OTYŁOŚĆ

Katarzyna Janczura

Otyłość jest obecnie nazywana chorobą XXI wieku. Jest to metaboliczna choroba cywilizacyjna, z którą boryka się bardzo duży odsetek ludności świata. Występuje najczęściej w krajach zachodnich. Proces narastania odsetka ludności otyłej dotyczy zarówno dorosłych jak i dzieci. Wiele danych wskazuje na fakt, że wiele osób dorosłych otyłych miało nadwagę w dzieciństwie

Jak podaje Tatoń, Czech i Bernaś ( 2007) około 80% dzieci z nadwagą i otyłością cierpi na tę chorobę także po osiągnięciu wieku dojrzałego i starczego, co oznacza, że występowanie otyłości w wieku dziecięcym zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości i je powikłań w perspektywie całego cyklu życia osobniczego

w 1997 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oficjalnie ogłosiła otyłość ogólnoświatową epidemią obejmującą dzieci i dorosłych, uznając ją za jedno z największych zagrożeń dla zdrowia ludzkości.

DEFINICJA MEDYCZNAOtyłość jest przewlekłą chorobą

ogólnoustrojową, na skutek zaburzeń homeostazy przemiany energetycznej, następuje rozrost tkanki tłuszczowej ponad przyjętą normę, z powodu zwiększenia liczby i/lub wielkości komórek tłuszczowych dochodzi do wtórnego uszkodzenia struktury i funkcji poszczególnych narządów i układów( raport WHO.., 1998).

DEFINICJA STWORZONA NA PODSTAWIE SUBIEKTYWNEJ OCENY MASY CIAŁA

Psychologia społeczna charakteryzuj jednostkę otyłą jako taką, której inni przypisali cechę otyłości

Psychologia kliniczna za kryterium jej występowania przyjmuje jej subiektywne doświadczanie przez jednostkę, definiuje osobę otyłą jako taką, która doświadcza siebie jako otyłą, czyli ma poczucie otyłości

Kryteria diagnostyczne otyłości w celach diagnostycznych wykorzystuje się najczęściej pięć

sposobów pozwalających na obiektywne stwierdzenie otyłościWskaźnik masy ciała BMI, BMI= masa ciała (kg) /wzrost( m²)Stosunek właściwej masy ciała do masy należnej – należna

masa ciała to średnia masa ciała, przy której umieralność jest najmniejsza, można ją obliczyć samodzielnie, np. według wzoru: [wzrost( cm)- 100]- 10 %( dla kobiet) lub 5% ( dla mężczyzn); najbardziej optymalna jest zgodność właściwej masy ciała z masą należną

Zawartość tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała- pomiaru można dokonać np. metodą bioimpedentacji, za pomocą specjalistycznego przyrządu, odpowiedni procentowy udział tkanki tłuszczowej w ogólnej masie ciała wyznacza granice normy fizjologicznej

Obwód talii- wartości te są odmienne dla poszczególnych grup etnicznych

Stosunek obwodu talii do obwodu bioder( WHR): obwód pasa( cm)/obwód bioder( cm), jest pomocny w określeniu typu otyłości, wartości WHR powyżej 0.85 u kobiet i powyżej 1 u mężczyzn, świadczą o otyłości brzusznej

 

KLASYFIKACJA OTYŁOŚCI – wg Bąk- Sosnowskiej Czas wystąpienia - wczesna( okres dzieciństwa i adolescencji) - późna ( okres dorosłości) Związek z innymi chorobami – pierwotna 80-90 % przypadków - wtórna Etiologia – endogenna ( czynniki endokrynne, genetyczne, mataboliczne, choroby

ośrodkowego układu nerwowego, urazy) - egzogenna ( czynniki środowiskowe i psychologiczne, 95% przypadków) Patogeneza – regulacyjna ( zaburzona regulacja poboru pokarmu) - metaboliczna ( wrodzone lub nabyte zaburzenia przemiany

węglowodowanowej i lipidowej) Liczba i wielkość adipocytów - / komórka tłuszczowa, syntetyzująca i

magazynująca tłuszcze proste (trójglicerydy)/ - hipertroficzna ( przerost adipocytów,

hiperinsulinizm, częste występowanie objawów nietolerancji węglowodanów- cukrzycy lub miażdżycy)

