.ORNEK iNSAN · HZ . . MUHAMMED . .

Editor Mehmet Mahfuz Soylemez

Qorum Qagn E~tlm. Vakfi <;orum 2006

HAYATIN ANLAMI VE HZ.MUHAMMED'i MODEL ALMAK

Osman Aydmh'

l.G~

Modemlik ya da modem ya~am. kimilerince ozgiirle~menin bir yolu olarak goriiliirken kimilerince de, ahlaki bozulmarun ve dine yabancila~mamn miisebbibi olarak degerlendirilmi~tir.

Esasen Bat:J. medeniyetiyle de yakmdan ili§kili olan ve Miislii­man iilkelere "ideal bir medeniyet" gibi sunulan degerler. bera­berinde bir~ok sorunu da getinni~tir. Bu sorunlarla ba~ etmede Miisliiman bireyin yapmas1 gerekenlerin neler oldugu her akli ba§mda insan tarafmdan sorgulanmi§Or, sorgulanacaktlr da. Bu baglamda, modem hayatm getirdigi ·sorunlan ve bu hayata kar§t duru§umuzu tesbit etmeye ve akabinde Hz.Muhammed'i model almanm onemine ve gerekliligine i§aret edecegiz.

Bilim ve teknolojinin geli§mesiyle beraber zaman ve mekan faktorii ya§amimlZda farkh bir anlam kazandi. Dii.nyada olan hi­ten her§ey bize bir bilgisayar tu§u kadar y~a~b. Bu durum. dii.nyanm ve evrenin denetimimiz altma girdigi anlamma gelmi­yor. Aksine her§eyin denetimden ~lkt:J.g1 ve ahla.ki sorunlarm ala­bildigmce yaygmhk kazandi@ bir ~ag1 idrak ediyoruz. Giindelik hayatlmlzm niteliginde bir§eyler dunnadan degi§iyor ve bu degi­§ime kar§l, kendi degerlerimizden taviz vermeden nasil durula­cagi noktasmda problemler ba§hyor. Modernizasyon ve Bat:J.li ya§am t.arzl. o denli gii~lii-bir §ekilde islam iilkelerini etkisi alb­na alnu§tlr ki, bugiin bile bu etki devam ediyor. islam toplumu­nun ve Miisliiman bireyin bu etkiye kar§l duru§u nasil olmali­drr? Bu degi§im ve donii~iim ka~milmaz bir olgu mudur?

• Do~. Dr .• G.O. <;orum ilahiyat FakO.ltesi Ogretlm Oyesi. oaydlnli@yahoo.com

100 Omek in.san Hz. Muhamme·

Meseleye degl§im sosyolojisi ac;1smdan bakarak toplumw devamll kendini yenileyen ve degi§en bir yap1ya sahip oldugun1 soyleyebiliriz. 0 halde toplumsal degi§me inkar edilemeyecek bi gen;ekl.iktir. Bu degi§im aniden ortaya c;Ikmaz, bir siirec; halir. de devamlilik arz eder. Bu degi~im siirecinde bilimle ve dii§fu

ceyle ilgill c;ah~malar en etkili iki unsur olarak goze c;arpmaktl: drr. QiirikU bilimsel faaliyetler neticesinde ortaya <;Ikan teknolc jik degi§imler, fertlerin ya§am bic;im.ini etkiler ve degi~tirir. DC §ilnceye yonelik faaliyetler ise, bireylertn dOnya goni§ilnii olu~ turan Allah, insan, ruh: madde, din, toplum, ahlak gibi kavran larm anlarnlarma yeni yorumlar katarak onemli degi§iklikleJ sebep olur. Ancak degi§im kac;rmlmaz olmakla birlikte degi§mc mesi gereken bazt temel ilke ve esaslarm bulunmas1 gerekir. S< gelimi iyilik anlayt§l degi§ir; ama iyilik yapllmas1 gerektigi ilke degi§mez. Degi~imi yonlendiren itici giic;ler yani "genel islarru i keler' vardrr. Bunlar Tevhid, Ahiret, insanm kendine ve toplun kar§t ahlaki gorevleridir. Sosyal degi~me, insanhk: tarihinde h; zaman etkin olmu§tur. Bu yiizden islam toplumsal degi~me reddetmez. Ancak bu degi§menin islam'a uygun bir §ekilde g li~mesini temin ic;in c;aba sarfetmek gerekir.l Degi§imin dini d gerleri yok etmesine izin vermemek ve dogal bir seyir izlemesi saglamak 6nemlidir.

Olkemizin de d~ oldugu gilniimiiz Miisliiman d~yas1, k reselle~meye paralel olarak luzh bir degi§im ya.§amaktadrr. B" nunla ilintili olarak miisliiman c;evrede islam kiiltiir mirasu sahip c;Ikma ve kendi degerlerini one c;lkarma gayreti goriilme tedir. Bu gayret ve bllinc;lenme mii'minin Allah'm halifeligine 1 ytk olma endi~esiyle dogrudan alakahdrr. Bu ayru zamanda i sanm evrendeki konumunun ve rolOnOn belirlenmesi anlan:rn gelmektedir.

