Orizontes, numero 4
-
Upload
matan-stein -
Category
Documents
-
view
240 -
download
7
description
Transcript of Orizontes, numero 4
יסטאוריזונORIZONTES
Una revista kon alma manseva en ladino
אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה אין לאדינו
Numero 4 – Invierno 2015 אינב'יירנו – 4נומירו
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
2
En Este numero de Orizontes
una vijita en granada, daniel petahia 5
El balkon de oro, liliana bliman 15
Mi kaza, Matilda koen-sarano 14
Montanya Fudji, Nathanael Hekal-Aodren 14
Mi lugar sekreto, Ferran Marín Ramos 4
Sekretos, el zimbul i el amor, Medi Koen MALKI 3
Deklarasion de bienes, liliana benveniste 16
Una petision, daniel halfon 19
Ventozas, Fina Ahahronovich-Menashe 16
Padesimiento, renee behar 18
Lugar sekreto, Julio Tullocks 20
El mundo de los esfuenyos, Dolly Burda 21
Kuantos sekretos estamos eskondiendo en
muestra vida. Algunos de eyos, mos azen
pensar, los otros, son tristes, i ay ken mos
azen riyir i akodrar i otros i otros.
Muestros sekretos mos apartenesen, i solo si
keremos, los kompartimos kon el otro. Un
sekreto es un paketiko guadrado en muestro
korason. En vezes, este sekreto, da a tu vida
una valor superior.Uno de estos sekretos, vo
kompartir kon vozotros, por ke para mi, es un
kompanyero para toda la vida.
I, empeso kon el titulo de una poezia ke avia
eskrito en ebreo antes munchos anyos: "Un
zimbul ke mi nono planto en la guerta".
Ke es ke keren dizir estas palavras?
Me akodro, ke en mi chikes, mi nono tenia
una guerta grande, ke siempre la mirava i la
kultivava, la arregava, le avlava i la alavava.
I yo, komo kriatura kurioza, me topava
munchas oras kon el en la guerta, mirando
sus maraviyas, avlando i lavorando kon mi
nono Yitzhak, i demandandole de eksplikarme
unas kozas ke no podia entender.
I siempre, kon gran pasensia i amor el me
ambezava una kozika para la vida.
I un dia, el trusho unas sevoyikas i kuando le
demandi kualo eran, el me respondio:"Estas
seran zimbules".
I ansi, mos metimos a plantarlas, en un
lugariko bien eskondido,las arregimos i las
deshimos...Ma, una boz me disho:"Aki kresera
una sorpreza".
I, ansi paso un tiempo i ya kresieron las ojas, i
kada dia vinia para topar alguna sorpreza.
I, una tadre,sin anunsiar, me kedi
enkantada.Unas flores tan ermozas,
enkolgadas, de kolores maraviozas.Nunka
avia visto una tal ermoza flor.
Vijiti estas flores asta ke se termino sus
sezon, i kada anyo las vijitava i las bezava.
En munchos de mis esfuenyos aparase el
Zimbul. El es un simbolo en mi vida.
I, porke, vos demandash? porke esta flor me
ambezo a asperar i despues, a amar....
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -יזונטיס אור
3
El kante del zimbul
Lea Goldberg
(trazladado i adaptado de ebreo
por Matan Stein)
Kada noche i noche la luna mira
Las flores en la guerta.
Las ojikas del zimbuliko,
En el muestro verdjeliko.
I la luna esta diziendo a las
nuves,
Da una damlika a las flores,
Ke se enfloreska el zimbuliko
en el muestro verdjeliko…
Esta kantika de Lea Goldberg, kon dos estrofas
mas, kantavamos siempre estando en la havreka
(el jardin de kriaturas). Muestra mestra tanyiva la
gitara i mozos, los chikos, kantavamos i mos
alegravamos por el zimbul (Hyacinth, Yakinton en
ebreo)ke le kudiavan la luna i las nuves.
Meldi en algun artikolo, ke su titolo no me akodro,
ke el benadam tiene demenester de tornar a la
natura para poder sentirse orozo kon si, kon los
otros i kon el mundo.
Devo dizir ke tengo el mazal de morar en el
korason mizmo de la natura, en una rejion onde
vayes i muntanyas arian sonreir los ojos de
kualseker persona ke se plazga en viendo un
paisaje.
Ama yo nasi djunto a la mar, en la sivdad de
Tarragona, andjak nunka no me agrado demaziado
la playa. Afilu, oy torno a eya siempre ke me sea
posivle dunke… la tengo tanto leshos! Siento
nostaljia de pasear djunto a la agua, kon eya
bezandome los pies deskalsos, mientres ke mi
meoyo se piedre entre miliones de pensadas.
Serka de muestra kaza, silensiozo entre los pinos,
el rio Sotón forma un grande rezervuar. Tanto es
ansi ke los dias ke aze muncho aire las olas
aharvan kon fuersa las penyas de las oriyas.
Alora, sierro los ojos i me desho yevar i al punto
me ulvido de todo i kreigo estar djunto a la mar,
mi mar, la mar de mi chikes… I kuando los avro de
muevo me sorprendo diziendome a mi mizmo:
"No, no es la mar, mi mar… Ama se le parese
tanto!"
En medio de esta masa blu ay una ada chika, onde
unos pokos arvoles sirven de refujio a un grande
numero de pasharos diferentes ke vienen aki para
azer sus nidos o a peshkar. Podesh imajinar sus
patrania mientres mos obzervan estranyados? Si,
puede ser ke este sera mi lugar preferado, a lo
manko uno de eyos; mi lugar sekreto, podriamos
Ferran Marín Ramos, Espanya
Elen
aSch
ifir
net
, Wik
ipe
dia
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
4
dizir; ama ken me konose bien vos dira ke esto no
es prechizamente dingun sekreto.
Mar o montanya, deke elijir? Mar i montanya,
montanya i mar. Malorozamente, oy moro
bastante leshos de la tierra ke me vido
engrandeser, ama tengo tanto de rengrasiar a esta
otra tierra ke me ave ofrido tantas kozas!
Guay! Vidi munchos amaneseres i tantos diyas
eskuresersen detras de estos montes ke poko
antes, kon mi pero, avemos kaminado en la tadre i
avre visto tantos pokos soles nasiendo o muriendo
en el orizonte sovre la paz de las aguas…
No, no es la mar, mi mar,
ama se le parese tanto!
No es este el mizmo kanto
de las olas al aharvar?
No, esta no es mi mar,
ama ya la kero tanto!
