“Монголын Нууц Товчоо” дахь

«-ТАЙ» бүтээвэр хийгээд түүний

англи орчуулгын тухай

Илтгэгч: Ц. Отгонсүрэн

МУИС-МХСС

Жишээ

Морьтой хүн:

1. Морь унаад явж буй хүн:

The man who is riding a horse.

2. Морь малтай хүн:

The man who owns some horses.

3. Аз хийморьтой хүн:

The man who is lucky.

Сэдэв

I. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээвэр

1. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээврийг судалсан байдал

2. ОЦМН-ний «-ТАЙ» бүтээврийн тухай

II. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр

1. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр болон хувилбарууд

2. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр болон хувилбаруудын англи

орчуулга

I. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээвэр

1. - МХ-ний “тийн ялгал”-ын тухай

- «-ТАЙ» бүтээвэр гэж нэрлэсний учир

- “Монгол хэлний «-ТАЙ» бүтээвэр”

өгүүллийн тухай

I. ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээвэр

2. - МХ-ний «-ТАЙ» бүтээврийн гол утга

- ОЦМХ-ний «-ТАЙ» бүтээврийн утга буюу

өгүүлбэрт орох байр

үргэлжлэл

1 Буй, бүхүй -[Sub+Id.O(-тай)+V]Аав маань олон номтой

2Шинж

чанар

-[Sub+Adj(-тай)+D.O/Id.O +V]

-[Sub+Adj(-тай)+V/V(¢)]

Тэд гайхамшигтай тоглолтыг

үзүүлсэн.

Тэдний тоглолт гайхамшигтай

байсан.

3 Хамтрах-[Sub+Obj(-тай (хамт))+(D.O/Id.O)+V]

-[Obj(-тай (хамт)),+Sub+(D.O/Id.O)+V]

Бид аав ээжтэйгээ (хамт) Лондон

яваад ирсэн

4 Харилцах -[Sub+Id.O(-тай)+V] Бид багштайгаа уулзсан

5 Адилтгах -[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V] Аав маань номыг багштай

зүйрлэдэг.6 Холбох -[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V]

-[Sub+Id.O(-тай)+D.O+V]

Чи энэ захыг их биетэй нь залгаж

оёх хэрэгтэй.

7 Хамаарах -[Sub+Id.O(-тай холбоотой/хамаатай)

+D.O/Id.O+V]

Тэрээр судалгааны сэдэвтэй

холбоотой хэрэглэгдэхүүн цуглуулж

байгаа.8 Цаг хугацаа

-[Sub+(D.O/Id.O)+V(-тай

зэргэцэн/зэрэг)+(MainClause)]

Тэднийг орж ирэхтэй зэрэг утас

дуугарлаа.

9Тээврийн

хэрэгсэл-[Sub+Id.O(-тай)+V]

Тэд машинтайгаа ирээд явсан.

II. “МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээвэр

¹Өгүүлбэр дэх

байр«-TAI» «-TU» «-TAN» «-LUGA»

1 Нэр үгийн өмнө 39 73 65 =

2 Үйл үгийн өмнө 17 53 55 64

3Залгавар

бүтээврийн өмнө2 6 26 =

4 Бусад = = = 20+3

Нийт 58 132 146 87

“МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээврийн

хувилбарууд

¹ Утга БайрБүтээвэр

-TAI -TU -TAN -LUGA

1 Буй, бүхүй -[Sub+Id.O(-тай)+V/V¢] 15 48 55+3 =

2Шинж

чанар

-[Sub+Adj(-тай)+D.O/Id.O +V]

-[Sub+Adj(-тай)+V/V(¢)]39 5+73+6 65+23 =

3 Хамтрах-[Sub+Obj(-тай хамт)+( D.O/Id.O) +V]

-[Obj(-тай хамт),+Sub+(D.O/Id.O)+V]= = = 31

4 Харилцах -[Sub+Id.O(-тай)+V] = = = 19

5 Адилтгах -[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V] = = = 5

6 Холбох-[Sub+D.O+Id.O(-тай)+V]