Allah insanlan rrk, renk ve cinsiyet gibi bazt farkh ozelikl< de yaratml~. fakat bunlarm ayncahk kazandrran ozellikler olm

1 Fazlur Rahman, Ana Konulanyla Kur'an, c;ev. A. Ac;tkgenc;. Ankara 1987. 1

Hz. Peygamber'i Anlamak 101

dlguu vurgulanu~b.r. Bir ayette. iistiinltik k:Iiteri • .. Biliniz ki Al­lah katmda en. iyiniz en muttaki olarumzcbr. ·2 ~eklinde belirtil­mi~tir. Ne.tiir bir nitelige sahip olursa olsun. Allah. insana yer­yiiziinii 1slah etme ve bozgunculugu ortadan kaldrrma gorevi vermi~tir. insan. bu gorevi gerc;ekle~tirebildigi olc;iide Allah'm kendisine ytiklerni~ oldugu ye.ryiiziindeki halifelik vasfina IaYik olabilecektir. Allah katmda birbirlerine iistiirlliikleri de, dtinya: daki smavda ba~anh olrnalarma gore belirlenecektir.3 Kur'an-1 Kerim'de Allah, dilemesi halinde biitiin insanhg1 tek bir yola bagh kilip tek bir iimmet yapabilecegini, fakat imtihan yapmak . amac1yla insanlarm her biri ic;in bir yol tayin etmeyi4 uygun gor­diigtinu ifade etmi~tir.

Allah, insana ytikledigi bu iistfln gorevde, vahyi yani Kur'ani 6giitleri destekleyici olarak vermi~tir. Bunrm yam srra Peygam­berirniz Hz. Muhammed de, ortaya koydugu islam'1 anlama ve ya~am tarztyla model insan olmu~tur. Bu ~amada, on.un ilke­leri ve ya~anuyla nasll bir omeklik sergiledigini, oncelikle geldi­gi toplumrm yap1srm ortaya koyarak irdelemek amacmda}'lZ. Boylece onun nasll bir ortamda risalet gorevi aldlgllli ve ne tur bir degi~im gerc;ekle~tirdigini daha kolay anlayabiliriz.

2.Hz.Muhammed'i Model Alma

2.l.Hz.Mubammed'in Geldigl. Toplumun YaplSl

ve ilk islam Toplumu

Hz. Muhammed'in risalet gorevini aldlgr donemde, Arap ya­nm adasmda y~ayanlarm koyu bir cehalet ic;erisinde olduklan bilinen bir gerc;ektir. "Cahiliye Donemi" olarak da isimlendirilen bu donemde, Mek.ke'de okuma-yazma bilenler yok denecek ka­dar azdi. Bunun yam srr~ Mek.ke ve diger ~ehirlerde kabilecilik anlaYJ~l damgasrm vurmu~tu. Bu tarz anlaYJ~. haklmm degil giic;li.int1n egemen oldugu bir sistem anlamma geliyordu. Arap

2 Hucurat, 49/13. 3 En'am .. 6/165; Millk. 67/2. 4 Maide. 5/48.

102 Om~k insan Hz. Muhammed

yanmadasmda egemen olan inaru~ ise, putperestlikti ve yanma­danm nufusunun onemli bir kisiiD tarafindan kabul goruyordu. Mu~rtkler, r;ok tan.nll bir inanr; benimsiyorlar ve kendi yonttuk­lan putlara tapmmak suretiyle Allah'a ortak ko~uyorlardt. Tica­retle ugra~makta olan Mekkeli Araplar, sefere r;J.kbk!larmda put­lanru da yanlarmda ta~lffiayt dinsel bir gereklilik olarak gon1-yorlardt.

Arap yarlffiadas1DID sosyal hayab da, bazt slillfsal farkhhkla­n bi.inyesind<7 barmd1z:1yordu." Hurler, mevclli, kOleler ve cariyeler

·· arasmda hak ve h~sal kazarumlar at;1smdan farkhhklar mevcuttu. Hfuler statiisflnde bulunan insanlar, her tiirh1 hak­km'da sahibi idiler. Oysa kole ve cariyeler suufi, en alt statiide bulunuyorlardt ve hit;bir hakka sahip degillerdi. Meva.Ii ise bu iki slillf arasmda bir konuma sahipti. Buna bagh olarak ekonomik yap1 onemli farkhhklar gosteriyordu. Gelir dagilimmda hakslZ ve adaletsiz uygulamalar ortaya <;J..knn~b. Servet ve maim, belli ~a­luslarm tekelinde b~undugu bir ezen slillf olu~mu~tu. Bu yiiz­dendir ki, Kur'an'm, indigi toplumun ele~tirdigi iki ozelligi; r;ok­tannclhk ve sosy.o-ekonomik . e~itsizlikti.

