Osmanlı Tarihi Maddesi - radikalhareket.files.wordpress.com · Yay nlar Osmanlı Tarihi Maddesi...

Yaynlar

Osmanlı Tarihi Maddesi

Dr. HikmetKıvılcımlı

Yaynlar

Osmanlı Tarihi Maddesi

Dijital Yayınlarİndir - Oku - Okut - Çoğalt - Dağıt

Bu kitap ilk defa: 1974 yılında TMY’de yayınlanmıştır.

Bu kitap KöXüz sitesinin dijital yayınıdır.

Kar amacı olmadan, okumak ve okutmak için, indirmek, dijital olarak basmak ve dağıtmak serbesttir.

Alıntılarda kaynak gösterilmesi dilenir.

Yaynlar Yayınları

Dr. Hikmet Kıvılcımlı

İÇİNDEKİLER

HİKMET KIVILCIMLI NIN KENDİ KALEMİNDEN HAYATI 23

Ö N S Ö Z 27

OSMANLI TARİHİNİN MADDESİ

B İ R İ N C İ K İ T A P

O S M A N L I L I Ğ A T A R İ H C İ L G İ R İ Ş

B İ R İ N C İ B Ö L Ü M


A Y R I M I

O S M A N L I L I Ğ I N B A T I Ş F E L S E F E S İ 3 8

O s m a n l ı l ı k ve F r a n s a 38

D i r l i k D ü z e n i - K e s i m D ü z e n i 3 9

O s m a n l ı Ö r n e ğ i n i n Ö n e m i 4 0

O s m a n l ı G ö z ü İle Y ı k ı l ı ş .40

a) 17. Y ü z y ı l Baş ı ( İng i l i z İ h t i l a l i ' n d en Ö n c e ) 41

b ) 18. Y ü z y ı l S o n u ( F r a n s ı z İht i la l i Ü z e r i n e ) 44

A Y R I M I I

O S M A N L I L I K v e B İ Z A N S . 4 6

Y ı r t ı c ı Bir E l e m e 4 7

A - B i z a n s E k o n o m i P o l i t i k a s ı Ü z e r i n e 4 8

M e m u r l a r O r d u s u v e H i y e r a r ş i 4 8

S ö m ü r ü v e K ö l e l e ş t i r m e 5 0

B i z a n s ' a B a r b a r A ş ı l a r ı 51

B i z a n s D e r e b e y l e ş m e s i 5 3

R u m - L a t i n D ü ş m a n l ı ğ ı 5 4

Fat ih v e O s m a n l ı R ö n e s a n s ı 55

B e z i r g a n l ı k ve Fet ih 56

T ü r k l e r - T o p r a k - İ n s a n 58

B - O s m a n l ı l ı k v e B i z a n s E tk i l e r i Ü z e r i n e 5 9

B i z a n s ' ı n M a d d e c i l - A n l a m c ı l H a z i n e l e r i 59

Ü l k ü c ü B i l g i n , D ü n y a V a t a n d a ş ı Fat ih .60

İ s l a m R ö n e s a n s ı 6 0

P a d i ş a h - S a r a y - D i v a n 61

P a y i t a h t O r d u s u 62

P a ş a -Ve z i r . .63

T a ş r a İ d a r e s i : M e m l e k e t 6 5

B i l im ve Kül tür . 65

A Y R I M III

B İ R İ M P A R A T O R L U Ğ U N D O Ğ U Ş U 6 6

Bi r inc i O s m a n l ı D e r e b e y l e ş m e s i .66

İk inc i O s m a n l ı D e r e b e y l e ş m e s i .67

İ lk " K a n u n n a m e " Ya z ı l ı ş ı .68

İ lk H a l k t a n ve İ l b ' l e r d e n K o p u ş .68

O s m a n l ı " K a n u n " A n l a y ı ş ı 6 9

T ü r k i y e ' n i n B ü y ü k C i h a n g i r D e v l e t l e ş m e s i 7 0

De v l e t i n K i ş i l e ş m e s i : K a r d e ş Kan ı İçiş. 71

İ d e o l o j i k D e v l e t l e ş m e : P a d i ş a h ' ı n T a b u l a ş m a s ı 7 1

Ka f e s A r d ı n a Çe k i l i ş 72

A r z S u r l a r ı 73

Y a n a ş m a k 7 4

O s m a n l ı l ı k V e P a d i ş a h l ı k : D e v l e t - M e m l e k e t 7 5

S o s y a l ve Po l i t i k Ş e m a l a r . 75

Ş e m a l a r ı n İk i z l i B ö l ü m l e r i 76

Ş e m a l a r ı n Ü ç ü z l ü v e D ö r d ü z l ü B ö l ü m l e r i 7 7

B ö l ü m l e n i ş l e r i n S o s y a l v e Po l i t i k Y o r u m u 7 8

İ K İ N C İ B Ö L Ü M

O S M A N L I P A D İ Ş A H L I Ğ I N I N S O S Y A L V E P O L İ T İ K Ş E M A L A R I

A Y M A M I L I Ğ I N S O S Y A L Ş E M A S I 8 2

A - O s m a n l ı d a S ın ı f V e Nüfus. 8 2

P a d i ş a h - D e v l e t - T a r i h .83

İki O s m a n l ı D e v l e t i : Y a z ı s ı z Ve Y a z ı l ı K anun l a r . .84

Dev l e t S ü n u f u - D e v l e t N ü f u s u 8 5

S o s y a l Ş e m a T a s l a ğ ı .86

Dev l e t Ve M e m l e k e t A l t ü s t l ü k l e r i .86

S e r m a y e c i l e r Ve Ü r e t m e n l e r . .87

D e v l e t - M e m l e k e t Ç a t l a k l a r ı 8 7

B - D e v l e t S ı n ı f l a r ı 8 8

" D e v l e t S ı n ı f l a r ı " Ne D e m e k t i r ? . 88

Dör t " S ı n ı f ı n T ü r e m e s i .89

D e v l e t t e n Ç ı k m ı ş M e m l e k e t 9 0

S o s y a l Ş e m a - İ ş b ö l ü m ü Ö z ü 9 1

S o s y a l İ ş b ö l ü m ü : E k o n o m i - Po l i t i ka 91

M ü l k i y e Ş e m a s ı n ı n D o ğ u ş u 9 2

K a l e m i y e Ş e m a s ı n ı n D o ğ u ş u 9 2

C - M e m l e k e t N ü f u s l a r ı 9 3

M e m l e k e t t e M ü l k i y e t S a h i p l e r i N ü f u s u 9 4

T o p r a k Kişi M ü l k i y e t i n i n İğ re t i l i ğ i .94

M e m l e k e t i n T a s a r r u f S a h i p l e r i Nü f u s u 9 5

Miri T o p r a k l a r . 95

K a m u y a B ı r a k ı l m ı ş T o p r a k l a r . .96

B a y ı n d ı r l ı k t a n U z a k Ö lü T o p r a k l a r . .96

S ö z d e " V a k ı f " T o p r a k l a r . 9 6

Po l i t i k Ş e m a y a G e ç i ş 9 7

A Y R I M I I

P A D İ Ş A H L I Ğ I N P O L İ T İ K Ş E M A S I 9 7

A - P a y i t a h t Ş e m a s ı 9 7

P a y i t a h t M e m l e k e t K u t u p l a r ı 9 7

P a y i t a h t - M e m l e k e t Z ı t l ı k l a r ı 9 8

Po l i t i k Dev l e t Ş e m a s ı 98

P a d i ş a h - K a p u a ğ a s ı - V e z i r i a z a m 100

M o d e r n Dev l e t B a ş k a n ı ve P a d i ş a h 100

Has O d a - E n d e r u n : S i l a h d a r - O d a b a ş ı 101

Y a s a m a - Y ü r ü t m e - Y a r g ı l a m a Y e t k i l e r i 101

Dör t P a y i t a h t O r g a n ı 101

B- H i y e r a r ş i Ve E l k a a b 102

Beş Büyük l e r . 102

Üç Ka t t a İk inc i l B e ş e r Büyük l e r . 103

E l k a a b ( L a k a p l a r ) 104

P a d i ş a h g i l İç in 105

H ü k ü m d a r l a r İç in 105

İ l m i y e İç in 106

S e y f i y e İç in 106

M ü l k i y e İç in 107

K a l e m i y e İç in 107

C- M e m l e k e t Ş e m a s L 108

G e n e l M e m l e k e t - Ö z e l M e m l e k e t 108

K a m u M ü l k i y e t i - Ö z e l M ü l k i y e t 108

K a m u Mü l k i y e t i Ku t sa ld ı r . 109

E k o n o m i İle P o l i t i k a n ı n K a y n a ş m a s ı 110

S o m u t Po l i t i k M e m l e k e t Ş e m a s ı 111

Dev l e t İ ç i n d e D e v l e t : M e m l û k e T o p r a k l a r 111

İ K İ N C İ K İ T A P

Ü S T Y A P I

Ü S T Y A P I 115


D E V L E T İ N D O Ğ U Ş U

A Y R I M I

D E V L E T L E Ş M E 119

A- K a n ' ı n D e v l e t l e ş m e s i 119

O ğ u z T ö r e s i 120

T ö r e n - Ş ö l e n 120

T o p r a k K im i n Olur? . 120

Kan , K a m , K a m u : O r t a k M ü l k i y e t i , S e ç i m l e İ k t i d a r 121

İ lke l K o m u n a y a M e d e n i y e t i n E tk i s i :

F a r k l ı l a ş t ı r m a - A y ı r t l a n m a 122

" Ş a h " v e " P a d i ş a h " T e r i m l e r i 123

O s m a n : " S a n c a k Bey i " , " Ş a h " Ku lu 124

H e r k e s S i l a h l ı : S e ç i l e n Baş 124

O s m a n ' ı n S e ç i l m e s i - D e v l e t K u r u c u l u ğ u 125

B- İ lke l Ha lk D e v l e t i 126

T ü r k K o m ü n y o n u : T ö r e n - Ş ö l e n 126

M ü s l ü m a n K o m ü n y o n u : N a m a z - O r u ç 127

C a m i - C u m a - M e s c i t 127

At S ı r t ı n d a : S a r a y - D e v l e t 128

A ç ı k Ç a d ı r - " E s r a r l ı " S a r a y D e v l e t l e r i 129

Kişi S a r a y ı Y e r i n e K a m u Y a p ı s ı 130

Kır E v i - K ö y l ü Dev l e t i 131

A Y R I M I I

O R D U L A Ş M A 131

A- Ha lk O r d u s u 132

H ı r i s t i y a n M e d e n i y e t i n i n Ç a ğ r ı s ı 132

M ü s l ü m a n M e d e n i y e t i n Ç a ğ r ı s ı 132

" S u l t a n l a r " Fu r y a s ı 134

K a t a l i z ö r " O r d u - U l u s " 134

T o t a l i t e r : S i l a h l ı - G ü ç l e r . 135

K ı z ı l ı r m a k ' t a n S a k a r y a ' y a G e ç e n S e r h a d :

K ı r ş e h i r Ü l k ü c ü l e r i 136

A n a d o l u ' d a n R u m e l i ' y e G e ç e n S e r h a d :

B e d r e t t i n Ü l k ü c ü l e r i 137

İ lk Dör t T i p A s ke r . 138

A ş i r e t - T a r i k a t G ü ç l e r i 139

İ l b l e r - A k ı n c ı l a r . 140

K a m ' l a r - D e r v i ş l e r 141

Y a y a - M ü s e l l e m , A z e b - G a r i p ,

V o y n o k - C a n b a z - C e r eho r . 142

B- Kul O r d u s u 143

Y ı l d ı r ı m F ü t u h a t 143

F ü t u h a t t a n O r d u - D e v l e t i n Ç ı k ı ş ı 144

B ö r k 144

Kü l a h Değ i ş i k l i ğ i - T o p l u m Değ i ş i k l i ğ i 145

İ lk G ü n d e l i k ç i T ü r k A s k e r i : Y a y a - Y a m a k - A c e m i 145

Y a y a ' l a r ı n " Y a y a B ı r a k ı l ı ş l a r ı " 146

Hür T ü r k Y a y a ' l a r Y e r i n e , Esir G a y r ı T ü r k Çe r i 147

Y e n i ç e r i l i ğ i n İ lk T a s l a k l a r ı : P e n ç i k 148

Y e n i ç e r i l i k : T ü r k e V e r m e k - D e v ş i r m e k 149

Y e n i ç e r i l i ğ i n R u h u : B e k t a ş i l i k 150

A Y R I M I I I

D E V L E T L E Ş M E N İ N G E C İ K İ Ş İ

K A R D E Ş İ K A R D E Ş E K I R D I R A N M E D E N İ Y E T - D E V L E T 151

Y ı l d ı r ı m ' ı n D ü ş ü ş ü 151

B a r b a r T a t a r l a r - M e d e n i l e ş m i ş T ü r k l e r 152

B o z g u n d a " İ h a n e t " P a d i ş a h t a n mı , H a l k t a n m ı ? 153

G e r ç e k B i l i n ç s i z Ha l k T e p k i s i 154

Kan Ş e f l e r i n i n " A r i s t o k r a t " l a ş m a l a r ı Ve T e m i z l e n m e l e r i 155

