışma alt başlıkları değerlendirilmektedir.

2.4.1. Evlilik Uyumu Kavramı

Evlilik uyumu kavramı sadece aile içerisindeki yaşantı açısından önemli

değildir. Zira evlilik uyumu bireylerin aile içerisindeki yaşamları kadar aile

dışındaki yaşamlarını da etkilemektedir. Diğer bir ifadeyle evlilik uyumu

açısından sorunlu sürçeler geçiren bireyler iş hayatında ve sosyal

hayatlarında da sorunlar yaşarlar. Zira duygusal strese dayalı semptomların

ve psikolojik sağlığın evlilik uyumu ile doğrudan ilişkili olduğunu gösteren

araştırma sonuçları bulunmaktadır. Evlilikteki uyumun istendik yönde olması

bireyin psikolojik olarak iyi oluş halini de istendik yönde etkilerken aksi

durumda tam tersi olmaktadır (Özden, 2013, s. 10).

Evlilik uyumu kavramının daha iyi anlaşılması için evlilik türlerinden de

bahsetmek gerekir. Zira evlilik türleri birçok araştırmada evlilik uyumu ile

52

ilişkisi açısından incelenmektedir. Geçişoğlu (20189`e göre evliliğin dört türü

bulunmaktadır. Söz konusu türler şu şekilde özetlenebilir:

Grup Esasına Dayalı Evlilikler: Dıştan evlilik olarak ifade edilen

“egzogami”, mensubu olunan aile ya da grubun dışından biriyle

evlenme, içten evlilik anlamında kullanılan “endogami” ise mensubu

olunan aile veya gruptan biriyle evlenme manasına gelmektedir.

Eş Seçimine Dayalı Evlilikler: Evlilikler, eş seçimi açısından da

farklılaşmaktadır. “Görücü usulü” ve “tanışarak” gerçekleştirilen

evlilikler bu çerçevede ele alınmaktadır.

Eş Sayısı Bakımından Evlilikler: Evlilik, eş sayısı bakımından

monogami ve poligami şeklinde sınıflandırılmaktadır. Monogami

kadının veya erkeğin tek bir eşe sahip olması, poligami ise birden

fazla eşe sahip olması durumudur.

Yerleşime Göre Evlilikler: Evlilik, ikamet edilen yere göre de

sınıflandırılmaktadır. Matrilokal yerleşim; evlilik sonrası erkeğin,

kadının ailesine katılması ve onlarla birlikte yaşamasıdır (Geçioğlu,

2018, s. 22-26).

Evlilikle ilgili bir takım yaklaşımlar geliştirilmiştir. Söz konusu yaklaşımlar şu


İletişim Yaklaşımı: Çiftler arasındaki duygular ve iletişim biçimleri

üzerine odaklanır.

Davranışçı Yaklaşım: Eşlerin sergiledikleri davranışların evlilik

doyumunu ne yönde etkilediği üzerine odaklanır.

Stratejik Yaklaşım: Çiftlerden hangisinin diğerine göre daha baskın

olduğu ve aile içi dengenin nasıl oluşturulduğu konularına odaklanır.

Bilişsel Yaklaşım: Bu yaklaşım bilişteki mantıksız inançların aile

yaşamındaki çiftler arasındaki uyumu, duyguları ve iletişimi nasıl

etkilediklerini inceler.

Yaşantısal Yaklaşım: Çiftlerin iletişim örüntüleri ve duygularını ve

yeteneklerini ifade edebilmelerine odaklanır.

Gelişimsel Yaklaşım: Aile içerisindeki yaşam döngüsü incelenir. Bu

yaklaşımda aile sisteminin ve genel olarak evliliğin yaşam döngüsü

53

çerçevesinde alt sistemler tarafından nasıl etkilendiği araştırılır (Kara,

2015, s. 51).

Uyum kavramı ise Soysal (2017)`ye göre bireyin kendisinin, çevresindeki

diğer bireylerin ve bulunduğu ortamın sosyal, psikolojik ve bireyler taleplerine

karşı geliştirdiği tepkidir. Diğer bir ifadeyle uyum kavramı bireyin uyaranlara

karşı verdiği tepkiyi ifade eder. Bu tanımlardan yola çıkıldığında evlilik uyumu

kavramının bireyin evliliğin getirdiği yeni durumlara karşı verdiği tepki olarak

tanımlanması doğru olacaktır (Soysal, 2017, s. 7).

Evlilik uyumu evlilik sürecinin çiftler açısından mutlu bir biçimde devam

etmesini sağlayan kavramdır. Uyum kavramının anlamı da göz önünde

bulundurularak, evlilik uyumu kavramı çiftlerin evlilik yaşamı boyunca

zamanla birbirlerinin taleplerine cevap verebilecek şekilde hareket etmeleri

ve evlilik getirdiği yeni koşullara uyum sağlayabilmeleri şeklinde açıklanabilir

(Kublay & Oktan, 2015, s. 26).

Dandona (2015) evlilik uyumunu çiftlerin birbirilerine karşı genel olarak

olumlu duygular geliştirmeleri ve birbirlerinin hayattaki beklentilerini

karşılamaları şeklinde tanımlamaktadır. Yazara göre gerçekleştirilen bütün

evliliklerin temel amacı “mutluluk”tur. Çiftler evlenirken bir takım beklentilere

sahiptirler. Söz konusu beklentilerin bazıları gerçekçi beklentilerken bazıları

gerçekçi olmamaktadır. Beklentilerin karşılanamamasının nedenlerinden

birisi yazara göre evliliğin karmaşık bir yapıya sahip olması ve çiftlerin her

birinin kendilerine özgü özellilere sahip olmalarıdır. Bu sebeple evlenirken iki

farklı birey bir araya gelmektedirler. Bu aşamada evlilik uyumu çiftlerin olgun

bir biçimde davranarak diğer bireyin de kişisel değerinin olduğunu anlaması

yoluyla elde edilebilir. Çiftler diğer bireyin de kendisine has özellikleri

olduğunu önemsemeyip sadece kendi beklentileri üzerine odaklandıklarında

evlilik uyumu açısından istenmedik sonuçlar ortaya çıkabilecektir (Dandona,

2013, s. 46).

Evlilikteki beklentiler çeşitli gruplarda toplanabilmektedir. Kara (2015)`e göre

evlilikteki en önemli beklentilerden birisi cinsel doyumdur. Evliliğin en temel

54

nedenlerinden birisi cinsel ihtiyaçların giderilmesidir. Cinsel ihtiyaçların

toplumun kabul ettiği normlar çerçevesinde giderilmesinin yolu evliliktir.

Evlilikteki beklentilerin bir diğer sosyal açıdan kabul görme isteğidir. Sosyal

yönden bakıldığında bireyin hem toplumdaki konumu hem de yalnızlık

duygusundan kurtulmasında evlilik bir araç olarak kullanılmaktadır. Evlikle

beraber birey artık tek başına değildir ve ortak amaçlara sahip olduğu kişi ile

beraber yaşamaktadır. Psikolojik beklentiler arasında ise sevilme ve

beğenilme beklentisi bulunur (Kara, 2015, s. 49).

Evlilik uyumu sadece bireylerin aile yaşantıları açısından değil aynı zamanda

toplum açısından da önemli bir konudur. Zira evliliğin evlilik hayatının başarılı

bir biçimde devam ettirilmesinin toplum üzerinde olumlu yansımaları

olmaktadır. Bu sebeple evlilik uyumu kavramı üzerinde sıklıkla konuşulan bir

konu olmaktadır. Evlilik uyumu aile hayatının da kalitesini belirleyen bir

durumdur (Ghoroghi, Hassan, & Maznah, 2015, s. 50).

Büyükbayraktar (2015) gerçekleştirdiği çalışmasında evlilik uyumu hakkında

şu ifadeleri kullanmaktadır;

Evlilikte uyum modern evlilik kavramı bağlamında

tanımlanmalıdır. Burada, uyum, evli genç insanların

davranışlarını ayrıntılı olarak düzenleyen adet ve törenlerle

garanti altına alınmamıştır. Evlilik eğer kişiselden ziyade

toplumsal bir ilişki haline geldiyse, o zaman uyumun, kişilikler,

onların çatışmaları ve anlaşmaları, ve gerçekleşmekte olan

uyumun derecesi açısından tanımlanması gerekir. Belli

evrelerinde, evlilik uyumu, çatışmayı asgariye indiren ve ahengi

teşvik eden bir yaşam şekli olan uzlaşı (uyum) ile ölçülebilir.

Evliliklerin çoğu, belki de çoğunluğu, uzlaşı seviyesinde

kalmaktadır. Burada vurgu karşılıklı iletişim, karşılıklı uyarma ve

ortak etkinliklere katılım üzerinedir. O zaman, uyumlu bir evlilik,

partnerlerden her birinin tutumları ve eylemlerinin, partnerlerden

her birinin kişiliğinin işleyişi için, özellikle de birincil ilişkiler

alanında, elverişli olduğu bir ortam üreten bir evlilik olarak

tanımlanabilir(Büyükbayraktar, 2015, s. 36).

55

Güven (2017)`ye evlilik uyumu bireylerin kendi beklentilerini karşılarken aynı

zamanda karşısındaki birey ile fikir birliği yapabilmesi, ortak hedefler

belirleyerek söz konusu hedeflere ulaşamaya çalışması ve evliliğin getirdiği

özel durumlar ile denge oluşturması durumudur. Evlilik uyumunun

sağlanması için bireylerin birbirleriyle iyi bir iletişim ortamına sahip olmaları,

evlilik ile ilgili sorunları doğru bir biçimde çözüme ulaştırabilmeleri ve fikir

birlikleri oluşturmaları gerekmektedir (Güven, 2017, s. 54).

Evlilikteki uyum hem gündelik hayattaki hem de evlilik hayatındaki mutluluğun

en temel sağlayıcılarından birisidir. Evlilik uyumunun sağlanması için çiftler

arasında hem evlilik hem de birbirlerinin psikolojik, sosyal ve fiziksel

beklentilerinin karşılanması noktasında ortak kabul edilmiş ilkeler

bulunmalıdır. Aile içerisindeki bu uyum bir taraftan bireyin aile hayatını olumlu

etkilerken diğer taraftan da onun toplum ile barışık bir birey olmasını

sağlayarak toplumsal huzura da katkı sağlamaktadır. Aile içerisinde mutlu

olan bireyler toplumla olan ilişkilerinde daha mutlu bir yaklaşıma sahip

olacaktır (Beegam, Mohamed, Wani, & Singh, 2017, s. 154).

Evlilik uyumunun değerlendirilmesinde bireylerin sahip oldukları öznel

algılardan ziyade aralarındaki ilişkinin niteliği göz önünde bulundurulmalıdır.

Evlilik uyumunun oluşmasında çiftlerin her ikisinin veya bir tanesinin evliliği

uyumlu bir biçimde yürütebilme yetenekleri etkili olur. İlişkiyi sürdürebilme

yeteneği evliliğin uyumu üzerinde etkili olacaktır. Evlilik uyumunun istendik

yönde oluşması için çiftlerin her ikisinin de diğerinin beklentilerine saygılı

olabilmesi, fikir birliği yapabilmesi ve ortak amaçlara sahip olarak söz konusu

amaçlar doğrultusunda hareket edebilmeleri gerekir. Birbirleri ile doğru bir

biçimde iletişim kurabilen ve sorunların çözümünde uyumlu olan bireylerin

evlilikleri daha iyi olacaktır. Uyumlu bir evlilik hayatındaki mutluluğun ve

memnuniyetin elde edilmesini sağlar (Özden, 2013, s. 10).

Büyükbayraktar (2015)`in aktardığına göre evlilik uyumu noktasında önemli

olan unsurlar şu şekilde listelenebilir:

56

Ailenin mali konularının yürütülmesi,

Arkadaşlar,

Bebek bakımı,

Din,

Eğlence,

Eşin akrabaları ile olan ilişkilerin yürütülme biçimi,

Ev işlerinin paylaşılması ve

Hoş sohbet olma,

Kadının çalışması,

Sevgi gösterisi,

Yakın ilişkiler,

Yaşam felsefesi,

Yemekle ilgili adabı muaşeret kuralları,

Siyaset (Büyükbayraktar, 2015, s. 34-35).

Geçioğlu (2018)`e göre evlilik uyumu ile zaman kavramı arasında da bir ilişki

bulunmaktadır. Yazara göre evlilik uyumu eşler arasındaki devamlılığa

dayanır ve evlilik ilişkisinin devamlı olarak gelişmesi sayesinde oluşturulur.

Diğer bir ifadeyle evlilik uyumu kavramı değişen ve dinamik bir doğaya

sahiptir. Bu bakış açısına göre evlilik uyumu belirli aşamalardan geçen ve

zamanla kendisini düzelten veya istenmedik yönde gelişen bir durumlar

bütünüdür (Geçioğlu, 2018, s. 32).

Özetlemek gerekirse, evlilik uyumu bireylerin evlilik hayatından beklentilerinin

ne düzeyde karşılandığını ifade eder. Bu süreç içerisinde eşlerin iyi bir

iletişim kurmaları, ortak hedeflere sahip olmaları ve kendi aralarında fikir

birliği oluşturmaları gerekmektedir. Evlilik uyumunun ortaya çıkmasını

sağlayan unsurlara ek olarak önemli olan bir diğer konu da evlilik uyumu ile

sosyal yaşam arasındaki ilişkidir. Zira evlilik uyumu sadece aile içerisindeki

uyumu ifade etmemektedir. Aile içerisinde mutlu olan bir birey sosyal ilişkiler

ve psikolojik durumlar açısından da mutlu olmaktadır (Basharpoor &

Sheykholeshami, 2015, s. 442-443).

57

2.4.2. Evlilik Uyumunu Etkileyen Faktörler

Konu hakkında gerçekleştirilen çalışmalar incelendiğinde evlilik uyumunu

etkileyen faktörler arasında çoğunluğu aile hayatı ile ilgili birçok konuya

değinildiği görülmektedir. Karadağ (2015)`e göre evlilik uyumunu etkileyen

unsurlar arasında nişanlılık ve tanışma sürelerinin uzunluğu, anne-babanın

evliliklerinin ne derecede mutlu olduğu, cinsiyet rollerinin öğrenilmesi ve

uygulanması, ailenin ve sosyal çevrenin evliliği ne derecede onayladığı,

evlilik ve nişanlılık döneminin ilk yıllarının nasıl geçtiği, siyasal görüşler, etnik

ve dini yaşantılar, eğitim düzeyi, toplumsal statü, çocukluk döneminde anne-

baba ile kurulan ilişkilerin niteliği ve evlenilen yaş bulunmaktadır. Ayrıca

yazara göre söz konusu unsurların birbirlerinden tamamen bağımsız olarak

düşünülmesi hatalı olacaktır. Bu unsurlar bir araya geldiğinde evlilik

uyumunun olumlu veya olumsuz yönde şekillenmesi olasıdır. Ayrıca evlilik

doyumu ile ilgili bireysel görüşler, şikâyetlerin uygun bir biçimde aktarılıp

değerlendirilebilmesi, ayrılıkların düşünülmesi, evliliğe karşı olan pişmanlık

veya olumlu duygular, ortaya çıkan fikir ayrılıkları ve söz konusu fikir

ayrılıklarının ortadan kaldırılması veya tartışılması noktasında geliştirilen

tutumlar da evlilik uyumunu etkilemektedir (Karadağ, 2015, s. 53).

Konu hakkında gerçekleştirilen çalışmalar incelendiğinde evlilik uyumunu

etkileyen faktörlerin üç grupta toplanmalarının mümkün olduğu görülmektedir.

Bunlar bireysel özellikler, çift özellikleri ve çevresel etmenler olarak

sıralanabilir.

2.4.2.1. Bireysel Özellikler

Evlilik uyumunu etkileyen bireysel özelliklerden ilki şemalardır. Şemalar

bedensel uyarımlar, çocukluk anıları, erken dönem uyumsuz şemalar ve

duygulardan ve bilişlerden oluşan örüntülerdir. Şemalar, evlilik ile ilgili olarak

bireyin anne-babasının evlilik süreçleri üzerindeki gözlemleri, ilk flört

deneyimleri ve kitle iletişim araçları gibi kaynaklardan edindikleri öğrenmeler

yoluyla oluşur. Erken dönemdeki uyumsuz şemaların sahip oldukları olumsuz

özellikler bireyin evliliğe karşı baştan olumsuz tutumlar geliştirmesine neden

olabilirken olumlu öğrenmeler evliliğin daha uyumlu olmasına yardımcı olur.

