Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ХХК · 2019-06-18 · Стандарт...

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ХХК

Тусдаа Санхүүгийн Тайлан болон Хараат бус Аудиторын Тайлан

2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр

ГАРЧИГ

ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

УДИРДЛАГЫН ХАРИУЦЛАГЫН МЭДЭГДЭЛ

ХАРААТ БУС АУДИТОРЫН ТАЙЛАН

ТУСДАА САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГУУД

Тусдаа Санхүүгийн Байдлын Тайлан ...................................................................................................... 1 Тусдаа Ашиг, Алдагдал болон Бусад Дэлгэрэнгүй Орлогын Тайлан ............................................... 2 Тусдаа Өмчийн Өөрчлөлтийн Тайлан ................................................................................................. 3 Тусдаа Мөнгөн Гүйлгээний Тайлан ...................................................................................................... 4 ТУСДАА САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН ТОДРУУЛГУУД 1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОРЧИН ................................. 6 2. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАГНАЛЫН СУУРЬ БА ТАЙЛАНГ БЭЛТГЭХ, ТОЛИЛУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ ... 7 3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД .............................................................. 8 4. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНЭЛЭМЖ БА ТОДОРХОЙ БУС БАЙДЛЫН ТААМАГЛАЛ

ТООЦООЛЛЫН ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ ........................................................................................ 20 5. ШИНЭЭР ГАРСАН БОЛОН ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ .... 22 6. МӨНГӨ БА ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ХӨРӨНГӨ ............................................................................ 25 7. БАНКУУДАД БАЙРШУУЛСАН МӨНГӨН ХАДГАЛАМЖ................................................................ 25 8. ҮҮСМЭЛ САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГЛҮҮРҮҮД ....................................................................................... 26 9. БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭЭР ХЭМЖСЭН БОРЛУУЛАХАД БЭЛЭН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ................. 26 10. ХОРОГДУУЛСАН ӨРТГӨӨР ХЭМЖСЭН ДУУСГАВАР ХУГАЦАА ХҮРТЭЛ ЭЗЭМШИХ

ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ................................................................................................................... 27 11. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА ................................................................................................................ 27 11.1 ӨМЧЛӨХ БУСАД ХӨРӨНГӨ ..................................................................................................... 30 12. ОХИН КОМПАНИУД ДАХЬ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ .................................................................... 31 13. БУСАД ХӨРӨНГӨ ......................................................................................................................... 32 14. ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ БОЛОН БИЕТ БУС ХӨРӨНГӨ ................................................................... 33 15. ХАРИЛЦАГЧДЫН ХАРИЛЦАХ ..................................................................................................... 34 16. БУСАД ӨР ТӨЛБӨР ...................................................................................................................... 34 17. БУСАД БАНК, САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГААС БАЙРШУУЛСАН ХӨРӨНГӨ ......................... 35 18. ӨРИЙН БИЧИГ .............................................................................................................................. 35 19. БУСДААС АВСАН ЗЭЭЛ ............................................................................................................... 36 19.1 САНХҮҮГИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНААС ҮҮССЭН ӨР ТӨЛБӨРИЙН ТОХИРУУЛГА ............... 38 20. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ ............................................................................... 38 21. ХУВЬ НИЙЛҮҮЛСЭН ХӨРӨНГӨ ................................................................................................... 41 22. ХҮҮГИЙН ОРЛОГО ........................................................................................................................ 42 23. ХҮҮГИЙН ЗАРДАЛ ......................................................................................................................... 42 24. ГАДААД ВАЛЮТЫН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН ГАРЗ, ЦЭВЭР ........................................... 42 25. УДИРДЛАГЫН БОЛОН БУСАД ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ ................................................ 43 26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР .......................................................................................................... 44 27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА .................................................................................. 47 28. ХЭМЖИЛТИЙН ТӨРЛӨӨРХ САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮДИЙН ТОЛИЛУУЛГА ....................... 68 29. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ......................................... 69 30. САНХҮҮГИЙН ҮҮРЭГ БА БОЛЗОШГҮЙ ӨР ТӨЛБӨР ................................................................. 71 31. СЕГМЕНТИЙН ТАЙЛАГНАЛ ......................................................................................................... 72 32. ТАЙЛАНТ ХУГАЦААНЫ ДАРААХ ҮЙЛ ЯВДЛУУД ....................................................................... 72 33. МОНГОЛ ХЭЛ ДЭЭРХ ОРЧУУЛГА ............................................................................................... 72

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк Ерөнхий Мэдээлэл

ТӨЛӨӨЛӨН УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН ГИШҮҮД: ТӨЛӨӨЛӨН УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН ХАРААТ БУС ГИШҮҮД:

М. БАЯРМАГНАЙ Г. БАЯСГАЛАН С. МАГНАЙСҮРЭН С. НАРАНЦОГТ Б. ГАНБАТ Д. ДАВААСАМБУУ Ж. ҮХЭРТАР Ж. ОЮУНЧИМЭГ

НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГА: Д. ХУЛАН АЛБАН ХАЯГ: Монгол Улс, Улаанбаатар 14210

Сүхбаатар дүүрэг, 1 дүгээр хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө 19, Худалдаа Хөгжлийн Банкны Барилга, 11, 12 дугаар давхар

АУДИТОР: Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК,

Монгол Улс, Улаанбаатар 14240 Сүхбаатар дүүрэг, 1 дүгээр хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө 17, Блю Скай цамхаг, 602 тоот

Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК Утас : +976 7011 8101 Монгол Улс, Улаанбаатар-14240, Факс : +976 7011 8102 Сүхбаатар дүүрэг, 1-р хороо, www.kpmg.com/mn Энхтайваны өргөн чөлөө 17 Блю Скай Тауэр, 602 тоот

Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК нь Швейцарь Улсад байрлах Кэй Пи Эм Жи Интэрнейшнл Олон Улсын Байгууллага (Кэй Пи Эм Жи Интэрнейшнл)-ын харъяа Кэй Пи Эм Жи-ийн бие даасан гишүүн байгууллагуудын сүлжээний Монгол Улс дах гишүүн байгууллага болно. Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан.

Хараат бус аудиторын тайлан

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ХХК-ийн хувьцаа эзэмшигчид:

Дүгнэлт Бид Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ХХК (цаашид “Банк” гэх)-ийн 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх тусдаа санхүүгийн байдлын тайлан, тухайн өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилийн тусдаа ашиг, алдагдал болон бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлан, өмчийн өөрчлөлтийн тайлан, мөнгөн гүйлгээний тайлан, мөн нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогуудын хураангуй болон тайлбар тодруулгуудаас бүрдсэн тусдаа санхүүгийн тайланд аудит хийлээ. Бидний дүгнэлтээр, хавсаргасан тусдаа санхүүгийн тайлангууд нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Банкны тусдаа санхүүгийн байдал, тухайн өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилийн тусдаа санхүүгийн үр дүн болон тусдаа мөнгөн гүйлгээг Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандарт (“СТОУС”)-д тулгуурлан Монголбанкнаас баталсан заавар, журмын дагуу үнэн зөв, бодитой илэрхийлсэн байна. Дүгнэлтийн үндэслэл Бид аудитаа Аудитын Олон Улсын Стандарт (“АОУС”)-ын дагуу гүйцэтгэсэн. Уг стандартын дагуу хүлээх үүрэг хариуцлагыг энэхүү тайлангийн Тусдаа санхүүгийн тайлангийн аудитад аудиторын хүлээх үүрэг хариуцлага хэсэгт харуулсан. Бид Нягтлан Бодогчдын Ёс Зүйн Олон Улсын Стандартын Зөвлөл (“НБЁЗОУСЗ”)-ийн Мэргэжлийн Нягтлан Бодогчдын Ёс Зүйн Дүрэм болон тусдаа санхүүгийн тайлангийн аудиттай холбоотой Монгол Улс дахь ёс зүйн зохих шаардлагуудын дагуу Банкнаас хараат бус байж, НБЁЗОУСЗ-ийн Ёс Зүйн Дүрэм болон эдгээр ёс зүйн шаардлагуудад нийцүүлэн бусад ёс зүйн үүрэг хариуцлагаа бүрэн биелүүлсэн болно. Бидний олж авсан аудитын нотолгоо нь аудитын дүгнэлт гаргах хангалттай, зохих үндэслэл болно гэдэгт итгэж байна. Аудитын гол онцлох зүйлс Аудитын гол онцлох зүйлс гэдэг нь бидний мэргэжлийн үнэлэмжээр тайлант жилийн тусдаа санхүүгийн тайлангийн аудитад хамгийн чухал ач холбогдол бүхий зүйлс юм. Эдгээр онцлох зүйлсийг бид тусдаа санхүүгийн тайланд аудит хийх болон дүгнэлт өгөх явцад шийдвэрлэсэн бөгөөд бид эдгээр асуудлуудад тусдаа дүгнэлт өгөхгүй юм. Зээлийн болзошгүй эрсдэлийн сан Тусдаа санхүүгийн тайлангийн Тодруулга 3-т дурдсан нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогууд, Тодруулга 4-т дурдсан тооцооллын тодорхойгүй байдлын гол эх сурвалж, Тодруулга 11-д дурдсан зээл ба урьдчилгаа дансны тодруулгуудыг харна уу.

Аудитын гол онцлох зүйлс (үргэлжлэл)

Зээлийн болзошгүй эрсдэлийн сан (үргэлжлэл)

Аудитын гол онцлох зүйлс Аудитын гол онцлох зүйлсийг хэрхэн шийдвэрлэсэн талаар

СТОУС-д тулгуурлан Монголбанкнаас баталсан заавар, журмын дагуу Банк нь зээлийн ангилал болон холбогдох болзошгүй эрсдэлийн сангийн хэмжээг тодорхойлохдоо чанарын хүчин зүйлс болон тэр дундаа үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг оршин байгаа эсэх, түүнчлэн ирээдүйд орж ирэх мөнгөн урсгалын өнөөгийн үнэ цэнийг харгалзан үзэх шаардлагатай байдаг.

2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээлийн болзошгүй эрсдэлийн сан 339,013 сая төгрөг байсан ба энэ нь тусдаа санхүүгийн тайланд материаллаг тул аудитад чухал ач холбогдолтой байсан.

Түүнчлэн, Банкны үнэлгээний үйл явц нь нарийн төвөгтэй, үнэлэмж их шаарддаг бөгөөд үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг болох зээлийн эргэн төлөлтийн хуваарийн зөрчил, зээлдэгчийн санхүүгийн болон эдийн засгийн нөхцөл байдал, барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнийг авч үзсэн ирээдүйн мөнгөн урсгалын өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоолол зэрэг хүчин зүйлст суурилсан байдаг.

Бид аудитын горимууд тэр дундаа дараах гол горимуудыг хийж гүйцэтгэсэн:

- Зээлийн ангилал болон зээлийн эрсдэлийн чанарын зохистой байдлыг шалгах зорилгоор зээлийн хувийн хэргүүдээс түүвэрлэн шалгасан.

- Зээлийн эргэн төлөлтийн хуваарийн зөрчлийн талаарх мэдээллийн найдвартай байдлыг шалгах зорилгоор мэдээллийн технологийн хяналтуудыг шалгасан.

- Зээлийн нэгдсэн мэдээллийн сангийн өгөгдлийг зээлийн хувийн хэрэг болон зээлийн баримт бичигтэй харьцуулах байдлаар түүвэрлэн шалгасан.

- Банкны ирээдүйн мөнгөн урсгалын үнэ цэнийн үнэлгээг Банкны дэвшүүлсэн гол таамаглалыг сорих, Банкны тооцооллыг холбогдох салбар, бизнесийн орчин болон үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг илэрсэн зээлдэгчдийн онцлог нөхцөл байдлын талаарх өөрсдийн ойлголттой харьцуулах байдлаар шалгасан.

- Урьдчилан тооцсон барьцаа хөрөнгийг борлуулах үнэ болон борлуулах хугацааны хэрэгжих боломжийн талаарх тооцооллын үнэлэмж шаардсан гол хэсгүүд болон таамаглалыг үнэлсэн.

Бусад асуудал Бид 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Банкны тусдаа санхүүгийн байдлын тайлан, тухайн өдрөөр дуусгавар болсон жилийн тусдаа ашиг, алдагдал болон бусад дэлгэрэнгүй орлогын тайлан, өмчийн өөрчлөлтийн тайлан, мөнгөн гүйлгээний тайлан, мөн холбогдох тайлбар тодруулгуудаас бүрдсэн тусдаа санхүүгийн тайланд аудит хийгээгүй, мөн дүгнэлт өгөөгүйг онцолж байна. Бусад мэдээлэл

Удирдлага нь бусад мэдээллийн хувьд үүрэг, хариуцлага хүлээх юм. Бусад мэдээлэл гэдэгт жилийн тайланд орсон мэдээллийг хамруулж ойлгох ба тусдаа санхүүгийн тайлан болон манай аудиторын тайлан үүнд хамаарахгүй болно. Жилийн тайлан нь энэхүү аудиторын тайлангийн өдрөөс хойш бидэнд танилцуулагдахаар хүлээгдэж байна. Тусдаа санхүүгийн тайлан дахь бидний дүгнэлт нь бусад мэдээллийг хамрахгүй бөгөөд үүнд бид ямар нэгэн баталгаажуулалт илэрхийлэхгүй юм. Бусад мэдээллийг уншиж танилцан, уг мэдээлэл нь тусдаа санхүүгийн тайлан эсвэл аудитын явцад олж авсан бидний ойлголттой материаллаг хэмжээгээр нийцэхгүй эсвэл материаллагаар буруу илэрхийлэгдсэн зүйлс байгаа эсэхийг шалгах нь тусдаа санхүүгийн тайлангийн аудиттай холбоотой бидний хүлээх үүрэг, хариуцлага юм. Жилийн тайлантай танилцах үед бусад мэдээлэлд материаллаг алдаа байна гэж үзвэл энэ талаар бид засаглах эрх бүхий этгээдүүдэд мэдэгдэх үүрэгтэй.

Удирдлага болон засаглах эрх мэдэл бүхий этгээдүүдийн тусдаа санхүүгийн тайланд хүлээх үүрэг хариуцлага Тусдаа санхүүгийн тайланг СТОУС-д тулгуурлан Монголбанкнаас баталсан заавар, журмын дагуу үнэн зөв бэлтгэж, тайлагнах нь Банкны удирдлагын үүрэг хариуцлага юм. Залилан эсвэл алдааны улмаас материаллагаар буруу илэрхийлэгдээгүй тусдаа санхүүгийн тайланг бэлтгэж, үнэн зөв толилуулахтай холбоотой удирдлагын шаардлагатай гэж тодорхойлсон дотоод хяналтууд нь мөн энэхүү хариуцлагад хамаарна. Тусдаа санхүүгийн тайланг бэлтгэхдээ удирдлагын зүгээс Банкны тасралтгүй үйл ажиллагаа эрхлэх чадамжийг үнэлэн, шаардлагатай гэж үзвэл тасралтгүй үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлуудыг тусдаа санхүүгийн тайланд тодруулж, Банкыг татан буулгах юм уу үйл ажиллагааг нь зогсоох эсвэл ингэхээс өөр бодит сонголт байхгүй байхаас бусад тохиолдолд нягтлан бодох бүртгэлийн тасралтгүй үйл ажиллагааны зарчимд суурилан тусдаа санхүүгийн тайлангаа бэлтгэх үүргийг Банкны удирдлага хүлээнэ. Засаглах эрх мэдэл бүхий этгээдүүд нь Банкны санхүүгийн тайлагналын үйл явцад хяналт тавих үүрэг хүлээнэ. Тусдаа санхүүгийн тайлангийн аудитад аудиторын хүлээх үүрэг хариуцлага Тусдаа санхүүгийн тайлан нь залилан эсвэл алдааны улмаас үүсэх материаллаг буруу илэрхийллээс бүхэлдээ ангид эсэх талаарх үндэслэлтэй нотолгоог олж авах, бидний дүгнэлтийг агуулж буй аудиторын тайланг танилцуулах нь бидний зорилго юм. Ул үндэслэлтэй нотолгоо гэдэг нь өндөр түвшний баталгаажуулалт хэдий ч АОУС-ын дагуу гүйцэтгэсэн аудит нь бүхий л материаллаг буруу илэрхийллийг байнга илрүүлнэ гэсэн баталгаа биш юм. Буруу илэрхийлэл нь залилан эсвэл алдааны улмаас үүсч болох ба дангаараа эсвэл нэгдсэн дүнгээрээ уг тусдаа санхүүгийн тайланд үндэслэн гаргах мэдээлэл хэрэглэгчдийн эдийн засгийн шийдвэрт нөлөөлөхөөр хүлээгдэж байвал материаллаг гэж үзнэ. АОУС-ын дагуу аудит хийх үед мэргэжлийн үнэлэмж болон мэргэжлийн үл итгэх үзлээр хандахыг аудитын ажлын явцад шаарддаг. Бид мөн:

• Тусдаа санхүүгийн тайланд залилан эсвэл алдааны улмаас үүсэх материаллаг буруу илэрхийллийн эрсдэлийг тодорхойлж, түүнийг үнэлэн уг эрсдэлд тохирохуйц аудитын горимыг боловсруулан хэрэгжүүлж, өөрсдийн дүгнэлтийн үндэслэл болохуйц хангалттай, зохистой аудитын нотолгоог олж авдаг. Залилан нь хуйвалдаан, бичиг баримт хуурамчаар үйлдэх, санаатайгаар орхигдуулах, буруу илэрхийлэх болон дотоод хяналтыг орхигдуулах зэрэг явдлуудыг агуулсан байдаг тул залилангаас үүсэх материаллаг буруу илэрхийллийг илрүүлэхгүй байх эрсдэл нь алдааны улмаас үүсэх буруу илэрхийллийг илрүүлэхгүй байх эрсдэлээс харьцангуй их байдаг.

• Банкны дотоод хяналтын үр ашигтай байдалд дүгнэлт өгөх зорилгоор бус харин тухайн нөхцөл байдалд тохирохуйц аудитын горимыг боловсруулахын тулд аудитын ажилтай холбоотой дотоод хяналтын талаар ойлголт олж авдаг.

• Удирдлагын ашигласан нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогуудын зохистой байдал, нягтлан

бодох бүртгэлийн тооцооллын үндэслэл болон холбогдох тодруулгуудыг үнэлдэг.

• Нягтлан бодох бүртгэлийн тасралтгүй байх суурийг удирдлага зохистой хэрэглэсэн эсэх, мөн бид олж авсан нотолгоондоо тулгуурлан Банкны тасралтгүй үйл ажиллагаагаа эрхлэх чадамжид мэдэгдэхүйц эргэлзээ үүсгэхүйц үйл явдал, нөхцөл байдалтай холбоотой материаллаг тодорхой бус байдал оршин байгаа эсэхийг тодорхойлдог. Материаллаг тодорхой бус байдал оршин байна гэж үзвэл бид аудиторын тайланд тусдаа санхүүгийн тайлангийн холбогдох тодруулгад анхаарал хандуулах эсвэл энэхүү тодруулга нь хангалтгүй бол дүгнэлтээ хязгаарлах шаардлагатай болдог. Бид дүгнэлтээ аудиторын тайлан гаргах өдөр хүртэлх олж авсан аудитын нотолгоонд үндэслэн гаргадаг. Гэхдээ ирээдүйн үйл явдал, эсвэл нөхцөл байдал нь Банкыг тасралтгүй байх зарчмын дагуу үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн явуулах боломжгүй болгоход хүргэж болно.