islam oncesi Arap toplumunda er~egin mutlak ustflnlugu anlayt~l egemendi ve ):tadmlarm durumu oldukr;a sorunluydu. Toplum i<;erisinde, hatta aile i<;erisinde kendilerine soz hakkl ta­nmmamaktaydt. Kesinlikle mirastan pay alamazlar ve dahas1 er­kek r;ocuk dogurmayan kadma gereksiz bir mal gibi balalrrdt. K1Z r;ocugu olan erkekler, bunu utarulacak bir durum olarak ka· bul ettikleri i<;in klz r;ocuklanru diri diri gomerlerdi.

Her alanda bif r;urume ya~ayan bu toplum, Hz. Muham· med'in vahyin desteginde gerr;ekle~tirdigi degi~im ve donu~iin: projesiyle ideal topluma donu~tii. Oncelikle paganist inanr;tar. tek Allah inancma donii~ gerr;ekle~ti. Kur'an'da ongorillen ve ni· telikleri verilen Allah'm birligine iman, ki§isel yeya toplumsa: hayabn her alanma ve kurumlarma ilham veren bir prensib ha· line geldi. Hz. Muhammed, Arap yarliDadasmda, buyflk olr;udc

Hz. Peygamber'1 Anlamak 103

Kur'aru vizyonu hakim lolma ugra§r it;inde oldu. Arabistan'm di­ni dii§fulcesi ve hayatl yeniden §ekillendi. Hz. Muhammed, yap­t.Igi onemli i§lerle, gonderildigi toplumun dinsel ve zihinsel diin­yasmda t;ok onemli bir degi§im ve donii§iim gert;ekle§tirq.i .. Hz. Muhammed, ideal bir islam toplumu olu§tui-mak amac1yla on­celikle toplumu dejenerasyona ugratan zihniyeti, dii§iince yapr­suu ve Allah telakkisini degi§tirme gayreti it;erisinde oldu.s in­san yine kendi gibi bir insanla uyarmaya t;ah§an ve bu metoduy­la insana onemli i§ler ba§arabilecegini gostermek isteyen Kur'an, Allah, Peygamber ve insan ili§kisini §6yle anlat.Ir: "De ki; Ben de ancak sizin gibi bir insarum. ancak bana tannmzm tek bir Tann oldugu vahyolunuyo.r. Rabbine kavu§maJ'l uman kim­se yararh i§ler yapsm ve Rabbine kullukta hiq ortak ko§masm. ·s

Allah ile insan arasmdaki ili§kinin smrrlaruu ve mevcut din anlaYI§UU tesbit etmek ve ideal bir islam toplumu olu§turmak amacryla Hz.Muhammed, c;agrrsrru iit; temel esas iizerine kur­maya t;ah§IID§tlr. Bu esaslar; Kur'anm en temel ogretisi iman-is­lam-takva kavramlanyla ifade edilen Tevhid;7 sosyo-ekonomik ya§antlrlm diizenlenmesine ve toplum diizeninin saglanmasma yonelik insanm kendisi ve topluma kar§l olan ahlaki yiikiimlu­liiklert;B ve Ahiret'e inanc;t.lr.

Ba§langu;ta· yeni toplum, Mekke toplumunca tecrit edilmi§ ve Hz.Peygamber'in hareket alarum daraltrru§tr. ilk musliirnanlarm toplumsal statiisu dikkatle incelendiginde, bunlarm hemen hep­sinin sosyal gerilimden en c;ok etkilenen kesimden geldikleri go­riiliir. Bunlar, toplumdaki egemen gut;lerin yani rnu§riklerin zor­ballgma en fazla maruz kalan kimsel~rdi. Mekke'nin egemen guc;­lerinc{! loskaca sokulmak istenen ilk miislumanlar, Akabe deni-

5 W. Montgomery Watt. islam Nedlr. ~ev.: Elif Rtza. Istanbul 1993, 140: Fazlur Rahman, "Kur'aru Yorumlama·. ~ev.: Osman T3.lltan. is/arm Ara$tmDalar. An­kara 1987, sa)'!: 5. 104.

6 Kehf, 18/110: Fussllet. 41/6. 7 Fazlur Rahman, "Kur'aru Yorumlama·. 104. 8 Fazlur Rahman. Ana Konulanyla Kur'an, 149.

104 Omek jnsan Hz. Muhammed

len yerde bir grup Medineli Ue b~glanb kurdular. Ama<;lan huzur ve ban!? i<;inde y~ayabilecekleri yeni ·bir yurt edinmekti. ilk go­rii~melerin ardmdan Medine'ye davet edildiler. Alt b~hldanru ~irk kO!?IDamak, yalan soylememek ve <;ocuklan oldiirmemek ~eklinde tanzim edilen koruma so~le!?mesi yap!ldl. Bu sozle§rne (biat). ilk islam toplumun fiili olarak ternellerini atrru~ oluyordu. Ardmdan bir siire<; dahilinde, toplumsal y~amm siyasi, ekono­mik ve ozellikle sosyal boyutu fillen Medine'de te§ekkill edecekti.