D e v ş i r m e Ku l l a r ı n Başa G e ç i r i l m e s i 156

Fa t i h ' e Dek " O t u r m a m ı ş " D e v l e t 156

Fat ih - Ç a n d a r l ı : Ke s i n D e v l e t l e ş m e 157

B a r b a r S ö z ü : P a d i ş a h = Ş a h ' ı n A y a ğ ı 158


D E V L E T İ N Y A P I S I

A Y R I M I

P A D İ Ş A H - S A R A Y - D İ V A N 162

A- P a d i ş a h ve Saray . 162

S a r a y : D ü n y a Meza r ı 163

S a r a y : S o s y a l S ı n ı f l a ş m a A n ı t k a b i r i 163

İ lk O s m a n l ı S a r a y ı 164

D e v l e t l e ş m e A m a c ı : T a b u Kiş i - T a b u O r t a m 165

Has O d a s ı 166

E n d e r u n 167

K a p u c u b a ş ı 168

D a r ü s s e a d e A ğ a s ı 169

B- P a d i ş a h ve D i v a n 169

P a d i ş a h - D e v l e t - K a n u n 170

A r z 170

B u y u r u 171

S e k i z U lu D e v l e t O r g a n ı 172

M ü ş a v e r e ve Ev la t Ö l ü m ü 172

M ü ş a v e r e 173

Ev la t Ö l ü m ü 173

" D i v a n " V e " H ü m â y û n " S ö z c ü k l e r i 174

D i v a n - ı H ü m a y û n ' d a : Üç İ ş l e m 174

D i v an - ı H ü m a y û n ' a G i r i ş 175

S a d r a O t u r m a k ( T a s a d d u r ) 176

Nevbe t ' i Pad i şah î . 176

B a y r a m d a P a d i ş a h ı n " K a l k m a s ı " 177

B a y r a m d a E l Ö p m e 177

C e m i y e t - i A l i 178

S e f e r 179

D i v an - ı H ü m a y û n ' d a T a a m 179

B a h ç e - Den i z 180

A Y R I M I I

D E V L E T S I N I F L A R I 181

A- M ü l k i y e 182

B e ş e ' d e n P a ş a y a 182

B e ş e ' n i n P a ş a ' d a n A y r ı l ı ş ı : Ç e l e b i - E f end i - S u l t a n 182

S ı n ı f l a ş m a - A ğ a l a ş m a 183

İ l m i y e ' d e n S e y f i y e ' y e - V e z i r l i k ' t e n V e z i r i a z a m ' l ı ğ a 184

V e z i r i a z a m (En U lu V e z i r ) 184

V e z i r l e r 185

D i v an ve O tu ruş . 186

D i v an ve H i y e r a r ş i s i 186

B- İ l m i y e 187

Fe t v a - Ka za 188

Kad ı l ı k - M ü f t ü l ü k 189

O s m a n l ı La i k l i ğ i 189

K a d z a s k e r l i ğ i n Ve M ü f t ü i l e n a m l ı ğ ı n D o ğ u ş u 189

İ l m i y e Baş ı : M ü f t ü i l e n a m - Ş e y h ü l i s l a m 190

K a d z a s k e r . 191

İ l m i y e ' n i n M e m l e k e t e Y a y ı l ı ş ı 191

M e d r e s e ( Ü n i v e r s i t e ) Ö r g ü t ü 192

İ l m i y e Y o l u n u n H i y e r a r ş i s i 193

C- K a l e m i y e 194

N i ş an c ı 195

D e f t e r d a r 196

D e f t e r d a r A l t l a r ı 197

K a l e m i y e n i n M e m l e k e t Ko lu 198

D- S e y f i y e 199

Ü z e n g i A ğ a l a r ı 199

Ü z e n g i A ğ a l a r ı n ı n B ö l ü m l e r i 200

O r d u - K a r a r g a h 201

M u h a f ı z - A h ı r . 202

Av - T ö r e n - Ş ö l e n 203

K apu 204

P a y i t a h t S i l ah l ı G ü ç l e r i 204

Ü Ç Ü N C Ü K İ T A P

D İ R L İ K D Ü Z E N İ N İ N K U R U L U Ş U V E İ Ş L E Y İ Ş İ

D İ R L İ K D Ü Z E N İ N İ N K U R U L U Ş U V E İ Ş L E Y İ Ş İ 209


T O P R A K T A B A N I N I N Y A P I S I V E İ Ş L E Y İ Ş İ

G İ R İ Ş 211 O s m a n l ı n ı n Kend i K e n d i n i Y a z ı ş ı 211

O s m a n l ı n ı n E k o n o m i Y a p ı s ı n ı Y a z ı ş ı 212

A Y R I M I

D İ R L İ K D Ü Z E N İ N İ N S O Y U T Ö Z Ü 213

A- K U R U L U Ş . 214

Ya z ı ( t a h r i r ) nas ı l y a p ı l ı r ? 214

N i ş a n c ı - Y a z u 215

Ü leş t i r i 216

M a n s ı p - D i r l i k 217

B - D E F T E R L E N İ Ş 217

İ cma l 217

Me fas ı l 218

R u z n a m ç e 218

M e m l e k e t G ü d ü m ü n ü n A v a d a n l ı ğ ı 219

T a ş r a A v a d a n l ı ğ ı : B e y l e r b e y i l i k - S a n c a k - Ka za 219

C - B E R A T V E D O K U N U L M A Z L I K 220

Z e a m e t Be ra t ı 220

T ı m a r Be ra t ı 222

Miri T o p r a ğ ı n Y a y g ı n l ı ğ ı 223

Miri T o p r a ğ ı n D o k u n u l m a z l ı ğ ı 224

A n t i k a M ü s a d e r e n i n M o d e r n Deh şe t i 224

A Y R I M I I

D İ R L İ K D Ü Z E N İ N İ N S O M U T Ö Z Ü 225

Bir S a n c a k De f t e r i 226

S a n c a k Y a z u s u ( İ s t a t i s t i ğ i ) 226

T ı m a r ı n Y a z ı l ı m ı 227

T ı m a r l ı ' n ı n K im l i ğ i 228

T ı m a r l u ' n u n Y e t k i s i 229

Üç T i p T ıma r . 229

K a r m a ş ı k T ıma r . 230

T ı m a r Ed in i ş le r . 231

P a d i ş a h v e y a A t a s ı Be r a t ı 231

T a h v i l Be ra t ı 232

T e v k i i Be ra t ı 232

T ı m a r ı n K a y n a ğ ı 233

T ı m a r ı n P e r s o n e l v e Ge l i r İ s t a t i s t i ğ i 233

T ı m a r l ı ' n ı n A d a m l a r ı 234

Ge l i r K a y n a k l a r ı ve Ge l i r l e r . 235

Ge l i r D e ğ e r l e n d i r i m i 235

T ı m a r l a r ı n S o y s u z l a ş m a s ı 237


D E V L E T Ü S T Y A P I S I N I N B İ Ç İ M L E N İ Ş İ

( İ m p a r a t o r l u ğ u n Y a p ı s ı )

A Y R I M I

İ M P A R A T O R L U Ğ U N S O Y U T Y A P I S I 239

H a s i l e 239

S a l i y a n e 240

I r ak Ö r n e ğ i 241

H ü k ü m e t l e r . 242

Dev l e t H ü k ü m e t l e r . 243

A ş i r e t - H ü k ü m e t l e r . 244

İ m p a r a t o r l u k ve Üs T o p r a k l a r . 245

Ü s t y a p ı : D ü n y a D e v l e t i - Ç i f t ç i Mi l le t i 246

A Y R I M I I

İ M P A R A T O R L U Ğ U N S O M U T Y A P I S I 247

K a n u n i Ç a ğ ı n d a İ m p a r a t o r l u k 247

O s m a n l ı A v r u p a s ı 248

O s m a n l ı A s y a - A f r i k a - Ada l a r . 249

L i v a l a r 249

Mü lk i B ö l ü m l e r d e N i c e l i k D e ğ i ş i k l i k l e r i 250

Mü lk i B ö l ü m l e r d e N i t e l i k D e ğ i ş i k l i k l e r i 252

R u m e l i B e y l e r b e y l i ğ i v e D e ğ i ş m e y e n S a n c a k l a r . 253

D e ğ i ş e n S a n c a k l a r v e A l a y b e y i l i k l e r . 254

D Ö R D Ü N C Ü K İ T A P

O S M A N L I L I Ğ I N D Ü N Y A T A R İ H İ İ Ç İ N D E K İ Y E R İ

O S M A N L I L I Ğ I N D Ü N Y A T A R İ H İ İ Ç İ N D E K İ Y E R İ 259


İ S L A M D Ü N Y A S I N D A T O P R A K P R O B L E M İ

A Y R I M I

İ S L A M T O P R A K İ L İ Ş K İ L E R İ V E H U K U K U 262

T o p r a k P r o b l e m i ( D ü n k ü - B u g ü n k ü P r o b l e m ) 262

İ s l a m T o p r a k İ l i ş k i l e r i 263

İ s l a m T o p r a k İ l i ş k i l e r i n i n İki K a y n a ğ ı 264

Üç T ü r l ü T o p r a k İ l i şk i s i 266

Ö ş r i y e v e H a r a c i y e T o p r a k l a r . 267

Ş e r i a t ( H u k u k ) 268

A - F I K I H ( Ö z e l M ü l k i y e t H u k u k u ) 269

F ık ıh N e d i r 269

M e z h e p l e r v e T o p r a k l a r 269

F ı k ı h ça İ k ta 270

İ k t a ' ı n 3 T i p i 271

D i r l i k D ü z e n i K e s i m D ü z e n i ile K a r ı ş t ı r ı l m a m a l ı 272

M e s a a g N e d i r 273

" M e s a a g " ı n S o s y a l G e r e k ç e s i 273

T o p r a k T e m l i k i v e M e z h e p l e r 274

İ rad Ü l e ş i m i ve M e z h e p l e r 275

B - K A N U N ( K a m u M ü l k i y e t i H u k u k u ) 276

K a n u n N e d i r 276

İ m a m - S u l t a n - K a n u n 277

T o p r a k K a n u n l a r ı n ı n Ö n e m i 278

T o p r a k K a n u n l a r ı n ı n B a ş l a n g ı c ı 279

T o p r a k Ç a p u l u n u Ö n l e y e n Prens ip . 281

F ı k ıh - K a n u n İ l i ş k i l e r i 282

A Y R I M I I

T A R İ H İ Ç İ N D E İ S L A M P R O B L E M İ 283

İ s l a m c a v e T ü r k l e r c e " Ü l k e T o p r a k l a r ı " 284

İ s l a m l ı k v e S o s y a l i z m 285

Ç a p u l c u Kiş i v e T a n r ı K o m p r o m i s i 286

T a r i h c i l D e v r i m l e r İb re t i 287

İ s l a m l ı k v e D e v r i m c i K o m p r o m i 288

"M i r i T o p r a k " ı n Neden i ve Nas ı l ı 289

A n a d o l u ' n u n T o p r a k T r a j e d i s i 290

E k o n o m i A ç m a z ı : İ f las 291

Po l i t i k a Ç ı k m a z ı : Ö l m e d e n Ö l m e k 291

K ö y l ü n ü n Y a ş a m a k t a n Kaç ı ş ı 292

D i r l i k D ü z e n i 294

K e s i m Dü zen i 295

K a r m a E k o n o m i : Ü r ü n İ rad ı - Para İ rad ı 295


H I R İ S T İ Y A N D Ü N Y A S I N D A T O P R A K P R O B L E M İ

A Y R I M I

R O M A ' D A İ L K E L K O M Ü N İ Z M D E N

T E F E C İ B E Z İ R G A N L I Ğ A 298

İ lk " R o m a H u k u k u " - İ lk S ı n ı f l a r S a v a ş ı 298

U y d u r u k 12 T a b l e t 299

Ö r f : Eşit K a n d a ş l ı k Ku ra l ı 300

K a n u n : S ın ı f l ı T o p l u m Kura l ı 301

B a ş k a İ l ke l K o m u n a İz le r i 302

B e z i r g â n l ı ğ ı n İ lke l K o m u n a y ı P a r ç a l a y ı ş ı 303

R o m a ' n ı n B a t ı y a İki A r m a ğ a n ı 304

A Y R I M I I

R O M A ' D A N K İ L İ S E Y E B A R B A R L I K T A N S A L T A N A T A 305

R o m a - B i z a n s - K i l i s e 305

H ı r i s t i y a n l ı k : A n t i k a U y g a r l ı k Ruhu 305

R o m a K a n u n l a r ı n ı n İçe İ ş l ey i ş i 307

H ı r i s t i y a n K i l i s e s i n i n İçe İ ş l ey i ş i 308

S a l t a n a t = K i l i s e 3 09

R o m a v e T o p r a k 310

R o m a ve B a r b a r l ı k 310

A Y R I M III

B İ Z A N S K İ L İ S E S İ N D E N

O S M A N L I İ M P A R A T O R L U Ğ U N A 312

B i z a n s - B a r b a r l ı k - T a n r ı 312

O s m a n l ı ' n ı n Baş ın ı Y e m e y e Çağ r ı l ı B izans. 313

B a r b a r l ı k ve B i z a n t i z m 314

K i l i se Ruhu - B a r b a r l ı k M a d d e s i 315

O r t o d o k s - K a t o l i k Ç e k i ş m e s i 316

S e r m a y e c i n i n Eze l i İ h ane t i 317

D e r e b e y i n i n Ezel i İ h ane t i 318

A Y R I M I V

F R A N K L A R D A T O P R A K İ L İ Ş K İ L E R İ :

O S M A N L I - İ S L A M Ç İ Z G İ S İ 320

F r a n k l a r d a T o p r a k D ü z e n i 320

A h r i m a n l a r ' ı n A l l e u ' l e r i ( M e m l û k e T o p r a k l a r ) 321

L eud ' l e r i n B e n e f i c e ' l e r i (D i r l i k T o p r a k l a r ı ) 322

