OSMANLI TARİHİ - · PDF file- FETRET DEVRİ başladı(1402-1413) - Anadolu Türk Siyasi...
Transcript of OSMANLI TARİHİ - · PDF file- FETRET DEVRİ başladı(1402-1413) - Anadolu Türk Siyasi...
YEDİİKLİM
DERSANESİ
OSMANLI TARİHİHAZIRLAYAN
ELİF YILDIZ
OSMAN BEY• Beyliğin kurucusudur.
• İlk merkez=SÖĞÜT
• Yarhisar,Karacahisar,İnegöl ve Bilecik
alındı.
• Beyliğin merkezi Söğüt’ten Bilecik’e taşındı.
• 1302’ de Bizans ile KOYUNHİSAR
(Bafeon) savaşını yapmıştır.(ilk)İznik yolu
açıldı.
• İlk bakır para(Mangır) basılmıştır.
• Bursa kuşatıldı ama alınamadı.
• Fahrüddin lakabıyla da bilinir.
ORHAN BEY• 1326 BURSA alınarak başkent yapılmıştır.
• 1329 PALEKANON (maltepe) SAVAŞI
-Bizans’ın Anadolu ile bağı kesilmiştir.
-Kocaeli yarımadası fethi tamamlandı
-İznik,İzmit,Gemlik alındı
• İZNİK geçici başkent yapıldı.
• KARESİOĞULLARI Osmanlı’ya katılmış böylece donanma gücüne sahip olunmuştur.(Anadolu Türk Birliği için ilk adım.)
• Ahilerin elindeki Ankara ele geçirildi.
• ÇİMPE KALESİ ile Osmanlı ilk defa RUMELİ’yeadım atmıştır.
• «SULTAN» ünvanını kullanan ilk Osmanlı padişahıdır.(Sultan’ül Guzat - Gaziler sultanı)
KURUMSALLAŞMA• Beylikten devlet düzenine geçildi
• İlk Divan teşkilatı
• İlk Vezirlik makamı (Alaeddin Paşa)
• İlk sancak sistemi
• İlk kadı,subaşı,ilk müderris ataması yapıldı.
! İlk Kadı «Karamanlı Dursun Fakih»
! İlk Müderris «Davud-i Kayseri»
• İlk medrese (İznik Süleyman Paşa)
• İlk düzenli ordu(Yaya ve Müsellem)
• İlk Osmanlı tersanesi Karamürsel’de kuruldu.
• İlk gümüş para(akçe)
I.MURAT• Sancak sistemi ile yetişen ilk padişah
• 1362 SAZLIDERE savaşı ile EDİRNE alındı Bizansın
batı ile bağlantısı kesildi.
• 1364 SIRPSINDIĞI SAVAŞI HAÇLILARLA yapılan
ilk savaş.Bulgar krallığı vergiye bağlandı.
! EDİRNE başkent oldu.
• 1371 ÇİRMEN de Sırplar yenildi.Sırp krallığı
Osmanlı’ya bağlandı.
• 1387 PLOŞNİK BOZGUNU balkanlarda ilk yenilgi.
• 1389 I.KOSOVA savaşı (ilk kez top kullanıldı)
• Germiyanoğulları,Hamitoğulları
alındı,Karamanoğulları ile ilk mücadele yapılarak
Anadolu Türk Birliği çalışmaları sürdürüldü.
KURUMSALLAŞMA
• İlk Yeniçeri ve Topçu Ocağı
• İlk Pençik sistemi
• İlk Tımar sistemi
• İlk Kazaskerlik ve İlk Veziriazamlık makamı.
! Çandarlı Kara Halil(Hayrettin) Paşa
• İlk Defterdarlık makamı(Çelebi BinMehmet)
• İlk eyalet(Rumeli beylerbeyliği)
• İlk Rumelibeylerbeyi « Lala Şahin Paşa»
• İlk Veraset sistemi değişikliği
I. BAYEZİD (YILDIRIM)
• İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı padişahı.
! ANADOLUHİSARI yapıldı.
• Anadolu Türk Siyasi Birliğini büyük ölçüde sağlayan İlk
Osmanlı padişahı.
• KIRKDİLİM SAVAŞI (1392) ile Kadı Burhaneddin devletine
son verildi.
• Anadolu beylerbeyliği kuruldu.(Kütahya)
• 1396 NİĞBOLU savaşında haçlılar yenilgiye uğratıldı.
Bulgar krallığı ele geçirildi.
! Abbasî Halifesi «I. Mütevekkil» kendisine «Sultan-ı İklim-i
Rum» ünvanını verdi.
• İlk büyük tersane « Gelibolu» tersanesidir.
• İlk Osmanlı hastanesi Bursa’da açıldı.
ANKARA SAVAŞI (1402)
- FETRET DEVRİ başladı(1402-1413)
- Anadolu Türk Siyasi Birliği bozuldu.
- Yıldırım Beyazid ,Timur’a esir düştü.
!!!Fetret döneminin en önemli olayı ; MUSA
ÇELEBİ’nin İstanbul’u kuşatmasıdır.
* Mehmet Çelebi Amasya
* Musa Çelebi Bursa
* İsa Çelebi Balıkesir
* Süleyman Çelebi Edirne’de
hükümdarlıklarını ilân etmişlerdir.
I.MEHMET (ÇELEBİ)
• Devletin 2. kurucusu sayılır.
• Saruhan ve Menteşeoğulları beyliklerine son
verdi.
• 1416 VENEDİK ile ilk deniz savaşı yapıldı.
• Cenevizlilerden Samsun alındı.
• ŞEYH BEDRETTİN İsyanı(ilk dini ve
ekonomik nedenli isyan)
(Torlak Kemal ve Börklüce Mustafa)
• DÜZMECE MUSTAFA İsyanı
II.MURAT • «HAYIR BABASI» olarak anılmıştır.
• İstanbul’u kuşatan 2. Osmanlı padişahı.
• Aydın,Germiyan ve Hamitoğullarına son
vermiş.
• Begrat kuşatıldı ama alınamadı.
• 1444 EDİRNE –SEGEDİN ANTLAŞMASI
• II.MURAT tahtı oğlu II.MEHMET’e bıraktı.
• 1444 VARNA SAVAŞI
• 1448 II.KOSOVA SAVAŞI
• Enderun Mektebi açılmıştır.