(il refran andalú) Daniel Petahia, Serbia
“Si no as vistu Granada, no as vistu nada!”
sta dizyendu un refran andaluzu. No ez mala
reklama para una sivda kun 240,000
sivdadinus, in relasyon kun las sivdas
milionariyas di Espanya.
Il nombri di la sivda provyeni di nombri di la
fruta granat. Ansina, no ez stranyu kuandu
pudimus ver lus motivus dil granat a las
kapitelis di las kolumnas o a la fachadas di las
kazas in la sivda. Granada in primeru era la
sivda djudaika, puluke lus Djudios la fundarun
i in esti tyempu romaniku-vandalu-gotiku se
yamava Elvira. In siklu VIII, kuandu lus Moros
la konkistavan, eyus davan a nombri Garnata
al-Yehud, kualu la yevo asta 2du eneru in
anyu 1492, kuandu lus reyes di Kastiya i
Aragon la konkistarun.
Dispoys la kayida dil kalifatu Omayadim in
Kordova i kun yegada la dinastiya Nasridim,
para guvernar in anyu 1238; Granada se
faziya un sentru di la syensiya, kultural i dil
arti. In esti tyempu la merkansiya in la sivda
floreskava. Lus produktus mayoris di Granada
eran: il kueru, il pergament (il papel in esti
tyempu), la keramika i la seda.
Kun final di anyu 1491 i impisiju di anyu
1492, lus reyes katolikus Isabel di Kastiya i
Fernando di Aragon (yemah shemo ve
zihrono), mas di 4 mezes fiziyerun una
blokada di la sivda dibashu di las murayas di
la Alambra. Al final in 2du eneru in anyu 1492,
sin la lucha i sin la guta di sangri, Granada
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
5
stava konkistandu i la rekonkista stava
skapandu. Al-amir moru Abu Abdalá
Muhammad XII, kunesimyentu mijor komu
Boabdil saliya al sur, para la Afrika. Kuandu
Boabdil salio Granada i impisava subirsi in
kaminu para las Alpuharas, dibashu di Siyera
Nevada, in su kaminu para la Afrika, el se
torno egzaktu a la kara di su amada Granada i
fizu, kun una lagrima in oju i kun un suspiru
profundisimu, la ultima mirada a la Alabra. Su
madri, la sultana Aysha, kuandu lu viya, stava
dizyendu:” Ansina! Yora komu mujer, luke no
supisti defender komu ombri!” Oy in diya
egzisti un mirador in Siyera Nevada, ande se
akapito esti akuntesimyentu, kual se yama “Il
suspiru dil Moro”.
Dayinda 1492, Granada impiso formarsi
komu una sivda kristiyana i katolika. Kun
proklamasyon dil Edikto di Granada, todus lus
Djudios stavan ekspulsandu o konvertyendu
in fe katolika di bashu di manu di fra Tomas di
Torkemada (yemah shemo ve zihrono).
Dispoys di lus Djudios, a la orden stavan
vinyendu lus Morus. Munchus di eyus
tomarun il fe katolika i se yaman “lus
Moriskus). In anyu 1609, lus ultimus Morus
stavan ekspulsandu di Andalusiya.
Granada oy, ez una sivda moderna kun su
erensya istoriyaka. In Granada bivi la djenti di
kada konfesyon. Mayoritariya ez katolika,
intrimyentis pudriyash ver i lus Aravim, kiju
dizir lus Maruekim, desyendentis di lus
Djudios i di lus Morus, kualis viniyan in
Marueko. Lus desyendentis se tornarun in
Granada i alora bivin in Albayzin. Una parti
araviku di la sivda.
Granada ez defendida a kuatru gran partis:
Albayzin, la sivda vieja dibashu di Alambra;
ande biviyan lus Musulmanis i lus Djudios
Sakromonte, ande bivin lus Zingnus o Misrim
La parti katolika di la sivda, ande bivin lus
kristiyanus i lus otrus. Ez la parti moderna di
la sivda.
La Alambra kun sus murayas, una parti
apartada in Albayzin.
Albayzin
Granada kun su sivda vyeja Albayzin son
dibashu di protekter di Unesku. Albayzin para
mi ez un lugar kun mil maraviyas, una
mesklada di las kulturas i munchas variyas
emosyonis ke no se puedi eksplikar. Kiju dizir,
si vus stavash alguna vez in la Sivda Vyeja di
Yerushalayim o in Bash Charshi di Saray,
ansina vus sabriyash luke keru dizir.
Albayzin provyeni di byervu araviku “Al-
Bayzin” o “Al-Baezin”, luke signifika “akeyus di
Mig
uill
en
, Wik
iped
ia
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
6
Baeza”. La storiya kuenta, kuandu lus
kristiyanus stavan konkistandu la sivdeka
andaluzeska Baeza, munchus Morus di esta
sivdeka, fuyerun a Granada i ayi fundarun
mahala, kuala yevava nombri Al-Baez. In siklu
XI in Granada stavan bivyendu solu dos
grupos di lus sivdadinus, una parti eran lus
Morus i la otra lus Djidios.
In la edad mediya Albayzin tiniya las
murayas kun kapis. Hayom egzistin solu las
dos kapis. La una ez “Koral dil Karvon” i la
otra ez “Puerta di las Pezas”.
Koral dil Karvon ez una kapi moriska dizde
siglu XIV. Atras di esta kapi in edad midiya
stuvi una piyaca di lus seraelis i di siglu XVI
“El Koral” (un teatru dibashu di lus shamayim).
Se yama tambien “dil karvon”, puluke in su
aserkamyentu era in edad midiya una piyaca
dil karvon; ande s vendieran il karvon i lus
merkaderis dil karvon tomavan posada i
amizurar su karga. Alora, atras di la kapi ez
un Koral. Lus nombris di lus Koralis provyenin
dizdi nombris di las lugaris ande senkuentran.
Kuandu ez la luvya no ay la obra teatral
puluke il toldu no proteja publiku di la luvya
solu dil sol. Lus pidasus teatralis impyesan
tempranu dispoys midiyudiya, puluke kali
skapan una ora antis la puesta dil sol. Il teatru
sta rodeandu di lus paredis di las kazas, ande
son vintanas, koridoris i verandas sirvin komu
las lojas. Il tavladu sta un poku ariva di la
tyera i lus todus miradoris miran frontalis, no
ay las siyas al ladu dil tavladu. In midiyu dil
lugar ez patiyu ande se stan situandu il banku
para lus Musketirus. Atras di eyus son reglas
dil bankus unu ariva dil otru, komu las tribinas.