İki Ç e ş i t T o p r a k : İki Ç e ş i t Hukuk . 323

K a m u Mü l k i y e t i T o p r a k 324

Doğu - Bat ı G e l i ş i m A y ı r t l a r ı 325

F r a n s a ' d a : İ lk D i r l i k ve K a m u Mü l k i y e t i 325

G ö ç e b e B a r b a r : T o p r a ğ ı Ne t s i n ? 326

A n l a ş m a l ı T o p r a k P a y l a ş ı m ı : ( S u l h e n Fe t i h ) 327

R o m a l ı i le U z l a ş a r a k T o p r a k l a r ı P a y l a ş m a 327

Z o r l a T o p r a k P a y l a ş ı m ı : ( A n v e t e n Fe t i h ) 328

Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M

T Ü R K İ Y E ' D E T O P R A K P R O B L E M İ

O s m a n l ı T o p r a k D ü z e n i Ü z e r i n e Bir Tez . 331

B i z a n s ' t a T o p r a k İ l i ş k i l e r i 332

İ s l a m l ı k t a T o p r a k İ l i ş k i l e r i 334

O s m a n l ı l ı k G ö r ü l m e d i k m i d i r , Değ i l midir . 335

Z e n g i n l i k v e Ba ş l ı c a Ü r e t i m 336

T a r i h G i d i ş i n i n T e r s i n e K o n u l u ş u 337

K ı s a c a : O l a y l a r ı n G e r ç e k G i d i ş i 337

E k o n o m i d e D i r l i k t e n M a l i k a n e y e Gid iş . 338

Fa t i h ' i n Y a p t ı ğ ı R e f o r m Nedir. 339

T a r i h B o y u n c a : K a m u - Kişi M ü l k i y e t l e r i n i n S a v a ş ı 340

T a r i h Del i S e l i n i n Z i k z a k A k ı ş ı 341

Üst Y a p ı d a D i r l i k t e n M a l i k a n e y e G e ç i ş 343

D e r e b e y i l i k A n l a y ı ş ı 345

İ m p a r a t o r l u k l a r ı n Dağ ı l ı ş ı A n a r ş i m i d i r ? 345

F r a n s a ' d a v e T ü r k i y e ' d e D i r l i k ç i l i k 346

B e n e f i c e - Fief P r o b l e m i 347

S o s y a l T o p r a k Dü zen i ile S i y a s e t 347

A g n o s t i k ( B i l m e m c i l ) T a r i h v e H u k u k ç u l u k 349

Ş a r t l a r Bey l e r i Değ i l , B e y l e r Ş a r t l a r ı Y a r a t ı y o r . 351

Ş a r t l a r ı K a h r a m a n l a r Y a p a b i l i r m i? 352

" Z a m a n ve K a d e r " İ zah O l u r mu?. 353

Mir î T o p r a k ve M a l i k a n e l e r i n E v r e n s e l l i ğ i 355

Mir î T o p r a k B a r b a r T o p l u m u n Ü r ü n ü 355

G ö ç e b e O s m a n l ı l ı ğ ı n U y g a r l ı k Ö n ü n d e T u t u m u 356

U y g a r l ı k Ş e y t a n ı : S o s y a l Şa r t l a r . 357

T e f e c i - B e z i r g a n İb l i s i : E k o n o m i k Şa r t l a r . 358

B E Ş İ N C İ K İ T A P

K I S A T A R İ H V E " D İ R L İ K Ç İ L İ Ğ İ N D E R E B E Y L E Ş M E S İ "


O S M A N L I T A R İ H İ N E B İ R B A K I Ş

A Y R I M I

B A Ş L A N G I Ç : K I S A C A T A R İ H P A N O R A M A S I 361

A Y R I M I I

Z E M İ N : T O H U M V E T A R L A 376


O S M A N L I T O P R A K E K O N O M İ S İ T A R İ H İ

A Y R I M I

T A S A R R U F T A N M Ü L K İ Y E T E

I - A L T T A B A K A L A R D A 395

1 - K ü ç ü k Ü r e t i m l e T o p l u m Mü l k i y e t i Ç e l i ş k i s i 397

2 - M ü l k i y e t i n Kend i İ ç i n dek i Ç e l i ş k i s i 398

3 - G e ç i ş ( İ n t i k a l ) Ç ö z ü l ü ş l e r i 401

4 - S o n B a ğ l a n t ı l a r 405

II- Ü S T T A B A K A L A R D A 407

1 - D i r l i k ç i l i ğ i n S o y s u z l a ş m a s ı 408

2 - Ç i f t ç i n i n D o ğ r u d a n S ö m ü r ü l m e s i " V a s ı t a s ı z Ve rg i l e r " . 411

3 - Ç i f t ç i n i n Do l a y ı s ı y l a S ö m ü r ü l m e s i " Va s ı t a l ı V e r g i l e r " 415

4 - T o p r a k b e n t l e ş m e T o h u m u 417

A Y R I M I I

C A M İ A M Ü L K İ Y E T İ N İ N A Ş I R I L M A

V E D E R E B E Y L E Ş T İ R İ L M E S İ 418

I - O r t a Mal ı T o p r a k l a r 419

II- O r t a Mal ı O l m a y a n T o p r a k l a r . 421 I I I - İ k i B ö l ü m T o p r a k l a r A r a s ı n d a k i M ü n a s e b e t l e r 428

I V - H a y ı r İ ş l e r i 435

V - E v k a f ı n T a r i h ç e s i 437 V I - D i r l ik R e j i m i n i n D e r e b e y l e ş m e s i 441

A L T I N C I K İ T A P

K E S İ M C İ L İ K D Ü Z E N İ


O S M A N L I T O P R A K E K O N O M İ S İ T A R İ H İ N D E

K E S İ M C İ L İ K D Ü Z E N İ

A Y R I M I

K E S İ M D Ü Z E N İ N İ N E K O N O M İ K

T E M E L M Ü N A S E B E T L E R İ 449

I - K e s i m c i l i ğ i n E s a s l a r ı , T e m e l Z a r u r e t i 4 49

II- S o s y a l V e S i y a s i Z a r u r e t l e r . 4 52

I I I - M u k a t a a ( K e s i m ) İ k t i s a d i R e f o r m u 454

I V - K e s i m c i l i ğ i n S i y a s i U y g u l a n ı ş ı 457

A Y R I M I I

D İ R L İ K Ç İ L İ K T E N K E S İ M C İ L İ Ğ E 459

I - K e s i m c i l i ğ i n Ş a r t l a r ı V e S e b e p l e r i 459 II- K e s i m c i l i ğ i n D i r l i k ç i l i k t e n F a r k ı 4 6 2

1 - K e s i m c i ve Ç i f t ç i 463

2 - K e s i m c i ve D i r l i k ç i 464

3- D i r l i k ç i l i k ve K e s i m c i l i k 465

4 - S ı n ı f l a ş m a 465

I I I - M u k a t a a n ı n K l a s i k " P a r a İ r a d ı Ş e k l i " n d e n Fark ı 466

1 - O r t a k ç ı S i s t e m i : 469

2 - P o l o n y a v e R o m a n y a ' d a k i g e ç i t ş e k l i : 469

I V - B e z i r g a n K a p i t a l M ü n a s e b e t l e r i .470

1 - B e z i r g a n S e r m a y e v e T o p r a k 471

2 - B e z i r g a n l ı ğ ı n D e v l e t e N ü f u z u -

B e z i r g a n S e r m a y e v e D e v l e t .473

3 - Ye r l i B e z i r g a n l ı k v e D e r e b e y l e ş m e 477

4 - B e z i r g a n S e r m a y e v e O s m a n l ı B ü n y e s i 479

V- T e f e c i - K a p i t a l M ü n a s e b e t l e r i .483

1 - D e r e b e y L ü k s ü ve Paha l ı l ı k 483

2 - Z ü y u f A k ç e v e T o p r a k D e r e b e y l i ğ i 484

3 - O s m a n l ı P a r a l a r ı n ı n T a r i h i S e y r i 486

4 - Z ü y u f A k ç e v e D e v l e t 487

5 - Z ü y u f A k ç e v e T e f e c i B e z i r g a n l ı k 489

V I - S o s y a l S ın ı f M ü n a s e b e t l e r i 492

1 - S o s y a l S ı n ı f l a r 493

2 - M u k a t a a l a r ı n Y e n i l i p Y u t u l m a s ı 496

3 - K e s i m i n İ lk D o ğ r u d a n - D o ğ r u y a Ç a p u l u 497

4 - K e s i m l e r i n D o l a y ı s ı y l a Ç a p u l u 498

5- Fas i t Da i r e 499

6- İ l t i z a m 501

V I I - H a l k ı n S o y u l m a s ı 503

1 - Beş Ö n s e r m a y e Z ü m r e s i : Ö n s e r m a y e S ı n ı f ı 503

2 - K ö y d e Te f e c i - B e z i r g an S e r m a y e Z ü m r e l e r i 505

M ü l t e z i m ( T o p r a ğ ı S ö m ü r e n ) 505

C i z y e d a r ( Ç i f t ç i y i S o y a n ) 507

3 - Ş e h i r d e T e f e c i B e z i r g a n S e r m a y e Z ü m r e l e r i 511

V I I I - K e s k i n O r t a ç a ğ S ın ı f V e T a b a k a B a s a m a k l a r ı 517

1 - D e v l e t Z ü m r e l e r i 520

2 - B i r i nc i B ü y ü k T e z a d :

B ü y ü k Ş e h i r l e r v e y a P a y i t a h t T e z a d ı 522

3 - E g e m e n S ın ı f la r . 524

4 - K e s i m c i l i ğ i n S ı n ı f K a r a k t e r i s t i ğ i 527

5 - İk inc i B ü y ü k T e z a d : K ı r l a r T e z a d ı 529

6 - As ı l E g e m e n S ı n ı f l a r d a n :

Ö n s e r m a y e d a r l a r ( P a r a b e y l e r i ) 531

I X - Ü l e ş i m ( Ş e k i l O l a r a k P a y l a ş m a ) 539

1 - Ş e r i a t Y e r i n e K a n u n 539

2- Mill i G e l i r P a y l a ş ı m ı 541

3 - K a r ş ı l a ş t ı r m a S o n u ç l a r ı 542

X - R a k a m l a P a y l a ş m a 545

1 - F iya t , Para Y a r ı ş ı Ve İ lk K e s i m P a y l a ş ı m ı 545

2 - İlk O t u z Y ı l d a k i G e l i ş m e 547

3- Ç i f t ç i n i n ve De v l e t i n İ f las ı 549

4- Ne t i c e : D e h ş e t e - D e h ş e t 550

Y E D İ N C İ K İ T A P

D E R E B E Y L İ K K A N S E R L E Ş M E S İ

İ S Y A N L A R V E İ R T İ C A


Ö Z E T : D E R E B E Y L E Ş M E P R O S E S İ V E S O N U Ç L A R I

O S M A N L I T O P R A K T A R İ H İ N İ N Ö Z E T İ 555

I - İ lk G ö ç e b e F a z i l e t i 555

II- Y e r l i l e ş m e Z i l le t i 556

I I I - L ü k s V e B o r ç 557

I V - S o y s u z l a ş m a 558

V - K e s i m D ü z e n i n d e Miri T o p r a k H ı r s ı z l ı ğ ı 559

V I - Dir l ik D ü z e n i İle K e s i m D ü z e n i F a r k ı 560

V I I - K e s i m S o y g u n u n D e h ş e t i 562


D E R E B E Y L E Ş M E N İ N Ü S T K A T L A R I Ç Ö K E R T İ Ş İ

K A L E M İ Y E - M Ü L K İ Y E - İ L M İ Y E - S E Y F İ Y E N İ N B O Z U L U Ş U . . . . 565

I - S a r a y V e K a l e m i y e 565

II- M ü l k i y e 567

III - İ l m i y e 576

1 - Fe the K a d a r : B e y l i k t e 576

2 - F e t i h t e n S o n r a : İ m p a r a t o r l u k t a 578

3 - İ l m i y e n i n B ü y ü k l ü ğ ü v e K ü ç ü k l ü ğ ü 580

4 - İ l m i y e n i n T e f e c i - B e z i r g a n l a ş m a s ı 582

5 - İ l m i y e n i n D e r e b e y l e ş m e s i 584

I V - S e y f i y e n i n B o z u l u ş u 588

1 - " S e y f i y e " n i n Bah t ı 588

2 - S e y f i y e n i n T a r i h i G e l i ş m e s i 589

a) A s k e r - S i v i l Fark ı 589

b ) " Y a y a " l a r ( M ü s l ü m a n as ı l l ı g ü n d e l i k ç i a s k e r l e r ) 590

c ) " Y e n i ç e r i " l e r ( H ı r i s t i y a n as ı l l ı g ü n d e l i k ç i a s k e r l e r ) 592

3 - S e y f i y e n i n K a s t l a ş m a s ı 594

a ) S e y f i y e T a r i k i 594

b) O ca k l a r . 595

c ) S e y f i y e n i n S a y ı s ı Ve Ka l i t e s i 597

d) U l u f e .600

e) U l u f e K a v g a l a r ı .602

1 - U l u f e k a v g a s ı ( G ü n d e l i k S a v a ş ı ) 602

2 - U l u f e k a v g a s ı Z ü y u f A k ç e K a d a r Eskid ir . 605

f) D i s i p l i n s i z l i k .606

1 - A s k e r e s n a f l a ş ı r 606

2 - A s k e r s o y s u z l a ş ı r . 608

3 - A s k e r i b o z g u n 609

Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M

D E R E B E Y L E Ş M E N İ N K A Ç I N I L M A Z S O N U C U : İ S Y A N

A Y R I M I

C E L A L İ İ S Y A N L A R I 621

I - İ s y a n l a r ı n D o ğ u ş S e b e p v e Ş a r t l a r ı 623

II- İ s y a n ı n T ip i v e Ü s l u b u 625

I I I - İ s y a n ı n B o z g u n S e b e p l e r i 626

I V - İ s y a n ı n O r t a ç a ğ K a r a k t e r i 628

A Y R I M I I

İ R T İ C A 632

I - M u t l a k D e r e b e y E g e m e n l i ğ i : İ r t i c a 634

1 - E k o n o m i k S o y s u z l a ş m a 635

2 - Üst Y a p ı d a S o s y a l S i y a s i S o y s u z l a ş m a 637

II- D e r e b e y i Ç ö z ü l ü ş ü 642 1 - Y u k a r ı d a n Ç ö z ü l ü ş 642

2 - A ş a ğ ı d a n Ç ö z ü l ü ş 644

I I I - K a n s e r l e ş e n P a y i t a h t l a r 648

1 - A y a k T a k ı m ı 648

2 - Rez i l Ç e m b e r ( C e r c l e V i c i eux ) . 649

a ) İhtisab Ağalığı. 649

b) Mubayaacıyarı. .650

B ö l e r e k H ü k m e t m e k 651

1- Hür - Kö l e A y ı r d ı 651

2 - M ü s l ü m - G a y r i m ü s l ü m A y ı r d ı 652

B İ B L İ Y O G R A F Y A 657

K İ T A P T A G E Ç E N O S M A N L I C A M E T İ N L E R 661

ÖNSÖZ

Asıl konumuz : Osmanlı Tarihinin Maddesfü\x. Osmanl ı tar ih in in maddesi ,

genel l ik le toprak ekonomis id i r ; özel l ik le miri toprak ekonomi pol i t ikasıdır . Bu

temel madde an laş ı lmad ıkça , ne Osmanl ı tar ihi , ne onun tar ih zinciri içinde tut-

tuğu yer kavran ı l amaz .