- hiperplastyczna ( wzrost liczby adipocytów, brak dodatkowych zaburzeń, ale duża odporność na odchudzanie)

- mieszana Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej – gynoidalna, biodrowo- udowa( wczesny

początek, obniżenie spoczynkowej przemiany materii, które nie ulega zmianie w trakcie odchudzania)

- androidalna, brzuszna, wisceralna ( początek zwykle w wieku dojrzałym, odkładanie tłuszczu silnie zdeterminowane genetycznie, większa spoczynkowa przemiana materii niż w gynoidalnej, znaczna redukcja masy ciała w przypadku ujemnego bilansu energetycznego)

Epidemiologia otyłości - otyłość jest problemem, który w krajach rozwijających się utrzymuje

stałą tendencję wzrostowąWedług raportu WHO z kwietnia 2006 roku dotyczącego występowania

nadwagi i otyłości wśród Europejczyków szacuje się, że nadwagę (BMI 25 - 29,9 kg/m2) ma 25 - 75% ludzi czyli około 400 mln osób. Natomiast otyłość (BMI > 30 kg/m2) występuje wśród 30% Europejczyków, czyli u 130 mln ludzi. Powyższy raport przewiduje, że w 2010 roku w Europie będzie ponad 150 mln otyłych osób.

- w Polsce jedne z najnowszych badań z (2006 r. Mastej i In,) dotyczyły populacji pozostającej pod opieką lekarzy rodzinnych z ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej, rozmieszczonych na terenie całej Polski, próbę badawczą stanowiło 17 065 osób, w wieku od 30-98 lat, stwierdzono:

- 0,9% osób z niedowagą - 24,7 % osób z prawidłową masą ciała - 39,2 % osób z nadwagą - 31,2 % osób z otyłościąWśród mężczyzn nadwagę miało 48% badanych, otyłość 32,8 %, łącznie

stanowiło to 80% populacji męskiej, wśród kobiet nadwaga występowała u 39,2% badanych, a otyłość u 31,2% badanych, łącznie stanowiło to 70,4% populacji kobiecej.

Przyczyny otyłości prostej, czyli niebędącej następstwem żadnego innego schorzenia:

Czynniki genetyczne- ryzyko, ze dziecko szczupłe będzie otyłe wynosi 9%, w przypadku jednego rodzica z nadwagą 41%, a w przypadku obojga 73%

Czynniki neurohormonalne- najistotniejszą rolę odgrywają następujące substancje: insulina, kortykosteroidy, aminy kateholowe, hormony płciowe, hormon wzrostu, chorobliwy głód na pokarmy tłuste wykazują osoby o podwyższonym poziomie endorfin oraz galaniny, a na słodycze- osoby z nadmiarem neuropeptydu Y i niedostatkiem serotoniny

Czynniki metaboliczne- bilans energetyczny jest oparty na nieustannym dowozie oraz wydatkowaniu energii, dowóz jest zapewniany przez spożywany pokarm, zostaje zużytkowany na podstawową przemianę materii, ok. 70%, aktywność fizyczną ok. 15%, i termogenezę ok. 15%, a nadmiar energii który nie jest spożytkowany na wymienione wyżej procesy, jest magazynowany w postaci zapasów tłuszczowych,

Czynniki środowiskoweSytuacje frustracyjne i stresogenneSytuacje społeczne i zawodowe związane z

duża dostępnością pożywieniaSpożywanie alkoholuStosowanie diety bogatej w tłuszcze

nasycone i chlorek soduNieprawidłowe nawyki żywieniowePrzyjmowanie leków zwiększających apetyt

lub obniżających podstawową przemianę materii

Rozregulowanie rytmu dobowego, wynikając np. z aktywności zawodowej

Siedzący tryb życia

Psychologiczne- uwarunkowania głodu- głód- 1. Oralny- jest odczuwany w jamie ustnej,

przejawi się jako potrzeba żucia, odczuwania konsystencji i smaku konkretnej potrawy, chodzi tutaj o sam smak potrawy, zapotrzebowanie na smak słodki jest pierwotne( zarówno ludzie jak i zwierzęta jedzą więcej gdy pokarm jest osłodzony)