Las mujeris son in su parti ken s yama
”Koridor di las mujeris”, dispoys s
rinombrandu in Kasuela. Oy in diya in esti
koral in veranu se realizan lus pidasus
teatralis o las proyeksionis dil filmis.
Aparti di esta kapi, in la parti superior di
Albayzin egzisti i Plaza Larga kun kapi “Puerta
di las Pesas”, ande se stava amizurandu toda
Stegop, Wikipedia
Stegop, Wikipedia
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –ה מאנסיב'ה אונה ריב'יסטה קון אלמ -אוריזונטיס
7
la merkaderiya, ama hayom se kulanea komu
una piyaca kada diya di shabat in la mañana
(il diya di alhat ez il diya sin lavor).
Serka di la kapi ez una dulzura kun un
jeladu muy buenu, kun sus bolas ki son, no
solu muy savrozas, sinu i muy grandis.
Si tengash fambri, Granada ez un lugar
superisimu para la kumida. In kada lugar
pudesh tupar il girus o doner kebab, a si os
plazi una kumida vardadera shpanyola ansina
in kada taverna o bar pudesh ganar il tapas
(mezetluk) kun kada bevida alkoholika o sin
alkohol. Para produktus panaderikus il mas
buenu lugar es una panadera ken se yama
“Panaderiya Loka”. Para dulzuras o trus dulzi
tiene una dulzura “Pasteleriya Nuhayla”, ande
pudesh tupar il masapan i las otras dulzuras
aravika. Sin estas delisiyas, pudesh topar i la
miina di mansana kun amapola, kroasanus
kun chiokolata etc. In Kaye Kalderiya puedesh
merkar las panizikyus kun myel.
La providensya kiju ke oy, munchus anyus
dispoys di la ekspulsyon in 1609, lus Morus,
Maruekim hayom, stan povlandu otravez la
Granada i in kalejikas di Sivda Vieja
(Albayzin), stan avryendu las Chaydjinityas
(las teteriyas oriyentalis), las merkansyas di
las dulzuras aravika, di lus chayis egzotikus i
di lus suveniris. Lus Turkos altretantu stan
avryendu sus kioskus kun girus o doner
kebabis. Una diferensya kun doner turkos ez,
no solu in munchas tipus di salatas, sinu i luke
il karne metin in la maseka i kun todas estas
lu metierun otravez al fuegu. In bazaris
moriskus rekonstruyendus Alkayseriya i
Zakatin, kualis konzervan il spiritu di un shuk
araviku i oy in diya pudesh topar lus
utensiliyus di la plata in sirma o di la alpaka i
la kamila, la keramika di Granada in dos
koloris (mavi i vedri), nargilas turkas o
marueki, la marketra (las kutis aravikas dil
lenyu kun inkrustasyonis dil sedef), lus
chilimis dil rejion Alpuhara.
Myentris, si vus keriyash provar chay
araviku kun nombris mas romantikus komu
pureshemplu: “Il amor dil Turku”, “Il paseyu
pur la Alambra”, “Inkantus dil Albayzin”, o
“Enbrusho de Grana”; pudesh o merkarlu o
provarlu in algunas chaydjinityas a lu largu di
las kalejikas Kaldereriya Vieja o Kaldereriya
Mueva (kaldereriya = kazandji sokak). Las dos
kalejikas in la parti abashu salin a la Kaye
Elvira, la mas vieja kaye di la sivda – dizi li ki
si la egzisti in tyempu di Vandalus i Vizigotus,
antes di la konkista di lus Morus in siklu VII,
kuandu impyesava la konkista di Al-Andalus.
Serka di la Kaye Elvira se topa la Plaza
Bibarambla, alguna vez stuvu kulaneandu
komu la piyaca.
La mas interesanti parti dil Albayzin
s’asenta in algun tipu dil pikinyu baranku dil
riyiku Daru i sus sinkyus puentityus moriskus
di la pyedra. Al inpisiju dil baranku se faya la
iklesya di Sankta Ana, di kuala impisa la kayi
Karera dil Daru. Serka di su final, Karera dil
Daru troka su nombri in Il Paseyu di lus
Tristis. Il riyityu Daru kuri al ladu di la kayi
principal di la sivda, intri dos montanyityas. La
primera montanyitya es una sima pikinya,
ande s’asenta Albayzin (al ladu di norti; la otra
es muy alta, la pendyente skarpada kun
Alambra in su punta (al ladu di sur). Al final dil
Paseyu di lus Tristis, al otru ladu dil Puenti di
Alybiyu se sta subyendu la kayi Il Kaminu si
Aveyanu, kun kuala se yega a la Huenti dil
Aveyanu (la Fontana dil Almendru) para 15
puntityus.
Las kazityas blankas morikas, kun demirli
ventanas, kun las grandis kapis di lenyu i la
kaldrma a las kayis stan fazyendu una
buenisima pintura, kuala para mi parezi komu
mi la echo in mi sivda, in un tyempu muy
pasadu o un tyempu antiguo, kual
desaparesyo, keru dizir, il tyempu antis di la
ekspulsyon lus Djudios i lus Moros dizdi la
sivda.
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
8
Si vus kiresh relaksar o tomar un poku di
rat in Granada, lus buenisimus lugaris para
estu son in Albayzin. Estus son Lus Amamis
(lus banyus aravikus). In Albayzin tyenin dos
mas impozantis Amamis. Il primeru ez in
sentru di Albayzin, in la kayi Sankta Ana, ariva
di la Plaza Mueva. Se yama Amam – il banyu
araviku Al-Andalus, el es il mas famozu,
muevu, ama se sta fazyendu in stilu vieju. In
el pudesh seleksionar lus sirvisyus diferentis
pureshemplu: pudriyas fazer banyu o solu
masaje kun azeytis aromatikas o pudriyas
tiner servisiyu kumpletu. Il otru Amam ez in la
Karera di Daru. Se yama
Il Banyuelu o Il Banyu
Araviku. El stava
konstruyendu in siglu XII,
komu la parti di djami
“Masdjid al-djauz” (Djami
dil Nogal), dizdi siglu XI.
El es il mas vieju amam in
Espanya intera. Dizdi il
tyempu moriku asta oy, la
kaza kun amam trokava
muncha propyetaryus, il
ultimu tyeni una konsulta
kun gubyernu para avrir
banyu para lus turistas
sinkyu vezis duranti di la
simana i solu kuatru oras
al diya. Duranti esti
tyempu lus sirvisyus son
dibaldis.
