12

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด และศกษาอ านาจในการท านายของปจจยพนฐาน อนไดแก ปจจยสวนบคคล ซงหมายถง ระดบการศกษา รายได สถานภาพสมรส ศาสนา และปจจยดานสขภาพ ซงหมายถง ระดบสมรรถภาพของหวใจ การเกดภาวะแทรกซอน และระยะเวลาภายหลงการผาตดตอความสามารถในการดแลตนเอง และคณภาพชวตของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด ผวจยไดท าการทบทวนวรรณกรรมซงครอบคลมประเดนตอไปน

1. การผาตดหวใจแบบเปด2. แนวคดการดแลตนเองและความสามารถในการดแลตนเอง3. แนวคดเกยวกบคณภาพชวต4. ปจจยพนฐานทเกยวของกบความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวย

หลงผาตดหวใจแบบเปด

การผาตดหวใจแบบเปด (open heart surgery)การผาตดหวใจ (heart surgery) เปนการรกษาโดยหตถการศลยกรรมทมงแกไขพยาธสภาพท

เกดขนภายในหวใจ หลอดเลอดทเลยงหวใจ หรอหลอดเลอดแดงใหญทออกจากหวใจเพอท าใหระบบการไหลเวยน และการท างานของหวใจดขน (อไร, 2543) โดยสามารถแบงการผาตดหวใจตามวธการผาตดไดเปน 2 ชนด คอ การผาตดหวใจแบบปด และการผาตดหวใจแบบเปด

1. การผาตดหวใจแบบปด (close heart surgery) เปนการผาตดหวใจชนดทไมตองใชเครองปอดและหวใจเทยมเขาชวย โดยทในขณะท าการผาตดการไหลเวยนของเลอดผานหวใจและปอดเปนปกต ซงการผาตดชนดนสวนใหญจะท าภายนอกหวใจ เชน การขยายหรอถางลนหวใจ การตดหรอเยบผกพ ด เอ (กมพล, 2536; รชฎา, 2542; อจฉรา, 2540; อไร, 2543; Rosdahl & Kowalski, 2003)

2. การผาตดหวใจแบบเปด (open heart surgery) เปนการผาตดหวใจโดยใชเครองปอดและหวใจเทยม (heart lung machine) ชวยท าหนาทแทนปอดและหวใจขณะผาตด ท าใหสามารถมองเหนพยาธสภาพทตองการแกไขไดชดเจน เนองจากเลอดสวนหนงหรอทงหมดจะไมผานหวใจ และตองท าใหหวใจหยดเตนเพอใหศลยแพทยท าการผาตดไดอยางประณตและ

13

สะดวก โดยทในขณะผาตดอวยวะสวนอนๆ ของรางกายไดรบเลอดไปเลยงอยางเพยงพอ(กมพล, 2536; รชฎา, 2542; อจฉรา, 2540; อไร, 2543; Rosdahl & Kowalski, 2003)

การผาตดหวใจแบบเปดมความกาวหนาขนมากนบจากอดตจนถงปจจบน โดยเฉพาะอยางยงในป ค.ศ. 1954 เมอกบบอน (John H Gibbon) ประสบความส าเรจในการประดษฐเครองปอดและหวใจเทยม (Coleman, Lavieri, & Gross, 1993; Shumacker, 2000; Thompson & Davis, 2000) ซงชวยใหการผาตดหวใจแบบเปดกระท าไดประสบผลส าเรจมากขน เนองจากเครองปอดและหวใจเทยมมสวนส าคญในการท าหนาทแทนหวใจและปอด ชวยควบคมระบบไหลเวยนและการแลกเปลยนกาซ โดยมการเบยงเบนระบบไหลเวยนไมใหผานหวใจและปอด ขณะผาตด (cardiopulmonary bypass) หรอเรยกไดวาเปนระบบไหลเวยนเลอดนอกรางกาย(extracorporeal circulation) ท าใหระหวางการผาตดมเลอดไปเลยงสมอง และอวยวะสวนตางๆ ของรางกาย รวมทงกลามเนอหวใจอยางเพยงพอ (อจฉรา, 2540; Hudak, Gallo, & Morton, 1998;Ledoux, 2000; Seifert, 1999)

การผาตดหวใจแบบเปดจะเรมจากศลยแพทยท าการผาตดเปดทรวงอกดานหนาตรงกลางอก และหยดการไหลเวยนเลอดเขาสหวใจโดยใชเครองปอดและหวใจเทยมท าหนาทแทน หวใจและปอด และท าใหหวใจหยดเตนในระยะคลายตว โดยการใชสารละลายทมโปแตสเซยมคลอไรดสง (cardioplegic solution) และในระหวางทหวใจหยดเตนนน กลามเนอหวใจจะไดรบการปองกนอนตรายเพอไมใหเกดการเสอมสลายของเซลลโดยการลดอณหภมของกลามเนอหวใจใหอยท 10-15 องศาเซนตเกรดและควบคมสมดลกรดดางใหอยท PH 7.4-7.8 และเมอไดท าการแกไขความผดปกตทเกดขนแลว กอนการเยบปดแผลศลยแพทยจะใสทอระบายทรวงอกไว 2 ทอ โดยใหปลายของทอหนงอยในชนเยอหมหวใจ (pericardial drain) และปลายอกทอหนงอยชนนอกเยอหมหวใจ (mediastinal drain) เพอระบายเลอดและสงคดหลงทคงคางอยภายหลงการผาตดออกมา (กมพล, 2536; Movsowitz, Levine, Hilgenberg, & Isselbacher, 2000)

การผาตดหวใจแบบเปดในปจจบน ไดรบการปรบปรงใหมประสทธภาพดขนทกๆ ดาน โดยเรมจากการวนจฉยทถกตองกอนผาตด การมศลยแพทยผมความเชยวชาญในการผาตดโรคหวใจ ววฒนาการของเครองปอดและหวใจเทยม การใชยาระงบความรสก ตลอดจนทมงานทช านาญในการดแลผปวยทงในระยะกอนและหลงผาตด ท าใหการผาตดหวใจเพอแกไขพยาธสภาพและระบบไหลเวยนสามารถกระท าไดเพมมากขน (Edell-gustafsson, Hetta, & Aren, 1999)โรคหวใจทสามารถรกษาไดโดยการผาตดหวใจแบบเปดมดงน (รชฎา, 2542; สมบรณ และกลยาณกต,2538; อจฉรา, 2540; Deelstra & Blue, 2003)

14

1. โรคลนหวใจพการ (valvular heart disease) สามารถแบงไดเปน 2 กลม คอ ชนดทเปนมาแตก าเนด (congenital valvular heart disease) และชนดทเกดขนภายหลง (acquired valvular heart disease) การผาตดอาจจะท าเพอซอมแซมตกแตงหรอขยายขอบลนหวใจ (valvuloplastyor annuloplasty) เพอพยายามรกษาลนหวใจเดมไว แตถาลนหวใจมพยาธสภาพมากกตองพจารณาท าการเปลยนลนหวใจ (valve replacement) โดยใชลนหวใจเทยม ซงแบงไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ ลนหวใจเทยมทสรางขนจากโลหะหรอพลาสตก (prosthetic valve) และลนหวใจทท ามาจากเนอเยอ (biological tissue valve)

2. โรคหลอดเลอดแดงโคโรนาร (coronary artery disease) เปนโรคทมการตบแคบหรอมการหดตวของหลอดเลอดแดงโคโรนาร จนท าใหปรมาณเลอดไหลไปเลยงกลามเนอหวใจลดลง การผาตดจะท าเพอเพมปรมาณเลอดทไปเลยงกลามเนอหวใจสวนทขาดเลอดโดยการผาตดตอหลอดเลอดแดงโคโรนาร (coronary artery bypass graft: CABG)

3. โรคหวใจประเภทอนๆ ไดแก โรคหวใจพการแตก าเนด (congenital heart disease) เชน โรคผนงกนหองหวใจบนหรอลางรว (atrial septal defect or ventricular septal defect) โรคหวใจพการในเดกทงชนดเขยวและไมเขยว (acyanotic or cyanotic heart disease) ซงจะท าการผาตดเพอแกไขความผดปกตทางกายวภาคและการไหลเวยนเลอด หรอผาตดเยบรรวทผนงกนระหวางหองหวใจ (repair or closed of defect)

4. โรคหวใจระยะสดทาย ซงเปนระยะทกลามเนอหวใจหมดสภาพในการท างานไมสามารถสบฉดเลอดไปเลยงรางกายอยางเพยงพอ โดยการผาตดเปลยนหวใจ (heart transplantation)

ผลกระทบของการผาตดหวใจแบบเปดการผาตดหวใจแบบเปดเปนการผาตดใหญทคอนขางซบซอนและจ าเปนตองใชเครองปอด

และหวใจเทยมรวมดวย (อจฉรา, 2540) การผาตดท าใหเกดการเปลยนแปลงทางสรระวทยาของรางกายเปนอยางมาก ซงรวมถงระบบตางๆ เชน ระบบหวใจและการไหลเวยนเลอด ระบบการหายใจระบบประสาท ระบบการท างานของไต ระบบปองกนการตดเชอของรางกาย และยงสงผลกระทบตอสภาพจตใจของผปวย (สจตร และณฐนนท, 2540; Ledoux, 2000; Nowak, 2003; Reeves,Roux, & Lockhart, 1999) ดงมรายละเอยดตอไปน

1. ระบบหวใจและการไหลเวยนเลอด คอ เกดภาวะปรมาณเลอดทออกจากหวใจลดลง(low cardiac output) จากปรมาณเลอดไหลเวยนลดลง (hypovolemia) (Scherer, 1991) ภาวะหวใจถกกด (cardiac tamponade) ภาวะกลามเนอหวใจขาดประสทธภาพ และภาวะหวใจเตนผดจงหวะ

15

ชนดหวใจหองบนพลว (atrial fibrillation) (Ledoux, 2000; Nowak, 2003) 1.1 ปรมาณเลอดไหลเวยนลดลง เกดจากการสญเสยเลอดระหวางการผาตดและไดรบการทดแทนไมเพยงพอ หรอเปนผลจากการควบคมอณหภมรางกายของผปวยใหต ากวาปกตไดไมดพอ ท าใหหลอดเลอดสวนปลายมการขยายตว สาเหตทพบบอย ไดแก การเสยเลอดหลงผาตดจากปจจยในการแขงตวของเลอดถกท าลายขณะใชเครองหวใจและปอดเทยม และผลจากการใชสารยบยงการแขงตวของเลอด (heparin) ในระหวางการผาตด โดยมการสะสมของสารน าบรเวณชองวางระหวางเซลลขณะผาตด และมการซมกลบเขาสระบบไหลเวยน (ไพบลย และกตตชย, 2543;Holloway, 2004; Hudak et al., 1998; Ledoux, 2000; Marshall, 1991; Nowak, 2003) หรอมการบาดเจบของเนอเยอท าใหมการรวซมของเลอดจากรอยเยบและหลอดเลอด รวมทงการเสยเลอดบรเวณแผลผาตดทกระดกสนอก (Gregersen & McGregor, 1986; Holloway, 2004; Hudak et al.,1998; Nowak, 2003) ซงปรมาณเลอดทออกจากทอระบายทรวงอกไมควรมากกวา 200 มล./ชม.หรอถามเลอดออกในอตราทมากกวา 3 มล./กก./ชม. ตดตอกนเปนเวลาหลายชวโมง แสดงวามเลอดออกมากผดปกต (Hudak et al., 1998; O’ Brien & Alexander, 1992) 1.2 ภาวะหวใจถกกด เปนภาวะแทรกซอนหลงการผาตดหวใจทพบไดบอย มกเกดในระยะแรกหลงผาตด เปนผลจากการมเลอดออกในชองทรวงอกและชองเยอหมหวใจ และไมสามารถระบายออกทางชองทรวงอกไดดพอ ท าใหเกดการคงและมแรงกดตอหวใจ สงผลใหหวใจไมสามารถขยายตวรบเลอดทไหลกลบคนเขาสหวใจไดอยางมประสทธภาพ (Coleman et al., 1993;Holloway, 2004; Hudak et al., 1998; Ledoux, 2000; Marshall, 1991; Nowak, 2003) นอกจากนภาวะหวใจถกกดยงเปนสาเหตหนงทท าใหตองผาตดซ าอกครง ภายหลงการผาตดครงแรกไปไดไมนาน โดยเฉพาะในรายทมการผาตดเปลยนหวใจ (Pennington, 1989) 1.3 ภาวะกลามเนอหวใจขาดประสทธภาพ สาเหตทส าคญไดแก พยาธสภาพเดมของหวใจกอนผาตด และอาจมสาเหตอนๆ ไดแก ขณะผาตดไดรบอบตเหตหรอมภยนตรายตอกลามเนอหวใจ การเกดลมเลอดอดตนหลอดเลอดทท าทางเบยง และการหนบหลอดเลอดแดงเอออรตา(cross cramp aorta) (Nowak, 2003) นอกจากนภาวะโปแตสเซยมต าหรอภาวะเลอดเปนกรดมากกมผลกระทบตอการท างานของกลามเนอหวใจดวย (Coleman et al., 1993) 1.4 ภาวะหวใจเตนผดจงหวะชนดหวใจหองบนเตนพลว (atrial fibrillation) เปนภาวะแทรกซอนทพบไดบอยหลงการผาตดหวใจ (Kern, 2004; Murphy, Ascione, Caputo, & Angelini, 2003) คอพบไดประมาณรอยละ 33-65 (Henke & Eigsti, 2003) และยงเปนสาเหตส าคญทท าให ผปวยอยโรงพยาบาลนานขน เสยคาใชจายมากขน และมอตราการตายหลงผาตดสงขน (Crystal,