2. hipoglikemiczny- pojawia się w wyniku spadku poziomu glukozy we krwi, hipoglikemia jest powodowana niedoborem składników pokarmowych, ale może się tez pojawić w wyniku silnych emocji( zespół psychoglikemiczny)

3. głód gastryczny- przejawia się skurczami żołądka wywołanymi przez niedostatek pokarmu

- apetyt- jest psychologicznym zapotrzebowaniem na jedzenie, wyuczony dzięki doświadczeniu ulgi, którą przynosi zaspokojenie głodu, subiektywna ocena głodu, czy apetytu koreluje z ilością i jakością spożytego później pokarmu,

osoby ze skłonnością do nadwagi albo otyłe silniej niż szczupłe reagują na bodźce zewnętrzne, a zapytani o to, czy są głodni, kierują się wskazówkami obiektywnymi, takimi jak pora dnia, widok apetycznego jedzenia czy jedzących osób, a nie sygnałami z własnego ciała

- osoby otyłe jedzą szybciej i prędzej przechodzą do deseru

- nadmierne objadanie sięTeoria powstrzymywania się od jedzenia= nadmierne jedzenie

wynika z napięcia nagromadzonego przez powstrzymywanie się od przyjmowania pokarmów

Hipoteza maskująca- przejadanie się umożliwia zamaskowanie złego samopoczucia i polepszenie go, ponadto jest próba przeniesienia odpowiedzialności za złe samopoczucie z niekontrolowanych obszarów własnego życia na zachowanie jedzeniowe

Teorię zaprzeczania- unikanie myślenia o jedzeniu lub myślenie o nim jak czymś zakazanym powoduje w rezultacie zaabsorbowanie jedzeniem i zwiększa apetyt

Teoria oparta na mechanizmie reaktancji psychicznej- wszelki formy ograniczenia swobody w wyborze jedzenia powodują opór, co w konsekwencji prowadzi do przerwania odchudzania przy pierwszej nadarzającej się okazji

Teorię ucieczki- nadmierne jedzenie jest konsekwencją niskiego poziomu świadomości lub raczej ucieczką od stanu świadomości

Teorię oparta na mechanizmie powrotu do zachowań wcześniejszych- zjedzenie czegoś niedozwolonego otwiera mechanizm spustowy i powoduje rozhamowanie

Konsekwencje zdrowotne nadwagi i otyłości;

- dwukrotnie większe ryzyko w przypadku nowotworów, obniżonej płodności, bólu pleców, powikłań podczas znieczulenia ogólnego, wad u płodu;

- trzykrotnie w przypadku wieńcowej choroby serca, zaburzeń pracy serca, choroby zwyrodnieniowej stawów, nadmiernego stężenia kwasu moczowego we krwi, dny, komplikacji ciążowych

- więcej niż trzykrotnie w przypadku cukrzycy, nadciśnienia, bezdechu nocnego, chorób woreczka żółciowego, zaburzenia stężenia frakcji lipidowych i różnych zaburzeń lipidowych (Łuszczyńska, 2007).

- otyłość ma wiele negatywnych konsekwencji do płodności u kobiet (nadmierna waga zwiększa ryzyko występowania przedwczesnego miesiączkowania, nieregularnych cykli miesiączkowych, wzrostu cech andragonicznych, braku miesiączkowania, braku owulacji, poza tym podnosi ryzyko dotyczące występowania problemów zdrowotnych i komplikacji podczas ciąży np. częstsze poronienia, większe zaburzenia u płodu w przypadku przedwczesnego porodu, wzrost liczby martwych urodzeń, wad i deformacji typu neurologicznego, wad serca płodu, wreszcie cukrzycy u płodu.