Akabe biab.yla birlikte Muslumanlar Mekke'den Medine'ye ··wcret etti.ler. ilk islam toplumu, bu §ehirde §ekillenmeye ve ge­li§meye b~lacll. Hz. Muhammed, yeni bir mekanda. Ensar ve Muhacirun olarak adlandlrllan iki §ehir hallrnn ve kfiltfufmu, islam ·§emsiyesi altmda yogurmaya <;ah§1yordu. Hz. Muham­med'in yeni bir toplum olu§turma <;abalanrnn ilk merkezi olan Medine'de, Yahudiler. Hristiyanlar_ve Muslumanlar olmak iizere u<; ayn toplum varcll. Bu donemde muslfimanlar. farkh bir top­Ium olma bilincini geli§tirmi§ler; kendi §ahsiyetlerinin ifade et­mi§ler ve onemli sayllabilecek bir ozguven olu§turmu§lardlr. "Siz insanlara gonderilmi§ en iyi toplumsunuz". 9 "Boylece sizi insanlara §ahid ve omek olmaruz i<;in, vasat bir fimmet klldlk. Peygamber de size §ahit ve ornektir. "10 ayetleri, bu ilk isl<\m top­lumuna ozel bir konum tahsis etmektedir. Bunun yam srra Hz. Muhammed, dini tahrif edenll Hristiyan ve Yahudileri de uyar­makta ve onlan yapiDl§ olduklan yanll§lardan vazge<;irmeye c;a­ll§maktadlr. Bu onun kutsal gorevinin butun insariliga yone~ oldugunu anlamak i<;in kfi<;Uk bir ipucu niteligindedir.

Hz. Muhammed'in sagllgmda, Kur'an'm merkeze almcllg1, i<;inde bulunulan zaman ve mekarun ihtiya<;lan dogrwtusunda bir yap!lanmanm soz komisu oldugu dikkat <;eker. Kur'an'm Mekke doneminde nazil olan ayetlerinin agrrllkll olarak insanla­rm inan<; dfinyalarmi Tevhid <;izgisinde yeniden kurmaya yone-

9 Al-i imran, 3/110. 10 Bakara, 2/143. 11 ~iira. 42/ 14-15.

Hz. Peygamber'i Anlamak 105

lik oldugu, Me<line doneminde inen ayetlertnin ise, toplumsal · boyut ta~tyan ilkelere dai.r oldugu gon1liir.

· Hz. Muhammed'in yakl~l.k · 23 yll siiren peygamberligi done­minde, is.Iam bir <lin olarak te~ekkG:l etmi~tir. Arap yarun adasm­daki Zihniyet ve degerler sistemi, yeni dinle birlikte degi~irne ve donu~ume ugraxm~trr. Hz. Peygamber, aldl@ vahiy ~;en;evesinde islfun'm anla~tlmast ve hayata gec;:irilmesi hususunda saglam bir model ortaya koymu§tur. Hz. Muhammed, dini ve zihni seviyede c;:ok onemli i~ler b~arnn~trr. Bu durumda Musltimanlara du~en, bu saglam modelden yararlanma)rttr. Nitekim Kur'an onun or­nekliginden ~u ~ekilde soz etmektedir: "Ey inananlar andolsun

ki, sizin ic;in, Allah 'a ve ahiret gamine kavu$maJ'l mnanlar veAl­Jah'l c;ok anan kimseler ic;in Resulullah en biiyiik omektir. "12

2.2.Hz. Mnhammed'in Benimsedigi Temel ilkeler

Asr-1 Saadette Muslfunanlar, aralarmda Peygamberin olma­styla guven i<;indeydiler; <;Un.kii kar~tla~tlklan problemlerin c;:o­ziimtinde onun yardmun..t alabiliyorlardl. Arlcak Hz. Muham­med'in vefatmdan soma islam timmetinin hayat ko~ullan derin­den degi~irne ugradl. Halife sec;:imi, halifeligin zaman ic;:erts~de yerini hanedanbga ve saltanata brrakmast, kiic;:i.ik Medine toplu­munun buyt1k bir devlete donu~mesi, diger din ve kultfulerle bir arada ya~ama zorunlulugu, hukukla ilgili sorunlar ve c;:oziim araYJ.~lan, bu degi~imin gostergelertdir. Peygamberimizin, belir­ledigi ve iizerinde durdugu ve c;:agiiillZIJl insa.rima da 1~1k tutacak temel ilkeler nelerdi? Kur'an'm bakl~ ac;:tsrm da yansttan bu U­kelerin belli b~Wanru vermek istiyoruz.