16

Connolly, Sleik, Ginger, & Yusuf, 2002; Daoud, 2004; Funk, Richards, Desjardins, Bebon, & Wilcox, 2003; Guarnieri, Nolan, Gottlieb, Dudek, & Lowry, 1999; Kern, 2004; Kowey, 1999; Ledoux, 2000; Luke & Muench, 2003; Mathew et al., 2004; Murphy et al., 2003; Stamou et al., 2001) โดยเฉพาะการผาตดท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจพบไดมากทสดถงรอยละ 30-40 และพบมากใน 2-3 วนแรกหลงการผาตด (Kern, 2004; Podrid, 1999; Tamis-Holland et al., 2000; Tsikouris, Kluger, Song, & White, 2001)

2. ระบบหายใจ ภายหลงการผาตดจะพบภาวะแทรกซอนของระบบหายใจไดบอยเนองจากในระหวางการผาตดปอดไมไดขยายตวอยางตอเนอง จากการไหลเวยนเลอดออกนอกรางกายขณะใชเครองปอดและหวใจเทยม จากการไดรบยาสลบเปนเวลานาน (พวงผกา, 2535; รชฎา, 2542; สพร, 2534; Alat, Yuksel, Buket, Nalbantgil, & Askar, 2001; Henke & Eigsti, 2003; Holloway, 2004; Hudak et al., 1998; Oster, Sladen, & Berkowitz, 2000) และจากความรสกปวดแผลผาตดท าใหไมกลาหายใจอยางเตมท (อจฉรา, 2540; Nowak, 2003; Seifert, 1999) จงท าใหเกดปอดแฟบและปอดบวมได โดยผปวยทมอาการปวดแผลผาตดมากมกจะเกดภาวะปอดแฟบไดสง (Watt-Watson, Stevens, Garfinkel, Streiner, & Gallop, 2000)

3. ระบบประสาท ภายหลงการผาตดอาจพบอาการทางสมองได โดยเฉพาะการเกดหลอดเลอดสมองตบ (Selness, Goldsborough, Borowicz, & Mckhann, 1999) เนองจากสมองไดรบเลอดไปเลยงไมเพยงพอ หรอเกดลมเลอดอดตนในเสนเลอดสมอง ซงเกดขนจากการหนบหลอดเลอดแดงเอออรตา (cross cramp aorta) ขณะผาตด (Holloway, 2004) และเกดจากการใชเครองปอดและหวใจเทยม (รชฎา, 2542; อไร, 2543; Cook, 2000; Hudak et al., 1998; Vaage, Jensen, & Ericsson, 2000) ท าใหผปวยมอาการสบสน กระสบกระสาย และในรายทมอาการรนแรงอาจพบวาถงกบหมดสตและเสยชวตได (Vaage et al., 2000) จากการศกษาของแมคคาน และคณะ (Mckhann et al., 2002) พบวา ผปวยหลงผาตดท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจมกเกดหลอดเลอดสมองตบ (stroke) ไดรอยละ 2.7 และเกดเนอสมองช า (encephalopathy) ไดรอยละ 6.9 นอกจากนผปวยทผาตดหวใจแบบเปดอาจพบเสนประสาทเพลกซสทแขนไดรบบาดเจบ (brachial plexus injury) ไดรอยละ 5-25 ซงเกดจากการดงรงของกระดกสนอกในระหวางการผาตด (sternal retraction) ท าใหผปวยเกดอาการแขนออนแรงหลงผาตดได (Chong, Clarke, Dimitri, & Lip, 2003; Hudak et al., 1998; Nowak, 2003)

4. ระบบการท างานของไต การเกดภาวะไตวายเฉยบพลนเปนภาวะแทรกซอนทพบไดบอยหลงผาตดหวใจแบบเปดคอ พบไดประมาณรอยละ 42 โดยเฉพาะในการผาตดเปลยนลนหว

17

ใจพบไดมากทสดถงรอยละ 54 (Tuttle, Worrall, Dahlstrom, Nandagopal, Kausz, & Davis, 2003) การเกดภาวะไตวายเฉยบพลนมความเกยวของกบปรมาณเลอดทออกจากหวใจในหนงนาทลดลง ระหวางการผาตดหากมภาวะความดนต าจะท าใหเลอดทไหลเวยนไปยงไตลดลง เปนผลใหอตราการกรองของหนวยไตลดลง (Gilchrist, Robertson, Webb, & Wright, 1992; Henke & Eigsti, 2003; Seifert, 1999) นอกจากนการใชเครองปอดและหวใจเทยมเปนเวลานานยงท าใหเกดการแตกสลายของเมดเลอดแดง ท าใหมการขบฮโมโกลบนออกทางปสสาวะ (ประดษฐชย พรอมพร และสวรรณา, 2540; อจฉรา, 2540; Hudak et al., 1998; Ledoux, 2000) นอกจากนนจากการศกษาของซวน และคณะ (Suen et al., 1988) ยงพบวาภาวะหวใจวาย การเจบปวยดวยโรคไตและโรคเบาหวานกอนผาตด ภาวะความดนต าหลงผาตด (systolic นอยกวา 90 mmHg) และระยะเวลาในการใชเครองปอดและหวใจเทยมทนานกวา 140 นาท เปนปจจยเสยงทท าใหเกดภาวะไตวายเฉยบพลนหลงการผาตดหวใจได

5. ระบบปองกนการตดเชอของรางกาย ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดอาจเกดการตดเชอไดจากการใสสายหรอเครองมอเขาไปในรางกาย เพอวดและเฝาระวงการเปลยนแปลงตางๆ ภายหลงการผาตด หรออาจเกดการตดเชอบรเวณแผลผาตด ซงหากเกดการตดเชอขนผปวยจะไดรบผลกระทบทงทางรางกาย จตใจ และเศรษฐกจ (Troutman, Hussey, Hynan, & Lucisano, 2001) โดยผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดจะมโอกาสตดเชอสงขนหากมการใสสายหรอเครองมอคาไวนานกวา 7 ชวโมง (O’Brien & Alexander, 1992) จากการศกษาของโคชล และคณะ (Kohli et al., 2003) พบวา การสอดใสสายตางๆ ทางหลอดเลอดแดงเปนปจจยเสยงทสามารถท านายการตดเชอได ซงบรเวณทมกพบการตดเชอไดแก แผลผาตด ปอด ทางเดนปสสาวะ และในกระแสโลหต (กาญจนา, 2538; Arabia, Copeland, Larson, & Smith, 2000; Maltas, 2003) นอกจากนผปวยอาจตดเชอจากการใชเครองปอดและหวใจเทยมระหวางการผาตด ท าใหมไขและตรวจพบจ านวนเมดเลอดขาวในกระแสโลหตสงขนกวาปกต (Nowak, 2003; Sablotzki, Muhiling, Dehne,Zickmann, Silber, & Friedrich 2001) จากการศกษาของ แฮนแนน และคณะ (Hannan et al., 2003) พบวา สาเหตหลกของการกลบเขารบการรกษาพยาบาลซ าในผปวยหลงผาตดท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจคอ การตดเชอบรเวณแผลผาตด ซงพบไดรอยละ 28 จากการศกษาของซาเวทและเกรบ (Savage & Grap, 1999) พบวา การตดเชอของแผลผาตดเปนปญหาหลกของผปวยหลงผาตดหวใจเมอกลบไปอยบาน

6. ผลกระทบดานจตใจ ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดมโอกาสเสยงสงตอการเกดความผดปกตทางดานจตใจ โดยเฉพาะขณะอยในหอผปวยหนกไดงายกวาผ ปวยประเภทอน

18

(Prichard, 1991) จากการศกษาของโบฮาชค และคณะ (Bohachick et al., 1992) พบวา รอยละ25 ของผปวยทไดรบการเปลยนหวใจมปญหาการปรบตวดานจตสงคม และรอยละ 11 มปญหาในเรองอารมณเปลยนแปลง และจากการศกษาของกดแมน (Goodman, 1997) พบวา ผปวยภายหลงการผาตดหวใจมอาการซมเศรา เพกเฉย และมอารมณเปลยนแปลงไดงาย นอกจากนยงพบวาผปวยบางรายอาจสญเสยความทรงจ า กลวการเคลอนไหว และมองเหนภาพหลอนได (Nowak, 2003)

จากผลกระทบของการผาตดหวใจแบบเปดดานรางกายและจตใจดงทไดกลาวมา ยอมสงผลกระทบตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวย นอกจากนการผาตดดงกลาวยงอาจกอใหเกดผลกระทบในระยะยาวตอผปวย โดยกอใหเกดปญหาสขภาพทสงผลตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวต ดงน

1. อาการออนเพลย เปนผลมาจากการยบยงการท างานของระบบประสาทซมพาเทตค (sympathetic) และระบบประสาทพาราซมพาเทตค (parasympathetic) บางสวน ท าใหอตรา การเตนของหวใจเรวขน ปรมาณเลอดทออกจากหวใจในหนงนาทและปรมาณเลอดทไปเลยงกลามเนอหวใจลดลง ผลจากการเสยเลอด และจากภาวะขาดสมดลของสารน าและอเลคโตรลยท ซงจะสงผลท าใหเกดอาการออนเพลย และความสามารถของกลามเนอทวรางกายลดลง อาการออนเพลยพบไดแมผปวยจะไมมภาวะแทรกซอน โดยอาการจะคงอยนานภายหลงการผาตดประมาณ 1 เดอน (Christensen, Bexdix, & Kchlet, 1982) จากการศกษาของคง และพารเนลโล (King & Parrinello, 1988) พบวาผปวยทท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจในระยะ 1 สปดาหแรก หลงจ าหนายจากโรงพยาบาลมอาการออนเพลยถงรอยละ 94 และจะลดลงเหลอรอยละ 50 ในระยะเวลา 8 สปดาห นอกจากนอาการออนเพลยของรางกายหลงผาตดยงสงผลตอการรบรถงสภาพรางกายและอารมณในระยะหลงผาตด ท าใหผปวยขาดความมนใจในการกลบไปปฏบต กจกรรมในระยะพกฟนหลงผาตด (ศรรตน, 2545)

2. อาการปวดจากแผลผาตด เปนอาการทพบไดบอยในผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด ซงมความสมพนธกบทานอนในขณะท าการผาตด และการใสทอระบายทรวงอก (Hudak et al., 1998) จากการศกษาของเฮย (Heye, 1991) ในผปวยท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจพบวา ผปวยจะมอาการปวดบรเวณกระดกสนอก แขน ขา ผนงหนาอกดานซายและขวา กลามเนอไหล และ คอ ซงเชอวาเกดจากการนอนหงายราบ ศรษะแหงน และแขนทง 2 ขาง ตองกางออกเปนเวลานานในขณะท าการผาตด และจากการศกษาของกดแมน (Goodman, 1997) พบวา อาการปวดในผปวยท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจพบไดทบรเวณกระดกสนอก ขา รวมทงคอ ไหล ขอศอก และกระดกกน

19

กบ และยงพบวาอาการปวดมผลตอความสามารถในการท ากจกรรมตางๆ ของผปวย และมสวนสมพนธกบคณภาพชวตของผปวยหลงท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจหลงผาตดในระยะ 1 ป สอดคลองกบการศกษาของสมพร สกญญา และวเศษ (2543) ทพบวาอาการปวดเปนปจจยหนงทมผลรบกวนตอการด าเนนชวตประจ าวนของผปวย และสอดคลองกบการศกษาของบอสตรอม แซน ลนเบอรค และฟรายลน (Bostrom, Sandh, Lundberg, & Fridlund, 2003) ทพบวาอาการปวดมผลกระทบดานลบตอคณภาพชวต เชนกน

3. ปญหาของระบบทางเดนอาหาร ทพบไดบอยคอ ความรสกอยากอาหารลดลง รบรสอาหารไดนอยลง และมอาการคลนไสอาเจยน (Goodman, 1997; Grap, Savage, & Ball, 1996)ซงอาจเปนผลจากการไดรบยาระงบความรสกและยาคลายกลามเนอในขณะผาตด สงผลใหการบบรดตวของกระเพาะอาหารและล าไสลดลง (Sabourin & Funk, 1999) จากการศกษาของเกรบและคณะ (Grap et al., 1996) พบวาผปวยหลงผาตดหวใจขณะอยโรงพยาบาลมความรสกอยากอาหารลดลง รอยละ 57 รบรสอาหารไดนอยลง รอยละ 37 และมอาการคลนไสอาเจยน รอยละ 34และพบวาในระยะ 6 สปดาหแรกหลงจ าหนายจากโรงพยาบาล ผปวยมความรสกอยากอาหารลดลง รอยละ 19 รบรสอาหารไดนอยลง รอยละ 19 และมอาการคลนไสอาเจยน รอยละ 10 จากการศกษาของคง และพารเนลโล (King & Parrinello, 1988) พบวา ผปวยทท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจในระยะ 1 สปดาหแรกหลงจ าหนายจากโรงพยาบาล มปญหาของระบบทางเดนอาหารรอยละ 53 และจากการศกษาของจารสมา และคณะ (Jaarsma et al., 1995) พบวา ผปวยทท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจเมอกลบไปอยบานมความอยากอาหารลดลง รอยละ 27 จากปญหาดงกลาวท าใหผปวยเกดความไมสขสบายและออนเพลยจากการไดรบสารอาหารไมเพยงพอ ซงจะสงผลกระทบตอสภาพรางกายและอารมณในการท ากจกรรมตางๆ ในระยะพกฟนได (ศรรตน, 2545)

