ORJENTACIONE TAČKE

Zadatak orijentacionih tačaka u aerofotogrametriji, najšire posmatrano, jeste da

uspostave vezu između fotogrametrijskog sistema (snimka Slika 1, stereopara Slika 2, niza ili

bloka snimaka Slika 3, 4 i 5, niza ili bloka stereoparova Slika 6) i prostornog koordinatnog

sistema objekta. Ovaj problem je u fotogrametriji poznat kao apsolutna ili spoljna orijentacija.

Iako apsolutna orijentacija

fotogrametrijskog snimanja predstavlja

fundamentalni problem kod fotogrametrijske

metode određivanja tačaka, zadatak orijentacionih

tačaka nije samo u apsolutnoj orijentaciji

fotogrametrijskog snimanja već i u kontroli

fotogrametrijskih merenja i povećanju njihove

tačnosti i pouzdanosti.

Slika 1: Veza između slikovnog i terenskog Ks-a

Slika 2: Geometrijska veza između modelskog i terenskog koordinatnog sistema

Slika 3: Niz formiran nadovezivanjem modela sa minimalnim rasporedom orijentacionih tačaka

Slika 4: Grafičko izravnanje niza (Z-koordinata)

Slika 5 :Princip povezivanja perspektivnih snopova u fotogrametrijski blok

Slika 6: Princip povezivanja nezavisnih modela u fotogrametrijski blok

Orjentacione tačke, pored tačaka geodetske osnove, obezbeđuju orjentaciju (apsolutnu)

aerofotogrametrijskog snimanja. Naime, one su potrebene kao dodatne tačke uz tačke

geodetske osnove.

Orjentacija aerofotogrametrijskih snimaka zahteva posebne rasporede i gustinu tačaka

za orjentaciju. Njihov broj je velik i zavisi od postupka za njihovo određivanje, koji može biti,

kasičan – geodetski ili fotogrametrijski. Takodje veoma značajni elementi u vezi sa

orjentacionim tačkama su raspored, broj, stabilizacija i način odrređivanja. Većina

orjentacionih tačaka se određuje nakon izvedennog aerofotogrametrijskog snimmanja, ali se

njihova signalizavija izvodi pre samog aerofotogrametrijskog snimanja.

Pitanja za prelazak na narednu lekciju:

1. Orjentacione tačke obezbeđuju:

a. Orjentaciju aerofotogrametrijskog snimanja

b. Dopunu postojeće geodetske osnove

c. Lakšu obradu snimaka

2. Broj orjentacionih tačaka zavisi od postupka koji mođe biti:

a. Geodetski

b. Fotogrametrijski

c. Geodetski ili fotogrametrijski

3. Značajni elementi u vezi sa orjentacionim tačkama su:

a. raspored, broj i stabilizacija

b. raspored, broj, stabilizacija i način odrređivanja

c. stabilizacija, način odrređivanja i broj

RASPORED ORJENTACIONIH TAČKA

Raspored orjentacionih tačaka zavisi od opredeljenja u projektu da li će se orjentacija

aerofotogrametrijskog snimanja izvoditi preko pojedinačnih modela, niza (reda) ili bloka

modela.

Optimalan raspored orjentacionih tačaka u

okviru jednog modela jeste kao na Slici 7.

Raspored orjentacionih tačak u okviru jednog

modela, takav da je po jedna tačka u uglovima

modela i jedna u njegovoj sredini predstavlja

optimalan raspored. Takav raspored ommogućuje

veći broj orjentacionih tačaka od potrebnog, što

pruža mogućnost kontrole.

Pri izboru tačaka treba voditi računa da one

budu udaljene od ivice snimka 1-2 cm, što je

značajno pri kasnijoj obradi snimaka.

Tačka koja se nalazi u sredini modela omogućuje kontrolu i sprečava eventualne

deformacije u tom delu modela.