u mężczyzn otyłość jest związana z niższym poziomem testosteronu - problemy skórne np. nadmierne rogowacenia skóry podeszwy,

owrzodzenie nóg, infekcje skóry( u ok., 50% osób z otyłością), grzybice skóry( u 28% osób z otyłością) oraz grzybice paznokci i słoniowaciznę brodawkowatą

- poza tym: zmiany w mięśniach szkieletowych, bóle mięśniowo- szkieletowe, przewlekłe codzienne bóle głowy, zapalenie stawów, problemy dotyczące układu trawienia, niedobór żelaza, zaburzenia snu, zespół bezdechu nocnego 

SUGERUJE SIĘ, ŻE WŚRÓD PRZYCZYN ZGONÓW

W RÓŻNYCH REGIONACH EUROPY 10-13 % JEST WYNIKIEM OTYŁOŚCI

Konsekwencje dla zdrowia psychicznego1. zaburzenia nastroju2. zaburzenia jedzenia współwystępujące - jednym z zaburzeń odżywiania współwystępujących z otyłością jest zespół

objadania się,, - bulimia - powstrzymywanie się od jedzenia- rozhamowanie - jedzenie obfitych posiłków - przekąszanie; najczęściej spożywane, nie tylko przez osoby otyłe,

przekąski to produkty wysokokaloryczne m.in. batony i chipsy - jedzenie nieregularne; jedzenie zbyt szybkie; 3. inne zaburzenia psychiczne - współwystępowanie epizodu depresyjnego, zaburzenia dwubiegunowego,

zaburzenia panicznego i agorafobii - otyłość i nadwaga zwiększa ryzyko występowania objawów dysfunkcji

seksualnych - występowania ADHD u osób dorosłych zwiększa prawdopodobieństwo

występowania objadania się( także aktów objadania się w odpowiedzi na emocje negatywne), co z kolei sprzyja wzrostowi wagi ciała

- doniesienia dotyczące zależności między nadmierną wagą ciała a rozwojem symptomów choroby Alzheimera,

Konsekwencje społeczne nadwagi i otyłości Osoby otyłe bez względy na wiek, poziom wykształcenia czy sytuację

rodzinną doświadczają podobnych problemów psychologicznych: Wstyd związany z wyglądem Negatywne opinie i oceny innych/ otyłość nie jest społecznie

akceptowana, w kulturze zachodniej funkcjonuje na jej temat wiele stereotypów, otyli są posądzani o brak silnej woli i samokontroli czy też brak dbałości o siebie, te stereotypy przypisują otyłym takie cechy jak bierność, niedojrzałość, brak zdecydowania, bezradność w sytuacjach trudnych, trudność w uzewnętrznianiu uczuć negatywnych- zwłaszcza gniewu, nawet 6 latki oceniając osoby otyłe używają pejoratywnych określeń : leniwy, głupi. Brzydki, oszust, kłamca

Poczucie winy, małej wartości, krzywdy i rozżalenia/ osoby otyłe przez całe swoje życie zmagają się z nadwagą/

Poczucie bezsilności i braku wpływu na sytuację Zmiany w relacjach z innymi ludźmi/ stopniowe wycofywanie się z

kontaktów, a w dłuższej perspektywie izolacja społeczna, albo wręcz przeciwnie- zajmowanie w towarzystwie znaczącej pozycji

Obsesyjne myślenie o jedzeniu i kaloriach/ wynika z obawy, żeby nie przytyć albo aby schudnąć, co z kolei prowadzi do częstszego odczuwania głodu i uleganiu pokusie żywnościowej, a także napadów objadania się/

Wszystkie te problemy znajdują odzwierciedlenie w jakości życia otyłych, w badaniach porównujących kobiety otyłe i szczupłe pod względem odczuwanych ograniczeń oraz obserwowalnych wskaźników wykazano, że zarówno poziom obiektywnych jak i subiektywnych ograniczeń był wyższy u kobiet otyłych,

W badaniach wykazano, że osoby z BMI powyżej 30 mają gorszą jakoś życia praz przeżywają większy stres i niepokój niż ludzie chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów czy paraliż kończyn