La mas linda mirada
al Albayzin i a la Alambra
es dizdi il Mirador di San
Nikola. Es una avli di la
iklesya San Nikola kun
pikinyu pared. La iklesya
se faya in parte ariva dil
Albayzin, keru dizir, a la
punta di el. A la puesta dil
sol a la esta plaza
s’adjuntan lus djovanis di
la sivda. Aki s puede tupar lus mansevus,
tokadoris a la gitara i lus otrus tokadoris di la
muzika, vendidoris kualis vendin djidjas-bidjas
di Amerika Latina, lus novyus i munchas
turistas. Munchas di eyus yegan atardeser –
algunus para ganar las paras di lus turistas,
lus otrus para gozar in la mirada i la puesta dil
sol, kuandu sol se sta refleksandu a las
Murayas di Alambra, kuandu si las ponin un
tonu spesiyal dil kolor kurladu. Al-Ambra in
lingua aravika signifika il amber o “kurlada”.
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
9
Al-Ambra
Il mas grandi i il mas famozu monumentu di
la arhitektura i hortikultura aravika in Al-
Andaluz, keru dizir, in Andaluziya, siguru ez la
mas linda fortaleza-palasyu, Alkazar (al-Qasr)
dizdi siglu XIII i XIV – Qalat al-Hambra (la
fortaleza kurlada), a la montanyitya ariva di
Granada. La parti central di eya son Lus
Palasyus Nasridim, in lus kualus la madjiya s
fazi prezenti in la madjistral kumbinasyon di
elementus arhitektonikus i dekorativus - ken
toman puntas mas altas di la muntanyitya -, il
ekvilibriyu di la luz i il rumur di la agva,
presenti in todus lus angulis.
Al final di la kayi Paseyu di lus Tristis, dizdi
Albayzin, sovri dil puentityu al otru ladu dil
riyityu Daru, impisa la skalera pyedroza kuala
yeva asta la Alambra. Il kaminu yeva a traves
di la shuma al ladu di las murayas di la
Alambra, ande se sintin lus rumoris di lus
potokis montanyozis luke manan dibashu di la
mizma montanitya asta di la su punta.
Si vos no vyerash asta alora lus guertus di
Gan Eden, algu il mas serkanu – di lus
kunsejas di muncha djenti – sus formas
terestral pudriyash tupar in Al-ambra i sus
djardinis “Djeneralife” (Yanat al-Arif). Una
harmoniya kompleta arhitektonika i spirutual di
las formas simple dil palasyu i in il mas finu
intarziyas in lenyu i in la pyedra, las arkas
interas, lus paredis i lus plafonis, se stan
mirandu in las alberkas kun la agva kalmada i
vedri, kualas son in kumbinasyon kun lus
pikinyus i pyedrozus shadrvanis, dizdi kual
suptilamenti salin la agva. Arodeandu di eyus
son arvolikus di yasmin, di lus granatus i las
adasas, lus floris dekorativus i lus arvolis di
lus portokalis i limunis kun sus floris muy
parfumadus i sus frutas muy savrozas i muy
dulzi, al algunus lugaris lss kayin a la tyera.
Uniku objetu kual no tyeni lugar in la esta
pintura i la arhitektura aravika di Alambra ez
Palasyu di Karlos V, ken era rey di las
Espanyas i imperator di Imperiyu Sanktu
Romanu dizdi siglu XVI. Su volunta stava ki i
el tyeni su palasyu a la muntanyitya i adyentru
di las Murayas. Se konstruyo in stilu
renesans, aguera in la forma kvadrata,
adyentru in la forma rotunda. S’asenta intri lus
banyus aravikus i la Alkazaba. Es obra dil
arhitekta Pedro Machuka i destaka por la
orijinal di su fraguas, un patiyu sirkular inskritu
in una kasa kvadrata. Oy s’asentan in palasyu
dos muzeyus. Unu ez Il Muzey di Beyas Artis i
il otru ez Il Muzey Nasyonal di Arti Hispano-
Musulman.
Las verandas di lenyu di la Alambra, dan
una buena mirada a la sivda. Di la sima se
veyi, no solu Albayzin, komu a la manu, sinu i
Adolf Seel Wikimedia Commons
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
10
Granada intera, las syeras i las vayis di
Andaluziya, asta ke su mirada yega.
Il primeru palasyu o al-Qasr (alkazar), a la
montanyitya ande s’asenta Alambra, stava
konstruyendu in siglu XI. Esti palasyu era
palasyu di Yusuf Ibn Nagralá (Yosef ben
Nagralá), un Djudio ken era hadjib, keru dizir,
il ministru militar i il komadante di la armiya di
Granada, dibashu di lus Ziriyim di Granada. El
stava konstruyendu esti palasyu para su
mizmu. Era una demonstrasyon di puder di la
parti di un Djidio, ken era tan prosperu komu
Yosef, in il korte di Faraon, in tyempu di
Tanah. Estu stava inkreivle in Evropa
kristiyana in esti tyempu. In manus di Yusuf
particular i in djudaiku jeneral stavan
ekonomiya, finansiyus publikus i
administrasyon di las carinas dil Reynu di
Granada, fista ki il anyu 1066, kuandu
impisava una matansa terivli kontra lus
Djudios. Aunke lus Morus eran muy tolerandu
para lus sivadadinus djudaikus, la ambisyon i
la rinkeza di Yusuf fiziyan un bunt di la parti
musulmaniyaka di la sivda, kontra lus Djudios.
Esta era la primera i la ultima matansa di lus
Djudios di la parti musulmaniyaka in la toda
istoriya di Al-Andaluz. 3000 Djudios stavan
matandu duranti algunas simanas. Yusuf
stava ekstenderandu a las kapis di la
Granada. Dispoys esti bunt la vida kotidiyana
in la sivda era komu antis di la matansa.
Kuandu al-Amir Muhammad Ibn Yusuf Ibn
Nasr yegava in Granada, dispoys di un su
bunt kontra Ibn Hud, ken era al-Amir di
Mursiya. El se proklamo, in anyu 1232, para
al-Amir di Djaen, di Kadiz i di Baeza. In anyu
1236, torna Djaen al rey Fernando di Kastiya i
se stava proklamandu su vazal. In anyu 1238
inisyo la konstruksyon di su al-Qasr, kual
dispoys di un siglu i midyu duranti dil reynadu
di Muhammad V (1354-1391) se stava
skapandu. Esti Alkazar duranti dil rey
Muhammad V troka su nombri in al-Alambra.