• Yeniçerilerin ilk isyanı (Buçuktepe isyanı)
YÜKSELME DÖNEMİ
1453-1579
1-) II.MEHMET (1451-1481) (FATİH)
2-) II.BAYEZİD (1481-1512) (SOFU)
3-) I.SELİM (1512-1520) (YAVUZ)
4-) I.SÜLEYMAN (1520-1566) (KANUNİ)
• SOKULLU MEHMET PAŞA (1564-1579)
5-) II.SELİM (1566-1574)(SARI)
6-) III.MURAT (1574-1595)
II.MEHMET (F.S.MEHMET)• 1453 İSTANBUL alındı.(Rumelihisarı)
• HAKAN’ÜL BAHREYN, SULTAN’ÜL BERREYN
İki denizin sultanı ve iki karanın hakanı(F.S.Mehmet)
• Yükselme ve İmparotorluk Dönemi başladı.
• Ortaçağ bitti,Yeniçağ başladı.
• Ortodoks kilisesinin koruculuğu Osmanlı’ya geçti.
• RÖNESANSI başlattı.
• COĞRAFİ KEŞİFLERE neden oldu.
• FEODALİTE yıkıldı yerine Merkezi krallıklar
kuruldu.
II.MEHMET
ANADOLU FETİHLERİ• Karamanoğullarından Konya ve Karaman alındı.(1451-İlk fetih)
• Amasra (Ceneviz)
• Sinop (Candaroğullarından) alındı.
• Trabzon Rum İmparatorluğu’na son verildi.
• 1473 OTLUKBELİ Savaşı (Uzun Hasan)
• (AKKOYUN XOSMANLI)
BATI FETİHLERİ• BELGRAT hariç tüm Sırbistan alındı.
• Mora yarımadası alındı Balkan yarımadası fethi tamamlandı.
• Eflak ve Boğdan
• Bosna ve Hersek
• Arnavutluk fethedildi.
DENİZLERDEKİ FETİHLER
• 1463-1479 arasında VENEDİK ile
savaşıldı.
• 1479 OSMANLI-VENEDİK anlaşmasıyla
İLK ticari ayrıcalık verildi.(Balyos=Venedik
elçisi)
• Ege adaları alındı.(TELSİM)
• 1478 Kırım Osmanlı’ya bağlandı. (Gedik
Ahmet Paşa)
• RODOS kuşatıldı ama alınamadı.
• 1481 Otranto seferi.(İtalya)
Kurumsallaşma• Devletten imparotorluk düzenine geçildi.
• Enderun mektebi kurumsallaştı.
• İlk Altın para.
• «Sahn- Seman Medresesi» açıldı.
• «Kanunname-i Ali Osman» yasalarını yaptı.
• Cülus Bahşişi. Sancağa çıkma. Müsadere usulü yasallaştı.
• Devlet yalnız padişahındır.
• Kardeş katli vaciptir.
• Divan başkanlığı sadrazama bıraktı.
• Türk Kökenli devlet adamlarının sadrazam olması yasaklandı.
II.BEYAZİD• CEM SULTAN OLAYI(Dış sorun)
• Karamanoğulları,Memlükler,RodosŞövalyeleri,Fransa ve Papa’dan yardım istedi
• Karamanoğulları’na son verildi.
• Memlukler ile savaşıldı (İlk)
• Modon,Koron,İnebahtı,Navarin limanları alındı.
• İspanya’da baskı altında olan Müslümanlar ve Yahudileri Osmanlı topraklarına yerleştirilmiştir.
• Kili ve Akkerman alınarak Boğdan’ın fethi tamamlanarak KIRIM ile kara bağlantısı sağlandı.
• ŞAHKULU İSYANI (iran etkili) sonucu oğlu Yavuz tarafından tahttan indirildi.
I.SELİM (YAVUZ)
• 1514 ÇALDIRAN SAVAŞI (Safeviler)
• 1515 TURNADAĞ SAVAŞI (Dulkadiroğulları’na son
verildi.Anadolu siyasi birliği kesin olarak sağlanmıştır)
• 1516-1517 MERCİDABIK-RİDANİYE SAVAŞI
• Memlük Devleti yıkıldı.
• Mısır,Hicaz,Filistin ve Suriye alındı.
• HALİFELİK ve Kutsal Emanetler Osmanlı’ya geçti.
• Son Abbasi halifesi III.Mütevekkil Yavuz Sultan Selim’e
Mekke ve Medine’nin Hizmetçisi (Haremeyn-i Şerefeyn)
ünvanı verilmiştir.
• BAHARAT YOLU ve Memlük hazinesi Osmanlı’ya
geçti.
• Bozoklu Celal isyanı.(Yozgat)
I.SÜLEYMAN
1520-1566
En parlak dönem.
En uzun taht süresi
İSYANLAR:
Canberdi Gazali İsyanı (1521)(Suriye)
Ahmet Paşa İsyanı (1524) (Mısır)
Baba Zünnun İsyanı (1526) (Yozgat)
Kalenderoğlu İsyanı (1527) (Adana)
BATIDAKİ FETİHLER
• 1521 BELGRAT Macarlardan alındı.
• 1526 MOHAÇ Meydan Savaşı
*Macarların Belgrat’ı geri almak istemesi
!!! Dünya’nın en kısa süren savaşı.
-Macaristan Osmanlı’ya bağlandı.
-Jan Zapolya Macar kralı oldu.
-Avusturya ile sınır komşusu olundu.
• 1529 I.Viyana Kuşatması
• 1532-1533 Alman-Avusturya Seferi
• 1533 İSTANBUL (İbrahimPaşa)Ant.
Avusturya Arşidükü = Osmanlı sadrazamı
• 1535 Fransa’ya KAPİTÜLASYON tanındı.
• 1566 Zigetvar Seferi.(Macaristan)
DOĞU
• 1534, 1548 ve 1553’te İran seferleri yapıldı.
• 1555 AMASYA ANLAŞMASI (İran ile ilk antlaşma)
!!! BAĞDAT alındı.
DENİZLER
• 1522 Rodos alındı.
• 1533 Cezayir(Hızır Reis)Osmanlıya katıldı.
• 1538 Preveze Deniz Savaşı (Akdeniz Türk Gölü)
• 1538-1553 Hint Deniz Seferleri (Başarısız)
• 1553 Trablusgarp alındı.