4. การรบกวนการนอนหลบ เปนปญหาหลกของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด (Redeker & Hedges, 2002; Ruggiero, Redeker, & Cochrane, 2000) ซงจะพบไดประมาณรอยละ 12 (Savage & Grap, 1999) ปญหาทพบคอ การรบกวนการนอนหลบจากการไดยนเสยงการท างานของลนหวใจเทยมในผปวยทไดรบการผาตดเปลยนลนหวใจ (Lee, 2000) และจากอาการปวด โดยสาเหตส าคญของอาการปวดคอ การปวดแผลผาตดทกระดกสนอก (Goodman, 1997) จากการศกษาของคง และพารเนลโล (King & Parrinello, 1988) พบวาผปวยหลงท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจรอยละ 50 มปญหาเรองการพกผอนนอนหลบจากความไมสขสบาย ความเจบปวด และความวตกกงวล การศกษาของอเดล-กสตาฟสน และคณะ (Edell-gustafsson et al., 1999) พบวาผปวย

20

หลงท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจนอนหลบในตอนกลางคนไดนอยลง โดยจะนอนหลบในตอนกลางวนมากขน และจากการศกษาของฮนท เฮนดราตา และมายเลส (Hunt, Hendrata, & Myles, 2000) พบวา การรบกวนการนอนหลบเปนปจจยหนงทท าใหคณภาพชวตของผปวยหลงท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจต าลง สอดคลองกบการศกษาของอเดล-กสตาฟสน และเฮทตา (Edell-gustafsson & Hetta, 2001) ทพบวาการนอนหลบไมสนท หลบๆ ตนๆ เปนปจจยทท าใหคณภาพชวตต าลง เชนกน

5. ความตงเครยดทางอารมณ เปนปญหาหนงทเกดขนไดหลงผาตดหวใจแบบเปดเนองจากคนทวไปถอวาหวใจเปนอวยวะทส าคญในรางกายและเปนศนยรวมของชวต ดงนนเมอเกดการเจบปวยดวยโรคหวใจและตองไดรบการผาตด ผปวยจงเกดความรสกกลว และมความวตกกงวล (กาญจนา, 2538) จากการศกษาของจรประภา (2535) พบวาผปวยภายหลงการผาตดเปลยนลนหวใจจะหงดหงด ฉนเฉยวงายกวากอนการผาตด การศกษาของคง และพารเนลโล (King & Parrinello, 1988) พบวาผปวยหลงผาตดท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจรอยละ 50 มอารมณเปลยนแปลงงาย มความวตกกงวล หงดหงด คบของใจ ทอแท จนถงภาวะซมเศราตามมา ซงจะพบไดคอนขางสงในระยะ 3 สปดาหแรกหลงจ าหนายจากโรงพยาบาล โดยจะพบมากในผปวยทมความวตกกงวลเกยวกบความเจบปวย หรอมความคาดหวงในผลของการผาตดสง ซงจากการศกษาของบลเมนทอล และคณะ (Blumenthal et al., 2003) พบวาผปวยหลงผาตดท าทางเบยงหลอดเลอดหวใจรอยละ 38 มภาวะซมเศราหลงผาตด โดยจดเปนภาวะซมเศราในระดบไมรนแรงรอยละ 26 และในระดบปานกลางถงรนแรงรอยละ 12 สวนการศกษาของเดว (Davies, 2000) พบวา ผปวยหลงผาตดหวใจจะมความวตกกงวล และรสกซมเศราในระยะ 1 สปดาหแรกหลงจ าหนายมากกวา 6 สปดาหหลงจ าหนาย ซงหากผปวยเกดความซมเศราขนกจะสงผลตอแรงจงใจและความสนใจในการปฏบตตนหลงผาตด ท าใหความสามารถในการปฏบตกจกรรมเพอการดแลตนเองลดลง (ศรรตน, 2545) และสงผลตอคณภาพชวตของผปวย โดยท าใหคณภาพชวตของผปวยต าลงเชนกน (Edell-gustafsson & Hetta, 2001; Jho, 2001)

แนวคดการดแลตนเองและความสามารถในการดแลตนเองการดแลตนเอง (self-care)การดแลตนเองเปนกระบวนการทบคคลสามารถท าหนาทดวยตนเองในการดแลรกษา

สขภาพอนามย เพอการด ารงชวตทมสขภาพสมบรณแขงแรง มความเปนอยอนด สามารถปองกนตนเองจากโรคภยไขเจบ และปองกนอนตรายจากการบาดเจบทงปวง (อมภวรรณ, 2543)

21

โอเรม (Orem, 2001) กลาววาการดแลตนเองเปนการท าหนาทอยางจงใจและมเปาหมายเพอคงไวซงชวต สขภาพ และสวสดภาพของตนเอง การดแลตนเองประกอบดวย 2 ระยะ ดงน คอ

ระยะท 1 ระยะการพจารณาและตดสนใจเปนระยะทบคคลมการแสวงหาขอมลหรอความรเพอการพนจพจารณา และการตดสนใจ

ดแลตนเอง บคคลจะพนจพจารณาความหมายของสงตางๆ ตามความรเกยวกบตนเอง และสถานการณทตองการกระท า ดงนนบคคลจงตองมความรเกยวกบเหตการณทงภายในและภายนอกตนเองจงจะสามารถวเคราะห สงเคราะห ตลอดจนใครครวญวาสงใดสามารถเปลยนแปลงไดหรอไมไดเพอการตดสนใจเลอกกระท า

ระยะท 2 เปนการกระท าและผลของการกระท าเปนระยะทบคคลด าเนนกจกรรมการดแลตนเอง โดยมการตงเปาหมายของการกระท า

เพอทจะสามารถก าหนดกจกรรมทจะกระท าเพอไปสเปาหมายได ภายหลงจากการลงมอกระท าแลวบคคลจะมการประเมนการปฏบตกจกรรมนนๆ

โอเรม (Orem, 2001) ไดแบงกจกรรมการดแลตนเองตามความตองการการดแลตนเองทจ าเปน (self-care requisites) ออกเปน 3 ดานใหญๆ คอ การดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไป (universal self-care requisites) การดแลตนเองทจ าเปนตามระยะพฒนาการ (developmental self-care requisites) และการดแลตนเองทจ าเปนตามภาวะเบยงเบนสขภาพ (health deviation)

1. การดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไป (universal self-care requisites) เปนการดแลตนเองเพอการสงเสรมและรกษาไวซงชวต สขภาพ และสวสดภาพของบคคล กจกรรมการดแล ตนเองในกลมน จ าเปนส าหรบบคคลทกคน ทกวย แตจะตองปรบใหเหมาะสมกบระยะพฒนาการของบคคล จดประสงคของการดแลตนเองทจ าเปนโดยทวไปมดงน 1.1 คงไวซงอากาศ น า และอาหารทเพยงพอ 1.2 คงไวซงการขบถายและการระบายใหเปนไปตามปกต 1.3 รกษาความสมดลระหวางการมกจกรรมและการพกผอน 1.4 รกษาความสมดลระหวางการใชเวลาเปนสวนตวกบการมปฏสมพนธกบผอน 1.5 ปองกนอนตรายตางๆ ตอชวต หนาทและสวสดภาพ 1.6 สงเสรมการอยอยางปกตสข 2. การดแลตนเองทจ าเปนตามระยะพฒนาการ (developmental self-care requisites) เปนการดแลตนเองทเกดขนจากกระบวนการพฒนาการของชวตมนษยในระยะตางๆ เชน การตงครรภ การคลอดบตร การเจรญเตบโตเขาสวยตางๆ ของชวต ตลอดจนเหตการณทมผลเสยหรอ

22

เปนอปสรรคตอพฒนาการเชน การสญเสยคชวตหรอบดามารดา หรออาจเปนการดแลตนเองท จ าเปนโดยทวไปทปรบใหสอดคลองกบการสงเสรมพฒนาการของบคคล จดประสงคของการดแลตนเองทจ าเปนส าหรบกระบวนการพฒนาการแบงออกเปน 2 อยาง คอ 2.1 พฒนาและคงไวซงภาวะความเปนอยทชวยสนบสนนกระบวนการของชวตและพฒนาการทชวยใหบคคลเจรญเขาสวฒภาวะในวยตางๆ คอ ตงแตอยในครรภมารดา ระหวางการคลอด ในวยแรกเกด วยทารก วยเดก วยรน วยผใหญ และวยชรา 2.2 ปองกนการเกดผลเสยตอพฒนาการ โดยจดการเพอบรรเทาเบาบางอารมณเครยด หรอเอาชนะตอผลทเกดจาก 2.2.1 การขาดการศกษา 2.2.2 ปญหาการปรบตวทางสงคม 2.2.3 การสญเสยญาตมตร 2.2.4 ความเจบปวย การบาดเจบ และการพการ 2.2.5 การเปลยนแปลงเนองจากเหตการณตางๆ ในชวต 2.2.6 ความเจบปวยในขนสดทาย และการตาย

3. การดแลตนเองทจ าเปนเมอมปญหาทางดานสขภาพ (health deviation self-care requisites) เปนการดแลตนเองทเกดขนเนองจากความพการตงแตก าเนด โครงสรางหรอหนาทของรางกายผดปกตจากโรคหรอความเจบปวย และจากกระบวนการตรวจวนจฉยโรคและการรกษาของแพทย การดแลตนเองทจ าเปนในภาวะนมดงน คอ 3.1 แสวงหาความชวยเหลอจากบคคลทเชอถอได เชน เจาหนาทสขภาพอนามย 3.2 รบร สนใจ และดแลผลของพยาธสภาพ ซงรวมถงผลทกระทบตอพฒนาการของตนเอง 3.3 ปฏบตตามแผนการรกษา การวนจฉย การฟนฟ และการปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนอยางมประสทธภาพ 3.4 รบร สนใจในการดแลและปองกนความไมสขสบายจากผลขางเคยงของการรกษาหรอจากโรค 3.5 ปรบตวตอการเปลยนแปลงทเกดขนจากความเจบปวย และการรกษาโดยรกษาไวซงอตมโนทศนและภาพลกษณทดของตนเอง ปรบบทบาทของตนเองใหเหมาะสมในการพงพา ตนเองและบคคลอน

23

3.6 เรยนรทจะมชวตอยกบผลของพยาธสภาพหรอภาวะทเปนอย รวมทงผลของการวนจฉยและการรกษาในรปแบบการด าเนนชวตทสงเสรมพฒนาการของตนเองใหถงขดสดตามความสามารถทเหลออย และรจกการตงเปาหมายทเปนจรง

เมอการดแลตนเองทง 3 ประเภท ไดรบการตอบสนองอยางมประสทธภาพ บคคลจะบรรลเปาประสงคของการดแลตนเอง คอ การรอดชวต การคงไวซงความผดปกตของโครงสรางและหนาทบคคล การไดรบสนบสนนในเรองพฒนาการตามความสามารถของบคคล การปองกนการบาดเจบและพยาธสภาพ การสงเสรมใหมการปรบหรอควบคมผลจากการบาดเจบจาก พยาธสภาพทเกดขน การสงเสรมรกษาและควบคมพยาธสภาพ ตลอดจนการสงเสรมสวสดภาพหรอคณภาพชวต

การดแลตนเองของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดในระยะแรกตองพกอยในหอผปวยหนก เนองจากตอง

ไดรบการดแลอยางใกลชด และเมอผปวยพนระยะวกฤตหลงผาตดไปแลว ผปวยยงคงตองใชเวลาพกฟนอกระยะหนง เพอใหภาวะสขภาพไดรบการฟนฟสสภาพปกตกอนกลบบาน และเมอผปวยกลบไปอยบานผปวยจะตองปรบเปลยนแบบแผนการด าเนนชวตใหเหมาะสมกบสภาวะรางกายหลงผาตด เพอปองกนภาวะแทรกซอนตางๆ ทอาจเกดขน ทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคม (พรทพา, 2538; ปรศนา, 2543; สวมล ประนอม ศรอร และวเชยร, 2542) ดงนนผวจยจงไดสรปแนวทางการดแลตนเองของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด ตามกรอบแนวคดของโอเรม (Orem,2001) ดงน 1. การไดรบอากาศหายใจทเพยงพอ ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดอาจมอาการออนเพลย เหนอยงายได เมอท ากจกรรมมากเกนความสามารถของหวใจ ดงนนผปวยจงควรไดรบอากาศทบรสทธเพยงพอ งดการสบบหร อยในทอากาศถายเทด และควรมความสามารถในการสงเกต และประเมนการหายใจทผดปกต ตลอดจนสามารถบรหารการหายใจเพอเพมสมรรถภาพในการท างานของปอดใหมประสทธภาพ (จนทรทรา, 2539; สมพนธ, 2541; Hudak et al., 1998) 2. การดแลใหไดรบอาหารทเพยงพอ และไดรบน าในปรมาณทเหมาะสม ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดอาจมปญหาเรองภาวะน าเกนไดจากภาวะหวใจลมเหลว ซงจ าเปนตองรบประทานยาขบปสสาวะ (จนทรทรา, 2539) งดอาหารเคม อาหารหมกดอง (สมพนธ, 2541; Ignatavicius, Workman, & Mishler, 1995) ควรประเมนน าหนกตวเปนประจ าอยางนอยสปดาหละครง เพราะน าหนกตวทเพมขนมากกวา 0.5 กโลกรมตอวน จะเปนตวบงชวาอาจเกดภาวะบวม