Una solida muraya kun kuatru kapis: dil
Fiyeru, dil Vinu, di la Djusteza i di las Armas –
arodea la Alambra (al-Qalá al-Hambrá, il
kastiyu kurladu), ke in la aktualida se faya
integrada pur kuatru zonas byen
diferensiyadas: La Alkazaba, o zona militar,
lus palasyus Nasridim, la Medina o sivda i lus
guertus dil Heneralife.
La solida kapi “Puerta di la Djusteza” ez la
mas importanti dil kundjuntu. Intri sus dos
arkus se mantyeni una separasyon di defensa
i su pasajityu tyeni il klasiku trazadu kevradu
derivadu di su naturaleza defensiva, kual da
pasu a un yizinti in il kual speravan lus
kavayerus para ser lanzadus kontra lus
atakantis di la fortaleza. Da aksesu a la
Alkazaba, la primera struktura, kuala se
fraguo, situada in il ekstremu di la kolina, in la
ki la Plaza di Armas sta sirkundada pur la
Kula de Vela i las kulas Kevradas, una di las
mas antiguas dil kundjuntu, i dil Fomenaj. In la
zona norti di la muraya topamus il Adarvi,
guertu realizadu in il siglu XVII pur il markez di
Mundehar sovri il antigyu yarak. La
renesansika Kula dil Kubu se faya in il
ekstremu di una terasa muy spandjada
situada in su kara.
La firmuza “Puerta dil Vinu” kondusi al
Meksuar, il primeru di lus Palasyus Nasridim,
a traves dil Patiyu di Machuka. Su sala, la
parti mas antigua, ama tambyen la mas
transformada, era il ofisyu di tribunal real, ma
hue konvertida in kapela dispoys la rekonkista
kristiyana. Il patiyu di Meksuar, di modestas
dimenziyas, savri in su pared norti al Kuartu
Doradu i, in la kara, al sigyenti, Palasy di
Komaresh, presedidu di una splendida
fachada ornamentada kun delikadus
inkrustasionis, kuala hue realizada para
selebrar la toma di al-Djazira pur Muhammad
V in anyu 1369.
Il Palasyu di Komaresh ez il korason di la
Alambra. Lu primeru, al kual si tropi ez il
Patiyu di lus Arayanis (El Patio de ló
Arrayané), kual, kun sus splendidus portikus
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
11
di arkus paraltadus, ez unu di lus angulus mas
hinozus di la Alambra. Su nombri provyeni di
lus setus di adasa o arayán kualus se
ekstyendin djuntu a lus bordis di la alberka. In
la alberka se refleksa Kula di Komaresh, in el
agua komu in il speju. Djuntu a el, la Sala di la
Barka, yeva al Salon di Ambasadoris o dil
Tronu, ke muestra una prodidjioza
dekorasyon geometrika in sus azulejus
emayladus.
Pasamos a la zona privada dil palasyu dil
amir, Il Palasyu di lus Leonis (Haremluk) kual
ez un lugar mas stampadu di la Alambra. In
lugar sentral s asenta il Patiyu di lus Leonis, in
il ki la sovrieda di la fontana di lus Leonis ki si
faya in il sentru kontrasta kun la ekskvizita
kompleksa di las ornamentus dil gips di lus
arkus kualis komponin sus galeriyas, luke
pudriyan asemejarsi a las hinozas
formasyonis di las palmas in alguna oasis in
Djenet (Gan Eden turkesku) jeneral, o in
Arabia i Siriya particular kun kuatrus riyityus
kualis salin dizdi la fontana.
La Sala di las Dos Ermanas, la mas antigua
di esta parti di lus Palasyus i il Mirador di
Daraksa o Balkon di Lin-dar-Aysha,
destankan pur su rinkisima dekorasyon. Il
plafón di la primera asimeja telaranya kuala
stava protejandu il profeta musulman
Muhammad di su katilis. In la sigunda asimeja
la foya o pechina, ande se stava yamandu al
Muhammad malah Djibril. Lus Nasridim
tuvyerun una legenda, una kunseja, ki eyus,
keru dizir sus antepasadus, provyenin di
mizmu Muhammad, di Idris I, al-Amir di
Magreb, bisnyetu di su ija Fatima al-Zahra i su
yernu Ali ibn Talib. Las paredis di la Kula di
las Damas son muy pinturadas. Ayi s puedin
mirar las scenas di la kaza a lus djabalis i a
las ursas. Las scenas kun ombris i mujeris in
“las konverzasyonis amorosas”, las scenas
kavayeriskas, etc. Todas estas obras
stampavan i pinturavan lus artistas
Kastiyanus, puluke in il tiempo di Muhammad
V era un interkambiyu di lus artistas
musulmanis i lus kristiyanus di Kastiya.
Minus profusa rezulta in la Sala di lus
Abenserajis, kuala, stava alkova dil amir. Su
nombri provyeni di una legenda. Dakodru kun
eya, in esta uda Abu al-Hasan Alí ibn Sād
(Mulay Hasan I) i su ermanu Abu Abdalá
Muhammad XIII az-Zagal (el Zagal) ordenarun
il asesinatu di lus prinsipalis myembrus di la
famiya Abenseraj, 36 kavayerus di la tribu di
Aben Hud, bien afuera pur una koza amoroza.
Unu di lus Abenserajis stava soprendyendu
skalandu lus paredis faziya la ventana di su
amada imposivle, miembro di la famiya real.
Mas prozaikamenti, para mandar ansina las
intrigas politikas i fortaleser la korona. Yamo a
todus sus rivalis a un salon kuntiguo al Patiyu
di lus Leonis di la Alambra i ayi lus mando
asesinar. Dizdi esti momentu resivi il nombri di
lus Abenserajis i dishu ki mi dishu ki la agua di
lus surtidoris kurio tintada di sangri, kualas
manchas no se pudrian borar.
Pur ultimu, la Sala di lus Reyis, il mas
reprezanti i il mas evrpeyika pur lus arkus di
gips apuntadus kualis separan lus sinkyu
spasiyus kualis la komponin. Ez mas larga
dividida in 3 spasiyus igualis i dos pikinyus,
kualis pudrian ser armarius, pur su
implazamyentu i manka di iluminasyon.
Probablementi la sala sirvo para las fiyestas
familiyaris. Il plafon sentral una pintura
maraviyoza lu okupa. Las pinturas
reprezentan a lus 10 primerus al-Amiris di
Granada dizdi la fundasyon dil reynu, unu di
eyus kun barba roya puediser Muhammad ibn
Nasr, yamadu al-Amar il Royu, fundador di la
dinastía Nasridim. In lus plafonis lateralis ay
pinturas kualas representan kavayerus i
damas, realizadas al final di siglu XIV. Estus
plafonis tambien eran produktus di
interkambiyu artistiku intrimyentis di Pedro I di
Kastiya i Muhammad V di Granada. Primeru
kiju restaurar Lus Realis Alkazaris di Seviya i
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
12
segundu gano las pinturas in las salas in il
Palasyu di lus Leonis.