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Тусдаа Санхүүгийн Байдлын Тайлан

Хавсаргасан тодруулга нь энэхүү тусдаа санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно. 1

Мянган төгрөгөөр Тод-

руулга 2018 оны 12

дугаар сарын 31 2017 оны 12

дугаар сарын 31

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 6 1,125,000,637 694,173,265 Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 7 244,979,523 481,781,206 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд 8 81,031,371 354,138 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 9 108,840,914 32,206,430

Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт 10 28,394,756 -

Зээл ба урьдчилгаа 11 2,450,238,284 2,423,912,126 Охин компаниуд дахь хөрөнгө оруулалт 12 24,961,047 24,961,047 Орлогын албан татварын авлага 27,587,372 - Бусад татварын авлага 4,234,186 - Бусад хөрөнгө 13 14,561,964 1,264,411 Үндсэн хөрөнгө 14 27,539,426 27,898,403 Биет бус хөрөнгө 14 824,503 589,977 Өмчлөх бусад хөрөнгө 11.1 71,089,370 - Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 26 40,996,942 58,451,660 Нийт хөрөнгө 4,250,280,295 3,745,592,663

Өр төлбөр

Харилцагчдын харилцах 15 8,977,688 11,281,683 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд 8 46,562 - Бусад өр төлбөр 16 7,911,136 22,120,053 Орлогын албан татварын өглөг - 75,247 Бусад татварын өглөг 1,240,327 75 Бусад банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө 17 516,429,283 729,206,480

Өрийн бичиг 18 2,121,667,236 808,722,006 Бусдаас авсан зээл 19 512,463,276 1,103,460,893 Нийт өр төлбөр 3,168,735,508 2,674,866,437 Өөрийн хөрөнгө Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 21 1,216,300,341 1,216,300,341 Бодит үнэ цэнийн нөөц 20,241,870 12,130,464 Хуримтлагдсан алдагдал (154,997,424) (157,704,579)

Нийт өөрийн хөрөнгө 1,081,544,787 1,070,726,226

Нийт өр төлбөр ба өөрийн хөрөнгө 4,250,280,295 3,745,592,663

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилийн Тусдаа Ашиг, Алдагдал болон Бусад Дэлгэрэнгүй Орлогын Тайлан

Хавсаргасан тодруулга нь энэхүү тусдаа санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно. 2


руулга

2018 оны 12 дугаар сарын 31-

ний өдрөөр дуусгавар болсон

тайлант жил



тайлант жил Хүүгийн орлого 22 268,727,818 284,848,247 Хүүгийн зардал 23 (150,361,504) (167,700,681) Хүүгийн цэвэр орлого 118,366,314 117,147,566 Зээл ба урьдчилгаанд тооцсон эрсдэлийн сан 11 (108,688,167) (21,071,361) Зээл ба урьдчилгаанд тооцсон эрсдэлийн сангийн дараах хүүгийн цэвэр орлого 9,678,147

96,076,205

Шимтгэл ба хураамжийн орлого 2,500 - Шимтгэл ба хураамжийн зардал (292,947) - Ногдол ашгийн орлого - 1,453,450 Арилжааны цэвэр алдагдал (103,319) (514,584) Гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн гарз, цэвэр 24 (60,009,452) (26,152,767) Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрээс олсон олз 80,978,948 354,138 Бусад хөрөнгийн эрсдэлийн сангийн буцаалт/(өсөлт) 13 8,134 (17,777) Удирдлагын болон бусад үйл ажиллагааны зардал 25

(13,413,240) (10,279,863)

Татварын өмнөх тайлант жилийн ашиг 16,848,771 60,918,802 Орлогын албан татварын зардал 26 (14,141,616) (60,155,228) Тайлант жилийн ашиг 2,707,155 763,574 Дараагийн тайлант үеүдэд ашиг, алдагдалд дахин ангилах боломжтой зүйлс: Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнийн өөрчлөлт, татварын дараах 26 8,111,406 (4,045,066) Тайлант жилийн бусад дэлгэрэнгүй орлого/ (зардал) 8,111,406 (4,045,066) Тайлант жилийн нийт дэлгэрэнгүй орлого/ (зардал) 10,818,561 (3,281,492)

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилийн Тусдаа Өмчийн Өөрчлөлтийн Тайлан

Хавсаргасан тодруулга нь энэхүү тусдаа санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно.

3


руулга

Хувь нийлүүлсэн

хөрөнгө Бодит үнэ

цэнийн нөөц Хуримтлагд-

сан алдагдал Нийт өөрийн

хөрөнгө 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний үлдэгдэл 21 1,095,793,182 16,175,530 (158,468,153) 953,500,559 Нийт дэлгэрэнгүй орлого Тайлант жилийн ашиг - - 763,574 763,574 Бусад дэлгэрэнгүй зардал - (4,045,066) - (4,045,066) Нийт дэлгэрэнгүй орлого/(зардал)

- (4,045,066) 763,574 (3,281,492)

Банкны эзэдтэй хийсэн ажил гүйлгээ Тайлант жилд нэмж хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 120,507,159 - - 120,507,159 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний үлдэгдэл 21 1,216,300,341 12,130,464 (157,704,579) 1,070,726,226 Тайлант жилийн ашиг - - 2,707,155 2,707,155 Бусад дэлгэрэнгүй орлого - 8,111,406 - 8,111,406

Нийт дэлгэрэнгүй орлого - 8,111,406 2,707,155 10,818,561 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний үлдэгдэл 21 1,216,300,341 20,241,870 (154,997,424) 1,081,544,787

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилийн Тусдаа Мөнгөн Гүйлгээний Тайлан


4




дугаар сарын 31 Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Татварын өмнөх тайлант жилийн ашиг 16,848,771 60,918,802 Тохируулгууд: Элэгдэл ба хорогдлын зардал 25 1,161,683 1,097,694 Зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын эрсдэлийн сан 11 108,688,167 21,071,361 Бусад хөрөнгийн эрсдэлийн сангийн (буцаалт)/өсөлт

12 (8,134) 17,777

Гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй гарз 30,824,800 20,629,103 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн хэрэгжээгүй олз (80,978,948) (354,138) Үндсэн хөрөнгө данснаас хассаны гарз 14 - 58 Хүүгийн орлого 22 (268,727,818) (284,848,247) Хүүгийн зардал 23 150,361,504 167,700,681 Ногдол ашгийн орлого - (1,453,450) Санхүүгийн үйл ажиллагаанаас хүлээсэн ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжсэн алдагдал - (8,826,175)

Үйл ажиллагааны хөрөнгө болон өр төлбөрийн өөрчлөлтийн өмнөх үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

(41,829,975) (24,046,534) Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийн цэвэр бууралт/(өсөлт)

238,172,909 (460,430,895)

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны цэвэр өсөлт

(63,382,078) -

Дуусах хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны цэвэр (өсөлт)/ бууралт

(27,496,585) 116,211,691

Зээл ба урьдчилгааны цэвэр (өсөлт)/ бууралт (52,921,501) 475,013,518 Бусад хөрөнгийн цэвэр (өсөлт)/ бууралт (17,220,018) 53,041,581 Харилцагчдын харилцах дансны цэвэр бууралт (2,469,666) (11,757,154) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгийн цэвэр (бууралт)/өсөлт

(228,994,844) 624,430,210

Бусад өр төлбөрийн цэвэр бууралт (13,453,470) (12,882,736) Урьдчилж орсон орлогын цэвэр бууралт - (8,104,638) Хүү болон татварын өмнөх үйл ажиллагаанд (зарцуулсан)/ орж ирсэн цэвэр мөнгөн гүйлгээ

(209,595,228) 751,475,043 Төлсөн орлогын албан татвар (27,587,372) (16,814,909) Хүлээн авсан хүү 292,197,634 253,432,176 Төлсөн хүү (149,061,728) (163,570,720) Үйл ажиллагаанд (зарцуулсан)/орж ирсэн цэвэр мөнгөн гүйлгээ

(94,046,694) 824,521,590

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилийн Тусдаа Мөнгөн Гүйлгээний Тайлан (Үргэлжлэл)


5

Мянган төгрөгөөр

Тод-




Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Нэмж оруулсан хөрөнгө оруулалт - (19,956,195) Өмчлөх бусад хөрөнгөд зарцуулсан хөрөнгө 11.1 (35,612,091) - Үндсэн хөрөнгийн худалдан авалт 14 (736,713) (502,842) Биет бус хөрөнгийн худалдан авалт 14 (398,912) (182,551) Хүлээн авсан ногдол ашгийн орлого (суутган татварыг тооцсон) - 1,308,105 Үндсэн хөрөнгө борлуулснаас орж ирсэн орлого 14 98,393 98,669 Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд (зарцуулсан)/ хүлээн авсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ (36,649,323) (19,234,814) Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Өрийн бичгээс орж ирсэн мөнгө 1,281,895,000 - Бусдаас авсан зээлээс орж ирсэн мөнгө 151,045,763 24,308,445 Засгийн Газраас байршуулсан мөнгө - 68,000,000 Өрийн бичгийн эргэн төлөлт (100,098,241) (770,450,000) Бусдаас авсан зээлийн эргэн төлөлт (766,553,057) (363,200,804) Засгийн Газраас байршуулсан мөнгөний эргэн төлөлт - (81,200,000) Санхүүгийн үйл ажиллагаанаас хүлээн авсан/ (зарцуулсан) цэвэр мөнгөн гүйлгээ 566,289,465 (1,122,542,359) Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө дэх гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн үзүүлсэн нөлөө (4,766,076) 257,038 Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн цэвэр өсөлт/ (бууралт) 430,827,372 (316,998,545) Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 694,173,265 1,011,171,810 Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 1,125,000,637 694,173,265

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк Тусдаа Санхүүгийн Тайлангуудын тодруулгууд - 2018 оны 12 дугаар сарын 31 (Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

6

1. КОМПАНИЙН ТУХАЙ МЭДЭЭЛЭЛ БОЛОН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ОРЧИН

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк (цаашид “Банк” гэх) нь Засгийн Газрын 2010 оны 7 дугаар сарын 20-ны өдрийн 195 дугаар тогтоолын дагуу 2011 оны 3 дугаар сарын 25-ны өдөр байгуулагдсан бөгөөд үйл ажиллагаагаа 2011 оны 5 дугаар сард эхлүүлсэн. Банкыг Монгол Улсын Засгийн Газар 100% эзэмшдэг. Монгол Улсын Их Хурлаас Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг 2017 оны 02 дугаар сарын 10-ны өдөр хэлэлцэн баталж, 2017 оны 4 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хүчин төгөлдөр мөрдөж байна. Хөгжлийн банкны шинэчлэгдсэн хууль нь байгууллагын засаглалыг сайжруулж, зээлийн үйл ажиллагааны хяналт болон бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэх боломжийг олгосон. Банк нь арилжааны банкуудад хамаарах Төв банкны тухай хууль болон Монголбанкны журмуудаас илүүтэйгээр шинэчилсэн Хөгжлийн банкны тухай хуулиар зохицуулагддаг хэдий ч Монголбанк нь хөрөнгийн зохистой байдал болон хөрөнгийн хөрвөх чадварыг хянах үүрэгтэй. Банкны Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл нь 4 хараат бус гишүүн болон Монгол Улсын Засгийн Газраас томилдог бусад 5 гишүүдээс бүрддэг. Одоогоор Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлд чухал ач холбогдол бүхий салбарын гурван яамдуудын Төрийн Нарийн Бичгийн Дарга нарын төлөөлөл байдаг ба энэ нь Монгол Улсын Засгийн Газрын дэмжлэг хангалттай байдгийг илтгэдэг. Санхүүжүүлсэн төслүүдийн 60-аас доошгүй хувь нь Монгол Улсын уул уурхайн салбараас бусад нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн экспортлох чадварыг дээшлүүлэх болон экспортыг дэмжсэн хөтөлбөрүүдийг дэмжих ёстой байдаг. Банкны үйл ажиллагааны хүрээг өргөжүүлж төрөлжүүлэх зорилгоор дараах охин компаниудыг үүсгэн байгуулж, үйл ажиллагааг эхлүүлээд байна. Эдгээр охин компаниуд нь Банкны бүрэн эзэмшилд байдаг. Үүнд:

1. Ди Би Эм Лизинг ХХК - дотоодын аж ахуйн нэгжүүдэд тоног төхөөрөмжийн санхүүгийн түрээсийн үйлчилгээ үзүүлдэг,

2. Ди Би Эм ассет менежмент ҮЦК ХХК - гадаад валютын дотогш урсгал, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтын санг байгуулахыг зорьж байна.

3. Үндэсний Экспортын Даатгал ХХК.

Банкны 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх ажилчдын тоо 153 байна. (2017 оны 12 дугаар сарын 31: 150) Банкны албан ёсны хаяг нь Монгол Улс, Улаанбаатар хот 14210, Энхтайваны өргөн чөлөө 19, Худалдаа Хөгжлийн Банкны Барилга, 11 болон 12 давхар болно. Энэхүү тусдаа санхүүгийн тайлангуудыг Банкны Гүйцэтгэх удирдлага 2019 оны 05 дугаар сарын 20-ны өдөр батлан гаргасан. Банкны эх үүсвэрийн орчин

Засгийн Газрын баталгаагүй шинэ эх үүсвэр татан төвлөрүүлэх ажлын хүрээнд 2018 оны 10 дугаар сард 2023 онд дуусгавар болох 7.25% хүүтэй давуу эрхтэй 500 сая ам.долларын бондыг олон улсын зах зээлд амжилттай арилжаалсан нь Монгол Улсын эдийн засагт валютын орох урсгалыг нэмэгдүүлэх, богино хугацааны валютын гарах урсгалыг багасгах, дотоодын валютын захад үүсээд буй хэлбэлзлийг тогтворжуулахад эерэгээр нөлөөлнө гэсэн хүлээлттэй байна. Энэхүү эх үүсвэрийг бүрдүүлснээр 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Засгийн Газрын баталгаагүй эх үүсвэр нийт эх үүсвэрийн 64 хувийг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 26 хувь) бүрдүүлж байна. Хараат бус санхүүгийн агентлаг болох Мүүдийз нь Банкны зээлжих зэрэглэлийг B3 тогтвортой гэж үнэлсэн. Түүнчлэн Стандарт энд Пүүрс агентлаг 2018 оны 11 дүгээр сарын 09-ний өдөр Банкны зээлжих зэрэглэлийн үнэлгээг “В-” байсныг “В” болгон дээшлүүлж, төлвийг тогтвортой хэвээр хадгалсан. Зээлжих зэрэглэл жил жилээр сайжирч буй нь Банкны зүгээс олон улсын санхүүгийн зах зээлд идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж, хөрөнгө оруулагчидтай тогтоосон гадаад харилцааг үр ашигтай зохион байгуулж, Банк болоод Монгол Улсын Засгийн Газрын хэрэгжүүлж буй бодлого, шийдвэрийг нааштайгаар таниулсны үр дүн гэж Банкны удирдлага үзэж байна.


7

2. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАГНАЛЫН СУУРЬ БА ТАЙЛАНГ БЭЛТГЭХ, ТОЛИЛУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ Санхүүгийн тайлан бэлтгэсэн болон толилуулсан суурь Тусдаа санхүүгийн тайланг 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандарт (СТОУС)-д тулгуурлан Монголбанкнаас баталсан заавар, журмын дагуу бэлтгэсэн бөгөөд Тодруулга 2, Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт хэсэгт нэмэлтээр тайлбарласан болно. Энэхүү тусдаа санхүүгийн тайланг Нягтлан Бодох Бүртгэлийн Олон Улсын Стандарт (“НББОУС”) 27 буюу “Тусдаа Санхүүгийн Тайлан” хэмээх стандартын дагуу бэлтгэсэн. Уг стандартаар хараат компани эсвэл хамтын хяналттай аж ахуйн нэгжид хөрөнгө оруулсан толгой компанийг хөрөнгө оруулалтаа санхүүжигчийн тайлагнасан үр дүн болон цэвэр хөрөнгөд бус харин өмчийн шууд хувь оролцоонд үндэслэн нягтлан бодох бүртгэлд тусгахыг шаарддаг. Эдгээр тусдаа санхүүгийн тайлангуудыг бодит үнэ цэнээр хэмжсэн зарим санхүүгийн хэрэглүүрүүдээс (үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд, борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт) бусад зүйлсийн хувьд түүхэн өртгийн зарчмаар бэлтгэсэн. Банк тусдаа санхүүгийн байдлын тайлангаа хөрвөх чадварын дарааллаар толилуулдаг. Санхүүгийн байдлын тайлангийн өдрөөс хойш 12 сар хүртэлх хугацаанд (эргэлтийн) болон 12 сараас дээш хугацаанд (эргэлтийн бус) эргэн төлөгдөх эсвэл эргэн төлөх талаарх шинжилгээг Тодруулга 27-оос харна уу. Эдгээр тусдаа санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд хэрэгжүүлсэн нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогуудыг дор харуулав. Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд эдгээр бодлогуудыг энд толилуулсан бүх тайлант хугацааны туршид тууштай баримталсан. Тусдаа санхүүгийн тайланг бэлтгэхэд нягтлан бодох бүртгэлийн тодорхой чухал тооцооллыг шаарддаг. Мөн Банкны нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд удирдлагын үнэлэмж, шийдвэр шаардлагатай байдаг. Нарийн төвөгтэй тооцоолол, эсвэл таамаглал, үнэлэмж хэрэглэхийг удирдлагаас шаарддаг тусдаа санхүүгийн тайланд материаллаг нөлөө бүхий хэсгүүдийг Тодруулга 4-т тодруулсан. Ирээдүйн үйл ажиллагаанаас хамааран болзошгүй байх үндэслэлгүй хүлээн зөвшөөрөгдсөн дүнг хооронд нь хаах хууль эрх зүйн эрхтэй байх, мөн цэвэр дүнгээр нь төлбөр хийх эсвэл нэгэн зэрэг хөрөнгийг борлуулах, өр төлбөрийг барагдуулах зорилготой үед буюу дараах бүх тохиолдолд цэвэр дүнгээр төлж барагдуулах зорилго бүхий санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийг хааж санхүүгийн байдлын тайланд цэвэр дүнгээр нь тусгадаг. Үүнд:

• Бизнесийн хэвийн үйл ажиллагааны үед; • Төлбөрийн чадваргүй болсон үед; • Банк болон/эсвэл түүний хамтрагч талууд төлбөрийн чадваргүй болсон эсвэл

дампуурсан үед Цэвэр дүнгээр хүлээн зөвшөөрсөн позицод гол төлөв валютын арилжаа, буцаан худалдан авах нөхцөлтэй хэлцлүүд, клирингийн тооцоо болон брокерын үлдэгдлүүд багтана. Цэвэр дүнгээр илэрхийлэх мастер хэлцэлтэй үүсмэл хөрөнгө болон өр төлбөрийг зөвхөн төлбөрийн чадваргүй болсон үед бус дээрх бүх шалгууруудыг хангасан нөхцөлд цэвэр дүнгээр толилуулдаг. Тасралтгүй үйл ажиллагаа Банкны удирдлага нь тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулах чадамжийг үнэлсэн бөгөөд ойрын ирээдүйд бизнесээ тасралтгүй үргэлжлүүлэх хэмжээний нөөцтэй гэж дүгнэсэн. Түүнчлэн удирдлага нь Банкны үйл ажиллагааг тасралтгүй үргэлжлүүлэхэд эргэлзээ төрүүлэхүйц аливаа материаллаг тодорхой бус байдлын талаар тодорхой болсон зүйл байхгүй гэж үзсэн. Тиймээс, тусдаа санхүүгийн тайланг тасралтгүй үйл ажиллагааны зарчимд суурилан бэлтгэсэн.


8

2. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАГНАЛЫН СУУРЬ БА ТАЙЛАНГ БЭЛТГЭХ, ТОЛИЛУУЛАХ ҮНДЭСЛЭЛ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Үйл ажиллагааны болон толилуулгын валют

Эдгээр тусдаа санхүүгийн тайлангуудыг Банкны үйл ажиллагаагаа явуулдаг эдийн засгийн анхдагч орчны мөнгөн тэмдэгт буюу үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох Монгол төгрөгөөр илэрхийлсэн. Тайланд өөрөөр заагаагүй тохиолдолд бүх дүнг мянган төгрөгөөр илэрхийлсэн.

Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт Нягтлан бодох бүртгэлийн суурь

Банк 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр нягтлан бодох бүртгэлийн суурийг Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандартаас Санхүүгийн Тайлагналын Олон Улсын Стандарт (“СТОУС”)-д тулгуурлан Монголбанкнаас баталсан заавар журам болгон өөрчилсөн. 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр болон тухайн өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилд толилуулсан харьцуулагдах тоон мэдээлэлд томоохон өөрчлөлт оруулаагүй байна. СТОУС-аас ялгаатай Монголбанкнаас баталсан заавар журмын дагуу Банкинд томоохон нөлөө үзүүлж буй дараах зүйлс байсан. Дэлгэрэнгүйг холбогдох тодруулгуудад тайлбарласан болно.

• 2018 оноос 2020 он хүртэл хойшлуулсан СТОУС 9-ийн хэрэгжилт; • Зээлийн болзошгүй эрсдэлийн сан, авлага, аккредитив, ашиглагдаагүй зээлийн үүрэг, эх

үүсвэргүй санхүүжилт болон өмчлөх бусад хөрөнгө. СТОУС 15, Харилцагчтай байгуулсан гэрээний орлого СТОУС 15 нь 2017 оны 01 дүгээр сард хэвлэгдсэн ба хэзээ, ямар дүнгээр орлого хүлээн зөвшөөрөх талаар дэлгэрэнгүй суурийг бий болгосон. Энэ стандарт нь НББОУС 18 Орлого, НББОУС 11 Барилгын Гэрээ болон НББОУСХТ 13 Хэрэглэгчийн Урамшууллын Хөтөлбөр зэрэг одоо мөрдөгдөж буй стандартуудыг орлох юм. СТОУС 15 нь 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр буюу түүнээс хойшхи хугацаанд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхлэх ба заасан хугацаанаас эрт хэрэгжүүлэхийг зөвшөөрсөн. СТОУС 15 нь орлогыг ямар дүнгээр, хэзээ хүлээн зөвшөөрөхийг тусгасан дан ганц бөгөөд дэлгэрэнгүй тогтолцоот хандлагыг танилцуулсан. Стандартын гол зарчим нь байгууллага харилцагчид үзүүлэхээр тохиролцсон үйлчилгээгээ үзүүлсний хариуд хүлээн авах төлбөрийн дүнгээр орлогоо хүлээн зөвшөөрөх явдал юм. Шинэ стандарт нь дараах 5 алхамт арга хандлагыг танилцуусан:

1 дүгээр алхам: Харилцагчтай байгуулсан гэрээг (гэрээнүүдийг) тодорхойлох. 2 дугаар алхам: Гэрээнд тусгагдсан бие даасан гүйцэтгэлийн үүргүүдийг тодорхойлох. 3 дугаар алхам: Хэлцлийн үнийг тодорхойлох. 4 дүгээр алхам: Хэлцлийн үнийг бие даасан гүйцэтгэлийн үүргүүдэд хуваарилах. 5 дугаар алхам: Гүйцэтгэлийн үүрэг бүрэн хангагдсан үед орлогыг хүлээн зөвшөөрөх.

Өмнөх нягтлан бодох бүртгэлийн практик болон СТОУС 15-ын шинэ шалгууруудын хооронд зөрүү үүсгэх томоохон нөлөөллүүд тодорхойлогдоогүй. 3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД Санхүүгийн хэрэгслүүд – үндсэн хэмжилтийн нөхцөлүүд. Санхүүгийн хэрэгслүүдийн ангиллаас шалтгаалан тэдгээрийг бодит үнэ цэнэ эсвэл хорогдуулсан өртгөөр дор тайлбарласны дагуу бүртгэлд тусгадаг. Бодит үнэ цэнэ. Бодит үнэ цэнэ гэдэг нь зах зээлд оролцогч талуудын хооронд хөрөнгийг худалдсанаас хүлээн авсан эсвэл хэлцлийн дагуу өр төлбөрийн шилжүүлэг хийсэн өдрөөрх үнийг хэлнэ.


9

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Бодит үнэ цэнэ (үргэлжлэл). Бодит үнэ цэнийг илэрхийлэх хамгийн чухал нотолгоо бол идэвхтэй зах зээл дээрх үнэ юм. Идэвхтэй зах зээл гэдэг нь тодорхой давтамж, тоо хэмжээтэйгээр хөрөнгө, өр төлбөрийн хэлцэл тогтмол хийгдэн үнийн мэдээллийг тасралтгүй өгч байх зах зээл юм. Идэвхтэй зах зээлд арилжаалагддаг санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг хэмжихдээ тухайн хөрөнгө, өр төлбөрийн зах зээл дээр худалдаалагдах нэг бүрийн үнийг тухайн этгээдийн эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн нийт тоо ширхэгээр үржүүлж тооцно. Хэрэв зах зээлийн өдөр тутмын арилжааны хэмжээ тухайн этгээдийн эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн тоо хэмжээнээс бага болон тухайн эзэмшиж буй позицийг нэг хэлцлээр худалдах захиалга өгөх нь зах зээлийн үнэд нөлөөлөх байсан ч идэвхтэй зах зээлд арилжаалагдаж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тооцохдоо дээр дурдсан аргачлалыг ашиглана. Тухайн нөхцөлд бодит үнэ цэнийг хамгийн бодитоор илэрхийлэх үнэ нь худалдах, худалдан авах ханшийн зөрүүгээр илэрхийлэгдэх бөгөөд Банкны удирдлага тайлагналын өдрөөрх хаалтын ханшаар бодит үнэ цэнийг хэмжсэн. Санхүүгийн хөрөнгийг үнэлэхэд ашигласан зах зээлийн үнэ нь тухайн зах зээлийн худалдан авах дээд үнэ, харин санхүүгийн өр төлбөрийг үнэлэх зах зээлийн үнэ нь тухайн зах зээлийн худалдах доод үнэ байна. Зах зээлийн үнийн талаар хөндлөнгийн мэдээлэлгүй зарим санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг дискаунтчилсан мөнгөн урсгалын загвар зэрэг үнэлгээний аргачлал эсвэл гуравдагч талуудын хоорондох хэлцэл дээр суурилсан загварууд эсвэл санхүүжигч талын санхүүгийн мэдээлэл дээр үндэслэн тооцно. Бодит үнэ цэнийн хэмжилтийг бодит үнэ цэнийн түвшнүүдийн дагуу дараах байдлаар шинжилнэ:

• Түвшин 1 санхүүгийн хэрэгслүүд - Үнэлгээнд ашигласан өгөгдлүүд нь хэмжилтийн өдрөөрх бирж дээр бүртгэлтэй ижил төсөөтэй хөрөнгө болон өр төлбөрийн (залруулаагүй), идэвхитэй зах зээл дээрх үнэ. Банк нь хэмжээ болон төлбөрийн чадварын хувьд ижил төсөөтэй хөрөнгө болон өр төлбөрийн санхүүгийн тайлангийн өдрөөр боломжтой, заавал болон хэрэгжих үнийн хангалттай арилжааны үйл ажиллагаатай байхыг идэвхтэй зах зээл гэж үзнэ.

• Түвшин 2 санхүүгийн хэрэгслүүд - Үнэлгээнд ашигласан өгөгдлүүд нь санхүүгийн хэрэгслийн амьдралын мөчлөгийн туршид боломжтой байх зах зээлийн бүх өгөгдлүүдээс шууд болон шууд бусаар үнэлгээнд ашигласан өгөгдлүүд юм. Эдгээр өгөгдлүүдийн дотор идэвхтэй зах зээл дээрх ижил төстэй хөрөнгө болон өр төлбөрийн үнэ, идэвхгүй зах зээл дээрх адил төстэй хэрэгслийн үнэ болон үнэнээс өөр хүүгийн түвшин, өгөөжийн муруй, харгалзах хэлбэлзэл болон зээлийн эрсдэлийн үнэ гэх зэрэг ажиглагдахуйц өгөгдлүүд орно. Мөн түүнчлэн, тухайн хөрөнгийн нөхцөл байдал болон байршил мөн харьцуулах зүйлсийн аль нь үнэлэгдсэн хэрэгсэлтэй холбогдох зэргээс залруулга шаардлагатай байж болно. Гэвч ажиглагдахуйц бус өгөгдөл дээр үндэслэн нийт хэмжилтэд чухал ач холбогдолтой дээрх залруулгыг хийсэн бол Банк нь хэрэгслүүдийг Түвшин 3-р ангилна.

• Түвшин 3 санхүүгийн хэрэгслүүд - Эдгээрт хэмжилтийн бүхэлд нь чухал ач холбогдолтой, нэг болон түүнээс дээш ажиглагдахуйц бус өгөгдлүүд багтана.

Бодит үнэ цэнийн хэмжүүрүүдийн түвшин хоорондын шилжилт нь тайлант хугацааны эцэс бүрт хийгдэнэ. Гүйлгээний зардлууд. Гүйлгээний зардлууд нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг худалдан авах, шинээр гаргах эсвэл борлуулахтай шууд холбоотой нэмэлт зардлууд юм. Нэмэлт зардал нь хэлцэл хийгээгүй тохиолдолд үүсэхгүй байх зардал юм. Гүйлгээний зардалд агент (борлуулагч агентийн үүрэг гүйцэтгэж буй ажиллагсад үүнд хамаарна), зөвлөх, брокер, дилерүүдэд төлсөн хураамж, шимтгэл, зохицуулагч байгууллага болон хөрөнгийн биржид төлөх төлбөрүүд, мөн татвар ба бусад төлбөрийн үүргийн шилжүүлгүүд хамаарна. Гүйлгээний зардалд өрийн хямдруулалт буюу нэмэгдэл санхүүжилтийн зардлууд, дотоод удирдлагын буюу хадгалалтын зардлууд орохгүй.


10

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хорогдуулсан өртөг. Хорогдуулсан өртөг нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээс үндсэн төлбөрийн аливаа эргэн төлөлтийг хасч, хуримтлагдсан хүүг нэмж гарсан дүнг хэлэх бол санхүүгийн хөрөнгийн хувьд үнэ цэнийн бууралттай холбоотой аливаа хасагдуулгыг хассан дүн юм. Хуримтлагдсан хүүд анх хүлээн зөвшөөрөх үед хойшлогдсон гүйлгээний зардлын хорогдуулалт ба эргэн төлөх хугацаанд төлөх үндсэн төлбөрийн үр ашигт хүүгийн аргаар тооцсон урамшуулал болон хямдруулалт багтана. Хуримтлагдсан хүү болон хорогдуулсан урамшуулал эсвэл хямдруулалт (хэрвээ хэлцэл үүсэх үед бий болсон хойшлогдсон хураамж, шимтгэл байдаг бол)-ыг багтаасан хуримтлагдсан хүүгийн орлого, хуримтлагдсан хүүгийн зардлыг тусад нь бүртгэхгүй бөгөөд тэдгээрийг тусдаа санхүүгийн байдлын тайлангийн холбогдох хэсэгт бүртгэлийн үнээр тусгана. Үр ашигт хүүгийн арга. 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн мөрдсөн бодлого Хүүгийн орлого болон зардлыг үр ашигт хүүгийн аргыг ашиглан ашиг, алдагдлын тайланд хүлээн зөвшөөрнө. Үр ашигт хүүгийн түвшин нь санхүүгийн хэрэгслийн дуусах хугацаа хүртэл ирээдүйн мөнгөн орлого болон төлбөрийг дараах дүн хүртэл хямдруулсан дискаунтын хувь хэмжээ юм:

- Санхүүгийн хөрөнгийн нийт дансны үнэ; эсвэл - Санхүүгийн өр төлбөрийн хорогдуулсан өртгийн дүн.

Худалдаж авсан эсвэл анх үүссэн эрсдэлийн үнэ цэнийн бууралттай хөрөнгөөс бусад санхүүгийн хэрэгсэлд үр ашигт хүүгийн аргыг тооцохдоо Банк нь санхүүгийн хөрөнгийн гэрээний бүх нөхцөлийг харгалзан ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тооцоолдог боловч хүлээгдэж буй болзошгүй эрсдэлийн зардлыг тооцдоггүй. Худалдаж авсан эсвэл анх үүссэн эрсдэлийн үнэ цэнийн бууралттай санхүүгийн хөрөнгийн хувьд эрсдэлээр тохируулсан үр ашигт хүүгийн түвшинг хүлээгдэж буй зээлийн эрсдэлийн зардлыг багтаасан ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тооцооллыг ашиглан тодорхойлдог.

Үр ашигт хүүгийн тооцоолол нь гүйлгээний өртөг, шимтгэл болон төлбөр болон орлогыг багтаана. Гүйлгээний өртөг нь санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг худалдан авах болон зарцуулахад хамаарагдах өсөн нэмэгдүүлэх өртгийг шингээнэ. 2018 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө мөрдсөн бодлого Үр ашигт хүүгийн арга нь бүртгэл дэх дүнг тогтмол үечилсэн хүүтэй байлгахын тулд хүүгийн орлого эсвэл хүүгийн зардлыг хамаарах хугацаанд (үр ашигт хүүгийн хувь) хуваарилах арга юм. Үр ашигт хүүгийн хувь нь ирээдүйд хүлээгдэж буй орох, гарах мөнгөн урсгал (ирээдүйд учирч болох зээлийн алдагдал үүнд хамаарахгүй)-ыг санхүүгийн хэрэгслийн эргэн төлөлт хийх хугацаа ба түүнээс богино хугацааны туршид хямдруулан санхүүгийн хэрэгслийн бүртгэлийн цэвэр дүнг бодитойгоор тооцох хүү юм. Үр ашигт хүүгийн хувь нь тухайн хэрэгсэлд тусгайлан тогтоосон хөвөгч хүү дээр нэмэгдэх зээлийн хүүгийн зөрүүний нэмэгдэл ба хөнгөлөлт болон зах зээлийн хүүтэй уялдан дахин тогтоогдоогүй хувьсах хүүнээс бусад хувьсах хүүтэй хэрэгслийн дараагийн дахин үнэ тогтоох хугацаа хүртэлх мөнгөн урсгалыг үр ашигт хүүгээр хямдруулна. Энд дурдсан нэмэгдэл ба хөнгөлөлтийг тухайн хэрэгслийн эргэн төлөлт хийгдэх хугацаа хүртэл хорогдуулж тооцно. Өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоололд гэрээний талууд төлөх ба хүлээн авах бүх хураамжийг оруулах бөгөөд эдгээр нь үр ашигт хүүгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болно.


11

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрөх. Арилжааны үнэт цаас, үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүр болон ашиг, алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжигдсэн бусад санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх бодит үнэ цэнээр нь бүртгэнэ. Бусад бүх санхүүгийн хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнэ дээр хэлцлийн зардлыг нэмсэн дүнгээр анх бүртгэдэг. Анх бүртгэх бодит үнэ цэнийн хувьд хэлцэл хийгдсэн үнэ хамгийн баталгаатай үнэ болно. Хэрвээ бодит үнэ цэнэ ба хэлцлийн үнийн хоорондох зөрүү нь ижил төрлийн хэрэгслийн зах зээл дээрх ажиглаж болохуйц бусад хэлцэл эсвэл ажиглаж болохуйц зах зээлийн мэдээллийн өгөгдлүүдийг багтаасан үнэлгээний аргачлалын дагуу тооцооллоор нотлогдсон тохиолдолд зөвхөн анх бүртгэх үеийн олз эсвэл гарзыг бүртгэдэг. Бүх худалдан авалт болон санхүүгийн хөрөнгийн борлуулалтыг хэлцлийн өдөр бүртгэнэ. Тухайлбал, Банк санхүүгийн хэрэгслийн гэрээний нэг тал болсон тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө. Санхүүгийн хөрөнгийг үл хүлээн зөвшөөрөх. Банк нь санхүүгийн хөрөнгийг дараах тохиолдолд үл хүлээн зөвшөөрнө: хөрөнгийн төлбөр хийгдсэн эсвэл хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрх дуусгавар болсон, санхүүгийн хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрхээ Банк бусдад шилжүүлсэн эсвэл хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүх эрсдэл болон өгөөжийг үндсэнд нь шилжүүлсэн, хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүх эрсдэл болон өгөөжийг шилжүүлээгүй ба хадгалаагүй боловч хяналт тавих эрхээ хадгалж үлдээгүй. Хяналтын эрхийг хадгалж үлдэнэ гэдэг нь харилцагч тал нь хамааралгүй гуравдагч этгээдэд хөрөнгийг худалдахад хязгаарлалт хийх шаардлагагүйгээр уг хөрөнгийг бүхэлд нь худалдах боломжгүй тохиолдлыг хэлнэ. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөнд түргэн хөрвөх боломжтой, үнэ цэнээ алдах эрсдэл багатай хэрэгсэл хамаарна. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөнд 3 сараас доош хугацаанд дуусгавар болох засгийн газрын хөрөнгө оруулалтуудыг хамруулсан болно. 3 сараас дээш хугацаатай ашиглалтад нь хязгаарлалт хийсэн хөрөнгийг мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөнд оруулахгүй. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж. Мөнгөн хадгаламжийг Банк бусад банкуудад арилжааны бус зорилгоор 3 сараас дээш хугацаатай мөнгө шилжүүлснээр зах зээлд бүртгэлгүй санхүүгийн үүсмэл бус хэрэгсэл тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлага үүсэх үед бүртгэнэ. Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт. Банкны дуусгавар хугацаа хүртэл нь эзэмших зорилготой тогтмол эсвэл ирээдүйд тодорхой болох төлбөрийн дүнтэй, тогтмол дуусах хугацаатай үүсмэл бус санхүүгийн хөрөнгийг дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт гэж үзнэ. Анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн дараа үеүдэд үр ашигт хүүгийн аргыг ашиглан санхүүгийн хөрөнгө оруулалтыг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэж, үнэ цэнийн бууралтыг хасаж тооцно. Хэрэв Банк нь бага хэмжээний гэж үзсэнээс өндөр дүнтэй дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтыг дуусгавар хугацаанаас өмнө зарах эсвэл дахин ангилсан тохиолдолд (тодорхой заасан нөхцөл байдлуудаас бусад тохиолдолд) уг ангиллыг бүхлээр нь хүчингүй болгох бөгөөд уг ангилалд байсан хөрөнгө оруулалтуудыг борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтаар дахин ангилна. Цаашлаад Банкыг дараагийн 2 жилд санхүүгийн хөрөнгөө дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт гэсэн ангилалд ангилахыг хориглоно. Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт. Энэ ангилалд борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтаар хүлээн зөвшөөрсөн санхүүгийн хөрөнгүүд эсвэл дараах ангилалд багтаагүй санхүүгийн хөрөнгүүд орно. Эдгээр нь (а) зээл ба урьдчилгаа, (б) дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших санхүүгийн хөрөнгө оруулалтууд эсвэл (в) ашиг, алдагдалаарх бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрдөг санхүүгийн хөрөнгүүд байна. Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтыг бодит үнэ цэнээр бүртгэнэ. Банк төлбөр хүлээн авах эрх үүссэн болон ногдол ашиг цуглуулах боломж бий болсон тайлант хугацаанд борлуулахад бэлэн өмчийн хэрэгсэлд ногдол ашиг хүлээн зөвшөөрч ашиг алдагдалд ангилна. Хөрөнгө оруулалтыг дахин хүлээн зөвшөөрөгдөх эсвэл үнэ цэнийн бууралтад орох хүртэлх бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтүүд нь бусад дэлгэрэнгүй орлогод хүлээн зөвшөөрөгдөх ба дахин хүлээн зөвшөөрөгдсөн эсвэл үнэ цэнийн бууралтад орсон нөхцөлд бусад дэлгэрэнгүй орлогоос тайлант үеийн ашиг, алдагдлаар дахин ангилна.


12

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт (үргэлжлэл). Борлуулахад бэлэн үнэт цаасны анхны хүлээн зөвшөөрөлтийн дараа үеүдэд нэг болон хэд хэдэн үйл явдлын (алдагдал үүсэх үйл явдлууд) үр дүнд үүссэн бүх үнэ цэнийн бууралтыг тайлант үеийн ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрдөг. Томоохон хэмжээний эсвэл удаан хугацааны бодит үнэ цэнийн бууралт нь үнэт цаас үнэ цэнийн бууралтад орсныг илэрхийлдэг. Тайлант хугацаанд ногдох нийт үнэ цэнийн алдагдал нь тус хөрөнгийн хувьд худалдан авалтын өртөг болон бодит үнэ цэнийн зөрүүнээс өмнөх тайланд хугацаанд хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн бууралтын ашиг, алдагдлаа хассан дүнгээр тооцогддог ба тусдаа ашиг алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд ашиг алдагдлаар тусгана. Өмчийн хэрэгслүүдийн үнэ цэнийн бууралтыг буцаахгүй ба дараа үеийн олзыг бусад дэлгэрэнгүй орлогоор хүлээн зөвшөөрнө. Хэрэв, тайлангийн дараа үеүдэд борлуулахад бэлэн хэмээн ангилагдсан өрийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнэ нь ихсэх, мөн тухайн өсөлт нь үнэ цэнийн бууралтын дараа тохиолдсон үйл явдалтай холбогдож байвал ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрөх ба тухайн тайлант хугацааны ашиг, алдагдалд үнэ цэнийн бууралтыг буцааж бүртгэнэ.

Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүр. Банк нь өдөр тутмын санхүүгийн үйл ажиллагааны явцад төрөл бүрийн үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн хэлэлцээрт оролцдог. Үндсэн үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн хэлэлцээрүүд нь хүүгийн түвшний своп, гадаад валютын своп хэлцэл болон гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн форвард хэлцэл байна. Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдэд валют солилцооны своп болон форвард арилжаа багтах бөгөөд бодит үнэ цэнээр нь хүлээн зөвшөөрнө. Бодит үнэ цэнэ нь эерэг үед үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг хөрөнгөөр бүртгэх бөгөөд сөрөг үед өр төлбөрөөр бүртгэнэ. Бодит үнэ цэнэд гарах өөрчлөлтийг тайлант үеийн ашиг, алдагдлаар (үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрээс хүлээсэн ашиг, алдагдал) хүлээн зөвшөөрдөг. Банк нь хейджийн бүртгэл хөтөлдөггүй. Бусад санхүүгийн хэрэгслүүдэд агуулагдсан үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг тусдаа үүсмэл хэрэглүүр гэж авч үзэх ёстой ба хэрэв тэдгээр нь үүсмэл хэрэглүүрийн тодорхойлолтын шалгуурыг хангасан бол (дээр дурдсанчлан) бодит үнэ цэнээр нь хэмждэг. Тэдгээрийн эдийн засгийн үзүүлэлтүүд болон эрсдэлүүд нь агуулагч гэрээний эдийн засгийн үзүүлэлтүүд болон эрсдэлүүдтэй нягт холбоотой биш, мөн агуулагч гэрээг худалдах зорилгоор эзэмшээгүй ба анх хүлээн зөвшөөрөхдөө ашиг алдагдлаарх бодит үнэ цэнээр хэмжсэн гэж ангилаагүй бөгөөд тэдгээр нь үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн тодорхойлолт (дээр тодорхойлсон)-нд нийцэж байвал бодит үнэ цэнээр нь бүртгэдэг. Агуулагч гэрээнээс нь салгасан үүсмэл санхүүгийн хэрэгcлүүдийг арилжааны багц дахь бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтөөр нь бүртгэх ба уг өөрчлөлтийг нь ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрдөг. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг Банк харилцагчдаасаа биржид арилжаалдаггүй санхүүгийн үүсмэл бус хэрэгсэл, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлагыг харилцагчаас худалдан авах буюу үүсгэхээр мөнгө шилжүүлсэн тохиолдолд бүртгэх ба уг авлагыг арилжих зорилгогүй байна. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг үр ашигт хүүгийн аргыг ашиглан хорогдуулсан өртгөөс үнэ цэнийн бууралтын санг хассан дүнгээр хэмжинэ. Хорогдуулсан өртгийг үр ашигт хүүгийн салшгүй хэсэг болох худалдан авалтын урамшуулал, хөнгөлөлт болон шимтгэлийг оролцуулан тооцно.


13

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. Санхүүгийн хөрөнгийг анх бүртгэснээс хойш тохиосон санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн бүлэг хөрөнгөөс ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын хэмжээ болон цаг хугацаанд нөлөөлөх нэг буюу олон үйл явдал (“гарз учруулсан үйл явдлууд”)-ын үр дүнд үүссэн үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн тайлант үеийн ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө.

Үнэ цэнийн бууралт үүссэн талаарх бодитой нотолгоо байгаа эсэхийг тодорхойлоход дараах зарчмын шалгууруудыг авч үзнэ:

- Хуваарьт төлбөрүүдийн аль нэг нь хугацаа хэтэрсэн ба хугацаа хэтрэлт нь төлбөр тооцооны

системээс үүссэн сааталтай хамааралгүй; - Банкны олж авсан санхүүгийн мэдээллээр зээлдэгч санхүүгийн хүндрэлд орсон нь нотлогдсон; - Зээлдэгч дампуурлаа зарлах буюу санхүүгийн бүтцийн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөж байгаа; - Улсын буюу орон нутгийн эдийн засгийн нөхцөл, байдлын өөрчлөлт зээлдэгчид нөлөөлсний үр

дүнд түүний төлбөр төлөлтийн байдалд сөрөг өөрчлөлт гарсан; - Зах зээлийн нөхцөл байдал муудсанаас барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнэ мэдэгдэхүйц хэмжээгээр

буурсан. Банк нь хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн санхүүгийн хөрөнгөө дангаараа их хэмжээний үнэ цэнийн бууралтад орсон эсэх, эсвэл дангаараа их хэмжээний үнэ цэнийн бууралтад ороогүй хөрөнгүүдийн хувьд багцаараа үнэ цэнийн бууралтад орсон эсэхийг үнэлдэг. Хэрэв Банк нь тухайн санхүүгийн хөрөнгөнд үнэ цэнийн бууралтад орох аливаа үйл явдал тохиолдоогүй гэж үзвэл төстэй зээлийн эрсдэлтэй хөрөнгүүдийг багцад нэгтгэн үнэ цэнийн бууралтыг тооцоолдог. Дангаараа үнэ цэнийн бууралтад орсон санхүүгийн хөрөнгүүд нь багцын үнэ цэнийн бууралтад орохгүй. Багцаар нь үнэ цэнийн бууралтыг тооцохдоо санхүүгийн хөрөнгүүдийг эрсдэлийн ойролцоо түвшингээр нь ангилах бөгөөд уг ангиллыг бий болгохдоо хөрөнгийн төрөл, үйл ажиллагаа явуулж буй салбар, газар зүйн байршил, барьцаа хөрөнгийн төрөл, зээлийн эргэн төлөгдөх хугацааны хэтрэлт болон бусад хүчин зүйлсийг авч үзнэ. Эрсдэлийн бүлэг тус бүр дээр түүхэн дундаж алдагдлыг харгалзах зээлийн үлдэгдэлд нь хувааж үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг тооцох аргачлалыг сонгосон. Өнөө үед үгүй болсон түүхэн нөхцөл байдлын нөлөөг арилгах, түүхэн алдагдлын суурилж буй жилүүдэд хамааралгүй өнөөгийн нөхцөл байдлын нөлөөг харуулах үүднээс түүхэн алдагдлын мэдээнд өнөө үед ажиглагдахуйц өгөгдлүүдэд үндэслэн тохируулга хийдэг. Үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг үргэлж нөөцийн сангийн дансанд хүлээн зөвшөөрөх ба хөрөнгийн бүртгэлийн үнийг өнөөгийн үнэ цэнэ рүү бууруулахдаа хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал (зээлийн хэрэгжээгүй ирээдүйн алдагдлыг үүнд оруулахгүй)-ыг анхны бодит хүүгээр хямдруулан тооцно. Барьцаат хөрөнгөөр баталгаажсан санхүүгийн хөрөнгийн ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын өнөөгийн өртгийг тооцохдоо эргэн төлөлтийг хугацаанаас нь өмнө төлөх магадлалтай эсэхээс үл хамааран хугацаанаас нь өмнө эргэн төлөх мөнгөн урсгал болон барьцаа хөрөнгийг олж авах болон худалдах зардлын зөрүүн дээр үндэслэн тооцно. Үнэ цэнийн бууралтад орж болох зээл ба урьдчилгаанд тогтмол хяналт тавьж, тэдгээрийг ангилсны дагуу сан байгуулах замаар нөхөгдөх өртөг хүртэл нь бууруулна. Хэрэв үнэ цэнийн алдагдал дараах үеүдэд буурсан бөгөөд уг бууралт нь үнэ цэнийн бууралтыг хүлээн зөвшөөрснөөс хойш тохиосон бодит үйл явдал (зээлдэгчийн төлбөрийн чадвар сайжирсан)-тай холбоотой бол өмнө нь хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн тайлант үеийн ашиг, алдагдалд тооцон эрсдэлийн сангийн дансанд залруулан бичих замаар бүртгэнэ. Эргэн төлөгдөх боломжгүй болсон хөрөнгийг данснаас хасахдаа хөрөнгийг нөхөн төлүүлэхэд шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авч дууссан байх бөгөөд алдагдлын хэмжээ тодорхой болсон үед холбогдох үнэ цэнийн бууралтын нөөц данснаас хасна. Өмнө нь данснаас хассан хөрөнгө дараа нь нөхөн төлөгдсөн тохиолдолд нөхөн төлөгдсөн дүнг тухайн тайлант үеийн ашиг, алдагдалд тооцон үнэ цэнийн алдагдлын сангийн дансыг бууруулна. Санхүүгийн хэрэгслүүдийг хооронд нь хаах. Зөвхөн хүлээн зөвшөөрсөн дүнг хооронд нь хаах хууль ёсны эрх үүссэн, цэвэр дүнгээр төлбөр хийх эсвэл хөрөнгийг бодитой хэрэгжсэн гэж үзэн өр төлбөрийг шууд барагдуулах зорилготой бол санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийг хааж тусдаа санхүүгийн байдлын тайланд цэвэр дүнгээр нь тайлагнана.


14

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд. Урьдчилж төлсөн төлбөр нь урьдчилж бэлэн мөнгө төлсөн боловч бодитоор гараагүй байгаа зардлуудыг хэлнэ. Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд нь эхлээд хөрөнгө хэсэгт бүртгэгдэх ба төлсөн бэлэн мөнгөний дүнгээр хэмжигдэнэ. Үүний дараа үйл ажиллагаанд хэрэглэсэн буюу хугацаа нь дуусахад ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрдөг. Үндсэн хөрөнгө ба тоног төхөөрөмж. Үндсэн хөрөнгө ба тоног төхөөрөмжийг анх өртгөөр нь хүлээн зөвшөөрнө. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст үндсэн хөрөнгө ба тоног төхөөрөмжийг өртгөөс хуримтлагдсан элэгдэл, хорогдол болон үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хассан дүнгээр тусгадаг. Хөрөнгийг олж эзэмшихтэй холбоотой гарсан зардлыг өртөгт шингээнэ. Худалдан авсан тоног төхөөрөмжийн ажиллагааны салшгүй хэсэг болох программ хангамжийг холбогдох тоног төхөөрөмжийн хамт капиталжуулна. Хөрөнгийн өртгийг дор хүлээгдэж буй ашиглах хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар элэгдүүлнэ:

- Барилга, байгууламж 40 жил - Компьютер ба техник тоног төхөөрөмж 3 жил - Тавилга, оффисын тоног төхөөрөмж 10 жил - Тээврийн хэрэгсэл 10 жил

Үндсэн хөрөнгийг үл хүлээн зөвшөөрөх. Үндсэн хөрөнгийг зарж борлуулсан эсвэл ирээдүйд тухайн хөрөнгийг үргэлжлүүлэн ашиглахад эдийн засгийн өгөөж хүртэхгүй гэж үзсэн тохиолдолд үл хүлээн зөвшөөрдөг. Үндсэн хөрөнгийг данснаас хассан эсвэл борлуулснаас үүссэн олз, гарзыг тухайн хөрөнгийн дансны үнэ ба борлуулалтын үнийн зөрүүгээр тооцож, ашиг алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө. Үндсэн хөрөнгийн үлдэх өртөг, ашиглалтын хугацаа, элэгдүүлэх аргыг тайлант хугацаа бүрийн эцэст хянаж үздэг ба шаардлагатай үед залруулж тохируулдаг. Биет бус хөрөнгө. Банкны худалдан авсан ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг анх өртгөөр нь хүлээн зөвшөөрнө. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст анхны өртгөөс хуримтлагдсан хорогдуулалт ба хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралтыг хассан дүнгээр биет бус хөрөнгийг хэмждэг. Биет бус хөрөнгийн өртөгт худалдан авалтын үнэ, гаалийн татвар хураамж, бусад нөхөн олгогдохгүй татвараас худалдааны хөнгөлөлт, хямдралыг хассан цэвэр дүн ба биет бус хөрөнгийг зориулалтаар нь ашиглах бэлтгэлийг хангахтай холбоотой шууд гарах аливаа зардлаас бүрддэг.

Хэрвээ дараагийн зардлууд нь тухайн хөрөнгийн ирээдүйн өгөөжийг нэмэгдүүлэхээр бол анхны өртөг дээр нэмж капиталжуулна. Бусад бүх зардлуудыг гарсан үед нь ашиг алдагдлаар тусгана.

Ашиглах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг хорогдуулахдаа хөрөнгийн өртөг эсвэл өртгийг орлох дүнгээс үлдэх өртгийг хассан дүнгээр тооцно. Биет бус хөрөнгийг ашиглаж эхэлсэн өдрөөс эхлэн нийт хүлээгдэж буй ашиглах жилд үндэслэн шулуун шугамын аргаар хорогдуулах ба хорогдуулгын зардлыг тухайн тайлант хугацаан дахь ашиг алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө. Энэ нь уг хөрөнгийн ирээдүйд авчрах өгөөжийг зарцуулах төлөв байдлыг хамгийн дөхөмтэй байдлаар тусгана. Биет бус хөрөнгийг ашиглах жил дараах байдалтай байна:

- Программ хангамж болон лиценз 10 жил

Биет бус хөрөнгийг үл хүлээн зөвшөөрөх. Биет бус хөрөнгийг зарж борлуулах эсвэл ирээдүйд орж ирэх эдийн засгийн өгөөж нь байхгүй болсон үед үл хүлээн зөвшөөрнө. Бүртгэлээс хасахтай холбоотой гарах олз, гарзыг тодорхойлохдоо бүртгэлээс хассан эсвэл борлуулснаас орж ирэх мөнгө болон хөрөнгийн дансны үнийн зөрүүгээр тооцох ба түүнийг тайлант үеийн тусдаа ашиг, алдагдалд тусгана. Биет болон биет бус хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. Банкны удирдлага тайлант хугацаа бүрийн эцэст үл хөдлөх хөрөнгө, биет ба биет бус хөрөнгөнд үнэ цэнийн бууралт үүссэн шинж тэмдэг байгаа эсэхийг үнэлнэ. Хэрвээ үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг илэрвэл Банкны удирдлага тухайн хөрөнгийн нөхөн төлөгдөх боломжит хэмжээг тогтоох ба ингэхдээ тухайн хөрөнгийн бодит үнэ цэнээс худалдан борлуулахтай холбоотой зардлыг хассан дүн болон ашиглалтын үнэ цэнийн аль ихээр тооцдог.


15

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Биет болон биет бус хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт (үргэлжлэл). Дансны үнийг нөхөн төлөгдөх дүн хүртэл бууруулах ба үнэ цэнэ бууралтын зардлыг тухайн тайлант үеийн ашиг, алдагдалд тусгана. Хөрөнгийн ашиглалтын үнэ цэнэ болон бодит үнэ цэнээс худалдах зардлыг хассан дүнг тодорхойлоход ашигласан тооцоололд өөрчлөлт орсон тохиолдолд, өмнөх жилүүдэд хүлээн зөвшөөрсөн байсан хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын зардлыг буцаана. Харилцагчдын харилцах данс. Харилцагчдын харилцах данс нь улсын, байгууллагын болон хувь хүмүүсийн үүсмэл бус өр төлбөр бөгөөд хорогдуулсан өртгөөр бүртгэдэг. Эдгээр дансуудыг харилцагчийн төлбөр тооцоог хийхэд ашигладаг бөгөөд хүү боддоггүй. Худалдах болон буцаан худалдан авах хэлцлүүд. Худалдах болон буцаан худалдан авах хэлцэл (“репо хэлцэл”) нь зээлдэгчийн эргэн төлөлтийг үр дүнтэйгээр хангах бөгөөд ийм хэлцлүүдийг баталгаа бүхий санхүүгийн гүйлгээ гэж үздэг. Репо хэлцлээр худалдсан үнэт цаасыг бүртгэлээс хасдаггүй. Үнэт цаасны тусдаа санхүүгийн байдлын тайлан дахь ангиллыг ерөнхийдөө өөрчилдөггүй боловч үнэт цаасаа шилжүүлж буй тал гэрээний дагуу эсвэл тогтсон хэвшлийн дагуу үнэт цаасыг зарах эсвэл барьцаанд өгөх эрхтэй тохиолдолд үнэт цаасыг буцаан худалдан авах авлага гэж ангилна. Холбогдох өглөгийг банкуудын байршуулсан хөрөнгө эсвэл бусдаас авсан зээл гэж тайлагнадаг. Худалдан авсан ба буцаан худалдах үнийн зөрүүг хүү болон түүнтэй адилтгах орлого гэж бүртгэх ба үр ашигт хүүгийн аргыг ашиглан гэрээний хугацааны турш хуримтлуулна. Өрийн бичиг болон бусдаас авсан зээл. Банкнаас гаргасан өрийн бичиг, бусдаас авсан зээл зэрэг өрийн үнэт цааснуудыг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Зээлээр авсан эх үүсвэрийн хорогдуулсан өртгийг тооцохдоо үр ашигт хүүгийн аргыг ашиглан гүйлгээтэй холбоотой гарсан аливаа зардлуудыг тооцно. Хэрэв Банк өөрийн гаргасан өрийн бичгийг эргүүлэн худалдаж авбал эсвэл бусдаас авсан зээлээрээ төлбөл тэдгээрийг санхүүгийн тайлангаас хасаж, төлсөн дүн болон өр төлбөрийн дансны үнэ хоёрын зөрүүгээр өрийн хэрэгслийг данснаас хасахад үүссэн олз эсвэл гарзаар хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. Өмчлөх бусад хөрөнгө. Өмчлөх бусад хөрөнгийг анх тэдгээрийн бодит үнэ цэнээс борлуулалтын зардлыг хассан дүн ба холбогдох зээлийн буцаан авалт хийгдсэн өдрөөрх үлдэгдэл дүнгийн аль багаар нь хүлээн зөвшөөрөх ба холбогдох зээл ба урьдчилгааг үнэ цэнийн бууралтын эрсдэлийн сангийнх нь хамт тайлан тэнцэлд үл хүлээн зөвшөөрнө. Өмчлөх бусад хөрөнгийг борлуулахад бэлэн болгох зорилгоор гарсан зардлуудыг тухайн хөрөнгийн өртөгт оруулан тооцно. Дараагийн тайлант хугацаанд өмчлөх бусад хөрөнгийг өртөг ба бодит үнэ цэнээс борлуулалтын зардлыг хассан дүн хоёрын аль багаар нь хэмжинэ. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө. Засгийн газраас хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрээр нийлүүлсэн ба хувьцааны сертификат гаргаагүй болно. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрээр эсвэл хуримтлагдсан ашгийг капиталжуулах хэлбэрээр нэмэгдүүлдэг. Орлогын албан татвар. Орлогын албан татварыг тайлант үеийн эцэст батлагдсан болон бодитой батлагдсан хууль тогтоомжийн дагуу тусдаа санхүүгийн тайлангуудад хүлээн зөвшөөрнө. Орлогын албан татварын зардал нь тухайн тайлант үеийн болон хойшлогдсон татвараас бүрдэх бөгөөд уг зардлуудтай холбоотой ажил гүйлгээ нь тухайн буюу өөр тайлант хугацаанд бусад дэлгэрэнгүй орлогод эсвэл өмчид шууд бүртгэсэнээс бусад тохиолдолд тухайн тайлант үеийн орлого, зарлагад хүлээн зөвшөөрнө.Тайлант хугацааны татвар нь тухайн болон өмнөх хугацаанд үүссэн татвар ногдуулах ашиг, алдагдалтай холбоотой татварын байгууллагад төлөх эсвэл түүнээс нөхөн авах дүн болно. Тусдаа санхүүгийн тайланг холбогдох татварын албанд тушаахаас өмнө баталж амжаагүй тохиолдолд татвар ногдуулах ашиг, алдагдлыг урьдчилан тооцно. Орлогын албан татвараас бусад татваруудыг үйл ажиллагааны зардалд бүртгэдэг. Хойшлогдсон орлогын албан татвар. Хойшлогдсон орлогын татварыг тайлан тэнцэл дэх өр төлбөрийн аргыг ашиглан дараагийн тайлант үед шилжүүлсэн татварын алдагдал, хөрөнгө өр төлбөрийн татварын суурь болон санхүүгийн тайлангийн зорилгоорх бүртгэлийн суурийн зөрүүнд үндэслэн хүлээн зөвшөөрнө.


16

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хойшлогдсон орлогын албан татвар (үргэлжлэл). Бизнесийн нэгдлээс бусад тохиолдолд, хэрэв ажил гүйлгээг анхны удаа хүлээн зөвшөөрөх үед татвар эсвэл бүртгэлийн ашиг алдагдлын алинд ч нөлөөлөхгүй байвал хөрөнгө, өр төлбөрийг анх хүлээн зөвшөөрөх үед хойшлогдсон татвар үүсэхгүй. Хойшлогдсон татварын үлдэгдлийг ирээдүйд түр зөрүүг буцаах эсвэл шилжүүлсэн татварын алдагдлыг ашиглах үед хэрэглэгдэх балансын өдрөөр хүчин төгөлдөр үйлчилж буй татварын хувиар тооцоолж гаргана. Хасагдах түр зөрүү болон ирээдүйд шилжүүлсэн татварын алдагдлаас үүссэн хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хасагдах түр зөрүүг ашиглах хангалттай хэмжээний ашиг олох магадлал өндөр байгаа тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө. Хойшлогдсон орлогын албан татварын хөрөнгийн бүртгэлийн дүнг санхүүгийн байдлын тайлангийн өдөр бүр хянаж үздэг ба энэхүү хөрөнгийг бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн ашиглахад хангалттай хэмжээний татвар ногдох орлого орж ирэх магадлал буурах үед уг бүртгэлийн дүнг бууруулна. Борлуулахад бэлэн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн дахин хэмжилттэй холбоотой бусад дэлгэрэнгүй орлогод тусгасан татвараас бусад хойшлогдсон татвар ба орлогын албан татвар нь орлогын тайланд орлогын албан татварын буцаан авалт эсвэл зардлаар хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Энэ нь дараагийн тайлант үед бусад дэлгэрэнгүй орлогоос орлогын тайлан руу холбогдох хойшлуулсан ашиг алдагдлын хамт дахин ангилна. Мөн Банк нь өөрийн хөрөнгө гэж ангилсан санхүүгийн хэрэгслүүдтэй холбоотой зардал, төлбөрийн татварын үр дагаврыг өөрийн хөрөнгөөр шууд хүлээн зөвшөөрнө. Нөөцийн Сан, Болзошгүй Өр Төлбөр ба Болзошгүй Хөрөнгө Нөөцийн сан. Банк өнгөрсөнд болсон үйл явдлаас үүссэн хуулийн хариуцлага хүлээх үед Банк эдийн засгийн хувьд үр өгөөжтэй байдлаар шаардлагыг биелүүлэх бөгөөд энэ үед нөөцийн санг хүлээн зөвшөөрч дүнг бодитоор тооцоолно. Хүлээн зөвшөөрсөн нөөцийн сангийн хэмжээ, дүнг тухайн үүрэгтэй холбоотой бүх эрсдэл ба тодорхойгүй байдлыг харгалзаж бий болсон үүргийн гүйцэтгэлийг тайлант хугацааны эцэст хангуулахаар төсөөлж тооцоолно. Нөөцийн санг хэмжихдээ одоо бий болсон үүргийг хангуулахаар төсөөлсөн бэлэн мөнгөний урсгалыг ашиглах ба түүний бүртгэлийн үнэ нь энэхүү бэлэн мөнгөний урсгалын өнөөгийн үнэ байна. Нөөцийн санг барагдуулахад шаардлагатай эдийн засгийн өгөөжийг бүгдийг нь эсвэл заримыг нь гуравдагч тал нөхөн төлөх магадлалтай ба хэрэв нөхөн төлөх нь тодорхой болсон бөгөөд нөхөн төлбөрийн хэмжээг найдвартай хэмжих боломжтой үед уг авлагыг хөрөнгө хэмээн хүлээн зөвшөөрнө. Нөөцийн санг тайлант хугацаа бүрийн эцэст хянах ба ингэхдээ хамгийн сайн төсөөллийг тусгаж залруулдаг. Эдийн засгийн өгөөжийг шилжүүлж өр төлбөрийг барагдуулах шаардлагагүй болсон үед нөөцийн санг буцаана. Болзошгүй өр төлбөр ба хөрөнгө. Аж ахуйн нэгжийн бүрэн хяналтаас гадуурх нэг болон түүнээс дээш ирээдүйн үйл явдал тохиолдох, эс тохиолдохоос хамаарч үүсэх эсэх нь тодорхойлогддог тул болзошгүй өр ба болзошгүй хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрч бүртгэхгүй. Эдийн засгийн өгөөж бүхий нөөцийн урсгалыг гадагшлуулах магадлал өндөр бол болзошгүй өр төлбөрийн мэдээллийг толилуулна. Эдийн засгийн өгөөж орж ирэх өндөр магадлалтай үед болзошгүй хөрөнгийн талаарх мэдээллийг толилуулна. Эрсдэлтэй холбогдсон хүлээх үүрэг. Банк нь хуулиар аккеридитив болон санхүүгийн батлан даалт гаргах зэргээр эрсдэлтэй холбогдсон үүрэг хүлээсэн хэлцэл хийж болно. Санхүүгийн батлан даалт нь харилцагч гуравдагч талд төлөх төлбөрийн үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд Банк харилцагчийн өмнөөс төлбөр төлөхөөр эргэж буцалтгүй баталгаа гаргах бөгөөд зээлтэй нэгэн адил эрсдэлийг бий болгодог.


17

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Эрсдэлтэй холбогдсон хүлээх үүрэг (үргэлжлэл). Санхүүгийн батлан даалт болон зээл олгохтой холбоотой үүргийг анх бүртгэлд тусгахдаа бодит үнэ цэнээр нь хүлээн зөвшөөрөх ба энэ нь хүлээн авсан үйлчилгээний хөлсөөр нотлогдоно. Энэхүү дүн нь зээл олгохтой холбоотой үүрэгт хугацааны турш шулуун шугамын аргаар хорогдуулах ба энэ нь Банк тусгайлан зээл олгох үүрэг хүлээсэн болон уг зээлийн гэрээг богино хугацааны дараа худалдах зорилгогүй тохиолдолд шулуун шугамын аргаар хорогдуулахгүй бөгөөд энэ тохиолдолд ийм төрлийн зээл гаргах үүргийн төлөө авсан төлбөрийг хойшлуулж, зээлийн анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнд оруулж бүртгэдэг. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст зээлийн үүргийг (i) анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгийн хорогдуулаагүй үлдэгдэл дүн (ii) тайлант хугацаа бүрийн эцсийн байдлаарх тухайн үүргийг барагдуулахад шаардагдах хөрөнгийн төсөөлж тооцсон дүнгийн аль ихээр хэмжинэ. Хэрэгжиж буй зээлийн үүргийн үйлчилгээний төлбөрийг зохих хугацаанд хүлээн авч байгаа бол холбогдох хугацаанд хуваарилан орлогоор хүлээн зөвшөөрч үүрэг хүлээсэн нийт хугацааны турш бүртгэнэ. Ажилчдын цалин хөлстэй холбоотой зардал.

(i) Богино хугацааны тэтгэвэр, тэтгэмж Тайлант хугацаанд ажилтнуудад төлсөн цалин, цалин хөлстэй холбоотой бусад зардал нь Банкны ажилчидтай холбогдон гарах үйлчилгээний зардал юм. Богино хугацаанд хамаарагдах хуримтлагдсан нөхөн олговор нь жил бүрийн ээлжийн амралтын олговор бөгөөд ирээдүйд авах нөхөн олговрын хэмжээг нэмэгдүүлж байдаг ажилчдын үйлчилгээгээр тайлбарлана. Ажилтнуудын богино хугацаат цалин хөлс, тэтгэмж, урамшууллын өр төлбөрийг хорогдуулаагүй өртгөөр бүртгэх бөгөөд холбогдох үйлчилгээ үзүүлсний дараа зарлагадна.

(ii) Ажилчдын тэтгэвэр, тэтгэмж. Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагууд хуульд заасны дагуу Засгийн газрын тэтгэвэр, тэтгэмжийн тогтолцоо болох Нийгмийн даатгалын санд шимтгэл төлөх ёстой. Энэхүү шимтгэл нь тайлант үеийн зардлаар хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Банк нь хуулинд заасан шимтгэл (татвар)-аас бусад тэтгэмж болон мөнгөн суутгал тооцох эрхгүй.

(iii) Урт хугацаат тэтгэвэр, тэтгэмж. Банк нь өөрсдийн ажилтнууддаа хямд өртөгтэй цалингийн болон орон сууцны зээл олгох зорилгоор гуравдагч банкинд эх үүсвэр байршуулсан. Энэхүү хөтөлбөрийн өртгийг анх урьдчилж төлсөн зардлаар тусгасан бөгөөд зээлийн хугацааны турш тусдаа ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд зардлаар тусгадаг.

Орлого болон зардлыг хүлээн зөвшөөрөх. Бүх өрийн хэрэгслийн хувьд хүүгийн орлого ба хүүгийн зардлыг бодит хүүгийн хувийг ашиглан тооцож аккруэл сууриар бүртгэнэ. Энэ аргачлал нь хүүгийн орлого ба зарлагын бүрэлдэхүүн болох гэрээний талуудын хүлээн авсан ба төлсөн шимтгэл, хураамжийг хамруулан тооцох ба энэ шимтгэл хураамж нь бодит хүү, гүйлгээний зардал ба бусад нэмэгдэл, хямдруулалтын салшгүй хэсэг байна. Санхүүгийн хөрөнгийг бий болгох эсвэл олж авах эсвэл санхүүгийн өр төлбөр гаргахтай холбоотойгоор Банкны хүлээн авсан болон төлсөн шимтгэл зэрэг шимтгэл хураамжууд нь бодит хүүгийн хувийн салшгүй хэсэг байна. Жишээлбэл: зээлжих чадварыг үнэлэх, баталгаа, барьцааг үнэлэх, бүртгэх, санхүүгийн хэрэгслийн нөхцлийг хэлэлцэн тохирох болон хэлцлийн бичиг баримтыг боловсруулахтай холбоотой бүх шимтгэл хураамжууд. Хэрэв Банк тусгайлан зээл олгох үүрэг хүлээсэн бөгөөд уг зээлийн гэрээг богино хугацааны дараа худалдах зорилгогүй тохиолдолд Банкны зах зээлийн хүүгээр олгосон зээлээс хүлээн авсан шимтгэл, хувь нь бодит хүүгийн хувийн салшгүй хэсэг болно. Банк зээлтэй холбоотой үүргийг ашиг, алдагдлаар дамжуулах бодит үнэ бүхий санхүүгийн өр төлбөр хэмээн үзэхгүй.


18

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Орлого болон зардлыг хүлээн зөвшөөрөх (үргэлжлэл). Зээл болон өрийн бусад хэрэгслүүд эргэн төлөгдөх нь эргэлзээтэй болоход тэдгээрээс хүлээгдэж буй орох мөнгөн урсгалыг өнөөгийн үнэ цэнэ хүртэл нь бууруулж, харин хүүгийн орлогыг үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хэмжихэд ашигласан хөрөнгийн бодит хүүгийн хувиар тооцсон хямдруулалтын өнөөгийн үнэ цэнээр салган бүртгэнэ. Тодорхой хугацааны туршид үйлчилгээг үзүүлж олох орлогыг тэр хугацааны туршид нь хуримтлуулна. Эдгээр хураамжид шимтгэлийн орлого, хөрөнгийн удирдлага, хамгаалалтын болон бусад удирдлага, зөвлөгөөний хураамжууд орно. Гуравдагч талтай гүйлгээний талаар хэлэлцээр хийх эсхүл гүйлгээнд оролцохтой холбоотойгоор үүссэн хураамжууд (хувьцаа эсхүл бусад үнэт цаасыг худалдан авах, бизнес худалдан авах, худалдах зохицуулалт гэх мэт)-ыг холбогдох гүйлгээ дууссан үед хүлээн зөвшөөрнө. Тодорхой нэг гүйцэтгэлтэй уягдсан хураамж эсхүл хураамжийн бүрэлдэхүүн хэсгийг холбогдох шалгуурууд хангагдсаны дараа хүлээн зөвшөөрнө. Гадаад валютаарх ажил гүйлгээ. Банкны ажил гүйлгээ бүртгэдэг валют нь үйл ажиллагаагаа явуулдаг эдийн засгийн орчны анхдагч валют бөгөөд Банкны тайлагналын болон бүртгэлийн валют нь төгрөгөөр илэрхийлэгдсэн.

Гадаад валютаар хийгдсэн ажил гүйлгээг тухайн ажил гүйлгээ хийгдсэн өдрийн холбогдох валютын ханшаар бүртгэлийн валют руу хөрвүүлж, ханшийн тэгшитгэлийг тооцно. Тайлант хугацаа бүрийн эцэст гадаад валютаар илэрхийлсэн хөрөнгө ба өр төлбөрийг тухайн тайлант хугацааны эцэс дэх холбогдох валютын ханшаар бүртгэлийн валют руу хөрвүүлж ханшийн тэгшитгэлийг тооцно. Ханшийн тэгшитгэлийн хөрвүүлгээс үүссэн олз, гарзыг тухайн тайлант үеийн ашиг, алдагдалд тусгана. Түүхэн өртгөөр хэмжигддэг гадаад валютаарх мөнгөн бус хөрөнгө ба өр төлбөрийг хөрвүүлж ханшийн тэгшитгэл хийхгүй. Мөнгөн хөрөнгө ба өр төлбөрийн хөрвүүлэлтийн ханшийн зөрүүг ашиг, алдагдлаар тухайн тайлант жилд хүлээн зөвшөөрнө. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр ам.доллар, иен, евро болон юанийн валют хөрвүүлэлтийн албан ханш дараах байдалтай байна:

Валют 2018 оны

12 дугаар сарын 31 2017 оны

12 дугаар сарын 31

Ам.доллар 2,642.92 2,427.13 Иен 23.94 21.53 Евро 3,028.65 2,897.87 Юань 385.73 371.58

Үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч ба агентын гэрээ. Банк нь тусгайлсан зээлдэгчдэд тусгай зээлийн багцыг олгох зорилгоор санхүүжилт авдаг. Энэ төрлийн хэлцэлд НББОУС 39-ийн дагуу санхүүжилт олгогч талын хувьд Банк нь үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч, эсвэл агентын үүрэг гүйцэтгэх эсэхийг дараах шаардлагуудыг хангасан эсэхээр тодорхойлно, а) Банк нь олгосон хөрөнгийн хэмжээтэй ижил хэмжээгээр эргүүлэн цуглуулж чадаагүй бол боломжит хүлээн авагчид төлөх үүрэг хүлээгээгүй, б) дамжуулах гэрээний нөхцөлөөр боломжит хүлээн авагчид төлөх үүргийн дагуу хөрөнгийг худалдах болон барьцаалахыг Банкинд хориглосон, в) хүлээн авагчийн өмнөөс цуглуулсан мөнгөн урсгалыг Банк удаан хугацаагаар хойшлуулалгүй шилжүүлэх үүрэгтэй. Хэрэв дээрх шалгуурууд хангагдаж чадахгүй байвал, Банк үндсэн үүрэг гүйцэтгэгч ба тусдаа санхүүгийн байдлын тайланд хөрөнгө ба өр төлбөрөөр тусгагдах олгох санхүүжилт болон хүлээн авах санхүүжилтийг, тусдаа ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгагдах холбогдох хүүгийн орлого болон хүүгийн зарлагын хамтаар хүлээн зөвшөөрнө. Хэрэв дээрх шалгууруудыг хангаж байвал, Банк нь агентын үүргийг гүйцэтгэх ба гэрээний төлбөрийг тусдаа ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тайланд бүртгэнэ. Олгосон санхүүжилт болон хүлээн авсан санхүүжилт нь хөрөнгө, өр төлбөрөөр тодорхойлогдохгүй бөгөөд тусдаа санхүүгийн байдлын тайланд тусгагдахгүй.


19

3. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГУУД (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Охин компани. Охин компани гэдэг нь Банкны хяналтанд байдаг аж ахуйн нэгжийг хэлнэ. Банк нь охин компанийн үйл ажиллагаанаас өгөөж хүртэх болон тухайн үйл ажиллагааны өгөөжид нөлөөлөх эрх мэдэлтэй үед охин компанийг хянадаг гэж үзнэ. Тусдаа санхүүгийн тайланд охин компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтыг өртгөөр нь бүртгэх бөгөөд охин компаниас хүртэх ногдол ашгийг хүлээн авахаар хүлээгдэж буй үед орлогоор хүлээн зөвшөөрнө. Холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээ Банк, түүний холбоотой этгээдийн хооронд хөрөнгө, ажил үйлчилгээ эсвэл үүргийг нөхөн төлбөртэй, төлбөргүй нөхцөлөөр шилжүүлэг хийхийг холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээ гэнэ. Дараах нөхцөлийг хангасан этгээд эсвэл түүний гэр бүлийн ойрын гишүүн нь Банкны хувьд холбоотой тал болно: - Банкыг шууд эсвэл хамтран хянадаг, - Банкны үйл ажиллагаанд их хэмжээний нөлөө үзүүлдэг, - Банк, түүний толгой компанийн удирдах гол албан тушаалтнууд. Дараах нөхцөлийг хангасан аж ахуйн нэгж, байгууллага нь Банкны холбоотой талууд болно: - Тухайн аж ахуйн нэгж болон Банк нь нэг Банкны гишүүн байх ба энэ тохиолдолд толгой компани,

охин компаниуд нь хоорондоо холбоотой талууд болно; - Тухайн аж ахуйн нэгж нь нөгөө аж ахуйн нэгжийнхээ хараат компани эсвэл хамтарсан хөрөнгө

оруулалттай байх эсвэл нөгөө аж ахуйн нэгжийнхээ харьяалагддаг Банкны гишүүн компанийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай эсвэл хараат компани байх;

- Хоёр компани хоёулаа нэг гуравдагч этгээдийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани байх; - Нэг компани нь гуравдагч этгээдийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани бөгөөд нөгөө

компани нь тухайн гуравдагч этгээдийн хараат компани байх; - Тухайн аж ахуйн нэгж нь Банк, түүний холбоотой талын ажиллагсдын тэтгэврийн санг хариуцдаг

байх; - Тухайн аж ахуйн нэгж нь дээр дурдсан холбоотой этгээдийн шууд эсвэл хамтарсан хяналтын

дор байх; - Банкыг шууд эсвэл хамтран хянадаг этгээд нь тухайн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаанд их

хэмжээний нөлөөтэй байх, тухайн аж ахуйн нэгжийн, эсвэл түүний толгой компанийн удирдах гол албан тушаалтан байх.

Банкны шинж чанар болон бодлого хэрэгжүүлэгч банкны хувьд бүх зээл болон ажил гүйлгээ нь холбоотой талуудтай хийгдсэн байдаг. Банк нь НББОУС 24-ийн 24.25-д заасны дагуу засгийн газартай холбоотой этгээдтэй хийсэн материаллаг бус ажил гүйлгээг толилуулах үүргээс чөлөөлөх заалтыг хэрэгжүүлсэн. Санхүүгийн байдлын тайланг хөрвөх чадвараар эрэмбэлэн тайлагнах. Банк нь тодорхой заасан үйл ажиллагааны давтамжгүй бөгөөд эргэлтийн болон эргэлтийн бус хөрөнгө, өр төлбөрийг тусдаа санхүүгийн байдлын тайланд тусад нь ангилж тайлагнадаггүй. Харин хөрөнгө, өр төлбөр нь хөрвөх чадвараар эрэмбэлэгдэн тайлагнадаг. Тодруулга 27-д хөрвөх чадварын удирдлагын зорилгоор толилуулсан санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн шинжилгээний дүнгээр санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөр нь тайлангийн хугацааны дараа ойролцоогоор 12 сарын өмнө болон хойно барагдаж эсвэл төлөгдөж дуусна гэсэн хүлээлттэй байдаг. Санхүүгийн бус хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд удирдлага эдгээр хөрөнгө, өр төлбөртэй холбоотой тодруулгуудад тусдаа санхүүгийн тайлангийн хэрэглэгчдэд хүргэх хангалттай мэдээлэл агуулагдсан гэж үзэж байна.


20

4. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНЭЛЭМЖ БА ТОДОРХОЙ БУС БАЙДЛЫН ТААМАГЛАЛ ТООЦООЛЛЫН ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ Үнэлэмж болон таамаглал, тооцооллыг өмнөх жилүүдийн туршлага ба холбогдох бусад хүчин зүйлсэд үндэслэн гүйцэтгэдэг. Үүнд бодит үр дүн нь зөрүүтэй байж болох тул таамаглал, тооцооллыг байнга хянадаг. Таамаглал тооцоололд гарсан өөрчлөлт нь зөвхөн тайлант жилд нөлөөлөх бол өөрчлөлтийг тухайн тайлант үед, хэрэв өөрчлөлтийн нөлөө тайлант жил болон ирээдүйн тайлант жилүүдэд гарвал тухайн тайлант хугацаа болон өөрчлөлт гарах ирээдүйн тайлант жилүүдэд бүртгэлд тусгана. Тооцооллын тодорхой бус байдлыг бий болгож буй гол хүчин зүйлс. Тайлант жил бүрийн эцэст дараагийн санхүүгийн 12 сарын хугацаанд хөрөнгө ба өр төлбөрийн бүртгэлийн үнэд материаллаг залруулга хийгдэх эрсдэлтэй дор дурдсан нягтлан бодох бүртгэлийн үнэлэмж ба тодорхой бус байдлууд байна. Зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын эрсдэлийн сан Үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг харилцагчийн зээлд илэрсэн эсэхийг, мөн эрсдэлийн санг хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг Банк үнэлдэг. Үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг илэрсэн харилцагч байгаа үед удирдлага нь харилцагчдын төлбөрийн хоцролтоос бий болсон үнэ цэнийн бууралтын эрсдэлийн санг хүлээн зөвшөөрөх шаардлагатай бөгөөд харилцагчийн эргэн төлөлтийн хүсэлтийг хүлээн авах магадлалыг үнэлнэ. Удирдлага тусдаа санхүүгийн тайланг батлах үед байгаа бүх мэдээллийг энэхүү үнэлгээнд тооцож үздэг. Удирдлага нь уг тусдаа санхүүгийн тайланд тусгасан зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сангийн хэмжээ нь үнэ цэнийн бууралт үүссэн, зээлийн төлбөр хойшлогдох магадлалтай харилцагчдын зээлд хангалттай хэмжээний үнэ цэнийн бууралтын сан байгуулсан гэж үзсэн. Банк зээлийн багцын үнэ цэнийн бууралтыг тогтмол хянадаг. Харилцагчийн төлөх зээлийн үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг тухайн тайлант үеийн ашиг алдагдлаар бүртгэх эсэхийг тодорхойлохдоо зээлийн багц дахь тухайлсан зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг үнэлэхээс өмнө зээлийн багцын хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалд хэмжигдэхүйц үнэ цэнийн бууралт ажиглагдаж байгаа эсэхийг тогтоодог. Үүнд Банкны зээлдэгчдийн эргэн төлөлтөд сөргөөр гарсан өөрчлөлтүүд эсвэл Банкны хөрөнгөнд шууд нөлөө үзүүлэхүйц үндэсний болон бүс нутгийн эдийн засгийн нөхцөл байдалд үүссэн сөрөг өөрчлөлт зэрэг ажиглагдахуйц мэдээлэл орно. Удирдлага нь ирээдүйн мөнгөн урсгалыг товлохдоо ижил төрлийн зээлийн эрсдэлийн шинж чанартай хөрөнгийн үзүүлэлтүүдийн хувьд хохирол учирсан түүхэн мэдээлэл, мөн багц доторх хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтын талаарх бодит нотолгоон дээр үндэслэн тооцоолол хийдэг. Ирээдүйн мөнгөн урсгалын хэмжээ ба хугацааг төсөөлөхөд ашиглагдсан энэ аргачлал ба таамаглалыг тооцоолсон алдагдал болон бодит алдагдлын зөрүүг багасгах зорилгоор байнга хянадаг. Тусгайлсан зээлүүдэд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын зардлыг тухайн зээл бүрийн ирээдүйн мөнгөн урсгалыг хямдруулсан дүнд аливаа эргэн төлөлт болон зээлийн барьцаа хөрөнгийг борлуулснаас орж ирэх орлого зэргийг харгалзан үзэж тооцоолдог. Түүнчлэн, Банкны удирдлага нь үнэ цэнийн бууралтын үзүүлэлтгүй зээлүүдэд зээлийн багц дээр нь үндэслэн үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулах шаардлагатай эсэх эсвэл тусгайлан үнэ цэнийн бууралтын нөөц сан байгуулаагүй зээлүүдэд одоогийн үйл ажиллагааны орчин, санхүүгийн нөхцөл, харилцагчийн үйл ажиллагаагаа явуулж буй салбарын хөрвөх чадвар, барьцааны түвшин болон барьцааг практик дээр нөхөн төлбөрт авах боломж, Банкны санхүүжүүлсэн ижил төстэй төслүүдийн эргэн төлөлтийн чадварыг харгалзан үзнэ. Багц зээлийн үнэлгээнд харилцагчаас эргэн төлөгдөхөөр хүлээгдэж буй зээлүүд хамрагдсан. Бодитоор үүссэн зардлын хэмжээ нь тооцоолж үнэлсэн зардлын хэмжээнээс 10 хувиар ихэсгэх буюу буурахад зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардалд 33,901 сая төгрөгийн өсөлт, бууралтын нөлөө бий болно (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр: 10 хувийн өсөлт, бууралт нь 21,382 сая төгрөг). Тодруулга 11-ээс харна уу.


21

4. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНЭЛЭМЖ БА ТОДОРХОЙ БУС БАЙДЛЫН ТААМАГЛАЛ ТООЦООЛЛЫН ҮНДСЭН ЭХ СУРВАЛЖ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Санхүүгийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнэ Санхүүгийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнэ гэдэг нь хэмжилтийн өдөр зах зээлд оролцогчид хөрөнгийг худалдахад хүлээн авах үнэ, өр төлбөрийг шилжүүлэхэд төлөх үнэ байна. Хөрөнгийг борлуулах болон өр төлбөрийг шилжүүлэх гүйлгээ нь (эсвэл хамгийн ашигтай) зах зээлд (жишээ нь: эцсийн үнэ) тухайн үед тодорхойлсон үнэ бөгөөд тухайн үнэ нь шууд ажиглагдахуйц эсвэл үнэлгээний бусад арга техник ашиглаж тооцсон эсэхээс үл хамаарна. Санхүүгийн байдлын тайланд бүртгэсэн санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийг идэвхтэй үйл ажиллагаатай зах зээл дээрээс олж мэдэх боломжгүй байгаа үед тэдгээрийг математик аргачлалуудыг ашиглах гэх мэт төрөл бүрийн үнэлгээний техникүүдийг ашиглан тодорхойлно. Тэдгээр аргачлалд хэрэглэх өгөгдлүүдийг зах зээлийн боломжит өгөгдлүүдээс гарган авах ба ашиглах боломжтой зах зээлийн өгөгдөл байхгүй тохиолдолд бодит үнэ цэнийг тодорхойлохдоо үнэлгээг хийх шаардлагатай болно. Үнэлгээ хийх болон тооцоолол хийхдээ төлбөрийн чадвар болон зээлийн эрсдэл (өөрийн болон харилцагч талын), санхүүжилтийн үнэ цэнийн тохируулгууд тэдгээрийн хамаарал болон хэрхэн өөрчлөгдөх талаарх төсөөлөл хийн загварын өгөгдлүүдийг авч үзнэ. Борлуулах боломжтой хөрөнгө оруулалт болон дериватив санхүүгийн хэрэгслийн бодит үнэ цэнийг зах зээлийн үнээр тооцно. Бодит үнэ цэнийг тооцоход ашигласан зах зээлийн үнэ 10 хувиар өсөх эсвэл буурахад борлуулах боломжтой хөрөнгө оруулалт нь 10,884 сая төгрөгөөр (2017 оны 12 дугаар сарын 31: 10 хувийн өсөлт эсвэл бууралт 3,221 сая төгрөг) нэмэгдэж эсвэл буурна. Санхүүгийн деривативын бодит үнэ цэнийг тооцоход ашигласан аргачлалын өгөгдөлд 10 хувиар өсөх эсвэл буурахад санхүүгийн дериватив нь 8,098 сая төгрөгөөр (2017 оны 12 дугаар сарын 31: 10 хувийн өсөлт эсвэл бууралт 4 сая төгрөг) нэмэгдэж эсвэл буурна. Бодит үнэ цэнийг тодорхойлох талаарх илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг Тодруулга 29-д толилуулсан болно. Хойшлогдсон орлогын татварын хөрөнгийн хүлээн зөвшөөрөлт. Хүлээн зөвшөөрсөн хойшлогдсон татварын хөрөнгө нь ирээдүйн татвар ногдох ашгаас хасагдах журмаар нөхөгдөх орлогын татвар бөгөөд тусдаа санхүүгийн байдлын тайланд бүртгэгдэнэ. Холбогдох татварын буцаалтыг эдлэх боломжтой хэмжээгээр хойшлогдсон татварын хөрөнгөнд бүртгэнэ. Ирээдүйд татвар ногдох орлого болон татварын буцаалтыг удирдлагын бэлтгэсэн дунд хугацааны бизнес төлөвлөгөө болон холбогдох тооцоолол дээр үндэслэн гаргана. Бизнес төлөвлөгөөг Банкны тайлант хугацааны бодит ашиг болон бусад нөхцөл байдлын хүрээнд үндэслэлтэй хэмээн үзсэн удирдлагын хүлээлт дээр суурилан хийсэн. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Банк 40,997 сая төгрөгийн хойшлогдсон татварын хөрөнгө (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 58,452 сая төгрөг) хүлээн зөвшөөрсөн (Тодруулга 26) ба энэ нь голдуу Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжийн дагуу гадаад валютаарх санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй алдагдлаас үүссэн татварын түр зөрүүтэй холбоотой. Банкны удирдлага гадаад валютаарх өр төлбөрийг (бусдаас авсан зээл болон өрийн бичгийг) эргэн төлөх үед хойшлогдсон татварын хөрөнгө татварын 25 хувиар хэрэгжинэ гэж үзэж байгаа. Үүний үр дүнд 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх 40,997 сая төгрөгийн хойшлогдсон татварын хөрөнгийг дээр дурдсан орлогын албан татварын авлагаар хаах байдлаар бүрэн хэрэгжиж дуусна гэж удирдлага үзэж байгаа ба уг дүгнэлтэд хүрэхийн тулд эдгээр тусдаа санхүүгийн тайлангууд батлагдах өдрөөрх бүх боломжит мэдээлэл, холбогдох дүрэм журам, татварын авлагын тохиролцоо, уг нөхцөл байдалтай ижил жишиг баримтуудыг тооцон үзсэн. Монгол Улсын татварын систем. Монгол Улсын Засгийн Газар нь зах зээлийн эдийн засагт бүрэн шилжихийн тулд шинэчлэлүүдийг хийсээр байна. Үүний үр дүнд үйл ажиллагаанд шууд нөлөөлдөг хууль тогтоомжууд хурдтай өөрчлөгдсөөр байна. Банк нь татварын өр төлбөрөө одоогийн татварын хууль тогтоомжийн дагуу тогтоосон бөгөөд хууль тогтоомжид гарах аливаа өөрчлөлт нь Банкны хэмжээнд татварын эрсдэл дагуулж болзошгүй.


22

5. ШИНЭЭР ГАРСАН БОЛОН ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ Доорхи шинэ стандарт, нэмэлт өөрчлөлт болон тайлбарууд нь ирэх тайлант жилүүдэд хүчин төгөлдөр үйлчилж эхлэх бөгөөд Банк эдгээрийг эрт хэрэгжүүлээгүй байна. СТОУС 9 Санхүүгийн хэрэглүүр (СТОУС 9) 2015 оны 12 дугаар сард хэвлэгдсэн СТОУС 9 нь одоо мөрдөгдөж байгаа НББОУС 39 Санхүүгийн Хэрэглүүр: Хүлээн зөвшөөрөлт ба Хэмжилтийг орлох болно. СТОУС 9 нь санхүүгийн хэрэглүүрийн ангилал, хэмжилтийн талаарх шинэчилсэн удирдамжийг агуулсан ба үүнд санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцоход хүлээгдэж буй зээлийн алдагдлын загварыг ашиглаж, мөн хейджийн нягтлан бодох бүртгэлийн ерөнхий шинэ шаардлагууд багтсан. Мөн санхүүгийн хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрөх болон үл хүлээн зөвшөөрөх СТОУС 9-ийн удирдамжийг уг стандартад оруулсан. Санхүүгийн хөрөнгийн ангилал СТОУС 9 нь санхүүгийн хөрөнгийг мөнгөн урсгалын үзүүлэлтэд үндэслэн ангилах болон хэмжих шинэ бизнесийн загварт суурилсан шинэчилсэн аргачлалыг багтаасан. СТОУС 9 нь санхүүгийн хөрөнгийн үндсэн гурван ангилалтай: хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн, бусад дэлгэрэнгүй орлогоорх бодит үнэ цэнээр илэрхийлсэн (БДОБҮЦ) болон ашиг, алдагдлаар бодит үнэ цэнээр илэрхийлсэн санхүүгийн хөрөнгө (ААБҮЦСХ) зэрэг үүнд багтана. Уг стандарт нь одоогийн НББОУС 39-ийн хөрөнгийн ангилал болох дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших санхүүгийн хөрөнгө (ДХХЭСХ), зээл ба авлага, борлуулахад бэлэн санхүүгийн хөрөнгө (ББСХ) гэх ангиллуудыг байхгүй болгосон. Санхүүгийн ба гэрээний хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт СТОУС 9 нь НББОУС 39-ийн "алдагдал хүлээх үйл явдал тохиолдсон байх" гэсэн загварыг "хүлээгдэж буй алдагдал" (ХБА) зарчмаар орлох болсон. Ингэснээр эдийн засгийн үзүүлэлтүүд хэрхэн хүлээгдэж буй алдагдлын тооцоололд нөлөөлөх тухай жигнэсэн дундаж аргыг ашиглан дүгнэлт хийх болох юм. Шинэ үнэ цэнийн бууралтын загварыг өмчийн хэрэглүүр дэх хөрөнгө оруулалтаас бусад хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн санхүүгийн хөрөнгө, БДОБҮЦ-ээр илэрхийлсэн санхүүгийн хөрөнгө болон гэрээний хөрөнгөнд ашиглана. СТОУС 9-ийн дагуу эрсдэлийн санг дараах хоёр суурийн аль нэгээр хэмжинэ:

- 12 сарын хүлээгдэж буй зээлийн алдагдал. Энэ нь тайлагналын өдрөөс хойш 12 сарын хугацаанд үүсэж болох төлбөрийн чадваргүй болох үйл явцаас ХБА юм.

- Ашиглалтын хугацаанд хүлээгдэж буй зээлийн алдагдал. Энэ нь санхүүгийн хөрөнгийг ашиглалтын хугацаанд үүсэж болох төлбөрийн чадваргүй болох үйл явцаас ХБА юм.

Ашиглалтын хугацаанд үргэлжлэх хүлээгдэж буй зээлийн алдагдлыг санхүүгийн хөрөнгийн анх хүлээн зөвшөөрснөөс хойш хөрөнгийн үнэ цэнэ их хэмжээгээр буурсан тохиолдолд ашиглах бөгөөд бусад тохиолдолд 12 сарын ХБА-г ашиглах юм. Хэрэв хөрөнгийн зээлийн алдагдал тайлагнах өдрөөр бага байвал Банк нь санхүүгийн хөрөнгийн зээлийн эрсдэл томоохон хэмжээгээр өсөхгүй гэж тооцож болно.


23

5. ШИНЭЭР ГАРСАН БОЛОН ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) СТОУС 9 Санхүүгийн хэрэглүүр (СТОУС 9) (үргэлжлэл) Санхүүгийн өр төлбөрийн ангилал

СТОУС 9 нь санхүүгийн өр төлбөрийн ангиллын хувьд НББОУС 39-ийн одоо мөрдөгдөж буй ихэнх шаардлагуудыг хэвээр үлдээсэн.

СТОУС 39-ийн дагуу санхүүгийн өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг ашиг, алдагдал руу хаадаг байсан бол СТОУС 9-ийн дагуу бодит үнэ цэнийг дараах байдлаар толилуулдаг:

- Санхүүгийн өр төлбөрийн бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийн дүн нь зээлийн эрсдэлээс шалтгаалсан бол бусад дэлгэрэнгүй орлогод тайлагнана.

- Санхүүгийн өр төлбөрийн үнэ цэнийн өөрчлөлт бусад эрсдэлээс шалтгаалсан бол бусад ашиг, алдагдлаар тайлагнана.

2018 онд Монголбанкнаас арилжааны банкуудыг СТОУС 9-ийг хэрэгжүүлэхийг 2020 он хүртэл хойшлуулах шийдвэр гаргасан. Банк нь одоогоор СТОУС 9-ийг Монголбанкнаас ирэх жилүүдэд хэрэгжүүлэхийг хойшлуулснаас санхүүгийн тайланд үүсэх боломжит нөлөөлөл, нягтлан бодох бүртгэлийн тайлагналын зарчим, СТОУС-ын нийцэл зэргийг үнэлж байгаа бөгөөд 2019 оноос эхлэн уг стандартыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Үүнээс үүдэлтэйгээр, Банк нь СТОУС 9-ийг хэрэгжүүлснээс үүсэх нөлөөллийг бүрэн хэмжээнд хараахан үнэлээгүй байна. СТОУС 16 Түрээс (СТОУС 16) 2017 оны 01 дүгээр сард хэвлэгдэн гарсан СТОУС 16 нь НББОУС 17 стандартыг орлоно. СТОУС 16 нь түрээслэгч санхүүгийн болон үйл ажиллагааны түрээсийн аль нэгээр ангилан бүртгэх стандартыг хассан. Оронд нь, бүх түрээсийг НББОУС 17-ийн дагуу санхүүгийн түрээстэй адилтган үзэхээр заасан. Өмнө нь үйл ажиллагааны түрээс гэж ангилагдаж байсан түрээсийн хувьд гарсан томоохон өөрчлөлт нь түрээсийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөрийг өсгөж, зардлын шинж чанар өөрчлөгдөнө. СТОУС 16 нь түрээслэгчийг богино хугацаат түрээс болон бага дүнтэй хөрөнгийн түрээсийн хувьд хөрөнгө, өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрөхийг шаардаагүй. СТОУС 16 нь 2019 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр эсвэл түүнээс хойшхи хугацаанд хүчин төгөлдөр мөрдөж эхлэх ба заасан хугацаанаас эрт хэрэгжүүлэхийг зөвшөөрсөн. Банк нь СТОУС 16-ын хэрэгжүүлэлтээс санхүүгийн тайланд томоохон нөлөө үүсэхгүй гэсэн хүлээлттэй байна.


24

5. ШИНЭЭР ГАРСАН БОЛОН ӨӨРЧЛӨГДСӨН СТАНДАРТ, ТАЙЛБАРУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) СТОУС 17 Даатгалын Гэрээ (СТОУС 17) 2018 оны 5 дугаар сард хэвлэгдсэн СТОУС 17 нь даатгалын гэрээний хүлээн зөвшөөрөлт ба хэмжилт, танилцуулга ба тодруулгыг хамарсан нягтлан бодох бүртгэлийн шинэ цогц стандарт юм. Хэрэгжиж эхэлмэгц СТОУС 17 нь 2005 онд хэвлэгдсэн СТОУС 4 Даатгалын Гэрээ (СТОУС 4)-ийг орлоно. СТОУС 17 нь бүх төрлийн даатгалын гэрээ (амь насны, амь насны бус, шууд даатгал, давхар даатгал гэх мэт)-ний хувьд гэрээ хийсэн аж ахуйн нэгжийн төрлөөс үл хамааран хэрэгжих ба түүнчлэн хэлцлийн оролцоотой тодорхой баталгаа болон санхүүгийн хэрэгсэлд мөн хамаарна.

Хамрах хүрээнд үл хамаарах цөөхөн хэдэн зүйл бий. СТОУС 17-ын ерөнхий зорилго нь даатгуулагчдын хувьд илүү хэрэгцээтэй, тууштай байх даатгалын гэрээний нягтлан бодох бүртгэлийн загварыг гаргаж өгөх явдал юм. Өмнөх нягтлан бодох бүртгэлийн журмуудыг үргэлжлүүлэн ашиглахад суурилсан СТОУС 4-ийн шаардлагуудтай харьцуулахад СТОУС 17 нь даатгалын гэрээнүүдийн хувьд бүхий л нягтлан бодох бүртгэлийн чухал хүчин зүйлүүдийг хамарсан дэлгэрэнгүй загвараар хангасан. СТОУС 17-ын гол шинж чанар нь ерөнхий загварчлал ба энэ нь дараах нэмэлтүүдтэй:

- Шууд оролцооны хүчин зүйл бүхий гэрээний хувьд тусгай нэвтрүүлэлт (хувьсах төлбөрийн аргачлал)

- Ихэвчлэн богино хугацаат гэрээний хувьд хялбаршуулсан аргачлал (шимтгэл хуваарилах аргачлал)

СТОУС 17 нь 2021 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр буюу түүнээс хойшхи хугацаанд хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлнэ. Банк СТОУС 9 болон СТОУС 15-ыг хэрэгжүүлж эхэлсэн эсвэл СТОУС 17-ыг хэрэгжүүлж эхлэх хугацаанаас өмнө хэрэглэх тохиолдолд заасан хугацаанаас эрт хэрэгжүүлэхийг зөвшөөрсөн. Банк нь СТОУС 17-ын хэрэгжүүлэлтээс санхүүгийн тайланд томоохон нөлөө үүсэхгүй гэсэн хүлээлттэй байна. Бусад стандартууд Дараах стандартуудын өөрчлөлтүүдийн Банкны санхүүгийн тайланд үзүүлэх нөлөөлөл нь материаллаг бус гэж үзэж байна:

• НББОУСХТ 23 Татварын бүртгэлийн тодорхой бус байдал • Сөрөг нөхөн төлбөртэй урьдчилгаа төлбөр (СТОУС 9-д орсон өөрчлөлт) • Хараат болон хамтарсан компани дахь урт хугацааны ашиг сонирхол (НББОУС 28-д орсон

өөрчлөлт) • Төлөвлөгөөний өөрчлөлт, цомхтгол эсвэл шийдвэрлэлт (НББОУС 19-д орсон өөрчлөлт) • 2015-2017 оны СТОУС-ын жилийн сайжруулалт (стандартууд) • СТОУС дахь үзэл баримтлалын хүрээнд өөрчлөлт оруулах


25

6. МӨНГӨ БА ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ХӨРӨНГӨ

Мянган төгрөгөөр 2018 оны 12



Касс дахь бэлэн мөнгө 19,048 30,379 Монголбанк дахь харилцах 1,870,318 21,620,293 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө: - Дотоод 97,005,386 128,559,875 - Гадаад 712,849 159,530 Дотоодын банкуудад байршуулсан богино хугацаат мөнгөн хадгаламж 309,972,909 543,803,188 3 сар хүртэлх дуусах хугацаатай хөрөнгө оруулалт 530,701,416 - Буцаан худалдан авах нөхцөлтэй гэрээнүүд 184,718,711 - Нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгө 1,125,000,637 694,173,265

Бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгийн эрсдэлийн чанарыг Мүүдийз, Стандарт энд Пүүрс болон Фитчийн тогтоосон зэрэглэлээр үнэлсэн. 2017 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээлжих зэрэглэл дараах байдалтай байна:



дугаар сарын 31 Aa3 482 - A1 321,880 - Baa1 - 102,358 Ba1 390,487 57,172 Монголбанк-B3 зэрэглэлтэй 717,290,445 - Монголбанк-Caa1 зэрэглэлтэй - 21,620,293 B3 259,579,545 210,688,226 Caa1 - 124,153,308 Зэрэглэлгүй 147,398,750 337,521,529 Нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах мөнгөн хөрөнгө (касс дахь бэлэн мөнгө ороогүй) 1,124,981,589 694,142,886

7. БАНКУУДАД БАЙРШУУЛСАН МӨНГӨН ХАДГАЛАМЖ Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжууд нь тухайн хадгаламжийг авснаас хойш гурван сараас дээш хугацаатай хадгаламжууд байна.

Мөнгөн хадгаламжийн эрсдэлийн чанарыг Мүүдийз, Стандарт энд Пүүрс болон Фитчийн зэрэглэлээр үнэлсэн. 2017 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээлжих зэрэглэл дараах байдалтай байна:


2018 оны 12 дугаар сарын 31


В3 113,183,023 107,761,208 Саа1 - 340,312,569 Зэрэглэлгүй 131,796,500 33,707,429

Нийт банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 244,979,523 481,781,206


26

8. ҮҮСМЭЛ САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГЛҮҮРҮҮД




Дансны

үнэ Нэрлэсэн үнэ

ам.доллар Дансны

үнэ Нэрлэсэн үнэ

ам.доллар Ам.доллараар авах авлага 70,926,570 280,000,000 354,138 10,000,000 Ам.доллараар төлөх өр төлбөр 10,104,801 30,000,000 - - Нийт үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн хөрөнгө

81,031,371 354,138

Гадаад валютын ханшийн шилжүүлэх боломжгүй форвард 46,562 9,000,000 - - Нийт үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн өр төлбөр 46,562 -

Банк нь шилжүүлэх боломжтой болон шилжүүлэх боломжгүй санхүүгийн үүсмэл хэрэглүүрүүдийн хэлцэлд орсон. Банк нь нийт 310 сая ам.долларын своп хэлцэл байгуулсан ба шилжүүлэх боломжгүй форвард хэлцэл нь нийтдээ 9 сая ам.долларт хүрсэн бөгөөд эдгээрийн үлдсэн хугацаа нь 31 хоног байна. Мөн Банк нь үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг дуусах хугацаа хүртэл нь бодит үнэ цэнээр тооцдог. 9. БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭЭР ХЭМЖСЭН БОРЛУУЛАХАД БЭЛЭН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ



дугаар сарын 31 Өрийн үнэт цаас Засгийн газрын үнэт цаас 63,382,078 - Өмчийн үнэт цаас МИК Холдинг ХК (Монголын Хөрөнгийн Биржид бүртгэлтэй) 45,458,836 32,206,430 Нийт бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 108,840,914 32,206,430

Өрийн үнэт цаас нь орон нутаг болон олон улсын зах зээлд төгрөг болон ам.доллараар гаргасан Монгол Улсын Засгийн Газрын өрийн бичиг юм.

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын валютын ханш болон дуусах хугацааны шинжилгээг Тодруулга 27-оос харна уу.


27

10. ХОРОГДУУЛСАН ӨРТГӨӨР ХЭМЖСЭН ДУУСГАВАР ХУГАЦАА ХҮРТЭЛ ЭЗЭМШИХ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ



дугаар сарын 31 Монголбанкны үнэт цаас 28,394,756 -

Нийт хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт 28,394,756 -

Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтад төгрөгөөр илэрхийлэгдсэн 3 сараас 1 жил хүртэлх дуусах хугацаатай Засгийн газрын үнэт цаас байна. Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалтын ханш болон дуусах хугацааны шинжилгээг Тодруулга 27-оос харна уу. 11. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА Зээл ба урьдчилгаа дараах бүтэцтэй байна:




Зээл ба урьдчилгаа 2,789,252,002 2,637,730,290 Нийт зээл ба урьдчилгаа 2,789,252,002 2,637,730,290 Хасах нь: Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан (339,013,718) (213,818,164) Нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 2,450,238,284 2,423,912,126

Зээлдэгчдэд Банкнаас шууд болон дамжуулан санхүүжүүлсэн төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж буй компаниуд болон арилжааны банкууд орно. Банк нь Монгол Улсын Засгийн Газрын эдийн засгийн хөгжлийн бодлогод түшиглэсэн гол стратегийн салбарууд болох дэд бүтцийн төслүүд, зам тээвэр, инженерийн дэд бүтэц, цахилгаан, үйлдвэр, агаарын тээвэр, уул уурхай болон барилгын салбаруудад санхүүжилт олгодог. 2017 онд Монгол Улсын Их Хурлаас баталсан Хөгжлийн банкны шинэчлэгдсэн хуулийн дагуу Банк нь эдийн засгийн өсөлтийг дэмжсэн, эдийн засгийг төрөлжүүлэх, нэмүү өртөг шингэсэн, экспортыг дэмжих, импортыг орлоход чиглэсэн хөгжлийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг дунд болон урт хугацаанд санхүүжүүлэхээр зорьж байна. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр байгууллагын харилцагч нарт олгосон 482,672 сая төгрөгийн (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 630,369 сая төгрөг) зээл нь стратегийн ач холбогдолтой салбаруудыг дэмжих зорилгоор Засгийн Газраас баталсан хөтөлбөрүүд болох экспортыг дэмжих, импортыг орлох, жижиг, дунд үйлдвэрлэл, арьс шир, ноолуур зэрэг үйлдвэрлэлийн төсөл, хөтөлбөрүүдэд олгосон зээл ба урьдчилгаа байна. Эдгээр зээлийг арилжааны банкуудаар дамжуулан олгосон ба зээлийн үндсэн төлбөр, зарим тохиолдолд хүүгийн эргэн төлөлтөөс үүсч болзошгүй зээлийн эрсдэлийг тухайн арилжааны банк нь хариуцна.


28

11. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Банк нь арилжааны банкуудаар дамжуулан олгосон зээлийн багцад үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг байгаа эсэхийг үнэлсэн ба шаардлагатай эрсдэлийн санг байгуулсан. Зээлийн багцын эрсдэлийн чанарын шинжилгээг дараах байдлаар харуулав:




Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй: - Улсын байгууллага 523,038,889 765,027,665 - Хувийн байгууллага 1,205,261,956 1,130,980,380 Нийт хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн дүн 1,728,300,845 1,896,008,045 Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй: - 30 хүртэлх хоног хугацаа хэтэрсэн 129,038,306 140,009,894 - 30-аас 90 хоног хугацаа хэтэрсэн 123,875,082 69,541,693 - 90-ээс 180 хоног хугацаа хэтэрсэн 46,985,155 15,456,000 - 180-аас 360 хоног хугацаа хэтэрсэн 194,760,749 207,272,224 - 360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн 277,832,323 109,970,737 Нийт хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн дүн 772,491,615 542,250,548 Үнэ цэнэ буурсан зээл: - 360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн 288,459,542 199,471,697 Нийт үнэ цэнэ буурсан зээл ба урьдчилгаа 288,459,542 199,471,697 Хасах нь: Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан (339,013,718) (213,818,164)

Нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 2,450,238,284 2,423,912,126

Бүтцийн өөрчлөлт хийсний дараах гэрээний нөхцөлийн дагуу хугацаа хэтрээгүй зарим зээлүүдийг анхаарал хандуулах боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээл буюу хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй гэж үзэж ангилсан. Дээрх тодруулгын хувьд уг зээлүүдийг хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ буураагүй ангилалд толилуулсан. Банк нь зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан нь нийт зээл болон хүүгийн үлдэгдэлтэй харьцуулахад 25 хувиас хэтэрсэн тохиолдолд үнэ цэнийн бууралтад орсон зээл гэж үздэг. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх хамгийн том 5 зээлдэгчид олгосон зээлийн нийт дүн үнэ цэнийн бууралтаас өмнө 1,049,871 сая төгрөг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 1,171,645 сая төгрөг) буюу нийт зээл ба урьдчилгааны 37.6 хувь (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 44.4 хувь)-ийг эзэлж байна. Эдгээр том 5 зээлдэгчдийн зээлийн нийт дүн зээлийн үнэ цэнийн бууралтын дараа 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 859,250 сая төгрөг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 1,022,811 сая төгрөг) буюу нийт зээл ба урьдчилгааны 35.1 хувийг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 42.2 хувь) эзэлж байна. Эдгээр хамгийн том 5 зээлд арилжааны банкуудаар дамжуулан зээлдүүлэх зээлийг тусгаагүй.


29

11. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) 2019 оны 4 дүгээр сарын 08-ны өдөр Банкны зээлдэгчдийн нэг болох Капитал Банк ХХК-ийг татан буулгах үйл ажиллагааг эхлүүлснийг Монголбанк зарласан. Энэхүү балансын дараах үйл явдлын үр дүнд Банк нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Капитал Банк ХХК-аас авах үндсэн зээл болон хүүгийн авлагын нийт дүн 53,613 сая төгрөгөөр (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх эрсдэлийн сан 5,524 сая төгрөг) зээлийн эрсдэлийн санг хүлээн зөвшөөрч бүртгэсэн. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сангийн хөдөлгөөн дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр Зээл ба

урьдчилгаа Нийт дүн 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөрх зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын сан 192,746,803 192,746,803 Тухайн жилийн цэвэр өөрчлөлт 21,071,361 21,071,361 Тухайн жилд байгуулсан 88,716,089 88,716,089 Тухайн жилд буурсан (67,644,728) (67,644,728) 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын сан 213,818,164 213,818,164 Тухайн жилийн цэвэр өөрчлөлт 125,195,554 125,195,554 Тайлант хугацаанд байгуулсан 145,212,970 145,212,970 Тайлант хугацаанд буурсан (36,524,803) (36,524,803) Тайлант хугацааны гадаад валютын ханшийн зөрүү 16,507,387 16,507,387 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээл ба урьдчилгааны үнэ цэнийн бууралтын сан 339,013,718 339,013,718 Тусгайлсан үнэ цэнийн бууралт 316,538,627 316,538,627 Бүлгийн үнэ цэнийн бууралт 22,475,091 22,475,091

Барьцаа хөрөнгийн санхүүгийн нөлөөг барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнийг тусад тодруулан дараах байдлаар толилуулсан ба үүнд (i) барьцаа хөрөнгө болон эрсдэлийн сайжруулалт нь зээлийн дансны үнээс тэнцүү буюу илүү (“барьцаа хөрөнгө хангалттай зээл”); болон (ii) барьцаа хөрөнгө болон эрсдэлийн сайжруулалт нь зээлийн дансны үнээс бага (“барьцаа хөрөнгө хангалтгүй зээл”) багтана.

Барьцаа хөрөнгийн санхүүгийн нөлөө дараах байдалтай байна:

2018 оны 12 дугаар сарын 31 2017 оны 12 дугаар сарын 31


Зээл ба урьдчилгааны

дансны үнэ

Барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ

Зээл ба урьдчилгааны

дансны үнэ

Барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ

Барьцаа хөрөнгө хангалттай зээл

1,307,782,720

2,244,273,660

1,630,965,689 2,354,970,412

Барьцаа хөрөнгө хангалтгүй зээл

1,142,455,564

1,004,235,957 792,946,437 665,722,769

Нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн

2,450,238,284

3,248,509,617 2,423,912,126 3,020,693,181


30

11. ЗЭЭЛ БА УРЬДЧИЛГАА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Нөхцөл өөрчилсөн санхүүгийн зээлийн дансны үнэ дараах байдалтай байна:



дугаар сарын 31 Нийт нөхцөл өөрчилсөн зээл ба урьдчилгаа 1,359,594,947 1,369,289,333

Зээлийн багц дахь эдийн засгийн салбарын эрсдэлийн төвлөрөл дараах байдалтай байна:

2018 оны 12


дугаар сарын 31 Мянган төгрөгөөр Дүн % Дүн %

- Боловсруулах үйлдвэрлэл 1,137,460,354 41% 807,269,996 31% - Барилга 687,936,007 25% 670,885,261 25% - Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа 539,368,785 19% 660,752,579 25% - Уул уурхай, олборлолт 219,895,744 8% 377,459,599 14% - Цахилгаан, хий, уур 138,328,551 5% 77,434,210 3% - Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа 22,109,957 1% 24,960,998 1% - Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй болон загас агнуур 5,393,291 0% 1,247,260 0% - Бусад 38,759,313 1% 17,720,387 1%

Үнэ цэнийн бууралтын өмнөх зээл ба урьдчилгааны нийт дүн 2,789,252,002 100% 2,637,730,290 100%

11.1 ӨМЧЛӨХ БУСАД ХӨРӨНГӨ Монгол Улсын Засгийн Газрын 2018 оны 81 тоот тогтоол болон “Түрээсийн Орон Сууцны Хөтөлбөр”-ийн хүрээнд Банк нь 2013 онд зээл олгосон “Төрийн Орон Сууцны Корпораци” ТӨҮГ (ТОСК), Барилга, Хот Байгуулалтын Яам болон хэд хэдэн барилгын компаниудтай дөрвөн талт гэрээг байгуулсан. Уг гэрээний гол зорилго нь ТОСК-ийн өмнө нь эзэмшиж байсан бөгөөд үргэлжлүүлэн удирдаж буй дуусаагүй барилгын төслүүдийг бүрэн дуусгаж, ашиглалтад оруулах явдал юм. 29 дуусаагүй барилга бүхий барилгын төслийг 2018 оны 6 дугаар сард Банкинд шилжүүлсэн. Барилгын ажлыг бүрэн дуусгахад шаардлагатай нэмэлт санхүүжилт болох 54,539 сая төгрөгийг 2018 онд Банкны Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлөөс баталсан ба үүнээс 35,612 сая төгрөгийн санхүүжилтийг 2018 онд олгосон. Өмчлөх бусад хөрөнгийн нийт дансны дүн нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 71,089 сая төгрөг байна. Банк нь эдгээр барилгын ажлыг бүрэн дуусгахад оруулсан хөрөнгийг Монгол Улсын Засгийн Газраас нөхөн авахыг зорьж байгаа бөгөөд Засгийн Газрын үнэт цаас хэлбэрээр нөхөн төлөгдөх магадлалтай байна. Одоогоор Банк нь энэхүү нөхөн төлбөрийн хэлбэрийг Барилга Хот Байгуулалтын Яамтай хэлэлцэж байна.


31

12. ОХИН КОМПАНИУД ДАХЬ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ (a) Охин компанид оруулсан хөрөнгө оруулалт 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дараах байдалтай байна:



дугаар сарын 31 Ди Би Эм Лизинг ХХК 10,000,000 10,000,000 Ди Би Эм ассет менежмент ҮЦК ХХК 10,000,000 10,000,000 Үндэсний Экспортын Даатгал ХХК 4,961,047 4,961,047 Нийт охин компаниуд дахь хөрөнгө оруулалт 24,961,047 24,961,047

(б) Охин компанид оруулсан хөрөнгө оруулалтын 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх үлдэгдлийг дэлгэрэнгүй харуулбал:




Компани Үйл ажиллагаа Эзэмшил

(%) Дансны

үнэ Эзэмшил

(%) Дансны

үнэ

Ди Би Эм Лизинг ХХК Санхүүгийн түрээсийн үйл ажиллагаа 100 10,000,000 100 10,000,000

Ди Би Эм ассет менежмент ҮЦК ХХК

Хөрөнгө оруулалтын менежмент 100 10,000,000 100 10,000,000

Үндэсний Экспортын Даатгал ХХК Даатгалын үйл ажиллагаа 100 4,961,047 100 4,961,047 24,961,047 24,961,047

(в) 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр болон тухайн өдрөөр дуусгавар болсон жилийн охин компаниудын санхүүгийн мэдээллийн дэлгэрэнгүйг харуулбал:


2018 Нийт хөрөнгө Нийт өр төлбөр Орлого Ашиг

Ди Би Эм Лизинг ХХК 83,081,625 72,286,809 4,239,874 707,393

Ди Би Эм ассет менежмент ҮЦК ХХК 10,292,752 828 1,417,935 133,752 Үндэсний Экспортын Даатгал ХХК 5,015,460 - - -

(г) 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр болон тухайн өдрөөр дуусгавар болсон жилийн охин компаниудын санхүүгийн мэдээллийн дэлгэрэнгүйг харуулбал:


2017 Нийт хөрөнгө Нийт өр төлбөр Орлого Ашиг

(алдагдал)

Ди Би Эм Лизинг ХХК 43,796,160 33,708,737 1,014,581 87,423 Ди Би Эм ассет менежмент ҮЦК ХХК 10,169,959 11,787 255,421 158,172 Үндэсний Экспортын Даатгал ХХК 5,015,460 - - (1,780)


32

13. БУСАД ХӨРӨНГӨ



дугаар сарын 31 Ажилтнуудад урьдчилж төлсөн тэтгэмж 487,376 539,133 Бусад авлага 8,877,322 90,906 Банк хоорондын тооцоо 4,892,905 - Бусад урьдчилгаа төлбөрүүд 297,005 637,833 Хангамжийн материал 17,373 14,316 Нийт бусад хөрөнгө 14,571,981 1,282,188 Хасах: Бусад авлагад байгуулсан нөөц сан (10,017) (17,777) Нийт бусад хөрөнгө 14,561,964 1,264,411

Ажилтнуудад урьдчилж төлсөн тэтгэмж Банк нь ажилтнууддаа бага хүүтэй орон сууцны зээл санал болгодог. Банк энэхүү тэтгэмжийг зохицуулахын тулд бусад арилжааны банкуудад 15-20 жилийн хугацаатай хүүгүй санхүүжилт олгодог. Удирдлага эдгээр банкуудад байршуулсан хадгаламжийн хүүгийн хувийг зах зээлийн хүүгийн түвшнээс доогуур гэж үзсэн бөгөөд анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөр 776 сая төгрөгийн дүнг 15 жилийн хугацаанд хорогдуулж байна. Бусад авлага Банк нь зах зээлийн эрсдэлээ бууруулах зорилгоор шилжүүлэх боломжтой болон шилжүүлэх боломжгүй үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн хэлцэлд орсон. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх своп хэлцлийн барьцаатай холбоотой нийт 3 сая ам.доллар буюу 7.9 тэрбум төгрөгийн авлага үүссэн байна.

Бусад авлагад байгуулсан нөөц сангийн хөдөлгөөнийг харуулав:



дугаар сарын 31 Эхний үлдэгдэл 17,777 - Тайлант хугацаанд байгуулсан 1,366 17,777 Тайлант хугацаанд буцаасан (9,500) - Гадаад валютын ханшийн зөрүү 374 - Эцсийн үлдэгдэл 10,017 17,777


33

14. ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ БОЛОН БИЕТ БУС ХӨРӨНГӨ Банкны үндсэн хөрөнгө болон биет бус хөрөнгийн дансны үнийн хөдөлгөөн нь дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр Барилга,

байгууламж Тоног

төхөөрөмж Тавилга,

эд хогшил Тээврийн хэрэгсэл

Нийт үндсэн хөрөнгө

Програм хангамж,

лиценз Нийт хөрөнгө 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөрх өртөг 27,731,006 424,571 379,288 984,525 29,519,390 1,015,950 30,535,340 Хуримтлагдсан элэгдэл/ хорогдол (462,183) (192,744) (97,986) (278,158) (1,031,071) (504,861) (1,535,932) 2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөрх дансны үнэ 27,268,823 231,827 281,302 706,367 28,488,319 511,089 28,999,408 Нэмэгдсэн - 264,501 139,341 99,000 502,842 182,551 685,393 Элэгдэл/ хорогдуулгын зардал (693,230) (164,134) (42,007) (94,660) (994,031) (103,663) (1,097,694) Компани хооронд шилжүүлсэн - (28,108) (17,719) (108,483) (154,310) - (154,310) Шилжүүлсэн хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл - 1,874 148 53,619 55,641 - 55,641 Данснаас хассан хөрөнгийн өртөг - (156,872) - - (156,872) - (156,872) Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл - 156,814 - - 156,814 - 156,814 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэ 26,575,593 305,902 361,065 655,843 27,898,403 589,977 28,488,380 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх өртөг 27,731,006 504,092 500,910 975,042 29,711,050 1,198,501 30,909,551 Хуримтлагдсан элэгдэл/ хорогдол (1,155,413) (198,190) (139,845) (319,199) (1,812,647) (608,524) (2,421,171) 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэ 26,575,593 305,902 361,065 655,843 27,898,403 589,977 28,488,380 Нэмэгдсэн - 376,740 33,073 326,900 736,713 398,912 1,135,625 Элэгдэл/ хорогдуулгын зардал (691,394) (160,294) (50,189) (95,420) (997,297) (164,386) (1,161,683) Компани хооронд шилжүүлсэн - (5,790) - (143,000) (148,790) - (148,790) Шилжүүлсэн хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл - 2,611 - 47,786 50,397 - 50,397 Данснаас хассан хөрөнгийн өртөг - (42,258) - - (42,258) - (42,258) Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл - 42,258 - - 42,258 - 42,258 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэ 25,884,199 519,169

343,949

792,109 27,539,426 824,503

28,363,929

2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх өртөг 27,731,006 832,784 533,983 1,158,942 30,256,715 1,597,413 31,854,128 Хуримтлагдсан элэгдэл/хорогдол (1,846,807) (313,615) (190,034) (366,833) (2,717,289) (772,910) (3,490,199) 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэ 25,884,199 519,169 343,949 792,109 27,539,426 824,503 28,363,929

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк Тусдаа Санхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд - 2018 оны 12 дугаар сарын 31 (Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

34

15. ХАРИЛЦАГЧДЫН ХАРИЛЦАХ



дугаар сарын 31 Харилцагчдын харилцах данс 8,977,688 11,281,683 Нийт харилцагчдын харилцах дансны үлдэгдэл 8,977,688 11,281,683

Харилцагчдын харилцах дансыг Банкны харилцагчдад зээл олгох болон зээлийн эргэн төлөлтийн төлбөр тооцоонд голлон ашигладаг. Эдгээр харилцах дансанд хүү төлдөггүй. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх харилцагчдын харилцах нь 57 данснаас бүрдсэн (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр: 29 данс). Харилцах данснуудыг эдийн засгийн салбараар нь харуулбал:



дугаар сарын 31 - Цахилгаан станц болон нийтийн үйлчилгээ 5,380,830 8,364,997 - Үйлдвэрлэл 2,729,450 1,507,688 - Төмөр зам 345,967 1,364,900 - Уул уурхай, ил уурхай 225,058 1,611 - Санхүү, даатгал 281,490 4,854 - Хөдөө аж ахуй, ойн болон загас агнуур 13,015 - - Барилга 993 9,124 - Тээвэр, агуулах 885 28,509 Нийт харилцах дансны үлдэгдэл 8,977,688 11,281,683

16. БУСАД ӨР ТӨЛБӨР




Бусад санхүүгийн өр төлбөр Харилцагчийн барьцаа 1,485,996 16,908,877 Банк хоорондын тооцоо 12,548 9,674 Бусад 1,323,748 174,578 Компани хоорондын өр төлбөр 5,015,460 5,015,460 Бусад санхүүгийн бус өр төлбөр 73,384 11,464 Нийт бусад өр төлбөр 7,911,136 22,120,053

Харилцагчийн барьцаа нь Монгол Улсын Засгийн Газарт зээлийг шилжүүлсэн тохиолдолд үүссэн баталгааг хэлнэ. Эдгээр баталгааг тухайн зээлдэгч гэрээнд заасан гэрээний үүргээ бүрэн биелүүлсэн тохиолдолд буцаан олгоно.


35

17. БУСАД БАНК, САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГААС БАЙРШУУЛСАН ХӨРӨНГӨ




Бусад банкуудаас байршуулсан богино хугацаат хөрөнгө 414,587,066 556,579,954 Санхүүгийн байгууллагуудаас байршуулсан богино хугацаат хөрөнгө 101,842,217 172,626,526

Нийт банк санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө

516,429,283 729,206,480

Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгөд 1 жил хүртэл хугацаатай хадгаламжууд орсон бөгөөд хүүгийн түвшин нь 3%-аас 7%-ийн хооронд байна. (2017 онд: 3%-7%) 18. ӨРИЙН БИЧИГ

Өрийн бичиг нь дараах байдалтай байна:



дугаар сарын 31 Монгол Улсын Засгийн Газрын баталгаатай: 2023 он хүртэлх, 1.52% хүүтэй, 30 сая иений өрийн бичиг 656,637,109 573,359,182 Баталгаагүй: 2023 он хүртэлх, 7.25% хүүтэй 500 сая ам.долларын өрийн бичиг 1,316,729,401 - Дотоодын арилжааны банкуудад гаргасан өрийн бичиг 148,300,726 235,362,824 Гаргасан нийт өрийн бичиг 2,121,667,236 808,722,006

2018 оны 10 дугаар сард Банк анх удаа Монгол Улсын Засгийн Газрын баталгаагүй 500 сая ам.долларын үнийн дүнтэй, 7.25%-ийн хүүтэй, 2023 он хүртэл 5 жилийн хугацаатай давуу эрхтэй өрийн бичгийг гаргасан. Энэхүү өрийн бичгээс орж ирэх санхүүжилтийг одоогийн богино хугацаатай, хөвөгч хүүтэй өр төлбөрийг дахин санхүүжүүлэх, санхүүжилтийн өртгийг бууруулах замаар хөрөнгө болон өр төлбөрийн харьцааг удирдах, одоогийн өр төлбөрийн багцын дуусах хугацааг сунгах зорилгоор ашиглана. Банк нь 2014 оны 01 дүгээр сард 1.52% хүүтэй, 2023 онд дуусгавар болох 30 сая иенийн үнийн дүнтэй өрийн бичгийг Япон Улсын хөрөнгийн зах зээлд гаргасан. Японы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Банк болон Монгол Улсын Засгийн Газар тус өрийн бичгийг аливаа нөхцөл, эргэн буцах боломжгүйгээр 10 жилийн хугацаатай батлан даасан. Уг өрийн бичигтэй холбоотойгоор Банк нь Японы Олон Улсын Хамтын Ажиллагааны Банкинд баталгааны хураамж болох 5.7 тэрбум иен төлсөн. 2016 онд Банк нь 235.3 тэрбум төгрөгийн өрийн бичгийг өөрийн дансаар дамжуулан дотоодын арилжааны банкууд руу гаргасан. Өрийн бичиг нь тогтмол хүүтэй, ялгаатай дуусгавар хугацаатай. Үр ашигт хүүгийн түвшин 4 хувь байна.