24

ขนแลว และในผปวยทไดรบยาขบปสสาวะและมอาการกระหายน า ไมควรดมน าเกนวนละ 64 ออนซหรอเทากบ 1,920 มลลลตร (Haugh & Ballenger, 1999 อางตาม ปรศนา, 2543) นอกจากนควรหลกเลยงอาหารทมคลอเรสเตอรอลและไขมนสง เชน อาหารจ าพวกเครองในสตว แกงกะท เพอไมใหหวใจท างานหนกเกนไป และปองกนการเกดไขมนอดตนในเสนเลอด (อจฉรา และคณะ, 2543) 3. การดแลใหมการขบถาย และก าจดของเสยตามปกต ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด ควรสงเกตการถายปสสาวะ ทงจ านวนและส เนองจากการไดรบยาขบปสสาวะ ควรระมดระวงอาการทองผก ซงเปนอาการทผปวยประสบมากทสด (King & Perrinello, 1988) ดงนนผปวยจงตองรบประทานอาหารทมกากใยเพยงพอ เชน ผก และผลไม เพอชวยใหการขบถายอจจาระเปนไปตามปกต (ปรศนา, 2543; สมพนธ, 2541) นอกจากนผปวยควรฝกใหมการขบถายเปนเวลาเปนประจ าทกวน หากยงมอาการทองผก และมความจ าเปนตองอาศยยาระบายกควรอยภายใตการดแลของแพทย (อจฉรา และคณะ, 2543) 4. การรกษาสมดลระหวางการท ากจกรรมตางๆ และการพกผอน ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดตองดแลตนเองใหนอนหลบพกผอนอยางเพยงพอ การนอนหลบพกผอนเปนสงส าคญส าหรบการฟนฟสมรรถภาพของหวใจ (Ignatavicius et al., 1995) โดยการนอนหลบสนทชวงกลางคนอยางนอย 6-8 ชวโมง เพอใหรางกายไดรบการพกผอนอยางเตมท และควรพกระหวางการท ากจกรรมเมอรสกเหนอย หายใจล าบาก มอาการใจสน หรอมเหงอออกมาก โดยในระยะแรกผปวยควรออกก าลงดวยวธการเดนชาๆ และหลกเลยงกจกรรมทออกแรงมากอยางทนททนใด ซงอาจเปนเหตใหเกดอาการเหนอย และท าใหหวใจท างานหนกมากขน กจกรรมเหลานไดแก การวงแขงขน ปนปาย และการนงทาเดยวนานกวา 2 ชวโมง (จรประภา, 2535) นอกจากนในชวง 6-8 สปดาหภายหลงผาตดผปวยควรหลกเลยงการออกแรงยกของทหนกกวา 4.5 กโลกรม เพอใหแผลทหนาอกมการฟนตวเรว (สมพนธ, 2541) 5. การดแลใหเกดความสมดลระหวางการมเวลาสวนตวและการมปฏสมพนธกบผอน ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดควรมเวลาสวนตว แตตองมการพบปะสงสรรคกบบคคลอนๆ ในสงคมตามความเหมาะสม ไมเกบตวมากจนเกนไป หรอพบปะบคคลอนจนเวลาพกผอนไมเพยงพอ (สมพนธ, 2541) การมสวนในกจกรรมสงคม และการมปฏสมพนธกบบคคลในครอบครวอยางเหมาะสม จะสงผลใหผปวยไดรบค าแนะน าและความชวยเหลอในดานตางๆ และการม สวนรวมในสงคมจะท าใหผปวยเกดความรสกมคณคา ซงจะชวยใหผปวยสามารถด าเนนบทบาทในครอบครวและสงคมอยางตอเนอง นอกจากนการเปนทยอมรบในสงคมจะกอใหเกดความภาคภมใจ และเปนแรงจงใจทจะสงเสรมใหผปวยมการดแลตนเองทด (จรประภา, 2535)

25

6. การดแลเพอปองกนอนตรายตอชวต ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด ควรดแลตนเองโดยหลกเลยง และปองกนตนเองจากอนตรายตางๆ ทงภายในและภายนอก เชน หลกเลยงการ สบบหร งดการดมสรา ชา กาแฟ หลกเลยงการอยทแออด มมลภาวะ เชน โรงภาพยนตร ไนตคลบ หลกเลยงการอยใกลชดกบบคคลทมการตดเชอ โดยเฉพาะการตดเชอทางเดนหายใจ เชน หวด วณโรค (จนทรทรา, 2539) และหลกเลยงทจะอยในทอากาศรอนเปนเวลานานๆ โดยเฉพาะในผปวยเปลยนลนหวใจทกนยาวารฟารน (wafarin) เพราะจะท าใหระยะเวลาในการแขงตวของเลอดเพมขน (Chistopherson & Froelicher, 1990 อางตาม ปรศนา, 2543) และอาจเปนเหตใหเกดภาวะเลอดออกไดงายขน 7. การดแลใหมชวตอยอยางปกตสข ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดตองมความรในการดแลตนเอง เพอปองกนภาวะแทรกซอน การสงเกตภาวะผดปกต และการแสวงหาสถานทรกษาพยาบาลเมอเกดความเจบปวย นอกจากนผปวยจะตองจดการกบปญหาดานเพศสมพนธทอาจเกดขนจากการเจบปวดขณะทมการเสยดสของกระดกสนอก ซงอาจท าใหผปวยขาดความมนใจ เนองจากกลวการปฏเสธจากคสมรส และเปนเหตใหสภาพจตใจเสอมลงได ดงนนการสนบสนนใหคงไวซงการมเพศสมพนธทถกตอง และปลอดภย จะสรางความมนใจในตวผปวยได (จนทรทรา, 2539; ปรศนา, 2543; สมพนธ, 2541)

จากทกลาวมาจะเหนไดวาผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดจ าตองมการเรยนรเพอการดแลตนเอง และปรบแบบแผนการด าเนนชวต เพอใหสามารถปฏบตกจกรรมตางๆ ในการดแลตนเองทบานไดสอดคลองกบการรกษาทไดรบและสภาพรางกายทเปลยนแปลงไป ซงการปฏบตเพอตอบสนองตอความตองการในการดแลตนเองดงกลาว จ าเปนตองใชความสามารถในการดแลตนเองทมอย

ความสามารถในการดแลตนเอง (self-care agency)ปจจยทส าคญทท าใหบคคลสามารถตอบสนองความตองการการดแลตนเองทงหมดได

กคอ ความสามารถในการดแลตนเอง ซงเปนความสามารถอนซบซอนของบคคลทจะตอบสนองความตองการการดแลตนเอง เพอคงไวซงกระบวนการของชวต (life processes) โครงสรางหนาทและพฒนาการใหด าเนนไปถงขดสงสด ตลอดจนสงเสรมใหเกดคณภาพชวตทด (Orem, 2001) ซงโครงสรางของความสามารถในการดแลตนเอง ม 3 ระดบ โดยความสามารถแตละระดบจะเปนพนฐานของความสามารถในขนทสงขนไป ซงรายละเอยดของแตละระดบมดงตอไปน (สมจต, 2537)

26

1. ความสามารถและคณสมบตขนพนฐาน (foundation capabilities and dispositions) เปนความสามารถทจ าเปนส าหรบการกระท าอยางจงใจ (deliberate action) ซงไมไดเฉพาะเจาะจงเพยงการกระท าเพอการดแลตนเองเทานน การทบคคลมความสามารถทจะกระท ากจกรรมตางๆ ไดตางกน เนองจากบคคลมความสามารถและคณสมบตขนพนฐานเหลานแตกตางกน ปจจยทท าใหความสามารถและคณสมบตของแตละบคคลแตกตางกนประกอบดวยกรรมพนธ และสภาพรางกาย สภาวการณ สงคมและองคกร วฒนธรรม และประสบการณในชวต ความสามารถและคณสมบตขนพนฐานประกอบดวย ความสามารถและทกษะในการเรยนรหนาทของประสาทรบความรสก (sensation) ทงการสมผส การมองเหน การไดยน การไดกลน และการรบรส การรบรในเหตการณตางๆ ทงภายในและภายนอกตนเอง การเหนคณคาในตนเอง นสยประจ าตว ความตงใจ ความเขาใจในตนเอง ความหวงใยในตนเอง การยอมรบตนเอง และรวมทงระบบการจดล าดบความส าคญตางๆ และการรจกแบงเวลาในการกระท ากจกรรมตางๆ

2. พลงความสามารถ 10 ประการ (ten power components) เปนตวกลางทเชอมการรบรและการกระท าของมนษยอยางเฉพาะเจาะจงส าหรบการกระท าอยางจงใจและมเปาหมายเพอการดแลตนเอง ซงไมใชการกระท าโดยทวไป ประกอบดวย

2.1 ความสนใจเอาใจใสตนเอง ในฐานะทตนเปนผรบผดชอบในตนเอง รวมทงสนใจและเอาใจใสภาวะแวดลอมภายในและภายนอก รวมถงปจจยทส าคญส าหรบการดแลตนเอง

2.2 ความสามารถทจะควบคมพลงงานทางดานรางกายของตนเองใหเพยงพอส าหรบการรเรม และการปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนอง

2.3 ความสามารถทจะควบคมสวนตางๆ ของรางกายเพอการเคลอนไหวทจ าเปน ในการรเรม หรอปฏบตการเพอดแลตนเองใหเสรจสมบรณและตอเนอง

2.4 ความสามารถทจะใชเหตผลเพอการดแลตนเอง 2.5 แรงจงใจทจะกระท าการดแลตนเอง คอ มเปาหมายเพอด ารงชวต สขภาพและ

ความผาสก 2.6 ทกษะในการตดสนใจเกยวกบการดแลตนเอง และปฏบตตามทไดตดสนใจ 2.7 ความสามารถในการแสวงหาความรทเกยวของกบการดแลตนเองจากผทมความ

เหมาะสมและเชอถอได และสามารถจดจ าน าความรนนมาลงมอปฏบตเพอการดแลตนเอง 2.8 ทกษะในการใชกระบวนการทางความคดและสตปญญา การรบร การจดกระท า

การตดตอ และการสรางสมพนธภาพกบบคคลอน เพอปรบการปฏบตการดแลตนเอง 2.9 ความสามารถในการจดระบบการดแลตนเอง

27

2.10 ความสามารถทจะปฏบตการดแลตนเองอยางตอเนอง และสอดแทรกการดแลตนเองเขาไปเปนสวนหนงในแบบแผนการด าเนนชวตประจ าวน

3. ความสามารถในการปฏบตการเพอการดแลตนเอง (capabilities for self-care operations)เปนความสามารถทจ าเปนและตองใชในการดแลตนเองขณะนนทนท ซงประกอบดวยความสามารถ 3 ประการ คอ 3.1 การคาดการณ (estimative) เปนความสามารถในการตรวจสอบสถานการณองคประกอบในการดแลตนเองและสงแวดลอมทส าคญส าหรบการดแลตนเอง ตลอดจนการปรบการดแลตนเอง

3.2 การปรบเปลยน (transitional) เปนความสามารถในการตดสนใจเกยวกบสงทสามารถกระท าหรอไมควรกระท า เพอตอบสนองตอความตองการการดแลตนเองทจ าเปน 3.3 การลงมอปฏบต (productive operation) เปนความสามารถในการปฏบตกจกรรมตางๆ เพอตอบสนองตอความตองการการดแลตนเองทจ าเปน

การประเมนความสามารถในการดแลตนเองการประเมนความสามารถในการดแลตนเองเปนการประเมนเพอใหทราบถงศกยภาพ

ของบคคลในการปฏบตกจกรรมการดแลตนเองเพอตอบสนองตอความตองการการดแลตนเอง ทงหมด ทงนการประเมนความสามารถในการดแลตนเองตามทฤษฎความพรองในการดแลตนเองของโอเรมนน ความสามารถของเครองมอในการวดความสามารถในการดแลตนเองใหเหนเปนรปธรรมมความส าคญเนองจากจะเปนแนวทางใหพยาบาลสามารถใหการพยาบาลไดอยางถกตองและเหมาะสม (Young ,Taylor, & Mclauhlin-Renpenning, 2001) เครองมอทวดความสามารถในการดแลตนเอง ไดแก