Sigyenti Palasyu ez Il Partal. Su nombri
aravi signifika portal i se refyeri a lus restus di
la rezidensya dil al-amir Yusuf III, la mas norti
parti di lus Palasyus Nasridim. Il mas famozu
Patiyu in palasyu ez Paseyu di la Kautiva.
Konstruyendu in tiempo di Yusuf I. Yeva su
nombri in onor di Isabel de Solis, kuala komo
dizi il nombri di esta Kula, stava ayi kautiva.
Era reyna di Granada kun il nobri Zorayda,
segunda mujer di Mulay Hasan.
Lus detalyis in oru i un intensu karakterizan
la Sala di las Damas, in la kuala se dirimiyan
di forma amistoza kompleksus konfliktus
politikus o diplomatikus tras aver disfrutado di
las propyedadis relaksantis di lus banyus
aravis in la kontinua Sala di Banyus. Una
djoya di la kasa aravika. Su forma provyeni di
las termas romanas. Son mizmas komu lus
banyus aravikus in Albayzin. In la ken la luz
tamizada luke penetra pur la linternas
realizadas in il tijadu imponi un ambiyenti di
gran intimida.
Il nortisimu palasyu in Alambra ez
Djeneralife (Yanat al-Arif). In tyempus
Nasridim era residensiya di rekreasyon di lus
monarkas, kual esta komunikandu kun la
Alambra kun Baranku di la Aykibiya, oy la
Kuesta di lus Sinus. Ez una vila kun djardinis
kulaneada pur lus al-Amirim di Granada komu
un lugar di retiru i diskansu. La parti mas
importanti sta kunstituida pur sus djardinis,
stava konstruyida komu vila kazalika, ande
djardinis ornamentalis, guertus i arhitektura se
integravan, in las proksimidadis di Alambra.
Palasyu ofresi una ekstarordinariya muestra di
las huentis i djardinis, kun lus patiyus di
Kiparis, di la Sultana i di la Asekiya. A
kontinuasyon Djardinis Altos di Palasyu i
Mirador romantiko son una fragola ensima la
torta. Dizdi Djeneralife asta Djardinis Altos
yeva skalera di Agua, indjeniozu artifisyu al
sirvisyu dil disfrute di lus sintidus. La skalera
interumpida pur variyus deskansikus di planta
sirkular presididus pur huentis bashas, tyeni
komu pasamanus dos kanalis fechus kun
modestus techus, cherpikis i enkaladus.
Ensima di eyus diskuri la agua di la Asekiya
real, abruta i iregularmenti produsyendu una
simfoniya di kalma i pas. La skalera ez toda
una leksiyon arhitektonika di rispuesta a un
kondisionanti savyendu fazer la ministerioza
kapachita i kun lus materiyalis mas provis.
Sakromonte
Al final di la nordesti parti di la sivda vieja di
Granada, se faya montanyika Sakromonte.
Munchas anyus atras, lus Misrim (djunganos)
fundarun su koloniya. Hayom in sus kasas-
pechinas stan biviendu, ma algunas di eyas
stan trokandu in restoranis o baris kun muzika
flamenku, las shkolas di flamenku
individualas, i ande la vida nokturna no si
skapa fista la alba. Esta parti di Granada ez
muy popular, puluke la djenti pyensa ki ez
lugar ande se nasyo flamenku. Esta muzika i
bayle son la mezklada di la gitara shpanyola,
la kantika araveska i il bayle zingniku.
Dizdi Albayzin asta Sakromonte pudesh ir a
la kayi principal al ladu dil riyu, Karera dil
Daru. Al su final la troka su nombri in Paseyu
di lus Tristis. Kuandu vinitish a su final, la
kaye va a la skyerda i se subi ariva. Al final di
esta kalejika, impyesa la kaleja Sakromonte,
kuala vus yeva in mizmu sentru di la mahala
misrayika.
Komu pudesh ver, Granada kun sus
mahalas ez lugar kun milmaraviyas para mi. I
sus mahalas son mis lugaris sikretu, kualis kiji
kompartir kun vuzotrus. Lus Granadinus
gozan byen i vuzotrus, esperu, tambyen
meldadyendu esti artikulu. Sanus i bivus ki
tengash.
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
13
Mi kaza
Matilda Koen-Sarano,
Israel
En el bodre de la mar,
Ande veyes luz briyar,
Una kaza vo sonyar,
Porké kero ayá morar.
Tendrá puertas de marfil
I el techo de kristal,
Las paredes de beril,
Los parketes de koral,
Una sofá de katifé,
Dos fotolios de muaré,
Las kuviertas de kroshé,
El mantel ser’ ajuré.
Ayi mis livros vo yevar,
Ayi mis kantes vo kantar,
Los keridos vo akodrar,
I mis males vo ulvidar.
Si ande mí keres vinir,
Yo la puerta te vo avrir,
Sunriyendo vo dizir:
Keres tu kon mí bivir?
Montanya Fudji
Nathanael Hekal-Aodren, Mexiko
Pedrido en el boshko
me topí kon una ermoza dama,
la sinyóra de la montanya.
Yo le demandí: Kén sos sinyóra?
Ama eya kon un bezo me kayó.
Kén sos sinyóra? demandí demuévo.
I Asserrando los mis ojos muy dulse
m'apretó
sos muy chikitiko par'amor,
al oyído me susurró,
ke sos muy chikitiko par'amor.
Ven kun mi!
Ayde, ven kun mi!
Kualos milim (palavras) dizir?
Kuala razón en dizir ke no?
Ansí ke tomí sus mano kon mis manos
i endjuntos espertimos.
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
14
Liliana Bliman, Ardjentina
(Trazladado de Kasteyano por Matan Stein)
El avuelo nasio en Esmirna, “Izmir”, komo el
dizia. Me imajino un lugar indeskrivible
ermozo arodeado por un kampo pintoresko i
una golor espesiala.
- si tornara ayi seria otra vez djoven- tornava i
dizia mientres ke tomava sorvikos avagar
avagar de su findjaniko de kave.
La kaza de Izmir estava enfrente de la mar i
kuando el sol salia, el balkon ke se mirava
gaviente enfrente del espejo mavi de las
aguas, se ensendia i empesava a briyar.
En el kazal dizian ke los “Gaon” tenian un
balkon i de esto le salio la papada por ahuera.
Ama todo pishin s'eskapo. La guera del 1914
lo ayudo a dechizir, ke Ardjentina seria su
mueva destinasion.
Arivo a Tucuman kon toda su famiya, su
madre i siete ermanos. Su padre se murio i
kedo enterado en su kazal komo siyo de
garansia ke pertenesieron ayi i ke en algun
momento tornarian…
El viaje fue fuerte, ama ke vino despues? Su
primo lavoro lo izo en una lokanta i kuando se
izo mas seguro yamo a su novia, mi nona,
Sarina, para kazarsen. Eya desho su famiya i
partio al amor.
Kuando los desho penso ke toarnaria a verlos
kuando kijera, ama no fue ansi.
Las distansias eran interminavles i el vapor ke
la trusho kaji ke naufrago en su viaje.
Pishin uvo la boda i nasieron sinko ijas, una de
eyas es mi madre, Klara.
Ama el avuelo se eskarinyava. A mi, a vezes,
me plazia penetrar en sus es.huenyos,
miravamos dezde el balkon, komo el sol se
echava. Todo era kalmo. Veiamos arivar
vapores de varios lugares, porke Izmir era un
porto importante. En la demanyana ivamos a
kargar balas de trigo, mijo, sevada, granikos
de susam (ke metian sovre las reshas), pasas
de uvas ke mos plazia komer kon muezes, i
estonses las yevavamos a los magazenes de la
sivda. Al mediodia tornavamos a kaza, mos
esperava un savrozo peshkado asado i de
desert kaymak, yo les konfeso ke me plazia
mas el dulse de rozas. Para eskapar el dia
siempre kantavamos alguna kantika ke
akompanyavamos kon las palmas. Se
eskarinyava kozas i yo lo entendia porke de
vez en kuando oy me asuvo asonyarme al
“Balkon de Oro”, estonses yo so la mar, el sol i
el viento.
EL BALKON DE ORO
http://www.oocities.org/ekorhun/izmir.htm
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
15
Liliana Tchukran de Benveniste, Ardjentina
(Kuento transkrito del livro “Antolojia de
Kuentos Sefaradíes” de Pascual Pascual
Recuero, 1979 - Kapítulo I: Kuentos de Khulli)
Avia un gevir, ke era muy riko i afamado por
el mundo, le demando el rey ke le dishese
kuanto era su kavdal. Le respondió, diziendo:
- Por la kavesa del Rey, ke no tengo
mas ke tanta suma.
Muncho se aravió el rey kon el, diziendole:
- Komo tienes animo de djurar mi vida
en falso, siendo las dichas ke sé yo ke
tienes dos tantos más de lo ke me
dishites?
Le disho el gevir:
- Savrás, senyor, ke yo te arespondia asegún
tus propias avlas, ke para lo ke me
demandates kualo es mi kavdal, te respondí
ke es tanto, ke dicha suma es la moneda ke
ya la tengo espartida en azer sedaká i misvot,
i maasim tovim i 'hekdeshot, i gemilut
hasadim, ke akeyo se yama ke es mi kavdal,
ke ninguno puede tomarlos de mi mano; lo
kual ke akeyas bolsas de moneda ke saves
ke tengo, i tambien las demás, no las tengo
por kavdal, siendo puede ser ke vengan
ladrones i se las tomen, i ke se kemen en el
fuego o kon otro modo de dezastre.
Muncho le plazió al rey esta repuesta, siendo
fue djusta i razonavle, ke siertamente ningun
kavdal tiene la persona sino la moneda ke
gasta en azer misvot i sedakot, ke akeya ke
yama ke es suya.
Fina Ahahronovich-Menashe, Israel
Atras dos semanas kayi hazina. Asta ke salio
enmedio ke es puntada 'skapi de bolar. De tanto
toser me se iva burakar la spalda.
Las amigas i konosidas, ashkenaziyas i sefaradiyas,
romanas i buharaliyas – kada una un konsejo – los
konsejos ke oyi en esta semana abastan para otras
24 hazinuras.
Fregate azeite, untate mansaniya, chupa asukar
kande, beve chayiziko, metete un kashkorsiko de
lana kayente, mete una sevoya alado la kama,
raya sevoya kon miel i beve el kaldo… a Menahem
(mi marido) dizele ke te apareje supika de gayina,
ke te frege la spalda… i el, zavali, kita kaldera mete
azeite.
VENTOZAS
Deklarasion
de BIENES
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
16
Parese ke puntada era una hazinura muy
temeroza i todos se muriyan del espanto i esto
kedo fin muestros diyas.
Una pariente – sigunda prima - telefono a pruntar
ke haber, i kuando oyo ke esto kon puntada me
demando en Ivrit
- "At ma'amina be kosot ruah?" (Tu krees
en kupikas de vidro?) - Ventozas? Le
respondi en Espanyol. I menahem ke oyo
salto i el "Ah, bankes" (ventozas en
Yiddish) - "Ima sheli gam…" (Mi madre
tambien…).
- "Ya saves lo ke es?" me demando mi
prima. "Betah" (klaro) le respondi.
En la famiya ainda me tienen por ijika…
- "Si no te espantas i si keres ya vengo i te
echo unas kuantas ventozas".
- "Betah! lama lo?!" (Klaro! de ke no?!) ken
tiene mal en el dedo se aze pregoner…
- "Yo tengo sinko d'eyas. Las guadri komo
rekordo de mi madre ya sta en ganede".
- "No se kere, me dize eya, yo tengo 25
d'eyas.
I na ke pishin vino kon las kupikas de vidro, kon el
algodon i los papelikos kortados i mizmo la
kandela se trusho i en un punto kon la golor del
algodon i los papelikos kemados torni mas de
sinkuenta anyos atras:
Yo kriatura i mi madre echandome ventozas i kon
todas las ventozas bailando sovre mi espalda me
paso por el tino mi chikes – yo hazina , mi madre
guayando "Guay de la madre, ya la vamos a bolar
a la ija, mal negro mos vino a la kavesa, ande te
yelates? komo l'aferates? Izak va merka del shuk
shahor (la bolsa preta) alikas i igadikos ke se
remeta la ija", i ya me remeti muy ermozo…
I otra koza pensi ke puedeser so una de las de
alkavo ke esta ainda pasando este uzo , i ke so
muy mazaloza de renkontrar una vez otra una
memoria de mi chikes.
Oy, grasias al Dio esto mijor. Dos modos de
antibiotika no se echan por aya, ma las ventozas
fueron una konsolasion para la alma – la milizina
de mi madre – ganede bueno tenga.