I kod klasičnog geodetskog i kod fotogrametrijskog načina određivanja orjentacionih

tačaka praktikuje se ovaj pristup, osim što je u fotogrametrijskoj metodi određivanja tačaka

njega moguće i modifikovati.

BROJ ORJENTACIONIH TAČAKA

Pored rasporeda orjentacionih tačaka i broj orjentacionih tačaka je veoma bitan. Broj od

pet orjentacionih tačaka omogućava rešavnje problema sedam nepoznatih elementa apsolutne

orjentacije, tako da dve tačke koje su određene samo položajno (Y, X) služe za urazmeravanje

modela, a tri koje su određene u visinskom smislu (Z) služe za horizontiranje modela.

Preostale tačke služe za kontrolu. Naime, u slučaju da se utvrdi da je jedna od tačaka

pogrešno određena, onda preostala tačka koja služi za kontrolu preuzima ulogu u rešavanju

problema.

STABILIZACIJA ORJENTACIONIH TAČAKA

Brojem i rasporedom orjentacionih tačaka rešava se problem apsolutne orjentacije i

kontrole modela, ali takođe, orjentacione tačke moguće je koristiti uz postojeću geodetsku

osnovu i za održavanje premera izvedenog fotogrametrijskom metodom. Zbog toga

orjentacione tačke treba stabilizovati, s obzirom na to da se one pre aerofotogrametrijskog

snimanja samo signališu.

Naime u pripremama fotogrametrijske metode kod premera i uređenja zemlišta, faze

pripremnih radova koje se odnose na izbor, stabilizaciju i određivanje orjentacionih tačaka

izvode se uglavnom posle izvršenog aerofotogrametrijskog snimanja.

Slika 7: Raspored orjentacionih tačaka u modelu

Pošto se u ovim slučajevima primene fotogrametrijske metode signališe veliki broj

detaljnih tačaka, najpovoljnije je da se nakon snimanja na kontakt kopijama, uz neposrednu

identifikaciju na terenu, izvrši izbor orjentacionih tačaka prema optimalnom rasporedu.

Ukoliko se izvor orjentacionih tačaka odonsi na signalisane detaljne tačke, te tačke je

potrebno stabilizovati prema pravilničkim propisima koje važe za tačke geodetske osnove.

Pre stabilizacije ovih tačaka neophodno je odrediti centar signala, položajno i posebnoo

važno visinski, a pri stabilizaciji odrediti da centar buduće tačke bude u vertikali koja prolazi

kroz centar signala. Nadmorska visina signala koristiće se u fotogrametrijskoj restituciji, a

nadmorska visina vrha belege kojom je tačka stabilizovana (kamen, cev) koristiće se u

održavanju premera.

Pri stabilizaciji orjentacionih tačaka je neophodno napraviti za njih opis položaja u T.O.

27, prema pravilničkim propisima koji važe za tačke geodetske osnove.

Takođe, neophodno je voditi za njih i T.O. 27 F koji neće sadržati odmeranja, veća

samo neophodna grafička i tekstualna objašnjenja koja će biti potrbna prilikom obrade. Uz

kontak kopije, na kojima se orjentacione tačke identifikuju i označe flomasterom, a tako da

signal ne bude zahvaćen, TO 27 F obezbeđuje u fotogrametrijskoj restituciji da se izbegnu

eventualne greške identifikacije orjentacionih tačaka.