1. The Exercise of Self-Care Agency (ESCA) เปนเครองมอทพฒนาขนโดยเคอรนยและเฟลสเชอร (Kearney & Fleischer, 1979) ใชวดความสามารถในการปฏบตการดแลตนเอง ประกอบดวยค าถามจ านวน 43 ขอ ลกษณะเปนแบบมาตรวดประมาณคาลเคต ซงครอบคลม 5 มต คอ ความรสกรบผดชอบในการดแลตนเอง แรงจงใจในการดแลตนเอง การใชสตปญญาในการดแลตนเอง การใหคณคากบสขภาพ และความรสกมคณคาในตนเอง

ซงจากการวเคราะหความตรงเชงโครงสรางของไอเซนเบอรก (Isenberg cited in Gast et al., 1989) ตามทฤษฎของโอเรม พบวาแบบประเมนชดนมขอค าถามเพยง 10 ขอ จาก 43 ขอ ท

28

เปนการวดความสามารถในการดแลตนเอง และม 7 ขอ ทยงไมชดเจนวาเปนการวดความสามารถในการปฏบตการดแลตนเองในระดบใด

2. The Denyes Self-Care Agency Instrument (DSCAI) สรางขนโดยเดนส เปนเครองมอทสรางขนจากแนวคดการดแลตนเองในระยะแรก ทยงไมไดแจกแจงพลงความสามารถ 10 ประการในการดแลตนเองไว เมอแยกองคประกอบของพลงความสามารถพบวา มองคประกอบเพยง 6 ดานทใกลเคยงกบพลงความสามารถ 10 ประการของโอเรม ประกอบดวยค าถามจ านวน 35 ขอ ลกษณะเปนแบบมาตราวดประมาณคาลเคต เชนเดยวกน

3. The Denyes Self-Care Practice Instrument สรางขนโดยเดนส ใชวดการกระท า กจกรรมการดแลตนเอง เพอตอบสนองความตองการการดแลตนเอง ประกอบดวยค าถามจ านวน 22 ขอ ลกษณะเปนแบบมาตรวดโดยมคาตงแต 0-100 คะแนน

4. The Perceived Self-Care Agency (PSCA) เปนเครองมอทพฒนาขนโดยแฮนสนและบกเคล (Hanson & Bickel, 1985) ใชวดพลงความสามารถ 10 ประการ ประกอบดวยค าถามจ านวน 48 ขอ ลกษณะคะแนนเปนแบบมาตราสวนประมาณคาลเคต 6 ระดบ

5. The Appraisal of Self-Care Agency (ASA) เปนเครองมอทเอเวอรส (Evers, 1989) และกลมนกวจยชาวเนเธอรแลนดสรางขนเพอใชวดความสามารถในการปฏบตเพอบรรลเปาหมายของการดแลตนเองทจ าเปน โดยมองวาความสามารถในการปฏบตการดแลตนเอง เกดจากการทบคคลมความสามารถและคณสมบตขนพนฐาน ค าถามในแบบประเมนจงผสมผสานกน ทงการวดพลงความสามารถ 10 ประการ และความสามารถในการปฏบตการดแลตนเอง (Gast et al.,1989) แบบประเมนประกอบดวยค าถามจ านวน 24 ขอ ลกษณะเปนแบบมาตรวดประมาณคา ลเคต 5 ระดบ แบบประเมนม 2 ชด คอแบบประเมนทประเมนดวยตนเองและประเมนโดยบคคลอน

6. The Self-As-Carer Inventory (SCI) เปนเครองมอทเกเดน และเทเลอร (Geden & Taylor, 1991) ไดพฒนาและปรบเปลยนมาจาก Perceived Self-Care Agency (PSCA) และเปน เครองมอทถกน ามาใชบอยในการวดความสามารถในการดแลตนเอง เนอหาในขอค าถาม มความชดเจน ตรงประเดน และแสดงถงความสามารถและคณสมบตขนพนฐาน และพลงความสามารถ 10 ประการ แบบประเมนชดนประกอบดวยค าถามจ านวน 40 ขอ 4 ดาน คอ 1) ดานความร ความเขาใจในการดแลตนเอง 2) ดานการตดสนใจเกยวกบการดแลตนเอง 3) ดานการตระหนกถงความส าคญในการดแลตนเอง และ 4) ดานทกษะและความพงพอใจในการดแลตนเอง ลกษณะเปนแบบมาตรวดประมาณคาลเคต 6 ระดบ

29

ในการวจยครงนผวจยเลอกใชแบบวดความสามารถในการดแลตนเองของอสระมาลย (Isaramalai, 2002) ในฉบบภาษาไทย (Self-As-Carer Inventory Thai Version: SCIT) ซงพฒนาจากตนฉบบภาษาองกฤษ (Self-As-Carer Inventory: SCI) ของเกเดน และเทเลอร (Geden & Taylor, 1991) และไดทดสอบกบผปวยเบาหวาน ผสงอาย และผใหญทมสขภาพด โดยมคาความเทยงจากการหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’ s alpha coefficent) อยระหวาง .94-.96 แบบประเมนชดนยงคงประกอบดวยค าถามจ านวน 40 ขอ ใน 4 ดาน เชนเดยวกบตนฉบบ ซงผวจยเชอวาแบบประเมนชดนจะสามารถประเมนความสามารถในการดแลตนเองของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดไดอยางถกตอง และตรงกบความเปนจรงมากทสด เนองจากเปนแบบประเมนทไดรบการพฒนามาอยางตอเนอง และมความสอดคลองกบกรอบแนวคดทศกษา

แนวคดเกยวกบคณภาพชวตคณภาพชวตเปนค าทไดรบการกลาวถงและไดรบความสนใจอยางมาก (ขตตยา, 2539)

คณภาพชวตทด เปนสงททกคนปรารถนาตองการใหเกดขนแมจะอยในภาวะปกตหรอเจบปวย ทงนเพราะคณภาพชวตเปนจดหมายปลายทางในการด าเนนชวตของคน (สายฝน, 2540) ดงจะเหนไดจากการด าเนนงานทกประเภททเกยวกบการพฒนาจะมจดหมายปลายทางหรอความหวงอนสงสดคอ การมงพฒนาประชากรใหมคณภาพชวตทด ส าหรบงานบรการพยาบาล คณภาพชวตของประชาชนเปนเปาหมายหลก เนองจากคณคาของการใหการพยาบาลไมไดตดสนเฉพาะการมชวตรอดและความสามารถมชวตยนยาวของผรบบรการเทานน แตขนอยกบวาจะท าอยางไรใหชวตของผรบบรการนนมคณภาพ ซงแสดงถงประสทธภาพในการใหบรการอยางแทจรง (ขตตยา, 2539; ขตตยา และคณะ, 2540; จรยาวตร, 2537; พวงรตน, 2537) ดงท พาดลลา และแกรนท (Padilla & Grant, 1985) กลาววาคณภาพชวตเปนผลลพธทส าคญในการประเมนผลการพยาบาล

ความหมายคณภาพชวตคณภาพชวตเปนค านามธรรมทมความหมายกวางและซบซอน การใหความหมายคณ

ภาพชวตจะแตกตางกนไปในแตละบคคล ตามแนวคดและวตถประสงคของการศกษาในแตละศาสตรสาขานนๆ (สายฝน, 2540) และจากการศกษาทผานมายงพบวา การประเมนคณภาพชวตของบคคลแตละคน มความแตกตางกนขนอยกบระดบการศกษา อาชพ สงคม ศาสนา วฒนธรรม สภาพแวดลอม และประสบการณในชวตแตละบคคล (Ferrans & Powers, 1993) ดงนนจงเปนการยากทจะใหความหมายของค าวาคณภาพชวตไดอยางชดเจนและแนนอน อยางไรกตาม

30

พจนานกรมฉบบบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมาย “คณภาพชวต” วาประกอบดวยค า 2 ค า คอ “คณภาพ” และ “ชวต” คณภาพ หมายถง ลกษณะทดเดนของบคคล หรอสงของ ชวตหมายถง ความเปนอย ดงนนคณภาพชวต จงหมายถง ลกษณะความเปนอยทดของบคคล

โอเรม (Orem, 2001) ใหความหมายคณภาพชวตวา เปนการรบรความผาสกในสภาวะทเปนอยของบคคล ซงปรากฏใหรบรไดจากประสบการณของความพงพอใจ ความยนด และความสขในดานตางๆ อนไดแก ดานจตวญญาณ ดานความมงมนในชวต และดานความเปนบคคลคณภาพชวตเปนเรองทเกยวของกบสขภาพ ความส าเรจ และแหลงประโยชนในชวต บคคลสามารถมคณภาพชวตทดได แมจะมความผดปกตของโครงสรางและหนาทของรางกาย พาดลลา และคณะ (Padilla et al., 1983) ใหความหมายวา เปนการรบรความพงพอใจในชวตทเปลยนไปตามภาวะสขภาพ โดยวดจากความสามารถในการท าหนาทตางๆ ของรางกาย ทศนคตตอสขภาพ ความพงพอใจชวต และความรสกวาตนเองไดรบการชวยเหลอจากสงคม สวนซาน (Zhan, 1992) ใหความหมายวา เปนระดบความพงพอใจในชวตทเกดขนในแตละบคคล อนเปนผลมาจากพนฐานการด ารงชวตและประสบการณในชวต รวมทงฐานะทางเศรษฐกจ สงคม และสขภาพ ส าหรบเฟอรแรนส และพาวเวอรส (Ferrans & Powers, 1985, 1992, 1993) ไดใหความหมายวา เปนความรสกผาสกซงเกดจากความพงพอใจหรอไมพงพอใจ ในแตละองคประกอบซงมความส าคญตอบคคลตามสภาพทตนด ารงอย และเปนการรบรและตดสนโดยบคคลนนๆ

จากความหมายตางๆ ดงทไดกลาวมา ผวจยจงไดสรปความหมายของคณภาพชวตวาหมายถง ระดบการรบรของบคคลตอสภาพการณและภาวะทปรากฏอยจรง ซงแสดงออกในรปความพงพอใจในชวต ในแตละองคประกอบทมความส าคญตอบคคล และเปนการรบรและตดสนใจโดยบคคลนนๆ

องคประกอบของคณภาพชวตการทบคคลจะมคณภาพชวตทดนนขนอยกบหลายองคประกอบดวยกนซงแตละองค

ประกอบกมความส าคญมากนอยแตกตางกนไปตามทศนะของแตละบคคล เฉกเชนเดยวกบการใหความหมายคณภาพชวต ดงนนในการแบงองคประกอบของคณภาพชวตจงมความแตกตางกนดงตวอยางตอไปน

ฟลานาแกน (Flanagan, 1982) กลาวถงองคประกอบของคณภาพชวตวาเปนความตองการพนฐานของมนษย ซงจ าแนกได 5 องคประกอบ ดงน

31

1. การมความสขสบายทางดานรางกายและวตถ ทางดานรางกายไดแก การมสขภาพสมบรณแขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบ ทางดานวตถไดแก มบานทนาอย มอาหารทด มเครองอ านวยความสะดวก

2. การมสมพนธภาพกบบคคลอน เชน ความสมพนธกบคสมรส บดามารดา ญาตพนอง เพอนฝงและบคคลอน นอกจากนการมบตรและการเลยงดบตร กถอเปนความสมพนธดานนดวย

3. การมกจกรรมในสงคมและชมชน การไดมโอกาสสนบสนนและชวยเหลอผอน4. การมพฒนาการทางบคลกภาพ และความส าเรจอยางสมบรณตามพฒนาการ เชน

การมพฒนาการทางสตปญญา การเรยนร ความเขาใจในตนเอง การมงานท าทนาสนใจและไดรบผลตอบแทนทด ตลอดจนการไดแสดงออกในทางสรางสรรค

5. การมสนทนาการ เชน อานหนงสอ ฟงดนตร เลนกฬา หรอสงบนเทงอนๆ และมสวนรวมในสงคม

พาดลลา และแกรน (Padilla & Grant, 1985) ไดใหแนวคดเกยวกบองคประกอบของคณภาพชวตวาประกอบไปดวย ความสามารถในการท ากจวตรประจ าวน การรบรความผาสกทางดานรางกายและจตใจ ความรสกเกยวกบภาพลกษณของตนเอง การตอบสนองตอการวนจฉยและการรกษา รวมทงความรสกตอสงคมรอบตวผปวย

สวนชาน (Zhan, 1992) แบงองคประกอบคณภาพชวตเปน 4 ดาน คอ1. ดานความพงพอใจในชวตโดยทวๆ ไป เปนความรสกพงพอใจในทกๆ ดานของชวต

ซงบคคลจะรบรโดยองครวมถงความแตกตาง โดยการเปรยบเทยบระหวางสงทเปนอยกบสงทคาดหวงในโลกแหงความเปนจรง หรออาจกลาวไดวาเปนการประสบความส าเรจตามเปาหมายทบคคลตงเอาไว ซงเปนกระบวนการตอบสนองของบคคลตอการเปลยนแปลงภายใตเงอนไขภายนอก โดยขนอยกบภมหลง ลกษณะนสย สงแวดลอม ภาวะสขภาพและการท าหนาทของบคคล

2. ดานอตมโนทศน เปนความรสกหรอความเชอเกยวกบตวเองโดยรวม หรอรายดานในชวงระยะเวลาหนง โดยเกดจากการรบรปฏกรยาของบคคลอนซงเปนสงทสามารถก าหนดพฤตกรรมของบคคลนน เปนความรสกทคอนขางจะคงทและเปลยนแปลงไดคอนขางยาก

