یدیشروخ یاه لولسnrc.iust.ac.ir/files/nanoptronics/files/quantronics...یدیشروخ...
Transcript of یدیشروخ یاه لولسnrc.iust.ac.ir/files/nanoptronics/files/quantronics...یدیشروخ...
سلول های خورشیدی
1
جناب آقای دکتر محمدنژاد: نام استاد
خورشیدیسلولهای
لودگیآباگلخانهای،گازهایانتشارافزایشآنباهمراهواخیرقرندرانرژیجهانیمصرفرشدمنظوربه.استبودههمراهحیاتیمنابعبرایناپذیرجبرانخساراتوزیستمحیطپیشازبیش
علمیشهایتالزیست،محیطمخربسوختهایوپذیرپایانطبیعیمنابعبهجهانیاتکاکاهشجمله،از.استگرفتهصورتپذیرتجدیدمنابعازانرژیتولیدهزینههایکاهشبرایفراوانینیمهذاتیاصیتخازاستفادهباکهخورشید،نورازاستفادهباالکتریکیانرژیتولیدبرایتالشازبیشبههاآنبازدهکهرساناها،نیمهپایهبرخورشیدیسلولهاینخستین.استشدهانجامرساناها
فوتوولتاییقطعات85-90%اکنونهم.شدندساخته1950-1960سالهایدرمیرسید%10استفادهروزهام.میشوندساختهسیلیکونبلورینازکقرصهایپایهبرجهانسراسردرخورشیدی
.استآوردهبوجودالکترونیکیواپتیکیصنایعدرعظیمیتحولرساناهانیمهاز
2
سلولهایخورشیدی
هایفوتوولتایی،کهسلول.بسیاریازنیمهرساناهامیتوانندالکتریسیتهراازنورخورشیدتولیدکنندتبدیلاغلبسلولهایخورشیدینامیدهمیشوند،ازجملهقطعاتحالتجامدهستندکهبراساس
تکه،موادغیرازمزایایاینروشتبدیلانرژیایناس.انرژیخورشیدبهالکتریسیته،کارمیکنندمتداول.میدهددوستدارمحیطزیستتولیدنمیکندومنبعنامحدودیازانرژیدراختیارماقرار
نجاکهسیلیکونازآ.ترینوبهترینسلولهایخورشیدیتوسعهیافته،ازسیلیکونساختهمیشوندبهطوربالقوهپوستهزمینراتشکیلمیدهد،بهنظرمیرسدسلولهایخورشیدیسیلیکونی%27.7
.استسیلیکونبهسلولخورشیدی،فرآیندیپرهزینهباشند،اماتبدیلارزان
3
فوتونهاطیفخورشیدوهدکهسؤالایناستکهنورخورشیدچگونهتوصیفمیشود؟مشاهدهرنگهایطیفنشانمید
یبسیارهمچنین،استفادهازخطوطمواز.نورخورشیدمیتواندبهرنگهایمختلفیتقسیمشودبدین.باشندنزدیک،بهعنوانتوریپراش،نشانمیدهدکهرنگهامیتوانندبافاصلهخطوطمرتبط
استوازاینرونوریکموجالکترومغناطیسی.معنیکهطولموجیمربوطبههررنگوجودداردوالکتریکازسویدیگر،بامشاهدهپدیدههاییچوناثرفوت.میتوانیکطولموجبهآننسبتداد
دذرهرفتارانشتینتوضیحدادکهنوربهصورتبستههایکوچکانرژیحرکتمیکند،کهمانن.استطیفخورشیدینشاندادهشده(1)درشکل.میکنندوفوتوننامیدهمیشوند
4ناحیهخاکستریانرژیفوتونیقابلاستفادهبرایسلولخورشیدیسیلیکونیاستخورشید،طیف-1شکل
سلول خورشیدی
وحفره-تروندریکسلولخورشیدی،نیرویالکتریکیدرنتیجهجذبفوتون،تولیدجفتهایالکندکهبانیمهرساناهابهطورذاتی،یکانرژیجذبآستانهدار.عبورآنهاازیکولتاژ،بوجودمیآید
ستانهباواحدانرژیهایفوتونیوجذبآ.آنولتاژیکهالکتروندرنیمهرسانامیبیند،تعیینمیشود1.1استکهمساویبا1.1eVآستانهجذببرایسیلیکونمثالانرژیبرای.الکترونولتدادهمیشود
جذبنمیشوندوانرژیخورشیدباطولموج1.1eVفوتونهاییباانرژیکمتراز.میکرونمیباشد.میکرونتلفمیشود1.1بزرگتراز
5
گافنواریمستقیموغیرمستقیمدرنیمهرساناها
ارمیتواندیکالکترونراازنوارظرفیتبهنو، Eg=hνدرنیمهرساناهایمستقیم،یکفوتونباانرژی،امکانپذیرامادرنیمهرساناهایغیرمستقیم،ایننوععبور(.عبورمستقیم)رسانشبرانگیختهکند
رونبایدبهدلیلآنکهفوتونهااندازهحرکتبسیارکوچکیدارند،درحالیکهالکت.نمیباشدبهنواردراینموارد،عبورالکترونازنوارظرفیت.دستخوشتغییربزرگیدراندازهحرکتشودرکترخدهد،دراینصورتاندازهح(انرژیگرمایی)رسانش،میتواندبااتالفیکفونونشبکه
ارتعاشیعبورغیرمستقیم؛بهدلیلبرهمکنشبیناتمها،یکجامدمدهای)موردنیاز،تأمینمیشودواندازهالکترونانرژی-کوانتومانرژیارتعاشی،فونوننامیدهمیشود،دربرهمکنشفونون.دارد
فوتونیمینیممبرایالبتهعبورهایمستقیمنیزامکانپذیرهستند،امایکانرژی(.حرکتپایستهمیمانند.باشدبرانگیختهکردنالکترونموردنیازاستکهبزرگترازگافانرژی
6
:فوتوولتاییاثر
فتهاماتوسعهوکاربردیشدنآنبهکندیصورتگربرمیگردد،1839کشفاثرفوتوولتاییبهسالبهتبدیلنوربهباپیشرفتمکانیککوانتومیدراوایلقرنبیستم،توضیحپدیدههایمربوط.است
.توضیحدادهشد n-pالکتریسیته،میسرگردیدواهمیتموادنیمهرسانایتکبلورکشفورفتارپیوند(6%بابازده)یکسلولخورشیدیسیلیکونیبلهمکارانشدرآزمایشگاهوچاپین1954درسال
مهای،سلولهایخورشیدیبرایتأمیننیرویالکتریکیسیست1950اواخردههدر.اختراعکردندنداشتندوماهوارهایاستفادهشدند،زیرااینقطعاتبراییکدورهطوالنینیازبهحفاظتونگهداری
دانشمنداندریافتندکهاستفادهازاثر1970دردهه.بدونافتزیاددربازدهتبدیل،بسیارمفیدبودند.دباشفوتوولتایی،میتواندپیشنهادمناسبیدرجهتتولیدانرژیازمنابعغیرفسیلی
7
:فوتوولتاییاثر
دحفره،تولی-تحتتابشنورخورشیدقرارمیگیرد،جفتهایالکترون n-pهنگامیکهپیونداحیهسدی،سوقبهدلیلمیدانالکتریکیموجوددرن.میشوند،کهتعدادشانوابستهبهشدتنوراست
هنگامیکهیکسیمخارجیبه.صورتمیگیرد، pوحفرههابهناحیه nالکترونهابهسمتناحیه.میآوردبوجود pبهسمت nجریانیازصورتمدارکوتاهبهپیوندمتصلشود،اینجداییبار،
8
(Recombination)بازترکیب
9
یترساناییآنحفره،خاص-هنگامیکهنیمهرسانادرمعرضمنبعنورقرارمیگیردباتولیدجفتالکترونحاملهایبار.میشودنامیده Photoconductive Effectاینپدیدهاثرفوتورسانایی.افزایشمییابد
ترکیبنامیدهاینفرآیندباز.اضافیتولیدشدهدرنیمهرسانا،پسازخاموششدنمنبعنور،نابودمیشوندازطریقترازهای)درجامداتحجیم،پدیدهبازترکیببهصورتبازترکیبمستقیم،غیرمستقیم.میشود
عموالًدربازترکیبمستقیمم.میشودانجاموبازترکیباوژه(انرژیجایگزیدهدرگافانرژیممنوعواررسانشسقوطدریکنیمهرسانایمستقیم،هنگامیکهیکالکترونازن.استنیمهرسانایمستقیمغالب
سدادهمیکندتایکجایخالیدرنوارظرفیتراپرکند،انرژیبهصورتیکفوتوننوریبازپاملتغییریدرحالیکهدرموردنیمهرسانایغیرمستقیم،ایننوععبور،عالوهبرتغییردرانرژی،ش.میشود
بکهدراندازهحرکتمیباشدواختالفانرژی،بهجاییکفوتوننوری،معموالًبهصورتگرمابهشهمچنین،.وندبنابراینقطعاتگسیلنوریعموماًازنیمهرساناهایمستقیمساختهمیش.بلوریدادهمیشود
ردرنواررسانشبازترکیباوژههنگامیرخمیدهدکهیکالکترونانرژیاضافیخودرابهالکترونیدیگرآینداوژهف.یاظرفیتمیدهدکهمنجربهبرانگیختهشدنالکترونبهسطحباالتریازانرژیمیشود
.کوچکیهنگامیکهتراکمحاملزیادباشد،اهمیتپیدامیکند؛بویژهدرنیمهرساناهاییباگافنوار
فرآیندهایجذباپتیکی
10
انادرمعرضنورفرضکنیدیکنیمهرس.دراینبخشبرهمکنشهایفوتونبایکجامدرابررسیمیکنیمادهعبورخورشیدواقعشود،هنگامیکهانرژیفوتونکوچکترازگافنوارینیمهرساناباشد،نورازم
.پذیراستالبتهدرچنینشرایطیبازتابنیزامکان.خواهدکردونیمهرسانابراینورشفافخواهدبوداگونجذبهنگامیکهانرژیفوتون،بزرگترازگافنواریباشد،فوتونبرخوردیبهصورتهایگون
قلازهندسهخاصیتمادهومست)احتمالجذبفوتونیباانرژی،باضریبجذبتعیینمیشود.خواهدشدنموداریازفرآیندهایمختلفجذبتابشالکترومغناطیسدرجامداتو(2)درشکل(جسماست
.محدودهاثرآنهابرحسبضریبجذبمادهوفرکانسنورنشاندادهشدهاست
نمودارشماتیکاز-2شکلگسترهفرآیندهایجذب
اپتیکیدرجامدات
فرآیندهایجذباپتیکی
11
intrabandنوارینموداریازاینگذارهایدرون transitions 3درشکل(a),3(b)دادهشدهنشانزاهمیتایننوعگذاردرفلزاتونیمهرساناهاییکهتراکمحاملهادریکنوار،قابلمالحظهباشدا.است
مدهایمربوطبهجذبفونونیاست؛بدینمعنیکهنوربابرانگیختن(2)درشکل2فرآیند.برخورداراستکهفونونهابهدلیلانرژیهایکمی.الکترونهادراینفرآینددرگیرنمیشوند.فونونیدرمادهجذبمیشود
همهانواعگذارناشیازجذب3فرآیند.دارند،اینفرآیندجذبدرمحدودهفروسرخطیفنوررخمیدهدلفوتون،بینترازهایموجوددرگافنواریوهمچنینبینترازهایموجوددرگافویکنوارراشام
انرژیدرگافنوارینیمهرسانامیتواندبهدلیلوجودناخالصیهادرترازهای3(d),(e)3شکل.میشودیاپذیرندهبهاینترازهایانرژیالکترونی،حالتهایجایگزیدهناشیازاتمهایدهنده.نیمهرسانابوجودآید
(قیدحفرهم-جفتهایالکترون)مربوطبهجذبفوتونهمراهباتولیداکسایتونها4فرآیند.میگویندexcitonجذبدرموادارگانیک،ازقبیلمولکولهایکوچکرنگهادرسلولهایخورشیدی.استجاذبهایپلیمریدرسلولهایخورشیدیارگانیک،عموماًوdye-sensitized solar cellsرنگدانهای
.دارندهمچنیندرنانوذرات،اکسایتونهانقشکلیدیدرجذب.یکفرآینداکسایتونیاست
فرآیندهایجذباپتیکی
نمودارگذارالکترونبینحالتهایتکالکترونیدرنتیجهجذبنور-3شکل12
فرآیندهایجذباپتیکی
13
،کهدراست( (band-to-band transitionsمربوطبهگذاربیندونوار(2)درشکل5فرآیندمیشودومشاهده( (amorphousآمورفدربرخیازجامدات6فرآیند.دادهشدهاستنشان (c)3شکل
.رونداحتماالًناشیازالکترونهاییاستکهازیکمکانجایگزیدهبهحالتجایگزیدهدیگریمیاوحفرههایموردتوجهماهستند،زیرااینمکانیسمهامیتوانندمنجربهتولیدالکترونه5و3،4فرآیندهای.داردهمچنین،ضریبجذبنقشمهمیدرعملکردسلولخورشیدی.آزادشوندستدرتابشیباطولموجممکنا.موجینورنیزدربحثسلولهایخورشیدیجالبتوجهاستخواص
وچکهمچنیندرساختارهایک.عبورازفصلمشترکهادریکسلول،متحملبازتابیاتداخلشودرابهصورتقابلبهعنوانمثالساختارهاییدرمقیاسنانومترپدیدهبازتاب.پراکندگینیزمیتواندرخدهد
یراندازینوربهتوجهینشانمیدهندوباافزایشابعادتااندازهمیکرومتر،بازتابازسلولکاهشیافتهوگ.میگیردطورمؤثرتریصورت
انواعسلولهایخورشیدی
14
کريستالیسلول های خورشيدی مبتنی بر سيليکون .1
مادهتودهسیلیکونباتوجهبه.استc-Siکریستالیرایجترینمادهتودهبرایسلولخورشیدی،سیلیکون.نوعکریستالواندازهکریستالبهچندینبخشتقسیممیشود
c-Siسیلیکونتککریستالی•mc-Siکریستالیچندیاpoly-Siسیلیکونپلیکریستالی•
انواعسلولهایخورشیدی
15
(آمورف)سلول های خورشيدی مبتنی بر سيليکون اليه نازک غير کريستالی.2دوجزءاصلی.باشدمی (a-Si)آمورفهزینهپایینیکیازمزایایسلولهایخورشیدیبرپایهسیلیکون
.داشتنضریبجذبباالست a-Siعالوهبراین،مشخصهیکآلیاژ.سیلیکونوهیدروژناست، a-Siآلیاژ.شودتنهایکالیهنازکبرایجذبنورنیازاستواینباعثکاهشهزینهموادمی
انواعسلولهایخورشیدی
16
GaAsسلول های خورشيدی اليه نازک .3طبیقگافانرژیاولینالزمهموادیکهبایددریکقطعهمبدلانرژیفتوولتائیکخورشیدیبهکاربرود،ت
رایطتوسطاینش.عمرحاملهایزیادمیباشندقابلیتتحرکباالوطولباطیفخورشیدیونیزداشتن– IIIموادگروه.برآوردهمیشوند Siو II-VI ،III-Vبسیاریازترکیبات Vعلیرغمهزینههایباالی
نیستموردساختایننیمههادیها،باموفقیتزیاددرکاربردهایفضاییکهدرآنهاهزینه،فاکتورمهمیکلدرنظرگرفتنیکسلولخورشیدیپیوندیبهشدانشمندانبا،1961درسال.استفادهقرارگرفتهاند
ظرازنوعکلویننشاندادندکهبیشترینبازدهییکسلولخورشیدیصرفن300یکجسمسیاهبادمایبا.بدستمیآید1.39eVاستکهبرایسلولیباگافانرژیمادهبرابر%30تکنولوژیبکاررفتهدرآن،
استمیتواندمادهمناسبیبرایطراحیسلول1.424eVتوجهبهاینکهانرژیشکافگالیمآرسنایدبرابربهعنواننسلدومسلولGaAsسلولهایخورشیدیساختهشدهبرپایهالیهنازک.هایخورشیدیباشد
.هایخورشیدینامگذاریمیشوند
انواعسلولهایخورشیدی
17
سلول های خورشيدی مبتنی بر مواد آلی.4امابه.ریدارندسلولهایخورشیدیساختهشدهازموادآلیدرمقایسهباهمتایاندیگرخودبازدهبسیارکمت.تیمناسبهستنددلیلهزینهساختپایینوهمچنینقابلیتهاییمانندانعطافپذیریبرایمصارفغیرصنع
لولهایانواعیازسلولهایخورشیدیمبتنیبرموادآلیشاملسلولهایخورشیدیحساسبهرنگ،س.خورشیدیپلیمریوسلولهایخورشیدیمبتنیبرکریستالهایمایعهستند
انواعسلولهایخورشیدی
18
سلول های خورشيدی مبتنی بر مواد آلی.4DSSCسلولهایخورشیدیحساسبهرنگ•
هدریکشبک(باشکافانرژیپهن)شفاف nواردکردنبهینهیکنیمههادینوع DSSCساختارپایهیک.ایازستونهادرابعادنانودرتماسبانانوذرههایابرآمدگیهایمرجانیشکلاست
نباسطحشبکهبزرگطراحیمیشودوهرقسمتآیکتکالیهایازیکرنگیاپوششیازنقاط
وشاندهکوانتومی،کهبهعنوانرنگعملمیکنند،پاختارسپسیکالکترولیتبراینفوذس.میشود
رارمیشبکهپوششدادهشدهحاصل،مورداستفادهقایجادگیردتایککانالیامجراییبینرنگوآند
میونرنگنورراجذبمیکندوتولیداکسیت.کندنیمههادی–کند،کهدرسطحمشترکرنگ
وسطتفکیکمیشودومنجربهایجادالکترونهاتیدفوتونبراینیمههادیومولکولهایرنگاکس
ابندوکهبایدکاهشی)شدهبهوسیلهالکترولیت.میشود(دوبارهتولیدشوند
انواعسلولهایخورشیدی
19
سلول های خورشيدی پليمری•رایساختچونمواداکتیواستفادهشدهب.سلولهایخورشیدیپلیمریدارایویژگیهایخاصیهستند
دارایقطعاتقابلحلشدندرحاللهایآلیبسیاریهستند،بنابراینسلولهایخورشیدیپلیمری.پروزنامهرادارندپتانسیلالزمبرایانعطافپذیریوقابلیتساختدریکفرایندچاپپیوستههمانندچا
تهقابلیتساختسلولهایخورشیدیپلیمریبهصورتیکفرایندساختپیوس
Nat. Photonics, vol. 2, p. 287–289, 2008
گزارششده%6اخیرابازدهتبدیلتوانحدوداستولیاینمقداربامقادیرالزمبرای
.کاربردهایمعمولفاصلهدارد
انواعسلولهایخورشیدی
20
سلول های خورشيدی مبتنی بر کريستال های مايع•ستفادهمیدرنمونهایازسلولهایخورشیدیازایننوعازکریستالهایمایعستونیبرایساختسلولا
نیحالتیاستحالتستو.گروهیازکریستالهایمایعمیتوانندبهحالتستونیوجودداشتهباشند.شوددرویهمقرارگرفتهکهمولکولهایتشکیلدهندهکریستالهایمایعکهمیتوانآنهارابهدیسکیتشبیهکر
یسکینامیدهدرابتدااینگروهازکریستالهایمایع،کریستالهایمایعد.وستونهاییراتشکیلمیدهند.دزیراهرستونازرویهمچیدهشدنصفحاتدیسکمانندمولکولهارویهمدرستمیشو.میشدند
یساختهتحقیقاتاخیرنشاندادهاستکهبعضیازکریستالهایمایعستونیازواحدهایغیردیسک.میشونددرنتیجهبهتراستبهاینگروهازموادکریستالهایمایعستونیگفتهشود
انواعسلولهایخورشیدی
21
سلول های خورشيدی مبتنی بر نقاط کوانتومی.5
رژیایناستیکفاکتورمحدودکنندهبرایبازدهتبدیلانرژیدرسلولهایخورشیدیبایکشکافانهصورتفونونب–کهانرژیفوتونجذبشدهباالیشکافانرژینیمههادیدراثراندرکنشالکترون.برسندگرماتلفمیشودتاحاملهابهلبهشکافباندانرژیرسیدهوبهاصطالحبهآرامش
میتواندیکالکترونراازنوار، Eg=hνیکفوتونباانرژیامادر(.قیمعبورمست)ظرفیتبهنواررسانشبرانگیختهکند
.نمیباشدنیمهرساناهایغیرمستقیم،ایننوععبور،امکانپذیردارند،دربهدلیلآنکهفوتونهااندازهحرکتبسیارکوچکی
اندازهحرکتحالیکهالکترونبایددستخوشتغییربزرگیدراردراینموارد،عبورالکترونازنوارظرفیتبهنو.شود
(رماییانرژیگ)رسانش،میتواندبااتالفیکفونونشبکهرخدهد،دراینصورتاندازهحرکتموردنیاز،تأمین
تمها،یکعبورغیرمستقیم؛بهدلیلبرهمکنشبینا)میشودونکوانتومانرژیارتعاشی،فون.جامدمدهایارتعاشیدارد
سلولخورشیدیمبتنیبرنقاطکوانتومی.میشودنامیدهIEEE Transactions on electron devices, vol. 49, pp. 1632-1639, 2002
هایگوناگونسلولهایخورشیدینسل
22
معایبمزایا
هایگوناگونسلولهایخورشیدینسل
23
معایبمزایا
24با سپاس