Pitanja za prelazak na drugu lekciju:

1. Raspored orjentacionih tačaka u jednom modelu je:

a. Pet

b. Četiri

c. Osam

2. Broj od pet orjentacionih tačaka omogućava rešavnje problema sedam nepoznatih

elementa apsolutne orjentacije, tako da:

a. tri tačke koje su određene samo položajno (Y, X) služe za urazmeravanje modela, a

dvekoje su određene u visinskom smislu (Z) služe za horizontiranje modela

b. dve tačke koje su određene samo položajno (Y, X) služe za urazmeravanje modela, a

tri koje su određene u visinskom smislu (Z) služe za horizontiranje modela

c. dve tačke koje su određene samo položajno (Y, X) služe za urazmeravanje modela, a

jedna koja je određena u visinskom smislu (Z) služi za horizontiranje modela

3. Orjentacione tačke se

a. Signališu nakon snimanja, a stabilizuju pre snimanja

b. Signališu pre snimanja a stabilizuju posle snimanja

c. Samo se signališu, ne vrši se njihova stabilizacija

4. Pri stabilizaciji orjentacionih tačaka je neophodno napraviti za njih opis položaja:

a. U posebno obrascu koji se vodi samo za fotogrametrijske metode

b. U T.O. 27

c. U T.O. 27F

5. Pre stabilizacije odabranih orjentacionih tačaka, neophodno je:

a. odrediti centar signala, položajno i posebnoo važno visinski, a pri stabilizaciji odrediti

da centar buduće tačke bude u horizontalnoj ravni koja prolazi kroz centar signala

b. odrediti centar signala, položajno i posebnoo važno visinski, a pri stabilizaciji odrediti

da centar buduće tačke bude u vertikali koja prolazi kroz centar signala

c. odrediti centar signala položajno, a pri stabilizaciji odrediti da centar buduće tačke

bude u vertikali koja prolazi kroz centar signala

ODREĐIVANJE ORJENTACIONIH TAČAKA

Pri određivanju orjentacionih tačaka polaznu osnovu čine tačke geodetske osnove.

Za određivanje koordinata orjentacionih tačka (X,Y,Z) u terenskom koordinatnom

sistemu koriste se:

Geodetske

Fotogrametrijske metode.

Geodetske metode za određivanje orjentacionih tačaka su:

Presecanje napred (uglovima, dužinama i kombinovano),

Presecanje nazad,

Poligonski vlak.

Fotogrametrijske metode za određivanje orjentacionih tačaka su:

Aerotriangulacija reda (niza),

Aerotriangulacija bloka.

Tačnost odrđivanja orjentacionih tačaka uslovljena je zahtevima tačnosti za određivanje

koordinata detaljnih tačaka, odnsono fotogrametrijske restuticije. U praksi se tačnost

određivanje orjentacionih tačaka deginiše preko razmere kartiranja, odnosno visine leta

aviona.

Tako je za položajnu tačnost

kmmp rm /2,01,03

1

odnosno

mmkp rm 7,0

Gde je rk imenilac razmere kartiranja (Rk=1: rk)

Za visinsku tačnost je:

mh

m lp

10001,0

Gde je hl visina leta aviona.

SIGNALISANJE TAČAKA GEODETSKE OSNOVE I

ORJENTACIONIH TAČAKA

Pri signilasinjau tačaka geodetske osnove i orjentacionih tačaka posebnu pažnju treba

posvetiti dimenzionisanju i obliku signala, kao i izboru materijala od koga će signal biti

napravljen.

Dimenzionisanje signala usloovljavaja u prvom redu razmera snimanja i kasnije način

obrade fotografije.

Dimenzije signala će biti utoliko manje ukoliko razmera kartiranja krupnija i obrnuto

rk d(cm) (na terenu) d΄(cm) (u ravni snimka)

1 000 20 0,03

2 000 30 0,03

5 000 50 0,03

(rk – imenilac razmere kartiranja)

(d- stranica figure signala)

U praksi se dimenzije stranice signala proračunavaju po empirijskoj formuli:

mr

d s

000 30

gde je rs imenilac razmere snimanja.

Da bi se orjentacione tačke jasno razlikovale od međnih tačaka, praktikuje se da budu

signalisane na poseban način. Jedan od takvih načina je i postavljanje signala u obliku krsta ili

trokrake figure (Slika 8).