3. ดานภาวะสขภาพและการท าหนาท หมายถง สขภาพทปราศจากโรคและความสามารถทจะปฏบตกจกรรมใหประสบผลส าเรจตามเปาหมาย เชน ความสามารถในการปฏบตกจกรรมตางๆและความสามารถในการเคลอนไหว

32

4. ดานเศรษฐกจและสงคม คอสถานภาพทางสงคมซงมความสมพนธกบความผาสก ดานจตใจ ท าใหเกดความรสกมคณคาในตนเอง และความรสกมนคงในชวต โดยเชอมโยงกบแหลงประโยชน (resource) ทบคคลสามารถหาไดจาก 3 ประการ คอ การศกษา อาชพ และรายได

ส าหรบเฟอรแรนส และพาวเวอรส (Ferrans, 1990, 1996; Ferrans & Powers, 1992, 1993) ไดแบงองคประกอบของคณภาพชวตออกเปน 4 ดาน คอ

1. ดานภาวะสขภาพและการท าหนาทของรางกาย (health and functioning) ซงเกยวกบสขภาพรางกาย ความสามารถในการท าหนาทหรอกจกรรมตางๆ ตามบทบาทในสงคมทไดรบ ประกอบดวยความสามารถในการท าประโยชนหรอสงทมคณคาตอบคคลอน ความสามารถในการพงพาตนเองดานรางกาย ความสามารถทจะท าหนาทในครอบครว ความสามารถในการเดนทาง สขภาพของตนเอง ความเครยดหรอความวตกกงวล การมเพศสมพนธ การท างานอดเรกหรอกจกรรมยามวาง และความหวงทจะมอายยนยาว

2. ดานสงคมและเศรษฐกจ (socioeconomic) เปนสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจของบคคล ประกอบดวย มาตรฐานการด ารงชวต การพงพาตนเองดานการเงน การมทพกอาศย การมงานท า ความสมพนธกบเพอนบาน การมเพอน การไดรบการสนบสนนทางจตใจ และการไดรบการศกษา

3. ดานจตวญญาณ (psychology/spiritual) เปนการรบรจากผลของการตอบสนองทางอารมณหรอจตวญญาณตอสงตางๆ ในชวต ประกอบดวย ความพงพอใจในชวต ความสขทวไป ความพงพอใจในตนเอง การประสบความส าเรจตามจดมงหมาย ความสงบทางใจ ความพอใจในรปรางหนาตาของตน และความศรทธาในศาสนา

4. ดานครอบครว (family) เปนสภาพของสมพนธภาพในครอบครวของบคคลประกอบดวย ความสขในครอบครว ความสมพนธกบคสมรส ความส าเรจของบตรหลาน และภาวะสขภาพของสมาชกในครอบครว

ในการศกษาครงน ผ วจยเลอกใชองคประกอบของคณภาพชวตตามแนวคดของ เฟอรแรนส และพาวเวอรส ทงนเพราะมความสอดคลองกบแนวคดในการดแลผปวยแบบองครวมซงค านงถงความสมดลระหวางรางกาย จตใจ อารมณ สงคม และจตวญญาณ และเปนคณภาพชวตในเชงอตนยทผปวยจะตองประเมนความรสกของตนเอง โดยใหความส าคญกบความแตกตางของบคคลเปนหลกซงเชอวานาจะเปนการประเมนคณภาพชวตทถกตองและตรงกบความเปนจรงมากทสดส าหรบการศกษาในประชากรกลมน นอกจากนแนวคดดงกลาวยงไดผานการทดสอบและพฒนาใหมความเหมาะสมในการประเมนคณภาพชวตในผปวยเรอรงหลายกลม เชน ผปวย

33

โรคหวใจ โรคไต โรคมะเรง ซงในการประเมนคณภาพชวตตามกรอบแนวคดนไมไดมการประเมนเฉพาะสงทบคคลประสบในชวตเทานน แตมการประเมนถงคณคาของประสบการณทบคคลประสบอกดวย

การประเมนคณภาพชวต การประเมนคณภาพชวต หรอการวดระดบคณภาพชวตมความแตกตางกน ขนอยกบแนวคด

และวตถประสงคการศกษา การประเมนคณภาพชวตจงมผกลาวไวหลายแนวทางดงนองคการยเนสโก (UNESCO, 1980 อางตาม ปรศนา, 2543) แบงเกณฑในการประเมน

คณภาพชวตไว 2 ดาน คอ1. ดานวตถวสย (objective) การประเมนดานวตถวสย เปนการประเมนโดยผอน ซงวด

โดยอาศยขอมลทเปนจรงทางรปธรรมทมองเหนได นบได และวดได เชน ขอมลดานเศรษฐกจสงคม และสงแวดลอม

2. ดานจตวสย (subjective) เปนการประเมนความรสก และเจตคตตอประสบการณของบคคลเกยวกบชวต การรบรตอสภาพความเปนอย การด ารงชวต รวมทงสงตางๆ ทเกยวของกบชวต ความพงพอใจในชวต ซงเชอวานาเชอถอทสดเพราะเปนการพจารณาตดสนคณภาพชวตดวยตวบคคลเอง

มเบอรก (Meeberg, 1993) ไดใหแนวทางในการประเมนคณภาพชวตโดยอาศยตวบงช ซงจ าแนกได 2 ประเภท คอ

1. ตวบงชเชงวตถวสย (objective indicators) เปนขอมลทเปนรปธรรมเชน รายได อาชพการศกษา หนาทดานรางกาย เปนตน

2. ตวบงชจตวสย (subjective indications) เปนการประเมนขอมลดานจตวสย เชน ความพงพอใจในชวต ความสข ความรสกมคณคาในตนเอง เปนตน

แฟรงค-สตรอมเบอรก (Flank-Stromberg, 1984) ไดใหแนวทางการประเมนคณภาพชวตไว 3 ลกษณะ ดงน

1. การประเมนขอมลเชงปรมาณดานวตถวสย (objective scales yielding quantitativedata) เปนการประเมนโดยผอน เชน แพทยผรกษา บคลากรในทมสขภาพ โดยประเมนออกมาเปนคะแนนในเรองตางๆ เชน ความสามารถดานรางกาย อาชพ การศกษา รายได เปนตน

34

2. การประเมนขอมลเชงปรมาณดานจตวสย (subjective scales yielding quantitativedata) เปนการประเมนโดยตวผปวยเอง ขนอยกบค านยามคณภาพชวตของแตละคน เชน ความรสกพงพอใจในชวต และความสขทไดรบ

3. การประเมนขอมลเชงคณภาพดานจตวสย (subjective scales yielding qualitative data) เปนการประเมนโดยตวผปวยเอง ขนอยกบค านยามคณภาพชวตของแตละคน ซงผปวยจะไดรบการถามถงความพงพอใจเกยวกบการด ารงชวตและภาวะสขภาพ โดยการใหบรรยายถงสภาพทผปวยเปนอย

นอกจากนการประเมนคณภาพชวตอาจพจารณาจากโครงสรางของคณภาพชวต ดงน 1. การประเมนคณภาพชวตแบบมตเดยว ซงไดรบความนยมมากในอดต บคคลจะ

ประเมนคณภาพชวตของตนเองโดยใชค าถามเดยวสรปถงคณภาพชวตโดยรวมทงหมด ซงถอวาเปนแบบประเมนทเทยงตรงและเชอถอได เชน แบบประเมนคณภาพชวตของแคนทรล (Cantril, 1985 cited in Oleson, 1990) ส าหรบงานวจยทไดน าแบบประเมนของแคนทรลมาใชคอ งานวจยของนยนา (2535) ทท าการศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล ความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยไตวายเรอรงทไดรบการรกษาโดยการฟอกไตเทยม เปนตน

2. การประเมนคณภาพชวตแบบหลายมต คณภาพชวตในลกษณะนจะขนอยกบหลายมต ทประกอบเปนคณภาพชวต แนวคดนไดน ามาใชในการประเมนคณภาพชวตในบคคลทเจบปวย โดยเชอวาจะประเมนคณภาพชวตผปวยไดถกตองเหมาะสมตามสภาพความเปนจรงมากกวาการประเมนแบบมตเดยว (Burckhardt et al., 1989; Ferrans & Powers, 1992; Padilla & Grant, 1985; Zhan, 1992)

ส าหรบกรอบแนวคดคณภาพชวตของเฟอรแรน และพาวเวอรส (Ferrans, 1990, 1996; Ferrans & Powers, 1985, 1992) เปนการประเมนคณภาพชวตใน 2 มต คอ มตของความพงพอใจและมตของการใหความส าคญ ทงนเพราะกรอบแนวคดดงกลาวเชอวาบคคลทไมมความพงพอใจเลยในสงทไดใหความส าคญมากทสดจะมคณภาพชวตทต ากวาบคคลทมความพงพอใจมากทสด ในสงทไดใหความส าคญมากทสด

นอกจากน ณฐฐตา (2541) ไดเสนอลกษณะของแบบประเมนคณภาพชวตทดวาควรมลกษณะดงตอไปน

1. เนอหามความสอดคลองกบกลมประชากรทศกษา เชน ในการประเมนคณภาพชวตของคนไทยควรจะสอดคลองกบคานยม และวฒนธรรมของคนไทย

2. ควรเปนเชงปรมาณ คอ ขอมลทไดสามารถใหคะแนนเปนตวเลขได

35

3. สามารถใชในหลายสถานการณโดยมขอจ ากดนอยทสด ไมวาจะเปนสถานการณทมความหลากหลายทางดานอาย เพศ อาชพ และชนดของโรค

4. มการตรวจสอบความเชอมนกอนน าไปใช 5. เปนทยอมรบ โดยเฉพาะจากผช านาญทางคลนก 6. มความไวตอการเปลยนแปลงตามภาวะสขภาพของผถกวด 7. แสดงใหเหนถงความแตกตางอยางเดนชด ในกลมทมระดบคณภาพชวตแตกตางกน 8. มความนาเชอถอในเชงเหตผล ในการวจยครงนผวจยเลอกใชแบบประเมนคณภาพชวตของผปวยโรคลนหวใจพการ

ของณฐฐตา (2541) ซงไดปรบปรงขอความในบางตวชวดจากแบบวดคณภาพชวตของผปวยโรคหวใจ (Quality of Life Index Cardiac Version - III, QOL - Cardiac Version - III) ของ เฟอรแรนส และพาวเวอรส (Ferrans & Powers, 1991) ซง อจฉรา สคนธสรรพ (ตดตอสวนบคคล) ไดแปลเปนภาษาไทยและดดแปลงใหเหมาะสมกบผปวยโรคหวใจในประเทศไทย แบบประเมนประกอบดวยค าถามจ านวน 35 ขอ 2 มต แตละมตประกอบดวย 4 ดาน คอ ดานท 1 ดานภาวะสขภาพและการท าหนาทของรางกาย (health and functioning domain) ดานท 2 ดานสงคมและเศรษฐกจ(socioeconomic domain) ดานท 3 ดานจตวญญาณ ( psychology/spiritual domain) และดานท 4 ดานครอบครว (family domain) ซงมคาความเชอมนของแบบสอบถามทงฉบบเทากบ .90 ดานภาวะสขภาพและการท าหนาทของรางกายเทากบ .82 ดานสงคมและเศรษฐกจเทากบ .62 ดานจตวญญาณเทากบ .78 และดานครอบครวเทากบ .60 ผวจยไดน ามาดดแปลงในบางขอค าถามเพอใหมความเหมาะสมกบกลมตวอยางทท าการศกษา ซงผวจยเชอวาแบบประเมนชดนจะสามารถประเมนคณภาพชวตไดถกตอง และตรงกบความเปนจรงมากทสด เนองจากเปนเครองมอทไดรบการพฒนามาอยางตอเนอง และมความสอดคลองกบกรอบแนวคดทศกษา

ปจจยพนฐานทเกยวของกบความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด

ในการศกษาความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดจ าเปนตองค านงถงปจจยพนฐานทอาจมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวย เนองจากความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตจะมความแตกตางกนไปในแตละบคคล ทงนเพราะความแตกตางกน ในดาน เพศ อาย ระยะพฒนาการ สงคม ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม สภาพทอยอาศย ระบบ

36

ครอบครว และแบบแผนการด าเนนชวต (สมจต, 2537; เสาวรส, 2540) ในการศกษาครงน ผวจยจงไดเลอกศกษาปจจยพนฐานทคาดวาจะมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวต โดยแบงเปน 2 กลม คอ ปจจยสวนบคคล และปจจยดานสขภาพ ดงรายละเอยดตอไปน

ปจจยสวนบคคล1. ระดบการศกษา การศกษาชวยในการจดประสบการณใหแกชวต ชวยใหรจกใช

กระบวนการทางสตปญญาอยางมเหตผล ตามแนวความคดของโอเรม (Orem, 2001) เชอวาการศกษาเปนสงส าคญตอการพฒนาความร ทกษะ และทศนคตทดตอการดแลตนเอง โดยบคคลทมการศกษาสงจะมทกษะในการแสวงหาขอมล การซกถามปญหา ความเขาใจเกยวกบความเจบปวย และแผนการรกษา ตลอดจนการใชแหลงประโยชนตางๆ ไดดกวาบคคลทมการศกษานอยกวา (Muhlenkamp & Sayles, 1986) นอกจากนการศกษายงเปนสวนหนงทชวยพฒนาสตปญญาและสขภาพของบคคล เพราะการศกษาชวยใหบคคลรจกใชความร ความคดของตนแกปญหาในการด ารงชวตไดอยางเหมาะสม การศกษาจงเปนสวนหนงทสงเสรมใหบคคลมคณภาพชวตทด โดยผทมการศกษาสงมกจะมการรบรคณภาพชวตทดกวาผ ทมการศกษาต ากวา (ขตตยา และคณะ, 2540)