Aslında şemalar ilk başlarda sorun oluşturmazlar. Zira birey için sahip olduğu

58

şemalar onun hayatındaki doğrulardır. Evlendikten sonra ise birey bir başkası

ile ortak bir yaşam kurar ve ortak hedefler doğrultusunda hareket eder. Bu

aşamada devreye bir başkasının sahip olduğu şemalar girmektedir. İki farklı

insan iki farklı “doğru”lar grubu ile bir araya geldiklerinde şemalardaki

uyumsuzluklar farklı beklentilerin ve davranışların ortaya çıkmasına neden

olur (Soysal, 2017, s. 2).

Bu başlık altındaki en önemli noktanın kişilik özellikleri olduğu düşünülebilir.

Farklı kaynaklar incelendiğinde evlilik uyumunu etkileyen kişilik özellikleri

hakkında şu noktalara dikkat çekildiği görülmektedir:

Aile görgüleri ve evliliğe yükledikleri anlam,

Aldıkları eğitim,

Aşırı tepkiler,

Aşırı utangaçlık,

Aşk,

Davranışları,

Değerleri,

Dışadönüklük,

Duygu ve düşünceleri,

Eğilimleri,

Esneklik,

İddialılık,

İnanç sistemleri,

İşlevsel olmayan düşünceleri,

Kızgınlık ve saldırganlık,

Kronik irritabilite,

Kronik öfke,

Meslekleri,

Özgüven,

Ruhsal yapıları,

Stresle başa çıkma yetenekleri,

Tedavi edilmemiş depresyon,

Teslimiyet,

59

Tutumları,

Yetiştirildikleri çevre,

Yetiştirilme koşulları,

İşlevsel olmayan düşünceler (Kublay & Oktan, 2015, s. 26) (Karadağ,

2015, s. 53) (Özden, 2013, s. 17).

Evliliği etkileyen bir diğer bireysel unsur dürtüselliktir. Dürtüsellik bireylerin

çoğunlukla düşünmeden hareket etmelerine neden olur. Dürtülerini ön plana

alarak hareket eden insanlar daha ilk baştan hareketlerinin diğer insanlar

üzerindeki etkilerini hesaba katmazlar. Örnek vermek gerekirse, bir birey aile

bütçesi üzerinde ne yönde bir etki edeceğini hesap etmeksizin kredi karı ile

yüklü miktarda alışveriş yaptığında evlilik üzerinde olumsuz etkiler oluşur. Bu

tür durumlar çeşitli tartışmaları rotaya çıkarırken diğer tarafta sevgi ve bağlılık

gibi alanlarda istenmeyen sonuçları doğurur (Büyükbayraktar, 2015, s. 40).

Evlilik uyumunda sosyodemografik özelliklerin de etkisi bulunur. Yaş,

cinsiyet, daha önce evlilik yaşanıp yaşanmaması, evliliğin süresi, evlenme

yaşı, evliğin şekli, eğitim düzeyi, çalışma durumu, çocuk sayısı ve ekonomik

özellikler çiftler arasındaki ilişkiler üzerinde etkili olabilmektedir.

Sosyodemografik özelliklerin evlilik üzerindeki rolleri çiftlerin olaylara ve

durumlara karşı olan bakış açılarının farklılaşması ile kendisini gösterir.

Bireyin sahip olduğu söz konusu özellikler olayları ve durumları nasıl

değerlendirdiğini belirler. İki birey arasında olayları ve durumları

değerlendirme noktasında önemli farklılıklar görüldüğünde ise bir çatışma

durumu yaşanabilir. Soysal (2017)`ye göre “kadınlar ve erkekler ilişkilerindeki

olay ve durumlara kardiyovasküler, endokrinolojik, immünolojik ve

nöropsikolojik yönlerden farklı tepkiler vermekteyken kişilikle ilgili birçok

araştırma da kadınlarda nevrotiklik, uzlaşabilme ve dışadönüklük gibi kişilik

özelliklerinin erkeklerden daha yüksek oranda bulunduğunu göstermektedir”

(Soysal, 2017, s. 8).

Nema (2015)`e göre de mevcut bulunan sosyal, kültürel ve eğitim seviyesi ile

ilgili farklılıklar ve benzerlikler evlilik uyumu üzerinde etkili olmaktadır.

Yazarın aktardığına göre maddi kazanç düzeyinin ise evlilik uyumu üzerinde

60

etkisi bulunmamaktadır. Çocuğa sahip olma veya sahip olunan çocuk sayısı

da evlilik uyumunu etkileyen faktörler arasındadır (Nema, 2013, s. 1).

Evlilik uyumunu belirleyen son bireysel özellik bireyin sahip olduğu sevgi

duygusudur. Sevginin üç unsuru bulunmaktadır. Bunlardan ilki bireyin diğer

kişiye karşı hissettiği duygusal bağlılıktır. Sevdiği kişiden uzak kalınca onu

özlemesi bu duruma örnek olarak verilebilir. İkincisi bireyin diğer bireyle

yaşadığı yakınlık/samimiyet derecesi iken üçüncüsü ilgidir. Birey kendi

hakkındaki önemli bilgileri partnerine anlatabildiğinde yakınlık/samimiyet

açısından iyi bir durumda iken partneri için bir şeyler yaptığında ona ilgi

gösteriyor demektir (Büyükbayraktar, 2015, s. 40).

2.4.2.2. Çift Özellikleri

Evlilik uyumunda çiftlerin herhangi birisinin sahip olduğu ruhsal durumlar

evliği genel olarak etkilemektedir. Soysal (2017) gerçekleştirdiği

çalışmasında kadınların depresyon düzeylerinin yükseldiği durumlarda

erkeklerdeki evlilik doyumlarının azaldığını, aksine kadınların iyi oluş halleri

arttıkça erkeklerin evlilik doyumlarının daha iyi hale geldiğini ve kadınların

dini inanışlarının azalması ile beraber erkeklerin evlilik doyumlarının da

azaldığı sonucuna ulaşmıştır. Yazara göre aynı durum kadınlar için geçerli

olmamaktadır. Bu konuda kadınlar ile erkekler arasındaki tek benzerlik

erkeklerin iyi oluş hallerinin yükseldiği durumlarda kadınların evlilik doyumu

düzeylerinin de yükseldiği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada kadınların sahip

oldukları çatışma becerilerinin artmasına paralel bir biçimde erkeklerin evlilik

doyumlarının arttığı fakat benzer bir durumun kadınlar için geçerli olmadığı

görülmüştür. Ayrıca çalışmada elde edilen bir diğer sonuç kadınların işten

ayrılmaları ile beraber evlilik doyumlarının arttığı olmuştur (Soysal, 2017, s.

9).

Evliliğin en önemli unsurlarından birisi şüphesiz çiftler arasındaki iletişimdir.

Etkili bir iletişim ortamının bulunduğu ailelerde sorunların çözülmesi daha

kolay olacaktır. Bu ailelerde sorunlar ortaya çıkmadan iletişim kurarak

hareket etmek mümkün olmaktadır. Aslında aile içerisindeki iletişim son

yüzyıllık süreçte çok daha önemli hale gelmiştir. Zira önceleri çiftlerin

61

görevleri ve cinsiyet rolleri daha belirgin idi. Günümüzde ise kadınların

çalışması ve ev işlerine erkeklerin de yardım etmesi gibi zorunluluklar ile

beraber rollerdeki farklılaşma azalmıştır. Bu noktada görev ve sorumluluk ile

roller gibi alanlarda çatışmaların yaşanmaması için eşler arasındaki iletişim

büyük önem kazanmaktadır. Çiftler arasındaki iletişim sürecinde hem sözlü

hem de sözsüz iletişim unsurlarının doğru bir biçimde kullanılmaları gerekir.

Eşler kendi aralarında duygusal, cinsel, ruhsal ev diğer beklentilerini uygun

bir biçimde ifade edebilmeli ve karşı tarafı anlayışlı bir biçimde

dinleyebilmelidirler. Duygu ve düşüncelerin doğru yollarla ve doğru biçimlerde

aktarılması gerekir (Karadağ, 2015, s. 51).

Evlilik uyumunun sağlanması için çiftlerden bir tanesinin tamamen kendi

beklentilerine odaklanması sorunlu bir sürecin yaşanmasına neden olacaktır.

Bu sebeple çiftler kendi beklentilerine ek olarak karşı tarafı mutlu edebilmenin

yollarını da aramaktadır. Beklentilerin tek taraflı olmadığı kabul edilmelidir.

Çiftlerden bir tanesinin tamamen kendi beklentilerine odaklandığı durumlarda

bir taraftan evlilik uyumu bozulurken diğer tarafta yaşam doyumu, genel

mutluluk durumu, benlik saygısı ev fiziksel sağlık alanlarında olumsuz

sonuçlar ortaya çıkar (Kublay & Oktan, 2015, s. 26).

Eşlerin birlikteliklerini mutlu bir biçimde devam ettirebilmeleri için görevlerini

yerine getirmeleri önemlidir. Söz konusu görevler şu şekilde listelenebilir:

Bağlılık: Eşlerin evliliği sürdürmeye olan isteklerini ifade eder.

Özen: Eşlerin birbirlerine karşı geliştirdikleri sevgi duygusunun bir

sonucu olarak evliliği devam ettirme isteklerini ifade eder.

İletişim: Eşler birbirlerine sembolik mesajları gönderdikleri sözlü veya

sözsüz iletişim kanallarını kullanmalarını ifade eder.

Çatışma ve Uzlaşma: Eşler yerine getirmeleri gereken görevleri

belirlerken geliştirdikleri tavır ve davranışları ifade eder. İlişkilerde hem

çatışma hem de uzlaşma vazgeçilmez unsurlardır.

Anlaşma: Eşlerin karşı tarafın beklentilerini kabul etmesini ifade eder

(Kara, 2015, s. 50).

62

Birliktelik ise çiftlerin beraber geçirecekleri zamanın belirlenmesini gerekli

kılar. Özellikle evliliklerin ilk dönemlerinde çiftler gündelik yaşamlarının ne

kadarını beraber geçirecekleri veya ne kadarını ayrı geçirecekleri noktasında

belirsizlik yaşarlar. Aslında çiftler mutlu bir biçimde ne kadar uzun süre

geçirirlerse birlikteli o kadar fazla olur. Bu noktada dikkat edilmesi gereken

önemli konu, evliliğin bekârken sahip oluna alışkanlık ve hobileri bırakmak

anlamına gelmediğidir. Bireyler bekârken sahip oldukları hobi ve alışkanlıkları

azaltabilirler. Diğer tarafta bunların tamamen bırakılması veya bırakılmaya

zorlanmaları evlilik uyumu üzerinde bozucu etki oluşturur. Çiftlerden birisi

diğer çiftin söz konusu hobi ev alışkanlıklarını bırakmasını istemesi sadece

sorun yaşanmasına neden olur (Büyükbayraktar, 2015, s. 41).

2.4.2.3. Çevresel Etmenler

Çevresel etmenlerin başında çalışma hayatı ile aile hayatı arasındaki denge

gelmektedir. Pal (2017)`ye göre öncelikle bireyin çalışma koşulları onun ailesi

ile yeterince zaman geçirmesine engel oluyorsa bu durum çocuklar ve eş

tarafından rahatsız edici hale gelecektir. Ayrıca bireyin iş hayatındaki

deneyimleri ve değişen koşullar da aile hayatında etkiler bırakacaktır.

İşyerinde yaşanan ciddi sorunlar bireyin eve daha stresli bir biçimde

gelmesine neden olurken yer değişikliği veya görev değişikliği gibi durumlara

adapte olma sorunları da benzer sonuçları ortaya çıkaracaktır (Pal, 2017, s.

384).

Karadağ (2015)`e göre ise çevre koşulları arasında eşin akrabaları ile olan

ilişkiler, sağlık sorunları, farklı stres kaynakları, ev yaşamı haricindeki

sorunların ortaya çıkardığı gerilim, borçlanma, hem çalışan birey hem de

anne-baba olmanın verdiği sorumlulukları, anne-baba desteği, arkadaş

desteği ve anne-babadan bağımsız olabilme yeterliliği evlilik uyumunu

etkileyen çevresel etmenlerdir (Karadağ, 2015, s. 33).

Görüleceği üzere evlilik uyumunu etkileyen faktörler incelendiğinde üç grupta

toplanan birçok değişkenin bulunduğu anlaşılmaktadır. Tablo 4, evlilik

uyumunu etkileyen faktörleri özetlemektedir.

63

Şekil 2: Evlilik Uyumunu Etkileyen Unsurlar

Kaynak:(Karadağ, 2015)(Kublay & Oktan, 2015)(Pal, 2017)(Soysal,

2017)(Büyükbayraktar, 2015)(Kara, 2015)(Nema, 2013)(Özden,

2013)kaynaklarından elde edilen bilgilerden faydalanılarak oluşturulmuştur.

Aile uyumunun olumlu veya olumsuz yönde gelişmesinin nedenlerinin

incelenmesinden sonraki diğer önemli konular evlilikte çatışma ve evlilik

doyumu kavramlarıdır. Zira hem daha önceki sayfalarda da kısaca

bahsedilen evlilik doyumu hem de çatışmanın boyutu ve çatışma yönetebilme

becerileri evlilik doyumu üzerinde önemli etkiler oluşturmaktadır.

EVLİLİK UYUMUNU ETKİLEYEN UNSURLAR

Bireysel Özellikler

Şemalar,

Kişilik Özellikleri,

Dürtüsellik,

Sosyodemografik Deşikenler,

Sevgi .

Çift Özellikleri

Ruhsal Durumların Etkileri,

İletişim,

Karşılıklı Mutlu Edebilme,

Görevler,

Birliktelik.

Çevresel Etmenler

İş hayatı ve aile hayatı arasında kurulan

denge,

Aile kökeninin etkileri ve aileden özerk bir

biçimde davranabilme,

Anne-babanın evliliklerinin özellikleri,

Borç, sağlık ve kanunlar gibi dış stres

kaynakları.

64

Evlilik uyumunu etkileyen unsurlardan iki tanesinin evliliğin uyumlu bir

biçimde sürdürülmesi noktasında hayati öneme sahip olduğu ileri sürülebilir.

Bunlar evlilikte çatışma ve evlilik doyumu kavramlarıdır. Bu sebeple evlilik

açısından çatışma ve evlilik uyumu kavramlarının kısaca incelenmesi faydalı

olacaktır.

Farklı bireylerin oldukları yerlerde farklı beklentilerin de olması kaçınılmazdır.

Farklı beklentiler aynı ortamlarda bulunduğunda ise doğal olarak çatışma

ortamı oluşur. Önemli olan aile içerisinde çatışmanın almaması değil, hangi

boyutta olduğu ve nasıl çözüldüğüdür. Çatışma kavramı iki farklı güdünün

aynı ortamda etkin olduğu ve bir bireyin davranış ve beklentilerin diğer bireyin

davranışlarını ve beklentilerini engellediği durumlarda ortaya çıkan durumu

ifade eder. Evlilik hayatında eşlerin farklı beklentilerin bir sonucu olarak

ortaya çıkan davranışları çatışmayı kaçınılmaz hale getirmektedir. Evliliğin

doğasında iki farklı bireyin aynı hayatı yaşaması vardır. Aynı hayat

yaşanırken bireysel farklılıklar etkilerini gösterecektir. Eşlerin birçok konuda

diğeri ile aynı doğrultuda hareket etme zorunluluğu aralarında bir bütünlük

oluşturmalarını zorunlu kılar. Birlikteliğin oluşmadığı durumlarda ise çatışma

yaşanır. Birlikte yaşama durumu ilerledikçe beraber geçirilen zaman dilimi de

artacağı için çatışma yaşanma olasılığı artar. Evlilikte yaşanan çatışmaların

evlilik uyumunu etkilemeleri araştırmacıları evlilik uyumu ve çatışma kavramı

arasındaki ilişkiyi incelemeye yöneltmektedir (Geçioğlu, 2018, s. 42).