-[Sub+Id.O(-тай)+D.O+V]= = = =

“МНТ” дахь «-ТАЙ» бүтээврийн

хувилбарууд

¹ Утга Байр Бүтээвэр

-TAI -TU -TAN -LUGA

7 Хамаарах-[Sub+Id.O(-тай холбоотой

/хамаатай)+D.O/Id.O+V]= = = =

8Цаг

хугацаа

-[Sub+(D.O/Id.O)+V(-тай

зэргэцэн/зэрэг)+(MainClause)]2 = = 20

9Тээврийн

хэрэгсэл-[Sub+Id.O(-тай)+V] 1 3 = =

10 Хандах -[Sub+Id.O(-lu’a)+V] = = = 9

11

Өнгөрөн

төгссөн

цаг

-[Sub+D.O/Id.O+V(-lu’a).] = = = 3

Нийт 58 132 146 87

“МНТ” дахь «-TAI» бүтээвэр,

хувилбаруудын жишээNo Утга/Байр Жишээ

1 Буй, бүхүй 1. …teműlen őlegetei bűl’e

2. Qarcu-yin kő’ űn borhigidai-mergen mongoljin qo’a

gergeitű aju.

3. …qaraci’ut alaqci’ut tuqtan bui.

2 Шинж чанар 1. …qunar mawu cilger bi qutuqtai sutai űjin-i quriyaju

iregű bolun…

2. …bi bűrűn qara’atu tuk-iyan sacuba bi…

3. Teyimű ősten irgen-i edő’e basa aman kelen aldaju…

3 Хамтрах 1.niken űdűr duwa soqor dobun-mergen de’ ű-lű’e-ben

burqan-qaldun de’ere qarba.

4 Харилцах 1…cinggis-qahan gűrű’et tayiji[ut]-lu’a qatquldaba.

5 Адилтгах 1. Gűjű’ űn-ece tanu tataju gű’ űn-lű’e saca’un bolqaju…

“МНТ” дахь «-TAI» бүтээвэр,

хувилбаруудын жишээNo Утга/Байр Жишээ

6 Цаг хугацаа 1. …mőr-dűr-iyen yabuju naratai-a kebte’ űl-e jayailaju…

2. …mori-iyan qaltari’ulu’at qarqui-lu’a tayici’ut sakiju

aju’u…

7 Тээврийн

хэрэгсэл1….caqa’an teme’en kőljű qara’utai tergetei sőni-de dűlin

yorciji…

2. qaqca soqor qali’un moritu yadaju teműjin kő’ űn

ire’esű…

8 Хандах 1. … gűreget-lű’e niken-e basa cinggis-qahan jarliq

bourun…

9 Өнгөрөн

төгссөн цаг1. …jarliq bolurun tumdaqa baa’uliya ke’elű’e.

“МНТ” дахь «-TAI» бүтээвэр,

хувилбаруудын англи орчуулгаУтга Англи орчуулга

Буй,

бүхүй

Гэрийн ардах унгастай тэргэнд нууж, Хадаан нэртэй охин дүүгээрээ асруулав.

-They…made him to get him up into a cart full of wool behind [the tent] and made

their younger sister named Qadan’an to care for [him].

-=1

- …Put hin into a cart loaded with wool which was standing behind the gher, they

entrusted him to the care of their younger sister called Qadagan.

Шинж

чанар

82-р зүйл: eyimű arqatu-yin tula nidűn-dűr-iyen qaltu ni’ur-tur-iyan

geretű ke’en tayici’ut aqa de’ű-de’en teyin ele naitaqdan aju’u

1.Even because thou art so skillful, thou art so envied by thy Tayiči’ud brethren,

saying,

He hath fire in his eyes

He hath light in his eyes

2.It must be because you are so clever that people say

There is fire in his eyes

There is light in his face.

3.It is just because you are so clever and because

There is fire in your eyes

Үгзүй, үгийн сангийн нэгж, өгүүлбэрзүйн

аргаар

... Bodoncar alginci ha’ulju dumda ke’eltei eme bariju:

• Bodončar, hasting as a spy, seized a woman which was with child. (by F.W.Cleaves)

• Bodonchar captured a woman, four to five monthspregnant. (by Urgunge Onon)

• Bodonchar was in the van of the raid and seized a woman who was in the mid-term pregnancy. (by Dorjgotov and Erendoo)

• The first person Bodonchar met as

he approached the camp was

a pregnant woman. (by Paul Kahn)

Дүгнэлт

- Бүтээврийн хувьд авч үзвэл:

1. МНТ нь хэлний хувьсал хөгжлийг илтгэж байна.

2. МНТ нь “АРГА” шинж давамгайлсан зохиол

3. «-TAI», «-TU», «-TAN» бүтээвэр нь хүйс, тоог заан

тодотгодог гэдэг ч энэ нь үйлийн эзэнд хамаатай биш

байгаа.

- Орчуулгын хувьд авч үзвэл:

1. Эдгээр бүтээврээр дамжуулан тухайн өгүүлбэрийн

үйлийн эзнийг тодорхойлох боломжтой.

Дүгнэлт

94-р зүйлд: tendece teműjin be[l]gűtei qoyar dei-secen-nű bőrte-űjin-i yisűn nasutu bűkűi-tűr űjejű irekse’er qaqacajubűle’e.

• ...since the time when he was come [back], after having, at the moment when he was nine years old, seen Bőrteűjin…, had been separated [from her]…

• …whom [Teműjin] had been separated ever since visiting her when he was nine years old.

• …,from whom he had been

separated since he had visited

her at the age of nine.

Дүгнэлт

- 2. Орчуулгад үгийн байр чухал. Тухайлбал:

122-р зүйлд: qunan teri’ űten geniges niken gűre’en ireba-jű.

• The Geniges having Gunan at their head also same [as] one gűre’en.

• Qunan, leading the geniges, also brought a camp, as did Daritai-otchigin.

• The Geniges, with Gunan at their

head, also came as one camp.

Дүгнэлт

203-р зүйлд: Bo’rcu muqali teri’űten noyad-iiretűgei…

• ….at the moment when he was saying that the captain having at their head Bo’orču and Muqalishould come, …

• Chinggis Qahan [then] decreed: Let Bo’orchu and Muqali and the other commanders come.

• When Chinggis Qagan summoned

Bogurchu, Muqali and the

other commanders to come.

Дүгнэлт

2. “Буй, бүхий”-н утга бүхий үгс тухайн үгээсээ хамаарч, хэрвээ тухайн нэр үгэнд үйлийн утга байвал англи хэл рүү үйл үгээр орчуулж, эсвэл “HAVE” үйл үг, “WITH” угтвар үгээр орчуулж байна. Дан гагц нэрийн утга байвал “HAVE”, “WITH” угтвар үгээр орчуулж байна.

3. Шинж, чанарыг заасан бүтээврүүд “үг үүсгэсэн”-үгийн сангийн нэгж,

өгүүлбэрзүйн аргаар, харин

“үг хувилгасан” –үгзүйн арга,

өгүүлбэрзүйн аргаар орчуулжээ.

Дүгнэлт

21-р зүйлд . … qara teri’űtű gű’űn-tűr qanilqan

yekin.

1. How [can] ye speak, comparing [them]

Unto the people with black heads?

2.Why do you compare them

To the black-haired commoners?

3.Why do you compare them

To persons of low pedigree.

Дүгнэлт

1. ТАЙ бүтээвэр хөдлөнг шинжийг, харин ТУ

бүтээвэр нь тогтонги шинжийг заадаг.

Тухайлбал:

Hodutai šőni ordo ger minu-…Which, [in] the starry

night. (all)

Urida hodutai tenggeri horciju bűle’e

-The Heaven with stars. (ялгаатай)

- The starry Heaven.

Анхааран сонссон

та бүхэнд баярлалаа!