Bütün ant ika meden iyet le r tarihi gibi, Osman l ı tar ih in in de, en son duruş-

mada bel ir lenişi, elbet ekonomi tabam üzer inde olur. Ancak , hele su yüzüne çı-

kalı beri bir "kolay Marksizm " tü red i . Herhangi sosya l , politik, kültürel bir so-

run mu önümüze çıkt ı? Onun çözümü için "ekonomiktir!"dedik mi, akan su lar

duruver i r sanan lar çoğa ld ıkça çoğal ıyor.

"Ekonomikledir? K imse onu so rmak ya da a çmak zahmet ine ka t lanmaz .

Nası l? Marks i zme ve Bi l imsel Sosya l i zme karşı mı ge l iyorsun, yan i? Her şey

Marks ' ta , b i lemedin Lenin 'de söy lenmiş t i r . Bize düşen, o güze l im doğru söy-

lenmişler i az çok eks iks iz tekrar lay ıp , dünyay ı ışığa boğmakt ı r ! K im uğraşacak,

hem ne haddine, Marks -Enge l s -Len in metinler i dururken orada ya z ı lmam ı ş bir

gerçek l ik a ramaya?

Bu gibi "düşünür" ve " d a v r an ı r l a r ım ı z için "ekonomi'feözcüğü, masa l larda-

ki "aç/ikap/m aç/l"s\h\v\\ sözü gibi kayalar ı eritip, tüm kapıları şangır şungur aç-

maya yeter l i y aman büyücü parolası, altın anahtar -s logand ı r . Bunu sananlar ,

tek başına Marks' ın, o anahtar ı yer inde ku l lanmak için bir ömür boyu kan kus-

turucu araşt ı rmalar yapt ığ ın ı , araşt ı rma y ığ ın lar ından yazı biç imine geçmiş

olanlar ın ın bile onda birini yay ın l amadan göçtüğünü akı l lar ına uğratmaz lar .

Osmanlı tarihinin maddesi, ne Marks ' ın, ne Engels ' in, ne Lenin' in ele a lma-

ya zaman bu lamadık lar ı konu lardand ı r . Çünkü onlar, Osmanlı "maddesi"öte-

sinde gel işmiş, buna lmış kapitalist top lumun ilişki ve çel işki ler i o r tamında ya-

şamış la rd ı r . Biz Türk iye 'n in Türk ler i ise, g ı r t lağ ımıza dek Osmanl ı tar ih in in

maddesi ve ruhu iç indeyiz. O madde ile ruhu açık seçik kav ramad ıkça , "eko-

nomikken, hele "poiitik"te

İ z len imler im izde yan ı lm ıyo ruz . Osman l ı "madde"smm alt ında bir "ruh"y&-

t ıyor. O " ruh" bizi çarp ıyor . O ruh ya ln ız k imesnec i l (sübjekt i f ) o larak bizi çarp-

makla ka lmamış , bütün insanl ık tar ihini de 6 - 7 bin yıl al lak bul lak etmişt i r . O

ruhu, hiç deği lse en basit ve açık duran, izleri en az y i tmiş Osmanl ı örneği için-

de az çok yaka layab i lme l i y i z .

"Ruh" , s ın ı f l ı meden iye t ten önceki sosyal s ınıfs ız "ilkel komuna"{commu-

nisme pr imit ive) deni len top lum biç iminin insanl ık gidiş ine vurduğu a l ınyaz ıs ı -

dır. Osman l ı -Türk ata lar ımız "haşa!"/'komünist" m\yû\\ev?

Komün i zmin ne o lduğunu Türk iye 'de kimse k imseye an la tamaz. Bu, kanun-

la yasak edi lmişt i r . Eğer mahkeme le r im i z in sayın hâkimler i , kendi ler ine ne ol-

duğu vakt iy le okulda öğret i lmediğ i için b i lemedik ler i komün i zm davalar ıy la iki-

de bir karş ı laşmasa lard ı , onu, sık sık ün ivers i temiz in yüksek kat ından en yet-

kili bilgin profesör ler imiz in "biiirkişi"\iklerine so rmak zorunda ka lmayacak la rd ı .

Eğer yüce ün ivers i temiz in yetki l i bi lginleri, mahkeme le r in derin v icdan lar ı -

nı ayd ın l a tmak zoruy la bil irkişi seç i lmemiş olsalardı , o tabu konuya el değdi-

rip, nice kitaplar kar ış t ı rarak, en sonra sosya l i zm, komün i zm, anarş i zm vb. ko-

nularda zihin ve ka lem yo rmayacak l a r ve di l ler inden düşen kimi düşünce ler i ,

şu halâ medrese öğrenc i ler ine ver i len adla "ta/ebe"Ae.ü\Y\ex\ "güruh 'u la yufl ı-

hûn"un ağız lar ına sak ız e tmeyecek le rd i .

Ne var ki, bu işte suç ne yüksek mahkeme hâk imler imiz ind i r , ne de yüce

ünivers i te profesör ler imiz ind i r . Hepsi de, henüz yük sek öğret iml i hâk imler im iz

ile yüce öğretici profesör ler imiz in dahi b i lmedik ler i o konu larda, ilk öğret imin i

zor yapmış ve orta öğren imin i "hasbe l kaza" yar ıda b ı rakmış ve başka hiçbir iş

yapamad ığ ı için polis yaz ı lm ış olan k imse ler in , ad ım başında hep "komünizm"

suçlar ı keşfetmeler in in kurbanıd ı r lar .

Ya işs iz l ikten ö lmemek için başka kapıya baş v u r amam ı ş biçare pol isç ik ler

kimin kurbanıd ı r lar? Ak i f ne güzel demiş :

" Giridin derdi büyüktür, onu hiç açmayalım,

Fakat Allah için o is un bu sefer kaçmayalım!'

Ata la r ım ız (yalnız biz im mi? Her milletin uzak yak ın bütün atalar ı) , mede-

niyete tar ih önces in in ilkelkomuna kap ıs ından g i rmiş lerd i r . Tar ih önces inde ne

başka yol, ne başka kapı yok tu . Adı batası bil im, tuttu, yüzy ı ldan beri bu ger-

çeği bulup ortaya attı. Tar ih öncesi insanl ığın da toprakmülkiyet/yoktu. O ne-

denle işbölümü vard ı , sınıf bölümü yoktu .

Tüy le r im i z diken diken o lmas ın; ata lar ımız da (herkes in atalar ı gibi), Orta-

asya 'da Oğuz Han çağını yaşa r l a rken , ya ln ız sürü ekonomisin bi l iyor lardı . Ne

tar ım adını a lacak biç imde toprak iş lemeyi , ne toprak üstünde kişi mülk iyet in i

b i lmiyor lard ı . Kad ın -e rkek i şbö lümünü tan ıyor la rd ı ; ama, kö le-efendi , zengin-

züğürt ayırt ını yaşamıyo r l a rd ı . Hepsi aynı Kan 'dan ge lmiş , eşit kan kardeşi ola-

rak geç in iyor lard ı .

28

Bugün sosyal sınıf bölünmelerini ve toprak gibi üretim araçları üzerinde özel

kişi mülkiyetini tanımayanlara ne diyorlar? Bu tanımayışı yazıda, kürsüde, mey-

danda yapıyorlarsa, herkes oy versin de öyle olsun diyenlere sosyalist, zorla söz-

den işe geçip uygulamaya kalkışanlara komünist deniyor. Kim diyor? Batılı insan-

lar. Biz de onlardan bu deyimler i yavaş yavaş, takl it maklit aktar ıp öğreniyoruz.

A ta la r ım ız Türkçe konuşur lar , Türkçe yaşar la rd ı . Öyle Grekçe 'den , Latin-

ce 'den Frenkçe 'ye çevr i lmiş a lafranga laf e tmez lerd i . Sosya l i s t mosya l is t , ko-

münist momün is t demez le rd i . Ne kendi ler ine ne başka lar ına. Gel, öyle idiler.

Beş altı yüzy ı l sonra, batı l ı ların ve batılı o lmaya heves lenecek biz torun lar ın ın ,

kendi ler ine sosyal is t yahut komünis t et iket ini takacak lar ın ı hiç ak ı l lar ına getir-

meden, geldi ler, geçt i ler. Biz bugün onlar ın kimi sak lamad ık la r ı düşünce le r ine

ve davran ış la r ına bakıp bakıp, sosya l is t yahut komünis t o lduklar ın ı an l ıyoruz.

Onlar ne olduklar ın ı hiçbir zaman k imseye de sormad ı la r , kendi l ik ler inden

de an lamad ı la r . 141 ve 142. madde lerden korktu lar da sak lad ı la r denemez . O

zaman böyle ceza kanunlar ı , İ ta lya 'dan azd ı rma 141-142. maddeler i konu lma-

mıştı. Konu lamazd ı da. A ta la r ım ı z nası lsa lar öyle idiler. Onlara o lduk lar ından

başka tür lü görünmeler in i , 141 yahut 142. madde ler daya tamazd ı . A ta la r ım ı -

zın kıl ıçları vard ı . Hepsi, geceli gündüz lü s i lahl ıydı lar . Biz im gibi tavuk kese-

mez, t ı rnak çakısı t a ş ı yamaz duruma get i r i lemez lerd i . Ge t i rmeye kalk ışanı ali-

mal lah keser lerd i . Kıtır kıtır doğrar lard ı , çetin adamlard ı .

Ne var ki, ata lar ımız ilkel sosyal ist , yahut ilkel komünist idiler. Medeniyet,

onların a l ışmadık lar ı zengin-züğürt , köle-efendi farkları yaratmışt ı . An lamad ık la -

rı, toprakta özel kişi mülkiyeti güdüyordu. Ama, toprakta tar ım üretimi, sürü

bes lemekten daha ver iml i o luyordu. İçine girdikleri İs lam ve Bizans ülkelerinde

insanların çoğu züğürt ve köle durumundayd ı . Ama kimse ata lar ımıza züğürt,

köle olmalar ını önermiyordu. Dedik ya, ata lar ımız kılıcına güvenen yiğit kişilerdi.

Kıl ıçları hakk ına zaptett ik ler i yer lerde, karş ı lar ında en çok d i renenler , İs lam

ve Bizans ' ın zeng in-efend i ler i o luyordu. Fukarac ık lar , kö le l ik ler inden ve canla-

rından bezmiş o lduklar ı için, savaşta s ıv ış ıver iyor lard ı . Nelerine gerekt i , başla-

rına bela kesi lmiş zeng in-efend i le r in i s a vunmak? O, bugünkü "demokras i "de

olasıydı . Ant ika Bizans ve İs lam zengin-efendileri, Demirk ı ra t la r , AP ' l i ler gibi

"oyhnu alıp, "oyun"\\e anasın ı ağ la tmak ta tilki deği l lerdi .

A ta la r ım ız , karşı koyan zeng in-efend i ler i tepe ley ip, mal lar ına el koyuver i -

yor lard ı . Hiç sesini ç ı ka rmayan fakir fukaray ı da hoş tutuyor lard ı . Ya ln ız hoş

t u tmak mı? Boş da tu tmuyor la rd ı . Ele geç ird ik ler i zeng in-e fend i le r in yer ler i , o

zamank i dey imle : "Arzui/aahi vasıa: Tanrının Toprağı Geniş"di. Bu toprak ta o

zamana dek köle gibi çal ışanlar ı yarar l ı k ı lmayı düşündü ler . Ne yapacak la rd ı

ata lar ımız , tepe led ik ler i ant ika zengin ler in "geniş Tanr ı t o p r a k l a r ı n ı ? Boş tuta-

cak lar ına, eski çal ışan züğür t -kö lec ik le re dağı t ıverd i ler .