Nema (2013)`e göre evlilikteki çatışma sebeplerinden birisi eşlerden birinin

veya her ikisinin yaşadığı strestir. Aslında evlilik uyumu açısından

bakıldığında stres çift taraflı bir etkileşime sahiptir. Zira başka sebeplerden

dolayı ortaya çıkan stres aile içerisinde çatışma ortamının meydana

gelmesine sebep olurken stres harici nedenler dolayısıyla meydana gelen

aile içi çatışma bireylerin stres düzeylerini yükseltmektedir. Yazara göre

çiftlerin ayrıdan fazlası stres ve çatışma ile ilgili sorunlar yaşamaktadırlar.

Ayrıca yazara göre aile içerisindeki çatışma ortamı nedeniyle meydana gelen

stres bireylerin sosyal hayatlarını olumsuz yönde etkilerken aynı zamanda

depresyon, insomnia ve hipertansiyon gibi kronik hastalıklara da neden

olmaktadır (Nema, 2013, s. 1).

65

Dandona (2015)`e göre evliliklerde çatışma yaşanması ve çatışmanın

boyutlarının yüksek olmasında eşlerden her ikisinin veya en az birinin

depresyon yaşamasının etkisi olmaktadır. Depresyon kavramı yer değişikliği,

fiziksel sağlığın kaybedilmesi, işten çıkarılma, sevilen birisinin ölmesi veya

ayrılık gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkan kötü durumlara karşı verilen

normal ve doğal bir tepkidir. Dahası, streste olduğu gibi depresyon ile evlilik

uyumunda da çift yönlü bir etkileşim söz konusudur. Eşlerden ikisinin veya

herhangi birisinin evlilik haricindeki nedenlerden dolayı depresyon yaşaması

aile içerisinde çatışmaların yaşanmasına neden olurken aile içinde yaşanan

çatışmalar da eşlerden herhangi birinin veya her ikisinin depresyon yaşaması

ile sonuçlanabilmektedir. Depresyonun semptomları arasında üzüntü,

umutsuzluk, yardıma muhtaçlık duygusu, korku, tedirginlik, acı çekme, bazı

rahatsızlıklar, düşük enerji ve faaliyetlerde azalma bulunmaktadır. Ayrıca

depresyon yaşayan bir birey daha önce zevk aldığı faaliyetlere katılma

noktasında isteksiz davranır ve sosyal etkileşimlerden uzak durmayı tercih

eder. Depresyon sürecinde beslenme alışkanlıklarında değişiklik, kilo

sorunları, uyku bozuklukları, hafıza sorunları ve odaklanma yeteneğinin

azalması da söz konusu olmaktadır. Tüm bunlar bireyin hem iş hayatını, hem

sosyal hayatını hem de aile hayatını olumsuz yönde etkilemektedir

(Dandona, 2013, s. 46).

Evlilik hayatında çatışma üç aşamada gerçekleşir. Bunlar çatışmanın

başlangıcı, ortası ve sonu şeklindedir. Bu aşamaların evlilik üzerindeki etkileri

şu şekilde gösterilebilir:

AŞAMA 1

Çatışmanın Başlangıcı

Bu aşamada herhangi bir tutum, davranış veya olay nedeniyle çatışma

başlar. Başlangıç aşamasında eşler çatışmadan kaçınır ve doğrudan

çatışmanın nedenine odaklanır.

AŞAMA 2

Çatışmanın Ortası

66

Birinci aşamadaki çatışmadan kaçınma süreci devam eder. Problemin

çözülmesi eşlerin temel hedefidir.

AŞAMA 3

Çatışmanın Sonu

Bu aşamada eşler orta yolu bulup sorunu çözmüşlerdir. Fakat aksi bir durum

da söz konusu olabilir. Bu aşamada çatışmanın devam etmesi ise

boşanmayla sonuçlanabilir. Çatışmanın sonunca eşlerin diğerinin haklı

olduğunu kabul etmesi, orta yolun bulunması veya çatışmanın şiddetinin

artması ile beraber ayrılığa kadar giden sonuçların ortaya çıkması olasıdır

(Geçioğlu, 2018, s. 42).

Önceki sayfalarda da kısaca bahsedildiği üzere evlilik uyumun

sağlanmasında evlilik doyumunun önemli etkisi bulunmaktadır. Kısaca

hatırlamak gerekirse evlilik iki farklı bireyin sosyal, duygusal ve benzeri

ihtiyaçlarını karşılamak için ortak hedeflere sahip olup hayatlarını

birleştirmesi sürecidir. Bu noktada bireylerin ihtiyaçlarının karşılanması

önemlidir. Bireylerin sahip oldukları ihtiyaçların karşılanamaması durumunda

ise evlilik doyumu söz konusu olmayacak ve çatışmalar yaşanıp evlilik uyumu

zarar görecektir. Evlilik uyumu ve evlilik doyumu kavramları tam olarak aynı

anlama gelmemelerine rağmen birbirleriyle yakın anlamlı olan ifadelerdir.

Evlilik doyumu bireyin evlilik öncesi belirlediği ihtiyaçlarının karşılanmasına

yönelik sahip olduğu algıdır. Evlilik doyumu evlilikle ilgili olarak bireysel

mutluluk konusundaki algıyı ifade eder. Burada ihtiyaçlar hakkındaki doyum

hissi önemlidir (Geçioğlu, 2018, s. 36).

Evlilik doyumunda evlilikle ilgili beklentiler ile ihtiyaçlar birbirlerini karşılar.

Birey belirlemiş olduğu evlilikle ilgili ihtiyaçlarının karşılandığı yönünde algı

geliştirdiğinde evlilik doyumuna ulaşışmış olur. Evlikle ilgili ihtiyaç ve

beklentilerinin yeterli düzeyde karşılandığını düşünen bireyde öznel bir

mutluluk hissi ortaya çıkar. Evlilik doyumu kavramı psikolojik bir tatmin

durumunu açıklar ve tatmin durumunun ortaya çıkmasında eşitlik,

kazançların, sorunların ve çalışmanın paylaşılması, cinsel doyum, sevginin

gösterilmesi biçimi ve iletişim konuları etkili olur. Evlilik doyumunun

67

artırılmasında bireyin evlilikten elde ettiği kazanımların fazla olduğunu ve

ödediği bedellerin düşük olduğunu hissetmesi gerekir (Kara, 2015, s. 50-51).

Evlilikte birey duygusal açıdan doyum yaşamak ister. Doğal olarak evlilik

doyumu ve evlilik uyumu kavramları arasında yüksek bir korelasyon

bulunmaktadır. Diğer bir ifadeyle evlilik doyumu ne derecede yüksek olursa

evlilik uyumu da o derecede yüksek olur. Bu durum evlilik uyumu ve evlilik

doyumu kavramlarının çoğunlukla birbirlerinin yerine kullanılmasını sağlar.

Evlilik doyumunda birey evliliğe ilişkin genel bir mutluluk hissi yaşar (Özden,

2013, s. 9).

Evlilik doyumu ile evlik uyumu arasındaki ilişkiye benzer bir ilişki evlilik

doyumu ile çatışma arasında da bulunmaktadır. Evlilikte çatışmayı çözme

yeteneklerinin yüksek olması ile beraber evlilik doyumunun derecesinde de

yükselme olur. Evlilik sürecindeki olumsuz durumlardan kaçınıldığında evlilik

doyumu düşerken söz konusu olumsuzlukları uygun bir biçimde iletişim

kurarak çözmek evlilik doyumunu yükseltmektedir (Karadağ, 2015, s. 49-50).

2.5. İlgili Araştırmalar

Özener (2016)`ya göre bu ailelerde anne-babalar uzun süren sorunlar

yaşamaktadırlar. Söz konusu uzun vadeli sorunlar onların ruhsal iyi oluş

hallerini olumsuz etkilemektedir. Sonuçta yıpranan ailelerde evlilik uyumu

bozulabilmektedir (Özener, 2016). Diğer tarafta, Sunay (2016)`nın

aktardığına göre ise otistik çocuğa sahip anne-babalar evlilik uyumu

noktasında diğer anne-babalara göre daha yüksek puanlar almaktadırlar

(Sunay, 2016). Benzer şekilde Karpat ve Girli (2012), Otizm spektrum

bozukluk sorunu yaşayan çocuğa sahip olan ailelerde, söz konusu hastalığın

anne ve babayı birbirine daha fazla yaklaştırdığını belirtmektedirler.

Yazarlara göre kadın, sorun nedeniyle eşine daha yakın olmaktadır.

Aralarındaki yardımlaşma durumu da evlilik uyumuna ilişkin algıları olumlu

etkilemektedir (Karpat & Girli, 2012).

Vardarcı (2011) tarafından gerçekleştirilen çalışmada Otizm Spektrum

Bozukluk tanısı konan çocukların ailelerine verilen eğitimlerin evlilik uyumuna

68

olan etkileri incelenmiştir. Çalışmada Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan

çocuğa sahip 16 anne katılımcı olarak yer almıştır. Analizler sonucunda

otizmli çocuklu anneler ile birlikte yürütülen eğitim programının annelerin aile

içi iletişimini, evlilik uyumunu ve problem çözme becerilerinin önemli düzeyde

arttırdığı bulunmuştur (Vardarcı, 2011).

Konu Hakkında Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti`nde yeterli çalışma

yapılmadığı görülmektedir. İlgili alanyazın incelendiğinde diğer ülkelerde de

yeterli çalışma gerçekleştirilmediği görülmektedir.

Robinson ve Neece (2015) tarafından gerçekleştirilen çalışmada yazarlar

anne-babanın yaşadığı stres, çocukların davranış sorunları ve evlilik tatmini

arasındaki ilişkinin özellikle gelişimin normal olmadığı çocuğun bulunduğu

aileler açısından incelenmediğini belirtmişlerdir. Bu amaçla gerçekleştirilen

çalışmada 44 anne-baba katılımcı olarak yer almıştır. Çalışma sonucunda

evlilik tatmini üzerinde anne-babamım yaşadığı stresin ve çocuğun sahip

olduğu davranış bozukluklarının önemli düzeyde etkili olduğu

anlaşılmıştır(Robinson & Neece, 2015).

Bolling (2015) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada Otizm Spektrum

Bozukluk ve aile uyumu arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmada 126

katılımcı yer almıştır. Çalışma sonucunda Otizm Spektrum Bozukluğun aile

uyumunu olumsuz yönde etkilediği görülmüştür(Bolling, 2015).

Mills (2014) araştırmasında evlilik uyumunu birden fazla Otizm Spektrum

Bozukluk tanısı konmuş çocuğa sahip anne-babalar açısından incelemiştir.

Çalışmada Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konmuş tek çocuğa sahip 77 çift

ve Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konmuş iki veya daha fazla çocuğa sahip

44 çift katılımcı olarak yer almıştır. Çalışma sonucunda bir veya birden fazla

Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konmuş çocuğa sahip anne-babaların evlilik

uyumları arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmüştür(Mills, 2014).

Alhorany vd. (2013) tarafından gerçekleştirilen çalışmada Otizm Spektrum

Bozukluk tanısı konmuş çocuğa sahip olan anne-babaların evlilik uyumlarının

69

cinsiyet değişkeni açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada 1992 ve

2012 yıllarında tamamlanmış 21 makale incelenmiştir. Çalışma sonucunda

balar ile kıyaslandığında Otizm Spektrum Bozukluk tanısı konan çocukla

yaşamanın annelerin evlilik uyumu düşünceleri/algıları üzerinde daha fazla

etkiye sahip olduğu görülmüştür(Alhorany, Hassan, & Bataineh, A Review on

Factors Affecting Marital Adjustment among Parents of Autistic Children and

Gender Effects, 2013).

Alhorany (2012) araştırmasında grup danışmanlık tedavisinin Otizm

Spektrum Bozukluk tanısı konan çocuğa sahip anne-babaların üzerindeki

etkilerini evlilik uyumu, anne-baba stresi ve depresyon açısından

değerlendirmeyi amaçlamıştır. Çalışmaya 30 erkek ve 30 kadın olmak üzere

60 kişi katılmıştır. Çalışma sonucunda grup danışmanlık tedavisinin Otizm

Spektrum Bozukluk tanısı konan çocuğa sahip anne-babaların evlilik

uyumlarında %48`lik ilerleme sağladığı ve depresyon ve stres alanlarında ise

%30 ila %50 düzeyinde iyileşme sağladığı anlaşılmıştır(Alhorany, 2012).

70

3. BÖLÜM

YÖNTEM

3.1. Araştırmanın Modeli

Bu araştırmada ilişkisel bir tarama modeli tercih edilmiştir. Tarama modelleri

günümüzde var olan yada geçmişte gerçekleşen olayları var olduğu hali ile

betimleyen araştırma modelidir (Karasar, 2012). Bu araştırmada katılımcıların

ruh sağlıkları ile evlilik uyumları arasındaki ilişkinin ortaya konması

araştırmayı ilişkisel modele yöneltmiştir.

3.2. Evren ve Örneklemi

Araştırmanın evrenini İstanbul ilinde yaşayan Otizm Spektrum Bozukluğu

olan çocukların anne – babaları oluşturmuştur.

Araştırmanın örneklemini İstanbul ili Gaziosmanpaşa, Kağıthane ilçelerinde

yer alan 3 tane Özel Eğtim ve Rehabilitasyon Merkezinde eğitim alan 3 – 12

yaş aralığındaki 85 Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocuklara sahip anne ve

baba oluşturmuştur.

3.3. Veri Toplama Araçları

3.4. Sosyodemografik Bilgi Formu

10 sorudan oluşan kişisel bilgiler (cinsiyet, eğitim durumu, gelir, çocuk sayısı,

çocuk yaşı, çocuk cinsiyeti, eğitim ortamı, özel hizmet yararlanma süresi ve

devlet yardımı) yer almaktadır.

71

3.4.1. SCL 90 Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği

SCL 90 Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği; Leonard R. Derogatis ve arkadaşları

(1969, 1971, 1973,1974,1976, 1977) tarafından geliştirilmiştir (Kılıç, 1987).

Ölçek alt boyutlarına ait güvenirlik katsayıları sırayla: Somatizasyon (SOM) .

82; Obsesif-kompulsif (O-C) . 84; Kişilerarası Duyarlılık (INT) . 79; Depresyon

(DEP) . 78; Kaygı (anksiyete-ANK) . 73; Öfke-Düşmamık (HOS) . .79; Fobik

Anksiyete (FHOB) .78; Paranoid Düşünce (PAR) .63; Psikotizim (PSY) . 73;

Ek Skala . 77'dir. Ölçeğin Türkçe'ye uyarlaması Şahin ve Durak (1994)

tarafından yapılmıştır. Ölçek 90 maddeden oluşup 10 alt boyuta sahiptir.

Ölçek derecelendirmesi 5’li likert tipinde oluşan ölçekte her bir soruya “hiç ”

(0 puan) ile “Aşırı düzeyde” (5 puan) arasında cevap verilmektedir.

3.4.2. Evlilik Uyum Ölçeği

Evlilik Uyum Ölçeği; Locke ve Wallace (1959) tarafından geliştirilmiş ve

Türkiye’de geçerlik güvenirlik çalışması Tutarel Kışlak (1999) tarafından

yapılmış olan Evlilikte Uyum Ölçeği kullanılmıştır. Toplam 15 maddeden

oluşan ölçekten alınabilecek puanlar 1 ile 60 puan arasında değişmekte olup,

yüksek puan evlilikte uyumu, düşük puan da uyumsuzluğu göstermektedir.

Ölçek; genel evlilik uyumu ile birlikte aile bütçesi, duyguların ifadesi,

arkadaşlar, cinsellik ve yaşam felsefesi gibi konularda anlaşma ya da

anlaşamama durumunu ve güven, çatışma çözme, boş zaman ve ev dışı

etkinliklerde ilişki tarzını ölçmektedir. Ölçeğin güvenirlik çalışmasında; iç

tutarlılık katsayısı .84 olarak hesaplanmıştır.

3.5. Verilerin İstatistiksel Analizi

Araştırmaya katılan ebeveynlerden toplanan verilerin istatistiki açıdan analizi

edilmesinde Statistical Package for Social Sciences (SPSS) 24.0 yazılımı

kullanılmıştır.

Ebeveynlerin ve otizmli çocuklarının demografik özelliklerinin dağılımına

ilişkin bulgular frekans analiziyle belirlenmiştir. Ebeveynlerin Ruhsal Belirti

72

Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarına ait , standart

sapma, alt ve üst puanlar gibi tanımlayıcı istatistikler verilmiştir.