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
17
Renee Behar, Uruguay
5 de april de 2014 en kaza
Mi tia Sol
morava en Salonik
tenia sinko ijos fermozos
Dinguno de eyos
se engrandesio
les kitaron la vida
de chikitikos
El mazalbasho nazi
los adjunto a todos
i sin saverlo
los embio al Ganeden
Su kurta exsistensia
se malogro
Mi padre yorava
por su ermanika Sol
Yo no tenia haber
de lo ke akontesia
sinko mansevikos
en kada uno
una istoria pedrida
No es djusto
malograr la vida
en su empesijo
Maldicho nazi
ke kito la vida
de sinko malahim
Sol i sus ijikos
no se engrandesieron
no los desharon
ma siempre estaran kon mozotros.
PADESIMIENTO
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
18
Una PETISION…
Daniel Halfon, Israel
27 de Djunio 2014
(A mis 74 anyos, EXAKTAMENTE!)
DIO PIADOZO,
Pensi, pensi muncho i me desidi de
embiyarte esta chika petision, para
demandarTE UNA GRANDE FAVOR.
Por no konfundirme kon TODO LO KE SE
PASA DIA POR DIA, TE ROGO I TE SUPLIKO
KE ME AKORDES TU KON SENTIMIENTO PARA
LO SIGIENTE :
"Kon TU permision, DIO PIADOZO, tengo
LA VELUNTAD de bivir A LO MENOS otros
sesh anyos, kere dezir asta 2020.
NATURALMENTE, TODO DEPENDE DE TI !
DE ESTO NO TENGO EL MAS CHIKO DUBIO.
(Una de las razones, ke te demando esto,
es porke le prometi a Sara, mi mujer, de
NO DESHARLA SOLA EN LA VIDA;
ansina, a lo menos va tener una sigurita
para otros SESH ANYOS A VENIR).
Por siguro, despues ke me vas akordar
(… si me vas akordar …) estos sesh anyos,
i a la fin de este periodo, TE VO PEDIR
(SI ME KOMPORTO BUENO TODO ESTE TIEMPO)
DE ALARGAR TU AKORDO ASTA LOS 85 !
I DESPUES VEREMOS …
TODOS YA SAVEMOS, KE EL DIO ES GRANDE,
MUY GRANDE !
BENDICHO DIO, ESTO ES LO KE TE PIDO PARA
LOS SESH ANYOS A VENIR, I NADA MAS !
YO I MI SINYORA, I MIS MUNCHOS KOLEGOS,
TE RENGRASIAMOS DE TODO MUESTRO
KORASON – ANTISIPADAMENTE."
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
19
Lugar Sekreto
Julio Tullocks
Un lugar sekreto esh un meoyo de kosas
djuntas, de ffistoryas grandes i chikas, de
kuitas i byen venturas, de kuentitikos viejos i
de amores kuerdos.
Un lugar dond la djente se eshkonde de si
mezma i dond una vez ayi adientro esh uno
un señor de mundo, tu realitad esh tu dizeo
mas kerido de la chikez o de la grandes.
Non se byen si las si todas las djentes augun
konservan sus sueños de muchachada o si se
manka las ilusiones kon el fazer del tyempo.
Kaji puedo sentir los versos de byervos ke
leyi i guadre en akeyas goras largas de
meditasion i me yerve la jupa de pinsar en
ese lugar sekreto ke era mi kuarto de
avitasion en mi kassa dond pasaba la gora
leyendo, estudian o eskrivendo a amikos o
amores.
Esh difisil olvidar lo ke a muncho byen uno
traye. Rekuedro a mi fiel perro Buschz dromir
adjunatdo a mi mientra yo leyia un libro.
Oy mi lugar sekreto sigue siendo mis rekodros
i el tyempo.
Non se yo…..
Nos se yo si te iras leshos
o ainde eshtaras, se te alkansare ahí
o si te akodraras de mi.
Kiero verte leshos,
Kiero verte sirka
debasho de la yuvia
por mi ventanika.
Tan sirka komo el alba,
Tan taktil komo el vento,
Tan dulse komo el vino
Emborasho azme de vos.
Te desho ir i dime?
Te desho ir i ke?
Tan dulse komo el vino
Emborashame esh de vos.
Y tu manikas, manikas mias,
Ken vos mira a vuesa porta
Serrada esh tu voz.
Non se yo se te iras leshos,
Ainde yo non esh
pero saves vos ke…
te yevas mi korason tamben…
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
20
Tengo tantos lugares en el transkurso de mi vida, lugares ermozos i buenos para mi ke solo yo konosi i me eskondi para estar sola kon mi mizma i kon el Dio……
Puedo estar kon miles de djentes a mi entorno i sentirme sola kon el Dio…
Ama ay un lugar ke yo puedo viajar sola sin ninguna kompaniya, i es kuando entro en el mundo de los esfuenyos. Siempre me plaze ensonyar i pueder ansina bolar alto… alto... vijitar las kalejas onde bivia kuando era chika, las playas ermozas de una isla leshana, o vijitar amigos i keridos ke ya no estan en muestro mundo fiziko, sino en otro lugar deskonosido para mozos, puedo tornar a ser una ijika chika, i toparme kon las sores
kaminar por los pasiyos de mi eskola primaria i avlar kon mis amigitas de un antanyo, o ser una mansevika i reir kon mis amigos del pasado, muchachos i muchachas de mi djoventud i amigas ke no vidi mas de kuarenta anyos.
Todo se puede azer en este mundo solitario ke me partenese a mi sola i ke puedo bivir i rebivir komo a mi me plazga. I en la manyana yo me despierto guadrando mi sekreto.
No siempre los esfuenyos son buenos, ama komo la vida real, tambien el mundo de las tinieblas tiene su bueno, orozo, malo o terivle de una pesadiya.
Solo es un esfuenyo, i el proksimo será mijor…
DANIEL I SU DJEMAAT
אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה אין לאדינו יסטאוריזונ
ORIZONTES Una revista kon alma manseva en ladino
Kon el apoyo de la Autoridad Nasionala del Ladino i su Kultura
Redaktores: Matan Stein i Dolly Burda
Email: [email protected]
Fotos: Matan Stein; Wikipedia
Orizontes - Una Revista kon alma Manseva - Invierno 2015 אינב'יירנו –אונה ריב'יסטה קון אלמה מאנסיב'ה -אוריזונטיס
21
El mundo de los esfuenyos
Dolly Burda, Israel
El esfuenyo de Yaakov,
Jusepe de Ribera, 1639