Hani bugün " toprak reformu", "moprak re fo rmu" diye sürüy le siyasi parti-

ler "medeniyet", "vatan", "millet", "adalet", "düzen "durarak, kayıkçı dö-

vüşü ile işleri boyuna seç imden seç ime at lat ıyor lar ya? A ta la r ım ı z böyle geve-

zel ikler i hem sevmez le rd i , hem yapt ı rm ıyor la rd ı . Ne o lacakt ı? Ortada geniş,

açı lmış, tar la edi lmiş, eki l ir top rak la r yat ıyordu. A ta la r ım ız üç koyun, beş keçi

sürüler in i , bomboş dağda, o rmanda yayab i l i r le rd i . O tar la lar ı ekip b içmeyi de

hemen öğrenememiş l e rd i .

Kendi ler i y apam ı yo r diye, bereket l i tar la lar ı çöl edip, başlar ına aldık lar ı

bunca kalabal ık meden iyet fukara lar ın ı aç l ıktan mı ö ldürecek lerd i? A ta la r ım ız

A l lah ' tan korkar lard ı , Peygamberden utanır lardı . İçlerine katı lan bir namus lu

okur yazar ı köylere defter elde yol lad ı lar . "Yazu" (tahrir) yapt ı rd ı lar . Falan köy-

de kaç "ehi l" (işini bilir) adam var? Hepsine birer "ç i f t" öküz buldurdular . Te-

peledikler i ant ika zeng in-e fend in in fazla malları ne güne duruyor? Her çift

öküzle hakk ından ge l ineb i lecek en boyda toprağ ı , ça l ışana bedava verd i ler . Ne

toprak reformu?

Böylece, a ta lar ımız sosya l i s tçe dağıtt ık lar ı her toprak parças ına, bir çift

öküzden gelme "ç i f t" adını takt ı lar . O toprağı ekip b içecek k imseye de "çiftçi"

dedi ler. Bu toprak lar ın özeikişi mülkiyeti mi? Evet, ata lar ımız ge lmeden o top-

raklar üzer inde özel kişi mülk iyet i vard ı . Bu mülk iyet , ant ika zeng in-e fend i le -

rin mülk iyet i idi. Onlar toprak lar ın ı al ır lar, satar lar , kiralar lar, bağış lar lar , ipo-

tek eder ler, miras bırakır lardı .

A ta la r ım ız , o özel kişi mülkiyet l i zeng in -e fend i l e rden çoğunu t epe l ememi ş

miydi ler? Ş imdi onları yen iden d i r i l tmek için mi toprağ ın özel kişi mülk iyet in i

yayacak la rd ı ? Yok öyle şey. A ta la r ım ız ın gözler ine baksan ıza: Onlarda o göz

var mı? O özel kişi mülk iyet in i toprağa yük l emek gözü?

Kendi ler i de toprağ ın özel mülk iyet in i kendi k iş i l ik ler ine mal edemez le r

miydi? E, biz ata lar ımız ın kim olduklar ın ı b i lmiyoruz öy leyse. Onlar ilkel sosya-

list, ilkel komünis t dedik ya, yahu! Onlar dünyay ı , kendi ler ine özel kişi mülkü

toprak la r haline get i rmek için fe thetmiyor la r . Şan olsun, y iğ i t l ik o lsun diye, bi-

raz da o ça t layacak kadar yemek ten ş i şman lam ış zeng in-e fend i le r in yiy ip iç-

t ik ler inden ta tmak için toprak zapted iyor la r .

Bir de: "Diyn'i Mübiyn'i Muhammedi'yi ihya etmek için"diyor Arapça bilen

tek tük hocalar. İyi ediyor lar. "Bildirici-yapıcı Muhammed dinini yüceltmek"

çok yer inde bir iştir. İ s lam dininin hangi çağı ata lar ımız ın kafalar ına yatar? Fü-

tuhat çağı, İs laml ığ ın dünyan ın yedi ikl im, dört bucağına yay ı ld ığ ı çağ. O çağın

savaşç ı la r ına ne den iyor İs laml ık ta? Gazi . A ta la r ım ız kendi ler ine hangi sıfatı

takmış la r? İlb.

Peki. Bundan böyle, a ta lar ımız kendi ler ine UygudAip yer ine Osman Gazi

derler. Madem ki Hazret' i Muhammed ' i n dinine girdik. Onun Arapça dil ine de

a l ışacağız . A l lah da biz imle olur. Başka? İlk Ebubek i r Gazi , Ömer Gazi , Ali Ga-

ziler, ele geçirdik ler i dünya kadar toprak lar ı ne yapmış l a rd ı ? Hemen kendi ler i -

ne özel kişi mülk iyet i mi yak ı ş t ı rm ış la rd ı ? Hepsi de öldükler i gün, t ıpkı koca

Hazret' i Muhammed gibi, bir karış toprağa bile özel kişi mülk iyet iy le sahip çık-

mamış lard ı . Demek Müs lüman l ı k da, t am ata lar ımız gibi düşünüyordu . Ne

mutlu gerçek Müs l üman ım diyene!

30

İlk Müs lüman uluları gibi, Kur 'an- ı Ker im de ne demişt i bu noktada? "Mülk

Tanrınındır". Bu noktada a ta la r ım ızdan daha Müs lüman kimse ç ıkamaz. Onlar

da güzel, altın harflerle levhalar yaz ıp yüksek yer lere ast ı lar: "Ya Malik'ül

Mülk/"(Ey Mülkün Sahib i ! ) Kim o asıl "Mü lkün Sahib i"? Şu, ata lar ımız ın bir kı-

lıçta kel lelerini uçurduklar ı eski zeng in-e fend i le r mi? Haşa. "Ey Mülkün Maliki,

H a k T e a l a : Tanr ı -A l lah" t ı r .

İlk fütuhatç ı gazi Müs lüman ulular ından hangisi dünya malına, mülküne

metel ik verd i? Hiçbirisi. Gan imet ilk Bedr Gazves i 'nde ele geçince, Al lah Kur 'an

ayeti ile ne buyurmuş tu? "Mülk Tanr ın ınd ı r " demişt i . Sonra ne oldu? Hazret' i

Muhammed bakt ı; yeni Müs lüman o lmuş insancık lar savaşta ele geçirdik ler ini

pay laşmaya al ışmış lar. Hepsi A l lah 'a bırakı l ı rsa, taze Müs lüman la r kırılır, dağı-

t ı l ır lar. Kur 'an beşte birini A l lah 'a ayıran ikinci bir ayetle düğümü çözdü.

O beşte bir; züğürt ler , ye t im le r , yol oğul lar ı gibi savaşa ka t ı l amamış , ama

yaşamas ı gerekl i muhtaç o lanlara kayrı ldı . Hülefa'y i Raşid iyn çağında, A cem

Kisra lar ın ın (hükümdar la r ) saray lar ı ele geçti. Deve katar lar ıy la mallar, Medi-

ne'ye, Mekke 'ye akın etti. Cennet le müjde lenmiş ilk İs lam hal i fe ler inden bir te-

ki, o zengin gan imet le rden herkese düşen paydan başka o larak bir leblebi ta-

nesi fazla kendi özel kişi mülkü diye cebel lezi eyledi mi? Yağma yok.

A ta la r ım ız ın gönül verd ik ler i İs laml ık bu idi. Bugün hâlâ Türk iye 'n in dağda-

ki, çöldeki ya l ı nayak köylüler i , İs laml ığa bunun için canla başla bağl ıd ır lar. Ata-

lar ımıza karşı duyu lan sevgi ve saygı da bu kaynaktan fışkır ır. Hatta, çok "ile-

rici"nin yad ı rgay ıp an lamad ığ ı şey, köylü ve halk ımız ın padişahlar ı tu tmas ı ,

Tanz imat ' t an sonrak i en soysuz laşm ış müstebit padişah zaman ında bile çıka-

rılan Toprak Kanunu 'nda dahi, miri toprak deni len kamu mülkü yer ler in bir tür-

lü şu veya bu kişi lere özel mülk diye ve r i l ememi ş bu lunmas ından ileri gelir.

Bütün bu o lay lar ın gerçek l ik ler in i kim inkâr edebi l i r?

İşte Osmanlı tarihinin maddesi ard ında yatan ve dokunan ı cin çarpmış-

çasına vurup y ıkan "ruh"budur. Osmanlı tarihinin ruhu burada gizl idir. Bu ruh

an laş ı lmad ıkça , Osman l ı tar ih inden hiç mi hiçbir şey an laş ı lmış say ı l amaz . Yal-

nız Osman l ı tar ih inden mi? O tar ihin öz ürünü olan bugünkü Türk i ye 'm i z in eko-

nomisi , sosyo lo j is i , pol i t ikası üzer ine yap ı lacak her ezbere yarg ı , tar ihs iz , de-

mek köksüz ve dolayıs ı ile de etkis iz ka lmaya mahkum bu lunmaz mı?

Onun için, Türk iye 'de Osmanl ı tar ih in in gerek maddes in i , gerek ruhunu in-

ce leyen araşt ı rmalar ı "susuş kumkumas ı " ile örtbas eden bur juva bi l imini çok

iyi a n l amamak elden ge lemez. Aynı "susuş kumkuması", "sol"/anda da inatçı

bir sis perdesi gibi geri l i rse, bunun, an l amamak t an öte bir an lamı bu lunmal ı -

dır. Hangi gerekçe ile maske len i rse maske lens in , bu an lam, Türk iye 'de "sol"

yanı da, "sosyaiizm"\ de bir burjuva kat ır l ığ ının kapladığıd ır .

Düpedüz burjuva sosyalizmi görevin i yer ine get i r iyor. "Türk mil let i"nin,

anadan doğma sosya l i zm düşman ı o lduğunu i spat lamak için onun başka sila-

hı yok tur . Aç ık bur juva ideoloj is inden çok, asıl maskel i haydut bur juva sosya-

l izmidir ki, Türk iye halkının ge lenek-görenek le r in i sosya l i zme aykır ı göster-

mekte başarı kazanabi l i r .

Bur juva sosya l i zm inden de daha kancık ve tehl ikel i olan "susuş kumkuma -

sı", "küçük-burjuva sosyalizmi"h\n keskin, çok "bilimsel", o lağanüstü "devrim-

ciTkalleşlikleridir. Bu küçük -bu r juva sosya l i zmi , Osman l ı tar ih in in maddes in i

ve ruhunu, "ortaçağşövalye ruhuna körü körüne hayranlık" gös te rme hok-

kabazl ığ ı ile, kendis ine Marks' ı da ya lanc ı şahit gös te rmek sabotaj ın ı yap ıyor .

Bu sabota j için, köstebek yuva la r ı ndan kaçarak, her del ikten bir kapma "pro-

ietarya sosyalizmi"bayrağı u za tmak tan da s ık ı lmıyor .

O zaman ne o luyor? Bir y ığın genç enerj i , küçük -bu r juva bi lmiş l ik ler in i

abar tarak , birbir ler iy le a lafranga sosya l i zm düel losu yapa rak y ı r t ın ıyor , parça-

lanıyor lar. İşçinin, köy lünün an lamad ığ ı soğanl ı sar ımsak l ı " s logan" a tmasyon-

larıyla hareket i y ığ ın lara yabanc ı laş t ı r ı yor la r . Değil mil letin tar ih der in l ik ler in-

den ka lma ge lenek-görenek le r inden ya ra r l anmak , kırk yı l l ık en namus lu yak ın

hareket biçim ve paro la lar ımız ı Frenkçe 'ye çevir ip, sözde öz türkçey le makya j -

layarak örtbas edebi lecek ler in i umuyor lar .

En sonunda, o lanlar çal ışan insan lar ımız la genç ler imize oluyor. Güç ler israf

edi l iyor. Bağlar daha kuru lamadan gevşey ip kır ı l ıyor. Ciddi ve tutkun bir sos-

yal ist kardeşl ik o r tamında ö rgüt lenmen in yer ine, b i tmez t ükenmez pad işah laş-

mak özenti l i küçük -bu r juva ya lanc ı pehl ivanl ık lar ı alıp yürüyor .

Bu kaypak l ık lar ortasında yeni kuşaklar önünde bir görev belir iyor. Bur juva

ve küçük-bur juva sosya l i zmler i , varabi ld ik ler i yere dek gürültülü patırtılı şak la-

banl ıklarını sürdürüp gidecek. Gençl ik olsun, bu toprağın konularını a raş t ı rmak

istiyor. Onlara Osmanl ı tar ih inin yaln ız maddesm\ v e rmek şaşırt ıc ı olabilir. Top-

rak problemi iş lenirken, öyle insan, kurum adları, hem de Osmanl ı ca ter imler iy-

le geçecek ki, onlar üzerine çok az şey bilenler, asıl konuyu iz leyemez olacak.

Osman l ı tar ihi her zaman en sko last ik biçimi ile ver i ld i . Tar ih önces inden

tar ihe geçiş ler in en iyi bil ineni Osman l ı l ı k o lduğu halde, o dünya tarihi için il-

ginç ayd ın la tma la r get iren geçit hiç ağza a l ınmıyor . Yaln ız devlet in Osman l ı

İmpara to r luğu çağında kes im düzeni ile (yani te fec i -bez i rgan soysuz l a şmas ı y -

la) de rebey leşmiş klasik i l işkileri uzun uzun anlat ı l ıyor. Ve o zaman da niçin fa-

lan batı ü lkes indeki sur lu, kuleli feodal şato lar ın ın Osmanl ı l ı k ta bu lunmadığ ı hiç

yok l anmaks ı z ı n , neden Osmanl ı l ığ ın klasik derebeyi modeAev'me uymad ığ ına

hayıf lanı l ıyor.

Bu karın ağr ıs ından beter "beyin ağrılar fıı ön lemek için tek ç ıkar yol bu ol-

du: Osmanl ı tar ih in in maddes inden önce, a l fabet ik ölçüde olsun Osmanl ı tar i-

hinin ruhuna değ i lmel iyd i . Bu ruhun da bütün padişahlar ı , savaş lar ı , olaylar ı sı-

ra layan kat ı laşmış, k l i şe leşmiş medrese biçimini değil, öneml i geçit moment -

lerini ve karakteristik or i j inal i tes ini ele a lmal ıyd ı .