Osoby otyłe odczuwają niższy poziom własnej skuteczności, mają także większe trudności ze znalezieniem pracy

LECZENIE OTYŁOŚCI

Dieta – gdy spożywa się mniej kalorii, organizm reaguje odpowiednio mniejszym ich zużyciem i szybko przestawia się na specjalną, oszczędnościową przemianę materii, oszczędność przejawia się tym, że organizm wytwarza mniejsze ilości ciepła, ilość pokarmu podczas diety jest bardzo mała, ale dłużej pozostaje w przewodzie pokarmowym niż normalnie, dzięki temu organizm może gruntowniej „wyciągać: z niego więcej kalorii, ale wiąże się z tym ryzyko efektu jojo

Aktywność fizyczna- wiele badań dowodzi, ze brak aktywności fizycznej prowadzi do wzrostu masy ciała, nadwaga jest w znacznym stopniu uwarunkowana małym wydatkowaniem energii, co jest związane z mało aktywnym siedzącym trybem życia,

Środki farmakologiczne-leki zmniejszające apetyt powinny być traktowane co najwyżej jako jeden z elementów całościowego programu odchudzającego, wymienia się kilka grup leków:

leki hamujące apetytśrodki para farmaceutyczne wspomagające

dietę terapię, takie preparaty wysokobiałkowe zastępujące 1 lub więcej posiłków

środki pomocne w szybkim spaleniu tkanki tłuszczowej, np. l-karnityna ale one stosowane są przede wszystkim przez sportowców, nie są raczej polecane przez dietetyków

4. psychologiczne sposoby redukowania nadwagi- modyfikacja zachowań

Najważniejsza jest motywacja pacjenta!- niezbędna zarówno do wprowadzenia jak i podtrzymywania

- model racjonalny: konieczność przekazania jednostce informacjo o odżywianiu, ćwiczeniach oraz poziomie dostarczanej i wydatkowanej energii , obejmuje ona głównie diety i wiadomości o odżywianiu, programy nie są kosztowne, ale mają niską efektywność

- model społecznego uczenia się- interwencje oparte na tym modelu koncentrują się bezpośrednio na zachowaniu, przede wszystkim należy wyeliminować wzmocnienia wiążące się z niepożądanym zachowaniem, wprowadzić nowe pożądane zachowanie powiązane z nowym wzmocnieniem,, a także podstawowych sposobów nagradzania się, interwencje oparte na modelu społecznego uczenia się przynoszą dobre rezultaty

- podejście poznawczo- behawioralne- zwracanie uwagi na rolę myślenia, wyobrażeń, oczekiwań i przekonań w zmianie zachowania, główne założenie tego podejścia zakłada, że dzięki zmianie sposobu myślenia jednostka może zmienić swój system wartości , a to z kolei powoduje zmianę jej zachowania

5. LECZENIE CHIRURGICZNE - GASTROPLASTYKA – polega na obwiedzeniu żołądka za pomocą elastycznej opaski- METODY ŁĄCZONE- polegają na podzieleniu żołądka klamrą( staplerem) i połączeniu jego mniejszej części bezpośrednio z jelitem czczym, alternatywnie na usunięciu części żołądka i podzieleniu jelita cienkiego na 3 części- wprowadzanie balona do żołądka,- liposukcja tkanki tłuszczowej, usunięcie fałdów skórnych- domena chirurgów plastyków

leczenie chirurgiczne wykonywane jest tylko wobec osób z otyłością olbrzymią BMI>40 lub osoby z BMI pow. 35 i wysokim ryzykiem zagrażających życiu chorób towarzyszących, po bezskutecznej próbie leczenia zachowawczego

profilaktyka

Miedzynarodowy Dzień Walki z Otyłością 24 października

Serwis poświęcony jest leczeniu otyłości metodami chirurgicznymi. Zachęcam do zapoznania się z zawartością strony. Jej zasoby przeznaczone są zarówno dla osób zbierających informacje o metodach leczenia, przygotowujących się do operacji jak i osób po zabiegu. Zapraszam również do współtworzenia serwisu.