Ebeveynlerin ve otizmli çocuklarının demografik özelliklerine göre Ruhsal

Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının

karşılaştırılması için normal dağılıma uyum Shapiro-Wilk testiyle incelenmiş

ve normal dağılıma uymadığından dolayı nonparametrik hipotez testleri olan

Mann-Whitney U ve Kruskal-Wallis H testleriyle test edilmiştir. Ebeveynlerin

Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanları

arasındaki korelasyonlara Spearman testiyle bakılmış ve Ruhsal Belirti

Tarama Testi (SCL90R) puanlarının Evlilik Uyum Ölçeği puanlarını yordama

durumu için regresyon analizi kullanılmıştır.

73

4. BÖLÜM

BULGULAR

Tablo 3.

Ebeveynlerin ve otizmli çocuklarının demografik özellikleri

Sayı (n) Yüzde (%)

Cinsiyet

Kadın 46 54,12

Erkek 39 45,88

Eğitim durumu

Ortaokul 22 25,88

Lise 15 17,65

Önlisans 26 30,59

Lisans 22 25,88

Aylık gelir

3500 TL ve altı 38 44,71

3501-5500 TL 33 38,82

5501 TL ve üzeri 14 16,47

Çocuk sayısı

1-2 çocuk 65 76,47

3-5 çocuk 20 23,53

Otizmli çocuğun yaşı

3-5 yaş 28 32,94

6-8 yaş 43 50,59

9-12 yaş 14 16,47

Otizmli çocuğun cinsiyeti

Kız 37 43,53

Erkek 48 56,47

74

Otizmli çocuğun eğitim aldığı kurum

Otistik Çocuklar Eğt. Mrkz. 19 22,35

Otistik Çocuklar Eğt. Sınıfı 4 4,71

Okul Öncesi Kurum 12 14,12

Özel Eğitim Merkezi 21 24,71

Kaynaştırma Ortamında Reh. Mrkz. Destek Eğt. 29 34,12

Eğitim süresi

1-3 yıl 42 49,41

3-5 yıl 40 47,06

5-7 yıl 3 3,53

Devlet yardımı alma durumu

Alan 55 64,71

Almayan 30 35,29

Tablo 3.’te araştırmaya alınan ebeveynlerin ve otizmli çocuklarının

demografik özelliklerinin dağılımı gösterilmiştir.

Tablo 3. incelendiğinde, araştırmaya katılan ebeveynlerin %54,12’sinin kadın

ve %45,88’inin erkek olduğu, %25,88’inin ortaokul, %17,65’inin lise,

%30,59’unun ön lisans ve %25,88’inin lisans mezunu olduğu, %44,71’inin

aylık gelirinin 3500 TL ve altında, %38,82’sinin 3501-5500 TL arasında ve

%16,47’sinin 5501 TL ve üzerinde olduğu, %76,47’sinin 1-2 çocuk,

%23,53’ünün 3-5 çocuk sahibi olduğu, %64,71’inin devlet yardımı aldığı

görülmüştür.

Araştırma kapsamına alınan ebeveynlerin otizmli olan çocuklarının

demografik özellikleri incelendiğinde, %32,94’ünün 3-5 yaş, %50,59’unun 6-8

yaş ve %16,47’sinini 9-12 yaş arasında olduğu %43,53’ünün kız ve

%54,47’sinin erkek olduğu belirlenmiştir. Otizmli çocukların %22,35’inin

otistik çocuklar eğitim merkezinde, %14,12’sinin okul öncesi kurumda,

%24,71’inin özel eğitim merkezinde ve %34,12’sinin kaynaştırma ortmaında

Reh. Mrkz. Destek Eğitimi gördüğü, %49,41’iin 1-3 yıldır, %47,06’sının 3-5

yıldır eğitim aldığı saptanmıştır.

75

Tablo 4.

Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği

puanları

n �̅� s Alt Üst

Somatizasyon 85 1,11 0,79 0,00 3,75

Obsesif- Kompulsif Belirtiler 85 1,24 0,74 0,00 3,00

Kişilerarası Duyarlılık 85 1,16 0,74 0,00 3,00

Depresyon 85 1,18 0,79 0,00 3,23

Anksiyete 85 1,00 0,85 0,00 3,60

Hostilite 85 1,07 0,86 0,00 4,00

Fobik Anksiyete 85 0,76 0,73 0,00 2,86

Paranoid Düşünce 85 1,19 0,76 0,00 3,17

Psikotizm 85 0,83 0,71 0,00 2,80

Ek Ölçek 85 1,23 0,75 0,00 3,71

SCL90R Toplam 85 1,08 0,69 0,00 2,88

Evlilik Uyumu Ölçeği 85 27,69 4,96 16,00 43,00

Tablo 4.’te araştırma kapsamına alınan ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama

Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarına ait , standart sapma, alt ve

üst puanlar gösterilmiştir.

Tablo 4. incelendiğinde araştırmaya katılan ebeveynlerin Ruhsal Belirti

Tarama Ölçeği genelinden �̅� =1,08±0,69 puan aldıkları, alınan en düşük

puanın 0, en yüksek puanın ise 2,88 olduğu görülmüştür. Ebeveynlerin

Ruhsal Belirti Tarama Ölçeğinde yer alan somatizasyon alt boyutundan

�̅�=1,11±0,79 puan, obsesif-kompulsif belirtiler alt boyutundan �̅�=1,24±0,74

puan, kişilerarası duyarlılık alt boyutundan �̅�=1,16±0,74 puan, depresyon alt

boyutundan �̅� =1,18±0,79 puan, anksiyete alt boyutundan �̅� =1,00±0,85

puan, hostalite alt boyutundan �̅� =1,07±0,86 puan, fobik anksiyete alt

boyutundan �̅� =0,76±0,73 puan, paranoid düşünce alt boyutundan

�̅�=1,19±0,76 puan, psikotizm alt boyutundan �̅�=0,83±0,71 puan ve ek ölçek

alt boyutundan �̅�=1,23±0,75 puan aldıkları saptanmıştır.

76

Araştırmaya dahil edilen ebeveynler Evlilik Uyumu Ölçeğinden �̅�=27,69±4,96

puan almış olup, ölçekten alınan en düşük puanın 16,0 ve en yüksek puanın

43,0 olduğu görülmüştür.

Tablo 5.

Ebeveynlerin cinsiyetine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik

Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması

Cinsiyet n �̅� s M SO Z p

Somatizasyon Kadın 46 1,16 0,87 1,17 44,21

-0,490 0,624 Erkek 39 1,04 0,70 0,92 41,58

Obsesif- Kompulsif

Belirtiler

Kadın 46 1,19 0,77 1,20 41,39 -0,654 0,513

Erkek 39 1,30 0,71 1,30 44,90

Kişilerarası

Duyarlılık

Kadın 46 1,12 0,70 0,89 41,93 -0,433 0,665

Erkek 39 1,20 0,80 1,11 44,26

Depresyon Kadın 46 1,18 0,77 1,08 43,65

-0,265 0,791 Erkek 39 1,19 0,83 1,00 42,23

Anksiyete Kadın 46 1,00 0,78 0,85 44,18

-0,482 0,630 Erkek 39 1,00 0,94 0,80 41,60

Hostilite Kadın 46 1,10 0,91 0,83 43,33

-0,133 0,894 Erkek 39 1,04 0,80 0,83 42,62

Fobik

Anksiyete

Kadın 46 0,77 0,69 0,57 43,83 -0,337 0,736

Erkek 39 0,75 0,79 0,57 42,03

Paranoid

Düşünce

Kadın 46 1,13 0,71 1,00 41,40 -0,650 0,516

Erkek 39 1,26 0,82 1,17 44,88

Psikotizm Kadın 46 0,87 0,75 0,75 43,92

-0,376 0,707 Erkek 39 0,78 0,67 0,60 41,91

Ek Ölçek Kadın 46 1,19 0,79 1,07 41,14

-0,756 0,450 Erkek 39 1,28 0,71 1,29 45,19

SCL90R

Toplam

Kadın 46 1,07 0,69 0,97 43,26 -0,106 0,916

Erkek 39 1,08 0,70 1,02 42,69

Evlilik Uyumu

Ölçeği

Kadın 46 27,48 4,98 27,50 42,87 -0,053 0,958

Erkek 39 27,95 5,00 28,00 43,15

77

Tablo 5.’te ebeveynlerin cinsiyetine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılmasına ilişkin

yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları verilmiş olup, kadın ve erkek

ebeveynlerinRuhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği

puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır.

Tablo 6.

Ebeveynlerin eğitim durumuna göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve

Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması

Eğitim durumu n �̅� s M SO X2 p

Somatizasyon

Ortaokul 22 1,06 0,76 1,08 41,89 0,589 0,899

Lise 15 1,02 0,85 0,75 39,97

Önlisans 26 1,13 0,83 0,88 43,19

Lisans 22 1,18 0,80 1,21 45,95

Obsesif-

Kompulsif

Belirtiler

Ortaokul 22 1,12 0,69 1,10 39,64 1,195 0,754

Lise 15 1,15 0,74 1,20 40,60

Önlisans 26 1,27 0,82 1,15 43,73

Lisans 22 1,38 0,72 1,30 47,14

Kişilerarası

Duyarlılık

Ortaokul 22 1,04 0,65 0,89 40,02 1,456 0,693

Lise 15 1,01 0,69 0,89 39,07

Önlisans 26 1,26 0,92 1,06 44,06

Lisans 22 1,25 0,63 1,17 47,41

Depresyon

Ortaokul 22 0,98 0,70 0,85 36,57 3,930 0,269

Lise 15 1,10 0,83 1,00 39,60

Önlisans 26 1,25 0,88 1,04 43,94

Lisans 22 1,37 0,75 1,23 50,64

Anksiyete

Ortaokul 22 0,93 0,70 0,75 42,25 1,286 0,732

Lise 15 0,89 0,86 0,60 38,80

Önlisans 26 1,10 1,10 0,65 42,10

Lisans 22 1,03 0,63 1,00 47,68

Hostilite

Ortaokul 22 1,00 0,73 0,75 42,23 1,304 0,728

Lise 15 0,94 0,92 0,83 38,07

Önlisans 26 1,21 0,90 0,92 46,94

78

Lisans 22 1,07 0,92 0,75 42,48

Fobik

Anksiyete

Ortaokul 22 0,74 0,56 0,64 45,25 4,022 0,259

Lise 15 0,52 0,76 0,29 31,53

Önlisans 26 0,97 0,96 0,64 46,31

Lisans 22 0,69 0,49 0,57 44,66

Paranoid

Düşünce

Ortaokul 22 1,05 0,72 0,83 38,09 1,821 0,610

Lise 15 1,12 0,75 1,00 40,80

Önlisans 26 1,34 0,83 1,25 47,17

Lisans 22 1,22 0,72 1,33 44,48

Psikotizm

Ortaokul 22 0,83 0,71 0,75 43,34 2,274 0,517

Lise 15 0,67 0,82 0,30 34,53

Önlisans 26 0,95 0,84 0,85 45,69

Lisans 22 0,79 0,44 0,80 45,25

Ek Ölçek

Ortaokul 22 1,10 0,64 1,07 39,23 2,631 0,452

Lise 15 1,03 0,66 1,00 36,63

Önlisans 26 1,35 0,81 1,50 47,15

Lisans 22 1,36 0,82 1,29 46,20

SCL90R

Toplam

Ortaokul 22 0,98 0,62 0,88 40,45 1,767 0,622

Lise 15 0,95 0,71 0,84 37,47

Önlisans 26 1,18 0,83 1,10 44,77

Lisans 22 1,13 0,56 1,06 47,23

Evlilik

Uyumu

Ölçeği

Ortaokul 22 29,00 3,55 29,00 51,30 4,310 0,230

Lise 15 25,87 4,73 25,00 34,73

Önlisans 26 27,81 6,10 27,50 41,67

Lisans 22 27,50 4,75 27,00 41,91

79

Tablo 7.

Ebeveynlerin eşlerinin eğitim durumuna göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması

Eşin eğt. dur. n x s M SO X2 p

Somatizasyon

Ortaokul 18 0,83 0,53 0,88 35,64 5,238 0,155

Lise 33 1,25 0,85 1,25 47,39

Önlisans 21 1,29 0,89 1,25 47,98

Lisans 13 0,82 0,66 0,58 34,00

Obsesif-

Kompulsif

Belirtiler

Ortaokul 18 0,92 0,50 0,95 32,94 4,703 0,195

Lise 33 1,42 0,90 1,40 47,76

Önlisans 21 1,32 0,68 1,30 45,93

Lisans 13 1,10 0,54 1,10 40,12

Kişilerarası

Duyarlılık

Ortaokul 18 0,83 0,49 0,83 33,58 5,054 0,168

Lise 33 1,34 0,85 1,11 48,14

Önlisans 21 1,26 0,72 0,89 46,31

Lisans 13 0,97 0,62 0,89 37,65

Depresyon

Ortaokul 18 0,71 0,42 0,73 27,11 12,767 0,005

Lise 33 1,40 0,89 1,31 50,17

Önlisans 21 1,37 0,77 1,15 49,60

Lisans 13 0,98 0,68 0,92 36,15

Anksiyete

Ortaokul 18 0,66 0,52 0,65 33,81 4,597 0,204

Lise 33 1,13 0,94 1,00 45,77

Önlisans 21 1,21 0,96 0,90 49,12

Lisans 13 0,82 0,64 0,60 38,81

Hostilite

Ortaokul 18 0,75 0,50 0,67 35,56 4,682 0,197

Lise 33 1,24 0,92 1,33 47,35

Önlisans 21 1,26 1,01 0,83 47,40

Lisans 13 0,78 0,67 0,67 35,15

Fobik

Anksiyete

Ortaokul 18 0,60 0,47 0,50 40,08 1,072 0,784

Lise 33 0,89 0,88 0,57 44,86

Önlisans 21 0,79 0,72 0,57 45,36

Lisans 13 0,62 0,63 0,57 38,50

Paranoid Ortaokul 18 0,87 0,66 0,75 32,50 5,142 0,162

80

Düşünce Lise 33 1,22 0,82 1,17 42,79

Önlisans 21 1,37 0,82 1,50 48,83

Lisans 13 1,31 0,54 1,33 48,65

Psikotizm

Ortaokul 18 0,61 0,43 0,55 37,78 2,081 0,556

Lise 33 0,95 0,85 0,90 45,20

Önlisans 21 0,89 0,67 0,60 46,93

Lisans 13 0,71 0,70 0,40 38,31

Ek Ölçek

Ortaokul 18 1,07 0,59 1,14 39,08 1,099 0,777

Lise 33 1,35 0,90 1,29 45,52

Önlisans 21 1,26 0,67 1,29 44,43

Lisans 13 1,10 0,66 1,00 39,73

SCL90R

Toplam

Ortaokul 18 0,79 0,44 0,76 33,00 5,416 0,144

Lise 33 1,22 0,80 1,21 47,82

Önlisans 21 1,20 0,69 1,14 47,24

Lisans 13 0,92 0,54 0,84 37,77

Evlilik

Uyumu

Ölçeği

Ortaokul 18 28,67 4,34 29,00 48,22 3,684 0,298

Lise 33 28,27 5,08 29,00 45,95

Önlisans 21 27,10 5,29 26,00 39,98

Lisans 13 25,85 4,86 25,00 33,15

Tablo 6. ve Tablo 7.’de sırasıyla ebeveynlerin ve eşlerinin eğitim durumuna

göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği

puanlarının karşılaştırılmasına ilişkin yapılan Kruskal-Wallis H testinden elde

edilen bulgular gösterilmiş, depresyon alt boyutunda anlamlı bir farklılık

olduğu ve diğer alt boyutlarda ise istatiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı

saptanmıştır (p>0,05).

81

Tablo 8.