จากการศกษาของนยนา (2535) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล ความสามารถในการดแลตนเอง และคณภาพชวตของผปวยไตวายเรอรงทไดรบการรกษาโดยการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมพบวา การศกษามความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สอดคลองกบการศกษาของทววรรณ (2540) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล ความรเกยวกบโรคเบาหวาน การสนบสนนจากครอบครวและชมชนกบการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวานโรงพยาบาลชมชน จงหวดกาฬสนธ และการศกษาของจกรกฤษณ (2540) ทศกษารปแบบความสามารถในการดแลตนเอง แรงสนบสนนทางสงคม และคณภาพชวตของผปวยโรคเบาหวาน ทพบวาการศกษามความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และ .01 ตามล าดบ จากทกลาวมาแสดงใหเหนวาผปวยทมการศกษาสงขนจะมความสามารถในการดแลตนเองทดขน (Campbell & Weber, 2000; Rockwell & Riegel, 2001)

นอกจากนการศกษาของจฑารตน (2540) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล และการสนบสนนทางสงคมกบความสามารถในการดแลตนเองทบานของผปวยโรคเรอรงพบวา การศกษาเปนปจจยหนงทสามารถท านายความสามารถในการดแลตนเอง ซงสอดคลองกบ

37

ผลการวเคราะหเชงอภมานในงานวจยเกยวกบการดแลตนเองในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2531ถง 2542 ทพบวาการศกษาเปนปจจยหนงทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง โดยมคาเฉลยของขนาดอทธพลอยระหวาง .45 ถง .99 (สมจต และคณะ, 2544)

ส าหรบการศกษาความสมพนธระหวางระดบการศกษาและคณภาพชวตนน จากการศกษาของสายฝน (2540) ทศกษาคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจตบพบวา ระดบการศกษามความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจตบ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 สอดคลองกบการศกษาของสธาทพย (2537) ทศกษาคณภาพชวตของผปวยมะเรงเมดเลอดขาว และการศกษาของวาร (2541) ทศกษาความรสกมคณคาในตวเอง ความสามารถในการดแลตนเอง และคณภาพชวตของผสงอาย ทพบวาการศกษามความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวต เชนกน นอกจากนจากการศกษาของเสาวรส (2540) ทศกษาคณภาพชวตของผปวยทปลกถายไตพบวา ผปวยปลกถายไตทมการศกษาระดบปรญญาตรขนไป มคาคะแนนเฉลยของคณภาพชวตโดยรวมสงกวาผปวยทมการศกษาระดบอนปรญญา หรอประกาศนยบตรวชาชพ มธยมศกษา และประถมศกษา ตามล าดบ

2. รายได รายไดเปนตวบงชถงสถานภาพทางสงคมและเศรษฐกจ มความสมพนธกบการศกษาและอาชพของบคคล ผทมรายไดเพยงพอจะเปนผทสามารถตอบสนองความจ าเปนพนฐานในชวต เชน มอาหารบรโภคอยางเพยงพอ มทอยอาศยทเหมาะสมและปลอดภย มคณคาในสงคม เมอเจบปวยกสามารถด าเนนชวตทามกลางความเจบปวยไดเปนอยางด เนองจากมโอกาสทจะแสวงหาสงอ านวยความสะดวกสบายและสงทเปนประโยชนตอการดแลตนเองระหวางการเจบปวยได (ณฐฐตา, 2541; สายฝน, 2540) โดยเฉพาะการเจบปวยดวยโรคหวใจ ซงเปนโรคเรอรงแมจะท าการรกษาดวยการผาตดแลวกยงตองมาตดตามการรกษาอยางตอเนอง และปองกนภาวะแทรกซอนของโรคตลอดชวต ดงนนรายไดจงเปนปจจยหนงทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยภายหลงผาตดหวใจแบบเปด

จากการศกษาของจฑารตน (2540) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลและการสนบสนนทางสงคมกบความสามารถในการดแลตนเองทบานของผปวยโรคเรอรงพบวา รายไดมความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05สอดคลองกบการศกษาของจกรกฤษณ (2540) ทศกษารปแบบความสามารถในการดแลตนเอง แรงสนบสนนทางสงคม และคณภาพชวตของผปวยโรคเบาหวาน ทพบวา รายไดมความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 นอกจากนจากผลการวเคราะหเชงอภมานในงานวจยเกยวกบการดแลตนเองในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ. 2531 ถง

38

2542 พบวา รายไดเปนปจจยหนงทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง โดยมคาเฉลยของขนาดอทธพล อยระหวาง 0.06 ถง 1.25 (สมจต และคณะ, 2544) แตอยางไรกตามกยงพบวามงานวจยทขดแยงตอผลการศกษาดงกลาวคอ การศกษาของนยนา (2535) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล ความสามารถในการดแลตนเอง และคณภาพชวตของผปวยไตวายเรอรงทไดรบการรกษาโดยการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมทพบวา รายไดไมมความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเอง

ส าหรบการศกษาความสมพนธระหวางรายไดและคณภาพชวตนน จากการศกษาของเสาวรส (2540) ทศกษาคณภาพชวตของผปวยทปลกถายไตพบวา ผปวยทมรายไดมากกวา 30,000 บาทตอเดอน มคาคะแนนเฉลยของคณภาพชวตโดยรวมสงกวาผปวยทมรายไดต ากวา 30,000 บาทตอเดอน สอดคลองกบการศกษาของอาภรณ และวลภา (2541) ทศกษาคณภาพชวตของผปวยโรคหลอดเลอดสมองในภาคตะวนออก ซงพบวา ผปวยทมรายไดแตกตางกนจะมคณภาพชวตทแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

นอกจากนการศกษาของสายฝน (2540) ทศกษาคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจตบ พบวา รายไดมความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวต อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 สอดคลองกบการศกษาของหมงเซย (Mingxia, 1997) ทศกษาคณภาพชวตของผปวยเบาหวานชนดไมพงอนซลนทพบวา รายไดมความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวต อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 แสดงใหเหนวาผปวยทมรายไดสงจะมคณภาพชวตทด (Ferrans & Powers, 1993) และนอกจากนนจากการศกษาของสมพศ (2537) ทศกษาความสมพนธระหวางระยะเวลาภายหลงการผาตด การสนบสนนทางสงคมกบคณภาพชวตผปวยผาตดเปลยนไต และการศกษาของจกรกฤษณ (2540) ทศกษารปแบบความสามารถในการดแลตนเอง แรงสนบสนนทางสงคม และคณภาพชวตของผปวยเบาหวาน จงหวดอตรดตถพบวา รายไดเปนปจจยหนงทมอทธพลตอคณภาพชวต

3. สถานภาพสมรส สถานภาพสมรสเปนตวบงชถงการไดรบการสนบสนนทางสงคม หรอการไดรบความเกอหนนจากคสมรส การรบรถงการมแหลงสนบสนนจะชวยใหบคคลลดความเครยด มความมนคงทางอารมณ มก าลงใจ ภาคภมใจ อบอนใจ และเกดความรสกมคณคาในตนเอง และชวยสงเสรมใหบคคลมความสามารถในการดแลตนเองทด (Anderson, 2001; Rot et al., 2000) นอกจากนการมคสมรสจะท าบคคลมคคด มเพอนแททคบไดอยางสนทใจ ท าใหไมรสกเหงา หรอโดดเดยวเพราะมคนคอยปลอบโยนใหก าลงใจ ชวยสงเสรมใหมคณภาพชวตทด (พธเมษา, 2542)

39

จากการศกษาของนยนา (2535) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล ความสามารถในการดแลตนเอง และคณภาพชวตของผปวยไตวายเรอรงทไดรบการรกษาโดยการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยมพบวา สถานภาพสมรสมความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 สอดคลองกบการศกษาของเสยวหยง (Xiaoying, 1999) ทศกษาการสนบสนนทางสงคมของครอบครวและความสามารถในการดแลตนเองของผรอดชวตจากโรคหลอดเลอดสมองพบวา การสนบสนนทางสงคมของครอบครวมความสมพนธกบความสามารถในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 นอกจากนจากผลการวเคราะหเชงอภมานในงานวจยเกยวกบการดแลตนเองในประเทศไทย ตงแตป พ.ศ.2531 ถง 2542 พบวาแรงสนบสนนทางสงคมมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเอง โดยมคาเฉลยของขนาดอทธพลอยระหวาง 0.16 ถง 1.62 (สมจต และคณะ, 2544)

ส าหรบการศกษาความสมพนธระหวางสถานภาพสมรสและคณภาพชวตนน จากการศกษาของสายฝน (2540) ทศกษาคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจตบ และการศกษาของวาร (2541) ทศกษาความรสกมคณคาในตวเอง ความสามารถในการดแลตนเอง และคณภาพชวตของผสงอายพบวา ผสงอายทมสถานภาพสมรสคมคณภาพชวตดกวาผสงอายทมสถานภาพสมรส โสด หมาย หยา และแยกกนอย นอกจากนการศกษาของอาภรณ และวลภา (2541) ทศกษาคณภาพชวตของผปวยโรคหลอดเลอดสมองในภาคตะวนออก และการศกษาของศราณ (2541) ทศกษาคณภาพชวตของสตรวยหมดระดทอาศยอยในเขตอ าเภอน าพอง จงหวดขอนแกนพบวา ผปวยทมสถานภาพสมรสแตกตางกนจะมคณภาพชวตแตกตางกน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

4. ศาสนา ศาสนาเปนความเชอของมนษยทมอทธพลตอสถานะทางสงคมและการด าเนนชวตของมนษย ซงแตละศาสนากจะมความเชอ การถอปฏบตและขอก าหนดทไมเหมอนกน (พธเมษา, 2542) ส าหรบประเทศไทยมศาสนาพทธเปนศาสนาประจ าชาต แตในภาคใตโดยเฉพาะ 5 จงหวดชายแดน ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาอสลาม (เอกวทย, 2540) ซงศาสนาอสลามเปนศาสนาทมวถการด าเนนชวตภายใตโครงสรางทางสงคมในกรอบแหงศาสนาอสลาม (นรดดน, 2540; อบดลเลาะ, 2540) ดงนนประชากรกลมนจงมลกษณะทตางกบประชากรกลมอนทงดานประวตศาสตร ภมศาสตร สงคม และวฒนธรรม (ศรสมภพ และคณะ, 2543) และมรปแบบของการด าเนนชวต ประเพณ แตกตางจากศาสนาอนๆ อยางเหนไดชดไมวาจะเปนการปฏบตและความเชอดานสขภาพ (เสาวนย, 2535) โดยมหลกปฏบตเกยวกบการรกษาสขภาพและการเจบปวยตามแนวทางอสลาม ไดแก การรกษาความสะอาดรางกายและการช าระรางกาย การ

40

โภชนาการ การพกผอน การรกษาโรค การคลอด และการอนามยแมและเดก (สาเหะอบดลเลาะหและคณะ, 2533) ซงจากการศกษาของ ฮาดาเวย (Hadaway, 1978 อางตาม เนตรนภา, 2534) พบวา ผทยดมนในศาสนาจะมความพงพอใจในชวตมากกวาผทไมยดมน

จากรปแบบของการด าเนนชวต ประเพณ วฒนธรรมทมความแตกตางจากศาสนาอนๆ อยางเหนไดชด และการมหลกปฏบตเกยวกบการรกษาสขภาพและการเจบปวยตามแนวทางอสลามซงมผลตอการปฏบตและความเชอดานสขภาพ ผวจยจงเชอวาการทบคคลมการดแลตนเองเชนไรนน สวนหนงเปนผลมาจากศาสนาทมอทธพลตอความคดและวถชวตของบคคล ในการวจยครงนผวจยจงไดน าศาสนามาเปนปจจยสวนบคคลปจจยหนงในการศกษาครงนดวย

ปจจยดานสขภาพ1. ระดบสมรรถภาพของหวใจ ระดบสมรรถภาพของหวใจภายหลงการผาตด เปนตว

บงบอกถงความรนแรงของโรค ขอจ ากดของรางกายและความสามารถในการท ากจกรรมตางๆ ซงสามารถแบงระดบสมรรถภาพของหวใจ ตามความทนทานในการใชก าลง (exercise tolerance) เปน 4 ระดบตามการจ าแนกของสมาคมแพทยโรคหวใจแหงนวยอรก (New York’s Heart Association) ทบญญตไวในป พ.ศ. 2507 ดงน

ระดบท 1 มโรคหวใจ แตผปวยไมมอาการเหนอยหอบขณะท ากจกรรมตามปกต เชน การท างาน การออกก าลงกาย