Osmanlı Tarihinin Ruhu eseri, iki k itapta bu karakter is t iğ i y apmaya çal ışa-

cakt ır .

OSMANLI TARİHİNİN MADDESİ



Osmanlı tarihinin maddesi, O sman l ı t o p r a k e k o n o m i s i d i r . O sman l ı ta -

r ih in in bir de ruhu va rd ı r . O da toprak üretim t eme l i ü ze r i nde y ü k s e l e n

sosyal ve politik O sman l ı üstyapısıdır. K o n u m u z u n t aban ı , Osmanlı toprak

ekonomi düzenidir.

A n c a k bedens i z ruh ve ruhsuz beden a n l a ş ı l a m a y a c a ğ ı g ib i ; O sman l ı

t a r i h i n i n de toprak temelini daha du ru a n l a m a k iç in, O sman l ı t a r i h i n i n

sosyal\ıe politik ü s t y ap ı s ı n a kuşbak ı ş ı ile o l sun d e ğ m e k ge rek i r .

O sman l ı ta r ih i , "müze varlığı "değil, ş imd i k i y a ş a n t ı m ı z ı n en y a k ı n

g e l e n e k - g ö r e n e ğ i o l a r a k ö n e m taş ı r ve aktüelleşlr. O sman l ı t a r i h i n i n ak-

t ü e l l e ş m e s i n d e üç büyük tarihcil devrim a l t ü s t l üğü rol o yna r : 1) Bizans'ın

y ık ı l ı ş ı , 2) İslamlığın y ık ı l ı ş ı , 3) Osmanlılığın y ık ı l ı ş ı . Bu üç y ık ı l ı ş da b i rer

"antika imparatorluğun"devrilişi o lur .

O ka rak te r l e r i ile her üç y ı k ı l ı ş ı n b i rb i r l e r i y l e ilişki-çelişkileri, b i rb i r l e r i -

ne etki-tepkileriçok bü yü k o lur . O n u n için, O sman l ı t a r i h i n i n hang i insan-

cıl ortam i ç inde ge l i ş t iğ i şu üç k onuda y a p ı l a c a k k ısa a ç ı k l ama l a r l a b i raz

a y d ı n l a n m a k ister:

1) O sman l ı l ı ğ ı n Bat ış Fe l se fes i

2) O s m a n l ı l ı k ve B i zans

3) O s m a n l ı l ı k ve İ s l am l ı k

O sman l ı l ı ğ a Ta r ihc i l G i r i ş ' in baş ı nda : Osmanlılığın batış f e l s e f e s i ne do-

kunu l a c a k t ı r .

Osmanlılık ve Bizans i l i ş k i - çe l i şk i l e r i : Osmanlı tarihinin ruhu, yan i sos-

yal-politik üstyapısı ele a l ı n ı r ken ö z e t l e ne c e k t i r . Ç ü n k ü , O sman l ı l ı ğ a Bi-

zans ü s t y a p ı s ı n d an , biçim o l a r a k çok şey ka t ı lm ı ş t ı r . B i zans a n ı lmad ı k ç a ,

O sman l ı üstyapısı, O sman l ı ruhu k a v r a n ı l a m a z .

Osmanlılık ve İslamlık i l i ş k i - çe l i şk i l e r i : Osmanlı tarihinin maddesi, ya-

ni ekonomik tabam ele a l ı n ı r ken ö z e t l e ne c e k t i r . Ç ünkü , O s m a n l ı l ı ğ a İslam

t a b a n ı n d a n , öz o l a r ak çok şey ka t ı lm ı ş t ı r . İ s l am l ı k a n l a ş ı l m a d ı k ç a , Os-

man l ı tabam, O sman l ı maddesi k a v r a n ı l a m a z .

Bu i n c e l emen i n , gene l tarih bilimine g e t i r m e k is ted iğ i teorik ve. meto-

dolojik ç aba ; öze l T ü r k i y e aksiyonuna g e t i r m e k is tediğ i pratikve stratejik

çaba bu tariha'lg/r/*ev\e b a ş l a y a c a k t ı r .

A Y R I M I

O S M A N L I L I Ğ I N B A T I Ş F E L S E F E S İ

Bu ay r ım , O sman l ı l ı ğ ı n i n san l ı k t a r i h z inc i r i i ç indek i benze r i ne , basa -

mak l a r ı n a ve ö rnek l i ğ i ne iki söz le d eğe c e k t i r .

S on r a :

a) İngiliz İh t i l a l i ' nden önce , 17. yüzy ı l ba ş ı nda ;

b) Fransız İh t i l a l i ' nden önce , 18. yüzy ı l s o n u n d a . . . O sman l ı gözü ile,

O sman l ı y ı k ı l ı ş ı n ın a ç ı k l a n m a s ı n a d o k u n u l a c a k t ı r .

Bir t o p l u l u ğun d o ğ u ş u n d a n önce , daha d o ğ m a d a n , an l a t ı l ı ş ı na batışı ile

b a ş l a m a k k las i k man t ı ğ a ters ge leb i l i r . Ta r i h fe l se fes i a ç ı s ı ndan , O s m a n l ı -

lık daha doğarken, a l n ı nda batış d a m g a s ı n ı t a ş ı y an bir t o p l u l u k t u . İ s l am

Rönesans ı idi. Her İ s l am Rönesans ı n ı y a p a n t op l u l u k , b ü yü k İbn- i Hal-

dun ' d an beri , her d o ğ u ş u n bir bat ış a l ı nyaz ı s ı ile y a ş ad ı ğ ı n ı bi l i rd i . Her t op -

l umun ö m r ü 100 - 150 y ı ld ı .

Her d oğan insan ın , ç a r ç abuk , bir gün ö leceğ in i b i lmes i g ib id i r bu. O bil-

gi, h içb i r insan ı n o rma l c e y a ş a m a k t a n a l ı k o y m a z . Onun gib i , O sman l ı ta-

r ih ine onun bat ış f e l se fes i ile b a ş l a m a k , o t a r i h i n k a v r an ı lma s ı n ı ka ra r t -

maz . Te r s i n e , canl ı bir çe l i şk i l i l i k le ayd ın l a t ı r .

O sman l ı l ı ğ ı n bat ış ın ı b i lmeyen y o k t u r . N e d e n batt ığ ı ü ze r i nde O s m a n -

l ı 'nın kend i d ü şün c e s i n i ö ğ r e n m e k l e söze b a ş l a m a k , O sman l ı y a ş a y ı ş ı n ı

k a v r a m a y a tuz b iber ka tab i l i r .

O S M A N L I L I K V E F R A N S A

İ n san l ı k t a r i h i nde , k imsen i n ö n c e d e n ç ö z e m e d i ğ i gene l k anun l a r va r .

B i rb i r i nden habe r s i z y a ş a y a n iki ayr ı ü l kede , ayn ı ana ç i zg i l e re u ygun ge-

l i şme le r o luyo r . Buna en iyi ö r ne k F ransa ile Tü r k i y e ' d i r .

Ba t ıdak i F r ansa , d oğudak i A n a d o l u ' n u n benze r i d i r . F r an sa , A v r u p a ' n ı n ,

A n a d o l u da A s y a ' n ı n batı uç ü lkes id i r .

Lakin c o ğ r a f y a benze r l i k l e r i , t a r i h benze r l i k l e r i y a n ı n d a hiç kal ı r . A n a -

do lu ' da ku ru l an ilk Osmanlı sa l t ana t ı ile F r ansa ' da ku ru l an Merovenjiyen

hanedan ı h e m e n h e m e n ayn ı sosya l v e s i yasa l t i p t ed i r l e r . A n a d o l u ' n u n

İkinci Osmanlı s a l t ana t ı n a ( T imu r ' d an son rak i d i r i l i şe) uyan F ransa ' n ı n Ka-

rolenjiyen sü la les i , d e r ebey i u f a l an ı ş ı na d ü ş t ü k t e n son ra , ye r in i Kapet -

y en l e r e b ı rakt ı ve K ape t y en l e r F ransa ' y ı modern r e j im i ne doğ ru get i rd i .

Osman l ı İ m p a r a t o r l u ğ u , gerç i s o nuna kada r aynı adı taş ıd ı . O sman l ı

t a r i h i nde Me r o v en j i y e n , Ka ro l en j i y en gibi ayr ı is iml i o l m a s a bi le, ayr ı t ip

ve g id iş l i iki ayr ı sa fha besbe l l i d i r . A yn ı O sman l ı adı a l t ı nda , iki O sman l ı

sa l t ana t ı a rka a r k a y a ge ld i .

F r an s a ' d a M e r o v e n j i y e n ' i y ı k a n ba rba r sa lg ın ı N o r m a n l a r d a n ge ld i .

B i r inc i O s m a n l ı Dev l e t i ' n i y ı k a n g ö ç e b e l e r , T i m u r Ta t a r l a r ı o ldu . O s m a n -

l ı t a r i h i n i n "Dev r i Fe t re t : A n a r ş i Dev r i " ded iğ i d e v l e t s i z l i k t e n s on r a k i Os-

man l ı s a l t ana t ı - t ıpk ı F r an sa ' n ı n Ş a r l m a n ' ı n a d e n k d ü ş e n - " M u h t e ş e m

S ü l e y m a n " ( K anun i ) ile e v r en s e l bir m u a z z a m i m p a r a t o r l u k o l m a s ı n a

r a ğ m e n m o d e r n l e ş e m e d i .

O sman l ı İmpa r a t o r l uğu , o z a m a n F ransa ' dan ayrı yo l a girdi. Bütün ka-

d im impa r a t o r l u k l a r gibi; S ü m e r , A su r , Ke ldan , Mısır, Eti, Yunan , Roma İm-

para to r luk la r ı gibi, uzun boca l ay ı ş l a rdan sonra , y ı k ı l m a y a yüz tu t tu . G ö m ü l -

meden uzun süre önce "has t a a d a m " d amga s ı ile y a t a l a k ha lde sü ründü .

"N i ç in " in i s on r a y a b ı r a ka l ım . Ş imd i l i k "nas ı l " o l duğu ile a r a ş t ı r m a y a

ba ş l a ya l ım .

D İ R L İ K D Ü Z E N İ - K E S İ M D Ü Z E N İ

"'Fetret devrihden Kanun i S ü l e y m a n ' a kada r en y ü k s e k me r t ebe s i n i

bu lan Osman l ı l ı k , Kanun i z a m a n ı n d a en büyük deri değiştirme a l t ü s t l üğü -

ne uğrad ı . Gen i ş O sman l ı t op r a k l a r ı ü ze r i nde o z a m a n a kada r şe r i a t ı n kut-

sal p a rmağ ı ile ç i z i len DİRLİK DÜZENİ, ans ı z ı n ve se s s i z ce , y u k a r ı d a n bir

iht i lal geç i rd i . KESİM DÜZENİ den i l en " M U K A T A A L A R " dev r i ne a t lad ı . Ya -

ni, i m p a r a t o r l u ğ u n ik t i sad i t eme l i o lan T O P R A K re j im i , "ÜRÜNİRADI"şek-

l inden ç ıkt ı , "PARA İRADIkılığına g i rd i . Ondan son rak i O sman l ı t a r i h i n i n

bü tün s ırr ı , n edense üze r i nde hiç d u r u l m a y a n , mü th i ş " la ik" , hat ta t a m

din düşmanı ( ç ünkü bü tün şer ia t p rens ip l e r i n i h içe s a y an ) , s ö zde k i taba

u y d u r u l m u ş d e v r i m d e g iz l id i r . Bu dev r im i a n l a m a d a n Osman l ı t a r i h in i an-

l amaya k a l k ı ş m a k , d ü n y a n ı n d ö n d ü ğ ü n ü b i lmeden , gecey l e g ü n d ü z ü iza-

ha ç a l ı ş m a k t a n f a r k s ı zd ı r .

Batı A v r u p a ' d a PARA İRAD I şek l i ne g i ren t o p r a k m ü n a s e b e t l e r i , SER -

MAYE sözde "birikişi"adı ve r i l en g id i ş le , bat ıy ı mode r n d ü z e n e kada r i ler-

letti. O sman l ı İ m p a r a t o r l u ğ u , bu i l e r l emeye u l a ş amad ı . A yn ı PARA İRAD I

y ü z ü n d e n batt ı .

Kanun i S ü l e y m a n ' ı n aç t ığ ı yen i çağ, İbn- i H a l d un ' u n bir d e v l e t e biç-

t iğ i y ü z y ı l l ı k ö m r ü bile d o l d u r m a d a n , s o y s u z l a ş m a y a , t e k r a r d e r e b e y -

l e ş m e y e , a yan ve m ü t e g a l l i b e k a n g r e n i n e t u t u l d u . . . M e m l e k e t i "teden-

n/"ûen ( a l ç a l ı ş t an ) ku r ta r ı p i l e r l e tmek için pek çok şey l e r d ü ş ü n ü l d ü . Is-

lahat t e ş ebbü s l e r i yap ı l d ı .

Hiçbir çare , Osman l ı l ı ğ ı , Batı a n l a m ı n d a m o d e r n l e ş m e y e , k ap i t a l i zme

g ö t ü r e m e d i . Mese l a Tü r k i y e , mode r n İng i l t e re o l amad ı . V a k t i y l e , F rans ı z

k ra l l a r ın ın g i y e cek l e r i n i Par is 'e y o l l a y a n İ s t anbu l , bugün hâlâ i ç d o n u n u n

modas ı n ı bi le Par i s ' ten ge t i r t i yo r . Bu te r s g id i ş in der in sebep l e r i O sman l ı

TOPRAK DÜZENİM e baş la r ; UZAK DIŞ TİCARET sözüy\e i f ade l enen Um-

man Deniz i m a c e r a l a r ı n d a bi ter . O b a k ı m d a n Osman l ı l ı k , d o ğ u r a m a d ı ğ ı

için ö len anaya benze r . D o ğ u r a m a d ı ğ ı şey: KAP İTAL İ ZM ' d i r .

O S M A N L I Ö R N E Ğ İ N İ N Ö N E M İ

Bunun l a be rabe r , insan l ığ ın O S M A N L I T A R İ H İ ile yaşad ığ ı t e c r übe çağı

boşa g i tmed i . İnsan l ı k t a r i h in in ondan öncek i d eneme l e r i de (bü tün kad im

impa r a t o r l u k l a r ) boşuna g e ç m e m i ş , an l ams ı z k a lmam ı ş l a r d ı r . Mode rn ça-

ğa kadar , ta r ih in , t o p r a k a l t ında m e z b u h a n e ( boğaz l an ı r c a ) s ü rünen bir

y a r a t ı k gibi d ebe l enme l e r i , en s onunda insan l ığ ı b u g ü n k ü ayd ın l ı ğa kada r

ge t i r eb i lm i ş t i r . O sman l ı tar ih i , k ad im impa r a t o r l u k l a r t a r i h i n i n -Rus tar ih i

bir y a n a b ı rak ı l ı r sa - en son ha l kas ıd ı r . Kad im meden i y e t l e r z inc i r in in mo-

dern çağa , "BATI M E D E N İ Y E T İ " den i l en b a s a m a ğ a doğ ru ge len son halka-

sı Osman l ı l ı k t ı r .

En son , d e m e k en yen i ve iz ler i en t a z e du r an bu ha l ka , bü tün ka-

nun l a r ı , ö r f l e r i , m a d d e l e r i ve mana l a r ı ile y ığ ı l ı bir m a l z e m e haz i ne s i o la -

rak ö n ü m ü z d e d i r . B a ş ka m e m l e k e t t a r i h l e r i n d e iz ler i hay l i s i l i nm i ş , hat-

t a k a y b o l m u ş n ice o l a y l a r , O s m a n l ı t a r i h i n d e c ap can l ı , ha t ta a k t üe l çeh -

re l e r i y l e y a ş a m a k t a d ı r .

Do lay ı s ı ile, O sman l ı m a l z e m e s i n i n ışığı o l m a d a n , kadim tarihi bü tün

ay r ın t ı l a r ı ile k a v r a m a k imkâns ı z d ı r . Ta r i h üze r i ne o kada r a l e l a cay i p iddi-

a la r ın b i l imce bir tü r l ü kes i l ip a t ı l amay ı ş ı , k ı smen de bu eks i k l i ğe dayan ı r .

Onun için, O sman l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ' n u n ç ö k ü ş ü n d e toprak mese l e l e r i n i n

oynad ı ğ ı rolü, A Y R I N T I L A R I ve HER C E P H E S İ ile g ö r m e k , t e km i l i nsan l ı k

ta r ih in i a y d ı n l a t m a k için z a n n e d i l d i ğ i n d e n daha f ayda l ı d ı r .

O S M A N L I G Ö Z Ü İLE Y I K I L I Ş

Bize m a h s u s "mav i h i k â y e l e r d e n biri ha t ı r l a rdad ı r . "O sman l ı idares i

neden y ı k ı l d ı ? " s o r u s u n a ve r i l en ko lay c e vap bell i: " Fe l ake t i v a k t i n d e ve

doğ ru dü rüs t s e zen dah i l e r O s m a n l ı ' d a ç ı k m a m ı ş ! " "Kaht'i recal!"{adam

kıt l ığ ı) den i r . Hak i ka t ise, bu y a y ı l m ı ş idd ian ın t a m te r s id i r .

Ayn ı O sman l ı İmpa ra t o r l uğu , ilkin o kada r çok değer l i a d a m yet i ş t i rd iğ i

ha lde, son ra neden a d a m kı t l ığ ına k ı ran girdi? Bu kadarc ığ ın ı o l sun ka fam ı z -

da i ş l esek , t a r i h t e şahs i k a h r a m a n l a r ı n s ebep deği l , net ice o l duk l a r ı n ı sez -

mek t e güç l ük ç e k m e y i z .

40

Kaldı ki, O sman l ı l ı ğ ı n de r t l e r i n i k e ş f eden ak ı l l ı l a r , t a m i m p a r a t o r l u ğ u n

ba tacağ ı gün zuhu r e tmem i ş l e r d i r . Hasta l ığ ı çok e s k i den , aç ı k ça t e şh i s

eden l e r bol bol y e t i şm i ş l e r d i r . Ne çare ki, gene l g id iş ; ta r ih , e k o n o m i , top-

lum d e t e r m i n i z m i n i n kahred i c i ge rek l e r i , her t edav i y i imkân s ı z b ı r akm ı ş t ı r .

O sman l ı İ m p a r a t o r l u ğ u , söz y e r i n d e y s e , ö l e ceğ in i b i l e rek , göz göre

göre , bağ ı ra çağ ı r a ö lmüş t ü r . Bunu , ik ide bir b a ş vu r u l a n " I S L A H A T " (re-

f o rm) l a y i h a l a r ı ndan ( tasar ı ) daha güze l a n l a t a c a k v e s i k a l a r b u l u n a m a z .

a) 17. Y Ü Z Y I L BAŞI (İngi l iz İht i la l i nden Ö n c e )

Kanun i ' n i n PARA İRAD I d e v r i m i n d e n y a r ı m yüzy ı l k ada r z a m a n geç-

miş t i . A n c a k üç pad i şah ecel i ile ö ldü . Bir ç e y r e k yüzy ı l i ç inde, art a rda üç

" /^ / / " ( p ad i ş ah ı t a h t ı n d a n i nd i rme ) pa t l ak ve rd i . Bir ı s lahat y a p m a y a kal-

k ı şan Gen ç O s m a n ' ı n ı rz ına kada r e l u za t ı l a r ak canı a l ınd ı .

Fac i adan ders a lan IV. Mura t ' a , "Türklerin Montesquieu'su"d,eri\\en Gö-

ricel i d ö n m e Koçi Bey, ünlü l ay ihas ın ı i n an ı lmaz bir söz hür r i ye t i ve ger-

çekç i l i k l e s undu . B i lg i l i ler ve gö r gü l ü l e r o lay la r ı a ç ı k l a m a k i s t i yo r l a rd ı :

"Saltanat'ı Aliyye'nin çok yüksek hanedanı -cenab-ı Hak ezeli inayet-

leriyle muhafazada devam eylesin- Tasalı ve Osmanlı hanedanının iyiliği-

ni isteyen, hayırları çok bilginler ve itaate hazır olup, gözden düşmüş olan

emektar kulları, dünya ahvalinin bu çeşit değişmesi, kötülükleri ve karga-

şalığın, ftne ve fesadın hadden aşırı olmasının sebeplerini düşünüp, pa-

dişah hazretlerinin kulağına ulaştırmak fırsatını arardık. " ( K o ç i Bey R isa-

lesi) [1]

İ k t i da r da -o mu t l a k i s t ibdat ç ağ ı nda - d o ğ r u y a ağ ı z la r ı ve göz le r i ka-

p a m a k için d i r e nm i y o r , h e r k e se d an ı ş ı y o r du :

"... hünkarımızın düzen gösteren ve cihanı süsleyen yüksek rey ve be-

reket meydana getiren nurlu fikirleri, zulüm ve fesadın kökünü kazımak

ve adalet örtüsünü yaymak tarafına yönelmiş bulunduğu bütün insanların

malumu olmakla herkes düşüncesini padişah cenaplarına bildirmeye baş-

ladılar. " ( K e z a , s .29) [2]

O lay ın (Osman l ı ç ö k ü ş ü n ü n ) üstyapısı, k a ç a m a k s ı z c a ; ha lk ın aşır ı so-

yu l up e z i l m e s i n d e n ( rüşve t ve z u l ü m d e n ) ileri g e l i y o r du . Bunun e s k i d en

beri d e ğ i ş m e z y ık ı l ı ş be l i r t is i o l duğu o r t aya konu l du :

"... Zulüm ve rüşvet herhangi devlette meydana çıkar ve aşikar olur-

sa, o devlet harap ve düşkün olur. " ( K e z a ) [3]

Y ı k ım ı n temelinin, t o p r a k e k o n o m i s i d ü z e n i n d e k i bezirgan-tefeciçapu-

l unun get i rd iğ i d e r e b e y l e ş m e b i ç im le r i o l duğu o r t aya k o n u y o r d u . Y ü z e y d e

g ö r ü n e n şey "aske r i ihtila11er"di. Ak l ı e ren l e r , her aske r i iht i la l in bir i k t i sa-

d i b o z u k l u k t a n kök a ld ığ ın ı g ö r m e z l i k e d e m i y o r l a r d ı :

"Askerin düzeltilmesi isteniyorsa, en mühim olarak, tımar ve zeametin

düzeltilmesi görülmektedir. " ( K e z a ) [4]

B i l d i ğ im i z ve bu k i tap ta baş l ı ca be l i r t e ceğ im i z gibi: - B ü t ü n k ad im im-

pa ra to r l u k ve meden i y e t l e r i n t ıpk ı s ı o lan- O sman l ı l ı k t a e k o n o m i t eme l i

toprak ü r e t im ine ve t o p r a k düzen i de, i lkin Dirlik dü zen i ne d a y a n ı y o r d u .

Dir l ik dü zen i n i n t eme l i ise önce Tımarlarvo. Zeametler s i s t em i üze r ine ku-

r u lmuş t u .

D e m e k Osman l ı d ü ş ü n ü r ü , bütün s iyas i , i ç t ima i ve asker i a l t ü s t l ük l e -

rin e k o n o m i k ü re t im dü z en s i z l i ğ i n den ç ı kage l d i ğ i n i s e z m e k için 300 yı l

sonra ge l e c e k " M a r k s i z m " i b e k l e m e m i ş t i : Daha 1630 y ı l ı nda , 300 yıl son-

raki nice "ülema ve vükela" (b i lg in ler i ve v e k i l l e r i m i z i u t a nd ı r a c a k bas i t -

l ikle "akça He halas"(para ile ku r tu luş ) o lma z d i y e r ek , insan ezip soyma-

yı ( " zu l üm ve rüşve t " i ) y ı k ım get i r i c i : "mel'unnesne/et" ( lanet l i şey l e r ) sa-

y ab i l i y o r du . T e şh i s t e ek s i k s i zd i . Ya ln ı z t edav i y i ileride g ö r emed i ğ i için ge-

ride a r ı y o rdu . Ber ide , Kesim (Mukataa) d ü z e n i n d e n öncek i ilk ku ru lu ş ça-

ğ ın ın Dir l ik ( T ı m a r - Z e a m e t ) dü z en i n e ö z en i y o r du :

"Köyler ve ekinlikler kılıç erbabına (dirlikçilere) verilmelidir. Tımar ve

zeametin erbabına verilmesine mani ve memleketin yıkımına sebep olan-

ları saysak, 30-40 kişi ancak çıkar, fazla çıkmaz. Böyle 30-40 kişinin ha-

tırı (çıkarı) için, devletin böyle ihmal edilip karışmasına saadetti padişahı-

mız asla razı gelmeyecektir." (Koç i Bey , Keza) [5]

60 DP ' l i ye s e ç im hakk ı v e r m e k l e " h u z u r " ge leceğ i , d e m e k bir an t i ka

O sman l ı ku ra l ı yd ı .

Koçi Bey, Tü r k i y e ' y i y ı k ı m a gö tü ren l e r i 30 -40 kişi s a y ı yo r . Ö n ü n d e so-

nunda , s o y g u n u n " r eaya " y ı ( k öy l ü yü ve halk ı ) ezd iğ in i r a kam la gös te r i -

yo r . Y a r ı m yü z y ı l d a ve rg i l e r i n 8 0 - 9 0 a k ç adan 7 0 0 - 8 0 0 a k ç a ya ç ı k t ığ ın ı ,

d e m e k 10 misl i , hele A n a d o l u ' d a koyun baş ına 4 0 - 5 0 misl i y ü k se l d i ğ i n i

gös t e r i yo r . Dev le t v e r g i d en 1 a l ı r ken , a rac ı l a r ı n 2 0 - 3 0 akça s oyduk l a r ı n ı

an l a t ı yo r . {50 y ı l da 10 misl i ve rg i o lmuş . Koçi Bey , pad i ş ah ı n y a k a s ı n a ya-

p ı şmış , k ı y ame t i kopa r ı yo r . T ü r k i y e ' d e C u m h u r i y e t i n ku ru l duğu yı l , ve rg i

" t ahs i l a t ı " 111 m i l y ondu ; 1959 y ı l ı nda 6 m i l ya r 385 m i l yon , 1963 ' te 10

mi lyar ı a şk ın . D e m e k 40 y ı lda v a t a n d a ş l a r 100 misl i ve rg i ö düyo r l a r . Sal-

t ana t z aman ı 5 y ı lda 1 misl i ve rg i art ış ı " y ı k ı m " (ha rab i ) ve z u l üm say ı l -

mış; C u m h u r i y e t i n her 4 y ı l ı nda 10 misl i ve rg i a r t t ı r ı l ı yo r . ( 1959 İ s ta t i s t i k

Y ı l l ığ ı , s . 381 ) . He rkes ö v ü n ü y o r . O tok r a s i (müs t eb i t pad i şah l ı k ) ile Paşak -

rasi ( d e m o k r a t i k c u m h u r i y e t ) a r a s ı ndak i fa rk bu o lsa ge r e k . }

Bu g id işe k im karş ı k o y a c a k ? Pad i şaha y ü k l e n i y o r :

"İslam ülkelerinde bir memlekette zerre kadar bir kimseye zulüm ol-

sa ceza gününde padişahlardan sorulur. Vezirlerden sorulmaz. (Ben onla-

42

ra sipariş ettim) demek cenab-ı Hakk'ın huzurunda cevap olmaz. Zulüm

görenin ahi sarayları yıkar. Zavallıların gözyaşları dünyayı boğar.