Ebeveynlerin aylık gelirine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve


Aylık gelir n 𝒙 s M SO X2 p Fark

Somatizasyon

3500 TL ve altı 38 0,89 0,67 0,83 36,68 6,513 0,039* 1-2

3501-5500 TL 33 1,41 0,91 1,17 51,42

5501 TL ve üzeri 14 0,97 0,60 0,96 40,29

Obsesif- Kompulsif Belirtiler

3500 TL ve altı 38 0,96 0,61 0,95 33,78 17,769 0,000* 1-2

3501-5500 TL 33 1,69 0,74 1,60 57,14

2-3

5501 TL ve üzeri 14 0,96 0,56 1,05 34,71

Kişilerarası Duyarlılık

3500 TL ve altı 38 0,93 0,65 0,83 35,68 13,434 0,001* 1-2

3501-5500 TL 33 1,53 0,75 1,56 55,27

2-3

5501 TL ve üzeri 14 0,90 0,64 0,78 33,93

Depresyon

3500 TL ve altı 38 0,90 0,70 0,81 33,01 15,860 0,000* 1-2

3501-5500 TL 33 1,56 0,76 1,31 56,09

2-3

5501 TL ve üzeri 14 1,08 0,81 0,92 39,25

Anksiyete

3500 TL ve altı 38 0,80 0,80 0,65 36,46 8,741 0,013* 1-2

3501-5500 TL 33 1,35 0,90 1,20 52,91

2-3

5501 TL ve üzeri 14 0,74 0,54 0,80 37,39

Hostilite

3500 TL ve altı 38 0,76 0,64 0,67 34,87 14,022 0,001* 1-2

3501-5500 TL 33 1,53 0,92 1,50 55,53

2-3

5501 TL ve üzeri 14 0,83 0,80 0,50 35,54

Fobik Anksiyete

3500 TL ve altı 38 0,68 0,70 0,43 40,25 2,566 0,277

3501-5500 TL 33 0,93 0,82 0,71 48,27

5501 TL ve üzeri 14 0,57 0,54 0,57 38,04

Paranoid Düşünce

3500 TL ve altı 38 0,93 0,71 0,83 34,12 12,191 0,002* 1-2

3501-5500 TL 33 1,55 0,72 1,50 54,39

2-3

5501 TL ve üzeri 14 1,10 0,68 1,08 40,25

Psikotizm

3500 TL ve altı 38 0,64 0,62 0,45 36,16 11,306 0,004* 1-2

3501-5500 TL 33 1,13 0,74 0,90 54,26

2-3

5501 TL ve üzeri 14 0,63 0,67 0,45 35,04

Ek Ölçek

3500 TL ve altı 38 1,02 0,70 1,00 36,03 10,356 0,006* 1-2

3501-5500 TL 33 1,57 0,78 1,57 53,79

2-3

5501 TL ve üzeri 14 1,03 0,54 0,93 36,50

SCL90R Toplam

3500 TL ve altı 38 0,85 0,61 0,76 34,68 13,838 0,001* 1-2

3501-5500 TL 33 1,42 0,70 1,26 55,48

2-3

5501 TL ve üzeri 14 0,88 0,54 0,75 36,14

Evlilik Uyumu Ölçeği

3500 TL ve altı 38 28,29 4,45 28,50 46,54 3,271 0,195

3501-5500 TL 33 27,85 5,48 27,00 43,32

5501 TL ve üzeri 14 25,71 4,84 25,00 32,64

*p<0,05

Araştırma kapsamına alınan ebeveynlerin aylık gelirine göre Ruhsal

Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının

karşılaştırılmasına ilişkin Kruskal-Wallis H testi sonuçları Tablo 8.’de

gösterilmiştir.

82

Tablo 8. incelendiğinde ebeveynlerin aylık gelirine göre Ruhsal Belirti Tarama

Testi (SCL90R) genelinden ve somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler,

kişilerarası duyarlılık, depresyon, anksiyete, hostilite, paranoid düşünceler,

psikotizm ve ek ölçek alt boytularından aldıkları puanlar arasında istatistiksel

olarak anlamlı bir fark olduğu görülmüştür (p<0,05). Aylık geliri 3501-5500 TL

olan ebeveynlerin somatizasyon puanları aylık geliri 3500 TL ve altında

olanlara göre yüksek bulunmuştur. Aylık geliri 3501-5500 TL olan

ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) genelinden ve obsesif-

kompulsif belirtiler, kişilerarası duyarlılık, depresyon, anksiyete, hostilite,

paranoid düşünceler, psikotizm ve ek ölçek alt boytularından aldıkları puanlar

diğer ebeveynlere göre anlamlı düzeyde yüksektir. Ebeveynlerin aylık gelirine

göre Ruhsal Belirti Tarama Testinde (SCL90R) yer alan fobik anksiyete alt

boyutundan aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

olmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

Araştırmaya katılan ebeveynlerin aylık gelirine göre Evlilik Uyumu

Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı

düzeyde olmadığı beilrlenmiştir (p>0,05).

83

Tablo 9.

Ebeveynlerin çocuk sayısına göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve


Çocuk sayısı n �̅� s M SO Z p

Somatizasyon 1-2 çocuk 65 1,17 0,81 1,17 44,88

-1,270 0,204 3-5 çocuk 20 0,91 0,73 0,67 36,88

Obsesif-

Kompulsif

Belirtiler

1-2 çocuk 65 1,30 0,76 1,20 44,84

-1,240 0,215 3-5 çocuk 20 1,05 0,66 1,20 37,03

Kişilerarası

Duyarlılık

1-2 çocuk 65 1,20 0,76 1,00 44,23 -0,830 0,406

3-5 çocuk 20 1,02 0,66 0,89 39,00

Depresyon 1-2 çocuk 65 1,22 0,82 1,08 43,67

-0,451 0,652 3-5 çocuk 20 1,07 0,69 1,08 40,83

Anksiyete 1-2 çocuk 65 1,03 0,87 0,80 43,68

-0,462 0,644 3-5 çocuk 20 0,90 0,77 0,85 40,78

Hostilite 1-2 çocuk 65 1,13 0,89 0,83 44,52

-1,030 0,303 3-5 çocuk 20 0,88 0,74 0,67 38,05

Fobik

Anksiyete

1-2 çocuk 65 0,80 0,76 0,57 44,10 -0,744 0,457

3-5 çocuk 20 0,63 0,65 0,57 39,43

Paranoid

Düşünce

1-2 çocuk 65 1,16 0,75 1,00 42,08 -0,623 0,533

3-5 çocuk 20 1,29 0,81 1,25 46,00

Psikotizm 1-2 çocuk 65 0,85 0,73 0,60 43,72

-0,488 0,625 3-5 çocuk 20 0,76 0,67 0,70 40,65

Ek Ölçek 1-2 çocuk 65 1,25 0,77 1,14 43,08

-0,052 0,959 3-5 çocuk 20 1,17 0,71 1,21 42,75

SCL90R

Toplam

1-2 çocuk 65 1,11 0,71 1,01 43,98 -0,663 0,507

3-5 çocuk 20 0,97 0,62 1,00 39,80

Evlilik Uyumu

Ölçeği

1-2 çocuk 65 27,91 4,96 28,00 43,58 -0,395 0,693

3-5 çocuk 20 27,00 5,03 27,50 41,10

Tablo 9.’da ebeveynlerin çocuk sayısına göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılmasına ilişkin Mann-

Whitney U testi sonuçları gösterilmiş olup, ebeveynlerin çocuk sayısına göre

84

ölçeklerden aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark

bulunmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

Tablo 10.

Ebeveynlerin otizmli çocuğunun yaşına göre Ruhsal Belirti Tarama Testi


Çocuğun

yaşı n �̅� s M SO X2 p

Somatizasyon

3-5 yaş 28 1,17 0,79 1,21 45,77 0,564 0,754

6-8 yaş 43 1,07 0,81 0,92 41,28

9-12 yaş 14 1,11 0,82 1,13 42,75

Obsesif-

Kompulsif

Belirtiler

3-5 yaş 28 1,33 0,68 1,50 48,13 3,148 0,207

6-8 yaş 43 1,15 0,73 1,10 38,33

9-12 yaş 14 1,35 0,91 1,45 47,11

Kişilerarası

Duyarlılık

3-5 yaş 28 1,20 0,60 1,17 46,43 1,489 0,475

6-8 yaş 43 1,09 0,77 0,89 39,78

9-12 yaş 14 1,29 0,92 1,17 46,04

Depresyon

3-5 yaş 28 1,27 0,73 1,19 48,14 2,810 0,245

6-8 yaş 43 1,08 0,78 0,85 38,62

9-12 yaş 14 1,31 0,97 1,19 46,18

Anksiyete

3-5 yaş 28 1,03 0,73 0,90 45,77 1,314 0,518

6-8 yaş 43 0,93 0,87 0,70 39,99

9-12 yaş 14 1,17 1,01 1,00 46,71

Hostilite

3-5 yaş 28 1,33 0,95 1,33 49,75 3,227 0,199

6-8 yaş 43 0,94 0,80 0,67 39,16

9-12 yaş 14 0,96 0,78 0,83 41,29

Fobik

Anksiyete

3-5 yaş 28 0,70 0,60 0,57 42,84 0,978 0,613

6-8 yaş 43 0,75 0,78 0,43 41,24

9-12 yaş 14 0,93 0,85 0,86 48,71

Paranoid

Düşünce

3-5 yaş 28 1,26 0,72 1,25 46,04 0,691 0,708

6-8 yaş 43 1,15 0,77 1,00 41,07

9-12 yaş 14 1,19 0,84 1,08 42,86

Psikotizm 3-5 yaş 28 0,81 0,59 0,70 44,46 0,148 0,928

85

6-8 yaş 43 0,84 0,77 0,60 42,23

9-12 yaş 14 0,82 0,78 0,90 42,43

Ek Ölçek

3-5 yaş 28 1,21 0,71 1,21 42,68 0,529 0,768

6-8 yaş 43 1,19 0,68 1,14 41,81

9-12 yaş 14 1,42 1,02 1,29 47,29

SCL90R

Toplam

3-5 yaş 28 1,13 0,63 1,11 46,39 1,374 0,503

6-8 yaş 43 1,02 0,71 0,84 39,91

9-12 yaş 14 1,15 0,78 1,19 45,71

Evlilik

Uyumu

Ölçeği

3-5 yaş 28 27,29 4,34 27,00 41,50 0,208 0,901

6-8 yaş 43 27,98 5,64 29,00 44,16

9-12 yaş 14 27,64 4,09 27,00 42,43

Tablo 10. incelendiğinde ebeveynlerin otizmli çocuğunun yaşına göre


arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (p>0,05).

Tablo 11.

Ebeveynlerin otizmli çocuğunun cinsiyetine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi


Çocuğun

cinsiyeti n �̅� s M SO Z p

Somatizasyon Kız 37 0,99 0,85 0,75 38,46

-0,813 0,416 Erkek 48 1,19 0,74 1,17 34,40

Obsesif- Kompulsif

Belirtiler

Kız 37 1,09 0,78 1,00 41,41 -1,786 0,074

Erkek 48 1,35 0,70 1,30 32,48

Kişilerarası

Duyarlılık

Kız 37 1,00 0,73 0,89 39,54 -1,167 0,243

Erkek 48 1,28 0,74 1,11 33,70

Depresyon Kız 37 1,14 0,88 1,08 41,00

-1,649 0,099 Erkek 48 1,21 0,73 1,08 32,74

Anksiyete Kız 37 0,82 0,82 0,70 38,98

-0,984 0,325 Erkek 48 1,14 0,85 0,95 34,06

Hostilite Kız 37 0,91 0,91 0,50 41,30

-1,756 0,079 Erkek 48 1,20 0,80 1,00 32,55

86

Fobik

Anksiyete

Kız 37 0,58 0,66 0,29 36,95 -0,313 0,754

Erkek 48 0,90 0,76 0,71 35,38

Paranoid

Düşünce

Kız 37 1,08 0,79 0,83 38,64 -0,873 0,383

Erkek 48 1,28 0,73 1,17 34,28

Psikotizm Kız 37 0,63 0,60 0,50 37,38

-0,454 0,650 Erkek 48 0,98 0,76 0,90 35,10

Ek Ölçek Kız 37 1,20 0,86 1,14 36,45

-0,148 0,883 Erkek 48 1,25 0,66 1,21 35,71

SCL90R

Toplam

Kız 37 0,94 0,69 0,84 39,54 -1,165 0,244

Erkek 48 1,18 0,67 1,08 33,70

Evlilik Uyumu

Ölçeği

Kız 37 27,70 5,08 28,00 34,52 -0,490 0,624

Erkek 48 27,69 4,93 27,50 36,97

Tablo 11.’de ebeveynlerin otizmli çocuğunun cinsiyetine göre Ruhsal Belirti

Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması

için yapılan Mann-Whitney U testi sonuçları gösterilmiştir.

Ebeveynlerin otizmli çocuğunun cinsiyetine göre Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanları arasında istatikstiksel olarak

anlamlı bir farkın olmadığı görülmüştür (p>0,05).

Tablo 12.

Ebeveynlerin otizmli çocuğunun eğitim süresine göre Ruhsal Belirti Tarama

Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanlarının karşılaştırılması

Eğitim süresi n �̅� s M SO X2 p

Somatizasyon

1-3 yıl 42 1,10 0,79 0,96 43,00 0,021 0,989

3-5 yıl 40 1,11 0,82 1,04 42,85

5-7 yıl 3 1,11 0,71 1,08 45,00

Obsesif-

Kompulsif

Belirtiler

1-3 yıl 42 1,29 0,73 1,30 45,24 5,056 0,080

3-5 yıl 40 1,12 0,72 1,10 38,66

5-7 yıl 3 2,13 0,75 2,10 69,50

Kişilerarası

Duyarlılık

1-3 yıl 42 1,19 0,72 1,11 44,60 4,001 0,135

3-5 yıl 40 1,07 0,76 0,89 39,48

5-7 yıl 3 1,85 0,55 2,11 67,67

87

Depresyon

1-3 yıl 42 1,21 0,78 1,08 44,62 3,225 0,199

3-5 yıl 40 1,11 0,81 0,88 39,68

5-7 yıl 3 1,74 0,62 1,69 64,67

Anksiyete

1-3 yıl 42 0,99 0,84 0,80 42,73 0,091 0,955

3-5 yıl 40 1,02 0,89 0,80 42,98

5-7 yıl 3 0,97 0,49 1,20 47,17

Hostilite

1-3 yıl 42 1,23 0,93 1,25 47,30 2,697 0,260

3-5 yıl 40 0,93 0,77 0,83 39,21

5-7 yıl 3 0,72 0,69 0,50 33,33

Fobik

Anksiyete

1-3 yıl 42 0,73 0,76 0,57 40,85 0,638 0,727

3-5 yıl 40 0,81 0,73 0,71 45,10

5-7 yıl 3 0,62 0,22 0,57 45,17

Paranoid

Düşünce

1-3 yıl 42 1,20 0,76 1,17 43,52 0,683 0,711

3-5 yıl 40 1,16 0,76 1,08 41,66

5-7 yıl 3 1,56 1,00 1,67 53,50

Psikotizm

1-3 yıl 42 0,82 0,65 0,60 43,62 1,580 0,454

3-5 yıl 40 0,82 0,80 0,55 41,13

5-7 yıl 3 1,07 0,25 1,10 59,33

Ek Ölçek

1-3 yıl 42 1,18 0,75 1,07 40,76 2,568 0,277

3-5 yıl 40 1,21 0,67 1,29 43,78

5-7 yıl 3 2,19 1,35 1,71 64,00

SCL90R

Toplam

1-3 yıl 42 1,09 0,69 1,05 43,81 1,828 0,401

3-5 yıl 40 1,04 0,70 0,87 40,85

5-7 yıl 3 1,40 0,44 1,56 60,33

Evlilik

Uyumu

Ölçeği

1-3 yıl 42 27,71 4,88 28,00 43,29 0,437 0,804

3-5 yıl 40 27,55 5,09 27,50 42,05

5-7 yıl 3 29,33 6,03 30,00 51,67

Tablo 12.’ye göre ebeveynlerin otizmli çocuğunun eğitim süresine göre


arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamaktadır (p>0,05).

88

Tablo 13.