a) Gelenektden Gelen Y~bklarla Miicadele

Kur'an, bize apa<;.tk inucizelerden soma irnan eden, fakat ilk fusatta yine de eski geleneklerine donen insanlarm 13 varhgm­dan soz etmektedir. Bu durum, onceki kiiltiire sahip c;:l.kmanm

12 Ahzab. 33/21 13 Nlsa, 4/153.

106 Omek insan Hz. Muhammed

guciinii ve etkis~ gostermektedir. Bu. ipsana cazip gelen oyle bi,r halet-i ruhiyedir ki, musallat-oldugu ki:;;iye kendi gorii:;;leri, inim<;lan ve ahlaki deg~rleri giizel g6n1niir ve bu yflzden de on­Iardan :;;iiphe etmezler.l4 Dogrusuyla yanh:;;1yla onceki kiiltiire sahip c;lk:rnanm ba:;;ka bir nedeni de, toplumda ag~bg1 olan in­sanlarm, herhangi bir nedenle elde ettikleri gQ.c;lerini kaybetme endi:;;eleriydi. Kur'an "Sen bizi babalanrruzdan buldugumuz yol­dan 9ev:innek it;in mi geldin? Yel}'iiziinde saltanat size ·ait mi olacak?"15 derken bu hususa dikkat c;ekmektedir. Bu. daha c;ok

-medeniyetl koksiiz olan taplumlarda gonllen hastal.Ikli bir anla­YW bic;imidir.

Hz. Muhammed'in kar:;;1sma c;tkan ve iman etmeme sebebi· olarak one suriilen en buyiik engellerden biri bu anlayt:;;tl. Yeni bir dinin, mevcut tophimsal diizenin her alanma hakim olmas1 an meselesiydi. Mu:;;rikler bunun oniiniin kesilmesi gerektigini du:;;iinuyorlarch. Mekke'nin diizenine kar§l <;tkan ve sosyo-eko­

. nomik uygulamalarrru yargllayan bu dine kar§t, kendilerince en mantlkh kar:;;1 <;lkl§l yapiyorlarch. Bu da, atalarmm dinine sahip c;tkllmas1 gerektigine vurgu yapmaktl. Peygamber de, irisa.J?lan, bu yanh§, ama etkin olan ve insan aklml pasifize eden ya ·da devre dl:;;1 brrakan geleneklerden koparmak i<;in 16 gayret sarfedi­yordu.

Kur'an, yeni bir medeniyet kurmayt ongormekteydi. <;iirtkii bir toplum olumsuz ve kotii yollara girdiginde, dogruya ula:;;­makta guc;liik c;ekiyordu. Boyle bir toplumun bireyleriniJ?. fitrat­lan da, artJk bozulmayla kar§t kar:;;tyaydt. Bu a:;;amada, devreye Allah'm elc;isi girrlli:;; ve "atalarm dini" zihniyetine kar:;;1 mucade­le vermi:;;tir. Hz. Muhammed'in saghgmda ortaya <;tkan Esved el­Ansi, Zu'l-Himar Eblehe, Museyleme, Tilley~a ve Selma gibi ya­lanct peygamberlerin yeni musluman olmu:;; zumreler iizerinde etkin olmalan ve onlan irtlca ve irtldat hareketlerine yoneltme-

14 En'am, 6/108: Mii'minun, 23/53. 15 Yiinus, 10/78. · 16 Hiid, 11/62.

. Hz. Peygarnber'i Anlamak 107

lerinin17 atdrnda geleneklerin ve onceki ki.iltfuiin agrrbg1 ve gii­cii ac;Ikca gorillebilir.

Bu sebeple Hz. Peygamber, bu zihniyete kar~1, akla dayab bir sistem ongormii~tiir. Gelenegm ele~tirici siizgecinden gec;irilerek islam'a ters dii~en niteliklerden anndmlma81 gerekliligini bir il­ke olarak sunmu~tur.

b) Bireyi ve Ozgiir kadesini One Q1k.arma

Adalete uygun ve ahlak:i temellere dayanan ya~anabilir bir · toplumsal diizen kurmak, Kur'an'm en onemli hedeflerinden bi­ridir. Bu da, bireyirl tanmmas1 ve egitilmesiyle miimkiindiir. Kur'an insan psikolojisini _ele alrr ve i<; alemini tasavvur ederek insanm, kendi ic;inden ve di~ diinyadan gelen etkiler kar~1smda gosterdigi tavn ana hatlanyla belirler. insarlill zayli, 1~ aceleci, 19 hrrsma dii~kiin ve sabrrs1220 olduguna i~aret eden Allah, iki yol gostefir.21 Sonra da kullarmdan kiifiir gormeyi sevmedigini, on­lar<;lan inanmalarm1 bekledigini2~ ifade eder.

Allah'la insan arasmdaki ideal ili~kinin gerc;ekle~mesi, kulun Allah'a inanarak ~iik:retmesi ve Allah'm bu ~iikriine kar~ilik ver­mesiyle miimkiin olur. Zaafi ve olumlu ozellikleriyle insani bir bii­tiin olarak kabul eden Kur'an, her iki niteligin de geli~meye ac;Ik olmasma ragmen olumlu tutum ve tavrrlarm geli~tirilmesini ogiit­ler. Bti, menfi niteliklerin smrrlandinlmas1 gerektigi anlamma ge­lir. Boylece insan, ahlak:ilik yan~mda one gec;ebilir ve kendisini ba@mli hale getiren her engeli a~abilir. Klsaca insanm fitrata uy­gun davranmas1 gerekir. Bu §ekilde davranan insana, Allah'm yardim ve destegi gerc;ekle§ir. <;iinkii Allah'm yardiml, insanm sa­mimiyetirle ve yapt:Ig1 miicadelenin yogunluguyla dogru orant:Ih-

17 Sabri Hizmetli, Ba~langi~tan jJk Dort Halife Devri Sonuna Kadar islam Tarihi. Ankara 1995, 322 vd.

18 Nisa, 4/28. 19 Ahzab. 33/72. 20 Meanc. 70/19. 21 Beled, 90/10. 22 Zlimer, 39/7.

108 Omek jnsan Hz. Muhammed

drr. Kur'an'm belirledigi insan ai1laJil?mda, kendi zaa.flan i<;erisin­de kotilluge kayma ile Kur'anm gosterdigi yolda iyilige yonelme aiasmda <;ok ince bir denge bultmmaktadrr. Bunun bozulmasm1 Kur'an "Allah'm sm1rlarm1 ~ma"23 olcirak tarumlamaktadrr.

insan bu dilnyada iyiyi, gii.zeli ve dogruyu ger<;eklel?tirm·e SI­naVI ile kar§I kar§IJadrr. Bu insan olmanm ve irlsanhk onurunu korumanm bir yoludur.24 Bunu ger<;eklel?tirebilmek, vahyin mu­hatabi olarak aklm ve ozgiir iradenin-kullarulabilmesirle bagl!­drr. Bu gucilnu ve frrsab iyi kullanamayan irlsan, oncelikle ken­dirle dolaJisiyla da Allah'a yabancilci~acaktrr. <;UnkU Allah, in­sanm yararma olacak tarzda emretmi§ veya yasaklaml§trr. insa­nm buna dikkat etmemesi kendine yabanc1 hale gelmesi, ken­dinden habersiz olmas1, Kur'an'm ifadesiyle "kendini unutmas1" sonucunu doguracaktrr. insanm 6zgfulugl1ne dil§klln olmas1, bir bakuna Allah'm ona verdi@ ozgfu irade <;er<;evesinde hareket etmesine baghdrr. insanm fitratma uygun ozelliklere bir muda­hele oldugunda b~kaldmda bultmmasi, ozgfulugunu ger<;ek­le§tirmesi demektir. Allah'a ba§kaldm ise, bir yarat1c1 o~arak in­sam en iyi tarnyan ve ona gore irlsaru yonlendiren Allah'a nan­karlUk anlamrm tl§rr. Kur'an'm ifadesiyle kendileri iizertnde zi­

yan edenler, Allah'I unutanlar25 ve bunlara bagh olarak .ke~di

ozlerini unutanlar, dirle yabancila§ma tehli).{esiyle karl?l karl?IYa kalrrlar.

Hz. Muhammed, irisanm yaradill§ ve geli§me kanunlarma go­re hareket etmesi gerektigini ifade etmi§tir. Bu dogrultuda Mus­lUman bireyden aklmi ve ozgfu·iradesirli kullanmasllll istemil?tir. Ak.si durumda, ahlaki dejenerasyonun olacag1 a<;iktrr. Ahlaken bozulan insan, koruye donul?fu ve koru bir bi<;ime girer.26 Bu te­melde manevi bozulmanm oldugu bir sonu<;tilr ve bir kavffiin

23 Bakara, 2/187. 24 Hasan Onat, Tlirkiye'de Din Anla.YI§mda Degl§im Slireci, Ankara 2003, 162

vd. 25 isrii. 17/7. 26 Yasin. 36/67.

Hz. Peygamber'i Anlamak 109

~ekil degi~tirmesi once i~ bozulmayla ba~lar ve boylece ozgurh1k yitirilerek insan dJ~mdaki baZI ~eylere itaat ba~lar.

c) is~areye ve d~iinceye onem verme

Bir meseleyle ilgili vahiy gelmedigi durumlarda Hz. Muham­med, isti~are ilkesini devreye sokmu~ ve Ashabla konuyu tartJ.­~arak c;ogunlugun gon1~t1ne gore tavrr belirlemi~tir. Bunun a~Ik · omegini Hudeybiye anl~masinda gormekteyiz. Hz. Muhammed Mekke'ye elc;i olarak Hz. 6mer'i gondermek istediginde, o di.i~­manlarmm c;oklugundan bahis ac;arak gitmesinin sakmcah ola­caguu, Hz. Osman'm gu~lu akrabalarmm bulundugunu, bu se­beple de onun gitmesinin daha uygun olacaguu ifade etmi~tir. Hz. Muhammed'de bu fikri manhkh gorerek Hz. Osman'1 elc;i olarak gondermi§tif.27 <;unku bir insanm her§eyi bilmesi bekle­nemez. Ba21 konularda bilgi ve tecn1be ~ok onemlidir. Bu, ayru zamanda insanl~ yetki ve sorumluluklarun kullanmasmm ont1nu a~mak anlamrna gelmektedir.

Kur'an, "Her can (fert) kendi kazancbgmdan hesaba c;ekilir. K2s buyurarak ferdin bir yetki ve sorumluluk alaru olduguna i§aret etmektedir. Degi§imdeki bu rol. yahuzca kahramanlara ya da bel­li bir kesime ait degildir. "~upnesiz bir toplum kendi ozi.indeki (iyi hasletlerini) degi~tirmedik~e. Allah ona verdi@ nimetini deg~tir­mez."29 buyurulur. Boylece toplumlarm degi~mesi kendi i<; dina­miklerine ve be~eri sorumluluklarma bagl~~tlr. Hz. Muham­med de, sahabesinin g6n1§ ve dt1§ii.ncesine deger ve~ ve onlar­la isti§are etmi§tir. Onlara toplum ic;inde gorevleri ve sorumluluk­lan oldugunu hatlrlatnu~ ve fuetken olmalaruu saglami§tlr.

d) ~ahsi Menfaat ~tmeme

Kur'an-1 Kerim'de, Hz. Muhammed'in uyarma ve miijdeleme gorevinin kar~lligmda herhangi bir ucret talep etmedigi bildiril-

27 Ahmed Cevdet Pa~a. KJsas-1 Enbiya ve Tevarih-i Hule!a, Istanbull977. I, 172. 28 Miiddesir. 74/38. · 29 Enfa.J, 8/53.

110 6melc jnsan Hz. Muhammed

mektedir. "Ey Muhammed biz. seni miijdeci ve . uyanc1 olarak ·ganderaik. De ki: Ben buna kar§l sizden bir iicret degil ancak Rabbine dogru bir yol tutmak dileyen kimseler olmaJJl.Zl istiyo­rum:"30 ..

Mekkeli mii§rikler, Hz. Peygamber'e bu davadan vazge<;mesi

kar~lhgmda ne istiyorsa verebileceklerini iletrili~Ierdir. Mal, pa­ra ve benze~ teklifler kar~lsmda 0, mii§riklerirl yiiziine ~oyle haykrrml§hr: "BiT elime a.YJ •. diger elime giine§i verseler, ben bu davadan yine de vazge<;mem. "i§te onun biiyiikliigii burada yat-

.. maktadrr. 0, ~ahsi inenfaat gozetmeden ve bir kar§illk bekleme­den, Allah'tan gelen vahyi irlsanlara teblig etmi~tir. ·

e) Ho~goriilii Tavrr ve ~iddete ~~ Olma

· Kur'an-1 Kertm'de Hz. Muhammed'iil risalet gorevirldeki ba­§anSI izledigi ho~gorii merkezli metotla ili§kilendirilmi§tir. " ... Sen onlara kar§l yumu§ak davranclm. Kaba ve katJ. kalpli ol­sayclm, etrafmdan dagihp giderlerdi .. "31

Peygamberimizirl ho~ olmayan bir hitap kar§ISmda takmdig1 sabrr ve ho§gorii tavn da, olduk<;a ilgin<;tir ve ii.mmetine omek­lik te§kil edecek niteliktedir. Bir ganimet daglhml esmismda bir bedevi, Hz. Muhammed'e gelerek itham edici ~ekilde §6yle der: -Ey Muhammed, adil ol sen adil degilsin.

Buna kar~lhk Hz. Muhammed, kendini rendice edici bu yak­la~lffil miinasip bir ~ekilde ele§tirmi§tir: -Ben adil degilsem, adil olan kimdir? Bu kendisiyle Allah 'a yonelmek istedigim payla§tJ.r-madan ba§ka bir§ey degildir.32 ·

Hz~ Muhammed, bir<;ok olayda sabrr, ho§gorii ve sevgiye da­yall bir tavrr ortaya koymu§tur. Peygamberimiz bizzat Mekke do­neminde §iddete maruz kalml§hr. islamm yayilinasuu engelle-

30 Furkan. 25/56-57. 31 Al-i imni.n. 3/159. 32 ~ehristani. eJ-Milel ve'n-nihal, tsh. Muhammed Fehmi Muhammed, Beyrut

1990/1410, I. 10

Hz . . Peygamber'i l).nlamak 111

mek adma mi.i~rikler sosyo-ekonomik boykot, bask!, keyfi tu­tuklama ve goc;e mecbur brrakma gibi y6ntemlerle onu davasm­_dan caydrrmaya c;.iili~nu~lardrr. Ama Hz: Muhammed, di.i~man­larma k~~~ hic;bir zaman ayru yontemle-cevap vermemi~ ve inti­kam yoluna gitmemi~tir. Bedir sava~mda Kurey~ hatiplertnden Si.iheyl b. Amr esir almdigmda Hz. Orner "Ya Rasulullah izin ver,

onun on di§lerini sokeyim de bir daha senin aleyhinde konu§­

maya kallanasm" dediginde. ona ~u cevabt vermi~tir: "Ben di$­lerini soktizrerek ona i§kence yapamam, Allah da berii Peygam­

ber oldugum halde, aym azaba ugratrr." Nitekim bu yakla§IID, meyvesini klsa bir si.ire sonra vermi§tir; c;i.inki.i bu ~ahls , Mekke fethinde miisli.iman olmu~tur.33

Hz. Muhammed, ~iddetten uzak ho§g6rii, sevgi ve saygtya dayah bir aile ve toplum diizeni olu~turmaya gayret gostermi§­tir. Bu ilke. ilahi mesajm asrrlar 6tesine ula§masma zemin ha­rulayan kurucu prensiplerden biri olmu§tur.

3. Sonu~

insan, evrende, bazt nitelikleri nedeniyle, kendi varllgmm ve gi.iciiniin farklnda olabilen tek varllktrr. 0, kendisi,ni 6zgiin bir varllk ktlan aklt ve ozgi.ir iradesinin bir geregi olarak yaratill§ amacrm, evrendeki konumunu ve hayatm anlammt belirleme c;abasmdadrr.

Kur'an-1 Kerim, insaru zaaf ve miisbet yonleriyle bir bi.iti.irt olarak ele alarak esasen geli~tirilmesi gerekenin olumlu nitelik­ler oldugunu ifade etmi§tir. Elbette Allah, yarahctst oldugundan insan psikolojisini c;ok daha iyi bil.i..r. Bu dogrultuda emirler. ya­saklar ve ogutler verir. insan Allah'm buyruklarma kulak verdi­gin~e kurtulu~a erer. onlan goz ardt ettiginde kendini tehlikeye atnu~ olur. Allah, insana iyiye ula~ma c;abasmda, kutsal kitap­larla ve gorevlendirdigi peygamberlerle destek vermi~tir. Bu se­beple Kur'an'I dogru anlama ve yorumlama konusunda yol ha-

33 ibrahim San~. Hz. Peygamberin {:ajjlm!Za Mesajlan. Ankara 20go. 126.

112 Omek insan Hz. Muhammed

ritasi ortaya koyan Hz. Muhamined'in 6mek ki1?iligi ve temel il­keleri onem arz etmektedir.

Hz. Muhammed, risalet gorevini yenne getirirken temel ilke­ler ortaya koymu1? ve ilk Mush1map toplumun §ekillenmesi i~in ~aba sarfetmi§tir. 0, insarun Allah'm halifesi olma slfahyla alol, hiir irade ve se~me nitelikleriyle donahldiglill ve ayncahkh bir gorev ustlendigini bildirmi§tir. Peygambertm.iz, her insaru, Kur'an'm emanet olarak isi.mlendirdigi yeryiiziinde ahlaka daya­h bir sosyal diizen kurma gorevini yiirUtmeye te§vik etmi§tir. Bu te§vik ve 6zendirme, evrenseldir ve zaman srmrlamas1 olmakst­zm ~aglar otesini de kapsama.ktadrr. insan bu dOnyada.iyiyi. gu­zeli ve .dogruyu ger~ekle§tirmek ve yeryiizfulu 1slah etmek i~in vardrr. Birey yaradili1?ma uygun davrandtgmda bu ahl~ ya­n§mda one ge~rne fusahru yakaJ.ar.

Muslfunan bireyin bilin~li bir ya§am sfumesinde en onemli destekcisi Allah'm vahyi ve bize bu vahyin mesajlill teblig eden Peygarnberimizdir. 0, evrensel mesaj1, ilkeli tavn ve ahlak:i du­IU§uyla model insandrr. insanhgm onun sevgisine ve omekligi­ne her zarnan ihtiyac1 vardrr.