Slika 8: Signal u obliku krsta ili trokrake figure – dimenzije

Boja signala treba da bude prilagođena okolini dotičnog mesta u smislu obezbeđena

optimalnog kontrasta, radi što tačnije stereoskopske koincidencije. Time će se izbeći i

eventualna greška identifikacije tačke.

Ranije se najpovoljnija boja signala postizala bojenjem signala na terenu specijalnom

masnom bojom koja je bila trajnija i otpornija na dejstvo atmosferskih padavina. Danas se

koriste signali od veštačkih materijala koji su postojaniji i premazani mat-bojom.

Takođe, vrlo je važno smeštanje signala u odnosu na okolinu. Treba pre svega

obezbediti da se otkloni svako dvoumljenje pri kasnijoj identifikaciji signala na kontkt-

kopijama, a zatim obezbediti i njegova puna vidljivost. Ovo se postiže postavljanjem signala

na mestima takoda ne bude zaklonjen prirodnim detaljem koji ga natkriva.

Pitanja za prelazak na narednu lekciju:

1. Za određivanje koordinata orjentacionih tačka (X,Y,Z) u terenskom

koordinatnom sistemu koriste se:

a. Geodetska i fotogrametrijska metoda kombinovano

b. Geodetska i fotogrametrijska metoda

c. Samo fotogrametrijskemetode

d. Samo geodetske metode

2. Geodetske metode za određivanje orjentacionih tačaka su:

a. Presecanje napred (uglovima, dužinama i kombinovano),nazad i u stranu

b. Presecanje nazad, napred i poligonski vlak

c. Poligonski vlak i presecanje nazad

3. Fotogrametrijske metode za određivanje orjentacionih tačaka su:

a. Aerotriangulacija reda (niza) i bloka

b. Aerotriangulacija bloka

4. Dimenzionisanje signala usloovljavaja:

a. Razmera snimanja i način obrade fotografije

b. Razmera kartiranja

c. Visina leta aviona

5. Boja signala treba da bude prilagođena:

a. Bele boje

b. Jarko zelene boje

c. Okolini zbog boljeg kontrasta i prepoznavanja na snimku

SIGNALISANJE DETALJNIH TAČAKA

U okviru priprema za aerofotogrametrijsko snimanje kod premera i uređenja zemljišta

signališu se, pored tačaka geodetske osnove i orjentacionih tačaka i detaljne tačke:

Granične tačke katastarskih opština;

Granične tačke javnih objekata (putrvi, pruge, reke, vodene površine, kanali,

dalekovodi i dr.);

Granične tačke parcela;

Tačke podzemnih instalacija (nadzemna obeležja – u gradovima).

Signalisanje se izvodi pomoću signala kvadratnog oblika, čije dimenzije zavise od

razmere snimanja.

Materijali koji se koriste za izradu signala zavise od vrste terena (npr. obradivo

zemljište). Uglavom se koriste rizla, lesonit mat-bele boje, plastične mase mat-bele boj,

materijali tamne boje (u karstu).

Signalisanje graničnih tačaka katastarskih opštoina izvode geodetski stručnjaci

geodetskog preduzeća koje izvode radove na premeru ili uređenju zemljišta, zajedno sa

stručnjacima opštinskih geodetskih uprava na čijiem području se izvodi premer, odnosno,

uređenej zemljišta.

Signalisanje javnih objekata izvode geodetski stručnjaci javna, društvena ili druga

preduzeća koja upravljaju tim objektima, a prema obeleženom stanju njihovih granica na

terenu ili uspostavljanjem istih na osnovama podataka njihovog snimanja.

Signalisanje graničnih tačaka parcela, prema propisima Žpravilnika izvode vlasnici,

odnosno, korisnici zemljita. Kontrolu signalisanja izvode geodetski stručnjaci opštinske

geodetske uprave i geodetskog preduzeća koje izvode radove na premeru ili uređenju

zemljišta.