Ebeveynlerin devlet yardımı alma durumuna göre Ruhsal Belirti Tarama Testi


Devlet yardımı

alma durumu n �̅� s M SO Z p

Somatizasyon Alan 55 1,12 0,78 1,17 43,95

-0,479 0,632 Almayan 30 1,08 0,84 0,83 41,27

Obsesif-

Kompulsif

Belirtiler

Alan 55 1,21 0,77 1,20 42,08

-0,465 0,642 Almayan 30 1,29 0,69 1,30 44,68

Kişilerarası

Duyarlılık

Alan 55 1,14 0,76 1,00 42,22 -0,396 0,692

Almayan 30 1,19 0,71 0,89 44,43

Depresyon Alan 55 1,16 0,82 0,92 41,99

-0,511 0,609 Almayan 30 1,22 0,76 1,08 44,85

Anksiyete Alan 55 0,99 0,86 0,70 42,42

-0,295 0,768 Almayan 30 1,02 0,85 0,85 44,07

Hostilite Alan 55 1,06 0,82 0,83 43,19

-0,097 0,923 Almayan 30 1,08 0,93 0,75 42,65

Fobik

Anksiyete

Alan 55 0,82 0,77 0,57 44,45 -0,739 0,460

Almayan 30 0,65 0,65 0,57 40,33

Paranoid

Düşünce

Alan 55 1,14 0,78 1,00 40,90 -1,065 0,287

Almayan 30 1,29 0,73 1,33 46,85

Psikotizm Alan 55 0,87 0,77 0,80 43,56

-0,286 0,775 Almayan 30 0,76 0,60 0,60 41,97

Ek Ölçek Alan 55 1,26 0,79 1,29 43,90

-0,456 0,648 Almayan 30 1,17 0,68 1,07 41,35

SCL90R

Toplam

Alan 55 1,08 0,72 1,08 42,93 -0,037 0,971

Almayan 30 1,08 0,64 1,00 43,13

Evlilik Uyumu

Ölçeği

Alan 55 27,93 4,47 28,00 44,63 -0,825 0,409

Almayan 30 27,27 5,82 27,00 40,02

Tablo 13.’de araştırmaya alınan ebeveynlerin devlet yardımı alma durumuna

göre Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği

puanlarının karşılaştırılmasına ilişkni Mann-Whitney U testi sonuçları verilmiş

89

olup, ebeveynlerin devlet yardımı alma durumuna göre Ruhsal Belirti Tarama

Testi (SCL90R) ve Evlilik Uyum Ölçeği puanları arasındaki farkın istatistiksel

açıdan anlamlı olmadığı belirlenmiştir (p>0,05).

Tablo 14.

Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ile Evlilik Uyum Ölçeği

puanları arasındaki ilişki

Evlilik Uyumu Ölçeği

Somatizasyon r -0,242

p 0,026*

Obsesif- Kompulsif Belirtiler r -0,224

p 0,040*

Kişilerarası Duyarlılık r -0,196

p 0,072

Depresyon r -0,265

p 0,014*

Anksiyete r -0,283

p 0,009*

Hostilite r -0,133

p 0,226

Fobik Anksiyete r -0,254

p 0,019*

Paranoid Düşünce r -0,231

p 0,033*

Psikotizm r -0,205

p 0,060

Ek Ölçek r -0,132

p 0,227

SCL90R Toplam r -0,244

p 0,025*

*p<0,05

90

Tablo 14.’te ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ile Evlilik

Uyum Ölçeği puanları arasındaki ilişkinin incelenmesinde kullanılan

Spearman testi sonuçları verilmiştir.

Tablo 14. incelendiğinde, ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R)

genelinden ve somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler, depresyon,

anksiyete, fobik anksiyete ve paranoid düşünce alt boyutlarından aldıkları

puanlar ile Evlilik Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar arasında negatif yönlü

ve istatistiksel olarak anlamlı korelasyonlar görülmüştür (p<0,05).

Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) genelinden ve

somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler, depresyon, anksiyete, fobik

anksiyete ve paranoid düşünce alt boyutlarından aldıkları puanlar arttıkça,

Evlilik Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar da artmaktadır.

Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testinde (SCL90R) yer alan kişilerarası

duyarlılık, hostilite, psikotizm ve ek ölçek alt boyutlarından aldıkları puanlar

ile Evlilik Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak

anlamlı korelasyonlar bulunmadığı tespit edilmiştir (p>0,05).

91

Tablo 15.

Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) puanlarının Evlilik Uyum

Ölçeği puanlarını yordaması

Standardized

olmayan

katsayılar

Standardize

katsayılar t p

B SH Beta

(Constant) 29,35 0,81

36,383 0,000*

Anksiyete -1,66 0,62 -0,28 -2,689 0,009*

Somatizasyon 0,03 0,15 0,88 0,017 0,225

Obsesif- Kompulsif Belirtiler 0,01 0,04 0,97 0,004 0,362

Depresyon -0,09 -0,42 0,67 -0,047 0,273

Fobik Anksiyete -0,05 -0,23 0,82 -0,025 0,276

Paranoid Düşünce -0,04 -0,25 0,80 -0,028 0,432

Psikotizm 0,09 0,49 0,62 0,054 0,317

*p<0,05 R2=0,080, Adj R2=0,069

Tablo 15.’te araştırmaya katılan ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi

(SCL90R) puanlarının Evlilik Uyum Ölçeği puanlarını yordama durumunun

incelenmesi için uygulanan regresyon analizi sonuçları gösterilmiştir.

Tablo 15. incendiğinde araştırmaya dahil edilen ebeveynlerin somatizasyon,

obsesif-kompulsif belirtiler, depresyon, anksiyete, fobik anksiyete ve paranoid

düşünce alt boyutlarından aldıkları puanların Evlilik Uyum Ölçeği puanlarını

yordama durumuna ilişkin kurulan modelin anlamlı olduğu görülmüştür

(p<0,05). Ebeveynlerin anksiyete alt boyutundan aldıkları puanların Evlilik

Uyum Ölçeği puanlarını anlamlı düzeyde yordadığı ve Evlilik Uyum Ölçeği

puanlarındaki varyansın %6,9’unu açıklayabildiği görülmüştür. Buna göre

ebeveynlerin anksiyete puanlarının 1 birim artış göstermesi, Evlilik Uyum

Ölçeği puanların 1,66 birim azalmasına sebep olmaktadır.

92

5. BÖLÜM

TARTIŞMA

Çocuk sahipliği, evlilik sürecinin tamamlayan bir unsurdur (Varol, 2005).

Ebeveynler aile içerisine katılacak yeni bireyler için birtakım hazırlıklar

yapmaktadır. Bunun sonucunda da doğal olarak aile içerisinde birtakım

değişiklikler ortaya çıkmaktadır (Şentürk, 2008). Bu süreçte ebeveynler

normal bir çocuğa sahip olmanın beklentisi içerisindeyken beklenmedik bir

duruma sahip çocukla karşılaşılması anne ve babalarda umutsuzluk

kaynağıdır (Metin, 2012). Aileye dahil olan çocuğun bu hali ebeveynlerde

ruhsal açıdan birtakım problemlerin gün yüzüne çıkma ve evlilik uyum

süreçlerinin olumsuz etkilenme nedenidir. Özellikle otizmli çocuğa sahip

ebeveynlerde ruhsal durumların önceki yaşamdan farklı bir yapıya dönüştüğü

ve bununla beraber çiftlerin evlilik uyum düzeylerinin sekteye uğradığı ifade

edilebilir.

Otizmli çocuğa sahip ebeveynlere yönelik ilgili alanyazında pekçok

çalışmanın yapıldığı bilinmektedir. Akmaniş (2010) yaptığı çalışmada otizimli

çocuğa sahip annelerin algıladıkları sosyal destek bağlamında umutsuzluk

düzeylerini incelemiştir. Yapılan inceleme sonucunda annelerin algıladıkları

sosyal desteğin umutsuzluk düzeyini anlamlı bir şekilde yordadığı ortaya

çıkmıştır. İnce ve Tüfekçi (2015) yaptıkları çalışmada ise, otistik çocuğa sahip

ebeveynlerde evlilik uyumu ile yaşam doyumunu etkileyen faktörleri

incelemişlerdir. Balkanlı’nın (2008) otistik çocuğa sahip olan ve sahip

olmayan anneler üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında yaşam kalitesi,

yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeyleri ortaya konmuştur. Çalışmada

katılımcıların umutsuzluk düzeylerinin kız çocuklu annelerde daha yüksek

düzeyde olduğu aktarılmıştır.

93

Bu çalışmada otizimli çocuğa sahip anne ve babaların ruh sağlığı ve evlilik

uyumları arasındaki ilişki ortaya konmuştur. Bunun yanında araştırmada ruh

sağlığı ve evlilik uyum puanlarının bazı sosyo demografik özelliklere göre

anlamlı bir farklılık oluşturup oluşturmadığı ortaya konmuştur. Bu kapsamda

katılımcıların ruhsal belirti tarama testinden aldıkları puanlar ile cinsiyet,

eğitim durumu, gelir düzeyi, sahip olunan çocuk sayısı değişkenleri arasında

anlamlı bir farklılık olup olmadığı ortaya konmuştur. Yine bu bağlamda

katılımcıların evlilik uyum ölçeğinden almış oldukları puanlar ile cinsiyet, aylık

gelir düzeyi, özel eğitim hizmet süresi ve devletten destek alma durumu

değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığı ortaya konmuştur.

Araştırmada ebeveynlerin evlilik uyum puanlarının düşük olmadığı ve bunun

yanında psikolojik durumlarının olumsuzluk oluşturacak düzeyde olmadığı

ortaya çıkmıştır. Ayrıca, evlilik uyumu ve psikolojik belirti taramaları arasında

bir ilişki olmadığı saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda; otistik çocuğa

sahip ebeveynlerin var olan durum karşısında psikolojik olarak

etkilenmedikleri ve hatta evliliklerindeki ilişki durumunun uyumlu olduğu ifade

edilebilir. Girli’nin (2000) yaptığı araştırmada engelli çocuğa sahip olmanın

aileye ekstradan stres yüklediği, aile içi ilişkileri olumsuz etkilediği ve

ekonomik durumu kötüleştirdiği tespit edilmiştir. bu çalışmada anne ve

babaların kaygı, depresyon düzeylerinin arttığı ve benlik saygısında düşüşler

yaşandığı saptanmıştır. Burada en nihayetinde evli çiftlerde ilişki bozulması

ve kişisel uyumda azalmalar yaşandığı ifade edilmiştir.

Gündoğdu’nun (1995) yaptığı çalışmada, otistik çocuğa sahip anne ve

babaların evlilik uyumlarının normal çocuğa sahip ebeveynlere göre daha

olumlu olduğunu tespit etmiştir. Çocuklarda görülen otizm spektrum

bozukluğu farkındalığının her geçen gün artması, ebeveynlerin de bu durum

karşısında nasıl davranmaları konusunda bilinçli olmaları ve bu durum

karşısında aile içi ilişkilerine nasıl yön vereceklerini bilmeleri ile eşlerin

birbirlerine karşı olan bağlılıklarının arttığı yapılan çalışmalarda da tespit

edilmiştir (Kunt, 2005).

Ebeveynlerin cinsiyetlerine göre psikolojik belirti tarama testinde yer alan alt

boyutların herbirinin anlamlı bir farklılık oluşturacak düzeyde olmadığı ortaya

94

çıkmıştır. Fırat (2000) otistik ve zihinsel özürlü çocuğa sahip anneler

üzerinde depresyon, aleksitimi ve genel psikolojik durumlarını değerlendirdiği

çalışmasında, otistik çocukların annelerinin depresyon düzeylerinin zihinsel

özürlü çocuğa sahip annelere kıyasla daha yüksek bulmuştur.

Bolton ve arkadaşlarının (1998) yaptıkları araştırmada otistik ve Down

sendromlu çocuğa sahip ailelerde duygu bozuklukları, motor tikleri, obsesif

kompulsif bozukluklarının otistik çocuklu ailelerde daha yüksek olarak tespit

edilmiştir. Micali ve arkadaşlarının (2004) yaptıkları araştırmada, otistik ve

daha hafif şiddette yaygın gelişimsel bozukluğu olan çocukların anne ve

babalarının psikiyatrik ve tıbbi zobuklukları incelenmiştir. Araştırma

sonucunda, depresyon ve anksiyete yaygın gelişimsel bozukluğu olan anne

ve babalarda daha yüksek düzeyde saptanmıştır.

Öksüz’ün (2008) yaptığı çalışmada otistik ve normal çocuğu olan

ebeveynlerin bazı psikiyatrik ve psikolojik özellikleri karşılaştırılmıştır.

Araştırma sonucunda anne ve babaların aleksitimi düzeylerinin cinsiyete göre

farklılaşmadığı ortaya çıkmıştır. Ebeveynlerin evlilik uyum puanları ile

cinsiyetleri arasında anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sonuç

Çelik (2006) ve Günay’ın (2007) yaptıkları çalışmanın sonuçlarıyla benzerlik

göstermektedir. Benzer şekilde Rimmerman ve arkadaşlarının (2003)

yaptıkları çalışmada çeşitli gelişimsel bozukluğu olan çocuğa sahip anne ve

babanın cinsiyetlerine göre evlilik uyumunda farklılaşma tespit edilememiştir.

Buna karşın Şendil ve Kızıldağ’ın (2004) yaptıkları çalışmada ise bu

bulguların tersi yönünde sonuçlar elde edilmiştir. Bristol (1988) engelli

çocuğa sahip olan anne ve babalardan özellikle babaların, normal çocuklu

ebeveynlere kıyasla daha fazla evliliğe yönelilk güçlükler yaşadığını

aktarmıştır. Truth (1990) engelli çocuğa sahip anne ve babaların, normal

çocuklu anne ve babalara göre daha düşük düzeyde fikir birliği içerisinde

olduğunu dile getirmiştir.

Katılımcıların gelir düzeyi ile psikolojik belirti tarama testinde yer alan

boyutlar arasındaki anlamlı farklılığa ilişkin sonuçlarda somatizasyon,

obsesif-kompulsif belirtiler, kişilerarası duyarlılık, depresyon, anksiyete,

hostilite, paranoid düşünceler, psikotizm ve ek ölçek alt boytularından

95

aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğu

görülmüştür. Ebeveynlerin aylık gelirine göre Ruhsal Belirti Tarama Testinde

(SCL90R) yer alan fobik anksiyete alt boyutundan aldıkları puanlar arasında

istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı tespit edilmiştir.

Görgü (2005) otistik çocuğu olan anneler üzerinde gerçekleştirdiği çalışmada

annelerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile depresyon düzeyleri

arasındaki ilişkiyi ortaya koymuştur. Bu çalışmada katılımcıların yaş, medeni

durum, otistik çocuğun cinsiyetinin, yaşının annelerin algıladıkları sosyal

destek ve depresyon düzeylerini etkilemediği ortaya konmuştur. Buna karşın

aynı çalışmada katılımcıların eğitim düzeylerinin, ev dışında çalışma

durumlarının, aylık gelir düzeylerinin ise algılanan sosyal destek düzeyi ve

depresyonu etkilediği ortaya konmuştur. Ünlüer’in (2009) yaptığı çalışmada

da 2-6 yaş arası otistik çocuğu olan annelerin algıladığı sosyal destek ve

umutsuzluk düzeylerinin yaşlarına, otistik çocuğun cinsiyetine göre

farklılaşmadığı, medeni durum, eğitim ve gelir süzeyine göre ise farklılaştığı

tespit edilmiştir.

Araştırmaya katılan ebeveynlerin aylık gelirine göre Evlilik Uyumu

Ölçeğinden aldıkları puanlar arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı

düzeyde olmadığı beilrlenmiştir. İlgili alanyazında yapılan çalışmalarda, evli

çiftlerin karşı karşıya kaldığı travmatik olayların yaşanmasında ekonomik

durumun etkili olduğu dile getirilmiştir. Özellikle düşük ekonomik gelire sahip

olmanın evli çiftlerde stres kaynağı olduğu ve nihayetinde de evlilik yaşamını

olumsuz etkilediği aktarılmıştır (Bradbury vd., 2000). Spanier ve Lewis’in

1980 yılında yaptıkları çalışmada da ekonomik açıdan iyi durumda olmanın

evlilik uyumunu belirlediği dile getirilmiştir.

Karpat’ın (2011) yaptğı çalışmada, otizimli çocuğa sahip ebeveynlerin gelir

düzeyleri ile evlilik uyumları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir. Bu

çalışmada geliri 1000 TL’den az olanların çift bağlılıklarının 3000 TL olanlara

kıyasla daha düşük olarak tespit edilmiştir.

Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) ile Evlilik Uyum Ölçeği

puanları arasındaki ilişkiye bakıldığında somatizasyon, obsesif-kompulsif

belirtiler, depresyon, anksiyete, fobik anksiyete ve paranoid düşünce alt

96

boyutlarından aldıkları puanlar ile Evlilik Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar

arasında negatif yönlü ve istatistiksel olarak anlamlı korelasyonlar

görülmüştür. Ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R) genelinden

ve somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler, depresyon, anksiyete, fobik

anksiyete ve paranoid düşünce alt boyutlarından aldıkları puanlar arttıkça,

Evlilik Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar da artmaktadır. Ebeveynlerin

Ruhsal Belirti Tarama Testinde (SCL90R) yer alan kişilerarası duyarlılık,

hostilite, psikotizm ve ek ölçek alt boyutlarından aldıkları puanlar ile Evlilik

Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı

korelasyonlar bulunmadığı tespit edilmiştir.

97

6. BÖLÜM

SONUÇ VE ÖNERİLER

6.1. Sonuçlar

Araştırmanın bu bölümünde otizm spektrum bozukluğu olan çocukların

ebeveynlerinin evlilik uyumu, psikolojik belirtileri ve demografik

değişkenlerinin ilişkilerindeki uyumunu ne derece etkilediği ile ilgili sonuçlara

yer verilmiştir.

Ebeveynlerin cinsiyetlerine göre psikolojik belirti tarama testinde yer

alan alt boyutların herbirinin anlamlı bir farklılık oluşturacak düzeyde

olmadığı ortaya çıkmıştır.

Ebeveynlerin eğitim durumlarına göre, psikolojik belirti tarama testinde

yer alan boyutlarda anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır.

Katılımcıların gelir düzeyi ile psikolojik belirti tarama testinde yer alan

boyutlar arasındaki anlamlı farklılığa ilişkin sonuçlarda fobik-anksiyete

alt boyutlarında anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıktı. Buna karşın

gelire göre somatizasyonobsesif kompulsif bozukluk, kişiler arası

duyarlılık, depresyon, kaygı-anksiyete, öfke-düşmanlık, paranoid-

düşünce, psikotizm ve ek-madde alt boyutlarında anlamlı bir farklılık

olduğu ortaya çıkmıştır.

Ebeveynlerin sahip olduğu çocuk sayısına göre psikolojik belirti

tarama testinde yer alan alt boyutların herbirinin anlamlı bir farklılık

oluşturacak düzeyde olmadığı ortaya çıkmıştır.

Ebeveynlerin evlilik uyum puanları ile Otizmli Çocuğun eğitim ortamı

arasındaki farklılığın anlamlı olup olmadığının tespitini ortaya koyan

Anova sonucunda söz konusu değişkenler arasında anlamlı bir farklılık


98

Ebeveynlerin evlilik uyum puanlarının özel eğitim hizmet sürelerine

göre farklılaşma sonuçlarında 0.05 düzeyinde anlamlı bir farklılık


Ebeveynlerin evlilik uyum puanları ile devletten yardım alma durumu

arasında anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır.

Ebeveynlerin evlilik uyum puanları ile cinsiyetleri arasında anlamlı bir

farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır.

Ebeveynlerin evlilik uyum puanları ile aylık gelir düzeyleri arasında

anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır.

Son olarak ebeveynlerin Ruhsal Belirti Tarama Testi (SCL90R)

genelinden ve somatizasyon, obsesif-kompulsif belirtiler, depresyon,

anksiyete, fobik anksiyete ve paranoid düşünce alt boyutlarından

aldıkları puanlar ile Evlilik Uyumu Ölçeğinden aldıkları puanlar

arasında negatif yönlü ve istatistiksel olarak anlamlı korelasyonlar

görülmüştür

6.2. Öneriler

Bu araştırmada yapılan anket uygulaması sonucu ve ilgili alanyazın

incelemesi sonucunda aşağıdaki önerilere yer verilmiştir:

Araştırmanın genellenebilirliği noktasında farklı örneklem kitleleri

üzerinde araştırmalar yapılabilir.

Bu çalışmada psikolojik belirti tarama testinde yer alan boyutların

katılımcıların cinsiyet, eğitim düzeyi ve gelir düzeyi gibi değişkenlere

göre farklılık oluşturup oluşturmadığı ortaya konmuştur. Gelecekteki

araştırmalarda “meslek” gibi farklı değişkenlere göre farklılık olup

olmadığı ortaya konabilir.

Araştırmamızda evlilik uyum puanları devlet desteğinin alınma

durumu, özel hizmet eğitim süresi gibi değişkenlere göre farklılığı

tespit edilmiştir. gelecekteki araştırmalarda söz konusu uyum

puanlarının “evlilik süresi”, “evlenme biçimi” veya “aile tipi” gibi

değişkenlere göre farklılaşıp farklılaşmadığı ortaya konabilir.

Araştırmamızda katılımcıların evlilik uyum puanları ile psikolojik belirti

tarama testinde yer alan boyutlar arasındaki ilişki ortaya konmuştur.

99

Gelecekteki araştırmalarda katılımcıların evlilik uyum puanları ile

psikolojik belirti tarama testi puanları arasındaki ilişkinin tespitinde

katılımcıların kişilik özelliklerinin aracı rolünün olup olmadığına yönelik

araştırmalar gerçekleştirilebilir.

Araştırmamızda otizm spektrum bozukluğu olan çocukların anne-

babalarının ruh sağlığı ve evlilik uyumları arasındaki ilişki ortaya

konmuştur. Gelecekteki araştırmalarda Down sendromu, cerebral

palsy gibi hastalığı olan çocuklara sahip anne ve babaların ruh sağlığı

ve evlilik uyumları arasında karşılaştırmalar yapılabilir.

Ebeveynlerde ortaya çıkan ruhsal belirti alt ölçeklerini etkileyebilecek

çevresel ve biyolojik etmenler gibi değişkenlere göre de araştırma

yapılabilir.

100

KAYNAKÇA

Akça, Ö. F., Özayhan, H. Y., & Hergüner, S. (2013). Yaygın Gelişimsel

Bozukluğu Olan Çocukların Annelerinin Algıladıkları Bakımveren

Yükü ve İlişkili Faktörler. Konya: Konya Otizm Günleri Bildiri Kitabı.

Akmaniş, B. (2010). Otistik çocuğu olan annelerin algıladıkları sosyal desteğe

göre umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek

Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,

İstanbul.

Alhorany, A. K. (2012). Effectiveness of group counseling treatment on

marital adjustment, parenting stress, and depression among

parents of autistic children in Jordan. Universiti Putra Malaysia: PhD

thesis, Universiti Putra Malaysia.

Alhorany, A. K., Hassan, A. S., & Bataineh, Z. M. (2013). A Review on

Factors Affecting Marital Adjustment among Parents of Autistic

Children and Gender Effects. Life Science Journal , 400-405.

American Psychiatric Association. (2013). Autism Spectrum Disorder. Ekim

2018, 2018 tarihinde www.apa.org:

https://www.apa.org/international/pi/2015/06/autism-spectrum.aspx

adresinden alındı

Autism Spectrum Australia. (2017). Being a parent on the autism spectrum.

Forstville: Autism Spectrum Australia.

Aydemir, H., Demirci, Ö. E., Oytun, M. Ç., & Öztop, D. B. (2013). Asperger

Sendromu’ndan DSM V’e Geçiş. Konya: Konya Otizm Günleri Bildiri

Kitabı.

101

Ayta, S., Gürses, C., Bilgen, Z. T., Kılıçarslan, A., & Eraksoy, M. (2016).

Yaygın Gelişimsel Bozukluğu Olan Çocuklarda Klinik ve

Elektroensefalografi Bulguları. Turk J Neurol , 167-176.

Balkanlı, N. (2008). Otistik çocuğu olan ve olmayan annelerde, yaşam

kalitesi, yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişkinin

incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Ana Bilim Dalı,

İstanbul.

Basharpoor, S., & Sheykholeshami, A. (2015). The Relation of Marital

Adjustment and Family Functions With Quality of Life in Women.

Europe's Journal of Psychology , 432-441.

Beegam, H., Mohamed, M., Wani, M. A., & Singh, B. (2017). Marital

Adjustment among Single and Dual Working Couples. The

International Journal of Indian Psychology , 154-159.

Bolling, K. (2015). Asperger`s Syndrome/Autism Spectrum Disorder and

Marital Satisfaction: A Quantitative Study. Hampshire: Submitted in

partial fulfillment for the degree of Doctor of Psychology in the

Department of Clinical Psychology at Antioch University New

England.

Bolton P, Pickles A, Murphy M, Rutter M (1998) Autism, affective and other

psyc hiatric disorders: patterns of familial aggre gation. Psychol

Med, 28: 385-395.

Boyle, J. (2011). Speech and language delays in preschool children. BMJ. 10

12, 2018 tarihinde https://www.bmj.com/:

https://www.bmj.com/content/343/bmj.d5181 adresinden alındı

102

Bradbury. T.N., Fincham, F.D., & Beach, S.R.H, (2000). Research On The

Nature And Determinants Of Marital Satisfaction: A Decade İn

Review. Journal Of Marriage And The Family, 62, 964-980.

Bristol, M. M., Gallagher, J. J., & Schopler, E. (1988). Mothers and fathers of

young developmentally disabied and nondisabled boys: adaptation

and spousal support. Developmental Psychology, 24(3), 441-451.

Büyükbayraktar, Ç. G. (2015). Evli Çiftlerin Evlilikteki Bağlılıkları Ve

Bağlanma Stillerinin Çift Uyumunu Yordaması . Konya: Necmettin

Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dpktpra Tezi.

Camarata, S. (2014). Early identifi cation and early intervention in autism

spectrum disorders: Accurate and effective?. International Journal

of Speech-Language Pathology , 1-10.

Constantino, J., Kennon, M., Weichselbaum, C., Marrus, N., Haider, A.,

Glowinski, A., et al. (2017). Infant viewing of social scenes is under

genetic control and is atypical in autism . Nature , 340-344.

Çalışır, S., İlhan, B. Ç., Gökçenoğlu, Y., & Kula, N. S. (2018). Klozapin Ve

Klomipramin Kombinasyonundan Fayda Gören Otizm Spektrum

Bozukluğu: İki Olgu Sunumu . Konya: Konya Eğitim ve Araştırma

Hastanesi Psikiyatri Kliniği.

Çelik, M. (2006). Evlilik Doyum Ölçeği Geliştirme Çalışması. Yayınlanmamış

Doktora Tezi Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Dandona, A. (2013). A Study on Marital Adjustment and Depression of

Working and Non-Working Married Women . International Journal

of Education, Development, Society and Technology , 46-51.

103

Doğan, B. S., Çak, T., & Kültür, E. Ç. (2013). Yaygın Gelişimsel Bozukluk

Tanısı İle İzlenen Çocuk ve Ergenlerde Psikotrop İlaç Kullanım

Sıklığı ve Dağılımı. Konya: Konya Otizm Günleri Bildiri Kitabı.

Ekici, Ö. K. (2013). Otizm Farkındalığı. Bilim ve Teknik

Fırat, Y. (2000). Otistik ve Zihinsel Özürlü Olan Çocukların Annelerinde

Kaygı, Depresyon Aleksitimi ve Genel Psikolojik Değerlendirme.

Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış

Yüksek Lisan Tezi, Adana.

Fountain, C., & King, M. (2011). Age of diagnosis autism: individual and

community factors across 10 birth cohorts. In Journal of

Epidemiology and Community Health , 503-510.

Geçioğlu, A. F. (2018). Evlilik Uyumu-Dindarlık İlişkisi: Adana Örneği .

Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora

Tezi .

Ghoroghi, S., Hassan, S. A., & Maznah, B. (2015). Marital Adjustment and

Duration of Marriage among Postgraduate Iranian Students in

Malaysia. International Education Studies , 20-59.

Girli, A. (2004). Otistik Çocuklar ve Aileleri Aile Eğitim Programları: Kuramsal

Yaklaşımlar Ve Uygulamalar. İzmir: Işık Özel Eğitim Yayınları.

Görgü, E. (2005). 3-7 Yaş Arası Otistik Çocuğa Sahip Olan Annelerin

Algıladıkları Sosyal Destek Düzeyleri İle Depresyon Düzeyleri

Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara

Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Görmez, A., & Kırpınar, İ. (2015). Otizm Spektrum Bozuklukları: Erişkinlikte

Değişim ve Psikiyatrik Eştanılar. Yeni Symposium , 27-32.

104

Grasu, M. (2015). Challenges In Famılıes Wıth A Chıld Wıth Autısm

Spectrum Dısorder . Bulletin of the Transilvania University of

Braşov Series VII: Social Sciences , 87-94.

Günay, S.(2007). Evlilik Çatışması, Nedensellik-Soruınlulukyüklemeleri,

Eşlerin Evlilik İlişkisinden Sağladıkları Genel Doyuma İlişkin

Görüşleri Ve Evliliğe İlişkin Değerlendirmeler Arasındaki İlişkiler,

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü.

Güven, N. (2017). Analysis of The Theses About Marital Adjustment (2006-

2016) . International Journal of Psychology and Educational Studies

, 54-63.

İftikhar, N., & Butt, K. A. (2013). Psychological Well-Being and Parental

Concern of Children with Autism . JRCRS , 21-27.

İnce, Z. E. Tüfekçi, F. G. (2015). Engelli Çocuğu Olan Ebeveynlerde Evlilik

Uyumu ve Yaşam Doyumunun Değerlendirilmesi ve Etkileyen

Faktörlerin Belirlenmesi, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri

Dergisi, 4(1), 106.

İşeri, E. (2013). Otizm Etiyolojisinde Son Gelişmeler. Konya: Konya Otizm

Günleri .

Jack, A., & Pelphrey, K. (2017). Annual Research Review: Understudied

populations within the autism spectrum–current trends and future

directions in neuroimaging research. Journal of Child Psychology

and Psychiatry .

Jitlina, E. (2017). The Development of Anxiety in Children With Autism

Spectrum Disorders. Vancouver: A Thesis Submitted in Partial

Fulfilment of The Requirements for the Degree of Doctor of

Philosopy at The University of British Columbia.

105

Kara, M. F. (2015). Serbest Zamanda Sıkılma Algısının Yaşam Kalitesi ve

Evlilik Doyumu Üzerine Etkisinin Belirlenmesi. Ankara: Gazi

Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi.

Karadağ, Ş. (2015). Evlilik Uyumu İlişkisinde Aile İçi İletişimin Rolü: Konya

Örneği . Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Doktora Tezi .

Karaküçük, S. (2013). Otizmde Spor Eğitimi Uygulamaları. Konya: Konya

Otizm Günleri Bildiri Kitabı.

Karpat, D. (2011). Yaygın Gelişimsel Bozukluk Tanısı Alan Çocukların

Ebeveynlerinin Yaşadağı Yas Tepkilerinin Evlilik Uyumlarının ve

Sosyal Destek Algılarının İncelenmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi,

Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

Karpat, D., & Girli, A. (2012). Yaygın Gelişimsel Bozukluk Tanılı Çocukların

Anne-Babalarının Yas Tepkilerinin, Evlilik Uyumlarının ve Sosyal

Destek Algılarının İncelenmesi. . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Özel Eğitim Dergisi , 69-85.

Kaymakçalan, H. (2013). Otizmde Son Genetik Çalışmalar. Konya: Konya

Otizm Günleri Bildiri Kitabı.

Kırcaali, İ. (2012). Otizm Spektrum Bozukluğuna Genel Bakış. Ankara: Vize

Yayınları.

Kublay, D., & Oktan, V. (2015). Evlilik Uyumu: Değer Tercihleri ve Öznel

Mutluluk Açısından İncelenmesi . Türk Psikolojik Danışma ve

Rehberlik Dergisi , 35-35.

Loomes, H., & Mandy, W. (2017). What is the male-to-female ratio in autism

spectrum disorder? A systematic review and meta-analysis . J Am

Acad Child Adolesc Psychiatry , 466-474.

106

Ludlow, A., Skelly, C., & Rohleder, P. (2012). Challenges Faced By Parents

Of Chıldren Dıagnosed Wıth Autısm Spectrum Dısorder .

16.10.2018 tarihinde https://pdfs.semanticscholar.org/:

https://pdfs.semanticscholar.org/36fe/8a261f8cf5e85aa130c4d334c

681e5dddbc5.pdf adresinden alındı

Mazurek, M., Symecko, L., Bing, B., Poulsen, H., Kanne, S., & Macklin, H.

(2017). A prospective study of the concordance of DSM-IV and

DSM-5 diagnostic criteria for autism spektrum disorder. J Autism

Dev Disord. , 2783-2794.