ระดบท 2 ขณะท ากจกรรมตามปกต เชน การกวาดบาน ถบาน การเดนในระยะทางไกล ผปวยไมมอาการเหนอยหอบ แตจะมอาการถามการออกก าลงกายมากกวาปกต เชน การวง การเดนเรว การขนบนได เปนตน และเมอหยดพกสกระยะหนง จะกลบรสกสบายด หลงจากนนจะสามารถท ากจกรรมตอได

ระดบท 3 ขณะท ากจกรรมทออกแรงเพยงเลกนอย เชน การกวาดบาน การเดนไป หองน า ฯลฯ ผปวยจะมอาการเหนอยหอบ และจะกลบรสกสบายเมอไดพกหรออยเฉยๆ

ระดบท 4 ขณะพก เชน นอนหรอนงอยบนเตยงเฉยๆ ผปวยกจะมอาการเหนอยหอบ และถาออกแรงเพยงเลกนอยกจะท าใหเกดอาการเหนอยหอบมากขน

จากการศกษาของพรทพา (2538) ทศกษาความสมพนธระหวางการรบรตอภาวะสขภาพการสนบสนนทางสงคมกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของผปวยภายหลงการผาตดเปลยนลนหวใจพบวาผปวยภายหลงการผาตดเปลยนลนหวใจทมระดบสมรรถภาพของหวใจในระดบทด จะสามารถชวยเหลอตนเอง มการเรยนร และมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพทดกวาผปวยทมระดบสมรรถภาพของหวใจทต ากวา ซงการศกษาดงกลาวขดแยงกบการศกษาของศรวลห (2534) ทศกษา

41

ความสมพนธระหวางความรในการดแลตนเอง ปจจยพนฐานกบความพรองในการดแลตนเองในผปวยภายหลงการผาตดเปลยนลนหวใจทพบวา ระดบสมรรถภาพของหวใจภายหลงการผาตดไมมความสมพนธกบความพรองในการดแลตนเอง

ส าหรบการศกษาความสมพนธระหวางระดบสมรรถภาพของหวใจและคณภาพชวตนน จากการศกษาของเพลนพศ (2531) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยพนฐานบางประการกบการปรบตวในผปวยภายหลงการผาตดเปลยนลนหวใจพบวา ผปวยทมระดบสมรรถภาพของหวใจภายหลงการผาตดสงจะมการปรบตวภายหลงการผาตดด ซงผปวยเปลยนลนหวใจทสามารถปรบตวไดด ยอมจะมความสขดานภาวะสขภาพและการท าหนาทของรางกาย มอตมโนทศน และมคณภาพชวตทด และจากการศกษาของณฐฐตา (2541) ทศกษาปจจยทมผลกระทบตอคณภาพชวตของผปวยโรคลนหวใจพการพบวา ระดบสมรรถภาพของหวใจเปนปจจยทมผลกระทบตอคณภาพชวตของผปวยโรคลนหวใจพการ โดยพบวาผปวยทมระดบสมรรถภาพหวใจในระดบท 1 มคณภาพชวตดกวาผปวยทมระดบสมรรถภาพหวใจในระดบท 2 ขนไป สวนการศกษาของมทเทอแม และมลเลอ (Mittermair & Muller, 2002) ทศกษาคณภาพชวตของผสงอายภายหลงการผาตดหวใจพบวา ผสงอายรอยละ 99.1 มความพงพอใจในภาวะสขภาพหลงผาตด และมคณภาพชวตทดขนหลงผาตด โดยผสงอายสวนใหญ (รอยละ 96.5) มระดบสมรรถภาพของหวใจอยในระดบท 1-2 นอกจากนจากการศกษาของจงเกอร และคณะ (Juenger et al., 2002) พบวาระดบสมรรถภาพของหวใจเปนปจจยทสามารถท านายคณภาพชวตของผปวยหวใจวายได

2. การเกดภาวะแทรกซอน การเจบปวยเปนภาวะทขดขวางการด าเนนชวตตามปกตของบคคล โดยเฉพาะการเจบปวยทเรอรงรกษาไมหายขาด ท าใหเกดความทกขทรมานทงทางดานรางกายอนเนองมาจากสภาพของโรคและมผลกระทบตอดานอารมณ จตใจ เศรษฐกจ และสงคม โรคหวใจเปนโรคหนงทมการเจบปวยเรอรง แมภายหลงการผาตดผปวยจะมภาวะสขภาพทดขน ผปวยกยงตองตดตามผลการรกษาอยางตอเนองและสม าเสมอ เพอปองกนภาวะแทรกซอนทอาจเกดขนได เชน ภาวะหวใจวายหลงผาตด และการตดเชอทลนหวใจเทยม ซงการเกดภาวะแทรกซอนดงทไดกลาวมาจะท าใหผปวยอยอยางทกขทรมาน เบอหนาย เพราะตองด าเนนชวตภายใตการจ ากดกจกรรมและอาจสงผลใหผปวยสญเสยความมนใจในความสามารถของตนเอง เสยคาใชจายเพมขนจากภาวะแทรกซอนทเกดขน และอาจสงผลกระทบตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยได นอกจากนการเกดภาวะแทรกซอนนาจะเปนปจจยหนงทสะทอนใหเหนถงความสามารถในการดแลตนเอง คอถามความสามารถในการดแลตนเองทดกอาจไมเกดภาวะแทรกซอนขน (จนทรทรา, 2539)

42

ส าหรบการศกษาความสมพนธระหวางการเกดภาวะแทรกซอนและคณภาพชวตนน จากการศกษาของณฐฐตา (2541) ทศกษาปจจยทมผลกระทบตอคณภาพชวตของผปวยโรคลนหวใจพการพบวา การเกดภาวะแทรกซอนเปนปจจยทมผลกระทบตอคณภาพชวตของผปวยโรคลนหวใจพการ กลาวคอผปวยทไมเกดภาวะแทรกซอนมคณภาพชวตทดกวาผปวยทเกดภาวะแทรกซอน สอดคลองกบการศกษาของอาภรณ และวลภา (2541) ทพบวาผปวยโรคหลอดเลอดสมองทไมเกดภาวะแทรกซอนมคณภาพชวตทดกวาผปวยโรคหลอดเลอดสมองทเกดภาวะแทรกซอน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 นอกจากนจากการศกษาของเบอรราสสา และคณะ (Bourassa et al., 2000) พบวาผปวยทเกดภาวะแทรกซอนหลงท าการขยายหลอดเลอดหวใจมคณภาพชวตต าลง

3. ระยะเวลาภายหลงการผาตด ระยะเวลาในการรกษาโรคจดเปนประสบการณของบคคลเกยวกบความเจบปวย ซงจะมผลตอความคดและการแสดงออกตอความเจบปวย ตลอดจนการเรยนรทจะดแลตนเองของผปวยภายหลงการผาตดหวใจแบบเปด ผปวยทมระยะเวลาภายหลงการผาตดมานาน จะมการเรยนรถงการดแลตนเอง ความส าคญ และประสทธภาพของการรกษารวมทงการเกดภาวะแทรกซอนมานานกวาผปวยทมระยะเวลาภายหลงการผาตดนอยกวา

จากการศกษาของจนทรทรา (2539) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยพนฐานบางประการ ความสามารถในการดแลตนเอง คณภาพชวต และความผาสกในชวตของผปวยภายหลงผาตดเปลยนลนหวใจพบวา ระยะเวลาภายหลงผาตดเปลยนลนหวใจ มความสมพนธทางบวกกบความสามารถในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 แตจากการศกษาของศรวลห(2534) ทศกษาความสมพนธระหวางความรในการดแลตนเอง ปจจยพนฐาน กบความพรองในการดแลตนเองในผปวยภายหลงการผาตดเปลยนลนหวใจพบวา ระยะเวลาภายหลงการผาตดมความสมพนธทางบวกกบความพรองในการดแลตนเอง อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01แสดงใหเหนวาระยะเวลาภายหลงการผาตดยงนานจะมความพรองในการดแลตนเองยงมาก ซงสอดคลองกบการศกษาของรอด และคณะ (Rot et al., 2000) ทพบวาระยะเวลามความสมพนธทางลบกบความสามารถในการดแลตนเอง และสอดคลองกบการศกษาของพรทพา (2538) ทพบวา ผปวยหลงการผาตดเปลยนลนหวใจ ตงแต 2 เดอน ถง 1 ป มกขาดความมนใจในการท ากจกรรมตางๆ สวนผปวยทไดรบการผาตดมาแลว 1 ถง 5 ปนน จะเกดการเรยนรและปรบพฤตกรรมการดแลสขภาพ แตเมอเวลาผานไปนานขนผปวยจะมแรงจงใจลดลงและละเลยการปฏบตพฤตกรรมดแลสขภาพ สวนการศกษาของทววรรณ (2540) ทศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล ความรเกยวกบโรคเบาหวาน การสนบสนนจากครอบครวและชมชนกบการดแลตนเอง

43

ของผปวยโรคเบาหวาน โรงพยาบาลชมชน จงหวดกาฬสนธ พบวา ระยะเวลาการเจบปวยไมมความสมพนธกบการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวาน อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

ส าหรบการศกษาความสมพนธระหวางระยะเวลาภายหลงการผาตดกบคณภาพชวตนนจากการศกษาของณฐฐตา (2541) ทศกษาปจจยทมผลกระทบตอคณภาพชวตของผปวยโรคลนหวใจพการพบวา ผปวยหลงผาตดเปลยนลนหวใจในระยะ 1 ถง 12 เดอน มคะแนนเฉลยของคณภาพชวตสงกวาผปวยทมระยะเวลาภายหลงการผาตดนานกวา 13 เดอน สอดคลองกบการศกษาของสายฝน (2540) ทศกษาคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจตบพบวา ระยะเวลาการเจบปวยมความสมพนธทางลบกบคณภาพชวตของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจตบ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 สวนการศกษาของอาภรณ และวลภา (2541) พบวาผปวยโรคหลอดเลอดสมองทมระยะเวลาการเปนโรคหลอดเลอดสมองแตกตางกนมคณภาพชวตทไมแตกตางกน

ส าหรบปจจยพนฐานในเรองเพศและอาย จากการทบทวนวรรณกรรมทผานมาพบวาเปนปจจยทถกน ามาศกษารวมกบความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตของผปวยบอย (Moore & Pichler, 2000; Taylor, Geden, Isaramalai, & Wongvatunyu, 2000) ซงผลการวจยสวนใหญพบวาเพศชายมคณภาพชวตทดและมความสามารถในการดแลตนเองสงกวาเพศหญง (จกรกฤษณ, 2544; ฉตรวลย, 2533; ดวงพร, 2535; นาฎอนงค, 2537; นรามย, 2535; ประภา, 2532; ประภาพร, 2536; ประสบสข, 2534; พนจฐา, 2537; เพญศร จนทรทรา และศรอร, 2540; ยพน, 2536; วรรณระว, 2534; สายฝน, 2540; สธาทพย, 2537; สวมล, 2534; อาภรณ และวลภา, 2541; Artimian & Duggan, 1995; Hou, Chui, Eckert, & Oldridge, 2004; Lindquist et al., 2003; McEntee & Badenhop, 2000; Rankin, 1990; Riedingger, Dracup, Brecht, Padilla, & Sarna, 2001; Sabourin, 1999) และผทมอายมากจะมความสามารถในการดแลตนเองมากกวาผทมอายนอยกวา (จกรกฤษณ, 2544; ศรวลย, 2534; สมฤด, 2541) และมคณภาพชวตทดกวา (ฉตรวลย, 2533; สมฤด, 2541; สมพร ทพยวรรณ และวสนต, 2542; สธาทพย, 2536; Anderson, 1995; Bihl, Ferrans, & Powers, 1988; Ferrans & Powers, 1993; Hou et al., 2004; McBride, 1993) ดงนนในการศกษาครงนผวจยจงไมไดน าปจจยสวนบคคลในเรองเพศและอาย มาเปนสวนหนงของการศกษา

จากการทบทวนงานวจยทเกยวของในอดต จะเหนไดวาผลการวจยสวนใหญสนบสนนความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวต และสนบสนนความสมพนธระหวางปจจยพนฐาน ทงปจจยสวนบคคล และปจจยดานสขภาพกบความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวต โดยการศกษาทผานมานนมความหลากหลาย ทงการศกษาทมง

44

ทดสอบความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวต และทดสอบความสมพนธระหวางปจจยพนฐานกบความสามารถในการดแลตนเองหรอคณภาพชวตเพยงปจจยใดปจจยหนง อยางไรกตามการศกษาทมงทดสอบความสมพนธระหวางความสามารถในการดแลตนเองกบคณภาพชวตโดยค านงถงปจจยพนฐาน ทงปจจยสวนบคคลและปจจยดานสขภาพทมอทธพลตอความสามารถในการดแลตนเองและคณภาพชวตโดยตรงนนยงพบนอยมาก และจากการทบทวนวรรณกรรมทผานมายงไมพบงานวจยทศกษาความสมพนธดงกลาวในกลมผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปด ผวจยจงสนใจทจะศกษาในประเดนดงกลาว ทงนเพอใหเกดความชดเจนมากยงขน และเพอน าผลการวจยไปเปนแนวทางในการวางแผนสงเสรมความสามารถในการดแลตนเองเพอคณภาพชวตทดของผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดตอไป