รหสโครงการ SUT2-204-54-12-05

รายงานการวจย

การพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ (Ontology Development for Thai Herbal Medicine Recorded

in Ancient Documents)

ไดรบทนอดหนนการวจยจาก

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

ผลการวจยเปนความรบผดชอบของหวหนาโครงการวจยแตเพยงผเดยว

รหสโครงการ SUT2-204-54-12-05

รายงานการวจย

การพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ (Ontology Development for Thai Herbal Medicine Recorded

in Ancient Documents)

คณะผวจย

หวหนาโครงการ อาจารย ดร.นศาชล จำนงศร สาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศ

สำนกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร

ไดรบทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ปงบประมาณ พ.ศ. 2554 ผลการวจยเปนความรบผดชอบของหวหนาโครงการวจยแตเพยงผเดยว

มกราคม 2563

ก

กตตกรรมประกาศ

ผวจยตองขอขอบคณมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร เปนอยางยงทไดสนบสนนเงนอดหนนการวจยประจาปงบประมาณ พ.ศ. 2554 ใหกบโครงการวจยน ซ งเปนสวนสนบสนนท สาคญยงในการพฒนาผลงานวจยเพอสรางองคความรและพฒนานวตกรรม ซงจะนำใหประโยชนตอสงคมและประเทศชาตตอไป ขอขอบพระคณนกภาษาโบราณ หมอยาพนบาน ผเชยวชาญดานยาสมนไพร ในการใหคำปรกษาและชวยตรวจสอบความถกตองของเนอหา และขอขอบคณนกศกษาในทปรกษาของผวจยไดแก นางสาววรงคพร คณาวรงค นางสาวภสรรว วงศวรสรชช นางสาวจตรพศธน มวงแกว และนางสาวจนตนา พลศร ทชวยรวบรวมและวเคราะหขอมลจนการวจยนสำเรจลลวงไดดวยด

นศาชล จำนงศร

ข

บทคดยอ

งานวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาออนโทโลยสำหรบสบคนความรดานยาสมนไพรของไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณ แบงการดำเนนงานวจยเปน 3 ระยะ ดงน ระยะท 1 การศกษาขอมลเบองตนเพ อนำมาเปนขอมลพ นฐานในการกำหนดคณลกษณะของออนโทโลย ประกอบดวย (1) การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรไทยของผใช โดยการสมภาษณ นกวชาการดานยาสมนไพรและแพทยแผนไทย และหมอยาพนบานจำนวน 10 คน (2) การศกษาโครงสรางเนอหาขององคความรดานยาสมนไพรจากเอกสารโบราณ ทำการศกษาจากตำรายาทไดรบการปรวรรตแลว ในชดของตำรายาวดมหาชยทมการตพมพเผยแพรแลวจำนวน 5 เลม ระยะท 2 การจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ โดยนำผลทไดจากการศกษาระยะท 1 มาจดหมวดหมความร ระยะท 3 การพฒนาออนโทโลย โดยการนำหมวดหมความรทไดในระยะท 2 มาใชในการออกแบบคลาส และความสมพนธระหวางคลาส แลวพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรของไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณโดยใชโปรแกรมโปรทเจ (Proté gé ) รน 3.5 จากนน ทำการประเมนออนโทโลย โดยแบงการประเมนเปน 2 สวน คอ (1) การประเมนความเหมาะสมของโครงสรางออนโทโลยโดยผเชยวชาญ 3 ทาน ตามแบบประเมนทสรางขน และ (2) การประเมนประสทธภาพการคนคนขอมลเพอทดสอบ หาคาความแมนยำ คาความระลก และคาเอฟเมเชอร

ผลการวจยพบวา ออนโทโลยยาสมนไพรของไทยทบ นทกไวในเอกสารโบราณทพ ฒนาขนประกอบดวย คลาสหลกจำนวน 12 คลาส ไดแก คลาสยาสมนไพร คลาสเภสชวตถ คลาสรสยา คลาสวธเตรยมยา คลาสวธปรงยา คลาสวธใชยา คลาสผลขางเคยง คลาสขอควรระวง คลาสคาถา คลาสโรค คลาสคน และคลาสคมภรใบลาน และประกอบดวยความสมพนธระหวางคลาส จำนวน 23 ความสมพนธ โดยผลการประเมนในภาพรวมพบวา โครงสรางออนโทโลยสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณมความเหมาะสมในระดบมาก โดยมคา X = 4.13 และ คา S.D. = 0.40 และผลการประเมนประสทธภาพการคนคนขอมลมคาความแมนยำเฉลยท X = 0.98, คาความระลกเฉลยท X = 0.98, และคาเอฟเมเชอรเฉลยท X = 0.98

ค

ABSTRACT

The purpose of this research was to develop an ontology for searching Thai herbal medicine recorded in ancient documents. The research consists of 3 main parts. The first part is a defining ontology requirement. The structure of ontology was designed by studying 3 factors as follows, ( 1 ) studying the information behavior and needs of researchers and folk doctors ( 2 ) analyzing the structure of content of Thai herbal medicine and Thai traditional medicine recorded in ancient documents. The data were collected from the published transliterate versions of traditional palm leaf manuscripts, Tamraya Wat Mahachai ( ต ำ ร าย า ว ดมหาช ย ) 5 volumes. The second part is organizing the knowledge of herbal medicine recorded in ancient documents, the result of first part studied was used to design the taxonomy. The third part is an ontology development. The result of first and second part studied was used to design classes and relations between classes. The ontology was developed by using Protégé 3.5. The evaluation of ontology is divided into two parts. The first is the evaluation of the ontology structure done by 3 experts, using the evaluation form. The second is the evaluation of retrieval performance by using precision, recall and F-measure.

The results revealed that the Thai herbal medicine recorded in ancient documents ontology has 12 main classes such as Herb, Test, Preparation, Pharmacy, Method, Effect, Caution, Spell, Symptom, Human and Bailan. Relations between classes has 23 relations. The appropriateness of the structure of a developed ontology was average X = 4.13, and S.D = 0.40. The results of retrieval performance evaluation were average of precision = 0.98, average recall = 0.98, and average F-measure = 0.98

ง

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ ........................................................................................................................ ก บทคดยอภาษาไทย ...................................................................................................................... ข บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................................. ค สารบญ ......................................................................................................................................... ง สารบญตาราง .............................................................................................................................. ฉ สารบญภาพ ................................................................................................................................. ช บทท 1 บทนำ

ความสำคญและทมาของปญหาการวจย .......................................................................... 1 วตถประสงคของการวจย ................................................................................................. 5 คำถามนำการวจย ............................................................................................................ 6 ขอบเขตของการวจย ........................................................................................................ 6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ............................................................................................... 6 คำอธบายศพท ................................................................................................................. 6

บทท 2 ปรทศนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ เอกสารโบราณ ................................................................................................................. 8 ยาสมนไพร .................................................................................................................... 18 ออนโทโลย ..................................................................................................................... 26 งานวจยทเกยวของ ........................................................................................................ 35

บทท 3 วธดำเนนการวจย การศกษาขอมลเบองตน ................................................................................................ 38 การจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ ............................... 39 การออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ .................. 40

บทท 4 ผลการวจย ผลการศกษาขอมลเบองตนสำหรบการออกแบบออนโทโลยยาสมนไพร ทบนทกไวเอกสารโบราณ............................................................................................... 43 ผลการจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ .......................... 47 ผลการออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ ................. 48

จ

สารบญ (ตอ)

บทท 5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ สรปผลการวจยและการอภปรายผล............................................................................... 59

ขอจำกดของการวจย ..................................................................................................... 62 การประยกตใชผลการวจย ............................................................................................. 63 ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป .................................................................................. 63

บรรณานกรม.............................................................................................................................. 65 ภาคผนวก .................................................................................................................................. 71 ประวตผวจย ............................................................................................................................ 118

ฉ

สารบญตาราง ตารางท หนา

3.1 ขอมล 4 ประเภททแตกตางกน ………………………………………………………………………………….. 42 4.1 โครงสรางคลาสและลำดบชนอนกรมวธานยาสมนไพร ……………………………………………..…... 47 4.2 คลาสและรายละเอยดของคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพร …………………………………….… 49 4.3 ความสมพนธระหวางคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพร ………………………………………….….. 50 4.4 คณสมบตของชนดขอมลของคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ... 51

4.5 การประเมนออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณโดยผเชยวชาญ………………………55 4.6 ตวอยางภาษาสปาเกลทใชสอบถาม......................................................................................... 57 4.7 ตวอยางผลการประเมนประสทธภาพการคนคนขอมล…………………………………………..……… ..58

ช

สารบญภาพ

รปท หนา 2.1 ตวแบบการพฒนาออนโทโลยตามวธการของ Uschold ………………………………………….……….. 30 2.2 ขนตอนของการพฒนาออนโทโลยของ Noy and McGuinness …………...………………..………… 31 2.3 ขนตอนของการพฒนาออนโทโลย…………………………………………………………………………………….32 2.4 ตวแบบการพฒนาออนโทโลยสำหรบสมนไพรไทย …………………………………………………………... 33 2.5 กรอบแนวคดการวจย ………………………………………………………….......…………..……………………... 37

4.1 ความสมพนธระหวางคลาสในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ..................... 54 4.2 คาความแมนยำ คาความระลก และเอฟเมเชอร…………………………………………………………….…. 58

บทท 1

บทนำ

1.1 ความสำคญและทมาของปญหาการวจย นโยบายประเทศไทย 4.0 ไดมงเนนการพฒนาประเทศดวยเทคโนโลยดจทลทนำมาตอยอดนวตกรรมบนพนฐานความเขมแขง 2 ดาน ไดแก ความหลากหลายทางชวภาพ และความหลากหลายทางวฒนธรรม โดยองคประกอบพนฐานทสำคญทสรางความเขมแขงในการพฒนาประเทศไทย คอ ความรภมปญญาทองถน ซงเปนองคความรทมการสรางสรรค สงสม และสบทอดจากบรรพบรษอยางตอเนองจนถงปจจบน นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 เปนตนมา ภมปญญาทองถนถกกำหนดใหเปน “จดแขง” ประการหนงของประเทศทสามารถนำไปใชประโยชนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของชาต สามารถนำมาสรางใหเกดมลคาเพมทางเศรษฐกจและเปนทยอมรบในตลาดโลก เชน ภมปญญาทองถนดานการแพทยพนบาน ภมปญญาทองถนดานอาหาร และภมปญญาทองถนงานฝมอหตถกรรม เปนตน ซงสามารถนำมาปรบใชเพอขยายตลาดสนคาเพอสขภาพและการใหบรการอาหารดานสขภาพสำหรบผสงอายซ งมจำนวนเพ มมากข นในสงคมปจจบน และกลม ผรกสขภาพในประเทศทพฒนาแลว ทงน เนองจากภมปญญาทองถนเปนองคความรทมการส งสมมาอยางเปนปกแผนจากการสงเกต การวเคราะห การสงเคราะห มการพฒนาและปฏบตสบตอกนมาเปนเวลานานเพอใชแกปญหาและพฒนาชวตใหเปนสขในแตละทองถนตามแตละยคสมย ภมปญญาทองถนจงมความหลากหลายและสอดคลองกบวถชวตในทกมตของคนในสงคมไทย ดงนน หาก ภมปญญาทองถนเหลานไดรบการศกษา วจยและพฒนาอยางเหมาะสมจนสามารถนำไปใชไดอยางกวางขวางทวไป จะกอใหเกดประโยชนตอการพฒนาประเทศในทกดาน สบเนองมาถงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554) ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559) และฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) ไดนำภมปญญาทองถนมาไวในการกำหนดยทธศาสตรการสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ โดยสนบสนนการนำภมปญญาและวฒนธรรมทองถนมาใชในการสรางคณคาของสนคาและบรการ สรางความรวมมอกบภาคเอกชนในการลงทนสรางอาชพและรายไดแกชมชน และในยทธศาสตรการปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดลและย งยน ไดใหความสำคญกบการสรางเครอขายวสาหกจชมชน บนรากฐานภมปญญาทองถ นอนประกอบดวยความหลากหลายของวฒนธรรมไทย และความ

2

หลากหลายทางชวภาพ ผนวกกบองคความรสมยใหมและเทคโนโลยดจทลเพอสรางสนคาและบรการทมคณภาพและมลคาสง “ทำนอยไดมาก” ตามนโยบายประเทศไทย 4.0 เอกสารโบราณเปนคลงความรและภมปญญาอนหลากหลายของประเทศไทย ความรทบนทกไว อาท การรกษาโรค การเกษตร ดาราศาสตร โหราศาสตร การปกครอง ประเพณพธกรรม โอวาทคำสอน ความเชอ พทธศาสนา วรรณคด นทานพนบาน รวมทงเรองราวและเหตการณของยคสมยทมสรางเอกสารน น ๆ นอกจากน ยงถอไดวาเปนหลกฐานช นสำคญของวฒนธรรมดานภาษาและ การร หนงสอในอดต เอกสารโบราณจงถอไดวาเปนเอกสารชนตนท มความสำคญตอวงวชาการ เปนอยางมาก นอกจากน ยงมคณคาในความเปนศลปวตถ เอกสารโบราณทไดรบการสำรวจโดยหอสมดแหงชาตจะไดรบการขนทะเบยนโดยกรมศลปากรเปนวตถโบราณ เปนสมบตของชาต และเปนความทรงจำของคนในชาตน น ๆ ในระดบนานานชาต ป ค.ศ. 2008 องคการการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) ไดใหความสำคญกบเอกสารใบลานซงเปนเอกสารโบราณประเภทหนงวา เปนมรดกดานเอกสารทบนทกความทรงจำของโลก ควรไดรบการอนรกษและสงวนรกษาเพอใหประชาชนทวไปสามารถเขาถงองคความรตาง ๆ ทบนทกไวในเอกสารโบราณ และไดบรรจโครงการสงวนรกษาเอกสารใบลานเปนหนงในโครงการ UNESCO's Memory of the World (UNESCO, 2008) และในกลางปค.ศ. 2017 สมาพนธสมาคมหองสมดนานาชาต หรอ IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions) ไดดำเนนการจดใหมการประชมเชงปฏบตการในระดบภมภาคเอเชยใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใตในการกำหนดมาตรฐานเมทาดาทาสำหรบเอกสารใบลาน (IFLA PAC Center, 2017) ซงเปนเอกสารโบราณทมมากทสดในภมภาคน นอกจากน ทประชมยงไดเสนอแนะใหจดทำเมทาดาทาใหเอกสารโบราณประเภทอน ๆ ดวย ทงนเพอใหสามารถเชอมตอองคความรจากเอกสารโบราณประเภทตาง ๆ รวมกนได องคความรทสำคญดานหนงทบนทกไวในเอกสารโบราณและไดรบความสนใจทงจากนกวจยในประเทศแถบเอเชยและตะวนตกคอ องคความร ดานแพทยแผนไทย ไดแก สมนไพร ตำรบยา ยาพนเมอง ยาแผนโบราณ เวชศาสตร และยาสมนไพร ซงการแพทยแผนไทยเปนวชาชพหนงทเกยวของกบสขภาพของคนไทยทมความสำคญและอยคกบสงคมไทยมาตงแตอดต มความเฉพาะในสงคมไทย เปนการแพทยทอาศยความรและภมปญญาของคนไทยทไดทดลองปฏบตจรงแลวไดผล จงสะสมถายทอดสบตอกนมา (สนน ศภธรสกล, 2548) สำหรบนยามของยาสมนไพร ในพระราชบญญตยา พ.ศ. 2510 ไดระบวา "ยาสมนไพร หมายความวา ยาทไดจากพฤกษาชาต สตว หรอแรธาต ซงมไดผสม ปรง หรอ แปรสภาพ” มความสำคญในแงของการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรค (สำนกงานคณะกรรมการกฤษฎกา, WWW, 2510) นบจากปญหาภาวะเศรษฐกจของไทยในชวงป พ.ศ. 2552 แพทยแผนไทยกลายเปน ภมปญญาไทยอนหนงทไดรบความสนใจจากประชาชนเปนอยางมาก (สถาบนการแพทยแผนไทย ,

3

2552) หลายหนวยงานไดผลกดนใหมการพฒนาองคความร การประชาสมพนธ การสงเสรมและยกระดบบคลากรดานการแพทยแผนไทยใหมประสทธภาพ โดยเปดใหมหลกสตรการเรยนการสอนดานการแพทยแผนไทยโดยศนยฝกอบรมการแพทยแผนไทย ในความควบคมดแลของสถาบนการแพทยแผนไทย ซงไดเปดการเรยนการสอนหลกสตรเภสชกรรมแผนไทย และเวชกรรมแผนไทยตงแตป พ.ศ. 2541 เปนตนมา มจำนวนผเรยนเพมขนอยางตอเนอง และสวนใหญอยในวยแรงงาน คอ 21-45 ป ซงเปนผมวฒปรญญาตรถงรอยละ 56 (สถาบนการแพทยแผนไทย, 2552) โดยจากสถตป พ.ศ. 2562 มสถาบนหรอสถานพยาบาลซงไดรบอนญาตใหถายทอดความรสำหรบการฝกอบรมในวชาชพการแพทยแผนไทยตามพระราชบญญตวชาชพการแพทยแผนไทย พ.ศ. 2556 จำนวนทงสน 86 แหงจากทวประเทศ (สภาการแพทยแผนไทย, 2562) นอกจากน กระแสการดแลรกษาสขภาพดวยระบบการแพทยทางเลอกยงเปนทยอมรบอยางกวางขวางในสงคมปจจบน ดงนน หากภมปญญาดานการแพทยแผนไทยและสมนไพรไทยไดรบการศกษา วจย และพฒนาอยางเหมาะสมจนสามารถนำไปใชไดอยางกวางขวางทวไป จะกอใหเกดประโยชน ทงตอ วงวชาการและตอการพฒนาประเทศ ตามแนวทางการพฒนาประเทศในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ฉบบท 12 (พ.ศ. 2560-2564) และนโยบายประเทศไทย 4.0 โดยจะสนบสนนการนำความหลากหลายทางชวภาพ ภมปญญาทองถนและวฒนธรรมไทย ดานการแพทยแผนไทยมาใชในการสรางคณคาและเพมมลคาของสนคาและบรการ และสรางความรวมมอกบภาคเอกชนในการลงทนสรางอาชพและรายไดแกชมชน เชน การปลกพชสมนไพร การผลตยาสมนไพร การผลตเครองดมสมนไพร การผลตอาหารเพอสขภาพ การผลตเครองอปโภคทมสวนประกอบของสมนไพร เปนตน อนจะนำมาซงการสรางความเขมแขงใหกบเครอขายชมชนบนรากฐานของความรสมยใหม ภมปญญาทองถนและวฒนธรรมไทย เพอสรางสนคาและบรการทมคณภาพและมลคาสง เปนการพฒนาองคความรของไทยสระดบนานาชาต และสนบสนนใหประชาชนเกดการพงตนเองและชมชนมความเขมแขงอยางยงยน อยางไรกด การเขาใจและเขาถงองคความรดานการแพทยแผนไทยและสมนไพรไทยไมใชเรองงายนก เนองจากยงขาดการจดระบบองคความรดานนอยางเปนทางการ จากรายชองานวจยทจดทำโดยสถาบนแพทยแผนไทยตงแตป พ.ศ. 2540-2551 จะเนนทการ ศกษาสรรพคณของสมนไพรและความเปนพษ สมนไพรทใชรกษาหรอปองกนโรคใดโรคหนง ตำหรบยารกษาโรคใดโรค วธการรกษาดวยสมนไพรแตละชนด และการบรณาการความร ดานการแพทยแผนไทย และบคลากรการแพทยแผนไทย แตยงขาดการศกษาเพอการจดระบบองคความรด านการแพทยแผนไทยแบบ องครวม ทำใหการเขาถงองคความรและการทำความเขาใจเพอนำมาใชประโยชนยงคงทำไดยาก แมหลายหนวยงานจะมการพฒนาฐานขอมลเพอจดเกบองคความรดานยาสมนไพรและการแพทยพนบาน แตยงขาดการเชอมโยงองคความรแตละสวนเขาดวยกน อกทงยงมการใชคำศพททตางกนทำ

4

ใหนกวจยดานยาสมนไพรและแพทยแผนไทยยงคงเขาถงความรและแลกเปลยนความรเรองนไดยาก เชนเดยวกบประชาชนทวไปทสนใจการดแลรกษาสขภาพดวยตนเองดวยยาสมนไพรกประสบปญหาดานความหลากหลายของชอเรยกและสรรพคณ ตลอดจนวธการนำไปใชเชนเดยวกน ขณะทองคความรแหลงใหญดานแพทยแผนไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณ มอปสรรคในการเขาถงทงดานอกษร ภาษา ทเปนอกษรและภาษาโบราณ อกทงยงเปนภาษาถนทมความแตกตางกนในแตละภมภาคของประเทศ นอกจากน ในตำรายาโบราณสวนใหญยงไมมการระบยคสมยไวในเอกสาร ดงนน ในการถายถอดและแปลความหมาย ตองอาศยนกภาษาโบราณหรอผรดานอกษรและภาษาโบราณในแตละทองถน อกทงยงตองอาศยหมอยาพนบานในทองถนนน ๆ มาชวยในการอานแปลและตรวจสอบความถกตองของเนอหา โดยเฉพาะชอสมนไพร วธการเตรยม วธการปรง และวธการใช ทอาจมความคลาดเคลอน เนองจากยคสมยและถนกำเนด เชน สมนไพรทมชอเดยวกน อาจหมายถงสมนไพรคนละตว เมออยตางทตางเวลา เชนเดยวกนกบปรมาณการใชและสรรพคณ อาจแตกตางกนไปตามถนกำเนดของสมนไพร เปนตน ดงนน เพอความถกตองของขอมลผใชหรอผทศกษาอาจตองตรวจสอบกบเอกสารโบราณตนฉบบ ในสวนของการเขาถงเอสารโบราณตนฉบบดวย เมทาดาทา ปจจบนยงไมเออตอการเขาถงในเนอหาในระดบเฉพาะเจาะจง การเขาถงตำรายาทบนทกไวในเอกสารโบราณจะเขาถงโดยใชชอเรอง ซงสวนใหญในการลงทะเบยนเอกสารนกภาษาโบราณมกจะกำหนดชอเอกสารใหเพยงวา “ตำรายา” หรอ “ตำรายา คาถา โหราศาสตร” หรอใหหวเรองวา “ตำรายา” โดยยงไมมการแบงหมวดหมยอยของเนอหา (Chamnongsri, 2009) ซงตำรายาโบราณมกมคาถากำกบตงแตกระบวนการเกบยา การเตรยมยา และการใชยา ทงนยงไมทราบแนชดวาคาถาดงกลาวมความสมพนธกบกระบวนการเหลานอยางไร ในป พ.ศ. 2554 ศวนาถ นนทพชย ไดทำการศกษากรอบแนวคดระบบการจดระบบความรดานการแพทยแผนไทย โดยทำการศกษาจาก หนงสอ ตำรา รายงานวจยดานการแพทยแผนไทยท สมตวอยางมาจากหองสมดดานแพทยแผนไทยจำนวน 4 แหง สามารถจดหมวดหมและจดโครงสรางความรดานการแพทยแผนไทยไดเปน 13 หมวด คอ ความรทวไปทางการแพทยแผนไทย โรคและอาการของโรค ทฤษฏทางการแพทยแผนไทย สมนไพร ยาแผนไทย เภสชกรรมไทย เวชกรรมแผนไทย การคลอด การนวด การแพทยพนบาน การดแลรกษาสขภาพแผนไทย ระบบสขภาพแผนไทย และการแพทยทางเลอก โดยมหมวดโรคและอาการของโรค เปนความรหลกทเชอมโยงกบเนอหาความรเกยวกบกระบวนการรกษาโดยการใชยา คอ หมวดยารกษาโรค หมวดสมนไพร หมวดเภสชกรรมไทย และความรเกยวกบกระบวนการรกษาโดยไมใชยา คอ หมวดเวชกรรมแผนไทย หมวดการคลอด หมวดการนวด ซงหนวยงานทใหบรการสารสนเทศดานแพทยแผนไทยสามารถนำไประยกตใชเพอจดระบบสารสนเทศในหนวยงาน และเสนอแนะใหนำกรอบแนวคดนไปจดทำหวเรองเฉพาะดาน

5

การแพทยแผนไทย (Subject Heading) จดทำเปนออนไทโลยดานการแพทยแผนไทย (Ontology) เพอประโยชนดานการสบคนและเขาถงความรเฉพาะดานการแพทยแผนไทย วธการออนโทโลย (Ontology Approach) เปนวธการในการนยามความหมายอยางเปนทางการใหกบแนวคดใด ๆ โดยการกำหนดคณลกษณะทชดเจนใหกบแนวคด (Gruber, 1993) และมการนำมาใชอยางกวางขวางในการรวบรวมและวเคราะหสารสนเทศบนเครอขายคอมพวเตอร (Kashyap, 1999) โดยโปรแกรมคอมพวเตอรจะแปลคำถามหรอความตองการของผใชโดยองจากออนโทโลยของเนอหาแตละดาน (Domain Specific Ontology) เพอทำการสบคนขอมลและทำการแลกเปลยนขอมลกบแอพพลเคชนอน การพฒนาออนโทโลยจะชวยใหการแลกเปลยนองคความรเรองใดเรองหนงระหวางคนในกลมเดยวกน เชน นกวจยกบนกวจย หรอ การถายทอดองคความรระหวางกลม เชน นกวจยกบประชาชนทวไปสามารถทำได งานวจยนมงเนนพฒนาออนโทโลยสำหรบสบคนความรดานยาสมนไพรของไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณ ทงน เพอสงเสรมและเพมประสทธภาพในการสบคนและการเขาถงองคความรดานนทบนทกไวในเอกสารโบราณซงเปนแหลงขอมลสำคญขององคความรดานยาสมนไพรไทย โดยการเชอมโยงองคความรดานแพทยแผนไทยและองคความรดานยาสมนไพรทพบในเอกสารโบราณ และเชอมโยงไปยงเอกสารโบราณตนฉบบทเปนแหลงขอมล ซงเมทาดาทาของเอกสารโบราณทใหขอมลเก ยวกบโครงสรางทางกายภาพและบรบทในการสรางเอกสารสามารถนำมาใชในการอธบายยาสมนไพรในมตตาง ๆ เชน เอกสารตางฉบบทมาจากตางสถานทอาจมตำรบยา สวนประกอบ วธการปรงยา หรอ วธการใชทแตกตางกน นอกจากน ยงชวยในการตรวจสอบทมาของสมนไพรและตำหรบยาไดอกทางหนง โดยเปาหมายของการพฒนาออนโทโลยในครงนอยทการทำใหนกวชาการ นกวจย และบคคลทสนใจ สามารถเขาถงองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณใหไดมากท ส ด สามารถเรยนรรวมกน สามารถตอยอดในการเชอมโยงองคความร ดานยาสมนไพรไทยกบวทยาการและเทคโนโลยสมยใหมรวมทงตำรบยาสมนไพรของชาตอน ในขณะเดยวกนออนโทโลยทพฒนาขนจะสามารถพฒนาเปนมาตรฐานในการจดระบบองคความรดานยาสมนไพรของไทยเพอใชรวมกนในหนวยงานทเกยวของ รวมทงการแลกเปลยนความรกบประเทศอน ๆ ทมการรกษาโรคและอาการดวยยาสมนไพรและการแพทยพนบานตอไป

1.2 วตถประสงคของการวจย เพอพฒนาออนโทโลยสำหรบสบคนความรดานยาสมนไพรของไทยทบนทกไวเอกสารโบราณ

6

1.3 คำถามนำการวจย ออนโทโลยสำหรบสบคนความรดานยาสมนไพรของไทยทบนทกไวเอกสารโบราณควรมลกษณะอยางไร

1.4 ขอบเขตของการวจย 1.4.1 การศกษาครงน ทำการศกษาจากเอกสารใบลานทรวบรวมโดยโครงการอนรกษเอกสารใบลาน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม โดยจะทำการศกษาตำรายาทปรวรรตแลว ในชดของตำรายาวดมหาชยท ไดร บการตพมพเผยแพรแลว จำนวน 5 เลม ทงน เนองจากเอกสารใบลานเปนเอกสารโบราณทพบมากทสดและมการบนทกตำรายาไวคอนขางมาก อกทงขอจำกดดานภาษาคอ ในเอกสารโบราณจะบนทกดวยอกษรและภาษาโบราณหลายรปแบบ และบนทกดวยภาษาถนปนกบภาษาบาล การปรวรรตตองใชเวลาและงบประมาณมาก ดวยขอจำกดดานเวลาและงบประมาณ ดงนน การวจยนจงใชขอมลจากเอกสารฉบบปรวรรตชดนเทานน 1.4.2 เนองจากตำรายาเปนตำราโบราณจารขนโดยหมอยาพนบาน ดงนน จงตองอาศยผ เช ยวชาญซ งไดแก นกภาษาโบราณจากหอสมดแหงชาต และโครงการอนรกษใบลานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม และหมอยาพนบานเปนผ ชวยในการอานและตรวจสอบเนอหา ดงนน การวเคราะหเนอหาจงอาจทำไดไมดเทาทควรในบางประเดน

1.5 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.5.1 ไดออนโทโลยยาสมนไพรของไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณ 1.5.2 ไดแนวทางในการพฒนาระบบการสบคนยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ

1.6 คำอธบายศพท 1.6.1 ยาสมนไพร หมายถง ยาทไดจากพฤกษาชาต สตว หรอแรธาต ซงมไดผสมปรง หรอแปรสภาพ มความสำคญในแงของการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรค (สำนกงานคณะกรรมการกฤษฎกา, WWW, 2510) 1.6.2 เอกสารโบราณ สำหรบงานวจยนหมายรวมเฉาะ เอกสารใบลานทรวบรวมขอมลความรดานยาสมนไพรไทย ซงไดทำการปรวรรตและตพมพเผยแพรโดยโครงการอนรกษใบลาน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม 1.6.3 ออนโทโลย หมายถง แนวคดท ใชในการบรรยายความร อยางมขอบเขต โดยการกำหนดคณสมบตทเกยวของกบแนวคดและกำหนดลกษณะความสมพนธ แสดงเปนรปแบบโครงสราง

7

ลำดบชน (Hierarchical Data Structure) และมการจดกลมความรในรปแบบแมกบลก (Parent-Child) โดยใชภาษา OWL (Web Ontology Language) ในการบรรยายโครงสรางองคความร

8

บทท 2

ปรทศนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ

การวจยเรอง การพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรท บนทกไวเอกสารโบราณ ไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ เพอใชเปนแนวคดในการออกแบบกระบวนการวจย ดงน 2.1 เอกสารโบราณ 2.1.1 ประเภทของเอกสารโบราณ 2.1.2 ความสำคญของเอกสารโบราณ 2.1.3 องคความรทบนทกไวในเอกสารโบราณ 2.1.4 องคความรดานแพทยแผนไทยและตำรายาทบนทกไวในเอกสารโบราณ 2.2 ยาสมนไพร 2.2.1 หลกการปรงยาสมนไพร 2.2.2 เภสชกรรมไทย 2.2.3 เวชกรรมไทย 2.3 ออนโทโลย 2.3.1 โครงสรางของออนโทโลย 2.3.2 ระดบความเปนทางการของออนโทโลย 2.3.3 ภาษาในการนยามออนโทโลย 2.3.4 กระบวนการในการพฒนาออนโทโลย 2.3.5 วธการในการกำหนดนยามของแนวคด 2.3.6 เครองมอในการพฒนาออนโทโลย 2.4 งานวจยทเกยวของ

2.1 เอกสารโบราณ เอกสารโบราณในประเทศไทย สามารถจำแนกไดเปน 3 ประเภท คอ เอกสารใบลาน สมดไทย และ จารก เปนมรดกดานความทรงจำของคนในประเทศ โดยบรรพบรษไดบนทกองคความร เรองราว เหตการณตาง ๆ ไวเพอถายทอดใหกบคนรนหลง ซงเอกสารแตละประเภทจะทำหนาทแตกตางกนไป นอกจากน อกษรและภาษาทใชในการบนทกจะแตกตางกนไปตามทองถนและยคสมย เอกสารโบราณจงเปนมรดกทางวฒนธรรมทควรไดรบการเผยแพรส ชนรนหลงเพอสามารถนำ

9

ภมปญญาของบรรพบรษมาประยกตใชกบองคความรในปจจบน เพอใหภมปญญาของชาตไดรบการสบทอดและตอยอดองคความรใหเจรญงอกงามอยางยงยนตอไป 2.1.1 ประเภทของเอกสารโบราณ

1) เอกสารใบลาน หรอ หนงสอใบลาน หรอ คมภรใบลาน คอเอกสารโบราณประเภทหนง สรางขนจากใบของตนลาน ใบลานเมอตากแดดใหแหงจะมสขาวอมเหลองคลายสงาชาง กอนทจะนำมาจารหรอเขยนดวยเหลกแหลมเปนตวหนงสอลงไปจะตองผานกรรมวธหลายขนตอน การจารตวหนงสอลงบนใบลานจะจารทง 2 ดานของใบ (ดานหนาและดานหลง เชน หนาท 1 และหนาท 2 จะจารสลบหวทายเพอความสะดวกในการพลกอาน) หนาละ 4-5 บรรทด และเมอจะทำใหเปนคมภรหรอหนงสอ จะตองเจาะรและรอยดวยเชอกฟนจากเสนฝายเรยกวาสายสนองเพอรวมใบลานเขาเปนผก ฉะนนคำวา “ผก” จงเปนลกษณะนามของคมภรใบลาน โดยทวไปใบลาน 1 ผกจะม 24 ลาน (48 หนา) คมภรใบลาน 1 ผก อาจมเนอหาเพยงเรองเดยวหรอ หลายเรองหรอบางเรองอาจจบในหลายผก (วรตน อนนาทรวรางกร, 2527; กองแกว วระประจกษ และปยะดา ทาสคนธ , 2537) หนงสอผก หนงสอผก หรอ ลานผก เปนหนงสอใบลานขนาดยาว สวนใหญจะมขนาดประมาณ5 x 50-80 เซนตเมตร จารหนาละ 4-5 บรรทด มมขวาบนบางทจะจารบอกชอเรอง และบอกเลขหนาไวทมมบนซาย เพอปองกนการสบสนเมอจดเรองเขาผก มเชอกรอยกงกลาง 2 ร หรอ รเดยวคอนไปดานซาย หนงสอกอม หรอใบลานทมขนาดสน ยาวประมาณ 25 เซนตเมตร หรอยาวประมาณครงหนงของหนงสอผก หรออาจสนกวาสดแลวแตความเหมาะสมทผสรางตองการ คนโบราณจะใชใบลานบนทกเรองราวและองคความรตาง ๆ อนเกดจากภมปญญาของคนในทองถนเพอใหลกหลานไดศกษาคนควาหาความรและนำมาเปนแนวทางในการประพฤตปฏบต แหลงสำคญทจดเกบคมภรใบลานไวเปนจำนวนมาก ไดแก วด เนองจาก หนงสอใบลานถอเปนคมภรศกดสทธ เปนของสงทตองเกบรกษาไวในปรมณฑลทางศาสนา (สรยา สมทคปต และ พฒนา กตอาษา, 2546) คมภรใบลานทเกบไวในบานของหมอสตรซงเปนผนำในการทำพธกรรมตาง ๆ หรอ หมอยา เมอเจาของเสยชวตไปโดยไมมผ สบทอดญาตจะนำไปถวายวดเพราะถอเปนส งศกด ส ทธ (สมชาย นลอาท, 2544) อกประการหนง คอ ประเพณการสรางหรอการคดลอกคมภรใบลานถวายวด เนองจากคนโบราณเชอวาการสรางคมภรใบลานถวายวดจะไดอานสงสมาก (สมหมาย เปรมจตร , 2544; สมชาย นลอาท, 2544) ประเพณนถอเปนการสบทอดวฒนธรรมการสรางหนงสอใบลานใหมใชอยางไมขาดตอน และเปนการสบทอดองคความรทเปนภมปญญาของทองถนใหคงอยสบมา ดงนน วดจงเปนแหลงสำคญในการรวบรวมและเกบรกษาหนงสอใบลานทเปนภมปญญาของทองถนและเปนแหลงเรยนรทสำคญของคนในชมชน คมภรใบลานจงเปนเอกสารทมจำนวนมากทสดในบรรดาเอกสารโบราณและมอยเปนจำนวนมากในภมภาคเอเชยใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใตในประเทศทมการเผยแพรของพธศาสนา

10

2) สมดไทย เปนเอกสารโบราณอกประเภทหนงทใชกนอยางแพรหลายในอดตในภมภาคเอเชยใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใต ทำจากเปลอกไมชนดตาง ๆ ทสามารถนำมาใชทำเปนกระดาษได เชน เปลอกปอ เปลอกสา เปลอกขอย ใยสบปะรด ทำใหหนาพอสมควร และเปนแผนยาว ๆ ตดตอกนพบกลบมาได มลกษณะเปนรปสเหลยมผนผาใชรองรบการเขยน การชบตวอกษร การเขยนภาพ การเขยนลายเสนตาง ๆ และเขยนไดทง 2 ดาน ทเรยกวา หนงสอสมดขอย เพราะสวนมากใชเปลอกขอยทำเปนกระดาษ เมอคนไทยเปนผคดคนประดษฐขน จงเรยกวาหนงสอสมดไทย ม 2 ส คอ สดำ เพราะยอมกระดาษเปนทดำ จงเรยกวาหนงสอสมดไทยดำ และสขาว เพราะกระดาษไมไดยอมสอะไร เปนธรรมชาต เรยกวาหนงสอสมดไทยขาว (โครงการอนรกษใบลานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม, WWW, มปป.) ภาคใตของประเทศไทยจะเรยกสมดไทยวา หนงสอบด จากการศกษาของ ธนญญา พลสง วศปตย ชยชวย และจฑารตน ชางทอง (2559) จำแนกสมดไทยไดเปน 3 ขนาด คอ ขนาดใหญ (กวาง 21-30 เซนตเมตร ยาว 71 เซนตเมตร) ขนาดกลาง (กวาง 11-20 เซนตเมตร ยาว 34-70 เซนตเมตร) ขนาดเลก (กวาง 6-10 เซนตเมตร ยาว 20-34 เซนตเมตร) เนอหาทบนทกเอาไว เชน นทาน สภาษต คำสอน ความเชอ ฤกษยามโหราศาสตร พระพทธศาสนา ไสยศาสตร เวทมนตคาถา ตำรายา ประเพณ พงศาวดาร ตำนาน กฎหมาย หมายรบสง เปนตน คนยคกอนจดทำขนหรอรบไวเพอใชประโยชนวถการดำรงชวต เชน เพอใชเปนคมอการทำงาน คมอการประกอบพธกรรมสำคญ ๆ ในการดำเนนชวต เปนตนวา พธแตงงาน พธขนบานใหม งานศพ ตลอดจนใชเปนแหลงอางอง หรอใชเพอใหคตชวตและความจรรโลงใจ สมดไทยจงถอเปนเอกสารจดหมายเหต หรอเอกสารประวตศาสตรรปแบบหนง มประโยชนในฐานะเปนมรดกทางวฒนธรรมทควรคาแกการเกบรกษาเอาไวอยางถาวร และสงมอบความรภมปญญาเหลานนใหกบคนรนตอไป

3) จารก คอ เอกสารโบราณทเกดจากการใชเหลกแหลมจารหรอตอกสกดเปนลายลกษณอกษรลงบนวสดเนอแขง เชน ศลา ไม ดนเผา แผนโลหะ จารกมคณคาในฐานะทเปนมรดกทางวฒนธรรมของชาต ในการศกษาวจยดานประวตศาสตร โบราณคด มานษยวทยา ภาษาศาสตร ตลอดจนศาสตรอน ๆ ทเกยวของ ตางถอวาจารกเปนหลกฐานชนตน ทมความแมนยำและนาเชอถอมากทสด และยงสามารถใชเปนแหลงอางองในการตรวจสอบความถกตองของหลกฐานอน ๆ ไดอกดวย เนอหาทบนทกไวในจารกจำแนกได 8 กลม คอ กจกรรมทางศาสนา การพระราชทานสมศกดหรอบรรดาศกด การสรรเสรญกษตรยและพระราชวงศ การบอกชอวตถหรออธบายภาพ หลกธรรมมะคาถาหรอบทสรรเสรญพระเปนเจา สตยประตชญาซงมเนอหาเปนพยานหลกฐานเกยวกบการทำขอตกลงรวมกนของบคคลสองฝายเพอม งใหเกดการกระทำ หรอ ไมใหกระทำสงใดโดยอางสงศกดสทธเพอบนดาลความสขหรอความหายนะ กฎหมาย และอกขรวธหรอแบบเรยนชนตนของคนโบราณ (วศปตย ชยชวย, ลำปาง แมนมาตย, วลาศ ววงศ และนศาชล จำนงศร, 2560)

11

2.1.2 ความสำคญของเอกสารโบราณ จากคณลกษณะของเอกสารโบราณทงสามประเภท จะเหนไดวาเอกสารโบราณเปนมรดกทางวฒนธรรมทมคณคาทงในแงของความเปนศลปวตถและแหลงสารสนเทศขนปฐมภมทบนทกทงเรองราวเหตการณตาง ๆ และองคความรจากบรรพบรษ มความสำคญตอวถชวตคนในทองถนนบแตอดตโดยคนโบราณจะบนทกภมปญญาทกอยางไวในเอกสารโบราณ ซงประชาชนไดใชเปนคมอในการดำเนนชวต อยางไรกด จากการสำรวจเอกสารโบราณในภมภาคตาง ๆ ของประเทศไทยพบวา เอกสารใบลานเปนเอกสารทพบมากทสดถง 1 ใน 3 ของเอกสารทงหมด และยงสำรวจพบเพมอกปละหลายพนผก (ชะเอม แกวคลาย, 2546; สมหมาย เปรมจตต, 2544) และยงมเอกสารใบลานอกจำนวนมากทกระจายจดเกบไวตามวดตาง ๆ ทวประเทศทยงไมไดรบการสำรวจและขนทะเบยนอยางเปนระบบ จากการศกษาวเคราะหเกยวกบความสำคญของเอกสารโบราณอาจสรปไดวา เอกสารโบราณมความสำคญตอสงคมไทยทงในอดตและปจจบนใน 4 ลกษณะ คอ ความสำคญในฐานะทเปน หนงสอของคนในอดต เปนวฒนธรรมทางภาษา เปนสอทใชบนทกวถชวตและความเชอ กฎระเบยบการอยรวมกนและภมปญญาตาง ๆ และเปนแหลงบนทกความร (Chamnongsri, 2009) ดงน

1) ความสำคญในฐานะทเปน “หนงสอของคนในอดต” และ เปนตวอยางชนสำคญของ “วฒนธรรมการรหนงสอในอดต” จากศลาจารกพอขนรามคำแหงมหาราช หรอ ศลาจารกสโขทยหลกท 1 เปนหลกฐานแสดงใหทราบวา ชนชาตไทยมภาษาและอกษรไทยใชเปนของตนเองมาเปนเวลา ชานาน โดยพอขนรามคำแหงไดทรงประดษฐอกษรไทยขนมาเมอป พ.ศ. 1826 (ธวช ปณโนทก, 2549) ในยคกอนหนาการปฏรปหวเมองและการจดการศกษาขนพนฐานแหงชาตในสมยรชกาลท 5 เอกสารโบราณโดยเฉพาะ เอกสารใบลานและหนงสอบดมความสำคญ ในฐานะ “หนงสอ” ทสรางขนจากฐานความร ของคนในชมชนภายใตการกำกบและควบคมของคนในชมชนและถกกำกบดวยจรยธรรมและศาสนธรรม (สรยา สมทคปต และ พฒนา กตอาษา , 2546) ซงผทสามารถอานและใชประโยชนจากหนงสอเหลานไดจะตองเปนผทเคยบวชเรยนมาแลว หรอเปนขาราชการ ซงคนในอดตจะใหการยอมรบและยกยองผรหนงสอในฐานะของผรหรอปราชญ เอกสารโบราณจงเปนตวอยาง ชนสำคญของ “วฒนธรรมการรหนงสอในอดต” ซงผคนใชอกษรหรอภาษาเขยน จาร จารกเรองราว ตาง ๆ ลงในศลา ไม ดนเผา แผนโลหะ สมดไทย และใบลาน โดยเอกสารเหลานจะถกใชท งเปนหลกฐานอางอง ใชในการเรยนการสอนทวดซงเปนแหลงการเรยนรของชมชน (สมชาย นลอาธ, 2544; สรยา สมทคปต และพฒนา กตอาษา, 2546)

2) ความสำคญในฐานะ “วฒนธรรมทางภาษา” การบนทกขอความลงในเอกสารโบราณนน เปนการแสดงถงวฒนธรรมทางภาษาทคนโบราณสรางขนมาใชรวมกนในสงคม มการสบทอดกนตอมาอยางตอเนองและยาวนานซงสะทอนถงเอกลกษณของกลมชนทมลกษณะเฉพาะตว (สมชาย

12

นลอาธ, 2544) ตวอยางเชน การบนทกภาษาอสานในเอกสารใบลานจะไมมการลงรปวรรณยกต ผ อานตองผนเองเพ อหาความหมายของคำตามบรบทขางเคยง ซ งปราชญชาวอสานกลาววาลกษณะเฉพาะนเปนทมาของคำวา “หนงสอหนงหา” คอ ผอานตองผนเสยงวรรณยกตเองเพอคนหาความหมายจากตวหนงสอทจารไว เนองจากภาษาอสานในแตละทองถนนนออกเสยงตางกน ในสวนของรปแบบตวอกษรนน กอนทระบบโรงเรยนแบบปจจบนจะไดแพรเขามาสภมภาคอสาน ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) นน ชาวอสานไดศกษาตวอกษรทองถน ซงมอย สองแบบคอ อกษรตวไทยนอย (ลกษณะคลายอกษรลาวปจจบน) และอกษรตวธรรมอสาน (ลกษณะคลายอกษรธรรมลานนา) ซงตวอกษรทงสองรปแบบน เปนอกษรทใชกนอยางกวางขวางในภมภาคอสาน รวมถงสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว แตเมอมการประกาศใชพระราชบญญตประถมศกษา พ.ศ. 2464 ชาวอสานไดมโอกาสศกษาอกษรไทยปจจบน ความสนใจอกษรทองถนจงลดนอยลงท งตวธรรมและตวไทยนอย จนปจจบนนหาผ ท อาน -เขยนอกษรทองถ นไดนอยมาก (ธวช ปณโณทก, 2546) อยางไรกด ระยะหลงมหาวทยาลยในภาคอสานไดมการเปดสอนภาษาทองถนอสานเพอการศกษาวรรณกรรมทองถนทบนทกดวยภาษาโบราณ ทำใหวฒนธรรมดานภาษาไดรบการสบทอดอกครง

3) ความสำคญในฐานะเปนสอทใชบนทกวถชวตและความเชอ กฎระเบยบการอยรวมกนและภมปญญาตาง ๆ ของคนในแตละยคสมยและมการพฒนาเปลยนแปลงเรอยมาตามสภาพสงคม เศรษฐกจ และการปกครองทเปลยนแปลงไป ซงเรองราวเหลานมคณคาตอการศกษาทางดานสงคม วฒนธรรม ประเพณ การปกครอง และเศรษฐกจของคนในแตละทองถ น โดยเอกสารใบลาน ถกนำมาใชเปนสอบนทกขอมลมากวา 500 ป (วณา วสเพญ และคณะ , 2546) ขณะทจารกลายสอไทยสรางข นมานานกวา 700 ป เอกสารโบราณจงเปนเสมอนกระจกสะทอนใหเหนภมหลงและพฒนาการทางประวตศาสตรของคนไทยไดเปนอยางด

4) ความสำคญในฐานะแหลงบนทกความร เอกสารโบราณเปรยบเสมอนเปนคลงความรของคนในอดต ทบรรพบรษไดบนทกเรองราว และความรตาง ๆ ทไดรบการสบทอดจากผรและ ปราชญชาวบานดาน ตาง ๆ ในแตละยคสมย ซงเรองราวทบนทกในเอกสารโบราณจะเกยวของกบเหตการณสำคญ จารตประเพณ พธกรรมทเกยวของกบวถชวตและการประกอบอาชพ ซงผสมผสานระหวางความเชอแบบศาสนาพทธกบความเชอดงเดมดานผสางเทวดา (สภณ สมจตศรปญญา, 2544) เอกสารโบราณจงเปนเสมอนระบบการสบสานวฒนธรรมและกระบวนการเรยนรจากประสบการณและความร ท ส งสมมาของบรรพชนทไดทำสบทอดกนมาในระดบชาวบาน เปนคลงความรและเอกสารอางองเพอการสบทอดวฒนธรรมทชาวบานทกคนเปนเจาของ และเปนวรรณกรรมทองถนทมสวนในการบนทกและปลกฝงทศนะของปราชญชาวบานไดเปนอยางด (เอกวทย ณ ถลาง, 2544)

13

จะเหนไดวา เอกสารโบราณนน นอกจากจะเปนมรดกทางวฒนธรรมแลว ภมปญญาของบรรพบรษทบนทกไวในเอกสารโบราณยงสามารถนำมาใชเพอสรางความเขมแขงใหกบชมชนและสงคมใหสามารถพงพาตนเองไดทางดานเศรษฐกจ โดยการนำภมปญญาและวฒนธรรมทองถนมาประยกตใชรวมกบวทยาศาสตรและเทคโนโลยสมยใหมในการสรางสรรคคณคาของสนคาและบรการใหมมลคาสงขน เพอปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดลและยงยน เปนรากฐานทมนคงของการพฒนาประเทศตอไป 2.1.3 องคความรทบนทกในเอกสารโบราณ หอสมดแหงชาตไดจำแนกหมวดหมเนอหาของเอกสารโบราณออกเปน 13 หมวด โดยจำแนกคละกนไปทงตามเนอหาและประเภทเอกสาร โดยในหมวดตำราไดจำแนกหมยอยตามเนอหาของตำรา และในหมวดวรรณคดไดทำการจำแนกหมยอยตามลกษณะคำประพนธ ดงน 1. หมวดกฎหมาย 2. หมวดจดหมายเหต 3. หมวดหมายรบสง 4. หมวดพงศาวดาร 5. หมวดตำรา 5.1 หมตำราภาพ 5.2 หมตำราสตวศาสตร 5.3 หมตำราโหราศาสตร 5.4 หมปฏทนโหรและปมปฏทน 5.5 หมตำรายทธศาสตร 5.6 หมตำราไสยศาสตร 5.7 หมตำราเบดเตลด 5.8 หมตำราแปรธาต 5.9 หมตำราเวชศาสตร 5.10 หมตำราดาราศาสตร 6. หมวดตำนาน 7. หมวดพระราชพธ 8. หมวดธรรมคด 9. หมวดอกษรศาสตร

14

10. หมวดประวต 11. หมวดคณตศาสตร 12. หมวดวรรณคด

12.1 หมกลอนบทละคร 12.2 หมกลอนอาน 12.3 หมกลอนเพลงยาว 12.4 หมกลอนสภาษต 12.5 หมโคลง 12.6 หมฉนท 12.7 หมกาพยกลอนสวด 12.8 หมราย 12.9 หมลลต 12.10 หมกลอนนราศ 12.11 หมกลอนปฏพากษ 12.12 หมรอยแกว 13. หมวดจารก เมอวเคราะหจากกลมความรทกำหนดไวในระบบพบวา ยงมขอจำกดคอ ระบบการจดระบบหมวดหมความรในเอกสารโบราณทมอยในปจจบนไมคลอบคลมเนอหาความรในเอกสารโบราณไดทงหมด นอกจากนในแตละหมวดความรทกำหนดไวยงไมมคำอธบายขอบเขตความรอยางละเอ ยด และครอบคลม และยงไมมการแบงเปนหมวดยอย และหมยอยไดละเอยดเทาทควร จงทำใหการจดหมวดหมความรไมละเอยดเพยงพอ สงผลตอการสบคนและเขาถงไดยาก ป พ.ศ. 2552 นศาชล จำนงศร (Chamnongsri, 2009) ไดทำการศกษาเอกสารใบลานเพอจดทำเมทาดาทาสำหรบการจดการเอกสารใบลานทอยในรปดจทล โดยศกษาจากเอกสารใบลานทจดเกบ ณ หอสมดแหงชาตเฉลมพระเกยรต ร.9 จงหวดนครราชสมา พบวา เนอหาทบนทกไวในเอกสารใบลานรอยละ 70 บนทกเนอหาดานพระพทธศาสนา และรอยละ 30 บนทกเนอกาดาน ภมปญญาทองถน และไดจำแนกเนอหาทบนทกไวในเอกสารใบลานออกเปน 8 กลม ไดแก

1) พทธศาสนา

2) ประเพณ ความเชอ พธกรรม

3) กฎหมายพนบาน

4) เศรษฐกจ สงคม ความเปนอย

15

5) การแพทยพนบาน

6) วทยาศาสตรและคณตศาสตร

7) ศลปศาสตร

8) ประวตศาสตร

ป พ.ศ. 2556 บานเยน ภทรเกยรตเจรญ ลำปาง แมนมาตยและศวนาถ นนทพชย ทำการศกษาเพอจดระบบหมวดหมความรในเอกสารใบลานทมอยในปจจบน โดยศกษาจากเอกสารฉบบปรวรรตของคมภรใบลาน โดยเปนเอกสารทมอยในหอสมดแหงชาต ทาวาสกร ผลการวจยสามารถจำแนกองคความรออกเปน 22 กลม (Domain) ซงสามารถปรบใชกบเอกสารโบราณประเภทอน ๆ เพอประโยชนในการสบคนองคความรจากเอกสารโบราณ ดงน 1) ยาพนเมอง และยาแผนโบราณ 2) โยคะและการบำบดรกษา 3) มนษยกายวภาค 4) สตวแพทยศาสตร และการเลยงสตว 5) เกษตรกรรม 6) ดนตรวทยา 7) วรรณกรรม และนยายพนบาน 8) ศลปะการตอส และยทธศาสตรสงคราม 9) ศลปะแบบดงเดม และสถาปตยกรรม 10) อกษร และภาษา ประกอบดวย เทคนคการเขยนภาษา ไวยากรณ และการทำพจนานกรม 11) โหราศาสตร และดาราศาสตร ประกอบดวย ปฏท นโหร และปมปฏทน พยากรณเหตการณอนาคต 12) โหงวเฮง ขอบเขตความรเรองโหงวเฮงจะเปนเนอหาเกยวกบเรองโหงวเฮงทใชในระบบ UNESCO 13) ศาสนา ประกอบดวย พระไตรปฎก ประวตศาสนา พงศาวดาร พทธตำนาน ประวตศาสตรพทธศาสนา พระสาวกทมชอเสยง ศาสนสถาน ตำนานปชนยวตถ เปนตน 14) ประเพณดงเดม และพธกรรม 15) กฎหมายโบราณ ซงเปนขอกำหนดและบทลงโทษของคนในอดต 16) เวทยมนตหรอไสยศาสตร 17) พงศาวดาร และประวตศาสตร ตำนานเมอง/ราชวงศ และจดหมายเหต

16

18) ศลปะภาพวาด และภาพจำลอง ประกอบดวย ภาพ และรปภาพจำลอง 19) การแปรธาต 20) คณตศาสตร จะเปนเนอหาเกยวกบเรองคณตศาสตรทใชในระบบ UNESCO 21) หมายรบส ง จะเปนเน อหาเก ยวกบเร องหมายรบส งท ใชในระบบหอสมดแหงชาต 22) ความรทวไป จะเปนเนอหาเกยวของกบเนอหาเบดเตลดอน ๆ ทนอกจากกลมความรทไดกลาวกอนหนาน 21 กลม จากหมวดหมดงกลาวจะพบวา เนอหาทเกยวของกบการแพทยแผนไทยมจำนวนถงสามหมวดหลก ไดแก ยาพนเมองและยาแผนโบราณ โยคะและการบำบดรกษา และมนษยกายวภาค ซงเปนองคประกอบพนฐานดานการแพทยแผนโบราณ รวมทงหมวดเวทยมนตหรอไสยศาสตร เปนสวนหนงทใชในการรกษาโรคของคนโบราณ 2.1.4 องคความรดานแพทยแผนไทยและตำรายาทบนทกไวในเอกสารโบราณ จากการศกษาของศวนาถ นนทพชย (2554) ไดจำแนกขอบเขตเนอหาขององคความรดานแพทยแผนไทยและตำรายาทบนทกไวในเอกสารโบราณ โดยรวบรวมขอมลจากหนงสอ ตำรา และรายงานการวจยทเกยวของกบการแพทยแผนไทย จำนวน 2,626 รายการ จากหองสมด 4 แหง ไดแก หองสมดสถาบนวจยการแพทยแผนไทย หองสมดสถาบนการแพทยแผนไทย หองสมดคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหดล และหอสมดแพทยศร ราช คณะแพทยศาสตรศร ราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล จำแนกกลมความรได ดงน 1) กลมยาแผนโบราณ : ขอบเขตเนอหา เปนเนอหาเกยวกบยาประเภทตางๆ ทใชในการรกษาโรค ยารกษาโรค ยาพษ และกระบวนการผลตยารกษาโรค รวมทงสมนไพร แรธาต ทใชในการผลตยา ตำรบยาโบราณ และชวประวตบคคลเกยวของดานยา หมวดยอย: ประกอบดวย 4 หมวดยอย ไดแก ยารกษาโรคสมนไพร การรกษาโรคดวยสมนไพร ตำรบยา บคคลทเกยวของกบยา หมยอย: ประกอบดวย 7 หม ยอย ไดแก การรกษาดวยสมนไพร ชวประวตบคคลเกยวของดานยา ตำรบยา ยาพษ ยารกษาโรค แรธาต และสมนไพร 2) กลมการบำบดรกษาโบราณ : ขอบเขตเนอหา เปนเนอหาเกยวกบการรกษาสขภาพ และการแกปญหาสขภาพตามการวนจฉยจากแพทยหรอหมอ โดยมวธการรกษา ไดแก การดแลสขภาพ การดแลผ ป วย การดแลสขภาพแผนโบราณ ความร ท วไปเก ยวกบการบำบดรกษา การบำบดรกษาดวยแพทยแผนโบราณ การบำบดรกษาแบบพนบาน การบำบดรกษาดวยสมนไพร การบำบดรกษาทวไป โภชนาการบำบดการ รวมทงโรค อาการผดปรกต ทเกดขนกบผปวย การดแล

17

สตรทตงครรภ และคลอด ตลอดถงความรทวไปแพทยพนบาน แพทยศาสตร แพทยทางเลอก แพทยพนบาน หมอตำแย หมอนวด หมอพนบาน หมวดยอย: ประกอบดวย 5 หมวดยอย ไดแก ความรทวไปแพทยพนบาน การดแลสขภาพ การบำบดรกษา โรค อาการของโรค บคคลทเกยวของดานการบำบดรกษา หมยอย: ประกอบดวย 19 หมยอย ไดแก การคลอด การดแลผปวย การดแลสขภาพ การดแลสขภาพแผนโบราณ การตงครรภ การบำบดรกษาดวยแพทยแผนโบราณ การบำบดรกษาดวยสมนไพร การบำบดรกษาทวไป การบำบดรกษาแบบพนบาน ความรทวไปเกยวกบการบำบดรกษา ความรทวไปแพทยพ นบาน แพทยทางเลอก แพทยพนบาน แพทยศาสตร โภชนาการบำบดโรค หมอตำแย หมอนวด หมอพนบาน อาการผดปรกต ผลการวจยสามารถจดโครงสรางความรดานการแพทยแผนไทยออกเปน 13 หมวด (Classes) ไดแก ความรทวไปทางการแพทยแผนไทย โรคและอาการของโรค ทฤษฏทางการแพทยแผนไทย สมนไพร ยาแผนไทย เภสชกรรมไทย เวชกรรมแผนไทย การคลอด การนวด การแพทยพนบาน การดแลรกษาสขภาพแผนไทย ระบบสขภาพแผนไทย และการแพทยทางเลอก นอกจากน ยงไดวเคราะห คณลกษณะพเศษ ออกมา 17 คณลกษณะ ไดแก ช อโรค ชออาการ ชอโรคและอาการของสตร ชอวธการปฏบต ชอประเภทของวตถ ชอตำรา ชอคมภร ช อพระคมภร ช อสมนไพร ช อยา ช อภมภาค-จงหวด-อำเภอ ช อวธการนวด ช อวธการรกษา ชอตำแหนงของการนวด ชอกลมบคคล ชอประเภทหมอพนบาน และชอสงผดปกต อกทงไดจำแนก คณลกษณะของเนอหา (Facet) ออกเปน 4 คณลกษณะ ประกอบดวย (1) ประเภทและชนด (Kinds, Part) ของเนอหาในหมวด ไดแก ธาตตาง ๆ ชอของไขชนดตาง ๆ ชนดของโรคประเภทตาง ๆ เชน โรคกลาก โรคซาง โรคลม โรคกษย โรคเกยวกบธาต อาการผดปกตตาง ๆ ทเกดขนกบอวยวะสวนตาง ๆ ของรางกาย องคประกอบของรางกาย สงผดปกตทเกดขนในรางกาย ฯลฯ (2) คณลกษณะ (Properties) ของเนอหาในหมวด เชน ลกษณะของนำในรางกาย กลนทแสดงอาการผดปกต ลกษณะอาการผดปกตของไขมน ลกษณะผดปกตของโลหตระด ฯลฯ (3) กระบวนการท เกดข นภายในของรางกาย (Processes) ซ งทำใหเกดอาการลกษณะตาง ๆ ในอวยวะสวนตาง ๆ ของรางกาย เชน บวม ตอ ชำ คด คน เจบ ชก ฯ (4) การดำเนนงานเกยวกบเนอหาในหมวด (Operation) ไดแก วธการบำบดรกษา วธการรกษาโรค การจำแนกหมวดหมความร คณลกษณะพเศษ และคณลกษณะของเนอหาดานแพทยแผนไทยและตำรายาท บนทกไวในเอกสารโบราณจะเปนขอมลพ นฐานในการกำหนดโครงสรางของ

18

ออนโทโลยอนประกอบดวย คลาส (Classes) คลาสยอย (Sub-classes) คณสมบต (Properties) ความสมพนธ (Relations) และตวขอมล (Instants) ตอไป

2.2 ยาสมนไพร ยาสมนไพร หมายถง ยาทไดจากพฤกษชาต สตว หรอแรธาต ซงยงมไดผสม ปรง หรอ แปรสภาพ (สำนกงานคณะกรรมการกฤษฎกา, WWW, 2510) 2.2.1 หลกการปรงยาจากสมนไพร ผปรงยาจำเปนตองรหลกการปรงยา 4 ประการคอ เภสชวตถ (ตวยาสมนไพรนานาชนดทไดจากพช สตว และแรธาต) รจกสรรพคณเภสช (รสและฤทธของตวยาแตละชนด) รจกคณาเภสช (กลมหรอหมยาทแพทยแผนไทยจดแบงไวเปนพวก ๆ เพอใหสะดวกในการตงตำหรบยา) และรจกหลกเภสชกรรม (วธปรงยาแบบโบราณ) 2.2.1.1 เภสชวตถ (ชนาณต แสงอรณ, 2557) เภสชวตถ หมายถง วตถนานาชนดทนำมาใชเปนยาบำบดโรค ซงอาจจำแนกตามแหลงทมาของวตถทนำมาใชเปนยานน เปน 3 ประเภท คอ 1) พชวตถ หมายถง พชไมนานาชนดทนำมาใชปรงเปนยารกษาโรค ซงจะตองรจกสวนตาง ๆ ของพชทนำมาใชเปนยา เชน ราก แกน กระพ ดอก ใบ ผล เปลอกผล ฝก เมลด เกสร หว เหงา และยางไม วามรปลกษณะ ส กลน รส ชอเปนอยางไร 2) สตววตถ หมายถง รางกาย และอวยวะของสตวชนดตาง ๆ ทนำมาใชเปนยา เชน ขน หนง เขา งา นอ เขยว ฟน กราม เลบ กบ กรวด ปรวด หว ด กระดก ว าเปนของสตวชนดใด มลกษณะ ส กลน รส ชอเปนอยางไร 3) ธาตวตถ หมายถง แรธาตตาง ๆ ทเกดขนเองตามธรรมชาตหรอสงทประกอบจากแรธาตตาง ๆ หรอสงทสงเคราะหขนทนำมาใชเปนยา วามลกษณะ ส กลน รส ชออยางไร ผปรงยาจะตองรจกเภสชวตถในรายละเอยด 5 ประการดงตอไปน จงจะสามารถนำเอาเครองยาทถกตองตามทระบไวในตำรบยา มาปรงเปนยาแกโรคทตองการได ไดแก (สารานกรมไทยสำหรบเยาวชนฯ, 2551; ชนาณต แสงอรณ, 2557) 1) รจกรปยา คอ รวาเครองยาทใชเปนอะไร เปนสวนใดของพช เชน ใบ ดอก ผล เปลอก กระพ แกน ราก หรอเปนสวนใดของตวสตว เชน ขน หนง เขา กระดก กบ นอ งา เขยว ฟน กราม ด หรอเปนของทเกดแตธรรมชาต เชน เกลอ เหลานจงจดวารจกรปยา

19

2) รจกสยา คอ รจกสของเครองยา รวาเครองยาอยางนมสขาว สเหลอง สเขยว หรอ สดำ เชน รวาการบรมสขาว รงทองมสเหลอง จนสมสเขยว ฝางเสนมสแสดแดงหรอสแดงแสด ยาดำมสดำ เหลานจงจะจดวา รจกสยา 3) รจกกลนยา คอ รจกกลนของเครองยา รวาอยางนมกลนหอม อยางนมกลนเหมน เชน พมเสน หญาฝรน อำพนทอง กฤษณา กระลำพก ชะลด อบเชย ขอนดอก มกลนหอม ยาดำ มหาหงค มกลนเหมนเหลานจงจดวารจกกลนยา 4) ร จ กรสยา คอ ร จ กรสของเคร องยา ร วายาอยางน มรสจด รสฝาด รสหวาน รสเบอเมา รสขม รสมน รสเยน รสเคม รสเปรยว เชน กำมะถนมรสจด เบญกานมรสฝาด ชะเอม มรสหวาน เมลดสะบามรสเบอเมา บอระเพดมรสขม พรกไทยมรสเผดรอน เมลดงามรสมน ดอกมะลมรสหอมเยน เกลอมรสเคม มะขามเปยกมรสเปรยว เหลานจงจดวารจกรสยา 5) รจกชอยา คอ รจกชอของเครองยา รวาชอยาอยางนนอยางนคออะไร มชอเรยกแตกตางกน ในแตละทองถนอยางไร จงจดวารจกชอยา 2.2.1.2 สรรพคณเภสช สรรพคณเภสช หมายถง คณสมบตทางยาของเภสชวตถ ซงกอนทจะรสรรพคณของยา ผปรงยาจำเปนตองรรสของยากอน เนองจากรสของยาจะแสดงสรรพคณยา ดงนน เมอรจกรสยาแลว กจะรจกสรรพคณของยานนอยางกวาง ๆ ได โดยตำราแบงออกเปนรสประธาน 3 รส (สารานกรมไทยสำหรบเยาวชนฯ, 2551; ชนาณต แสงอรณ, 2557) คอ 1) ยารสเยน ไดแก ยาทปรงผสมดวยเกสรดอกไม (ทไมรอน) ใบไม รากไม (ทไมรอน) สตตเขา (เขาสตว 7 ชนด ไดแก เขาวว เขาควาย เขากระทง เขากวาง เขาแกะ เขาแพะ และเขาเลยงผา) เนาวเขยว (เขยวสตว 9 ชนด ไดแก เขยวหมปา เขยวหม เขยวเสอ เขยวหมาปา เขยวปลาพะยน เขยวจระเข เขยวเลยงผา นอแรด และงาชาง) และของทเผา หรอสมใหเปนถาน เมอปรงเปนยาเสรจแลว จะไดยารสเยน ใชแกโรคทเกดจากธาตไฟ 2) ยารสรอน ไดแก ยาทปรงผสมดวยเบญจกล (ตวยาทมรสรอน 5 อยาง ไดแก ดปล รากชาพล เถาสะคาน รากเจตมลเพลง และขงแหง) ตรกฏก (ตวยาทมรสรอน 3 อยาง ไดแก ขงแหง พรกไทย และดปล) หสคณ ขง ขา เมอปรงเปนยาเสรจแลว จะไดยาทมรสรอน ใชแกโรคทเกดจากธาตลม 3) ยารสสขม ไดแก ยาทปรงผสมดวยโกฐ เทยน กฤษณา กระลำพก ชะลด อบเชย ขอนดอก เมอปรงเปนยาแลว จะไดยาทมรสสขม เชน ยาหอม สำหรบแกโรคทางโลหต

20

โดยรสประธานทง 3 รสนน แพทยแผนไทยยงแบงยอยออกไดอกเปน 9 รส คอ 1) ยารสฝาด มสรรพคณสมานทงภายในและภายนอก แกบด แกทองรวง กลอมเสมหะ ชะลางบาดแผล แสลงกบโรคทองผก เชน กลปงหา เปลอกขอย เปลอกแค เปลอกตะแบก ใบชา เปลอกลกทบทม เปลอกลกมงคด เปลอกเพกา เปลอกตนมะขาม ลกหมาก และใบหวา เปนตน 2) ยารสหวาน ม สรรพคณซมซาบไปตามเน อ ทำให เน อช มช น บำร งกำลง แกออนเพลย แสลงกบโรคเสมหะ มบาดแผล เบาหวาน และดซาน เชน แกนขนน รากเขมขาว ดอกคำฝอย นำออย ออยแดง รากชะเอม และงวงตาลโตนด เปนตน 3) ยารสเมาเบ อ มสรรพคณแกพษ พษโลหต และพษไข เชน กญชา ใบกระทอม ลกมะเกลอ เปลอกขอย ทองพนชง สลดได เมลดสะแก และลกสะบา เปนตน 4) ยารสขม มสรรพคณบำรงโลหตและด แกโลหตพการ เจรญอาหาร แกรอนในกระหายนำ แสลงกบโรคหวใจพการ เชน ลกกระดอม แกนขเหลก โคกกระออม ชงชาชาล หญาลกใตใบ นำนมราชสห บอระเพด ลกประคำดควาย เมลดมะนาว มะระขนก รากระยอม และฟาทะลายโจร เปนตน 5) ยารสเผดรอน มสรรพคณแกลมจกเสยด แนนเฟอ ขบลม บำรงธาต แกธาตพการ ขบระด แสลงกบไขทมพษรอน เชน กระชาย กะทอ กระเทยม กระบอเจดตว กะเพรา กระวาน การบร ดอกกานพล ใบแกว ขง ขา ดปล รากชาพล และพรกไทย เปนตน 6) ยารสหอมเยน มสรรพคณทำใหสดชน บำรงหวใจ รกษาบำรงครรภ แสลงกบ โรคลม เชน ดอกกรรณกา กฤษณา ดอกกระดงงา แกนจนทน หญาฝรน เตยหอม ใบบวบก ดอกปบ พมเสน แฝกหอม และดอกลำดวน เปนตน 7) ยารสเคม มสรรพคณซมซาบไปตามผวหนง แกโรคผวหนง รกษาแผลเนา ขบเมอกในลำไส แสลงกบโรคอจาระพการ เชน โคกกระสน เปลอกตนโกงกาง เหงอกปลาหมอ แสมทะเล ผกชะคราม และรากลำพ เปนตน 8) ยารสเปรยว มสรรพคณแกเสมหะ ฟอกโลหต ชวยระบายอจจาระ แสลงกบโรคนำเหลองเสย บาดแผล และทองรวง เชน ดอกกระเจยบ นำมะกรด ลกมะกอก ใบมะขาม ใบมะขามแขก สมปอย ตะลงปลง สมอเทศ สมอไทย มะปราง และมะขามปอม เปนตน 9) ยารสมน มสรรพคณแกเสนเอนพการ บำรงเสนเอน บำรงไขขอ ทำใหเกดความอบอนแกรางกาย แสลงกบโรคเสมหะ โรคดซาน เชน แกนกนเกรา เนอฝกกระจบ เมลดบว เมลดถว เมลดมะขาม เนอมะพราว งา และรากบว เปนตน 10) ยารสจด มสรรพคณถอนพษ ขบปสสาวะ แกรอนใน แกไข ถอนพษสำแดง เชน ผกบง รางจด ใบเงน ใบทอง หญานำดบไฟ ตำลง หมากผหมากเมย ไสหมาก โสน หญาถอดปลอง ผกกระเฉด และผกตบเตา เปนตน

21

2.2.1.3 คณาเภสช คณาเภสช หมายถง หมยา กลมยา เปนภมปญญาทางการแพทยของไทย ในการจด ตวยา หรอเภสชวตถรวมกนไวเปนกลมเปนหมเปนพวก หนดชอเรยก เพอความสะดวกในการจดจำ การจดตำ รบยา และความสะดวกในการเขยนใบสงยา ตลอดจนการเขยนตำราตางๆ สมนไพรทนำ มาจดพกดยาประกอบดวยจำ นวนตงแต 2 ชนด หรอ 2 สองสงขนไป โดยทวไปสมนไพรแตละชนดทนำมาจดในพกดยา มกมฤทธสงเสรม และไมหกลางกน เพอเพมประสทธภาพในการรกษาโรค เพอสะดวกในการจดจำ หรอสะดวกในการเขยนสตรยา ตวยาทเขาพวกกนนน ตองมรสและฤทธไปในทางเดยวกน อาจเสรมฤทธกน ไมตานกน และใชในปรมาณเทากน (เกศรน มณนน และ พชรวลย ใจสมทร, 2560) โดยอาจผกชอเรยกเฉพาะ แตเปนทเขาใจกน ในหมผทศกษาวชาการแพทยแผนไทย เชน ตรผลา หมายถง สมอไทย สมอพเภก และมะขามปอม หรอเรยกเปนชอกลาง ๆ ของตวยาทอยในหมนน เชน ตรสมอ หมายถง สมอไทย สมอพเภก และสมอเทศ คณาเภสชแบงออกเปน 3 พวกใหญ ๆ ไดแก จลพกด พกดยา หรอพกดตวยา และมหาพกด (เกศรน มณนน และ พชรวลย ใจสมทร, 2560) โดยแตละกลมมรายละเอยด ดงน

- จลพกด คอ การรวมตวยาสองชนดทมชอเดยวกนแตแตกตางกนในเรองถนทเกดสขนาด

ชนดและรส

- พกด คอ การรวมตวยาหลายชนดเขาดวยกน มตงแตตวยา 2 ชนด (พกดยา 2 สง) ตวยา

3 ชนด (พกดตร) ตวยา 4 ชนด (พกดจต)ตวยา 5 ชนด (พกดเบญจ) ตวยา 7 ชนด (พกดสตตะ) ตวยา

9 ชนด (พกดเนาวะ) ตวยา10 ชนด (พกดทศ) และพกดพเศษ แตละพกดมนาหนกของตวยาเทากน

หรอเรยกวา มนาหนกเสมอภาค

- มหาพกด คอ การรวมตวยาหลายชนดเขาดวยกน เรยกเปนชอเดยวกน โดยนาหนกของ

ตวยาไมเทากน ขนกบสมฏฐานของแตละโรค

2.2.2 เภสชกรรมไทย เภสชกรรม หมายถง การปรงยา หรอการประกอบยา ซ งเปนการผสมตวยาหรอ เครองยาตงแต 2 ชนดขนไปเขาดวยกนตามทกำหนดไวในตำรบยา โดยการปรงยาตองพจารณาเรองสำคญ 3 เรอง รส (สารานกรมไทยสำหรบเยาวชนฯ, 2551; ชนาณต แสงอรณ, 2557) คอ 1) พจารณาลกษณะของตวยา พจารณาวาในตำรบยาใหใชสวนใดของตวยา เชน พชวตถ อาจใชสวนเปลอกตน ราก หรอดอก สตววตถ อาจใชกระดก กระดอง หนง หรอด และธาตวตถ อาจดบ หรอตองสะต (การทำใหเปนผงบรสทธดวยการใชความรอนจด) หรอตองแปรสภาพกอน นอกจากน ตวยาในตำรบยาอาจใหใชสด หรอแหง ออนหรอแก เนองจากสรรพคณจะแตกตางกน เชน

22

ขงสด ขงแหง ลกสมอออน ลกสมอแก ตวยาบางอยางตองแปรสภาพกอน จงจะใชผสมยาได เชน หอยมก บลลงกศลา (ปะการงแดง) กระดก เขยว เขา หากยงไมแปรสภาพ สรรพคณจะเปนอกอยางหนง ตวยาบางอยางมฤทธแรง กตองฆาฤทธเสยกอน เชน เมลดสลอด ยางสลดได ชะมดเชด ทงนวธการแปรสภาพ หรอฆาตวยาทมฤทธแรงนน มวธทำทแตกตางกนไป 2) พจารณาขนาดของตวยา ตองทราบวาในตำรบนนใหใชตวยาในปรมาณสงละเทาใด โดยโบราณกำหนดไวเปนมาตรานำหนก ไดแก ชง (1 ชง เทากบ 20 ตำลง คดเปนนำหนกในมาตราเมตรก 1,216 กรม) ตำลง (1 ตำลง เทากบ 5 บาท) และบาท (1 บาท เทากบ 4 สลง คดเปนนำหนก ในมาตราเมตรก 15 กรม) หรอเปนมาตราตวง ซงหนวยทใชมากในตำราพระโอสถพระนารายณ คอ "ทะนาน" โดยทวไปปรมาตร "1 ทะนาน" เทากบปรมาตรของกะโหลก (มะพราว) ทบรรจเบย (ทใชเปนเงนตรา) ไดเตมตามจำนวนทกำหนด เชน "ทะนาน 500" เปนปรมาณทบรรจเบยได 500 เบย โดยทวไปปรมาตรทนยมใชกนมากในสมยโบราณ คอ "ทะนาน 500" นอกจากนนหากในตำรบยาไมไดระบขนาดของตวยาแตละตวไวกใหถอวาใชขนาดเทากน (โบราณเรยก "เสมอภาค") 3) พจารณาวธการปรงยา วธปรงยาแผนโบราณทปรากฏในตำราแพทยศาสตรสงเคราะหและตำราเวชศกษาอนเปนตำราสำคญของการแผนแผนไทย มวธการปรงยาแผนโบราณตามหลกเภสชกรรมม 23 วธ ตามหลกเวชกรรมม 24 วธ และเพมใหมอก 4 วธ รวมเปน 28 วธ ดงน 1. ยาตำเปนผงแลว ปนเปนลกกลอนกลนกน 2. ยาตำเปนผงแลว บดใหละเอยดละลายนำกระสายกน 3. ยาสบเปนทอนเปนชน บรรจลงในหมอเตมนำตมรนแตนำกน 4. ยาดองแชดวยนำทาหรอสรา แลวรนแตนำกน 5. ยากดดวยเหลาหรอแอลกอฮอล แลวหยดลงในนำกน 6. ยาเผาใหเปนดาง เอาดางแชนำไว แลวรนแตนำกน 7. ยาเผาหรอควไหม ตำเปนผงบดใหละเอยดละลายนำกระสายตาง ๆ กน 8. ยากลนเอานำเหงอ เชนกลนสรา เอานำเหงอกน 9. ยาประสมแลว หอผาบรรจลงในกลกแลวเอาไวใชดม 10. ยาประสมแลว ตำเปนผงกวนใหละเอยดใสกลองเปาทางจมกและในคอ เชน ยานตถ 11. ยาหงดวยนำมน เอานำมนใสกลองเปาบาดแผล 12. ยาประสมแลว ตดไฟใชควนใสกลองเปาบาดแผลและฐานฝ 13. ยาประสมแลว มวนเปนบหรสบเอาควน เชน บหร 14. ยาประสมแลว ตมเอานำอมและบวนปาก 15. ยาประสมแลว ตมเอานำอาบ 16. ยาประสมแลว ตมเอานำแช

23

17. ยาประสมแลว ตมเอานำชะ 18. ยาประสมแลว ตมเอาไอรม 19. ยาประสมแลว ใชเปนยาสม 20. ยาประสมแลว ใชเปนยาทา 21. ยาประสมแลว ใชเปนลกประคบ 22. ยาประสมแลว ใชเหนบ 23. ยาประสมแลว ตมเอานำสวน ตามหลกเวชกรรม เพมอก 1 วธ คอ 24. ยาประสมแลว ทำเปนยาพอก กระทรวงสาธารณสข อนมตใหเพมอก 4 วธคอ 25. ยาประสมแลว ทำเปนขผงปดแผล เรยกวายากวน 26. ยาประสมแลว บดเปนผงอดเมด 27. ยาประสมแลว บดเปนผง บรรจแคปซล มคำวายาแผนโบราณ 28. ยาประสมแลว บดเปนผง ปนเมดแลวเคลอบนำตาล 2.2.3 เวชกรรมไทย งานวจยนจะมงเนนไปทเวชกรรมไทย ซงเปนศาสตรทวาดวยการตรวจ การวนจฉย การบำบด และการปองกนโรค ซงแพทยแผนไทยทกคนตองมความรดานเวชกรรมไทยจงจะประกอบวชาชพรกษาผ ปวยได และตองมความร ความเขาใจอยางลกซงในหลกความร 4 ประการ ไดแก ร สาเหตของโรค ร ช อโรค ร ยาสำหรบแกโรค และร วายาใดสำหรบแกโรคใด ในหลกความร น แพทยแผนไทยตองมความรเกยวกบสาเหตของโรค ซงในตำราการแพทยแผนไทยเรยก "สมฏฐานแหงโรค" หมายถง สาเหตของโรค เบองตนเสยกอน จงจะรชอโรค และรยาสำหรบแกโรค ซงตามหลกวชาการแพทยแผนไทยนนความเจบปวยเกดจากสาเหต 5 ประการ (สารานกรมไทยสำหรบเยาวชนฯ, 2551) ดงน 1. ธาตสมฏฐาน หลกวชาการแพทยแผนไทยระบวาธาตทง 4 เปนองคประกอบเบองตนของมนษย และเปนสาเหตของโรค ธาตทง 4 น ไดแก ธาตดน ธาตนำ ธาตลม และธาตไฟ 1.1) ธาตดน (ปถวธาต) เปนองคประกอบของรางกายทเปนโครงสราง ซงอธบายไดวา "มคณสมบตไปในทางแขง อยนง คงตว เปนองคประกอบททำใหรางกายคงรปอยได" ซงนาจะหมายถง "อวยวะทประกอบกนเปนรางกาย" แพทยแผนไทยแบงอวยวะของรางกาย ทอยในประเภทธาตดน

24

ออกเปน 20 อยาง อาท ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เสนเอน กระดก ไขกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด 1.2) ธาตนำ (อาโปธาต) เปนองคประกอบของรางกายทเปนของเหลว มคณสมบต ซมซาบ ทำใหออนตว เปนตวกลางททำใหสงตางๆ ไหลเวยนไปได ธาตนำในรางกายแบงออกเปน 12 อยาง อาท นำด เสมหะ หนอง เลอด เหงอ นำตา นำลาย นำมก นำปสสาวะ 1.3) ธาตลม (วาโยธาต) เปนพลงผลกดนภายในระบบของรางกาย และมการเคลอนไหวหมนเวยน ธาตลมแบงออกเปน 6 ประเภท ไดแก ลมพดขน (คอ ลมทพดตงแตปลายเทาตลอดถงศรษะ และจากกระเพาะอาหารตลอดลำคอ เชน ลมหาว ลมเรอ) ลมพดลง (เปนลมทพดตงแต ศรษะตลอดปลายเทา และตงแตลำไสเลกลงไปถงทวารหนก เชน ลมผาย) ลมในทอง (เปนลมทพดอยภายในชองทอง นอกลำไส) ลมในลำไส (เปนลมทพดอยในกระเพาะอาหาร และในลำไส) ลมหายใจเขา และลมหายใจออก 1.4) ธาตไฟ (เตโชธาต) เปนพลงททำใหรางกายอบอน เกดพลงความรอนและการเผาไหม ธาตไฟแบงออกเปน 4 ประเภท ไดแก ไฟสำหรบอบอนรางกาย (เปนไฟททำใหรางกายอบอนเปนปกต) ไฟรอนระสำระสาย (เปนกำลงความรอนของอากาศภายนอกททำใหเราตองอาบนำ และตองพดว) ไฟสำหรบเผาผลาญรางกายใหแกเฒา (เปนไฟททำใหรางกายและผวหนง ซบซดเหยวแหง ทรดโทรม ทพพลภาพไป) และไฟสำหรบยอยอาหาร (เปนไฟททำใหอาหารทกลนลงไปแหลกละเอยด) ธาตเหลานจะตองอยอยางสมดล หากมธาตใดธาตหนงนอยไป มากไป หรอผดปกตไป กจะทำใหเกดโรค แพทยแผนไทยเรยกภาวะ ทธาตนอยไปวา "หยอน" เรยกภาวะทธาตมากไปวา "กำเรบ" และเรยกภาวะทธาตผดปกตไปวา "พการ" เมอรวาธาตใดหยอน กำเรบ หรอพการ กจะใหยาแกได 2. อตสมฏฐาน ฤดเปนสาเหตของโรค ฤดหนง ๆ ยอมผนแปรไปตามเดอนและวน ตลอดจนดนฟาอากาศ ในคราวทเปลยนฤด หากธาตทง 4 ของรางกายมนษยเปลยนแปลงตามไมทน อาจทำใหเจบไขไดปวยตางๆ ตำราการแพทยแผนไทยมกจำแนกฤดเปนปละ 3 ฤด ไดแก 2.1) ฤดรอน (คมหนตฤด) นบตงแตแรม 1 คำ เดอน 4 ถงแรม 1 คำ เดอน 8 รวม 4 เดอน ฤดนอากาศรอน เมอสมผสหรอกระทบถกความรอนจะเปนธรรมดา เมอมฝนหรออากาศหนาวเจอมากจะเกดโรค 2.2) ฤดฝน (วสนตฤด) นบตงแตแรม 1 คำ เดอน 8 ถงแรม 1 คำ เดอน 12 รวม 4 เดอน ฤดนรางกายสมผสความเยนจากฝนอยเปนปกต เมอมอากาศหนาวและอากาศรอนเจอมากจะเกดความเจบปวย

25

2.3) ฤดหนาว (เหมนตฤด) นบตงแตแรม 1 คำ เดอน 12 ถงแรม 1 คำ เดอน 4 รวม 4 เดอน ฤดนรางกายสมผสอากาศหนาวอย เมอกระทบฝนหรออากาศรอนเจอมากจะเกดความเจบปวย 3. อายสมฏฐาน อายหรอวยเปนสาเหตของโรค แพทยแผนไทยแบงอายของคนเราไวเปน 3 ชวง ไดแก ปฐมวย (วยแรกเรม) นบตงแต แรกเกดจนอาย 16 ป แบงเปน 2 ตอน คอ ตงแตแรกเกดถงอาย 8 ขวบ ตอนหนงและตงแตอาย 8 ขวบถง 18 ป อกตอนหนง มชฌมวย (วยกลาง) นบตงแตอาย 17 ป จนถงอาย 32 ป และ ปจฉมวย (วยปลาย) นบตงแตอาย 33 ป จนถง 64 ป โดยหลกวชาการแพทยแผนไทยไดกำหนดโรค และสาเหตของโรค ทอาจเกดในชวงวยตางๆ เพอใชประกอบการวนจฉยโรค ตลอดจนการกำหนดตวยา สำหรบบำบดโรค 4. กาลสมฏฐาน เวลาเปนสาเหตแหงโรค แพทยแผนไทยแบงเวลาในวนหนง ๆ ออกเปน 4 ยาม ยามละ 3 ชวโมง โดยกลางวนและกลางคนม 4 ยาม เทากน คอ ยาม 1 (กลางวน 16.00 – 19.00 น. กลางคน 18.00 - 21.00 น.) ยาม 2 (กลางวน 19.00 - 12.00 น. กลางคน 21.00 - 24.00 น.) ยาม 3 (กลางวน 12.00 - 15.00 น. กลางคน 24.00 - 03.00 น.) และยาม 4 (กลางวน 15.00 - 18.00 น. กลางคน 03.00 - 06.00 น.) โดยตามหลกวชาการแพทยแผนไทยไดกำหนดโรคและสาเหตของโรค ท อาจเกดในชวงเวลา (ยาม) ตางๆ เพอใชประกอบการวนจฉยโรค และการกำหนดตวยาสำหรบบำบดโรค 5. ประเทศสมฏฐาน สถานทเกดและทอยกเปนสาเหตแหงโรคได เนองจากภมประเทศ ภมอากาศ ทเกด ทอย มความแตกตางกน รวมทงการสมผสเคยชนในถนดงเดมและถนใหม ยอมแตกตางกนไป ในแตละคน เชน หนาว เยน รอน อบอน ชนแฉะ ทำใหธาตสมฏฐานแปรปรวนไปดวย เมอยายถนฐานภมลำเนา ยอมทำใหผดอากาศ ผดนำ เนองจากคนคนนน ยงไมคนเคยกบภมลำเนาใหม ทำใหเจบไขไดงาย ละอองหญาแหง และกลนไอปฏกลเนาเหมน กอาจเปนเหตใหเกดโทษไดเชนกน ดวยเหตน หลกวชาการแพทยแผนไทย จงไดจำแนกภมประเทศเปนแบบตาง ๆ ไดเปน 4 แบบ คอ ภมประเทศรอน (บคคลเกดในทสง เนนเขา และปาดอน) ภมประเทศเยน (บคคลเกดในทลมนำจด นำฝน เปอกตม) ภมประเทศอน (บคคลเกดในทนำเปนกรวดทราย) และภมประเทศหนาว (บคคลทเกดในทลมนำเคม เปอกตม) เพอใหแพทยไดสงเกตไว ประกอบการวนจฉยโรค และกำหนดตวยาสำหรบแกโรค

26

2.3 ออนโทโลย ออนโทโลย (Ontology) เปนวธการในการนยามความหมายอยางเปนทางการใหกบแนวคดใด ๆ โดยการกำหนดคณลกษณะทชดเจนใหกบแนวคด (Gruber, 1993) และมการนำมาใชอยางกวางขวางในการรวบรวมและวเคราะหสารสนเทศบนเครอขายคอมพวเตอร (Kashyap, 1999) โดยโปรแกรมคอมพวเตอรจะแปลคำถามหรอความตองการของผใชโดยองจากออนโทโลยของเนอหา แตละดาน (Domain Specific Ontology) เพอทำการสบคนขอมลและทำการแลกเปลยนขอมลกบแอพพลเคชนอน การพฒนาออนโทโลยจะชวยใหการแลกเปลยนองคความรเรองใดเรองหนงระหวางคนในกลมเดยวกน เชน นกวจยกบนกวจย หรอ การถายทอดองคความรระหวางกลม เชน นกวจยกบประชาชนทวไปสามารถทำได 2.3.1 โครงสรางของออนโทโลย ออนโทโลยจะนยามความหมายของแนวคดในขอบเขตของความร ท จะนำไปใชโดยการกำหนดคณสมบตทเกยวของกบแนวคดและกำหนดลกษณะความสมพนธ รวมทงตรรกะของการแปลงความสมพนธเพอสรางความหมาย โดยแสดงเปนโครงสรางความสมพนธทชดเจนทคอมพวเตอรสามารถเขาใจ และสามารถนำชดขอมลเหลานไปประมวลผลไดแบบอตโนมต (Jacob, 2003) โครงสรางโดยทวไปของออนโทโลย ประกอบดวย 1) แนวคด (Concepts) ในขอบเขตของเรอง หรอสาขาวชาทตองการสรางองคความร 2) คณสมบต (Properties/ Slots/ Roles) ไดแก คณสมบตตาง ๆ ทเกยวของสมพนธกบแนวคดขางตน ทจะนำมาใชในการอธบายแนวคด 3) ความส มพ น ธ (Relationships/ Facets/ Role restrictions) หร อ ล กษณะความสมพนธระหวางแนวคดและคณสมบต ไดแก ความสมพนธแบบ taxonomy (subclass-of หรอ is-A hierarchy) และ ความสมพนธแบบ mereology (part-of) 4) ตรรกะของการแปลงความสมพนธ (Axioms) ระหวางแนวคดกบคณสมบตทเกยวของ หรอความสมพนธระหวางแนวคดกบแนวคด เพอการแปลความหมายของแนวคดอยางถกตอง 5) ตวขอมล (Instances) (Noy and McGuinness, 2001; Jacob, 2003) การพฒนาออนโทโลยจะสนบสนนการประมวลผลทรพยากรตามความหมายทแสดงในเน อหามากกวาการประมวลผลทรพยากรจากลกษณะโครงสรางกายภาพของทรพยากรเทานน อยางไรกด จากนยามของออนโทโลยทำใหมการนำคำวาออนโทโลยไปใชอธบายองคความรทมระดบโครงสรางตางกน ตงแตระดบของการแบงกลมแบบงายไปจนถงระดบทตองการโครงสรางทชดเจน (Heflin, 2004)

27

2.3.2 ระดบความเปนทางการของออนโทโลย ระดบของการสรางออนโทโลยสามารถจำแนกไดหลายระดบโดยทโครงสรางหลกยงคงประกอบดวย คำศพททใชแทนแนวคด (Vocabulary of terms) และนยามของคำศพท (Properties และ Relations) การจำแนกออนโทโลยตามลกษณะความเปนทางการของโครงสรางในการนยามคำศพทสามารถจำแนกได 4 ระดบ (Uschold and Gruniger, 1996) ดงน 1) Highly Informal การอธบายความหมายของคำศพทจะไมมโครงสรางทแนนอน ในลกษณะของภาษาธรรมชาต (Natural Language) ทมนษยสามารถเขาใจได แตยากตอการประมวลผลโดยคอมพวเตอร 2) Semi-Informal การอธบายความหมายของคำศพทยงคงอธบายตามโครงสรางและขอกำหนดของภาษาธรรมชาต แตจะมโครงสรางทชดเจนขน 3) Semi-Formal การอธบายความหมายของคำศพทจะใชไดตามรปแบบของภาษาประดษฐท นยามข นอยางเปนทางการ (Artificial formally define language) ซ งเปนภาษาทสามารถอธบายโครงสรางทางภาษาไดอยางชดเจน (Expressive language) แตคำศพททใชอาจเปนศพทควบคมหรอไมกได สวนทเปน Informal จะชวยใหมนษยสามารถทำความเขาใจไดงายขน สำหรบสวนทเปน Formal จะชวยในการทำความเขาใจของเครองจกร เพอใหสามารถนำขอมลไปประมวลผลได 4) Rigorously Formal การอธบายความหมายของคำศพทจะมการกำหนดโครงสรางทชดเจน และมการพสจนความหมายทเปนจรงและความถกตองของคณสมบตหรอคณลกษณะทใชอธบายคำศพทตามขอพสจนทางคณตศาสตร อยางไรกด ระดบความเปนทางการของการอธบายคำศพทในออนโทโลยจะขนอยกบระดบความเปนอตโนมตของการใชงาน ซงหากเปนออนโทโลยทพฒนาขนมาเพอการใชงานระหวางมนษยสามารถนำเสนอในรปแบบทไมเปนทางการ แตหากพฒนาขนมาเพอการใชงานของคอมพวเตอรการแสดงออนโทโลยในรปแบบทเปนทางการจะชวยใหคอมพวเตอรสามารถนำขอมลไปประมวลผลไดอยางมประสทธภาพ จะเหนไดวาออนโทโลยไมใชสงใหม ในการพฒนาฐานขอมล ออนโทโลยจะเทยบไดกบโครงสรางขององคประกอบในฐานขอมล (Guarino, 1998) ซงแตละองคประกอบจะไดรบการนยามความหมายทชดเจนจากการกำหนดคณสมบตขององคประกอบ โดยออนโทโลยจะมบทบาทสำคญในขนตอนของการวเคราะหความตองการและการสรางแบบจำลองเชงตรรกะ (Conceptual Model) และสามารถใชในการเปรยบเทยบโครงสรางของระบบฐานขอมลทตางกน (Relational, Object-Oriented, Deductive, Active) จงสนบสนนการสบคนขอมลจากแอพพลเคชนตางระบบ

28

2.3.3 ภาษาในการนยามออนโทโลย (Ontology Languages) ภาษาในการนยามออนโทโลย หมายถง ภาษาทใชในการนยามออนโทโลยเพอใหคอมพวเตอรสามารถแปลงความหมายหรอประมวลผลนยามศพททสรางขนได โดยทวไปออนโทโลยจะอธบายดวย Logic-based language เชน Description logic language ซ งจะอธบายความร ในลกษณะของ แนวคดและกฎเกณฑทจะนำไปใชในการจดกลมแนวคดแบบอตโนมต (Fensel et al. 2000) หรอ Frame-based modeling approach ซ งในโครงสรางของการแสดงความหมายจะประกอบดวย Classes, Properties และ Relations (Heflin, 2004) ซ งจะชวยให การอ านและทำความเข าใจ ออนโทโลยทำไดงายขน (Horrocks et al., 2003) ภาษาในการนยามออนโทโลยท ดควรสามารถอธบายแนวคด (ความสมพนธระหวาง Classes กบ Properties) ทอยในขอบเขตของเรองทสนใจได (McGuinness, 2001) เชน ในการใชงาน หากตองการใหแอพพลเคชนสามารถตรวจสอบ Value range ได ควรเลอกใชภาษาทสามารถแสดงความสมพนธในระดบของ Properties และ Value range ไดดวย นอกจากน ควรมโครงสรางไวยากรณทชดเจน เพอใหคอมพวเตอรสามารถประมวลผลได สามารถสนบสนนการแสดงความเปนเหตเปนผลไดอยางมประสทธภาพ และนำมาใชในการอธบายความหมายไดสะดวก ( Antoniou et al., 2005) ตวอยางภาษาทใชในการแสดงออนโทโลยบนเวบ เชน RDF Schema, SHOE (Simple HTML Ontology Extensions), DAML-ONT (DARPA Agent Markup Language), OIL (Ontology Inference Layer), DAML+OIL, OWL (Web Ontology Language) 2.3.4 กระบวนการการพฒนาออนโทโลย การพฒนาออนโทโลยจะอยในขอบขายของการศกษาวจยดานปญญาประดษฐ (Artificial Intelligence) ประกอบดวย วศกรรมความร (Knowledge engineering) การประมวลภาษา ธรรมชาต (Natural language processing) และ การสร า งต วแทนความร (Knowledge representation) (Fensel, 2004) โดยเรมเขามาในชวงป ค.ศ. 1990s (Denny, 2002) และไดขยายขอบเขตออกไปสสาขาวชาดานขอมลอจฉรยะแบบเบดเสรจ (Intelligent information integration) ระบบสารสนเทศความรวมมอ (Cooperative information systems) การออกแบบฐานขอมล (Database design) การคนคนสารสนเทศ ( Information retrieval) พาณชยอ เล กทรอนกส (Electronic commerce) การจ ดการความร (Knowledge management) (Guarino, 1998; Fensel, 2004) และไดเขามาสสาขาวชาบรรณารกษศาสตรและสารสนเทศศาสตร (Library and Information Science) เมอเรมมการพฒนา Dublin Core ในป ค.ศ. 1999 (McGuinness, 2001) ทงนโดยมวตถประสงคหลกเพออำนวยความสะดวกในการใชความรรวมกน และสามารถนำความรกลบมาใชใหมได

29

1) แนวคดการพฒนาออนโทโลยของ Uschold ในป ค.ศ. 1996 Uschold (Uschold, 1996) ไดนำเสนอวธการพฒนาออนโทโลยจากประสบการณการพฒนา Enterprise Ontology ซ งเปนสวนหนงของโครงการ Enteprise Project โดยการสนบสนนของรฐบาลสหราชอาณาจกรเพ อสงเสรมการใช Knowledge–based systems ในภาคธรกจ และจากการศกษาวธการพฒนา TOVE (Toronto Virtual Enterprise) มขนตอนในการพฒนา ดงน 1) กำหนดวตถประสงคและขอบเขตของการพฒนา 2) กำหนดระดบความเปนทางการของออนโทโลยโดยกำหนดจากวตถประสงคและกลมผใชออนโทโลย ซงระดบความเปนทางการของออนโทโลยจะขนอยกบระดบของการใชงานแบบอตโนมต 3) กำหนดขอบเขตดานเนอหาของออนโทโลย ผลทจะไดในขนนไดแก ชดของแนวคดและคำศพททเกยวของ ครอบคลมขอบเขตความรทตองการทจะแสดงในออนโทโลย 4) การสรางออนโทโลย ไดแก การกำหนดนยามและการจดโครงสรางของนยาม หรอ การจดทำโครงสรางของออนโทโลย จะขนอยกบระดบความเปนทางการทไดกำหนดไว โดย ออนโทโลยทมระดบความเปนทางการสงจะทำการกำหนด axiom และนยามทเกยวของ และสดทายคอจดทำคมอการทำงาน การนยามและการจดการโครงสรางของออนโทโลยใชวธการ Middle-Out (เรมจากการนยามแนวคดทสำคญทสดกอนจากนนจงขยายไปสแนวคดทกวางขนและเฉพาะเจาะจงข น) วธ Top-Down (เร มจากขอสรปในระดบกวางลงไปหาแนวคดท เฉพาะเจาะจงข น) หรอ Bottom-Up (เรมจากแนวคดทเฉพาะเจาะจงขนไปหาแนวคดในระดบทกวางขน) 5) การประเมนออนโทโลยประเดนท วไปในการประเมน ไดแก ความชดเจน แนนอนของแนวคด และความสามารถในการนำกลบมาใชใหม แนวคดการพฒนาออนโทโลยของ Uschold จะใหความสำคญกบการกำหนดวตถประสงคและขอบเขตทชดเจนในการใชงานออนโทโลยทจะพฒนาขนมาเปนอนดบแรกกอนทจะเร มตนกระบวนการของการกำหนดชดของแนวคดและคำศพทท ใชแทนแนวคด ท งน เพ อให ออนโทโลยทพฒนาขนสามารถตอบสนองความตองการในการใชงานไดอยางมประสทธภาพและคมคากบการลงทนในการดำเนนงาน และในเชงเทคนคการกำหนดวตถประสงคและขอบเขตการใชงานทชดเจนจะเปนแนวทางในการกำหนดขอบเขตดานเนอหาของออนโทโลย และการกำหนดระดบความเปนทางการของโครงสรางภาษาทจะใชในการแสดงออนโทโลย ทสำคญคอหลกเลยงปญหาทอาจเกดขนในข นตอนตอไปของการพฒนาโดยเฉพาะในข นของการประเมนประสทธภาพของออนโทโลย เน องจากหากกำหนดวตถประสงคของการพฒนาไมชดเจนจะไมสามารถกำหนดเปาหมายและแนวทางในการประเมนได (Uschold, 1996)

30

ภาพท 2.1 ตวแบบการพฒนาออนโทโลยตามวธการของ Uschold (Uschold, 1996)

2) แนวคดการพฒนาออนโทโลยของ Jones; Bench-Capon และ Visser ในป ค.ศ. 1999 Jones; Bench-Capon และ Visser ไดทำการสำรวจการสราง ออนโทโลยจาก 12 โครงการ และจำแนกโครงการทศกษาออกเปน 2 ประเภทคอ โครงการขนาดใหญทมงเนนการศกษาวธการทเหมาะสมในการพฒนาออนโทโลยและโครงการขนาดเลกทตองการพฒนาออนโทโลยสำหรบงานของโครงการโดยเฉพาะ พบวา โครงการขนาดใหญ 3 โครงการ คอ TOVE, Enterprise model approach และ KBI IDEF5-IDF5 มขนตอนการพฒนาออนโทโลยทคลายกน คอ 1) การกำหนดวตถประสงค และขอบเขตของออนโทโลยเนองจากในการพฒนาออนโทโลยนน ไมสามารถทจะรวมสารสนเทศทกอยางทเกยวของกบโดเมนทสนใจไวไดทงหมด 2) การรวบรวมขอมลดานเนอหาเพอนำมาพฒนาออนโทโลย 3) การวเคราะหและออกแบบโครงสรางของออนโทโลย โดยการกำหนด Concepts, Properties และ Relations 4) การประเมนเพอตรวจสอบความถกตองทงดานโครงสรางและเนอหาเพอแกไขปรบปรงตอไป

3) แนวคดการพฒนาออนโทโลยของ Noy and McGuinness Noy and McGuinness (2001) ได เ สนอว ธ ก ารด า นว ศ วกรรมความ ร (Knowledge engineering methodology) ข นพ นฐานในการพฒนาออนโทโลย ประกอบดวยขนตอน 7 ขน คอ

31

1) กำหนดโดเมนและขอบเขตของออนโทโลย 2) พจาณาออนโทโลยทมอยแลว วาสามารถนำมาใชไดหรอไม 3) กำหนดรายการคำสำคญ (คำหลก) ในออนโทโลย 4) การกำหนด Classes และ Class hierarchies 5) กำหนดคณสมบต (Properties) ของ Classes หรอ การกำหนด Slots 6) กำหนด Facets ของ Slots 7) สราง Instances นอกจากน ยงไดใหขอเสนอแนะในการกำหนด Classes และ Class hierarchies การกำหนดรายละเอยดของ Properties และการกำหนด Names ไวดวย

ภาพท 2.2 ขนตอนของการพฒนาออนโทโลยของ Noy and McGuinness (2001) จากการศกษาการพฒนาออนโทโลย อาจสรปขนตอนของการพฒนาออนโทโลยได ดงภาพ

32

ภาพท 2.3 ขนตอนของการพฒนาออนโทโลย ดงนน การพฒนาออนโทโลยสำหรบองคความรดานยาสมนไพรไทย จงปรบใชแนวคดของ

Uschold (1996) รวมกบแนวคดของ Noy and McGuinness (2001) ดำเนนการโดยเรมตนจากการกำหนดวตถประสงคและขอบเขตของการใชงาน โดยจะกำหนดจากการศกษาผ ใชความร ดานการแพทยแผนไทย ผปฏบตงานในสถาบนทเกยวของกบการแพทยแผนไทย เอกสารทเกยวของในการจดระบบงาน การระดมความคดจากผเชยวชาญดานการแพทยแผนไทยและสมนไพรไทย และผเชยวชาญดานออนโทโลย รวมทงการสรางสถานการณเพอกำหนดขอคำถามทสามารถเกดขนไดจากการปฏบตงาน เพ อใหออนโทโลยท พฒนาข นสามารถนำไปใชในการจดระบบองคความร ดาน ยาสมนไพรของไทยไดอยางมประสทธภาพ โดยใชวธการนยามคำศพทแบบเรมตนทแนวคดหลก (Core concepts) หรอวธนยามจากศนยกลาง (Middle-out approach) ซงจะเรมจากการนยามแนวคดท สำคญท สดกอนจากนนจงขยายข นไปส แนวคดในระดบท กวางข นและแคบลงในระดบทเฉพาะเจาะจงขน ทงนเพอใหเหนภาพรวมของความสมพนธระหวางแนวคดหลกทเกยวของ และลดความคลาดเคลอนในการกำหนดคำศพทแทนแนวคด (Uschold, 1996) โดยมกระบวนการในการพฒนา ดงภาพ

33

ภาพท 2.4 ตวแบบการพฒนาออนโทโลยสำหรบสมนไพรไทย 2.3.5 วธการในการกำหนดนยามของแนวคด ประเดนสำคญของการศกษาเพอพฒนาออนโทโลยจะอยท การกำหนดนยามของแนวคด (Concepts) หร อ คลาส (Classes) ของ โด เมน (Domain) (Noy and McGuinness, 2001) การกำหนดแนวคด สามารถทำไดหลายวธขนอยกบวตถประสงคและสงแวดลอม หรอความพรอมในการพฒนา ดงน 1) กำหนดจากออนโทโลยทมอยแลว โดยการนำแนวคด (Concept) จากออนโทโลยอน มาใช การสรางขอบเขตดานเนอหาเรมจากการกำหนดกลมเปาหมาย เพอสรางความเขาใจเกยวกบความตองการของผใชทเปนกลมเปาหมาย การวเคราะหกลมผใช การสรางแนวคดของสาขาวชาทจะพฒนาจากนนนำไปเปรยบเทยบกบออนโทโลยทมอยแลวและนำ Classes ทเกยวของกนมาใช (Sim and Rennels, 1995) 2) การพฒนาออนโทโลยจากฐานขอมล ซงจะชวยในการวเคราะหเอนทตและความสมพนธระหวางเอนทตทตางกน และการรวบรวมขอคำถาม (Queries) ทผใชสนใจ ทงนเพอใหออนโทโลยทพฒนาขนสามารถตอบสนองความตองการสารสนเทศของผใชกลมหลก เพอชวยในการกำหนดเอนทตและแอตตรบวตทไมมในโครงสรางหรอ ในบางกรณอาจพจารณาตดเอนทตทมในโครงสรางแตไมมในขอคำถามของผใช ทงนเนองจากยดความตองการของผใชเปนหลก นอกจากน ขอคำถามของผใช

34

ย งช วยในการกำหนดคลาสย อยซ งจะเป นประโยชนอย างย งในการจดระบบองคความร (Kashyap,1999) 3) การพฒนาจากศพทควบคมทมอยแลว เชน ธซอรส (Thesaurus) ในสาขาวชาใดวชาหนง ซงจะชวยในการกำหนดคำดรรชน หรอคำศพทแทนแนวคดและความสมพนธเพอชวยผใชในการสบคนขอมล โดยผใชสามารถดรายการคำศพทจากธซอรสแลวจงนำคำศพททไดมาพมพเขาไปในระบบ นอกจากน ธซอรส ยงชวยในการกำหนดแนวคดและความสมพนธใหมไดโดยพจารณาจากโครงสรางความสมพนธของคำศพท (Chun and Wenlin, 2004; Wielinga et al., 2001; Kashyap, 1999) 4) การพฒนาออนโทโลยขนมาใหม โดยการรวบรวมและวเคราะหขอมลจากการวเคราะหเอกสาร ผเชยวชาญ และผใชสารสนเทศ รวมทงบคลากรทเกยวของกบเนอหาในสาขาทจะพฒนา ออนโทโลยขนมาใหม (Knapp et al., 2002) อยางไรกตาม การพฒนาออนโทโลยไมมวธใดทเปนวธทดทสด (Noy and McGuinness, 2001) ผพฒนาอาจใชหลายวธรวมกน ทงน ขนอยกบขอบเขตและวตถประสงคของการพฒนาและการนำไปใชของแตละโครงการ (Oliver et al., 2001; Bontas, 2005) การกำหนดวตถประสงคทไมชดเจนจะนำมาซ งปญหาในข นตอนตอไปการพฒนา รวมทงการกำหนดเกณฑในการประเมน ออนโทโลย (Uschold, 1996) 2.3.6 เครองมอในการพฒนาออนโทโลย การพฒนาออนโทโลยนนมตนทนสง เนองจากตองอาศยผเชยวชาญดานเนอหาเปนผจดทำ อยางไรกตาม การใชเทคนคดานวศกรรมความร และการประมวลภาษาธรรมชาตในการจดทำจะชวยลดตนทนในการจดทำลงได (Sugiura et al., 2004) ซอฟตแวรทใชในการพฒนาออนโทโลย อาท Grasper, SQL Windows, CLASSIC ( Sim and Rennels, 1994) Protégé, Oiled, OntoEdit, OntoLingua, WebODE, SWOOPed ( Kalyanpur et al. , 2004) DODDLE II ( Sugiura et al. , 2004) เปนตน เคร องมอเหลาน ส วนใหญจะชวยในการสราง และแกไขออนโทโลย ชวยในการตรวจสอบขอผดพลาด และความไมเทยงตรงตาง ๆ ชวยในการใชและนำขอมลทมอย ออกมาใชรวมกนโดยการทำแผนผงเปรยบเทยบ (mappings) เอนทตของออนโทโลยทตางกน ปจจบนและออนโทโลยไดกลายเปนปจจยสำคญของ Knowledge-Based System และ Semantic Web เคร องมอชวยคนตาง ๆ โดยเฉพาะเคร องมอชวยคนสารสนเทศบนเวบไดนำ ออนโทโลยมาใชในการจดการสารสนเทศบนเวบทงในการจดหมวดหมหรอจดกลมใหกบเวบไซต การทำดรรชนและสาระสงเขป และการทำรายการหรอการแสดงรายละเอยดของขอมล โดยม W3C เปนผพฒนาเทคโนโลย RDF เพอเปนภาษาในการเขารหสความรบนเวบ เพอใหเครองมอชวยคนขอมลบน

35

เวบสามารถประมวลผลขอมลทแสดงในเอกสารเวบได นอกจากน นกวชาการจากหลายสาขาวชาไดพฒนาออนโทโลย เพอใหนกวชาการในสาขาวชาตาง ๆ สามารถแลกเปลยนและใชความรรวมกนได โดยมออนโทโลยเปนตวกำหนดหรอนยามศพททใชในเมทาดาทา (Elements และ Values) ทงนเพอใหผใชทงทเปนมนษยและคอมพวเตอรตางระบบสามารถนำสารสนเทศไปประมวลผลไดอยางถกตอง

2.4 งานวจยทเกยวของ สรรตน ประกฤตกรชย (2550) ไดศกษาการสรางตนแบบออนโทโลยของพชสมนไพรไทย เพ อเกบรวบรวมองคความรเกยวกบพชสมนไพรท ใชเปนสวนประกอบของยาสามญประจำบาน แผนโบราณ 27 ชนด ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองยาสามญประจำบานฉบบท 2 โดย ออนโทโลยทพฒนาขน ประกอบดวยคลาสหลก 4 คลาส ไดแก คลาสพชสมนไพร คลาสยาสามญประจำบานแผนโบราณ คลาสสวนของพชสมนไพรทนำมาใชทำยา และคลาสกลมอาการ โดยใชโปรแกรมโปรทเจในการพฒนาออนโทโลยและใชภาษโอดบบบวแอลในการบรรยายขอมล รวมทงสรางเวบแอพพลเคชนโดยใชเทคโนโลยเวบเชงความหมายเพ อนำมาใชคนหาขอมลและแสดงความสมพนธของพชสมนไพรไทยกบยาสามญประจำบานแผนไทยได ทพยสรย ตรวงศกศล และจนอ แซเฉน (2551) ไดพฒนาระบบสบคนสมนไพรไทย เพอรวบรวมขอมลและเผยแพรความรทางสมนไพร แบงออกเปน 2 สวน คอ สวนแรกเปนการดงขอมลและจดการกบขอมลในระบบโดยใชเวบครอวเลอร (Web-crawler) ในการดงและตดคำมาใชในการจดขอมลในระบบและใชภาษาธรรมชาต (Natural Language) เพอตดคำใหสมบรณขน และในสวนท สองเปนการนำออนโทโลยมาใชในการออกแบบฐานขอมลสมนไพรไทย และพฒนาสวนตดตอระบบสำหรบการสบคนขอมล (Graphic User Interface: GUI) เพอใชในการคนหาขอมลสมนไพรทวไปและเพมสะดวกในดานการใชงานยงขน นชจรนทร อนลคำ (2555) ไดพฒนาระบบใหปายระบสำหรบพชสมนไพรไทยโดยใช ออนโทโลย เพอนำมาใชในการสรางคลงคำและกำหนดคำในการใหปายระบสำหรบพชสมนไพรไทย โดยใชขอมลทไดจากสำรวจและเกบรวบรวมจากเวบลอกทมการใหปายระบทมเนอหาวา “สมนไพร” จำนวน 75 เร อง โดยออนโทโลยทพฒนาข น ประกอบดวยคลาสหลก 7 คลาส ไดแก คลาสชอสมนไพร คลาสชอวงศ คลาสสรรพคณ คลาสอาการ คลาสอวยวะทรกษา คลาสสวนทใชเปนยา และคลาสคลงคำ (SKOS) ซ งจะชวยใหระบบสามารถกำหนดปายระบท ส อถงเน อหาเปนหลกเกณฑเดยวกนและมความหมายทชดเจนยงขน ธนยชนก นนทร จ และคณะ (Thanyachanok Nantiruj et.al, 2008) ไดพฒนาระบบแนะนำสขภาพอเลกทรอนกส (E-HEALTH) ดวยการใชสมนไพรไทยโดยใชออนโทโลย ระบบทพฒนาขนประกอบดวยฟงกชนการทำงาน 3 ฟงกชน คอ ฟงกชนการสบคน ฟงกชนการรกษา และ

36

ฟงกชนการใหคำแนะนำ โดยในสวนของฟงกชนใหคำแนะนำไดนำแนวคดออนโทโลยมาประยกตใชในการบรรยายความส มพ นธ ระหวางจ งหว ด (Province) อาการ (Symptoms) ประว ต โรค (Anamnesis) และสมนไพรไทย (Thai herbs) เพ อใหระบบสามารถเขาใจเง อนไขของผ ใชและสามารถใหขอมลไดตรงตามความเหมาะสมของแตละบคคล โดยออนโทโลยทพฒนาขนประกอบดวยคลาสหลก 5 คลาส คอ คลาสบคคล ซงแสดงถงกลมผใชงานในระบบ คลาสจงหวด แสดงถงสถานททผใชอยอาศย คลาสอาการ แสดงกลมอาการสขภาพทไมดของผใช คลาสประวตโรค แสดงถงโรคประจำหรอโรคทางกรรมพนธทมมาแตกำเนด คลาสสมนไพร แสดงถงกลมสมนไพรทตรงกบอาการของผใช โดยทผใชสามารถสบคนสมนไพรทใชในการรกษา สมนไพรไทยทมอยในสถานทอย และสมนไพรไทยทไมมผลขางเคยงตอประวตการเจบปวยของผใชได ทาคม คาโต และคณะ (Takumi Kato et al., 2009) ไดพฒนาออนโทโลยสำหรบระบบสขภาพอเลกทรอนกส (E-HEALTH) และใหคำแนะนำเก ยวกบสมนไพรไทยทใชในการรกษาโรค ระบบสามารถแสดงขอมลเกยวกบสมนไพรไทยทใชในการรกษาอาการตาง ๆ โดยพจารณาจากโรคเรอรงของผใชทไมสามารถใชสมนไพรบางประเภทได รวมทงคำนงถงรสชาตของสมนไพรทผใชตองร บประทานและสามารถแนะนำสม นไพรท ม อย ท องถ นเพ อใช ในการร กษาอาการได โดยออนโทโลยทพฒนาขนประกอบดวยคลาสหลก 6 คลาส ไดแก คลาสบคคล หมายถง ผใชในระบบ คลาสสมนไพร แสดงถงสมนไพรท ใชในการรกษาโรค คลาสรสชาต แสดงถงรสชาตตาง ๆ ข องสมนไพร เนองจากผใชแตละคนมความตองการรสชาตแตกตางกน คลาสอาการ แสดงถงอาการทผใชตองการรกษาและสมนไพรทใชรกษาได คลาสโรคเรอรง แสดงถงโรคเรอรงตาง ๆ ของผใช เชน โรคเบาหวาน และคลาสสถานท แสดงถงสถานทอยของผใชและสมนไพรทอยในทองถนทอยนน เสกสรรค ศวลย และจกรกฤษณ เสนห (2011) ไดพฒนาระบบเฝาระวงและวางแผนสขภาพสำหรบผสงอายดวยหลกการออนโทโลจ โดยประยกตใชรวมกบระบบผเชยวชาญเพอชวยในการวางแผนสขภาพสำหรบผสงอายใหเหมาะสมกบความตองการ สภาพรางกาย และโรคตาง ๆ ไดอยางถกตองและมประสทธภาพ พรอมทงนำคณสมบตเดนของสมนไพรไทยเขามาชวยในการบรรเทาอาการหรอโรคประจำตว โดยออนโทโลยทพฒนาขนประกอบดวยคลาสหลก 3 คลาส ไดแก คลาสอาหาร คลาสการออกกำลงกาย และคลาสสมนไพร ซงประกอบไปดวย สรรพคณทางยา (Benefit) โภชนาการ (Nutrient) สรรพคณทางการรกษาอาการ (Symptom) สรรพคณทางการรกษาโรค (Disease) ผลขางเคยง (Side Effect) และขอหาม (Contraindication) โดยสมนไพรจดเปนวตถดบ (Ingredient) ในการประกอบอาหารชนดหนงซงมความสมพนธกบคลาสอาหาร วจนา ตงความเพยร (2557) ไดออกแบบฐานความรออนโทโลยสมนไพรเพอใชคนหาขอมลพชสมนไพรของศนยสารสนเทศดานการแพทยแผนไทย ของโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศร โดยการรวบรวมองคความรสมนไพรไทยและเภสชกรรมไทย รวมถงการสนทนากลมเพอรวบรวมขอมลแลว

37

นำมาออกแบบเปนออนโทโลยสมนไพรไทย ประกอบดวยคลาสหลก 10 คลาส ไดแก สมนไพร (Herb Material) สตรตำหรบ (Formulation) รปแบบผลตภณฑสำเรจรป (Finished Product Form) ปรมาณทใช ( Indication) ผลขางเคยง (Adverse Reaction) คำเตอน (Clinical Warning) รสยา (Taste) ตรธาต (Tri-That) ปญหาสขภาพ (Health Problem) และวธการใชยา (Use Method) โดยออนโทโลยทพฒนาขนจะชวยใหผใชสบคนขอมลสมนไพรทตองการไดอยางมประสทธภาพและมความแมนยำมากขน

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของสามารถกำหนดกรอบแนวคดในการวจยได ดงน

ภาพท 2.5 กรอบแนวคดการวจย

38

บทท 3

วธดำเนนการวจย การพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรท บนทกไวเอกสารโบราณมลกษณะเปนการพฒนานวตกรรมซงสามารถใชกรอบแนวคดของวงจรการพฒนาระบบ โดยขนตอนของการศกษาเพอพฒนาแบงออกเปน 3 ขนตอนหลก ดงน 1) การศกษาความตองการ เพอกำหนดคณลกษณะของออนโทโลยทตองการ โดยการศกษาลกษณะเนอหาขององคความรดานยาสมนไพรท บนทกไวในเอกสารโบราณ การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาของผใช 2) การจดกลมองคความรดานยาสมนไพรไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณ 3) การออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ

3.1 การศกษาระยะทหนง การศกษาขอมลเบองตน การศกษาระยะนเปนการวจยเพ อรวบรวมขอมลพ นฐานเพ อไปนำไปใชในการจดกลม องคความรดานยาสมนไพร และกำหนดคณลกษณะของออนโทโลยทจะพฒนาขน ประกอบดวย การศกษาพฤตกรรมการสบคน การใชงาน และความตองการใชขอมลยาสมนไพรไทย และการศกษาโครงสรางเนอหาขององคความรดานสมนไพรไทยจากเอกสารโบราณเพยงหนงประเภทคอ เอกสาร ใบลานเทานน ซงการศกษาในแตละสวนมรายละเอยดของการวจยดงน 3.1.1 การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรไทยของผใช 1) วธการวจย ใชการสมภาษณแบบกงโครงสราง 2) ผใหขอมล ไดแก 2.1) นกวชาการหรอนกวจยท ทำการศกษาวจยดานยาสมนไพร และแพทย แผนไทยจากหนวยงานทเกยวของและสถาบนการศกษาทเปดสอนดานแพทยแผนไทย จำนวน 5 คน 2.2) หมอยาพนบานในพนท ภาคอสาน ไดแก ครภมปญญาดานแพทยแผนไทย จำนวน 5 คน 3) การเกบรวบรวมขอมลและเครองมอในการรวบรวมขอมล เกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณทผวจยสมภาษณดวยตนเอง เครองมอในการรวบรวมขอมลไดแก แบบสมภาษณแบบมโครงสราง

39

3.1.2 การศกษาโครงสรางเนอหาขององคความรดานยาสมนไพรจากเอกสารโบราณ 1) ทำการศกษาเนอหาขององคความรดานสมนไพรไทยจากเอกสารโบราณดวยวธการวธการวเคราะหเอกสาร (Document Analysis) เพ อวเคราะหถงองคประกอบดานเน อหาของ องคความรดานสมนไพรไทยทบนทกไวในเอกสารโบราณ 2) ขอมลตวอยางทใชในการศกษาครงนคอ เอกสารใบลานททำการสำรวจและรวบรวมโดยโครงการอนรกษใบลาน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม ซงดำเนนโครงการมาอยางตอเนองมาตงแต ป พ.ศ. 2546 ทงในสวนของการรวบรวม อนรกษ ปรวรรต และ เผยแพรองคความรทบนทกไวในเอกสารใบลานอสานรวมทงองคความรอน ๆ ทเกยวของ คดเลอก เฉพาะเอกสารทมเนอหาเก ยวกบยาสมนไพรท ไดร บปรวรรตและตพมพเผยแพรแลว ในชดของตำรายา วดมหาชยทไดรบการตพมพเผยแพรแลว จำนวน 5 เลม จำนวน 5 เลม 3) การเกบรวบรวมขอมลและเคร องมอในการรวบรวมขอมล เคร องมอท ใชในการ รวบรวมขอมลไดแก แบบบนทกขอมล 4) การวเคราะหขอมล การวเคราะหโครงสรางดานเนอหา จะจดกลมองคความรตามประเดนเนอหาทพบ

3.2 การศกษาระยะทสอง การจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ นำผลการศกษาระยะท 1 มาวเคราะหและจดกล มความร เพ อเปนฐานในการออกแบบโครงสรางของออนโทโลย (Classes, Subclasses, Properties) โดยการเช อมโยงองคความร ดานแพทยแผนไทยและองคความรดานยาสมนไพรทพบในเอกสารโบราณ ซงเปนรายละเอยดทจำเปนตองจดกลมหรอจดประเภท (Categories) และอาศยแนวคดเปนวธการนำเสนอมมมองหรอแงมม (Facet) ตาง ๆ ของความร (Thing-Kind-Part-Property-Material-Process-Operation-Agent-Space-Time, (Broughton, 2004)) ซงแนวคดการจดหมวดหมฟาซทจะเนนการสรางและสงเคราะหความรจากขอความของเรองจากเอกสารทมลกษณะเฉพาะ โดยไมไดตองการทจะแบงสรรพวชาของความรทงหมด (Prieto-Diaz, 2002) เปนการแบงหมวดหมตามลกษณะทมรวมกน เพอเพมประสทธภาพในการสบคนจากมตตาง ๆ ทเกยวของ โดยแตละหมวดหมสามารถนำมาผนวกเพอขยายเรองทมความซบซอนของเนอหา

40

3.3 การศกษาระยะทสาม การออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ 3.3.1 การพฒนาออนโทโลย ทำการพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรตามแนวคดของ Uschold (1996) รวมกบแนวคดของ Noy and McGuinness (2001) สรางออนโทโลยดวยโปรแกรม Protégé และจดเกบขอมลในรปแบบ RDF file เครองมอในการพฒนาออนโทโลย 1) เครองคอมพวเตอรแบบชนดพกพามคณสมบตดงน - หนวยประมวลผลกลางชนด Intel(R) Core(TM) i3-4010U - หนวยประมวลผลกลางความเรว 1.70 กกะเฮรตซ - หนวยความจำสำรองขนาด 4 กกะไบต - หนวยความจำหลกขนาด 500 กกะไบต - อปกรณตอพวงอน ๆ เชน เมาส เครองพมพ เปนตน - เครอขายคอมพวเตอรและชองสญญาณอนเทอรเนตความเรว 10 เมกะไบต 2) ระบบปฏบตการและโปรแกรมประยกต - ระบบปฏบตการMicrosoft Windows 8.1 Pro - โปรแกรมโปทเจ (Protégé) รน 3.5 - โปรแกรมเอสพเอสเอส (IBM SPSS Statistics) รน 22

3.3.2 การประเมนออนโทโลย การประเมนออนโทโลยยาสมนนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ มวธการ ดงน 1) การประเมนการประเมนความถกตองของโครงสรางออนโทโลย โดยผเชยวชาญดานออนโทโลยยาสมนไพร แพทยแผนไทย และเภสชกรรม ดานละ 1 คน รวมเปน 3 คน เครองมอในการรวบรวมขอมลไดแก แบบประเมนโครงสรางออนโทโลย กำหนดใหลกษณะของคำถามเปนแบบมาตราสวนประเมนคา (Rating Scale) แบงออกเปน 5 ระดบ แบบตอเนองตามมาตรวดของลเครท (Likert Scale) โดยมการกำหนดเกณฑการใหคะแนนดงน

ระดบความสำคญ คะแนน นอยทสด 1 นอย 2 ปานกลาง 3 มาก 4

มากทสด 5

41

การแปลผลแบบประเมน แบงเปน 5 ระดบ คอ มากทสดมากปานกลางนอยนอยทสดโดยมเกณฑการพจารณาระดบความสำคญของขอมลทตองการสบคนจากคาคะแนนเฉลยในแตละระดบชน ดวยการคำนวณอนตรภาคชน ดงน

สตรการคำนวณอนตรภาคชน = คะแนนสงสด – คะแนนตำสด จำนวนชน

= 5 – 1 5 คาอนตรภาคชนทได = 0.80

จากการคำนวณขางตน สามารถกำหนดชวงคะแนนเฉลยไดดงน

ระดบคะแนน หมายถง 4.21 – 5.00 มากทสด 3.41 – 4.20 มาก 2.61 – 3.40 ปานกลาง 1.81 – 2.60 นอย 1.00 – 1.80 นอยทสด

2) ทำการประเมนประสทธภาพการสบคนขอมล โดยใชวธวดคามาตรฐานเพอประเมนความถกตอง 3 คา ไดแก คาความแมนยำ (Precision) คาความระลก (Recall) และคาเอฟเมเชอร (F-measure) โดยแบงกลมของขอมลทสามารถคนคนไดเปน 4 กลม (Miao, Duan, Zhang and Jiao, 2009) ดงตารางท 3.1

- ขอมลทคนคนไดและมความเกยวของกบเรองทตองการ (True Positive: TP)

- ขอมลทคนคนไดแตไมมความเกยวของกบเรองทตองการ (False Positive: FP)

- ขอมลทคนคนไมไดแตมความเกยวของกบเรองทตองการ (False Negative: FN)

- ขอมลทคนคนไมไดและไมมความเกยวของกบเรองทตองการ (True Negative: TN)

42

ตารางท 3.1 ขอมล 4 ประเภททแตกตางกน ขอมลทคนคนได ขอมลทคนคนไมได ขอมลทมความเกยวของ TP FN ขอมลทไมมความเกยวของ FP TN

1) คาความแมนยำ (Precision) เปนการวดความสามารถในการคนคนขอมลทสามารถคนคนไดและตรงตามความตองการของผใช สามารถคำนวณได ดงสมการท (3-1) คาความแมนยำ = จำนวนขอมลทคนคนไดและมความเกยวของกบเรองทตองการ จำนวนขอมลทคนคนไดทงหมด = TP (3-1) TP + FP 2) คาความระลก (Recall) คาความระลกเปนคาทบอกถงความสามารถในการคนคนขอมลทมความเกยวของตรงตามความตองการของผใช โดยถาคาความระลกเขาใกลหนงมากจะแสดงถงความสามารถในการคนคนขอมลทสามารถแสดงผลลพธท มความเก ยวของกบเร องทตองการออกมาไดมาก ดงสมการท (3-2) คาความระลก = จำนวนขอมลทคนคนไดและมความเกยวของกบเรองทตองการ จำนวนขอมลทเกยวของกบเรองทตองการทงหมด = TP (3-2) TP + FN 3) คาเอฟ-เมเชอร (F-measure) คาเอฟ-เมเชอรเปนการวดประสทธภาพโดยรวมของคาความแมนยำและคาความระลก สามารถคำนวณได ดงสมการท (3-3) คาเอฟ-เมเชอร = (2 x Precision x Recall) (3-3) Precision + Recall

43

บทท 4

ผลการวจย ผลการวจยจากการดำเนนงานวจยการพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ แบงออกเปน 3 สวน โดยมรายละเอยด ดงน 4.1 ผลการศกษาขอมลเบองตนสำหรบการออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ 4.2 ผลการจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ 4.3 ผลการออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ

4.1 ผลการศกษาขอมลเบองตนสำหรบการออกแบบออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ การศกษาขอมลเบองตน เปนการศกษาเพอรวบรวมขอมลพนฐานไปกำหนดคณลกษณะของออนโทโลยทจะพฒนาขน ประกอบดวย การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรไทย และการศกษาโครงเนอหาขององคความรดานสมนไพรไทยจากเอกสารโบราณ ดงน 4.1.1 ผลการศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรของผใช ผใหสมภาษณประกอบดวย นกวชาการทสนใจศกษาดานยาสมนไพรและแพทยแผนไทยจากสถาบนอดมศกษา 3 คน (ดานเคม 1 คน ดานเภสชศาสตร 2 คน) หนวยงานดานแพทยแผนไทยและโรงพยาบาลจำนวน 4 คน และหมอยาพนบานจำนวน 3 คน สามารถสรปผลการศกษาไดดงน ผลการศกษาพฤตกรรมการสบคน การใชงาน และความตองการใชขอมลยาสมนไพรไทยพบวา

1) นกวชาการมกจะเรมสบคนขอมลจากฐานขอมลและอนเทอรเนต โดยจะเลอกสบคนจาก แหลงขอมลทนาเชอถอ

2) คนหาจากคำ หรอ ช อ ท ไดมาจากเอกสารตาง ๆ ซ งมท งท เปนช อท วไป (ช อไทย) ชอทองถน และชอวทยาศาสตร แตมกใชเปนคำศพทในปจจบนมากกวาศพทโบราณ ดงน 2.1) คนหาจากช อของยาสมนไพร หรอช อเภสชวตถ หรอช อโรค โดยไมระบคณลกษณะอน ๆ 2.2) คนหาคณลกษณะของยาสมนไพร หรอเภสชวตถ หรอโรค โดยระบชอของยาสมนไพร ชอเภสชวตถ หรอชอโรค ททราบอยแลว

44

2.3) คนหาชอและคณลกษณะของยาสมนไพร หรอชอเภสชวตถ โดยใชคณลกษณะบางประการมา เชน สรรพคณ ความเปนพษ เปนขอจำกดในการคนหา

3) ประเดนรายละเอยดทสนใจ อาท สารเคมในตวสมนไพร การออกฤทธ เทยบสารเคมทออกกฤทธกบคณสมบตทางเคมของตวยา (สารเคม) ทออกฤทธรกษาอาการ/โรคแตละประเภท เชน สารท ชวยลดอาการเจบคอ อาการปวดหว เปนตน ความสามารถในการประยกตใชกบโรคอน โครงสรางโมเลกล การนำไปประกอบกบสารอน สารทกระตนใหออกฤทธ การเทยบสารทเคมทพบ กบสมนไพรตวอน ๆ ทมสรรพคณรกษา อาการเดยวกน เชน เทยบสารเคมในฟาทะลายโจน กบ มะแวง ในคณสมบตดานการรกษาอาการเจบคอ เปนตน

4) การนำผลการศกษาไปใช เชน เปนขอมลสำหรบเภสชกรในการนำไปปรงยาไดอยาง ถกวธ การใชเทยบเคยงกบยาแผนปจจบน การใหคำแนะนำในการใชยาสมนไพรอยางถกวธ

5) ลกษณะขอมลทตองการจะเปนงานวจยทางวทยาศาสตร และบทความทางวชาการ 6) ความตองการดานเครองมอชวยคนทใหขอมลประกอบการตดสนใจคดเลอกสมนไพร หรอ

ตวยา เชน การแนะนำยาทไดรบความนยมหรอแพรหลายในแตละทองถน ในแตละยคสมย โรคทพบเยอะในแตละทองถนหรอในแตละยคสมย โรคทไดรบความสนใจในปจจบน ยาทไดรบความสนใจในปจจบน สมนไพรทไดรบความนยมในปจจบน ยาทมการพสจนการออกฤทธหรอสรรพคณทางยา ยาทยงไมมการพสจนการออกฤทธหรอสรรพคณทางยา การบอกทมาของตำหรบยา การแสดงโครงสรางโมเลกลของตวยาและสมนไพร และสารทออกฤทธ

7) สำหรบหมอยาพ นบานจะศกษาจากตำรายาท ส บทอดกนมาจากครอบครว หรอ ครบาอาจารย และทำการเปรยบเทยบชอตวยาในตำหรบยาโบราณ (ชอทองถนภาษาอสานโบราณ) กบชอสมนไพร (ชอทองถนภาษาอสานปจจบน ชอเรยกทวไปภาษาไทยกลางปจจบน) ทสามารถหาไดในปจจบนและมอยในทองถน ทมลกษณะ หรอคณสมบต เหมอนหรอใกลเคยงกน จากนนจะทำการปรบตำหรบยาตามความเหมาะสมกบโรคและผรบการรกษา 4.1.2 ผลการศกษาโครงเนอหาขององคความรดานยาสมนไพรจากเอกสารโบราณ เอกสารใบลานทบนทกตำรายาจะเปนลานกอม หรอหนงสอใบลานขนาดสน (ยาวประมาณ 25 เซนตเมตร จาร 4-5 บรรทดตอ 1 หนาลาน) งายในการพกพา คนโบราณจะใชใบลานกอมเหมอนเปนสมดบนทก ใชบนทกองคความรหลาย ๆ เรองไวดวยกนในหนงผก สำหรบคมภรใบลานทเปนตำรายาโดยทวไปในหนงผกจะจารตำหรบยาหลาย ๆ ตำหรบไวดวยกน หรออาจจารปะปนไปกบคาถา โหราศาสตร และฤกษยาม ทงทเกยวของกน เชน คาถากำกบการใชยา และเปนคนละเรองกน เชน คาถาสะเดาะกลอนประต มบางทพบวา ในหนงผกบนทกองคความรเกยวกบสมนไพรเพยง หนงตว เชน ตำราผกหนอก (ใบบวบก) พบทหอสมดแหงชาตเฉลมพระเกยรต ร.9 จงหวดนคราชสมา

45

จะรวบรวมตำรบยาทใชใบบวบกเปนสวนประกอบ เปนตน สำหรบตำรายาวดมหาชยทบนทกไวในเอกสารใบลานมลกษณะดงน

1) ลกษณะโดยทวไปของตำรายาวดมหาชยทปรวรรตโดยโครงการอนรกษใบลาน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม (วณา วสเพญและคณะ, 2549) หนงสอตำรายาวดมหาชย เปนตำราทปรวรรตจากลานกอม (คมภรใบลานขนาดสน) ซงไดจากการทโครงการอนรกษใบลาน ภาคตะวนเฉยงเหนอ มหาวทยาลยมหาสารคาม ดำเนนการสำรวจ จดระบบและรวมรวมเอกสารใบลานในพพธภณฑวฒนธรรมทองถ นภาคตะวนออกเฉยงเหนอ วดมหาชยและไดจดตงเปน “พพธภณฑคมภรใบลาน พระอรยานวตร เขมจารนสรณ” เพอยกยองและเชดชเกยรตพระเดชพระคณทานเจาคณ ดร.พระอรยานวตร (อรยานวตร เขมจารเถระ) ทไดรวบรวมและจดเกบใบลานจากทตาง ๆ ทงจากวด และบคคลในชวง พ.ศ. 2513 - 2535 คณะกรรมการโครงการฯ ไดคดสรรใบลานทมเนอหาสาระเกยวกบตำรายามาปรวรรตเพอเออประโยชนตอวงการการแพทยพนบาน โดยมจำนวนทงหมด 34 ฉบบหรอผก ไดจดพมพออกเปน 5 เลม แตละเลมมจำนวนฉบบหรอผกมากนอยแตกตางกน และในแตละฉบบจะมความแตกตางในเรองการจาร ซงสะทอนใหเหนถงความเชยวชาญทแตกตางกนตามแหลงทมาของใบลาน ตวอกษรทใชบนทกในใบลานมทงจารดวยอกษรธรรมอสาน ไทยนอย ขอม และไทยโบราณ โดยบางผกเปนอกษรธรรมอสานลวน บางผกเปนเปนอกษรไทยนอยลวน บางผกมทงอกษรขอมและไทยโบราณ เนอหาภายในเลมแบงออกเปน 3 ภาค ภาคท 1 เปนขอมลพนฐานเกยวกบการปรวรรตตำรายาจากใบลาน เนนผอานมความรดานภาษา เฉพาะในเลม 1 จะมขอมลเกยวกบประวตวดมหาชย ประวต ดร.พระอรยานวตร(อรยานวตร เขมจารเถระ) และพพธภณฑคมภรใบลาน พระอรยานวตร เขมจารนสรณ ภาคท 2 เปนการปรวรรตตำรายาจากอกษรในใบลานใหเปนภาษาปจจบนโดยรกษาภาษาไทยทองถนไว ตวอยางเชน ถาคำศพทนนเปนทเขาใจของคนปจจบนแลวในตำราจะคงรปคำเดมไวและวงเลบภาษาไทยกลางเพอความเขาใจของผอาน ภาษาทปรากฏในใบลานเปนภาษาถนอสานและภาษาลาว เขยนตามเสยงพดเปนสวนใหญ ซงเปนภาษาทคอนขางเกา ผศกษาควรระมดระวงในการทำความเขาใจความหมาย เพราะบางคำรปเหมอนภาษาไทยกลางแตออกเสยงไมเหมอนกนและคนละความหมาย บางคำผปรวรรตไมแนใจวาถกตองหรอไมจะวงเลบหรอขดเสนใตคำทมปญหาไว หรอถอดรปตามคำทปรากฏแตไมใสวรรณยกต เพอใหผทมความรชวยหาคำตอบทถกตองตอไป ทงน ไดพยายามรกษาภาษาไทยทองถนไวใหมากท สด เปนการปรวรรตแบบลานตอลาน ซงในใบลานตนฉบบจะเขยนตอกนเปนพด โดยจะบนทกภาพตนฉบบใบลานไวหนาดานซาย และการปรวรรตนนอยหนาดานขวาแบบลานตอลาน ทายบทการปรวรรตในแตฉบบหรอผกจะทำเปนดชนชอพช ชอสตว ชอแรธาต และดชนชอยา อาการและโรค ทกฉบบหรอผก

46

ภาคท 3 เปนการรวบและจดเรยงยาตามระบบการเขยนปจจบน จากการปรวรรตใบลานฉบบหรอผกนน ๆ แบบลานตอลาน โดยจะระบชอยา ชอโรค อาการและวธรกษา เพอทำใหเปนมาตรฐานใหผอานเขาใจไดงายเพราะ จากใบลานตนฉบบจะมการเขยนตอกนเปนพด ซงผจารจะมแนวทางและวธการนำเสนอทแตกตางกน

2) ลกษณะโครงสรางเนอหาของตำหรบยา เนอหาทบรรจอยในลานกอมจะเปนตำหรบยาสมนไพรทใชสำหรบรกษาโรคตาง ๆ โดยการบอกชอยามกจะเขยนบอกไวดานซายของใบลาน โดยจะบอกชอโรควา ในหนาลานนมยารกษาโรคใด หากมหลายโรคกจะเขยนตอกน (บางฉบบกไมม) เรมตนดวยการบอกชอยา หรอ ชอโรค หรอ อาการ จากนนจะบอกถงตวยา สดสวน หรอปรมาณทใช วธการเตรยมตวยา วธการปรงยา วธการใชยา หรอ วธการรกษา ตวยาบางตวจะมคาถากำกบการใชยาดวย ดงตวอยาง

ตวอยางท 1 คดมาจากฉบบปรวรรต ตำรายาวดมหาชยเลม 5 ฉบบท 3 ลานท 13 หนา 2 (ลานท 13 หนา 2) ยาไขเหอบออก เอาฮากเดอปอง ฮากเขมขาว ตาออยดำ เขาจาว ตำตองใหกนด พาก 1 ฟาซงบซแงบ แชกน 1 พาก ฮากหยาคมปาว ฮากเขาเยน แชนำใหกนด พดขนถอหวถอตา ใหเอาใบตมบานตมตง เคอพชาง ใบซาคามนอยในผดกาด ตวอยางท 2 คดมาจากฉบบปรวรรต ตำรายาวดมหาชยเลม 5 ฉบบท 7 ลานท 5 หนา 1 ชอยาหรออาการ ชอสมนไพร ปรมาณการใช วธเตรยมสวนประกอบ

(ลานท 5 หนา 1) ยาแกไขตานคะโมย เอามะกด 3 ลก มาผา 4 เอา 3 ถมเสยซก 1 ทง 3 ลกนนแล หมากขกาแดง 3 ลก ผา 4 เอา 3 เหมอนกน เอาฮากแก 1 ฮากกางปาแดง 1 บอละเพด 7 กาดขมน 7 กาดตมกนดแล ยาแกซางเอาดอกทบทม 1 ใบซมเหดเทด 1 ใบซะแบง 1 ใบโคกกะออก 1 ใบผกตำนน 1 ใบมดกา 1 การปรงยาและการใชยา สดสวนหรอปรมาณการใช

3) จากตำรายาวดมหาชยจำนวน 5 เลมทนำมาศกษา พบตำรบยาจำนวน 2,683 ตำรบ (เลมท 1 พบตำรบยา 588 ตำรบ เลมท 2 พบตำรบยา 630 ตำรบ เลมท 3 พบตำรบยา 447 ตำรบ เลมท 4 พบตำรบยา 592 ตำรบ และเลมท 5 พบตำรบยา 426 ตำรบ) ทสามารถจแนกชดเจน เปนพชวตถ จำนวน 1,698 รายการ สตววตถ จำนวน 167 รายการ และแรธาต จำนวน 21 รายการ

47

4.2 ผลการจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณในรปของอนกรมวธาน (Taxonomy) จากผลการศกษาในระยะท 1 ไดแก พฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรของผ ใช การศกษาโครงเน อหาขององคความร ดานยาสมนไพรจากเอกสารโบราณ และการศกษา องคความรดานแพทยแผนไทยและยาสมนไพรจากเอกสารและตำราทเกยวของ สามารถนำมาจดกลมความรได 11 กลมหลก และออกแบบโครงสรางความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณในรปของอนกรมวธาน ซงเปนการจดกลมขอมลตามคณลกษณะรวมกนเพอเปนฐานในการออกแบบโครงสร างของออนโทโลย (Classes, Sup-Classes, Propertis) โดยม การแสดงโครงสร างความสมพนธแบบลำดบชน ดงตารางท 4.1 ตารางท 4.1 โครงสรางคลาสและลำดบชนอนกรมวธานยาสมนไพร

1. ชอยาสมนไพร 3. รสยา 4. วธเตรยมยา 6. การใชยา 11. คน

2. เภสชวตถ 3.1 รสประธาน 4.1 การสะต 6.1 วธการใชยา 11.1 วย

2.1 พชวตถ 3.1.1 รสรอน 4.2 การประสะ 6.1.1 การกน/ดม 11.1.1 ปฐมวย (แรกเกด - 16 ป)

2.1.1 ตน 3.1.2 รสสขม 4.3 การฆาฤทธ 6.1.2 การทา 11.1.2 วยกลางคน (16-32 ป)

2.1.2 เถา-เครอ 3.1.3 รสเยน 4.3 การกระสายยา 6.1.3 การแช 11.1.3 วยแกชรา (32 ป-ตาย)

2.1.3 หว-เหงา 3.2 รสของตวยา 5. วธปรงยา 6.1.4 การประคบ 11.2 เพศ

2.1.4 ผก 3.2.1 รสฝาด 5.1 การตม 6.1.5 การสบ 11.2.1 ชาย

2.1.5 หญา 3.2.2 รสหวาน 5.2 การดอง 6.1.6 การหยอด 11.2.2 หญง

2.2 สตววตถ 3.2.3 รสเบอเมา 5.3 การเผา 6.1.7 การกรวด 11.3 ธาต

2.2.1 สตวบก 3.2.4 รสขม 5.4 การสบ 6.1.8 การดม 11.3.1 ธาตดน

2.2.2 สตวน า 3.2.5 รสเผดรอน 5.5 การชง 6.1.9 การรม 11.3.2 ธาตน า

2.2.3 สตวอากาศ 3.2.6 รสมน 5.6 การกลน 6.10 การสวน/เหนบ 11.3.3 ธาตลม

2.3 แรธาต 3.2.7 รสหอมเยน 5.8 การตา 6.11 การพอก 11.3.4 ธาตไฟ

2.3.1 ธาตสลายงาย 3.2.8 รสเคม 5.9 การบดผง 6.12 การชะ 11.4 ภมประเทศ

2.3.2 ธาตสลายยาก 3.2.9 รสเปร ยว 5.10 การสกด 6.13 การอม/บวน 11.4.1 ภมประเทศรอน

3.2.10 รสจด 5.11 การหลาม 6.2 ขนาดทใช 11.4.2 ภมประเทศเยน

5.12 การค น 7. ผลขางเคยง 11.4.3 ภมประเทศอน

5.13 การปนเมด 8. ขอควรระวง 11.4.4 ภมประเทศหนาว

9. คาถา

10 โรค

10.1 ชอโรค

10.2 อาการ

อนกรมวทานยาสมนไพรไทย

48

4.3 ผลการออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ ผลการดำเนนงานวจยในสวนน จะแบงออกเปน 2 สวน ไดแก ผลการพฒนาออนโทโลย ยาสมนไพรท บนทกไวเอกสารโบราณ และผลการประเมนออนโทโลยยาสมนไพรไทยทบนทกไวเอกสารโบราณ โดยมรายละเอยดดงน

4.3.1 การพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ การพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ ไดนำขอมลทไดจากโครงสรางความรดานยาสมนไพรในรปของอนกรมวธานตามทไดศกษาจากโครงเนอหาขององคความร ดาน ยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรของผใช และการศกษาองคความรดานแพทยแผนไทยและยาสมนจากเอกสารและตำราทเกยวของมาใชในการออกแบบโครงสรางและกำหนดคลาสในออนโทโลย โดยออนโทโลยยาสมนไพรทพฒนาขนใหม ประกอบดวยคลาสและลำดบชนของคลาสตาง ๆ ดงน

1. Class: ยาสมนไพร (Herb) 2. Class: เภสชวตถ (Medicinal Material)

2.1 พชวตถ 2.2 สตววตถ 2.3 แรธาตวตถ

3. Class: รสยา (Taste) 3.1 รสประธาน 3.2 รสของตวยา

4. Class: วธเตรยมยา (Preparation) 5. Class: วธปรงยา (Pharmacy) 6. Class: วธใชยา (Use Method)

6.1 วธการใช 6.2 ขนาดทใช

7. Class: ผลขางเคยง (Side Effect) 8. Class: ขอควรระวง (Caution) 9. Class: คาถา (Spell)

10. Class: โรค (Disease) 10.1 ชอโรค 10.2 อาการ

49

11. Class: คน (Human) 11.1 วย 11.2 เพศ 11.3 ธาต 11.4 ภมประเทศ 12. Class: คมภรใบลาน (Bailan) ในสวนของคณสมบตของคลาสม 2 ประเภท คอ คณสมบตทเปนตวกำหนดความสมพนธของคลาส (Object Properties) และคณสมบตทมคาเปนขอมล (Datatype Properties) โดยในแตละคลาสมรายละเอยดของคลาส และคณสมบตของคลาสตาง ๆ ดงน รายละเอยดการกำหนดคลาสหลกภายในออนโทโลยยาสมนไพร ประกอบดวย 12 คลาสหลกดงตารางท 4.2 ตารางท 4.2 คลาสและรายละเอยดของคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ คลาส คำอธบาย ยาสมนไพร (Herbal Medicine) คลาสแทนขอมลยาสมนไพรทใชในการบำบดรกษาอาการหรอโรค เภสชวตถ (Medicinal Material) คลาสแทนขอมลสวนประกอบทใชทำยาสมนไพร ไดแก พชวตถ

สตววตถ และ ธาตวตถ รสยา (Taste) คลาสแทน ขอมลรสของยาสมนไพร ไดแก รสประธาน (รสรอน

รสสขม รสเยน) และรสของตวยา (เชน รสฝาด รสหวาน ฯลฯ) วธเตรยมยา (Preparation) คลาสแทนขอมลวธ การเตร ยมยาสมนไพร ได แก การสะต

การประสะ การฆาฤทธ และการกระสายยา วธปรงยา (Pharmacy) คลาสแทนขอมลวธการปรงยาสมนไพร เชน การตม การตำ ฯลฯ วธใชยา (Use Method) คลาสแทนขอมลวธการใชยาสมนไพร แกวธการใชยา (เชน การกน

การทา การดม ฯลฯ) และขนาดยาทใช ผลขางเคยง (Side Effect) คลาสแทนขอมลผลขางเคยงจากการใชยาสมนไพร ขอควรระวง (Caution) คลาสแทนขอมลขอควรระวงในการใชยาสมนไพร คาถา (Spell) คลาสแทนขอมลคาถาทใชควบคกบยาสมนไพร โรค (Disease) คลาสแทนขอมลทเกยวกบโรค ไดแก ชอโรคและอาการของโรค คน (Human) คลาสแทนขอมลทเกยวกบคน ไดแก วย เพศ ธาต และภมประเทศ คมภรใบลาน (Bailan) คลาสแทนขอมลของคมภรใบลานทบนทกขอมลยาสมนไพร

50

รายละเอยดการกำหนดความสมพนธระหวางคลาสตาง ๆ ภายในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ ประกอบดวย 23 ความสมพนธดงตารางท 4.3

ตารางท 4.3 ความสมพนธระหวางคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ

ความสมพนธระหวางคลาส โดเมน เรนจ appearIn ยาสมนไพร

โรค เภสชวตถ

คมภรใบลาน

hasCaution ยาสมนไพร ขอควรระวง hasDisease คน

คมภรใบลาน โรค

hasHerb คมภรใบลาน ยาสมนไพร hasMedicinalMaterial ยาสมนไพร

คมภรใบลาน เภสชวตถ

hasPharmacy ยาสมนไพร วธปรงยา hasPreparation ยาสมนไพร วธเตรยมยา hasSideEffect ยาสมนไพร ผลขางเคยง hasSpell ยาสมนไพร คาถา hasSymptom ชอโรค อาการ hasTaste ยาสมนไพร

เภสชวตถ รสยา

hasUseMethod ยาสมนไพร วธใชยา isCautionOf ขอควรระวง ยาสมนไพร isMedicinalMaterialOf เภสชวตถ ยาสมนไพร IsPharmacyOf วธปรงยา ยาสมนไพร isPreparationOf วธเตรยมยา ยาสมนไพร isSideEffectOf ผลขางเคยง ยาสมนไพร isSpellOf คาถา ยาสมนไพร isSymptomOf อาการ ชอโรค isTasteOf รสยา ยาสมนไพร

เภสชวตถ IsUseMethodOf วธใชยา ยาสมนไพร toTreat ยาสมนไพร โรค TreatBy โรค ยาสมนไพร

51

รายละเอยดการกำหนดคณสมบตของชนดขอมลภายในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ ประกอบดวย 34 คณสมบต ดงตารางท 4.4 ตารางท 4.4 คณสมบตของชนดขอมลของคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ

คณสมบตของชนดขอมล คลาส ชวงคาทอนญาต

คำอธบาย

ชอพชวตถ พชวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงชอพชวตถ ชอพชวตถในปจจบน พชวตถ String เปนการระบค าคงท แสดงช อพชวตถใน

ปจจบน ชอวทยาศาสตร พชวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงชอวทยาศาสตรของ

พชวตถ ชอวงศ พชวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงชอวงศของพชวตถ สวนทใชทำยาของพชวตถ พชวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงสวนทใชทำยาของ

พชวตถ ประเภทของพชวตถ พชวตถ String เปนการระบคาคงท แสดงประเภทของพช

วตถ ชวงคาทอนญาต ไดแก ตน เถา-เครอ หว-เหงา ผก และหญา

สรรพคณทางยา เภสชวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงสรรพคณทางยาของเภสชวตถ

ชอสตววตถ สตววตถ String เปนการระบคาคงทแสดงชอสตววตถ ชอสตววตถในปจจบน สตววตถ String เปนการระบคาคงท แสดงช อสตววตถใน

ปจจบน สวนทใชทำยาของสตววตถ สตววตถ String เปนการระบคาคงทแสดงสวนทใชทำยาของ

สตววตถ ประเภทของสตววตถ สตววตถ String เปนการระบคาคงทแสดงประเภทของสตว

วตถ ชวงคาทอนญาต ไดแก สตวบก สตวนำ สตวอากาศ

ชอแรธาตวตถ แรธาตวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงชอแรธาตวตถ

ชอแรธาตในปจจบน แรธาตวตถ String เปนการระบคาคงท แสดงช อแรธาตในปจจบน

52

คณสมบตของชนดขอมล คลาส ชวงคาทอนญาต

คำอธบาย

ชอทางเคม แรธาตวตถ String เปนการระบคาคงทแสดงชอทางเคมของ แรธาตวตถ

ประเภทของแรธาตวตถ แรธาตวตถ String เปนการระบค าคงท แสดงประเภทของ แรธาตวตถ ชวงคาทอนญาต ไดแก ธาตสลายงาย และธาตสลายยาก

ชอยาสมนไพร ยาสมนไพร String เปนการระบคาคงทแสดงชอของยาสมนไพร ชอของโรค ชอโรค String เปนการระบคาคงทแสดงชอโรค จำนวนขนาดทใช ขนาดทใช String เปนการระบคาคงทแสดงจำนวนขนาดทใช

ยาสมนไพร ชอวธการใช วธการใช String เปนการระบค าคงท แสดงช อว ธ การใช

ยาสมนไพร ชอขอควรระวง ขอควรระวง String เปนการระบคาคงท แสดงช อขอควรระวง

การใชยาสมนไพร ชอคาถา คาถา String เปนการระบคาคงทแสดงชอคาถาทใชกบ

ยาสมนไพร ชอผลขางเคยง ผลขางเคยง String เปนการระบคาคงทแสดงชอผลขางเคยงของ

ยาสมนไพร ชอรสของตวยา รสของตวยา String เปนการระบคาคงท แสดงช อรสของตวยา

สมนไพร ชอรสประธาน รสประธาน String เปนการระบคาคงทแสดงชอรสประธานของ

ยาสมนไพร ชอวธปรงยา วธปรงยา String เปนการระบค าคงท แสดงช อว ธ ปรงยา

สมนไพร ชอวธเตรยมยา วธเตรยมยา String เปนการระบคาคงท แสดงช อวธเตรยมยา

สมนไพร ชอโรคในปจจบน โรค String เปนการระบคาคงทแสดงชอโรคในปจจบน ชออาการ อาการ String เปนการระบคาคงทแสดงชออาการ ชอคมภรใบลาน คมภรใบลาน String เป นการระบ ค าคงท แสดงช อค มภ ร

ใบลาน

53

คณสมบตของชนดขอมล คลาส ชวงคาทอนญาต

คำอธบาย

รหสเอกสาร คมภรใบลาน Int เปนการระบคาคงทแสดงรหสเอกสารของคมภรใบลาน

ฉบบท คมภรใบลาน Int เปนการระบคาคงทแสดงหมายเลขฉบบของคมภรใบลาน

ลานท คมภรใบลาน Int เปนการระบคาคงทแสดงหมายเลขลานของคมภรใบลาน

หนาท คมภรใบลาน Int เปนการระบคาคงทแสดงหมายเลขหนาของขอความทบนทกไวในคมภรใบลาน

รปภาพ เภสชวตถ โรค

String เป นการระบ ค าคงท แสดงร ปภาพของ เภสชวตถ และโรค

54

รปท 4.1 ความสมพนธระหวางคลาสในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ

55

4.3.2 ผลการประเมนออนโทโลยยาสมนไพรไทยทบนทกไวเอกสารโบราณ การประเมนออนโทโลยยาสมนไพรท บนทกไวเอกสารโบราณ แบงการประเมนออกเปน 2 สวน ไดแก การประเมนโครงสรางของออนโทโลยโดยผ เช ยวชาญ และการประเมนประสทธภาพการคนคนของออนโทโลย โดยมรายละเอยดดงน 1) การประเมนโครงสรางออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ การประเมนโครงสรางออนโทโลยยาสมนไพรในงานวจยน ไดรบการประเมนโดยผเชยวชาญทมความรทเกยวของ จำนวน 3 ทาน ไดแก ผเชยวชาญดานออนโทโลย ยาสมนไพร แพทยแผนไทย และเภสชกรรม ดานละ 1 ทาน ผลการประเมนการออกแบบโครงสรางออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณโดยผเชยวชาญ พบวา มความเหมาะสมในระดบมาก โดยมคา X = 4.13 และ คา S.D. = 0.40 โดยประเดนทผเชยวชาญเหนวามความเหมาะสมในระดบมากทสด (X =4.67) ไดแก ชอของคลาสภายในออนโทโลยมความเหมาะสมและสามารถสอความหมายใหเขาใจไดง าย ช อของความสมพนธระหวางคลาสภายในออนโทโลยม ความเหมาะสมและสามารถ สอความหมายไดเขาใจ และภาพรวมออนโทโลยมการออกแบบเหมาะสมสำหรบการนำไปใชงาน ลำดบถดมาคอ การจดกลมของคลาสภายในออนโทโลย (X =4.33) รายละเอยดดงตารางท 4.5 ตารางท 4.5 การประเมนออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณโดยผเชยวชาญ

ลำดบ ท

รายการประเมน X S.D ความ

เหมาะสม 1. การจดกลมของคลาสภายในออนโทโลยมความเหมาะสม 4.33 0.58 มากทสด 2. คลาสในออนโทโลยมความครอบคลมในการจดเกบความร

เพยงพอ เชน ออนโทโลยยาสมนไพร มการจดเกบความร ประกอบดวย คลาสยาสมนไพร คลาสโรค คลาสเภสชวตถ คลาสคน เปนตน

4.00 0.00 มาก

3. ช อของคลาสภายในออนโทโลยมความเหมาะสม และสามารถสอความหมายใหเขาใจไดงาย เชน ยาสมนไพร หมายถง คลาสทจดเกบความรเกยวกบตำหรบยาสมนไพร เปนตน

4.67 0.58 มากทสด

4. การจ ดลำด บของคลาสภายในออนโทโลย ม ความเหมาะสม

3.67 0.58 มาก

56

2) การประเมนประสทธภาพการคนคนของออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ การประเมนประสทธภาพการคนคนของออนโทโลยยาสมนไพรในงานวจยนไดทดสอบความแมนยำและความเทยงตรงของออนโทโลยดวยการคำนวณหาคาความแมนยำ ( Precision) คาความระลก (Recall) และคาเอฟเมเชอร (F-measure) ทำการทดสอบการคนคนขอมลโดยใชโปรแกรมโปรทเจ รน 3.5 และใชภาษาสปาเกล (SPARQL) ในเปนภาษาสอบถาม โดยใชคำคนจำนวน 10 ชดคำถาม มาใชในการทดสอบประสทธภาพการคนคนของออนโทโลย ดงตารางท 4.6

ลำดบ ท

รายการประเมน X S.D ความ

เหมาะสม 5. คณสมบตหรอคณลกษณะของคลาส สามารถอธบาย

ลกษณะของคลาสได เชน คลาสพชวตถ ประกอบดวยคณสมบต เชน ชอวทยาศาสตร ชอวงศ สวนทใชทำยาของพชวตถ รสของตวยา เปนตน

4.00 0.00 มาก

6. ออนโทโลยมความสมพนธระหวางคลาสเหมาะสม 3.67 0.58 มาก 7. ชอของความสมพนธระหวางคลาสภายในออนโทโลยม

ความเหมาะสม และสามารถสอความหมายไดเขาใจ เชน ยาสมนไพรมสวนประกอบ โดยใชช อความสมพนธวา hasComposition หมายถง มสวนประกอบ

4.67 0.58 มากทสด

8. ช อคณสมบตของชนดขอมลและรายละเอยดของชนดขอมลมความสอดคลองกน

4.00 0.00 มาก

9. เนอหาภายในออนโทโลยยาสมนไพรมความถกตองในการนำไปใชงาน

3.67 0.58 มาก

10. ภาพรวมออนโทโลยมการออกแบบเหมาะสมสำหรบการนำไปใชงาน

4.67 0.58 มากทสด

ความเหมาะสมโดยรวม 4.13 0.40 มาก

57

ตารางท 4.6 ตวอยางภาษาสปาเกลทใชสอบถาม คำถาม ภาษาสปาเกล

ตำรายาฉบบท 1 ม “ชอยาสมนไพร” อะไรบาง

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร WHERE {?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :appearIn ?Bailan. ?Bailan :ฉบบท ?a. Filter regex(?a, "1")}

ยาตวใดทม “เหลา” เปนสวนผสมของตวยา

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร WHERE {?ชอยาสมนไพร :hasMedicinalMaterial ?แรธาตวตถ. ?แรธาตวตถ :ชอแรธาตวตถ ?a. Filter regex(?a, "เหลา").}

“นำนมราชสห” เปนพชวงศใด และมชอวทยาศาสตรวาอะไร

SELECT distinct ?ชอวงศ ?ชอวทยาศาสตร WHERE {?พชวตถ :ชอวงศ ?ชอวงศ. ?พชวตถ :ชอวทยาศาสตร ?ชอวทยาศาสตร. ?พชวตถ :ชอพชวตถ ?a. Filter regex(?a, "นำนมราชสห").}

ยาแกอาการ “ปวดทอง” มอะไรบาง และมสตรการปรงยาอยางไร

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร ?วธปรงยา ?อาการ WHERE {?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :hasPhamacy ?วธปรงยา. ?Herb :toTreat ?อาการ. ?อาการ :ชออาการ ?a. Filter regex(?a, "ปวดทอง")}

58

ตารางท 4.7 ตวอยางผลการประเมนประสทธภาพการคนคนขอมล

คำคน

เอกสาร คา

ความแมนยำ

คาความระลก

คาเอฟเมเชอร

คนคนไดและ

เกยวของ

คนคนได แต

ไมเกยวของ

คนคนไมไดแต

เกยวของ

ชอยาสมนไพร 53 0 0 1.00 1.00 1.00 เหลา 4 0 0 1.00 1.00 1.00 นำนมราชสห 1 0 0 1.00 1.00 1.00 ปวดทอง 30 0 0 1.00 1.00 1.00

จาตารางท 4.7 แสดงผลการประเมนประสทธภาพการคนคนขอมลของออนโทโลย ยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณทพฒนาขน ผลการประเมนในภาพรวมพบวา คาความแมนยำมคาเฉลยเทากบ 0.98 คาความระลกมคาเฉลยเทากบ 0.98 และคาเอฟเมเชอรมคาเฉลยเทากบ 0.98 ตามลำดบ แสดงดงรปท 47

ภาพท 4.2 คาความแมนยำ คาความระลก และเอฟเมเชอร

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10ภาพรวม

Precision 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.83 1.00 1.00 0.98

Recall 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.83 1.00 0.98

F-Mesure 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 1.00 0.91 0.91 1.00 0.98

0.000.100.200.300.400.500.600.700.800.901.00

Precision Recall F-Mesure

59

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ ในบทนจะกลาวถงสรปผลการวจย การอภปรายผล ขอจำกดในการวจย การประยกตใชการวจย และขอเสนอแนะในการวจย โดยมรายละเอยด ดงน

5.1 สรปผลการวจยและการอภปรายผล งานวจยเรองการพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ เปนงานวจยเชงประยกต (Applied Research) มวตถประสงคในการวจยเพอพฒนาออนโทโลยสำหรบสบคนความรดานยาสมนไพรของไทยทบนทกไวเอกสารโบราณ โดยใชขอมลทไดจากการศกษาโครงสรางเนอหาขององคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ ตำราแพทยแผนไทย และการศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรของนกวชาการและหมอยาพนบาน รวมถงงานวจยทเก ยวของกบออนโทโลยดานยาสมนไพร โดยออนโทโลยยาสมนไพรท พฒนาข นน จะชวยเพมประสทธภาพในการสบคน เชอมโยงและเขาถงองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณใหมากทสด เพอใหนกวจยสามารถนความรเหลานไปศกษาวเคราะห และพฒนาตอยอดองคความรดานยาสมนไพรตอไป การพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรท บนทกไวในเอกสารโบราณครงนแบงการศกษาเปน 3 ระยะ คอ 5.1.1 ระยะท 1 การศกษาขอมลเบองตน ในระยะนเปนขนตอนการศกษาเพอรวบรวมขอมลพนฐานในการกำหนดคณลกษณะของออนโทโลยทจะพฒนาขนมา และใชในการจดกลมองคความรดานสมนไพรทบนทกในเอกสารโบราณในรปของอนกรมวธาน (Taxonomy) โดยการศกษาขอมลจากโครงสรางเน อหาของ องคความรดานยาสมนไพรไทยจากเอกสารโบราณ การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมล ยาสมนไพรของผใช ไดแก นกวชาการและหมอยาพนบาน และงานวจยทเกยวของ โดยนำขอมลซงเปนปจจยดานยาสมนไพรทงหมดทไดเกบรวบรวมมาวเคราะห จดกลม แลวนำไปใชในการออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรขนใหมใหมความเหมาะสมและสอดคลองตามความตองการในการสบคนขอมลดานยาสมนไพรของผใช ผลการวจย พบวา นกวชาการและนกวจยดานยาสมนไพรและแพทยแผนไทย จะทำการสบคนขอมลจากแหลงขอมลทนาเชอถอ โดยคำคนทใชในการสบคน ไดแก คำ หรอ ชอยา ชอสมนไพร ทไดมาจาก

60

เอกสารตาง ๆ ซงมทงทเปนชอทวไป (ชอไทย) ชอทองถน และชอวทยาศาสตร แตมกใชเปนคำศพทในปจจบนมากกวาศพทโบราณ ลกษณะขอมลทตองการไดแก บทความวชาการและบทความวจยทมเนอหาในประเดนเกยวกบสารเคมในตวสมนไพร การออกฤทธ เทยบสารเคมทออกกฤทธกบคณสมบตทางเคมของตวยา (สารเคม) ท ออกฤทธ ร กษาอาการ/โรคแตละประเภท ความสามารถในการประยกตใชกบโรคอน โครงสรางโมเลกล การนำไปประกอบกบสารอน สารทกระตนใหออกฤทธ การเทยบสารเคมทพบกบสมนไพรตวอน ๆ ทมสรรพคณรกษา อาการเดยวกน ทงนเพอเปนขอมลสำหรบเภสชกรในการนำไปปรงยาไดอยางถกวธ การใชเทยบเคยงกบยาแผนปจจบน และการใหคำแนะนำในการใชยาสมนไพรอยางถกวธ ดานความตองการเครองมอชวยคน นกวจยตองการเครองมอชวยคนทสามารถใหขอมลประกอบการตดสนใจคดเลอกสมนไพร หรอตวยา เชน การแนะนำยาทไดรบความนยมหรอแพรหลายในแตละทองถน ในแตละยคสมย โรคทพบเยอะในแตละทองถนหรอในแตละยคสมย ยาทมการพสจนการออกฤทธหรอสรรพคณทางยา ยาทยงไมมการพสจนการออกฤทธหรอสรรพคณทางยา และการบอกทมาของตำหรบยา เปนตน สำหรบหมอยาพนบานจะศกษาจากตำรายาท ส บทอดกนมาจากครอบครว หรอ ครบาอาจารย และทำการเปรยบเทยบชอตวยาในตำหรบยาโบราณ (ชอทองถนภาษาอสานโบราณ) กบชอสมนไพร (ชอทองถนภาษาอสานปจจบน ชอเรยกทวไปภาษาไทยกลางปจจบน) ทสามารถหาไดในปจจบนและมอยในทองถน หรอมลกษณะ หรอคณสมบต เหมอนหรอใกลเคยงกน ทงน เนองจากตวยาบางตวอาจหาไมไดแลวในปจจบน จากนนจะทำการปรบตำหรบยาตามความเหมาะสมกบโรคและผรบการรกษา ซงสงเหลานตองอาศยความรและประสบการณทสงสมมาเปนเวลานาน โดยการใชตำรายาโบราณจะใชในลกษณะของคมอและทำการปรบใชใหเหมาะกบปจจบน 5.1.2 ระยะท 2 การจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ ในระยะนเปนการจดกลมองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณใน รปของอนกรมวธาน ซงเปนการจดกลมขอมลตามคณลกษณะรวมกน เพอนำไปใชการออกแบบคลาส ความสมพนธระหวางคลาส และคณสมบตของคลาสภายในออนโทโลยยาสมนไพรท บนทกไวในเอกสารโบราณ โดยผสมผสานแนวคดดานการจดระบบองคความร 4 แนวคด ไดแก (1) แนวทางการจดระบบความรแบบดงเดมทใชในการจดระบบทรพยากรสารสนเทศของหองสมดซงจะองกบศาสตรและความเปนวชาการของสาขาตาง ๆ เพอสะดวกในการคนหา (2) แนวทางการวเคราะหขอบเขตของความร ซงจะพจารณาความรเปนหลก โดยการวเคราะหหาสงทบงชวาเปนความรทปรากฏในเอกสาร (3) แนวทางการวเคราะหแฟซท ซงจะพจารณาถงมมมองหรอความคดทมอยในเอกสารนน จากนน จงวเคราะหความเปนเหตเปนผลทางตรรกะของความคดเหลานนวามความสมพนธกนโดยลำดบ

61

อยางไร และ (4) แนวทางผใชเปนศนยกลาง (User oriented) เปนแนวทางจดระบบทพจารณา ตวบคคล โดยศกษามมมองและความคดของบคคลในฐานะทเปนผใช ทงน เพอชวยเพมประสทธภาพในการสบคน เชอมโยง และเขาถงองคความรดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณใหมากทสด เพอใหนกวจยสามารถเขาถงองคความรดานยาสมนไรทบนทกไวในเอกสารโบราณไดกวางขวางขน ดงนน ในการศกษาครงนจงทำการรวบรวมขอมลทงจากตำราดานแพทยไทย ตวเอกสารโบราณ และผใชกลมหลกซงไดแก นกวชาการดานยาสมนไพร แพทยแผนไทย และหมอยาพนบาน ผลการศกษาสามารถจดหมวดหมองคความรดานยาสมนไพรเพอใชเปนฐานสำหรบออกแบบโครงสรางของออนโทโลย ไดแก คลาสหลก คลาสยอย ความสมพนธระหวางคลาส คณสมบตของคลาส และตวขอมล โดยสามารถจำแนกไดเปน 11 หมวดหลก ไดแก ชอยาสมนไพร เภสชวตถ (มหมวดยอยคอ พชวตถ สตววตถ และแรธาต) รสยา (มหมวดยอยคอ รสประธาน และรสของตวยา) วธเตรยมยา การใชยา (มหมวดยอยคอ วธการใชยา และขนาดทใช) ผลขางเคยงขอควรระวง โรค (มหมวดยอยคอ ชอโรค และอาการ) คน และ คาถา โดยงานวจยนกำหนดคลาสคาถาขนมา เนองจากคาถาเปนสวนประกอบหนงทพบในตำรายาโบราณ โดยเฉพาะเอกสารใบลานภาคอสาน คาถาทพบ อาท คาถากำกบการปรงยา (ใหสวดหรอทองระหวางการปรงยา) คาถากำกบการใชยา (ใหสวดหรอทองกอนใชยา) ซงจะเปนถาคาสน ๆ ทงน ไมแนชดวาการอานหรอทองคาถาเหลานมความสมพนธกบการออกฤทธ หรอ สรรพคณทางยาหรอไม หรอเปนเพยงขวญและกำลงใจเทานน เนองจาก วถชวตของคนโบราณจะมความสมพนธกบความเชอและสงศกดสทธตาง ๆ ซงมความสมพนธกบลกษณะตวอกษรและภาษาทใชในการจารคาถา คอ จารดวยอกษรธรรม หรอ อกษรขอมไทย จารเปนภาษาบาล ซงเปนอกษรและภาษาทชาวอสานถอวามความศกดสทธ 5.1.3 ระยะท 3 การออกแบบและพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ 1) การพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ ในระยะนเปนการพฒนาออนโทโลยยาสมนไพรโดยใชโปรแกรมโปรทเจ ร น 3.5 (Protégé Version 3.5) ในการพฒนาโครงสรางออนโทโลย ประกอบดวย คลาสหลก 12 คลาส ไดแก คลาสยาสมนไพร คลาสเภสชวตถ คลาสรสยา คลาสวธเตรยมยา คลาสวธปรงยา คลาสวธใชยา คลาสผลขางเคยง คลาสขอควรระวง คลาสคาถา คลาสโรค คลาสคน และคลาสคมภรใบลาน ความสมพนธระหวางคลาส จำนวน 23 ความสมพนธ ไดแก appearIn hasCaution hasDisease hasHerb hasMedicinalMaterial hasPhamacy hasPreparation hasSideEffect hasSpell hasSymptom hasTaste hasUseMethod isCautionOf isMedicinalMaterialOf isPhamacyOf isPreparationOf isSideEffectOf isSpellOf isSymptomOf isTasteOf IsUseMethodOf toTreat และ TreatBy

62

คณสมบตของชนดขอมล จำนวน 34 คณสมบต ไดแก ชอของโรค ชอคมภรใบลาน ชอทางเคม ชอพชวตถ ชอพชวตถในปจจบน ชอยาสมนไพร ชอวธการใช ชอขอควรระวง ชอคาถา ชอผลขางเคยง ชอรสของตวยา ชอรสประธาน ชอวธปรงยา ชอวธเตรยมยา ชอวงศ ชอวทยาศาสตร ชอสตววตถ ชอสตววตถในปจจบน ชอแรธาตวตถ ชอแรธาตวตถในปจจบน ชออาการ ชอโรคในปจจบน จำนวนขนาดทใช ประเภทของพชวตถ ประเภทของสตววตถ ประเภทของแรธาตวตถ สรรพคณทางยา สวนทใชทำยาของพชวตถ สวนทใชทำยาของสตววตถ รหสเอกสาร ฉบบท ลานท หนาท และรปภาพ ในการพฒนออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอสารโบราณ ไดกำหนดคลาสหลก และคลาสยอยจากหมวดหมองคความร 11 หมวดทไดจดทำไว และเพมคลาส “ใบลาน” ขนมาเปนคลาสท 12 ทงน เพอใหสามารถเชอมโยงไปยงเอกสารใบลานตนฉบบทบนทกชอยา ชอเภสชวตถ ชอโรค ชออาการ วธปรงยา เปนตน โดยคลาสใบลานจะมคณสมบตชนดขอมล 5 คณสมบตคอ รหสเอกสาร ฉบบท ลานท หนาท และรปภาพ 2) การประเมนออนโทโลยยาสมนไพรไทยทบนทกไวเอกสารโบราณ งานวจยนแบงการประเมนออนโทโลยเปน 2 ขนตอน ดงน 1) การประเมนโดยผ เช ยวชาญ โดยใชแบบประเมนเพ อประเม นโครงสร าง ออนโทโลยยาสมนไพรทพฒนาขน ผลการประเมนในภาพรวมพบวา โครงสรางออนโทโลยสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณมความเหมาะสมในระดบมาก โดยมคา X = 4.13 และ คา S.D. = 0.40 2) การประเมนประสทธภาพการคนคนของออนโทโลยสมนไพร โดยใชคำคนจำวน 10 ชดคำถามเพอทดสอบประสทธภาพการคนคนขอมล ผลการประเมนในภาพรวมพบวา คาความแมนยำ (Precision) มคาเฉลยเทากบ 0.98 คาความระลก (Recall) มคาเฉลยเทากบ 0.98 และ คาเอฟเมเชอร (F-measure) มคาเฉลยเทากบ 0.98 อยางไรกด การทคาประสทธภาพการคนมระดบทสงมากอาจเนองจากขอมลทใชเปนขอมลทดลองทยงไมมความหลากหลายมากนก

5.2 ขอจำกดของการวจย

5.2.1 ภาษาทบนทกในเอกสารโบราณทใชในการศกษาเปนภาษาถนอสาน แมวาจะไดรบการถายถอดใหอยในรปอกษรปจจบน แตผปรวรรตยงคงรกษาอกขรวธของการเขยนในอดต ซงมรปสระ พยญชนะ และวรรณยกตนอยกวาอกษรไทยในปจจบน การเขยนจะสะกดตามเสยงพด โดยไมมมาตรฐานทตายตว ขนอยกบลลาการเขยนของผจารใบลานตอนฉบบ ประกอบกบคำศพททปรากฏในเอกสารเปนศพทเกาสวนหนง ดงนน แมวาผวจยจะสามารถเขาใจภาษาอสานแตกไมสามารถเขาใจไดทงหมด ทำใหการวเคราะหขอมลบางประเดนอาจทำไดไมดเทาทควร จำเปนตองอาศยนกภาษา

63

โบราณชวยในการอานและวเคราะห อยางไรกด จำนวนนกภาษาโบราณในปจจบนมจำนวนนอย ในเขตอสานใตมเพยง 1 คนคอ นกภาษาโบราณทหอสมดแหงชาตเฉลมพระเกยรต ร.9 จ.นครราชสมา ซงโดยปกตจะมภาระประจำทมาก อกทงยงมการโยกยายตามวาระ ทำใหการวเคราะหเอกสารในงานวจยชนนใชเวลามาก 5.2.2 เนอหาดานยาสมนไพรทบนทกไวในตำรายาโบราณ เปนศาสตรทตองอาศยความรเฉพาะทางเพอทำความเขาใจ อกทงคำศพททใชเปนคำศพทเฉพาะและเปนคำศพทโบราณ (ตามอายของคมภรใบลาน) ท งช อยา ชอโรค ช ออาการ ช อเภสชวตถ (พชวตถ สตววตถ ธาตวตถ) ฯลฯ จำเปนตองอาศยหมอยาพนบานทมประสบการณสงเปนผชวยในการอาน ตรวจสอบ และวเคราะหเนอหา โดยเฉพาะในกรณของชอยา หรอ ชอเภสชวตถทมความคลมเครอสามารถเปนไดทงพชวตถ สตววตถ หรอ ธาตวตถ ซงอาจมชอเรยกแตกตางกนไปไดอกตามทองถน และยคสมย ทำใหตองใชเวลานานในการวเคราะหเพอจำแนกประเภท 5.2.3 ผลการสบคนทไดออนโทโลยยาสมนไพรบนทกไวในตำรายาโบราณ จะมความเทยงตรงมากขนและมประสทธภาพมากขนเมอมการปรบปรงขอมลใหมความหลากหลาย มจำนวนมาก และทนสมยอยเสมอ เนองจากในปจจบนมการคนพบความรดานยาสมนไพรใหม ๆ เพมขนเรอย ๆ อกทงมโรคชนดใหมเกดขนตลอดเวลา จงสงผลใหขอมลทจดเกบในออนโทโลยไมเปนปจจบน และเมอสบคนขอมลจากออนโทโลยอาจไมพบขอมลทตองการ

5.3 การประยกตใชผลการวจย ออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณทพฒนาขนน สามารถนำไปประยกตใชการสบคนขอมลดานยาสมนไพร และนำไปประยกตใชรวมกบออนโทโลยอน ๆ ทมลกษณะใกลเคยงกนได เพอชวยใหการสบคนขอมลดานยาสมนไพรทำไดอยางกวางขวาง สามารถนำไปใชประโยชนในการศกษาดานการแพทยแผนไทยตอไป

5.4 ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 5.4.1 ผลการวจยครงนไดรวบรวมขอมลจากการศกษาเนอหาองคความรดานสมนไพรจากเอกสารโบราณ การศกษาพฤตกรรมและความตองการใชขอมลยาสมนไพรของผใช เอกสารและงานวจยทเกยวของมาใชในการพฒนาออนโทโลย ซงในการวจยครงตอไปควรนำขอมลดานอน ๆ เชน ฤดกาลทมความสมพนธกบการเกดโรคและการเลอกใชยาสมนไพร มาใชในการศกษาวจยเพอให ออนโทโลยมความครอบคลมมากขน 5.4.2 เนองจากปญหาดานความคลมเครอของคำศพท เชน ชอเดยวกนอาจเปนไดทงชอสตววตถ และพชวตถ หรอคำทมความหมายเปลยนไปเมอเวลาเปลยนแปลง ดงนน การวจยในครงตอไป

64

อาจนำเครองมอในการสรางคลงคำ เชน สคอส (Simple Knowledge Organization: SKOS) มาใชเปนเครองมอเสรมในการสรางคลงคำตาง ๆ ทมความหมายเหมอนกน ใชศพทคนละตว หรอเขยนตางกน เพอใหการสบคนขอมลดานยาสมนไพรมความครอบคลมและถกตองมากยงขน 5.4.3 การเชอมโยงกบออนโทโลยยาสมนไพร ยาแพทยแผนโบราณ หรอแพทยแผนโบราณของประเทศอน ๆ รวมทงการเชอมโยงกบฐานขอมลดานพฤกษศาสตร ฐานขอมลยาแผนปจจบน เพอขยายขอบเขตของการศกษาดานยาสมนไพรใหกวางขวางขนและสามารถเชอมโยงกบความรดานการรกษาโรคและการดแลสขภาพในปจจบน 5.4.4 การพฒนากระบวนการวเคราะหและจำแนกชอเฉพาะจากบรบทรอบขางเพอวเคราะหชอเฉพาะตาง ๆ เชน เภสชวตถ โรค อาการ ทปรากฏในเอกสารโบราณเพอชวยในการขยายขอบเขตความรใหกบออนโทโลยยาสมนไพร

65

บรรณานกรม

เกศรน มณนน และ พชรวลย ใจสมทร. (2560) คณาเภสช. เลมท 1: จลพกด. คณะการแพทยแผนไทย. สงขลา: มหาวทยาลยสงขลานครนทร,

กองแกว วระประจกษ และนยดา ทาสคนธ. (2537). เอกสารโบราณ. ว. หองสมด 38(3): 1-22. เกศรน มณนน และ พชรวลย ใจสมทร, 2560โครงการอนรกษใบลานในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

มหาวทยาลยมหาสารคาม. [มปป.]. หนงสอสมดไทย [ออนไลน] ไดจาก: http://www.bl.msu.ac.th/bailan/long_book.asp

ชะเอม แกวคลาย. (2546). การศกษาวจยทางดานจารกและเอกสารโบราณของกลมหนงสอตวเขยนและจารก สำนกหอสมดแหงชาต. ใน ภาษา-จารก ฉบบท 9 การประชมทางวชาการเนองในวาระฉลองอายครบ 7 รอบ ของศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร เรอง “จารกและเอกสารโบราณ : การศกษาวจยในปจจบนและทศทางในอนาคต”. นครปฐม: ภาควชาภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลย ศลปากร. หนา 11-32.

ชนาณต แสงอรณ. (2557). เภสชกรรมไทย ตำราแพทยแผนโบราณทวไป สาขาเภสชกรรม กองการประกอบโรคศลปะ. หองสมดแพทยแผนไทย สภาการแพทยแผนไทยดอทคอม [หนงสออเลคทรอนค] {อนนไลน}: ไดจาก https://www.slideshare.net/UtaiSukviwatsirikul/ss-39035258

ทพยสรย ตรวงศกศล และจ นอ แซเฉน. (2551). ระบบสบคนสมนไพรไทย. ภาควชาวศวกรรมซอฟตแวรและความร คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ธนญญา พลสง วศปตย ชยชวย และจฑารตน ชางทอง (2559). การวเคราะหคณลกษณะทางสารสนเทศของหนงสอบดในจงหวดพทลง. Veridian E-Journal, Silpakorn University ฉบบภาษาไทย สาขามนษยศาสตร สงคมศาสตร และศลปะ. 9(2): 699-714.

ธวช ปณโนทก. (2549). อกษรไทยโบราณ ลายสอไทย และววฒนาการของชนชาตไทย. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นชจรนทร อนลคำ. (2555). ระบบใหปายระบสำหรบพชสมนไพรไทยโดยใชออนโทโลย. วทยานพนธวทยาการสารสนเทศมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศ สำนกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร.

บานเยน ภทรเกยรตเจรญ, (2556). การวเคราะหและจดร ความรทอยในเอกสารใบลาน. วทยานพนธปรญญาเอกหลกสตรสารสนเทศศกษา, คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

66

วจนา ตงความเพยร. (2557). การพฒนาออนโทโลยสมนไพรไทยของศนยขอมลขาวสาร การแพทยแผนไทยของโรงพยาบาลเจาพระยาอภยภเบศ. วทยานพนธมหาบณฑต สาขาเภสชศาสตรสงคมและบรหาร ภาควชาเภสชศาสตรสงคมและบรหาร คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย.

วรตน อนนาทรวรางกร. (2527). หนงสอใบลาน. ใน คมภรใบลานฉบบหลวงในสมยกรง รตนโกสนทร. กรงเทพฯ: กองหอสมดแหงชาต กรมศลปากร. หนา 1-11.

วศปตย ชยชวย, ลำปาง แมนมาตย, วลาศ ววงซ และนศาชลจำนงศร. (2560). การวเคราะหคณลกษณะ ทางสารสนเทศเพอกำ หนดองคประกอบเมทาดาตาของจารก. วารสารวทยบรการ มหาวทยาลยสงขลานครนทร 28(1): 39-52. ศวนาถ นนทพชย. (2554). กรอบแนวคดระบบการจดระบบความรดานการแพทยแผนไทย.

วทยานพนธปรญญาเอกหลกสตรสารสนเทศศกษา, คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน.

สมชาย นลอาธ. (2544). โลกทศนจากคมภรใบลาน : คตชนและวถชวต. การประชมทางวชาการเรอง “การสำรวจสถานภาพอคความรจากคมภรใบลานทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย”. ยคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม รวมกบองคการยเนสโก หนวยขอมลและการประชาสมพนธภมภาคเอเชยแปซฟค เครอขายความรวมมอเพอการเขาถงและอนรกษคมภรใบลานภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และมหาวทยาลยเชยงใหม วนท 22-23 กนยายน 2544 โรงแรมนวพฒนา อำเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม.

สมหมาย เปรมจตต. (2544). ประสบการณจากคมภรใบลานลานนา. การประชมทางวชาการเรอง “การสำรวจสถานภาพอคความรจากคมภรใบลานทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย”. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม รวมกบองคการยเนสโก หนวยขอมลและการประชาสมพนธภมภาคเอเชยแปซฟค เครอขายความรวมมอเพอการเขาถงและอนรกษคมภรใบลานภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และมหาวทยาลยเชยงใหม วนท 22-23 กนยายน 2544 โรงแรมนวพฒนา อำเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม.

สถาบนการแพทยแผนไทย. (2552). ภาวะวกฤตของเศรษฐกจไทย คนสมครเรยนแพทยแผนไทยเพยบ. [ออนไลน] ไดจาก: http://ittm.dtam.moph.go.th/data_all/articles/article11.htm

สภาการแพทยแผนไทย. (2562). รายชอสถาบนหรอสถานพยาบาลซงไดรบอนญาตใหถายทอดความร สำหรบการฝกอบรมในวชาชพการแพทยแผนไทยตามพระราชบญญตวชาชพการแพทยแผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๖. [ออนไลน] ไดจาก: http://www.thaimed.or.th/wp-content/uploads/2019/08/86-6-8-62.pdf

67

สนน ศภธรสกล. (2548). มารจกแพทยแผนไทยกนเถอะ. โครงการจดตงคณะการแพทย แผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. [ออนไลน] ไดจาก: http://ttmedkm.psu.ac.th /index.php?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=28

สรรตน ประกฤตกรชย. (2550). การสรางตนแบบออนโทโลยของพชสมนไพรไทย. สารนพนธ. วทยาการคอมพวเตอร. มหาวทยาลย เทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ

สภณ สมจตศรปญญา. (2544). โลกทศนจากคมภรใบลานอสาน : ภาษาและวรรณกรรม. การ ประชมทางวชาการเรอง “การสำรวจสถานภาพอคความรจากคมภรใบลานทพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ประเทศไทย”. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม รวมกบองคการยเนสโก หนวยขอมลและการประชาสมพนธภมภาคเอเชย แปซฟค เครอขายความรวมมอเพอการเขาถงและอนรกษคมภรใบลานภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต และมหาวทยาลยเชยงใหม วนท 22-23 กนยายน 2544 โรงแรมนวพฒนา อำเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม.

สรยา สมทคปต และ พฒนา กตอาษา. (2546). “คนอสาน” ในอดตใชผาซนหอคมภรใบลาน. ศลปวฒนธรรม 24(6): 82-95.

เสกสรรค ศวลย และจกรกฤษณ เสนห. (2554). การพฒนาระบบคำถาม-คำตอบในการแนะนำ อาหารทเหมาะสมสำหรบผปวย. การประชมวชาการระดบประเทศดานเทคโนโลย สารสนเทศ (National Conference on Information Technology: NCIT) ครงท 5 26-27 กมภาพนธ จงหวดเพชรบร. [ออนไลนล]. ไดจาก: https://www.researchgate.net/publication/259942388_karphathnarabbkhatham-khatxbnikarnaeanaxaharthihemaasmsahrabphupwy

สำนกงานคณะกรรมการกฤษฎกา. (2510). พระราชบญญตยา พ.ศ.2510. [ออนไลนล]. ไดจาก: http://cm1.dmsc.mop h.go.th/download/law/drug_law.pdf

สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจกจและสงคมแหงชาต. (2544). สรปสาระสำคญแผน พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 9. [ออนไลน]. ไดจาก http://www.nesdb.go.th/plan/data/plan9/content_page.html

สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจกจและสงคมแหงชาต. (2549). สรปสาระสำคญแผน พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10. [ออนไลน]. ไดจาก http://www.nesdb.go.th/plan10/index.htm

สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจกจและสงคมแหงชาต. (2560). สรปสาระสำคญแผน พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 12. [ออนไลน]. ไดจาก http://www.nesdb.go.th/download/plan12สรปสาระสำคญแผนพฒนาเศรษฐกจและ

68

สงคมแหงชาตฉบบท12.pdf เอกวทย ณ ถลาง. (2544). ภมปญญาอสาน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: อมรนทร. Antoniou, Grigoris; Franconi, Enrico; Hermelen, Farnk Van. (2005). Introduction to semantic web ontology language. in Reasoning Web, Proceedings of the Summer School, Malta, 2005. Edited by Norbert Eisinger and Jan Ma. Berlin: Springer-Verlag. Chaichuay, W.; Manmart, L; Wuwonge, W.; Chamnongsri, N. Conceptual Framework of Metadata Scheme Development for a Digitized Inscriptions Collection Management. In: DCMI International Conference on Dublin Core and Metadata Applications, [S.l.], p. 116-118, (sep. 2012). ISSN 1939-1366. http://dcpapers.dublincore.org/pubs/article/view/3667/ 1890, last accessed 2017/04/06. Chamnongsri, Nisachol. (2009). Metadata development for management of a

digitized palm leaf manuscript. Dissertation, Information studies, Facuty of Humanities and Social Science, Khon Kaen University.

Denny, Michael. (2002). Ontology building: a survey of editing tools. [Online] Available: http://www.xml.com/lpt/a/2002/11/06/ontologies.html

Fensel, Dieter. (2004). ONtologies: A silver bullet for knowledge management and electronic commerce. 2 nd. ed. (Revised and expanded). Berlin: Springer. Fensel, Dand et al. (2000). OIL in a nutshell In: Knowledge acquisition, modeling, and management, proceedings of the European knowledge acquisition conference (EKAW-2000), R. Dieng et al. (eds.), Lecture Notes in Artificial Intelligence, LNAI, Springer-Verlag, October 2000. Government Public Relations Department. (2004). Thai Wisdom in Agriculture and Industry. [Online]. Available:http://www.prd.go.th/ebook/focus_thailand/v_detail1.php?focusid=238 Gruber, T.R. (1993). Toward principles for the design of ontologies used for knowledge sharing. Guarino N. and Poli R. (Eds), Formal ontology in conceptual analysis and knowledge representation: Proceedings of the International Workshop on Formal Ontology , Padova, Italy . Deventer, The Netherlands: Kluwer Academic Publishers. Available at: http://citeseer.nj.nec.com/gruber93toward.html

69

Guarino, Nicola. (1998). Formal ontology and information system. Proceedings of FOIS’98, Trento, Italy, 6-8 June 1998. Amsterdam, IOS Press, pp. 3-15. Heflin, Jeff. (2004). OWL Web ontology language: use case and requirements. W3C Recommendation 10 February 2004. [Online]. Available: http://www.w3.org/TR/webont-req/ Horrocks, Ian; Patel-Schneider, Peter F. and Hermelen, Frank van. (2003). From SHIQ and RDF to OWL: the making of a web ontology language. [Online]. Available: http://www.cs.man.ac.uk/~horrocks/Publications/download/2003/HoPH03a.pdf IFLA PAC Center. (2017). IFLA Palm-leaf Manuscript Preservation Workshop. [Online].

Available: https://www.ifla.org/node/11513 Jacob, E. K. (2003). Ontologies and the Semantic Web. Bulletin of the American Society for Information Science and Technology 29 (4): 19-22. Jones, Dean; Bench-Capon, Trevor and Visser, Pepijn. (1999). Methodologies for ontology development. [Online ]. Available: http://www.iet.com/Projects/RKF/SME/ methodologies-for-ontology-development.pdf Kashyap, Vipul. (1999). Design and creation of ontologies for environmental information retrieval. [Online ]. Available: http://sern.ucalgary.ca/KSI/KAW/KAW99/ papers/Kashyap1/kashyap.pdf McGuinness, D. L. (2001). Ontologies come of age. in Fensel. D., Hendler, J., Lieberman, H., and Wahlster, W. (eds.) The Semantic Web: why, what, and how. MIT Press. Noy, N. F. & McGuinness, D. L. (2001). Ontology development 101: a guide to creating your first ontology. Stanford Knowledge Systems Laboratory Technical Report KSL-01-05 [Stanford Medical Informatics Technical Report SMI-2001-0880]. [Online]. Available at: http://www.ksl.stanford.edu/people/dlm /papers/ontology-tutorial-noy-mcguinness-abstract.html Sim, Ida and Rennels, Glenn. (1994). Developing a clinical trials ontology: comments on domain modeling and ontological reuse. [Online]. Available: http://smi-web.stanford.edu/pubs/SMI_Reports/SMI-95-0584.pdf Snae, C. and Bruckner, M.(2008).FOODS: A Food-Oriented ontology driven system. IEEE International Conference on Digital Ecosystems and Technologies .pp

169-176, February 2008

70

Taylor, Alan G. (1999). The Organization of Information. Englewood, Colorado : Libraries Unlimited. Takumi, K., Noppadol, M., Ruttikorn, V., Satoru, I., Hideyuki, T., Takuo, S., Kaoru, T.,

Yasushi, K. & Norio, S. (2010). Provision of Thai Herbal Recommendation Based on an Ontology. Institute of Electrical and Electronics Engineer (IEEE).