• 1560 Cerbe Savaşı.
• 1565 Malta Adası kuşatıldı ama alınamadı (tek)
• 1566 Sakız alındı.
SOKULLU MEHMET PAŞA
II.SELİM-III.MURAT
• 1571 KIBRIS (Lala Mustafa paşa)alındı.
• 1571 İNEBAHTI Deniz Savaşı. (1)
• 1574 TUNUS Fethedildi.
• 1575 LEHİSTAN (Polonya)himayeye alındı
• 1577 FAS «Vadi’üs seyl» Savaşı .
• DON-VOLGA Projesi (İpek Yolu)
• SÜVEYŞ KANALI Projesi (Baharat Yolu)
• MARMARA-SAKARYA Projesi
DURAKLAMA DÖNEMİ
1579-1699• III.MURAT (1574-1595) (Doğuda en geniş sınır)
• III.MEHMET (1595-1603) (son sancağa çıkan )
• I.AHMET (1603-1617) (ilk kafeste yetişen)
• I.MUSTAFA (1617-1618) (İki kez tahtta çıkan)
• II.OSMAN (1618-1622) (Genç)
• I.MUSTAFA (1622-1623)
• IV.MURAT (1623-1640) (II.Bağdat Fatihi)
• I.İBRAHİM (1640-1648)
• IV.MEHMET (1648-1687) (Batıda en geniş sınır)
• II.SÜLEYMAN (1687-1691)
• II.AHMET (1691-1695)
• II.MUSTAFA (1695-1703) (Ordunun başında son sefere çıkan )
(11)
DURAKLAMA NEDENLERİ• «Ekber-Erşed»(Kafes sistemi)
• «Beşik Ulemalığı»(Alimin oğlu Alimdir)
• Tımar sisteminin bozulması,iltizamın
yaygınlaştırılması
• «Devlet Ocak İçindir» anlayışı
• Devletin doğal sınırlara ulaşması(dış neden)
• Coğrafi Keşifler(dış neden)
• Rönesans (dış neden)
• Kutsal İttifak
DURAKLAMA DÖNEMİ
SİYASİ OLAYLAR
V ENEDİK
A VUSTURYA
R USYA
İ RAN
L EHİSTAN
İRAN
• 1590 FERHAT PAŞA ANT.
!!Doğuda en geniş sınır.
• 1611 NASUH PAŞA ANT
!!!Doğuda ilk yenilgi.
• 1618 SERAV ANT
• 1639 KASR-I ŞİRİN ANT.
!!!Günümüz Türk-İran sınırı.
LEHİSTAN
*1621 HOTİN ANT.
(Yeniçeriler tarafından öldürüldü-İLK )
*1672 BUCAŞ ANT.(Batıda en geniş sınırlar-IV.Mehmet-Fazıl Ahmet )
(Osmanlının SON YENİ TOPRAK kazancı)
(Ukrayna)
VENEDİK
• 1645-1669 GİRİT KUŞATMASI
• 24 YIL sonunda GİRİT alındı.
• IV.MEHMET,Fazıl Ahmet Paşa
• (Denizlerde en geniş sınırlar)
RUSYA• 1678 ÇEHRİN Kalesi alındı. IV.MEHMET
döneminde, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
• 1681 BAHÇESARAY ANT. (Rusya ile ilk ant.)
-20 yıl savaş yok.
-Dostluk ant.
-Dinyeper nehri sınır.
-Rusya’dan ilk kez toprak alındı.
• 1700 İSTANBUL ANT.
-Azak kalesi Rusya’ya bırakıldı.
-Rusya İstanbul’da elçi bulunduracak.
-Rusya karşısında ilk yenilgi ve toprak kaybı
AVUSTURYA• 1596 Haçova Meydan Savaşı (III.MEHMET-Son kazanılan
meydan savaşı)
• İran savaşları ve Celali isyanları nedeniyle;
• 1606 ZİTVATORUK Ant.(I.AHMET) * (Arşidük=Padişah)*
• 1664 VASVAR Ant.(Avusturya’dan son kez toprak alındı)
• 1683 II.VİYANA KUŞATMASI (IV.MEHMET)
-Avusturya’nın Protestan Macarlara baskı yapması üzerine yapıldı.
-Osmanlı başarısız oldu.Merzifonlu idam edildi.
-KUTSAL İTTİFAK kuruldu.(16 yıl savaşları)
-Osmanlı savunmaya,Avrupa devletleri saldırıya geçti.
• 1699 KARLOFÇA Ant.
-Temeşvar ve Banat dışında tüm Macaristan Avusturya’ya
-Podolya ve Ukrayna Lehistan’a
-Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e bırakıldı.
DURAKLAMA DÖNEMİ
ISLAHATLAR
• Tarhuncu Ahmet Paşa (IV.Mehmet)
• II.OSMAN
• Kuyucu Murat Paşa(I.Ahmet)
• IV.MURAT (Koçi Bey Risalesi)
• I.AHMET
• Köprülü Mehmet Paşa(IV.Mehmet)
• Batılı,köklü,kalıcı ıslahatlar değil
• Baskı,şiddet var.Askeri ve mali alanda.
GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)
• II. Mustafa (1695 – 1703) (Edirne olayı)
• III. Ahmet (1703 –1730)(Batılı tarzda ilk ıslahatlar)
• I. Mahmut (1730–1754)(Batılı tarzda ilk askeri «)
• III. Osman (1754 – 1757)
• III. Mustafa (1757 – 1774) (ilk iç borçlanma )
• I. Abdülhamit (1774 – 1789)
• III. Selim (1789 – 1807) (Kabakçı Mustafa isyanı)
!!! (ISLAHATÇILAR KIRMIZI)
(7)
GERİLEME DÖNEMİ
• 1711 PRUT Ant.
-Azak kalesi geri alındı.
-Rusya İstanbul’daki elçiyi geri çekti
-Osmanlı için kaybettiği toprakları geri alma umudu
doğdu.
• 1718 PASAROFÇA Ant.
-Mora Venedik’den geri alındı.
-Dalmaçya kıyıları alınamadı.
-Belgrat Avusturya’ya bırakıldı.
!!! Batının üstünlüğü kabul edildi barış süreci
başladı.
!!! LALE DEVRİ başladı.
• 1739 BELGRAT Ant.