Micali, N. Chakrabarti, S. and Fombonne, E. (2004). The broad autism

phenotype: findinga from an epidemiological survey,” Autism, vol. 8,

no. 1, pp. 557-563.

Milli Eğitim Bakanlığı. (2014). Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) şimdi ne

olacak? Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.

Milli Eğitim Bakanlığı. (2016). Otizm Spektrum Bozukluğu. Ankara: Milli

Eğitim Bakanlığı.

Milli Eğitim Bakanlığı. (2018). Otizm Spektrum Bozukluk Nedir. Ankara:

Karabağlar Rehberlik ve Araştırma Merkezi.

Milli Eğitim Bakanlığı. (2015). Yaygın Gelişimsel Bozukluk. Ankara: Milli

Eğitim Bakanlığı.

Mills, R. (2014). Marital Adjustment in Parents of Multiple Children with

Autism Spectrum Disorders. Florida: A thesis submitted in partial

fulfillment of the requirements for the degree of Master of Art in the

Department of Psychology in the College of Sciences at the

University of Central Florida.

107

Mukaddes, N. (2013). Otizm Spektrum Bozuklukları Tanı ve Takip. İstanbul:

Nobel Tıp Kitabevi.

National Autistic Society. (2018). Autism Facts and History. 15 11, 2018

tarihinde https://www.autism.org.uk/:

https://www.autism.org.uk/about/what-is/myths-facts-stats.aspx#

adresinden alındı

National Institute of Mental Health. (2011). A Parent’s Guide to Autism

Spectrum Disorder. Washington: Department of HealtH and Human

services.

Nederlandse Vereniging voor Autisme. (2012). Otizm Nedir? Weltevreden:

Nederlandse Vereniging voor Autisme.

Nema, S. (2013). Effect of Marital Adjustment in Middle-Aged Adults.

International Journal of Scientific and Research Publications , 1-6.

Onaolapo, A., & Onaolapo, O. (2017). Global Data on Autism Spectrum

Disorders Prevalence: A Review of Facts, Fallacies and Limitations.

Universal Journal of Clinical Medicine , 14-23.

Onat-Zoylan, E. (2005). Engelli Kardeşi Olan Ve Olmayan Bireylerin Kardeş

İlişkilerinin Belirlenmesi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,

Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.

Otizm Dernekler Federasyonu. (2017). Türkiye`de Otizm. İzmir: Otizm

Dernekler Federasyonu.

Öksüz, Z. (2008). Otistik ve normal çocuk sahibi anne babaların bazı

psikiyatrik ve psikolojik özelliklerin karşılaştırılması.Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, İstanbul.

108

Önal, S., & Uçar, A. (2017). Otizm Spektrum Bozukluğu Tedavisinde

Beslenme Yaklaşımları . Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi , 179-174.

Özbaran, B. (2014). Otizm Spektrum Bozukluklarında Çevresel Faktörler

Etkili midir? The Journal of Pediatric Research , 170-173.

Özden, M. E. (2013). Önceden Edinilmiş Ve Sonradan Kazanılmış Gelişim

Özelliklerinin Evlilikte Çift Uyumu İle İlişkisi . İstanbul: Maltepe

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.

Özen, M., Srhadlı, N. A., Türkcan, S., & Ülker, E. G. (2010). Depresyon ve

Anksiyete Bozukluklarında Somatizasyon. Düşünen Adam Psikiyatri

ve Nörolojik Bilimler Dergisi , 60-65.

Özener, K. (2016). Otizmli ve Zihinsel Engelli Çocukların Annelerinin Otistik

Belirtiler Gösterme Eğilimleri . İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi,

Dış Ticaret Enstitüsü Working Paper Series Tartışma Metinleri.

Özerk, K. (2016). The Issue of Prevalence of Autism/ASD . International

Electronic Journal of Elementary Education , 263-306.

Özyurt, G., & Beşiroğlu, L. (2018). Obsesif Kompulsif Bozukluğu Olan Çocuk

ve Ergenler ile Annelerinde Otizm Spektrum Belirtileri. Arch

Neuropsychiatry , 40-48.

Özyurt, G., & Eliküçük, D. Ç. (2018). Otizm Spektrum Bozukluğu ve

Gelişimsel Dil Gecikmesi Tanısı Olan Çocukların Dil Özelliklerinin

ve Otizm Spektrum Belirtilerinin Kontrollerle Karşılaştırılması. Arch

Neuropsychiatry , 1-6.

Pal, R. (2017). Marital adjustment among working and non-working married

women. International Journal of Home Science , 384-386.

109

Pektaş, S. (2016). Otizm Spektrum Bozukluğu Tanısı Almış Çocuklarda

Müzik Eğitiminin Önemi . SED , 95-110.

Raudeliunaite, R. (2013). Analysis on the situation of families having children

with disabilities. International Journal of Business and Social

Research , 117-129.

Rimmerman, A., Turkel, L. & Crossman , R. (2003). Perception of child

development,child-related stress and dyadic adjustment: pair

analysis of married couples of young children with developmental

disabilities. Journal of Intellectual &Developmental Disability. 28,(2),

188–195.

Robinson, M., & Neece, C. (2015). Marital Satisfaction, Parental Stress, and

Child Behavior Problems among Parents of Young Children with

Developmental Delays. Journal of Mental Health Research in

Intellectual Disabilities , 23-46.

Sabuncuoğlu, D. M. (2015). Otizm Bilgi Düzeyi: Okul Öncesi Eğitimcileri.

H.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi , 28-52.

Sanberk, S., & Eroğlu, Z. M. (2013). Çocukluğun dezintegratif bozukluğu: bir

olgu sunumu. Anatolian Journal of Psychiatry , 174-177.

Sencar, B. (2007). Otistik Çocuğa Sahip Ailelerin Algıladıkları Sosyal Destek

Ve Stres Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yayınlanmamış

Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.

Soysal, E. (2017). Evli Bireylerin Erken Dönem Uyumsuz Şemaları, İlişkilerde

Bilişsel Çarpıtmaları Ve Yüklemelerinin Evlilik Uyumunu Yordaması

. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Doktora Tezi.

110

Spanier, G., & Lewis, R.(1 9 8 0 ) . Marital qualiry : A review of the

seventies. Marriage and the Family, 4 2 , 8 2 5 - 8 3 9.

Sunay, F. (2016). Otistik çocukların anne-babalarının depresyon ve kaygı

düzeyleri. Cukurova Med J , 539-247.

Şendil, G. & Kızıldag, Ö. (2004). Çocuk Ve Ergenlerde Ebeveyn Evlilik

Çatışması Algısı. Çocuk Ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 10, 58-66.

Şentürk E. (2008). Aile Kurumuna Yönelik Güncel Riskler. Aile ve Toplum,

10(4):14.

Tanıdır, C. (2013). Asperger Sendromu. Konya: Konya Otizm Günleri Bildiri

Kitabı.

Taşyürek, E. (2017). Otizm Spektrum Bozukluğu Tanısı Konulan Çocuklarda

Uyku ve Beslenme Sorunları . Ankara: Hacettepe Üniversitesi Tıp

Fakültesi Uzmanlık Tezi.

Top, Ü. F. (2009). Otistik Çocuğa Sahip Ailelerin Yaşadıkları Sorunlar ile

Ruhsal Durumlarının Değerlendirilmesi: Niteliksel Araştırma. Çocuk

Dergisi , 34-42.

Truth, B. (1990). Child and parent predictors of family adjustment in

households containing young developmentaly disabled children.

Family Relations, 39, 292-297.

Tsai, S. M., Wang, H. H. (2009). The Relationship Between Caregiver’s

Strain And Social Supprt Among Mothers With İntellectually

Disabled Children. J Clin Nurs, 18: 539-48.

Tutarel, K. Ş. (1999) Evlilikte Uyum Ölçeğinin (EUÖ) güvenirlik ve geçerlik

çalışması. 3P Psikoloji, Psikiyatri ve Psikoloji Dergisi, 7(1), 50-57.

111

Uyaroğlu, A. K., Bodur, S. (2009). Zihinsel Yetersizliği Olan Çocukların Anne-

Babaların Kaygı Düzeyi Ve Bilgilendirmenin Kaygı Düzeyine Etkisi.

TAF Prev Med Bull, 8: 405-412.

Ünlüer, E. (2009). 2-6 Yaş Arası Otistik Çocuğa Sahip Annelerin Algıladıkları

Sosyal Destek Ve Umutsuzluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin

İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara

Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Ünver, B., Öner, Ö., Yurtbaşı, P. (2015). Şizotipal Kişilik Bozukluğu ile Otizm

Spektrum Bozukluklarının Ayırıcı Tanısı: Bir Olgu Sunumu . Türk

Psikiyatri Dergisi , 65-70.

Üsküdar Üniversitesi. Ergoterapi ve Otizm Spektrum Bozuklukları. İstanbul:

Üsküdar Üniversitesi.

Vardarcı, G. (2011). Otistik Çocuklu Ailelere Uygulanan Aile Eğitim

Programlarının, aile İÇi İletişim Becerilerine, Ailenin Problem

Çözme Becerilerine ve Otistik Çocuklarıyla İlgili Algılarına Etkisi.

İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek

Lisans Tezi.

Varol, N. (2005). Aile eğitimi (Süreçler-Yöntemler- Programlar). Ankara: Kök

Yayıncılık.

Wang, M., Li, K., Zhao, D., & Li, L. (2017). The association between maternal

use of folic acid supplements during pregnancy and risk of autism

spectrum disorders in children: a meta-analysis. Mol Autism , 8-51.

White, N., Hastings, R. P. (2004). Social and Professional Support for

Parents of Adolescents with Severe Intellectual Disabilities. Journal

of Applied Research in Intellectual Disabilities. 17: 181–190.

112

World Health Organisation. (2018). What is Autism Spectrum Disorder.

Cenerve: World Health Organisation.

World Health Organization. (2018). Key Facts. Cenevre: World Health

Organization.

Yanardağ, M., & Yılmaz, İ. (2015). Otistik Bozukluk Gösteren Çocuklarda Bir

Müdahale Yaklaşımı: Su İçi Etkinlikler. International Journal of Early

Childhood Special Education (INT-JECSE) , 32-45.

Yazıcı, U. K., & Perçinel, İ. (2014). Çocuk Psikiyatrisi Pratiğinde Nadir Bir

Durum: Çocukluk Çağı Dezintegratif Bozukluğu. Düşünen Adam

The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences , 352-355.

Yılmaz, S., & Kara, T. (2018). Otizm Spektrum Bozukluğu Tanılı Çocukların

Kardeşlerinde Şimdiki ve Yaşam Boyu Psikiyatrik Bozuklukların

Değerlendirilmesi. Bakırköy Tıp Dergisi , 26-35.

113

EKLER

Ek-1. Sosyodemografik Bilgi Formu

ANKET FORMU

Ebeveyn Demografik Bilgileri

1) Cinsiyet?

Bayan Erkek

2) Anne Eğitim Durumu?

Okur Yazar Değil Lise

İlkokul Ön Lisans

Ortaokul Üniversite

3) Baba Eğitim Durumu?

Okur Yazar Değil Lise

İlkokul Ön Lisans

Ortaokul Üniversite

4) Aylık geliriniz?

1500 TLden az 3500-5500 10

000 Tl ve üzeri

1500-2500 5500-7500

2500-3500 7500-10 000

5) Çocuk Sayısı?

1-2 3-5

Çocuk Demografik Bilgileri

6) Yaş?

3-5 6-8 9-12

7) Cinsiyet?

Kız

Erkek

114

Ek-2. Scl 90 Ruhsal Belirti Tarama Ölçeği

SCL-90- Ruhsal Belirti Testi

Aşağıda zaman zaman herkeste olabilecek yakınma ve sorunların bir listesi

vardır. Lütfen her birini dikkatlice okuyunuz. Sonra bu durumun bugün de dahil

olmak üzere son bir ay içinde sizi ne ölçüde huzursuz ve tedirgin ettiğini göz önüne

alarak aşağıda belirtilen tanımlamalardan uygun olanının numarasını karşısındaki

boşluğa yazınız. Düşüncenizi değiştirirseniz ilk yazdığınız numarayı tamamen siliniz.

Lütfen başlangıç örneğini dikkatle okuyunuz ve anlamadığınız bir cümle ile

karşılaştığınızda uygulayan kişiye danışınız.

Örnek : Tanımlama :

Aşağıda belirtilen sorundan 0 Hiç

ne ölçüde rahatsız olmaktasınız? 1 Çok az

Cevap 2 Orta derecede

3 Oldukça fazla

4 Aşırı düzeyde

Örnek : Bel ağrısı ... 3 ...

1. Başağrısı ( )

2. Sinirlilik ya da içinin titremesi ( )

3. Zihinden atamadığınız yineleyici (tekrarlayıcı) hoşa gitmeyen düşünceler ( )

4. Baygınlık ve baş dönmeler ( )

115

Ek-3. Evlilikte Uyum Ölçeği

1.Bu maddede yer alan ölçeği kullanarak, bütün yönleri ile evliliğinizdeki mutluluk düzeyini

en iyi temsil ettiğine inandığınız noktayı daire içine alınız. Ortadaki 'mutlu' sözcüğü

üzerindeki nokta, çoğu kişinin evlilikten duyduğu mutluluk derecesini temsil eder ve ölçek

kademeli olarak sol ucunda evliliği çok mutsuz olan küçük bir azınlığı, sağ ucunda ise

evliliği çok mutlu küçük bir azınlığı temsil etmektedir.

* * * * * * *

Çok

Mutsuz Mutlu Çok Mutlu

Aşağıdaki maddelerde verilen konulara ilişkin olarak, siz ve eşiniz arasındaki

anlaşma ya da anlaşmazlık derecesini yaklaşık olarak ( X ) şeklinde belirtiniz. Lütfen her

maddeyi değerlendiriniz.

Her zaman

anlaşırız

Hemen her

zaman

anlaşırız

Ara sıra

anlaşamadığ

ımız olur

Sıklıkla

anlaşamay

ız

Hemen her

zaman

anlaşamayı

z

Her

zaman

anlaşa

mayız

2. Aile bütçesini idare

etme ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

3. Boş zaman

etkinlikleri ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )

116

Ek-4. Evlilik Uyum Ölçeği İzni

117

ÖZGEÇMİŞ

1972 yılında Kırıkkale' de doğdu. İlköğretimini 1984 yılında tamamladıktan

sonra aynı yıl Selçuk Anadolu Lisesini kazandı. 1997 yılında Hacettepe

Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulundan mezun oldu. Aynı yıl İstanbul

Büyükşehir Belediyesinde işe hayatına başladı. 2004 yılında Özel Eğitim

alanında rehabilitasyon merkezi kurarak günümüze kadar bu alanda

çalışmaya devam etmektedir. 2008 yılında Aile danışmanlığı eğitimi aldı. Şu

an Çocuk Bilim Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi müdürlüğünü

yürütmekte olup engelli bireyler ve aileleriyle çalışmakta. Ayrıca engelli

çocuklarla birlikte 2008 yılından bu güne tiyatro çalışmaları yapmaktadır.

2017 yılından beri Yakındoğu Üniversitesi Klinik Psikoloji alanında yüksek

lisans eğitimimi sürdürmektedir.

118

İNTİHAL RAPORU

119

ETİK KURUL RAPORU

BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR ETİK KURULU

04.01.2019

Sayın Mustafa Güler

Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu’na yapmış olduğunuz YDÜ/SB/2018/327 proje

numaralı ve “Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Anne-Babalarının

Ruh Sağlığı ve Evlilik Uyumları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi” başlıklı proje

önerisi kurulumuzca değerlendirilmiş olup, etik olarak uygun bulunmuştur. Bu yazı

ile birlikte, başvuru formunuzda belirttiğiniz bilgilerin dışına çıkmamak suretiyle

araştırmaya başlayabilirsiniz.

Doçent Doktor Direnç Kanol

Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu Raportörü

Not: Eğer bir kuruma resmi bir kabul yazısı sunmak istiyorsanız, Yakın Doğu

Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu’na bu yazı ile başvurup, kurulun

başkanının imzasını taşıyan resmi bir yazı temin edebilirsiniz.

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARINdocs.neu.edu.tr/library/6814124268.pdf · ve Atipik...

Documents

Transcript of OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN ÇOCUKLARINdocs.neu.edu.tr/library/6814124268.pdf · ve Atipik...