Küfür He dünya durur, zulüm He durmaz.

Adalet, ömrün uzunluğuna sebeptir. Fukara ahvalinin düzeni padişah-

ların cennetlik olmasına sebep olur. Bu dediklerim sözler, benim sözlerim

değildir. Bilginler ve şeyhler sözüdür. İnanılmazsa onlardan sorula. " ( K e -

za) [6]

Ve her "telhis"{ozet)inde pad i şah ı k a n d ı r m a y a çaba l a r :

"Alla ha hamdolsun, saadetti padişahımız hazretlerinin o türden mal ve

şeylere ihtiyacı yoktur ki, mansıp için kimseden akçe alsın. Ve özel adam-

ları yoktur ki, yolsuz mansıplar vermesi gereksin. Bütün halk padişahımın

kuludur ve fermanlarına boyun eğerler. Her biri gerektiği gibi muamele

görür. Böyle olunca da memleketin sahibi ve halkın koruyucusu olan İsla-

m'ın halifesine yararsız mansıpları pulluk pulluk satılıp, bir alay hain, ha-

zineler ve defineler edinip, memleketi yıkıp, yakarlar... " ( K e z a ) [7]

"1005 (mi lad i 1596) tarihinden beri İslam memleketlerinden toplamı

19 eyalet yer elden gitti. Geri kalan memleketler dahi kendi zalimlerimiz

yakıp, reaya ve beraya (köy lü ve haraç v e r m e y e n ha lk) perişan oldu. Bu

musibet ne musibettir!"

"Taraf taraf İslam memleketleri elden gitmekte; yine tedbiri görülmez

ve ilacı sorulmaz; türlü sefahet eksilmez. Bu gaflet ne gaflettiA "

"Din ve devlet düşmanları bunca memleketleri alsın ve halk fıkarası

eziliş ve horlanışla çiğnensin, katiyen reva görülmez. Bunun tedbiri ve ila-

cı görülmek padişah hazretlerine Allahın farzı olmuştur. " ( K e z a ) [8]

"Ceza gününde cümlesi saadetti padişahımdan sual olunur. Öyle ise

bunların düzeni He ilgilenmek farz ve vacip ( i ş l enmes i t an r ı c a kes in ola-

rak e m r e d i l m i ş ) mesabesinde ( d e r e c e s i n d e ) olmuştur. Bir alay değersiz

zevk ve sefada olup da, saadetti padişahımız sorumlu olmak ne revadır?"

(Keza )

Ve Koçi Bey ' in sözü geç i yo r . IV. Mura t y a m a n bir at ı l ış y ap ı y o r . Belk i

O sman l ı l ı ğ ı n ondan son rak i 150 yıl ı bu s a yede , 2 pad i şah i nd i rme , 2'si

ecel i ile ö lme , gene 2 i nd i rme yo l lu da lga l ı s a l l an ı ş l a r a r a ğmen , az çok

a y a k t a ve bağ ıms ı z ka lab i ld i .

A m a , has ta l ı ğ ın bu kada r iyi t e şh i s e d i lme s i n e r a ğmen , t edav i s i imkân -

s ızd ı . Eski Dir l ik Düzen i ' n i n geri ge lmes i için, ilk O sman l ı / / i l e r in i (gaz i le -

rini) geri g e t i rmek l az ımd ı . On la r ı n doğru insan ruhu , tar ih önces i insan

t o p l u m u ile b i r l ik te s ö n m ü ş t ü . O eş i t insan t o p l u m u düzen i y e r i ne , bezir-

gan meden i y e t i n eş i t s i z l i ğ i iç lere i ş l emiş t i . Koçi Bey de, bütün i y imse r coş-

k un l u ğuna r ağmen , ge r çekç i gözü ile bunu gö r ü yo r du .

T o p r a k düzen i O sman l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ' n u n ayak la r ı a l t ı ndan k a ym ı ş ,

bez i r gan e k o n o m i s i n e g i tm i ş t i :

"Lakin tımar erbabı evvelki derecesini bulmaz"diyordu. "Zira Defter'i

Hakani'de isimleri yazılı olan reaya ve beraya çocukları kimi ulûfeli kul na-

mında olup, nice köyler ezicilerin saldırısından yıkılıp yok olmuş ve ahali-

si dağılarak kaçışmış, isimleri ve izleri kalmamıştır. Bu bakımdan, her ne

kadar dikkat olunsa bile eski durumunu bulamaz. " ( K e z a ) [9]

O e k o n o m i k düzen i k u r m a k için o insan la r ı b u l m a k ge rek .

"Ve can'ü gönülden padişah hizmetlerine bel bağlayan ve hizmeti gö-

rülen kulları koruyup, olur olmaz günah için zayi eylememek gerektir. Zi-

ra, iyi ve sınangılı (deneyimli) din ve devleti koruyan adam azalıp gider,

yaramaz adem pek çoktur, ve bütün yaramazlar iyilerin hasmıdır. Öyle

olunca, iyi adam kızıl kibrit A nad i r bu l unan k ı rmız ı y a k u t a gibidir, ona gö-

re korunmak gerektir. " ( K e z a ) [10]

IV. Murat sah ic i d in ve dev le t a dam ı M ü s l ü m a n gib i , on yıl "kötü"kişi-

leri k ı l ı ç tan g e ç i r m e k l e uğraş t ı . A m a , kö tü le r i k e s m e k , "eyü"\eri ç o ğ a l t m a -

dı. K ime g ü v e n e c e k t i p ad i ş ah? " K u r l a r ı n a . Ge l :

"Bu devrin askeri öyle bir asker ki, her ay tüm gündelikleri peşin ve-

rilse ve her birinin tüm levazım ve mühimmatı (ge reç le r i , a raç l a r ı ) miri-

den görülse ( dev l e t çe öden se ) , her biri türlü türlü lütuflara boğulsa ve

dünyada ne kadar ulema ve şeyhler hep bir yere gelip, bunlara öğüt ve

ısmarlama akıl verse ve her biri bin öğütle itaate yöneltilseler ve: "İslam

Padişahına muhalefet, din ve nikaha zarardır deseler, birisinin kulağına

girmez, ve zerre kadar faydası olmaz. " (Keza ) [11]

Onun için geri d önü l emed i . A n c a k yüz elli yı l daha boca lan ı l ab i ld i . 150 yıl

sonra , A v r u p a Frans ız "Ulu Dev r im i "ne g i r ince , Osman l ı bir daha debe lend i .

b) 18. Y Ü Z Y I L S O N U (Frans ı z İhti la l i Üzer ine)

En son III. S e l im ' e v e r i lm i ş "Nizam'ı Devlet Hakkında Mütalaat"(Ta-

rih'i O s m a n î E n cümen i M e c m u a s ı ' n ı n 41 , 42, 43 . nü sha l a r ı n da , A h m e t

Te vh i t Bey ' in hed i yes i o l a r ak neş red i l en rapor ) bu b a k ı m d a n o l a ğ anü s t ü

ge r çekç i d i r . Rapo run "Fevaid-i Hareket ( fayda l ı ha reke t ) ve Nehdat-ı Hü-

mâyûn" a y a k l a n m a s ı , s i l k e l e nmes i ) bahs i , i lkin i n sana gar ip

ge len bir tez o r t aya a ta r . R apo r c u ya göre , O sman l ı dev l e t i n i n bo zu lmas ı ,

pad i ş ah ı n bir y e r d e o tu rup ka lmas ı "hareket ve nehdat ( a y a k l a n m a ) "dan

uzak düşmesidir. V a k t i y l e dev le t i ku ran ilk pad i şah l a r , d a i m a ha reke t ha-

l inde idi ler. S e f e r de s ı n ı r dan s ın ı ra koşa r l a r , bar ış z a m a n ı boyuna s e y a h a t

ede r l e r , bir y e r d e ka ld ık la r ı vak i t bi le, m ü t e m a d i y e n ava ç ı ka r l a rd ı . Baş ta

pad i ş ah l a r ı n , a r k ada Osman l ı k a d r o s u n u n böy le y a m a n göçebe dinamiz-

/77İne t u t kun o lma l a r ı , i nsan la r ı i s ra f tan ve s e f aha t t en ko ru rdu . Rapo r cu

k o n u ş u y o r :

"...Eskiden, kimseler varlıklarının bir kısmını biriktirir ve savaşa

gidecekleri zamanlarda da kendine göre biraz birikmiş parası olurdu. Bir

yerde uzun boylu ikamet etmeye başlamakla birlikte, herkes gereğinden

fazla binalar yapmaya, süs ve giyim eşya siy la, mefruşat ve yiyecek için

fazla masrafyoluna girmeye başladı. Zorunlu olarak da, çok borca batma-

manm gizli inceliklerini' u n u t m a m a k moda o ldu .

"Elli altmış seneyi aşkın bir zamandan beri, ulu sultan hazretleri, Hila-

fet Kapısı İstanbul'da dinlenip, eğlenirler"diye p ad i ş ah l a r a ça tan r apo r cu ,

d e v a m ed i yo r : "Otuz seneyi aşkın bir zamandan beri, seferlerden vazge-

çilmiş, barış zamanlarının nimetlerinden faydalanılmaya başlanmış, şefler

ve askerler savaşı unutup, esnaf ve tüccar arasına katılmak He, kâr edip,

mal biriktirmeye başlamışlar, dolayısıyla da tabii olarak seferden nefret

eder hale gelmişler..."olayını o r t aya k o yuyo r . Bu g id iş in sonuç l a r ı n ı da

şöy le s ay ı yo r :

"Barış zamanları dinlenmek herkesin tabiatı gereği olmakla beraber,

devlet adamları ve büyükler, İstanbul'da gökyüzünü kapatan binalar inşa

ettirmişler, Boğaziçi'nde yüksek yüksek binalı yazlıklar yaptırmışlar, bü-

yük külfetlere girerek, binalara uygun ev eşyaları, gereğinden fazla hiz-

metçi ve maiyet besleyip, elbise ve binek araçlarında aşırıya ve lükse kaç-

mışlardır. Ücretli memurların normal gelirleri ve malikane, kesim ve ze-

amet gibi varlıklarından gelen iradları, giderlerini kapatamadıkları için, bu-

lundukları görevlerde, zorunlu olarak, toprak ve para rüşvetine muhtaç

kalırlar. "{Keza) [12]

R a p o r c u n u n izahı , K o l omb ' un y u m u r t a s ı kada r " k o l a y " gö r ün se bile,

m ü ş a h e d e s i ( göz l em i ) ne kada r kuvve t l i ! Hat ta , i m p a r a t o r l u k t a n son rak i

o l ay l a ra bile ayd ın l ı k s e r p e c e k kada r ge r çek deği l mi? İlk z a m a n l a r , c ihan-

gir l iğe a t ı lan Osman l ı l ı ğ ı n , son ra l a r ı nası l key i f ve lükse k a y a r a k , s o ygun

ve z u lme doğru s o y su z l a ş t ı ğ ı n ı , y u k a r ı k i çet in c ü m l e l e r d e n aç ık ne t a sv i r

edeb i l i r ? An l a t ı l a n l a r , o lan la r ın ta kend i s i d i r . Rapo r cu güze l se z i yo r . Ya l -

nız, mese l e y i fert ve şah ı s a ç ı s ı ndan koyuyo r .

İlk O sman l ı l a r niçin "daimiharekefhaVmde id i ler? Çünkü , O ğ u z h a n aşi-

ret in in göçebe Kayı o ymağ ı , Babahan l ı ğ ı n "Kahramanlık Devrice ge lm i ş ,

o t lak a ray ıp y a ş a y a n bir t op l u l u k idi ler. R apo r cunun , bu nok tadak i hakk ın ı

y i y e m e y i z . Tez in i daha i ler ide şöy le açar : "Önceleri, saltanatın doğuşu sı-

ralarında, bedevilik izlerinden dolayı, az masraflı ve olgun oluş hasebiyle,

gelirler ve masraflar konusunu incelemek her ne kadar görmezden ge/inse

de..."{Keza) [13] Bu rada , yüzy ı l evve l k i Osman l ı m ü n e v v e r i n d e n bir b i l im

t e rb i yes i ve hak i ka t ders i a l m a y a ne kada r muh t a ç ha l lere d ü ş t ü ğ ü m ü z ü

h a t ı r l a m a m a k e lden ge lm i yo r . Bazı m ü n e v v e r g e ç i n en l e r im i z , hâlâ ilk Os-

manoğu l l a r ı n a "barbar"diyeni a f o r o z l a m a y a haz ı rd ı r . O sman l ı ' n ı n kend is i

ise, ç ıkt ığ ı y u m u r t a n ı n k a b u ğ u n u b e ğ e n m e y e n c ivc iv kafas ı t a ş ım ı y o r . İlk

Osman l ı faz i le t in i , "Bedavet eseri"say\vev\yov. "Bedavet = Bedev i l i k " , bil-

d iğ im i z gibi , vahş i l i ğ i n üç ka t ı

Osmanlı Tarihi Maddesi - radikalhareket.files.wordpress.com · Yay nlar Osmanlı Tarihi Maddesi...

Documents

Transcript of Osmanlı Tarihi Maddesi - radikalhareket.files.wordpress.com · Yay nlar Osmanlı Tarihi Maddesi...