(18.yy’nın son ve en karlı ant)
-Belgrat geri alındı.
-Rusya Karadeniz’de gemi bulunduramayacak
-Azak kalesi yıkılmak şartıyla Rusya’ya bırakıldı.
!!!Karadeniz yeniden Türk gölü oldu.
!!! 1740’da I.Mahmut Fransa’ya verilen
kapitülasyonları sürekli hale getirdi.
• 1746 II.KASR-I ŞİRİN (KERDEN) Ant.
!!! İran’la kalıcı barış sağlandı
• 1770 Çeşme Bozgunu (III.Mustafa) (2)
-Rusya’nın Belgrat Ant.ile Karadeniz’e çıkamaması
• 1774 KÜÇÜK KAYNARCA (I.Abdülhamit)
!!! 18.YY’ın en ağır antlaşması.
*Kırım bağımsız oldu.
*Kırım halkı dini yönden Osmanlı halifesine bağlı
kalacak.
*Rusya Karadeniz’de gemi bulundurabilecek.
*Ortodoksların koruyuculuğu Rusya’ya geçti
*Rusya İstanbul’da elçilik,balkanlarda konsolosluk
açacak.
*Osmanlı Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek
*Osmanlı Rusya’ya kapitülasyon verecek
• 1779 Aynalıkavak Tenkihnamesi ile Rusya
tarafından Şahin Giray Kırım hanı olarak atandı.
• 1783 Rusya Kırım’ı işgal etti.
• 1791 ZİŞTOVİ Ant.
-Avusturya ile Fr. İhtilali sonrası kalıcı barış sağlandı
• 1792 YAŞ Ant.
-Kırım Rusya’ya bırakıldı.
-Kaybedilen toprakları geri alma umudu sona erdi.
-Gerileme dönemi bitti , Dağılma dönemi başladı.
• 1798 Fr Mısır’ı işgali ( III. Selim)
*Rusya ve İngiltere’den yardım alındı.
!!! İlk Denge Politikası örneği
*Rusya ilk kez boğazlardan serbest olarak geçti.
*İngiliz donması İskenderiye’de FR. donanmasını
mağlup etti
*Nizam-ı Cedit ordusu Suriye Akka Kalesi önlerinde
İlk başarısını elde etti (Cezzar Ahmet Paşa)
• 1801 EL ARİŞ Ant ile FR. Mısır’dan çekildi.
GERİLEME ISLAHATLARI
III.AHMET (1703-1730)• Avrupa tarzı ilk ıslahatlar.
• LALE DEVRİ(1718-1730)(Damat İbrahim Paşa)
• Şair «Nedim»
• Minyatür ustası «Levni»
• İlk geçici elçilik.(Paris = Yirmisekizinci Mehmet Çelebi)
• İlk özel matbaa.(İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi)
• İlk eser « Van Kulu Lügatı»
• Yalova’da kağıt ,İstanbul’da kumaş ve çini fabrikası.
• İtfaiye teşkilatı(tulumbacılar ocağı)
• Tercüme Heyeti kurularak Doğu klasikleri Türkçe ’ye çevrildi, kütüphaneler açıldı.
• Sivil mimari gelişti. ( Barok, Gotik, Rokoko)
• İlk çiçek aşısı
• 1730 Patronu Halil İsyanı (Matbaa’ya dokunulmamıştır)
I.MAHMUT (1730-1754)
• Avrupa tarzı askeri alanda ilk ıslahatçı.
• Kont do Bonnevale = Humbaracı Ahmet
Paşa
• Humbaracı ocağı ıslah edildi.
• Hendesehane (Avrupa tarzında ilk askeri
okul)
• Ordu ;bölük-alay-tabur olarak bölümlere
ayrıldı.
• 1740 Fransa’nın kapitülasyonları sürekli
hale getirildi.
III.MUSTAFA (1757-1774)
• Sadrazam Koca Ragıp Paşa
• «Baron Dö Tot» tarafından Sürat topçuları
ocağı kuruldu.
• Mühendishane-i Bahr-i Hümayun
(Deniz Mühendishanesi)
• Esham sistemi (ilk iç borçlanma)
I.ABDÜLHAMİT (1774-1789)
• Sadrazam Halil Hamit paşa ve Cezayirli Hasan
Paşa.
• Esham senetleri ilk kez uygulamaya
konmuştur.
• İstihkam okulu açılmıştır.
• İlk Yeniçeri sayımı yapılmış ve Ulufe
alım/satımı yasaklanmıştır.
• Cülus bahşişi kaldırılmıştır.
III.SELİM (1789-1807)
• NİZAM-I CEDİT (yeni düzen)ordusu kuruldu.
• İrad -ı cedit hazinesi.
• İlk daimi elçilik (Londra=Yusuf Agah Efendi)
• Mühendishane-i berri hümayun
(Kara Mühendishanesi)
• Matbaa-i Amire
• Fransızca askeri okullarda zorunlu yabancı dil
• Askerlere fes , pantolon,ceket giyme zorunluluğu.
• Meşveret(danışma)meclisleri açılarak devlet
adamlarına Layihalar(raporlar) hazırlatıldı.
• Yerli malına halk teşvik edildi.
• 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile IV. Mustafa tahtta
çıktı.(Yenilik karşıtıdır-Yeniçeriler etkili)
DAĞILMA DÖNEMİ PADİŞAHLARI
(1792-1922)
1) III.SELİM (1789-1807)
2) IV.MUSTAFA (1807-1808)
3) II.MAHMUT (1808-1839)
4) ABDÜLMECİT (1839-1861)
5) ABDÜLAZİZ (1861-1876)
6) V.MURAT (1876-1876)
7) II.ABDÜLHAMİT (1876-1909)
8) V.MEHMET REŞAT (1909-1918)
9) VI.MEHMET VAHDETTİN (1918-1922)
SİYASİ OLAYLAR
• Sırp isyanı (1804)
*Milliyetçilik , Panslavizm
-Bükreş ant = ayrıcalık (1812)
-Edirne ant = Özerklik (1829)
-Berlin ant = Bağımsızlık (1878)
!!! İlk ayaklanan ve ilk ayrıcalık kazanan
SIPLARDIR.
• Yunan İsyanı (1820-1829)
-Milliyetçilik
-Panslavizm
-Avrupa’nın desteği
-Megola İdea
-Etnik-i eterya
(Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşadan yardım
istendi)
• 1827 Navarin Olayı (3)
• 1829 EDİRNE Ant.