Thanyachnnok, N., Noppadol, M., Ruttikorn, V., Satoru, I., Norio, S., Takumi, K., Yasushi, K. & Kaoru, T. (2008). An E-Health advice system with thaiherb and an ontology. The 3rd International Symposium on Biomedical Engineering (ISBME).

UNESCO. (2004). Memory of the world register. Retrieved January 15, 2009, from http://www.unesco.org/webworld/mdm/register/.

Uschold, Mike. (1996). Building ontologies: towards a unified methodology. Edinburgh: The University of Edinburgh. [Online]. Available: Available at: http://citeseer.nj.nec.com/uschold96building.html Uschold, M. and Grüninger, M. (1996). Ontologies: principles, methods and applications. Knowledge Engineering Review 11(2): 93-155. [Online]. Available: http://www.aiai.ed.ac.uk/~enterprise/enterprise/ontology.html

71

ภาคผนวก ตวอยางภาษาสปาเกลในการสอบถามและตวอยางขอมลทนำมาใชจดเกบ

ในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ

71

ตารางท ค.1 ตวอยางภาษาสปาเกลในการสอบถาม คำทใชสบคน ภาษาสปาเกล

1. ตำรายาฉบบท 1 ม “ชอยาสมนไพร” อะไรบาง

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร WHERE {?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :appearIn ?Bailan. ?Bailan :ฉบบท ?a. Filter regex(?a, "1")}

2. ยาตวใดทม “เหลา” เปนสวนผสมของตวยา

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร WHERE {?ชอยาสมนไพร :hasMedicinalMaterial ?แรธาตวตถ. ?แรธาตวตถ :ชอแรธาตวตถ ?a. Filter regex(?a, "เหลา").}

3. “นำนมราชสห” เปนพชวงศใด และมชอวทยาศาสตรวาอะไร

SELECT distinct ?ชอวงศ ?ชอวทยาศาสตร WHERE {?พชวตถ :ชอวงศ ?ชอวงศ. ?พชวตถ :ชอวทยาศาสตร ?ชอวทยาศาสตร. ?พชวตถ :ชอพชวตถ ?a. Filter regex(?a, "นำนมราชสห").}

4. ยาแกอาการ “ปวดทอง” มอะไรบาง และมวธปรงยาอยางไร

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร ?วธปรงยา ?อาการ WHERE {?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :hasPhamacy ?วธปรงยา. ?Herb :toTreat ?อาการ. ?อาการ :ชออาการ ?a. Filter regex(?a, "ปวดทอง")}

5. เปนฝใชยาอะไร “ทา” ไดบาง SELECT distinct ?ชอยา ?วธการใชยา WHERE {{?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยา. ?Herb :toTreat ?อาการ. ?อาการ :ชออาการ ?a. Filter regex(?a, "ฝ")}. {?Herb :hasUseMethod ?วธการใชยา. ?วธการใชยา :ชอวธการใช ?b. Filter regex(?b, "ทา")}}

72

ตารางท ค.1 ตวอยางภาษาสปาเกลในการสอบถาม (ตอ) คำทใชสบคน ภาษาสปาเกล

6. “กลวยตาน” ใชทำยาอะไรไดบาง รกษาอะไร

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร ?อาการ WHERE {?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :hasMedicinalMaterial ?พชวตถ. ?Herb :toTreat ?อาการ. ?พชวตถ :ชอพชวตถ ?a. Filter regex(?a, "กลวยตาน")}

7. “ยาบาหม” มวธเตรยมยา และวธปรงยาอยางไร

SELECT distinct ?วธเตรยมยา ?วธปรงยา WHERE {?Herb :hasPhamacy ?วธปรงยา. ?Herb :hasPreparation ?วธเตรยมยา. ?Herb :ชอยาสมนไพร ?a. Filter regex(?a, "ยาบาหม")}

8. พชวตถชนดใดมรสของตวยาเปน “รสหวาน”

SELECT distinct ?ชอพชวตถ WHERE {?MedicinalMaterial :ชอพชวตถ ?ชอพชวตถ. ?MedicinalMaterial :hasTaste ?รสของตวยา. ?รสของตวยา :ชอรสของตวยา ?a. Filter regex(?a, "หวาน")}

9. ยารกษาอาการ “เจบหวเขา” ปรงจากเภสชวตถใดบาง และมวธการใชยาอยางไร

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร ?ชอเภสชวตถ ?วธการใชยา WHERE {{?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :toTreat ?อาการ. ?อาการ :ชออาการ ?a. Filter regex(?a, "เจบหวเขา")}. {?Herb :hasMedicinalMaterial ?ชอเภสชวตถ}. {?Herb :hasUseMethod ?วธการใชยา}.}

10. ยาสมนไพรอะไรบางตอง “ป นเปนลกกลอน” เพอใชรบประทาน

SELECT distinct ?ชอยาสมนไพร ?วธเตรยมยา WHERE {?Herb :ชอยาสมนไพร ?ชอยาสมนไพร. ?Herb :hasPreparation ?วธเตรยมยา. ?วธเตรยมยา :ชอวธเตรยมยา ?a. Filter regex(?a, "ลกกลอน")}

73

ตารางท ค.2h ตวอยางขอมลทนำมาใชจดเกบในออนโทโลยยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ

คลาส ตวอยางขอมล ยาสมนไพร (Herb)

ยากกแขวไค

ยากะยอ

ยากนผด_สตรท1

ยากนผด_สตรท2

ยากบ

ยาขวง

ยาขบออก_สตรท1 ยาขบออก_สตรท2

ยาขฮาก

ยาคะยอ

ยาคดอก ซะเออะ

ยางขบ

ยางตอด

ยาจกทองไค

ยาซะดวง_สตรท1 ยาซะดวง_สตรท2

ยาซะดวงหนวง

ยาซะดวงหนวง

ยาตาแจง

ยาทาวไย_เทาใหญ

ยาบาหม_สตรท1

ยาบาหม_สตรท2

ยาบาหม_สตรท3

ยาปวดทอง_สตรท1

ยาปวดทอง_สตรท2

74

ยาปวดทอง_สตรท3

ยาปวดทอง_สตรท4

ยาปวดทอง_สตรท5

ยาปวดทอง_สตรท6

ยาปวดทอง_สตรท7

ยาปวดทอง_สตรท8

ยาปวดทอง_สตรท9

ยาปวดทอง_สตรท10

ยาปวดทอง_สตรท11

ยาปวดทอง_สตรท12

ยาปวดทอง_สตรท13

ยาปวดทอง_สตรท14

ยาปวดทอง_สตรท15

ยาปวดทอง_สตรท16

ยาปวดทอง_สตรท17

ยาปวดทอง_สตรท18

ยาปวดทอง_สตรท19

ยาปวดทอง_สตรท20

ยาปวดทอง_สตรท21

ยาปวดทอง_สตรท22

ยาปวดทอง_สตรท23

ยาปวดทอง_สตรท24

ยาปวดทอง_สตรท25

ยาปวดทอง_สตรท26

ยาปวดทอง_สตรท27

ยาปวดทอง_สตรท28

75

ยาปวดทอง_สตรท29

ยาปวดทอง_สตรท30

ยาปานดำ_ปานแดง

ยาผอมเหลอง

ยาฝ_สตรท1

ยาฝ_สตรท2

ยาฝปลาคอ

ยาฝปาอาก

ยาฝภายใน_สตรท1

ยาฝภายใน_สตรท2

ยามาก_หมาก_สก

ยามกเลอด_สตรท1

ยามกเลอด_สตรท2

ยามกเลอด_สตรท3

ยาลงเลอดคอ

ยาลองแกว_สตรท1 ยาลองแกว_สตรท2

ยาวด

ยาหนว_สตรท1 ยาหนว_สตรท2 ยาหนว_สตรท3 ยาหมกหมน_สตรท1 ยาหมกหมน_สตรท2 ยาหมกหมน_สตรท3

ยาหมากโหกลม

ยาหำโปง

ยาหน

ยาออกซางเหลอง

76

ยาออกดำออกแดง_ออกแดงนอย_แดงหลวง

ยาออกลบนอยลบหลวง

ยาออกสก

ยาออกหมากไม_สตรท1

ยาออกหมากไม_สตรท2 ยาออกหมากไม_สตรท3 ยาออกหมากไม_สตรท4 ยาออกหมากไม_สตรท5 ยาออกหมากไม_สตรท6 ยาออกหมากไม_สตรท7 ยาออกหมากไม_สตรท8 ยาออกหมากไม_สตรท9 ยาออกหมากไม_สตรท10 ยาออกหมากไม_สตรท11

ยาออกเหอดจม

ยาออกแดงออกดำ

ฮากโจกกนโจกปาก

ยาเจบหวเขา_สตรท1

ยาเจบหวเขา_สตรท2

ยาเจบเสยบทองไค

ยาเบอเหด

ยาเปนขกาก...ฮน_สตรท1 ยาเปนขกาก...ฮน_สตรท2 ยาเปนขกาก...ฮน_สตรท3 ยาเยยวบออก_สตรท1 ยาเยยวบออก_สตรท2 ยาเหอดจม_สตรท1 ยาเหอดจม_สตรท2 ยาเฮอน_สตรท1

77

ยาเฮอน_สตรท2 ยาแกกนผด_สตรท1 ยาแกกนผด_สตรท2 ยาแกจก_แกฮาก_เจบเสยบ ยาแมงคาเขาห_สตรท1 ยาแมงคาเขาห_สตรท2 ยาแมงคาเขาห_สตรท3 ยาแมงคาเขาห_สตรท4 ยาแมงคาเขาห_สตรท5

ยาโมคาง

ยาไข

ยาไอ_สตรท1 ยาไอ_สตรท2 ยาไอ_สตรท3

เภสชวตถ (Medicinal Material)

พชวตถ กกกานเหลอง

กลอย

กวางสมทร

กางฮง

กาบยวาง

กาสก

กำลงชางสาน

กทง

กวยตบ

กวยทาน

กวยทานสก

78

กวยยวน

กวยยวน

กานตง

กานพาว

ขวยขบง

ขดเคา

ขนทองพยาบาท

ขามปอม

ขง

ขงแกง

ขงแคง

ข

ขซาดซะโก

ขซ

ขซยา

ขเจย

ขวนดอกหอม

ขาวเปอก

ครงดบ

คอมสม

คอแลน

คำพามา

คำสบ

คำหมากแหง

คคะหดซะดำ

คทง

คเสน

79

คาลน

งาดำ

งว

งวดำ

งวบาน

งวบานพอหลวง

งวแดง

งวนดอกขาว

งวนดอกเหลอง

จงอางซำคนตาย

จงอางฟนไข

จวง

จนขาว

จนจม

จนบาน

จนหอม

จนแดง

จนแดงเคอ

จานแดง

จำปา

จำปาขาว

จำปาแดง

จนายกอม

จจอ

จมคาน

จมฅาน

ชมชน

80

ชะมด

ชะมดหลวง

ชะเอมเทศ

ชางนาว

ซะคาน

ซะคน

ซะมด

ซะมดยาง

ซะเพากนลง

ซะเอม

ซะโกซะเถอ

ซา

ซาคางคา

ซาคาม

ซางงว

ซางตวก

ซางแขวแฮด

ซางไพ

ซาซะโก

ซาซเครอ

ซาซตน

ซาซเครอ

ซาดซะโก

ซาผกเสยน

ซายสง

ซายเดน

ซาหลอด

81

ซำคนตาย

ซนฮาย

ซไมลวง

ซไมเหลอม

ซไมเหลอม

ซน

ซอซอน

ซมพ

ซมแสง

ซเคอ

ซาคาม

ซางมง

ดอกคำ

ดอกตางเครอ

ดอกนำเตาปง

ดอกเขมแดง

ดนปน

ดนสอขาว

ดกดอน

ดกดาน

ดทง

ตอกตาง

ตอกตาง

ตงนาย

ตบเตาหลวง

ตบเตาเครอ

ตากวาง

82

ตาปา

ตาไก

ตาไผบาน

ตาไมซางคำ

ตำนน

ตำลง

ตำเขาจอก

ตนนก

ตนมด

ตมกาตน

ตมกา

ตมตง

ตมตงหมวง

ตมทอก

ตมหนง

ตนกามป

ตนขาลน

ตนขาเบย

ตนงวนหม

ตนชำคนตาย

ตนดอกเงน

ตนตานกกด

ตนปะดงแดง

ตนพญายา

ตนมวกสมกง

ตนมะคาน

ตนมกหลวง

83

ตนยานาง

ตนยานางตน

ตนหมากหมน

ตนหมากหมอ

ตนหวาขมด

ตนหอม

ตนหามอาว

ตนหง

ตนหลง

ตนอเลยน

ตนเขาหมน

ตนเซอก

ตนเสยวนอย

ตนแกว

ตนแฮนมอกแดง

ตนไขแน

ตนไขแนหลวง

ตบเตานอย

ตางไก

ถวซะแดด

ถวซน

ถวดำ

ถวพ

ถวเฮอด

ถวแฮ

ถอนขาว

ถอนดอกเหลอง

84

ถาน

ถานแกนขามปอม

ถานไมจก

ถานไมสองฟา

ทงหนางว

ทองบาน

ทองสมดขาว

ทน

ทำทาน

ทนหว

ทม

ทอมเงนเลยง

ทาแกนกลางนำ

นกอนท

นมงวตน

นมงวเคอ

นมผา

นมผาราชสห

นมราชส

นมราชะส

นมลาชะส

นมสาว

นมแน

นองา

นางกะเดา

นางกาบเสอ

นางกาสบบาท

85

นางคอ

นางคอ

นางคอ

นางหวาน

นางแซง

นางแซง

นาม_หนาม_ก

นามก

นาวปา

นนทะเล

นมแน

นำกวย

นำกวยตบ

นำขกาแดง

นำขสด

นำขโกะแดง

นำคาวปา

นำดอกคำ

นำดอกคำฮาก

นำดอกหนซะเล

นำบอก

นำฝงขาว

นำพงคา

นำพก

นำมวก

นำมวกเขาจาว

86

นำมน

นำมนงา

นำมนผกกาด

นำมนยาง

นำมนหมาก

นำมนหมากพาว

นำมนหมากแดง

นำมด

นำยา

นำสางนอย

นำหมาก

นำหมากนาว

นำหมากพาว

นำหมากเขอ

นำหมากเดอเกยงใส

นำหมากเวอ

นำออย

นำออยดำ

นำออยเลา

นำเขาจาว

นำเครอเขาฮอ

นำเตาเลง

นำเตาแลง

นำเทากวาง

นำเปอกฮางคาว

นาดกผ

นาดกผนา

87

นาผกซซาง

นาผกเทยม

นาหมากนาว

นาออย

นาเกยงจอก

นาเตานอย

นาเทากวาง

นาเบน

บวกจงอาง

บองขวาน

บองข

บอน

บอระเพด

บะชาด

บะชาดเคอ

บม_ปม_มน

บวขาว

บ

บฮา

บงกอกอม

บงมง

บงแลน

บงแลน

ปอกเขา

ปอขไก

ปอปานนำ

ปอไหหา

88

ปะซาด

ปบปแดง

ผกกาดยา

ผกคน

ผกหนอก

ผกหม

ผกหวานบาน

ผกหวานเบอ

ผกเทยม

ผกเสยน

ผหยก

ฝนแสนหา

ฝาง

พญามอเหลก

ฝนแสนหา

ฝาง

พญามอเหลก

พรก

พรกนอย

พรกนอยกนชน

พล

พงคา

พงค

พนมหา

พายซะเลยง

พก

พกนอย

89

พกไทย

พพวน

ฟนผกกาด

มอนอย

มากลำ

มากหมอ

มกนอย

มวง

ยอดทน

ยอดพลา

ยอดหมากออระนด

ยางนำ

ยานาง

ยาหว

ยาหวหลวง

ลบลน

ลำตนเคอ

ลำฟาระงบ

ลนชะน

ลนซะเล

ลป

ลกขนได

ลกขนได

สนปอง

สนหน

สากงวงซม

สไคตน

90

สองฟา

สมปอย

สมพอ

หญาคา

หญาตะถกคอ

หญาลบลน

หญาโคยง

หนวยกวยตบดบ

หนวยนำ

หนวยในหมากมวง

หนอกวยงาว

หนอกวยตบ

หมอนอย

หมาก

หมากกางปา

หมากขาม

หมากซะมอ

หมากตอด

หมากตม

หมากทน

หมากนาว

หมากบก

หมากบา

หมากฝาย

หมากพกนอยกนซน

หมากสะมอ

หมากหลอด

91

หมากออระนด

หมากเกอ

หมากเดอเกยง

หมากเอก

หมากแหน

หมอดแถว

หวดขา

หวดเขา

หวานนำ

หวานไฟ

หวานไฟ

หดซะคน

หนแดง

หวกวยตบ

หวงเงา

หวซะมด

หวบอน

หวบงแลน

หวผกบว

หวพญา

หวสไค

หวหมากนด

หวออทอ

หากนาก

หางนกก

หางยง

หางยงหมาก

92

หานชางฮอง

หงหาย

หง

อองพะบาด

ออระนด

อต

อฮม

อเลยน

ออ

ออยดำ

ฮงคาว

ฮงหวาน

ฮงฮอน

ฮากกะยอม

ฮากกางปา

ฮากกางปาแดง

ฮากขดเคา

ฮากขาม

ฮากขามข

ฮากขมอด

ฮากขเผง

ฮากขาเบย

ฮากขาวจ

ฮากคอแลน

ฮากคน

ฮากจนทน

ฮากชาดชะโก

93

ฮากชางนาว

ฮากซะมดยาง

ฮากซาคาม

ฮากดอกซอนนอย

ฮากดอกตางเครอ

ฮากดอกฮก

ฮากดกใส

ฮากตบเตา

ฮากตาเสอ

ฮากตำยาน

ฮากตนตง

ฮากตมกา

ฮากตางไก

ฮากถวพ

ฮากถวแฮ

ฮากทองสมทรขาว

ฮากทม

ฮากทมโคก

ฮากนาว

ฮากบฮา

ฮากปวกเขา

ฮากปอ

ฮากปาน

ฮากผกกาดยา

ฮากผกหวานเบอ

ฮากผหยก

ฮากฝายเฮอ

94

ฮากพวงพ

ฮากพนมหา

ฮากมวก

ฮากมอนเฮอ

ฮากมะบา

ฮากมาก

ฮากยมบาน

ฮากยานาง

ฮากลำ

ฮากลำ

ฮากสมปอย

ฮากสมพอ

ฮากหญาผากควาย

ฮากหญาแพง

ฮากหมาก

ฮากหมากซก

ฮากหมากตม

ฮากหมากทน

ฮากหมากผ

ฮากหมากหลอด

ฮากหมากเกอ

ฮากหมากเบอ

ฮากหมากเฟอง

ฮากหมากเอก

ฮากหง

ฮากอต

ฮากออ

95

ฮากเขอบา

ฮากเพก

ฮากเลบแมว

ฮากเอยนดอน

ฮากเฮอนกวาง

ฮากแกเคอ

ฮากแคง

ฮากแตงหน

ฮากแหวหม

ฮากไขเนา

ฮนไฮ

เกดพนชาด

เขามวกขาว

เขามวกเขามวง

เขามวกแดง

เขาฮอ

เขอบา

เขมขาว

เขมใหญ

เขาหมน

เขาหมนขน

เครอตาปา

เครอตาปา

เคอทำทาน

เคอปอง

เคอพลชาง

เคอหมากบา

96

เคอหมากแตก

เคอเขาคำ

เคอเขาฮอ

เคอเขามวกขาว

เคอไสตน

เถากลางค

เทยม

เทยมเฟอง

เปลอกกลนยา

เปลอกกอก

เปลอกขดเคา

เปลอกจำปา

เปลอกมวง

เปลอกสมพอ

เปลอกหมากบก

เปลอกเดอเกยง

เปอกขดเคา

เปอกคอ

เปอกจำปา

เปอกพอก

เปอกมกนอย

เปอกมกนอย

เปอกสมพอ

เปอกหมากขาม

เปอกหมากบก

เปอกหมากยมผ

เปอกหมากเหลอม

97

เปอกเดอเกยง

เปอกแสงเบอ

เปานอย

เปาใหญ

เฟอง

เสยวเงนเลยง

เสาสอย

เหมอดคน

เหมอดเหลา

เหมอดแถว

เหมอดแอ

เหมอดแอเคอ

เหมอดโลด

เหมานา

เฮอนกวาง

แกนหมากกอผ

แกนเขาโคด

แกนขเหลก

แกนดชง

แกนตาน

แกนผ

แกนฝาง

แกนหมากเบอ

แกนฮง

แกนฮมกม

แกนเขยว

แกนเหมอดแอ

98

แกนเหลอม

แกนเฮอนกวาง

แกนแกงแซง

แกนแคน

แกนแคฝอย

แกนแดง

แกนแดงชง

แกนแดงฮอย

แกนโดน

แกนไขเนา

แกวกางนา

แคซาย

แตก

แตงหน

แตงแซง

แพงคำฮอย

แลงซอน

แสงเบอ

แหวหม

แฮน

โกซาย

โคยตาล

ในขามปอม

ในสมปอย

ในหมากขาม

ในหมากซะมอดน

ในหมากฝาย

99

ใบซางคำ

ใบซาซ

ใบทองปาน

ใบปบปแดง

ใบผเสอ

ใบพลแก

ใบพลา

ใบหมากนำ

ใบแลงซอน

ไมสกสก

ไมเทาสาน

ไมเพยนฟาน

สตววตถ กบแหง

กระดกแฮงกา

กาบแมงดานา

ขวยบง

ขวยมด

ขวยมดงาม

ขควยดอน

ขนกสกขนไดลง_สกกะใดลง

ขปลวกนกทา

ขหมเผา

ขเขบ

ขแฮดขาว

ขไกดำ

ขแฮดดอน

คราบง

100

ควย

คนคาก

คงดบ

คาบแมงมม

คาบแมงวน

คาบแมงเงา

คาวปาคอ

งา

งาชาง

งาซอน

งาไซ

ซากแมงมม

ดกกวาง

ดกกบแก

ดกกา

ดกควยคอน

ดกงวแข

ดกง

ดกงจงอาง

ดกงทำทาน

ดกงเหลอม

ดกงเหา

ดกดำ

ดกนก

ดกนกกดฮอย

ดกนกซม

ดกบาง

101

ดกปาขาว

ดกปาฝา

ดกผตาย

ดกมา

ดกมาขาว

ดกลงลม

ดกลมงา

ดกหนง

ดกหมาก

ดกหมาดำ

ดกหมาไน

ดกหม

ดกหม

ดกหวปาบก

ดกหวหนวดแมว

ดกเปด

ดกเสอ

ดกเอยนดอน

ดกแมวดำ

ดกแลน

ดกแฮง

ดกใส

ดกไกดำ

ตบคนคาก

ตวบงกอกอม

ตาปลา

ตาเสอ

102

นมงว

นอ

นอแฮด

นำนม

นำนมคน

นำมนงเหลอม

นำเผง

นามนป

นามนหม

นาหอยจบ

นาแมงวน

นาไสเดอน

บคน

บควยดอน

บงว

บง

บงเหลอม

บนกยง

บนกหาง

บปาบก

บปาฝา

ปลาฝา

ปลงจบควย

ปาแดกปานอย

ปาแดกปาเดด

ปงจบควยคอน

ปกไก

103

ป

ผเสอ

มดแดง

มนงเหลอม

มนป

มนหม

มนหมคาว

ลงลม

ลกปาฝา

หนงขโกะ

หนงควยคำ

หนงจแข

หนงฟาน

หนงฟาย

หนงหนาผากควย

หนงหนาผากควยดอน

หนงหม

หนงเฮย

หนงแข

หนงแขปาฝา

หนงแซ

หนงแฮด

หม

หอยปากกวาง

หวงทำทาน

หวงเขยว

หวงเหา

104

หวหอยเลอ

อองปาฝา

ฮกคน_รกคน

ฮงมดดำ

เกดเตาเพก

เขากวาง

เขากวางซ

เขาควย

เขาควายดอน

เขาฟาน

เขาเยอง

เดอยไก

เนอสด

เบาเคาควยขาดคา

เมอกปาเซอม

เยยวควยดอน

เยอเดอน

เลอดคนดำ

เลอดตาย

เลอดหมาดำ

เลอดหวใจแฮด

เลอดเดอน

เลอดเปด

เลอดเหยอเดอน

เลอดแมวดำ

เลอดไกดำ

เสอขบ

105

เหยอเดอน

เฮอดเมน

แขวหม

แขวหม

แขวเสอ

แขวแข

แขวแฮด

แขวหม

แขวหม

แขวเสอ

แขวแข

แมงคะหมวน

แมงถาวน

แมงบงแกบ

แมงมม

แมงลนหมา

แมงวน

แมงสาบ

แมงหงหอย

แมงเงา

โคยปาฝา

ไก

ไกดำ

ไกทำทาน

ไขหนวย

ไขเปด

ไขแมงมา

106

ไคทำทาน

ไควงขาว

ไควงนอย

ไลปาฝา

ไสเดอน

แรธาตวตถ กอนเกอ ดนจ นำใส เกลอ เหลา

รสยา (Taste) รสรอน รสสขม รสเยน รสขม รสฝาด รสมน รสหวาน รสหอมเยน รสเคม รสเบอเมา รสเปรยว รสเผดรอน

วธเตรยมยา(Preparation)

ขด คว ชง ตากแดด ตำ ตม บด ปนเปนลกกลอน

107

ฝน ลนไฟ หง หอแชนำ เคยว เผา แชนำ ใสเหลา

วธปรงยา (Pharmacy)

กกกานเหลอง_1_ฮากทมโคก_1_ฮากยมบาน_1_มอ_หมอ_นอย_1_ยานาง1_5_อนนยาออกซางเหลอง_คาย4บาททงมวลแล_เทยนขน_5_เทยนเหลมบาท_ค_1_เหลากองไขหนวยแล ตำเอา_ข_ขง_1_หญาโคยง_1_ผกหม_1_หวกลวยตบ_1_หญาคา_1_เอาทอกนตมเขยวใหบกลงถอง_1_จงใสนำมนใหยงแตนำไวใสฝในนมหาย บด_เอา_นำดนจ_ครงดบแชลงกนด บด_เอา_นำพรก_ขง_เทยม7_บดผง_นำมนงา_จอก_1_นำกลวย_2__จอก_คนกบกนหงใหขนทาดแล บด_เอา_นำออยดำ_มาลนไฟ บม_หญาตะถกคอ_เอางาดำ1ยอด_หมากออระนด1_ฮากทองสมดขาว1ฮากออ__ทอ1ฮากพนมหา1หวบงแลน_บงเลน_1_ตำเขากน_เอานำหมากเวอกด__นำหมากนาวกดเปนนำ_ตำเอาทาด ผบด_เอา_นำใสดอมกนกนแล ผวาบแตก_เอา_นำหมากนาว_บดใสแตก พาก1_กลวยตบ_ครงดบ_ออยดำ_ยอดพลา_ยอด_7_ยอดทน_7_ยอด_ตำกนด พาก1_ครงดบทอแมมอ_ดนจทอแมมอ_เอานำกลวยตบมาลนไฟ พาก1_จนทนแดง_จนทนหอม_1_พญามอเหลก1_เปลอกแสนคำ_1_นำปนใส_1_ผาง_1_ฮากขดเคา_1_ตมกนด พาก1_ผกคน_1_เปลอกขดเคา1_เขาหมนขน1เอาทอกนตมกนด พาก1_หนวยกลวยตบดบ_มาฝนใหยางออกเสยหมดแลว..เอาหนวยในหมากมวง_นนทอกนปน_นำหมากเดอเกยงใส_สมพอกน__กนด พาก1_ฮากคน1_ฮากดกใส1_แกนจำปา1_ออยดำ_7_ตาตมกนด พาก1_ฮากพวงพ_ฮากเลบแมว_ทอกนตำตากแดดไวจงหมกคนเขากนกนด

108

พาก1_แกนด_ชง1_แกนแดง_ชง_1แกนขเหลก_ชง1_บอระเพด_ชง1_พญามอเหลก_ชง1_ตมเขยวเหลากนกนด พาก1_แหวหม_ซา_ผกเสยนมาเขยว..ใส_พรก_ขง_เทยมกนด พาก1_ใบปบปแดง1_เปลอกพอก1_พรกไทย1_ลป1_ขง7_เทยม7_เนอสด_1_ตำใหละเอยดจงกนด_ยาดอยแล พาก1_ใบผเสอ_1_พรกไทย_7_ลกตมกนด พาก1_ไอคอไขขำแดงกอๆดงนน พาก1ยาขว_เอาหนงหม_หนงฟาง_เขาฟาน_ขซยา_ดนสอขาว_ครงดบ_หวสไค_พรกนอย_ผกเทยม_ขง_ในหมากฝาย_มาขวตะหมวนกน_เอาหอแชนำ พาก1เอา_กานกลวยตบ1_ใบพลแก_มาตำปนเอานำใสออกแล พาก1เอา_ปบปแดง3ซก_เอาสนหน_นำมนหมากแตง1มาหงใสใตทองทาด พาก1เอา_หมากแหน_1_หวานไฟ1_มาบดตองเอานำใสหออกแล พาก1เอา_หวานไฟ_ใบหมากนำ_บดตองเอาใสหออกแล พาก1เอา_หวผกบว_มาเผาบดใส_นำมนยาง_ทาดแล พาก1เอา_ฮากจนทนฝน_เอานำทา_กะนาน_1_นำเครอเขาฮอ_กะนาน1_นำหมากนาว_กะนาว_1เขยวใหขดปนเปนแทงลกกอนบาหมหาย พาก1เอา_ฮากหมาก_ฮากบฮา_ฮากขดเคาชง_1_ทอกน_ออยดำ_ตมกนด พาก1เอา_ฮากเลบแมว_ออยดำฝนพงคาตดกน_อกษรไทยนอย พาก1เอา_ฮากเฮอนกวาง_ฮากกะยอม1_เปลอกสมพอ_1_เขาหมน1มาใสหมออนไฟโพะด พาก1เอา_ฮากแตงหน_1_นำหมาก_1ข..เกลอตำใสออกแล พาก1เอา_เปลอกคอ_เปลอกมกนอย_ผเสอ1_ออยดำ_1_มาเผาไฟตองแชนำกนด พาก1เอา_ใบซาซ_เขาหมน_มาบดดอมกน_อนไฟโพะทองนอย_เอา_มนหม_เปนนำกนด_ใสยาพง_คา_สนอยใหกนด พาก_1_ซไมเหลอม_1_ซไมลวง_1_ซไมแคน_1_หมากบา_ในซฝนกนด_นำขาวจาว_เปนนำกนด พาก_1_ฝางขด_แชนำ_ปนใส_กนด พาก_1_มกนอย_ตำตากแดดใหแหง_นำเผง_เปนนำปนลกกลอน_กนด พาก_1_หมากนาว_นำเผง_ตำใสกนกนด พาก_1_หางนกยง_เผาแชนำกนด พาก_1_ฮากหมาก_ฮากแคง_ออยดำ_ตมกนด

109

พาก_1_เขามวกแดง_ฝนใสนำเหลากนด พาก_1_เครองวงซม_ฝนใสนำเหลากนด_ พาก_1_เปลอกมาก_เหลอม_1_เปลอกหมากขาม_1_ขดเหมอนแอบดกลวยตบ_ปาดลงดอมกนแชนำกนด พาก_1_เอาตมตงหมวงฝนใสนำกนด พาก_1_ใบทองบาน_ลนควนกะบอง_ดนสอดำ_ดนจ_ออยดำ_เผาไฟ_บดเอานำประสมกนกบนำทา ยาปวดทอง_สง1_เครอไสตน_1_เครอหมากแตก_1_ตมกนด ลางเถากลางค_นำพงคา_ยางนำเขาฮอใหกนแล สง1_ตนเนยม_นกเขา_ฝนใสเหลาโทกนด สง1เอา_หวพญา_1_ฮากขมอด_1_ฮากขดเคา_1_ตมกนด สง1ใหเอา_ใบพลา_ใบแลงซอน1_เขาควายดอน_1_เขาหมนขน_1_ครงดบ_1_ผกเทยม_1_พรกนอย_1_ลป_1_ตำเขากนนำพงคา_ตดปนลกกอนตากแดด_แหงแลวจงเอาจนทนแดง_จนทนขาวฝนแลวเอายาลกกอน_บบลงดวยกนกนด หนอกลวยงาวเผา อน_1_ฮากซาคาม1หวออทอ_1_ชงทอกน_เอานำออยดำเปนนำฝงขาวไว7วนจงกนด ฮากทม_1_ผกหนอก1มาตำเอานำใสหออกแล เอา_กลวยทาน_สกตำใส_พรกนอย_7_เทยม_7_กนด เอา_คาบแมงเงา_นง_ขเขบ_นง_เยอเดอน_นง_หวหอยเลอ_นง_เกดเตาเพก_นง_ขวง_ขว_ใหไหมแลวเอาผาขาวหอแชนำใหกนแล เอา_ดกกบแกฝนด เอา_ตาไก_เขาหมนขน_นำนม__เปนนำทาดแล เอา_ตนเขาหมน1หวานไฟ1ตำใสนำมวกอนโพะด เอา_นมราชสห_หางนกก_ฝนกน เอา_นำสางนอยตดกนด เอา_บงวใสเหลากน_3_ทหายด เอา_บงเหลอม_ทาดดาย เอา_พรก_ขง_นสมตำใสกน_เอานำสวน1หงใหยงแตนำมนเอาปกไกจมนำแลวยอกเขาในไปนำฮเกาด

110

เอา_ยาหว_พน_1_แกนฝาง_พน1_แกนตานมา_เอาพงคาใส_พวงฝงขาวเปลอกไว_15_วนพดแล เอา_ลบลน1หมากสะมอ1มาบดดวยนำหมากนาวทาด เอา_สมปอย_1_พรก_1_มาขวบดผงแลวจงหกนำ...กนด เอา_หญาลบลน_ทงมวลเขยว_3_เอา1ใส_พรก_ขง_พอเผด_ใสนำออยพอหวานจงกน เอา_หนวยนำ_หอยปากกวาง_ฮากขาวจ_ตำทาด เอา_หนอกลวยตบ_มาเผาไฟใหสก_บบเอานำใสถวยแลวจงเผากอนเกลอใหแดงซวด3ทใสตาแจงแล เอา_หมาก_กบ_หวซะมด_ยาหวหลวง_แชเหลากนหาย เอา_หวานไฟ_บาท1_เขาหม นข นบาท_1_ฟนผกกาด_บาท_1พรก_เฟ อง1_เทยม_เฟอง1ตำใสนำปนลกกอนใหกนดแล เอา_หวบอน_ฝนทาปากบาดแกพษด เอา_หวหมากนด_แกนหมากกอผ_ขเจย_สนอยตมกน เอา_ฮากขาม_ขซาดซะโก_ฮากเพก_ฝนนำพงคาตดกน เอา_ฮากคน_มาตมใส_นำเผง_กนด เอา_ฮากชาดชะโด_ฮากหมากตม_ยาหวหลวงตม_3_บวย_เอาบวย1กนดแล เอา_ฮากตาเสอ_ฮากสมปอย_ตมกนด เอา_ฮากตางไก__ฝนทาด เอา_ฮากถวพ_ถวแฮ_ฮากนาว_เหมอดแอ_มาฝนเฮอดเมนใสหายแล เอา_ฮากถวแฮ_1_ถวเฮอด1_คอมสม_1_พพวน_1_เครอตาปลา_1_ฮากมะบา_หมากบา_1_ฮากตนตง1_สากงวงซม1_ฮากมาก_หมาก_แตก1แล_อนนแมนยาเหอดจมแล_ยาม...มแลงทกอนแล เอา_ฮากปวกเขา_มาตมเอายายาควนทานตมกนแล เอา_ฮากสมพอ_นง_ฮากตบเตา_นง_เครอปองนง_กางฮง1_ซายสงนง_สองฟา_น ง_ซะม ด_1มอ__หมอ_น อย_น ง_ยานาง_น งห ดซะค น1_จ จ อ_น ง_ผกหวานบาน_1_กานตง_นง_พงคนอย_1คทง1_สงนยาออกดำออกแดง_ออกแดงนอย_แดงหลวง_ฝนใหกนหายแล_ เอา_ฮากหมากเอก_ฮากผกกาดยา_ในหมากซะมอในขามปอม_ฝนตด_พงคา_กน เอา_ฮากเฮ อนกวาง1_ตมกา_1_สองฟา_1_ซะมด_1_มอ_หมอ_นอย_1_ยานาง_1_6_สงนยาเหอดจอมแลฝนใหกนแล

111

เอา_ฮากแกเครอ_ฮากขามข_ไมสกสก เอา_ฮากไขเนา_ฮากกางปลาแดง_ฮากหมากทน__ฮากตมกา_ตม_3บวยเอาบวย_1กน_หนองตกด เอา_เขาฮอ_มาเผาใหสกแลว_ตำแหลกแลวอ...ใสทอ1_นำเผทอ_1_ใหก นแลวน_3_ทดแล เอา_เครอตาปา_พรก_7_เทยม_7_ตำโพะทองนอย เอา_เดอยไก_ซาซเครอ_ฝนทาด เอา_เปลอกกอก__ฮากหญาแพง_ฮากหญาผากควาย_ทอกนตมกน เอา_เปลอกจำปา_อมด เอา_เปลอกมวง1ลก_กลวยตบ_อนใดอนเปลอกเดอเกยง_1_มาตำปนเอานำมาใส_นำหมากนาว_กนด เอา_แกนเขาโคด_แกนฮง_แชกน เอา_โกซาย_ฮากกางปลา_มาเขยวกนด เอา_โคยปลาฝา_เปลอกหมากบก_ฝนใสพงคากนด ใหเอา_กลวยยวนมาแชกนด ใหเอา_ขนทองพยาบาท_นง__หนง_เสาสอยนง_เปลานอย_นงเปลาใหญ1_หมอนอย_1_ยานาง1_เฮ อนกวาง1_นางแซง_นงแกวกลางนา_นงนาวปา_นงผ กหวานบาน_นง_ตนตานกกด_นง_มาก_หมาก_ลำ_นง_นมงว_นง_นมสาวนงฮนไฮ_นง_นำเตาแลงนง_แลงซอน_นง_ชางนาว_นง_ซายเดน_เดน_นง_แคซายนง_คาลนนง_ซาซะโก_นง_มาก_หมาก_หมอ_นง_เหมอดโลดนงเหมอดเหลา_นงเหมอดแอนง_สองฟา_นง_ซะมด_นง_ตมตง_นง_นาม_หนาม__ก_นง_ฮากเพก_นง_ตบเตาเครอ_นง_พงค_นง_คอแลน_นงเขมใหญ_นง_หวดขา_นง_ตาไผบาน_นง_ตาไมซางคำ_นง_แลยาซมฝนใหกนแล_ ใหเอา_ขไกดำ_3_กอน_สนปอง_3_ฝาน_ลกขนได_3ฝาน_งาซอน3อน_งาไซ_3อน_เผาดอมกนแชนำพงคาใหกนด ใหเอา_งว_ยาหว_ตมกนด ใหเอา_นางกะเดา1นางซายเดน1ใหขดเปลอกนอกออกเสย_ใหขดเอานวนมนแซนำกนดแล ใหเอา_ปกไก_ไกเอา...เผาไฟ_เฮดตวยสบกนควนไฟด ใหเอา_ปบปแดง_1_ฮากหง1ตมกนดแล

112

ใหเอา_ลำตน_ลำเครอ_เหมอดแกว_จมคาน_ฮากเอยนดอน_นางแซง_นางสง_แลงซอน_ฮากดอกฮก_ฮากดอกซอนนอย_ดอกเขมแดง_เขมขาว_แฮนทำทานไค_ทำทานไค_หางนาก_สไคตน_คคะหดซะดำ_กาบยวาง_กำลงชางสาน_แสงเบอ_ฮากหมากเบอ_ฮากผกหวานเบอ_จนทนจม_จนทนบาน_จนทนแดง_จนทนหอม_อนนซม4ใสลบนอยลบหลวง_พานตาวน_ใสคอดแล ใหเอา_หมอนอย_ยานาง1_จนทนแดง_1_พายซะเลยง1_บงเหลอม1นำพงคา_ตดใหกนแล ใหเอา_หวหวานนำ ใหเอา_ฮากข_เผง1_ฮากขดเคา_1_ซาดซะโก1_ฮากหมากเกอ_1_ฝนกนแล ใหเอา_ฮากปาน_1_ฮากฝายเฮอ_1_ฮากมอนเฮอ_1_จอก1คงดบ1_ฮากหมากผ_1_ตมกน ใหเอา_ฮากลำ_ฮากขาเบ ย_บฮา_ผเส อ_ผหยก_หมากตอด_หมากหลอด_ตงนาย_เขาเยอง_แพงคำฮอย_ฮากสง_ฮากนาวฮากหมากเฟอง_ฮากหมากเอก_อนนซม5_ใสดาวนอย_ดาวหลวง_ลบนอยลบหลวงแล ใหเอา_ฮากเขอบา__1หมอนอย_1ยานาง1ซมพ1อเลยน_1อฮม1ฮากอต1อนนแกกบแล ใหเอา_แกนหมากเบอ_แกนผ_ฮากชางนาว_เหมอดแอ_เหมอดแกว_เหมอดคน_เหมอดโลด_จำปาแดง_จำปาขาว_งวบาน_พอหลวง_งวดำ_จนทนแดง_จนทนหอม_จนทนจม_จนทนบาน_นมผา_ลนชะน_อนนชม3_ออกอนใดใสกดแล_ออกเหอดซาง_ซางงว_ซางควายกใสซอนแล ใหเอา_แขวเสอ_ดกเสอ_ดกกวาง_ฝนทาด ให เอา_โคยตาล1_แกนเข าโคด1_หนงควายดำ1หน งแฮด_หน งฟาน1_หนงเฮย_1_ในหมากขาม_พรกนอย_ขง7_เทยม_7_หางยง_หมากพรกนอยกนซน7ขวทงมวลไขเปดเปนนำสมกนทาด ใหเอา_ในสมปอย7ในหมากฝาย3ในฮากซะมดยาง_ฝาง_ฝนกนนำเหลาเปนนำแล ใหเอา_ไคทำทาน_เกดพนชาด_ฮากเอยนดอน_บะชาด_ฮากแหวหม_จำปาแดง_ฝนแสนหา_หานชางฮอง_ฮากหมากหลอด_เหมอดแอเครอ_ผกหวานเบอ_ฮากหมากเบอ_ฮากตาเสอ_ฮากผหยก_ฮงฮอน_ฮงหวาน_ฮงคาว_ตมตง_ตมหนง_ใบซางคำ_ซางไพ_ไมเทาสาน_ดกดาน_ดกใสไมเพยฟาน_นมงว_นมสาว_ฮากดอกตางเครอ_จนทนแดง_จนทนหอม_คแสนขวนดอกหอมฮากหมากซก_ฮากตำยาน_ลนซะเล_งวดำ_นมผา_เขาเยอง_แขวแข_นอแฮด_งาชาง_แขวหม_ดกลง

113

ลม_ดกแฮง_ดกกา_ดกหมาไน_ดกหมาดำ_ดกแมวดำ_ดกกะทาง_อนนซม6_ออกอนใดใสกดแลใหไดตนตนนก_ตนมวกสมกง_ขนทองพยาบาท_ตเตอลง_ทาแกนกลางนำ_ลำฟาระงบ_คำพามา_แพงคำฮอย_ดกหนง_ซาซเครอ__หางนกก_นมผาราชสห_เขามวกขาว_เขามวกแดง_จนทนหอมงวดำ_ขวยขบง_แมงเงามาขวโฮยนำยา_อนนซม_7_แล_นำสางนอย_กบนำไสเดอน_ตดสซมแล_ใหไดหวดขา_ฮากคอแลน_ตาไก_ตากวาง_ตาปลา_มาตมกนหายแล

วธใชยา (Use Method)

วธการใช กน ทาถกนวด ทาทผวหนง ประคบ ปนเปนลกกลอนกน ปายตา สดดม หยอดห หอแชนำกน อม ใสนำกน

ผลขางเคยง (Side Effect)

-

ขอควรระวง (Caution)

-

คาถา (Spell) โอมสพพะพษเจาทงหลาย_กจกเปาพษฮอนใหเยนปานซาย_ทราย_กจกเปาพษอายใหเยนปานนำ_พษผำแลพษฝ_ยากดกจกเปา_ละลอกปอกแตหวลง_โอมทงเยนส_า_ละพด_ทงเยน_มะอะ_อทกขง_อะนจจง_อะนตตา_กสลา_ธมมา_อตสะพทธะคนโน_โส_ภะคะวา_สะละคะนงพดหะวสสะม_อนนเปาพษทงมวลแล_โอมคะหลกๆกจกปลกฮากเอยนดอนกเนเปนพษยงกวไฟ_โอไพยะตะหลกปานแปง_ใหกะแดงปานปน_โอมสะวาหะสะหายะ_อนนเสกยาแล_สบปากพอหมอเถามาเตาทอน_9_ฮอย_พอหมอหลวงมาโฮมเทาน_คำผปาวาใหบอกซะออ_อง_ซะอด_

114

หนตดซะออ_สะออ_สะหม_ผวายาแกยาจนทนแดน_แดง_กวาง_กลาง_สมทรเปลอกกลนยา_ฟา_มาฝนใสพงคากนทงทาแล

โรค (Disease)

ชอโรค โรคขกาก โรคฝภายใน

อาการ จกทองไก ซะดวงหนวง ซะดวงห ซะเออะ ซางควาย ซางวว ดาวนอยดาวหลวง ดาวหลวง

ทำทานฟกไข

ปวดทอง

ปานดำ

ปานแดง

ผวา_ปานดำ_ปานแดง

ผวา_เจบหวเขา_แคง_แขง_ขาไปมาบได

ผวากนผด

ผวาซะดวงกนโคยกด_ซะดวงหกด

ผวาผอมเหลอง_หาแฮงบได

ผวาฝในนมนน_เขยวออมนมนนชอวา_ตาน

ผวามนหากกบปาก

ผวามนหากจกทองไค

ผวามนหากซะเออะ

ผวามนหากทาวไย_เทาใหญ

ผวาออกซางควาย_ตนมอดำแมนซางควายแล

115

ผวาออกซางงวตนมอเหลองนน_ซางงวแล ผวาออกลบนอยลบหลวง ผวาออกเหอดจม ผวาฮากโจกกนโจกปาก ผวาเปนวด ผวาไขคงเยนเปนปนเปนทอนถมขอถมแขนไปมานนวาไขออกลบนอยลบหลวงแล ผวาไขชกตนชกมอนนชอาออกเกยวดำกบดาวนอยดาวหลวงแล ผวาไขบมนหมนตานนวาออกเหอดจม_สบซางงวแล ผวาไขบอยากตงตนตงโต_ควายแตหวนน_ถามบปากนนวาออกพานตาวนแล ผวาไขบอยากตงตนตงโตเยนเปนปนเปนทอนนน_ออกเหอดซาง_ซางงวซางควาย ผวาไขฮอนพวน_หนหวยฮากนน_วาออกไฟลามโกนกบแปวจงอางแล ผวาไขฮอนพวนซอดหวซอดตนนน_ออกแดงนอยแดงหลวงแล ผวาไขฮอนพวนตนมอบซอดนนวาออกเมอกปลาเดดแล_เหาหอมแล ผวาไขเปนผเขานน ผเฮอนสกดงหมากกางปลาน ฝ มกเลอด ยากะยอ_ใหแมมมนออกกนนน ยากนผดกด_เพนมาใสผดกด_แกผดกด ยาขฮาก_ฮากลวง ยาฝใหญกด_ฝนอยกด_ฝปลากด ยาหมกหมนเจบฮองอย ยาเจบเสยบทองไคเปนลมทงมวล ยาแกจก_แกฮากเจบเสยบ สทธการ_จกกลาวลกขณะหวมองตำขาวเพงฮเทน_ผวาหวมองตำลนกลายครกออกเมอนอก_ขอมอ1_กนขาวบเปลองลน2ขอกนหลายลน3ขอมอดมสมบตอนมากแล_ลกขณะมทอนแล ออกซางกายเปอย ออกซางควาย

ออกดาวนอย

ออกเกยวดำ

116

ออกเหอดจม

ออกเหอดซาง

ออกแดงนอยแดงหลวง

ฮากลวง

เจบหวเขา

เปนเยยวบออก

เปนเยยวบออก

ไขฮากกลม_บกนขาว_คนกนฮากออกเสยบ_2ขาหนาหลงนนชอวา_มาก_หมาก_โหกลม

ไอคอไขขำแดง

คน (Human)

ดน นำ ลม ไฟ

ภมประเทศรอน ภมประเทศหนาว ภมประเทศอน ภมประเทศเยน

ชาย หญง

คมภรใบลาน (Bailan)

ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท1_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท1_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท2_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท2_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท3_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท3_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท4_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท4_หนาท2

117

ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท5_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท5_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท6_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท6_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท7_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท7_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท1_ลานท8_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท1_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท1_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท2_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท2_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท3_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท3_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท4_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท4_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท5_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท5_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท6_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท6_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท7_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท7_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท8_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท8_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท9_หนาท1 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท9_หนาท2 ตำรายาวดมหาชย_ฉบบท2_ลานท10_หนาท1

118

ประวตผวจย ชอ นางสาวนศาชล จำนงศร Miss Nisachol Chamnongsri ตำแหนง อาจารยประจำสาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศ (สารสนเทศศกษา) สำนกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ทอย สาขาวชาเทคโนโลยสารสนเทศ สำนกวชาเทคโนโลยสงคม มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร 111 ตำบลสรนาร อำเภอเมอง จงหวดนครราชสมา 30000 โทรศพท 0 4422 4257 โทรสาร 0 4422 4205 E-mail nisachol@sut.ac.th หรอ nisachol_c@hotmail.com ประวตการศกษา

- ปรชญาดษฎบณฑต (สารสนเทศศกษา) มหาวทยาลยขอนแกน สำเรจการศกษาป 2552

- ศลปะศาสตรมหาบณฑต (บรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร) มหาวทยาลยธรรมศาสตร สำเรจการศกษาป 2541

- ศลปศาสตรบณฑต (บรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร) มหาวทยาลยขอนแกน สำเรจการศกษาป 2538

ประสบการณทเกยวของกบการบรหารงานวจยทงภายในและภายนอกประเทศ 2562 การพฒนาระบบการเรยนการสอนออนไลนระบบเปดสำหรบมหาชนแหงชาต

(Thai-MOOC) งบประมาณจากสำนกงานปลดกระทรวงการอดมศกษา วทยาศาสตร วจยและนวตรกรรม (หวหนาโครงการ)

2561 การพฒนา Korat Health and Wellness Innovation City. งบประมาณจาก สำนกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (ผอำนวยการแผนงานวจย)

2561 การพฒนารปแบบและการดำเนนงาน Health and Wellness Innovation Center งบประมาณจากสำนกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (ผรวมวจย)

119

2561 การพฒนาศกยภาพบคลากรดาน Health and Wellness เนน Healthy Aging และบคลากรดาน Service Innovation งบประมาณจากสำนกงาน คณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (ผรวมวจย)

2561 การพฒนาตอยอดงานวจยดาน Health and Wellness เพอนำไปใชประโยชนเชงพาณชย งบประมาณจากสำนกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (ผรวมวจย)

2561 การประเมนและพฒนาศกยภาพในการสรางนวตกรรมการบรการการทองเทยวเชง สขภาพของธรกจบรการในภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง (นครชยบรนทร) งบประมาณจากสำนกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (ผรวมวจย)

2561 การพฒนาคอลเลคชนเอกสารใบลานดจทลของวดในจงหวดนครราชสมา งบประมาณจากมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร (หวหนาโครงการ)

2560 การออกแบบและพฒนารปแบบการจดบรการการทองเทยวเชงสรางสรรคของ ชมชนไท-ยวน อำเภอสคว โดยอาศยแนวคดการทองเทยวเชงสรางสรรค (Creative Tourism) งบประมาณจากโครงการนวตกรรมเพอขบเคลอนเศรษฐกจสรางสรรค ทประชมอธการบด แหงประเทศไทย (หวหนาโครงการ)

2560 การออกแบบและพฒนาผลตภณฑผาฝายทอมอยอมสธรรมชาตของชมชนไท-ยวน อำเภอสคว สระดบโอทอปพรเมยม งบประมาณจากโครงการนวตกรรมเพอขบเคลอนเศรษฐกจสรางสรรค ทประชมอธการบด แหงประเทศไทย (ผรวมวจย)

2560 การพฒนาหองสมดดจทลเอกสารโบราณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ งบประมาณจาก มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร (หวหนาโครงการ)

2559 การออกแบบและพฒนาระบบบรหารจดการฐานขอมลและ Data warehouse โครงการจดสรางศนยผลตภณฑภาพถายจากดาวเทยมแบบพรอมใช ระยะท 1 งบประมาณจากสำนกงานพฒนาเทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการมหาชน): สทอภ. (หวหนาโครงการ)

2559 การวจยเพอพฒนาองคความรดานการประเมนผลลพธทางสงคมสำหรบกจการเพอ สงคมและจดทำกรณศกษานำรอง: กรณศกษารานคนจบปลา จงหวดประจวบครขนธ ทนวจยจากสำนกงานกองทนสนบสนนการวจย ฝายชมชนและสงคม (ผรวมวจย)

120

2559 การพฒนาระบบสารสนเทศสนบสนนการทำงานพนธกจสมพนธกบองคกรชมชน และการใหบรการของเทคโนธาน มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร งบประมาณจากเทคโนธาน มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร (หวหนาโครงการ)

2554 การพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรทบนทกไวในเอกสารโบราณ ทนสนบสนนจาก สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (หนาโครงการ)

2553 การพฒนารปแบบการจดการความรในชมชนเศรษฐกจฐานรากในเขตอสานใต ประเทศไทย ทนสนบสนนจากเครอขายวจยอดมศกษาภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง สำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) ประจำปงบประมาณ พ.ศ.2553 (ผรวมวจย)

2553 การพฒนาตนแบบระบบเชอมตอเครอขายทรพยากรการเรยนรนานาชาต ทนสนบสนนจากสำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษา โครงการมหาวทยาลย ไซเบอรไทย (หวหนาโครงการ)

2553 การพฒนาระบบสบคนกลางของศนยความรวทยาศาสตรและเทคโนโลย ทนสนบสนนจากกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย (หวหนาโครงการ)

2548-2551 การพฒนาดจทลคอลเลคชนของเอกสารใบลาน (ทนสนบสนนการวจยจาก Southeast Asia Digital Library Grant of the US Department of Education and administered through Northern Illinois University Library in order to create the Southeast Asia Digital Library) (หวหนาโครงการ)

2547-2552 การพฒนาเมทาดาทาสำหรบการจดการเอกสารใบลาน, วทยานพนธระดบปรญญา เอก (ทนสนบสนนการวจย จากศนยวจยพหลกษณสงคมลมนำโขง มหาวทยาลยขอนแกน, งบประมาณจากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน)

2539-41 การศกษาความพงพอใจของผใชทมตอระบบการเชอมประสานกบผใช (User Interfaces) ของระบบ OPAC ของโปรแกรมหองสมดอตโนมต DYNIX: กรณศกษา ศนยบรรณสารและ สอการศกษา มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. วทยานพนธ ระดบปรญญาโท

การเผยแพร นศาชล จำนงศร. (2562). การพฒนาออนโทโลยดานยาสมนไพรทบนทกไวเอกสารโบราณ.

วารสารสารสนเทศศาสตร 37(4): 17-44.

121

Chamnongsri, Nisachol. (2018). Metadata Standards for Palm Leaf Manuscripts in Asia. MTSR 2018 Metadata and Semantic Research. Communications in Computer and Information Science. CCIS Vol. 846: Nature Switzerland AG: Springer. 2019. P. 245-254.

วศปตย ชยชวย, ลำปาง แมนมาตย, วลาศ ววงศ, นศาชล จำนงศร. (2560). การวเคราะห คณลกษณะทางสารสนเทศเพอกำหนดองคประกอบเมทาดาตาของจารก. วารสารวทยบรการมหวทยาลยสงขลานครนทร 28(1): 39-52.

Naenudorn, Ekkachai; Niwattanakul, Suphakit; Chamnongsri, Nisachol. (2017). A QOS-Aware Semantic Web Services Selection Model for Tourism. International Journal of Emerging Trends & Technology in Computer Science (IJETTCS). (6)1 January - February 2017: 31-41.

Singthongchai, Jatsada; Niwattanakul, Suphakit and Chamnongsri, Nisachol. (2016). Semantic Term Weighting Method by Using Correlation Coefficient. Information. 19(1): 91-106.

ขนษฐา กลประจวบ และนสาชล จำนงศร. (2559). การพฒนาออนโทโลยผลตภณฑเสรม อาหาร. วาสารสารสนเทศศาสตร 34(1): 94-121.

ภสรรว วงศวรสรชช และ นศาชล จานงศร. (2559). การพฒนาออนโทโลยพระธรรมเทศนา. การประชมวชาการระดบชาต “วทยาศาสตรวจย” ครงท 8 30-31 พฤษภาคม 2559 คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยพะเยา น.43-50.

วรงคพร คณาวรงค และ นศาชล จานงศร (2559). การออกแบบออนโทโลยแหลงทองเทยวเชง วฒนธรรม. การประชมวชาการระดบชาต “วทยาศาสตรวจย” ครงท 8 30-31 พฤษภาคม 2559 คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยพะเยา น.21-27.

Tangsupachai, Noopol; Niwatthanakul, Suphakit; Chamnongsri, Nisachol. (2015). Mapping Learning Object Resource Metadata for Retrieval via Linked Open Data. Information. 18(12): 5129-5142.

กนตภณ แกวสงา และนศาชล จำนงศร. (2558). การจดการความรการทองเทยวเชงสรางสรรคใน แหลงทองเทยวทางวฒนธรรม อำเภอพมาย จงหวดนครราชสมา. วารสารเทคโนโลยสรนาร. 9(2): 79-103.

122

Chailikit, O., Chamnongsri, N. and Niwatthanakul, S. (2014). Text Mining with Cultural Tourism Data for Word Cloud and Words Clustering. The 18th International Computer Science and Engineering Conference (ICSEC). July 30 – August 1, 2014. Hotell Pullman khon Kaen Raja Orchid, Khon Kaen.

Khopolklang, N.; Polnigongit, W.; Chamnongsri, N. (2014). Influence of the Thai mass media on violence against women: Synthesis of research studies. Kasetsart Journal - Social Sciences. 35(1):167-176.

Thangsupachai, N., Niwattanakul, S., Chamnongsri, N. (2014). Learning Object Metadata Mapping for Linked Open Data. The Emergence of Digital Libraries – Research and Practices Lecture Notes in Computer Science Volume 8839. 122-129.

Wanapu, S., Fung, C. C., Kajornrit, J., Niwattanakul, S., Chamnongsir, N. (2014). Improving Performance of Decision Trees for Recommendation Systems by Features Grouping Method. Recent Advances in Information and Communication Technology Advances in Intelligent Systems and Computing. (Volume 265, 2014): 223-232.

Wanapu, S., Fung, C. C., Kajornrit, J., Niwattanakul, S., Chamnongsri, N. (2014). Selecting Feature Grouping And Decision Tree to Improve Results from the Learning Object Management Model (LOMM). JCIT: Journal of Convergence Information Technology. 9(3): 131-142.

Wanapu, S., Fung, C. C., Kajornrit, J., Niwattanakul, S., Chamnongsri, N. (2014). An investigation on the correlation of learner styles and learning objects characteristics in a proposed Learning Objects management Model (LOMM). Education and Information Technologies December 2014.

Kunprajhuab, Kanitta and Chamnongsri, nisachol. (2014). The Development of a dietary supplement product Ontology. International Conference on Business, Science and Technology (iCBST 2014). April 25-26, 2014, Hatyai, Thailand.

วศปตย ชยชวย, ลำปาง แมนมาตย, วลาศ ววงศ, นศาชล จำนงศร (2557) พฤตกรรมสารสนเทศของ ผใชงานจารก ดำรงวชาการ. 13(1): 2557.

123

วระพงศ จนทรสนาม, วภา เจรญภณฑารกษ, นศาชล จานงศร. (2557). การประยกตระบบ สารสนเทศภมศาสตรกบประวตศาสตรเมองในภาคอสาน. การประชมวชาการเสนนอผลงานวจยระดบบณฑตศกษาครงท 15, 28 มนาคม 2557 ณ วทยาลยปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน. [ออนไลน] ไดจาก: http://gsbooks.gs.kku.ac.th/57/grc15/files/pmp3.pdf

หนงหทย ขอผลกลาง, วรพงษ พลนกรกจ,นศาชล จำนงศร. (2554). มองผหญงกบสอใหมใน สงคมไทย ผานงานวจยแนวสตรนยมไซเบอร. วารสารเทคโนโลยสรนาร 5(2): 149-158.

Manmart, Lampang; Chamnongsri, Nisachol; Wuwongse, Vilas; Sugimoto, Shigeo. 2012. Metadata development for palm leaf manuscript management in Thailand. Proceeding of International Conference on Dublin Core and Metadata Application 2012. Kuching, Sarawak, Malaysia p.95-105.

Witsapat Chaichuay, Lampang ManMart, Vilas Wuwongse, Nisachol Chamnongsri (2012). Conceptual framework of Metadata Schema development for a digitized Inscriptions Collection Management. DCMI International Conference on Dublin Core and Metadata Applications. September 3-7, 2012. p. 116-118.

ภยมณ แกวสงา และ นศาชล จำนงศร. (2555). Creative Tourism: A New Choice of Thai Tourism การทองเทยวเชงสรางสรรค : ทางเลอกใหมของการทองเทยวไทย. วารสารเทคโนโลยสรนาร 6(1): 91-109.

Pintobtang, Issariya and Chamnongsri, Nisachol. (2011). Factors in the Success of Knowledge Sharing between Supporting Staff within the Autonomous State University. In Proceeding of an International conference on “Education Leadership, Knowledge & Technology Innovation in Culture Diversity and Knowledge-based Society”. Phuket, Thailand, 25-27 April 2011. [Online] Available: http://oaric2011.oas.psu.ac.th/e-proceeding/repository/25_paperid34.pdf

หนงหทย ขอผลกลาง, วระพงษ พลนกรกจ และนศาชล จำนงศร. (2554). มองผหญงกบมอใหมใน สงคมไทยผานงานวจยแนวสตรนยมไซเบอร. วารสารเทคโนโลยสรนาร 5(2): 149-158.

สมจน เปยโคกสง และนศาชล จำนงศร. (2553). ระบบนำทางความรเพอการเขาถงเนอหาในสอ สงพมพ. วารสารสารสนเทศศาสตร 28(3): 9-20. สมจน เปยโคกสง และนศาชล จำนงศร. (2553). กรอบการทำงานของระบบนำทางความรเพอ

การเขาถงเนอหาในสอสงพมพ (A Framework of knowledge navigation system for accessing contents in printed materials). Proceeding of the Second

124

Conference on Knowledge and Smart Technologies (KST2010). 24-25 กรกฎาคม 2553, คณะวทยาการสารสนเทศ มหาวทยาลยบรพา บางแสน จงหวดชลบร. หนา 8-13.

Chamnongsri, Nisachol; Manmart, Lampang; Wuwongse, Vilas. 2010. The Studies Of Users’ Requirement in the Development of Palm Leaf Manuscripts Metadata Schema.The Springer Lecture Notes in Computer Science Series Volume 6120/2010. p.120-129.

Chamnongsri, Nisachol; Manmart, Lampang; Wuwongse, Vilas. 2009. Implementation and evaluation of palm leaf manuscript metadata schema (PLMM). Proceedings of the 9th ACM/IEEE-CS joint conference on Digital libraries, Austin, TX, USA, Pages: 367-368.

นศาชล จำนงศร, ลำปาง แมนมาตย, วลาศ ววงศ, อลน เค. จาคอบ. (2550). การปรบใช FRBR Model ในการพฒนาเมทาดาทาเพ อการคนคนเอกสารใบลานทอย ในร ปดจท ล. ใน มาตรฐานเพอการบรการและการจดการสารสนเทศ . หนา 133-153. การสมมนาความรวมมอระหวางสถาบนอดมศกษาครงท 25 เรอง 14-16 พศจกายน 2550; นครราชสมา. นครราชสมา: มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร.

Chamnongsri, Nisachol; Manmart, Lampang; Wuwongse, Vilas; Jacob, Elin K.. (2007). A Conceptual Model Metadata of Thai Palm Leaf Manuscripts. Present at IWDPH 2007: The International Workshop on Digital Preservation of Heritage: Research Issues in Archiving and Retrieval. October 29-31, 2007. Indian Statistical Institute, Kolkata, India. Indian Statistical Institute, Kolkata (India), in association with Department of Science & Technology, Government of West Bengal and Goethe- Institut, New Delhi

Chamnongsri, Nisachol; Manmart, Lampang; Wuwongse, Vilas; Jacob, Elin K. (2006). Applying FRBR Model as a Conceptual Model in Development of Metadata for Digitized Thai Palm Leaf Manuscripts. The Springer Lecture Notes in Computer Science Series Volume 4312/2006. 254-263.

Chamnongsri, Nisachol. (2005). Metadata Development for Digitized Palm Leaf Manuscript Management System: Northeastern Thai Palm Leaf Manuscript. Presented at COUNCIL ON THAI STUDIES 2005 Northern Illinois University, DeKalb, Illinois, USA, November 4 - 5, 2005. Michigan State University. East

125

Chamnongsri, Nisachol. (2005). Metadata Development for Digitized Palm Leaf Manuscript Management System. Presented at 54th Midwest Conference for Asian Affairs (MCAA) September 23-25, 2005. Michigan State University. East Lansing, Michigan, USA

นศาชล จำนงศร. (2545). เมทาดาทาและการสบคนสารสนเทศบนเวบ. ว.หองสมด 46(4): 1-12. นศาชล จำนงศร. (2545). หองสมดดจทล. ว.บรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร มข. 20(2):

1-14. นศาชล จำนงศร. (2545). เสรชเอนจน. ว.บรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร มข. 20(3):

47-59. นศาชล จำนงศร. (2544). การออกแบบสารสนเทศ. ว.บรรณารกษศาสตรและสารนเทศศาสตร

มข. 19(2): 18-29.