*Yunanistan bağımsız oldu (İLK)
!!! 1830 Fransa Cezayir’i işgal etti.
(Kuzey Afrika’da İLK toprak kaybı )
• Mısır sorunu (1833-1840)
-Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali paşa isyan etti
-Avrupa’dan istenilen yardım gelmedi.
-Rusya’dan yardım alındı.(DIŞ SORUN)
• 1833 Kütahya Ant.(Osmanlı-M.Ali Paşa)
*Mısır,Suriye,Girit;Kavalalı’ya
*Cidde ve Adana valilikleri oğlu İbrahim Paşa’ya vergileri
Osmanlı’ya ödenmek şartıyla bırakıldı.
• 1839 M.Ali Paşa tekrar isyan etti(Nizip savaşı)
• 1840 Londra Konferansı
• (OSM,İNG,AVUST,PRUSYA,RUSYA)
-Mısır valiliği(Hidivlik) Kavalalı ve oğullarına bırakılarak
saltanata dönüştü.
-Mısır ve diğer valiliklerin vergileri Osmanlı’ya ödenecek.
• Boğazlar sorunu(1833-1841)
• 1833 HÜNKAR İSKELESİ Ant. (Osm-Rus)
*Osmanlı’ya bir saldırı olursa Rusya askeri yardımda
bulunacak,Rusya’ya saldırı olursa Osmanlı boğazları diğer
devletlere kapatacak.
!!!Osmanlı Boğazlar üzerinde egemenlik haklarını SON kez tek
başına kullandı.
!!!Boğazlar sorunu başladı.(8 yıl geçerli)
• 1838 BALTA LİMANI ANT.
*Osmanlı İngiltere’nin açık pazarı haline geldi.
!!! Osmanlı’nın ekonomisine vurulan en büyük BALTA
• 1841 Londra Konferansı
(OSM,İNG,AVUST,PRUSYA,FRANSA)
- Boğazlar tüm devlerin ticaret gemilerine açık,barış
zamanında savaş gemilerine kapalı olacak
!!!Boğazlar uluslararası statü kazandı.
II.MAHMUT (SENED-İ İTTİFAK)• Sekban-ı Cedit Ordusu, Eşkinci Ocağı açıldı.
• 1826 Vakay-i Hayriye(Yeniçeri ocağı kaldırıldı. Asakir-i Mansure-i
Muhammediye kuruldu)
• Redif birlikleri, Müşirlikler(Maraşel) ,başkomutanlık(Seraskerlik yerine)
• 1831’de ilk nüfus sayımı yapıldı.(askeri amaçlı)
• Dar-ı şurayı askeri açıldı.
• Divan yerine Bakanlıklar kuruldu.
• Ayanlıklar kaldırıldı muhtarlıklar kuruldu.
• Eyalet sistemi kaldırıldı yerine İller kuruldu
• Enderun kaldırıldı yerine Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı.
• Tımar sistemi kaldırıldı, Memurlara maaş bağlandı.
• Müsadere usulü kaldırıldı.
• Meclis-i valay-ı ahkam-ı adliye(kanun yapma, memur yargılama)
• Dar-ı şurayı Babıali (Bürokratik)
• Avrupaya ilk defa öğrenci gönderildi.
• Rüştiye (ortaokul), Tıbbiye, Harbiye, Mızıka-ı Hümayun
• ‘’Takvim-i Vakayi ‘’ adı ile ilk resmi gazete çıkarıldı.
• İlköğretim zorunlu hale getirildi.
• Memurlara pantolon ve fes zorunluluğu getirildi.
• Pasaport ve Mirur belgeleri uygulaması başladı.
• Posta ,polis ve karantina teşkilatı kuruldu.Porte.
ABDÜLMECİT (1839-1861)
KIRIM SAVAŞI (1853-1856)
Neden: Rusya’nın Londra konferansı kararlarına tepkisi
1853’te Sinop Baskını (4)
• İng,Fransa,Piyomento,Prusya‘dan alınan yardımla Osmanlı
savaşı kazandı.(Denge)
!!! İlk dış borç İngiltere’den alındı.
• 1856 Islahat Fermanı
• 1856 PARİS Ant.
*Osm.Devleti Avrupa devleti sayılacak (Kazanan)
*Osmanlı toprak bütünlüğünü Avrupalı devletler koruyacak (Zayıf)
*Rusya ve Osm.Devleti Karadeniz’e çıkamayacak (Yenik)
!!!Osm.kazanan taraf olarak imzaladığı ve son karlı
antlaşmasıdır.
ABDÜLMECİT• ilk devlet Bankası 1847’de Bank-ı Dersaadet (İST)
• İlk özel Banka 1856 ‘de Bank-ı Osmani (OSM)
• İlk kağıt para “Kaime-i Mutebere” basıldı.
• İlk deniz yolu işletmesi kuruldu.(Şirket-i Hayriye)
• İlk demir yolu yapıldı. (İzmir – Turgutlu arasında)
• İlk Posta Nezareti açıldı
• İlk Askeri Lise (İdadi) açıldı
• ilk erkek öğretmen okulu “Darülmuallim” açıldı(1848)
• ilk Kız Rüştiyesi (ortaokul) açıldı.
• ilk yarı resmi gazete “Ceride-i Havadis” çıkarıldı. (1841)
• ilk özel gazete Tercüman-ı Ahval (1860 Agah Efendi ve Şinasi)
• Tasvir- Efkar çıkarıldı (1862) (Şinasi)
• Mülkiye Mektebi açıldı.
• Encümen-i Daniş (Bilim Komisyonu)
• Mecidiye adıyla nüfus kimlikleri çıkarıldı.
• Mecidiye madeni para basıldı
• Müsadere tamamen kaldırıldı.(Tanzimat) Mustafa reşit paşa
• İltizam kaldırıldı ( Muhassıllık) (Islahat Fermanı)
ABDÜLAZİZ (1861-1876)• Avrupa gezisine çıkan ilk Osmanlı padişahıdır
• 1863’te Bank-ı Osman-i Şahane kuruldu.(Para basma yetkisi)
• 1867’de Memleket Sandıkları (Emniyet Sandığı) kurulmuştur.
• 1863 İlk kez posta pulu kullanıldı.
Sayıştay (Divan-ı Muhasebat)
Danıştay (Şurayı Devlet)
Yargıtay (Divan-ı Ahkam-ı Adliye)
• 1864’de, çıkarılan “Vilayet Nizamnamesi” ile ülke; vilayet, liva (sancak), kaza ve köy şeklinde teşkilatlandırıldı.
• 1868’te Mecelle (Medeni kanun) Ahmet Cevdet paşa
• 1869’da Süveyş Kanalı açıldı.
• 1863’te Galatasaray Sultanisi (Lisesi) açıldı.
• 1863’te Darüşşafaka Cemiyeti. 1873’te Darüşşafaka Lisesi
• 1868’te Hilal-i Ahmer Cemiyeti kuruldu(1935 Kızılay)
• 1869’da Maarif-i Umumiye Nizamnamesi çıkarıldı.
• 1870’de Darülfünun (üniversite) açıldı.
• 1870’te Darülmuallimat adıyla ilk kız öğretmen okulu.
• 1870 İtalya,1871 Almanya siyasi birliğini sağladı.
II.ABDÜLHAMİT (1876-1908)
• 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı
• 23 Aralık 1876 I.MEŞRUTİYET
*Sadrazam Mithat Paşa
*Genç Osmanlılar-Osmanlıcılık
• İlk Anayasa Kanun-i Esasi yürürlüğe girmiştir.
• 1877-1878 Osm-Rus Savaşı (93 Harbi )
- Rusya Paris ant. İhlal etti
- Erzurum Aziziye Tabyaları(Gazi Muhtar Ahmet Paşa - Nene Hatun)
- Plevne savunması (Gazi Osman Paşa)
- Avrupa’dan yardım alamayan Osm.yenildi.
Ayastefanos (Yeşilköy) Ant. (1878)
*Sırbistan,Romanya,Karadağ bağımsız oldu.(ikisi)
*Kars,Ardahan,Batum,D.Beyazid,Eleşkirt Rusya’ya bırakılacak. (Ayastefanos)
(D.Beyazid,Eleşkirt Osm.’ya bırakıldı) (Berlinde değişen)
*Bosna-Hersek özerklik verilecek
(Yönetimi geçici olarak Avusturya’ya bırakıldı)
*Rusya’ya bağlı büyük Bulgar krallığı kurulacak.
(Bulgar krallığı 3’e ayrıldı.)
*Teselya Yunanistan’a bırakılacak.
*Osm. Rusya’ya 30 milyon altın savaş tazminatı ödeyecek.
(60 milyon savaş tazminatı)
*Ermeni ve Rumların oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak.
!!! Geçersizdir.Yerine BERLİN ANT. İmzalandı.
!!! Ermeni sorunu başladı.
İstibdat (Baskı )dönemi
• II.Abdülhamit, Osm-Rus savaşını bahane ederek meclisi
kapattı.
• iSTiBDAT(Baskı) DÖNEMi başladı(1878-1908)
• İttihat-Terakki Cemiyeti kuruldu(1889)
• Ermenilere karşı Hamidiye Alayları kurulmuştur
• Yıldız İstihbarat Teşkilatı(Hafiyelik)kuruldu.
• 1878 KIBRIS İngilizlere üs olarak verildi.
• 1881 Düyun-u Umumiye(Muharrem Kararnamesi)
• 1883 Reji idaresi kuruldu.
• 1881 TUNUS’ u Fransızlar
• 1882 MISIR’ ı İngilizler işgal etti.
• 1897 Dömeke Meydan Savaşı (Yunan-Osmanlı)-Girite
özerklik verildi.
• 1905 FAS Fransızlar tarafından işgal edildi.
II.Meşrutiyet (1908)Nedenleri:
• 1908 Reval görüşmeleri
• İttihat-Terakki cemiyetinin çalışmaları(Türkçülük)
• Halkı yeniden yönetime katarak dağılmanın önüne geçmek
• Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.
Bosna-Hersek Avusturya tarafından ilhak edildi
Girit ise Yunanistan tarafından işgal edildi.
(31 MART OLAYI)
Ahrar Fırkası,Avcı Taburları,Volkan Gazatesi etkilidir.
• Hareket Ordusu ayaklanmayı bastırdı.
-Komutan; Mahmut Şevket Paşa
-Kurmay Başkanı; M.Kemal
• II. Abdülhamit’ in tahttan indirildi yerine V. Mehmet Reşat geçirildi
• 1909 Anayasa değişikliği yapıldı.
• İttihat ve Terakki güç kazandı.
!!! Osmanlı’da rejime karşı çıkan ilk ve tek isyan (İrtica)
!!! Mustafa Kemal’in adının duyulduğu ilk gelişmedir.
V.MEHMET REŞAT(1909-1918)
• 1911 Trablusgarp Savaşı (İtalya-Osmanlı)
• 1912 Uşi Antlaşması
• 1912 I. Balkan Savaşı
(Osmanlı X Bulgaristan-Yunanistan-Sırbistan-Karadağ)
• 1912 Londra Antlaşması(BADEM-Midye-Enez sınır)
• 1913 II. Balkan Savaşı
(Bulgaristan X Yunanistan-Sırbistan-Karadağ-Romanya)
İSTANBUL ANT. = Osmanlı X Bulgaristan
ATİNA ANT. = Osmanlı X Yunanistan
İSTANBUL ANT. = Osmanlı X Sırbistan
• I.DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
VI.MEHMET VAHDETTİN (3 Temmuz 1918-1Kasım 1922)
• Ahmet İzzet Paşa hükümeti adına Bahriye Nazırı Rauf Orbay
Mondros Ateşkesi (30 Ekim 1918) imzaladı.
• 1 Kasım 1922'de I.TBMM saltanatı kaldırdı.
• 4 Kasım'da son sadrazam Ahmet Tevfik Paşa istifa etti.
• Son halife Abdülmecit Efendi
(Halil-İbrahim)
MERKEZ TEŞKİLAT
Bâb -ı Meşihat
Molla Fenarî
OSMANLI DEVLETİ’NDE EYÂLET SİSTEMİ
Merkeze Bağlı
(Saliyanesiz/Yıllıksız)
✎ Dirlik (Tımar) uygulanır
✎ Vergi vermez
Rumeli,
Anadolu,
Karaman,
Sivas,
Bosna,
Erzurum,
Merkeze Bağlı Olmayan
(Saliyaneli/Yıllıklı)
✎ İltizam uygulanır
✎Vergi verir
M ısır
u
H abeş
a
B asra
B ağdat
e
T unus
T rablusgarp
e
Ç ezayir
a
Y emen
İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) ✎ Yöneticilerine han,
bey, voyvoda vb. adlar
verilmiştir.
• Eflâk-Boğdan
(Voyvoda)
• Kırım(Giray-Han)
• Hicaz (Şerif-Emir)
• Erdel(Bey)
* Zekât
Şer’i hukuk temelini İslâm
hukukundan almış olup,
Müslüman halk için geçerli
olan hukuk sistemidir.
!!!Gayr-i müslimler kendi
hukuk kurallarına göre
yargılanmıştır.
-Şeyhülislam
-Kazasker
-Kadı(Taşra’da)
Örfî hukuk ise temelini eski
Türk geleneklerinden,
fermanlardan, beratlardan,
kanunnâme ,adaletnâmeler
den almıştır. Örfî hukuk
kuraları daha çok sosyal
yaşamın düzenlenmesini
sağlamıştır.
-Nişancı divandaki temsilcisi
SANATHAT: Güzel Yazı sanatı(Arap Harfleri)
Hattatlar:
*Şeyh Hamdullah
*Hafız Osman
*Mustafa Rakım efendi
*Ahmet Akşemseddin Karahisari
TEZHİP: Kitap süsleme sanatı
Müzehhip: Kara Mehmet
MİNYATÜR: Kitap Resmi (Nakış-Tasvir)
Nakkaş-Musavverler:
*Nakkaş Osman: Hünername
*Matrakçı Nasuh: Sefer-i Irakeyn
*Levni : Sürname
*Nigari, Seyyid Lokman, Sinan Bey, Şiblizade Ahmet
RESİM
*İlk resmini yaptıran padişah; Fatih (İtalyan Bellini)
*Avrupa’ya resim eğitimi için ilk öğrenci gönderen; Fatih (Sinan
Paşa)
*Fatih’in «Gül koklayan tablosu» ressamı Şiblizade Ahmet
Efendi
*İlk resim sergisini açan; Şeker Ahmet Paşa (Abdülaziz)
*Osman Hamdi Bey; Arkeoloji müzeciliğinin ve Sanay-i Nefise
mektebini’nin kurucusu(Silah Tacirleri ,Kaplumbağa Terbiyecisi)
TİYATRO
*Güllü agop tarafından kuruldu
*Darü’l Bedayi (Tiyatro okulu)
*İlk yazılan eser; Şair Evlenmesi(Şinasi)
*İlk sergilen eser; Vatan Yahut Silistre(Namık Kemal)
MÜZİK
*Darü’l elhan (Müzik okulu)
Müzisyenler:
*Buhurizade Itri Efendi: Klasik Türk Müziğinin kurucusu.
- Cuma Selası, Kutsal emanetler odası mevlüdi, bayram tekbiri besteleri
ünlüdür.
*Tamburi Cemal Bey: Çeçen Kızı
*İsmail Dede Efendi: Yine bir Gülnihal
*Safiyüddin Urme
*Abdülkadir Meraği
*III. Selim: Suzi Dilara Makamını bulmuştur.
ŞİİR
• Şüera: Şaiirlerin oluşturduğu sınıf
• Sultan’üş Şüera: Yetenekli şairlere verilen ünvan
Divan şairleri
*Nedim: Lale devri şairi.
*Fuzuli: Leyla ile Mecnun (mesnevi tarzı)
*Nefi, Baki, Nergisi: İksir-i Saadet( IV. Murat’a sunmuştur)
OSMANLI’DA BİLİMMATEMATİK-ASTRONOMİ
*Ali Kuşçu: Osmanlı’da matematiğin kurucusu.Fatih döneminde Sahn-ı
Seman medresesinde hocalık yapmıştır.(Fethiye-Muhammediye)
*Kadızade-i Rumi: Uluğ Bey rasathanesinde öğrenim görmüştür.
*Molla Lütfi: Ali Kuşçu’nun öğrencisi. Harname «Eşşek» kitabı.
*Matrakçı Nasuh
*Sinan Paşa
*Hazerfen Ahmet Çelebi: İlk kanatla uçan insan
*Lagari Hasan Çelebi: İlk roketle uçan insan
*Takiyüddin Mehmet: İlk rasathaneyi kuran
TIP
*Sabuncuoğlu Şerafettin: «Türk Plastik Cerrahisinin ve Dermotolojinin
Babası»,Panzehiri bulmuştur .Mücerrebname, Cerrahat’ül Haniyye önemli
eserleridir.Fatih döneminde Amasya Darüşşifasında hocalık yapmıştır.
*Akşemseddin: Fatih dönemi. «Mikrobiyolojinin Babası». Maddet’ül
Hayat en önemli eseridir.
*Altunizade: Fatih dönemi.Üroloji alanında çalışmıştır
DİN (ŞEYHÜLİSLAMLAR)
*Molla Fenari: İlk Şeyhülislam (II.Murat) Ayna’ül Ayan
*Medeni Mehmet Nuri Efendi: Son Şeyhülislam
*Zenbilli Ali Efendi: II.Selim, Yavuz,Kanuni döneminde
şeyhülislamlık yapmıştır. «El Mutahharat»en önemli
eseridir.
*Kemalpaşazade (İbn-i Kemal): Tevarih-i Ali Osman
*Molla Gürani: Fatih’in şehzadeliğinde hocalığını
yapmıştır.
COĞRAFYA
Piri Reis: Kitab-ı Bahriye
Seydi Ali Reis: Mirat’ül Memalik
Katip Çelebi: Cihannüma , Fezleke , Keşfü’z – zünün (ilk
bibliyografya) «Hacı Kalfa» ve « Hacı Halife» adıyla bilinir.
Evliya Çelebi: Seyahatname
TARİH
*Naima: İlk Vakanüvis (II. Beyazid)
*Abdurrahman Şeref: Son Vakanüvis
*Ahmet Cevdet Paşa: Osmanlı’nın yetiştirdiği en büyük
vakanüvis
*Aşıkpaşazade: Tevarih-i Ali Osman
*Tursun Bey: Fatih ve II. Beyazid dönemi tarihçisi (Tarih-i Ebu’l
Feth)
*Taşköprülüzade Ahmet: Osmanlı’da ilk bilim tarihçisi
*Neşri
*Hoca Saadettin
YAZI,DİL,EDEBİYAT• Resmi Dil: Türkçe (Kanun-i Esasi)
• Bilim dili: Arapça
• Edebiyat Dili: Farsça
YAZI ÇEŞİTLERİ
*Matbu: Matbaa yazısı
*Rika: El yazısı
*Talik: Kadılık ve şeriyye sicillerinde kullanılır
*Siyakat: Şifreli yazı. Mali ve Muhasebe kayıtlarında.
*Nesih: Para,kitabe ve levhalarda kullanılır.
*Kufi: Dini yapılarda
*Reyhani: Kuran-ı kerim’in yazımında(Muhakkak)
*Sülüs: Besmele,tevhid ve dua metinlerinde
*Divani: Divan kayıtları ve fermanlarda kullanılmıştır.
*Celi: Hat sanatında kullanılan en büyük yazı çeşiti
OSMANLI’DA MİMARİ
ERKEN DÖNEM KLASİK DÖNEM GEÇ DÖNEM
(Kuruluş-Yükselme) (Yükselme-Lale devri) (Lale Devri-Yıkılış)
*Süleyman paşa medresesi *Beyazid cami *Nur-u Osmaniye cami
*Bursa Ulu cami *Fatih cami *III.Ahmet çeşmesi
*Bursa Yeşil Türbe *Topkapı sarayı *Sadabat Köşkü
*Eski saray *Mostar köprüsü *Laleli cami
*Edirne Üç Şerefeli cami *Sultan Ahmet Cami *Selimiye-Levent kışlalar
*Muradiye cami *Seddülbahir
*Hacı Özbek cami (ilk) *Kilitbahir(Fatih)
*Hacı Bayram Cami
*Anadolu hisarı
!!!TOPKAPI SARAYI Mimarları:
Mimar Alaüddin,Davud Ağa,Sarkis Balyan,Mimar Sinan.
MİMAR SİNAN’IN ESERLERİ:
*Haseki Hürrem Sultan cami (İlk eseri)
*ÇIRAKLIK : Şehzade cami (İstanbul)
*KALFALIK : Süleymaniye cami (İstanbul)
*USTALIK : Selimiye cami (Edirne)
OSMANLI TERİMLERİ
ASİYAP: Değirmenlerden alınan vergi
BİVE: Dul kadınlardan alınan vergi
BELDAR :Orduda, dağ geçitlerini aşan, temizleyen ve koruyan
görevliler
BOSTANCI : Saray ve çevresinin güvenliğinden ve saraya ait
kayıklarda görev yapan görevliler. Ayrıca saraydaki devlet
adamlarının idamını gerçekleştirir.
BÖCEKBAŞI : Zabıta görevlisi
CANBAZ : Osmanlı’da ordunun önünde giden atlı fedai asker.
CERAHOR : Ordu hizmetlerinde kullanılan Hıristiyanlar.
CERAYE : Evkaf idaresinin fakirlere dağıttığı yiyecek ve ödenek
CİHADİYE : Savaş masraflarını karşılamak üzere çıkarılan para
ÇUHADAR : Padişahın giyeceklerine bakan memur
DİZDAR : Kale komutanına verilen ad
EVLAD-I FATİHAN : Rumeli’ deki Türklere verilen isim.
FARİSAN : Eyâletlerde, hudutlardaki kaleler koruyan muhafız
askerler
FAUSTO ZONARO : Son saray ressam( İtalyan )
GEVARE : Turfanda sebze meyvelerden alınan vergi
HARBENDELER : Ordu’da katırlardan sorumlu görevli
HAZAR-I SEFERİYE: Barış zamanı alınan vergi
HİM : Bingazi ve Trablusgarp’tan alınan bir çeşit vergi
İCAZETNAME:Medrese ve Lonca mezunlarına verilen diploma
KIZIL ELMA : Osmanlı ordularını uzak cephe savaşlarına
özendirmede feth edilecek yerleri gösteren simgesel hedef.
KASIM GUBARİ : Sultanahmet Camisi'nin yazılarını yazan,
ayrıca bir pirinç tanesi üzerine İhlas suresini işlemesiyle de
tanınan hattat
LEZ : Trablus ve Bingazi’deki hurma ve zeytin ağaçlarıyla
kuyulardan aldığı vergi
LİKATOR : Bulgarlar’dan oluşan Voynuk Teşkilatındaki küçük
rütbeli subaylar
MABEYAN : Konaklarda, harem ile selamlık arasındaki daire
MAKİRİYE : İskelelerden alınan vergi
MARTOLOSLAR: Hudud boyları ile derbend ve geçitlerin
muhâfazasıyla sorumlu hristiyan askerler
MİRURİYE: İç ticaret vergisi
MUTAK : Osmanlı’da özgürlüğü geri verilmiş kul
MİRAHUR : Has ahırın en büyük yöneticisi
NAKİBÜ’L EŞRAF :Hz.Muhammed soyundan gelen kişilere
verilen ayrıcalıkları koruyan kurum (İlk Yıldırım Beyazid
döneminde kurulmuştur.İlk Nakibüleşraf ;Seyid Ali Nata Bin
Muhammed)
OTACI : Saray hekimi
PAZVANT : Rumeli’de gece bekçilerine verilen ad
PEYKLER : Postacılık, kuryelik ve muhafızlık yapan,
törenlerde yer alan asker sınıfı
REFTİYE: İhracat vergisi
PANDORLAR: Rumeli’de ücretli derbentçiler,kır bekçisi.
RİKABDAR : Hükümdarın ata binerken üzengisini tutan kişi
SARAÇLAR : Padişahın eyer ve koşum takımlarından
sorumlu görevliler.
SEKSON : Yeniçeri ocağının, savaşta kullanılan köpekleri
yetiştirmek ve yönetmekle görevli
SURRE ALAYLARI: Mekke ve Medine’ye özellikle Hac
zamanı ve Ramazan ayında hediye ve değerli eşya götüren
topluluk (İlk Çelebi Mehmet dönemi)
TÜNEL-İ BAHRİ : II. Abdülhamit döneminde tasarlanan tüp
geçit projesi (Marmaray)