Өрийн бичиг гаргалтын зардлыг өрийн бичгийн хугацааны турш хорогдуулдаг. Тодруулга 27-д харуулсан хөрвөх чадварын тодруулгаас өрийн бичгийн эргэлтийн болон эргэлтийн бус өр төлбөрийн дэлгэрэнгүйг харна уу.


36

19. БУСДААС АВСАН ЗЭЭЛ Бусдаас авсан зээл нь дараах байдалтай байна:



дугаар сарын 31 Гадаадын банк болон санхүүгийн байгууллагаас авсан зээл: Монгол Улсын Засгийн Газрын баталгаатай: Хятадын Хөгжлийн Банк 290,141,377 332,624,731 Хамтарсан зээл - 505,476,984 ВТБ банк (632,846) (2,752,008) Баталгаагүй: Внешэкономбанк 118,985,798 56,360,587 Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Банк 91,949,167 52,530,798 Коммерцбанк 12,019,780 19,140,321 Каргилл олон улсын санхүүгийн байгууллага - 140,079,480 Бусдаас авсан нийт зээлийн дүн 512,463,276 1,103,460,893

Монгол Улсын Засгийн Газрын баталгаатай: Хятадын Хөгжлийн Банк. Банк нь Хятадын Хөгжлийн Банктай 2014 онд зээлийн гэрээ байгуулан нийт 162.0 сая ам.долларын санхүүжилтийг 8 жилийн хугацаатай, тогтмол хүүтэйгээр татан төвлөрүүлсэн. Уг зээлийг хурдны зам, дэд бүтэц, эрчим хүчний салбаруудыг санхүүжүүлэхэд зориулна. Зээлийн тогтмол хүүгийн түвшин 6 хувь байна.

Хамтарсан зээл. Банк нь 2014 онд 300.0 сая ам.долларын 3 болон 5 жилийн хугацаатай хөвөгч хүүтэй (Libor 6М+ашгийн түвшин), гурван удаагийн санхүүжилттэй хамтарсан зээлийн гэрээг байгуулсан ба тус санхүүжилтийг Кредит Суисс Ай Жи Банк удирдаж, хөрөнгө оруулагчаар Кредит Суисс Ай Жи, Хятадын Экспорт Импортын Банк, Сумитомо Мицүй Банк Корпораци (СМБК) болон БНХАУ-ын Экспорт Импортын Банк ажилласан. Энэхүү зээл нь 2018 оны 11 дүгээр сард дуусах хугацаанаасаа өмнө бүрэн төлөгдөж дууссан.

ВТБ Банк. Банк нь 2016 оны 4 дүгээр сард 36 сарын хугацаатай ОХУ-ын ВТБ банктай 300.0 сая хүртэлх ам.долларын зээлийн шугамын гэрээг ОХУ-аас газрын тосны бүтээгдэхүүн импортоор худалдан авахад шаардагдах гадаад валютын урсгалыг тэнцвэржүүлэх зорилгоор байгуулсан. Уг зээлийн шугам нь ам.долларын Libor 3М+5.75%-ийн хөвөгч хүүтэй байна. Уг гэрээний хүрээнд Банк эхний санхүүжилт болох 65.4 сая ам.долларыг 2016 оны 6 дугаар сард хүлээн авч, 2016 оны 12 дугаар сард бүрэн төлсөн. Зээлийн шугамын шимтгэлийг гэрээний хугацаанд буюу 36 сарын хугацаанд хорогдуулсан ба уг хугацаанд зээлийн шугамыг ашиглаагүй бөгөөд шимтгэлийг үргэлжлүүлэн хорогдуулж байгаа тул үлдэгдэл нь сөрөг утгатай байна.

Баталгаагүй:

Внешэкономбанк. Банк нь 2015 оны 6 дугаар сард Дулааны IV Цахилгаан Станц ТӨХК-ийн (ДЦС-4) өргөтгөлийн ажлыг санхүүжүүлэх зорилгоор ОХУ-ын төрийн өмчит “Хөгжил болон гадаад эдийн засгийн асуудал эрхэлсэн банк” (Внешэкономбанк)-аас 8 жилийн хугацаатай 20.0 сая ам.долларын зээлийг 6.04%-ийн тогтмол хүүтэйгээр татан төвлөрүүлсэн. 2017 оны 10 дугаар сард Банк нь ОХУ-аас хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмж авах зорилгоор тус банкнаас хоёр дахь санхүүжилт болох 9.9 сая ам.долларыг 5 жилийн хугацаатай татан төвлөрүүлсэн.

2018 оны 10 дугаар сард Банк нь хоёр талын хэлэлцээрээр дахин 4 зээлийн гэрээг тус бүрийн зээлийн хүү 6.04%, 1.05%, 5.19% болон 0.64%-аар 8 болон 5.5 жилийн хугацаатай Внешэкономбанк-тай байгуулсан. Эдгээр зээлүүдийн зорилго нь Дулааны IV Цахилгаан Станц ТӨХК-ийн (ДЦС-4) өргөтгөл болон хөдөө аж ахуйн тоног төхөөрөмж авахад шаардлагатай санхүүжилтийг дахин санхүүжүүлэх зорилготой.


37

19. БУСДААС АВСАН ЗЭЭЛ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Баталгаагүй (үргэлжлэл):

Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Банк. Банк нь 2015 онд Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Банктай дулааны цахилгааны станцын өргөтгөлийг санхүүжүүлэх, дахин барилгажуулалт болон барилгын үйлдвэрлэлтийг сайжруулах зорилгоор 7 жилийн хугацаатай 20.0 сая еврогийн 5.5%+6M хөвөгч хүүтэй зээлийн гэрээг байгуулсан. Банк нь ирээдүйн хүүгийн эрсдэл болон санхүүжилтийн өртгийг бууруулах зорилгоор 2018 оны 11 дүгээр сард уг зээлийг дуусах хугацаанаас нь өмнө бүрэн төлж дууссан.

Банк нь өөрийн татан төвлөрүүлсэн эх үүсвэрээс санхүүжүүлсэн төслүүдийг дахин санхүүжүүлэх зорилгоор Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Банкнаас дахин 7 жилийн хугацаатай 30.0 сая еврогийн эх үүсвэрийг 2018 оны 2 дугаар сард татан төвлөрүүлсэн.

Коммерцбанк. Банк нь барилгын бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг санхүүжүүлэх зорилгоор 13.1 сая еврогийн 5.5 жилийн хугацаатай зээлийн гэрээг Коммерцбанктай 2014 оны 4 дүгээр сарын 11-ний өдөр байгуулсан. Уг зээл нь 1.9%-ийн хөвөгч хүүтэй. Энэ санхүүжилт нь Коммерцбанктай хийсэн гэрээний нөхцөлийн дагуу тодорхой төсөлд зээл олгоход зарцуулагдана. Тодруулга 4-ийг харна уу. Холбогдох зээл нь харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаанд багтсан. Тодруулга 11-ийг харна уу.

Каргилл олон улсын санхүүгийн байгууллага. Банк нь 2016 онд АНУ-ын Каргилл олон улсын санхүүгийн үйлчилгээний байгууллагатай зээлийн гэрээ байгуулсан ба 2016 оны 4 дүгээр сард 75.0 сая ам.долларыг 2 жилийн хугацаатай, 9.5%-ийн тогтмол хүүтэйгээр татан төвлөрүүлсэн. Уг зээлийг 2018 онд бүрэн төлж дууссан.

Зээлийн шалгуур үзүүлэлтүүд. Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Банк болон Внешэкономбанктай байгуулсан зээлийн гэрээ нь Банкны санхүүгийн тайлан болон бусад мэдээлэлтэй холбоотой хэд хэдэн санхүүгийн шалгуур үзүүлэлтийг агуулсан байдаг ба эдгээрт дараах зүйлс орно:

• Олон улсын зээлжих зэрэглэл тогтоогч агентлагаас гаргасан зээлжих зэрэглэл, • Хөрөнгийн зохистой харьцаа, • Хөрвөх чадварын харьцаа, • Чанаргүй зээлийн харьцаа.

2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Олон Улсын Хөрөнгө Оруулалтын Банк болон Внешэкономбанктай байгуулсан зээлийн гэрээнүүдэд заагдсан чанаргүй зээлийн харьцааны үзүүлэлт хангагдаагүй байсан. Зээлийн гэрээний дагуу хангаагүй шалгуур үзүүлэлтийн түвшинд үндэслэн зээлдүүлэгчийн нэг нь одоогийн хүүгийн хувь хэмжээний 50 хувьтай тэнцэх хүүгийн торгуулийг тухайн зөрчил үүссэн өдрөөс эхлэн зөрчил арилах өдөр хүртэл ногдуулах, харин нөгөө зээлдүүлэгч нь зээлийн дефолт үүссэн гэж нэхэмжлэл гаргах эрхтэй.


38

19.1 САНХҮҮГИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНААС ҮҮССЭН ӨР ТӨЛБӨРИЙН ТОХИРУУЛГА Доорх хүснэгт нь Банкны санхүүгийн мөнгөн болон мөнгөн бус үйл ажиллагааны өөрчлөлтөөс үүссэн өр төлбөрийн тохируулгыг харуулж байна. Өнгөрсөн мөнгөн урсгал болон ирээдүйн мөнгөн урсгалын санхүүгийн үйл ажиллагаанаас үүсэх өр төлбөрийг Банкны тусдаа мөнгөн гүйлгээний тайланд тусгана. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн өр төлбөрийн хөдөлгөөнийг харуулав:


2018 оны 01 дүгээр

сарын 01-ний өдөр

Санхүүгийн мөнгөн гүйлгээ

Мөнгөн бус

гүйлгээ (ii)

Ханшийн зөрүү

Бусад өөрчлөлт (i)

2018 оны 12 дугаар

сарын 31-ний өдөр Орох урсгал Гарах урсгал

Өрийн бичиг 808,722,006 1,281,895,000 (100,098,241) - 111,865,000 19,283,471 2,121,667,236 Бусдаас авсан зээл 1,103,460,893 151,045,763 (766,553,057) - 31,516,535 (7,006,858) 512,463,276

2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн өр төлбөрийн хөдөлгөөнийг харуулав:


2017 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр

Санхүүгийн мөнгөн гүйлгээ Мөнгөн бус

гүйлгээ (ii)

Ханшийн зөрүү

Бусад өөрчлөлт (i)

2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр

Орох урсгал

Гарах урсгал

Засгийн газрын хадгаламж 13,225,315 68,000,000 (81,200,000) - - (25,315) -

Өрийн бичиг 2,254,883,385 - (770,450,000) (659,325,254) (3,952,147) (12,433,978) 808,722,006 Бусдаас авсан зээл 1,464,860,474 28,382,014 (364,813,291) - (25,680,467) 712,163 1,103,460,893

(i) Бусад өөрчлөлтүүд нь хуримтлагдсан хүүгийн хөдөлгөөн болно. (ii) Мөнгөн бус гүйлгээ нь хөрөнгө оруулалт болон бусад хөрөнгийн дүнгээр Засгийн Газар руу шилжүүлсэн

дүн орно. 20. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ Холбоотой талууд болон холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээг НББОУС 24 “Холбоотой талуудын тодруулга” стандартад заасны дагуу үнэлдэг. Тодруулга 1-д дурдсанаар Банкыг Монгол Улсын Засгийн Газар 100% эзэмшдэг бөгөөд үндсэн үйл ажиллагаа нь Монгол Улс дахь төслүүдийг санхүүжүүлэх явдал юм. Тиймээс Банк нь Монгол Улсын Засгийн Газрын эзэмшлийн үр дүнд холбоотой талуудтай ажил гүйлгээнүүдийг хийдэг. НББОУС 24 “Холбоотой талуудын тодруулга”-ын дагуу Банкны бусад холбоотой талуудад Монгол Улсын Засгийн Газар хяналттай, хамтарсан хяналттай болон мэдэгдэхүйц нөлөө бүхий төрийн өмчийн компаниуд болон бусад байгууллагууд багтдаг. Үйл ажиллагааны онцлогоос хамаараад Банк нь Монгол Улсын Засгийн Газар болон бусад холбоотой талуудтай материаллаг хэмжээний ажил гүйлгээнүүдийг хийдэг бөгөөд үүнд Монгол Улсын Засгийн Газрын гаргасан баталгаа хамаарна. Банкны үйл ажиллагааны орчны мэдээллийг Тодруулга 1-д толилуулсан. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын эрсдэлийн сангийн түвшинг тодорхойлох удирдлагын үнэлэмжийг Тодруулга 4-өөс харна уу. Холбоотой талуудын ажил гүйлгээний талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг доор нэгтгэв. Холбоотой талуудад хамаарах хөрөнгө болон ажил гүйлгээ

Банк дараах холбоотой талуудтай хийсэн гүйлгээнүүд болон үлдэгдлийг тодруулсан:

1. Монгол Улсын Засгийн Газар (ЗГ-аас удирдлагыг томилдог Сангийн Яам болон бусад яамдууд багтана),


39

20. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

2. Монгол Улсын Засгийн Газрын хяналттай аж ахуйн нэгжүүд, үүнд төрийн байгууллагууд багтана (жишээ нь корпорацийн аж ахуйн нэгжүүд), дотоодын арилжааны банк (Төрийн Банк), Төв Банк буюу зохицуулагч байгууллага Монголбанк; эдгээр аж ахуйн нэгжүүд нь Банктай нэгдсэн хяналтанд байдаг аж ахуйн нэгжүүд юм.

3. Бусад холбоотой талууд, Монголын Ипотекийн Корпораци ХХК (МИК, Монгол Улсын Засгийн Газар их хэмжээний нөлөө үзүүлдэг байгууллага). Банкны МИК-тэй холбоотой дансны үлдэгдэл нь бодит үнэ цэнээр хэмжигдсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас юм.

Банкны холбоотой талуудын эзэмшиж буй хөрөнгө болон өр төлбөр (зээл ба урьдчилгаа багтаагүй), тэдгээртэй хийсэн ажил гүйлгээний шинжилгээг дор толилуулав:

2018 оны 12 дугаар сарын

31-ний өдөр





31-ний өдөр





Санхүүгийн байдлын

тайлан Дэлгэрэнгүй

орлогын тайлан


тайлан Дэлгэрэнгүй

орлогын тайлан Монголбанкинд байршуулсан харилцах (Тодруулга 6) 1,870,318 - 21,620,293 - Төрийн банкинд байршуулсан харилцах (Тодруулга 6)

1,717,765 1,012,377

6,138,688 656,674

Төрийн банкинд байршуулсан хугацаатай мөнгөн хадгаламж (Тодруулга 7) - 3,582,529 98,473,562 3,829,915 Ажилтнуудын тэтгэмжид зориулсан Төрийн банк дахь харилцах данс 850,000 37,018 850,000 33,500 Төрийн банк дахь урвуу репо (Тодруулга 6) 149,729,256 6,023,722 - - Монголбанктай хийсэн гэрээгээрх үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрийн авлага 70,916,562 70,916,562 - - Засгийн газрын богино хугацаат хөрөнгө оруулалт - - - 34,746,661 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө (Тодруулга 9)-ЗГ-ын үнэт цаас 63,382,078 1,785,553 - - Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө (Тодруулга 9) -МИК Холдинг ХК 45,458,836 9,939,305 32,206,430 1,453,450 Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт (Тодруулга 10)-Монголбанкны үнэт цаас 28,394,756 21,024,632 - - Охин компаниудад оруулсан хөрөнгө оруулалт (Тодруулга 12) 24,961,047 - 24,961,047 - Улсын байгууллагуудын харилцах данс (Тодруулга 15) (7,394,716) - (11,117,426) - Охин компанийн харилцах данс (Тодруулга 15) (69,643) - (4,854) - Төрийн банкны хугацаатай хадгаламж (Тодруулга 17) - (716,266) (34,404,800) - Дотоодын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг- Монголбанк (Тодруулга 18) (60,637,808) (2,400,000) - - Дотоодын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг- Төрийн банк (Тодруулга 18) (7,760,816) (308,640) (7,760,816) (308,640)

Өр төлбөр болон зардлын дансуудыг хаалтанд харуулав.


40

20. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Холбоотой талуудад олгосон зээл ба урьдчилгаа Банкны холбоотой талуудад олгосон зээл ба урьдчилгааны дэлгэрэнгүй дараах байдалтай байна. Яамдаас бусад, доор харуулсан бүх байгууллагууд нь Банктэй нэгдсэн нэг хяналтанд байдаг төрийн өмчит байгууллагууд юм.


сарын 31-ний өдөр


сарын 31-ний өдрөөр

дуусгавар болсон



31-ний өдөр


сарын 31-ний өдрөөр

дуусгавар болсон




тайлан

Дэлгэрэнгүй орлогын

тайлан


тайлан

Дэлгэрэнгүй орлогын

тайлан Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх: - - - 58,568 - Яамдууд - - - 58,568 Байгууллагаас эргэн төлөгдөх: 800,871,211 51,985,076 1,051,201,440 82,867,324 - Төрийн орон сууцны корпораци 277,832,323 18,948,149 285,327,207 20,754,930 - Эрдэнэс Монгол ХХК 172,889,685 10,338,086 172,889,685 10,338,086 - “ДЦС-4” ТӨХК 64,816,130 1,726,032 15,897,866 1,229,086 - “Ди Би Эм Лизинг” ХХК 56,696,550 1,994,674 30,384,031 548,838 - Төрийн Банк 55,640,666 3,852,617 70,753,312 4,689,376 - Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр ТӨХХК 55,224,218 2,068,421 - -

- Таван толгойн цахилгаан станц 39,911,009 2,274,532 36,652,342 2,244,511 - Эгийн голын цахилгаан станц 31,313,816 2,460,539 24,457,397 1,378,306 - Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан 24,436,857 2,025,009 49,007,526 3,966,277

- МИАТ ХК 22,109,957 1,460,985 24,960,997 1,808,557 - Эрдэнэс Таван Толгой ХК - 4,596,307 336,817,197 35,469,659 - Багануур ХК - 239,725 4,053,880 433,875 - Монголын Геологийн Төв Лаборатори ТӨҮГ - - - 5,823

Холбоотой талуудад олгосон нийт зээл ба урьдчилгаа 800,871,211 51,985,076 1,051,201,440 82,925,892

2017 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх удирдлага (Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн гишүүд болон гүйцэтгэх удирдлагын баг)-ын цалин хөлс ба урамшуулалд 642 сая төгрөг ба 621 сая төгрөгийг тус тус олгосон.


41

20. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДЫН АЖИЛ ГҮЙЛГЭЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хүлээн авсан баталгаа Монгол Улсын Засгийн Газраас Банкны төрөл бүрийн өр төлбөрүүдэд батлан даалт гаргадаг. Тодруулга 11-ээс харна уу. Монгол Улсын Засгийн Газрын батлан даалттай олон улсын санхүүгийн байгууллагаас авсан зээл болон гаргасан өрийн бичгийн 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх үлдэгдэл 946,145,640 мянган төгрөг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх үлдэгдэл 1,408,708,889 мянган төгрөг) байна. Дэлгэрэнгүйг Тодруулга 18 болон 19-аас харна уу. Зээлийн үүрэг хүлээлт 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Банкны холбоотой талуудын өмнө хүлээсэн зээлийн үүрэг 212,302 сая төгрөг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр байхгүй) байна. 21. ХУВЬ НИЙЛҮҮЛСЭН ХӨРӨНГӨ Банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгө нь Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хуульд зааснаар Монгол Улсын Засгийн Газраас оруулсан хувь оролцооноос бүрдэнэ. Банкны эрх бүхий хувьцаа нь дор тодруулсан хувь нийлүүлсэн хөрөнгөтэй тэнцүү юм.



дугаар сарын 31 Батлагдсан: Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 1,216,300,341 1,216,300,341

Төлөгдсөн: 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөр 1,216,300,341 1,095,793,182 Тайлант хугацаанд нэмэгдсэн - 120,507,159

Нийт хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 1,216,300,341 1,216,300,341

Банк нь 2017 оны 3 дугаар сард нийт 1,346,543 сая төгрөгийн дансны үнэ бүхий Засгийн Газрын өрийн бичгийг нэрлэсэн дүн, хуримтлагдсан хүү болон бусад хөрөнгийн хамт нийт 1,467,050 сая төгрөгийн дансны үнэ бүхий Засгийн Газрын баталгаатай Банкны өрийн бичгийг төлбөрт шилжүүлсэн. Уг тооцооноос үүссэн зөрүү төлбөрийг хувь нийлүүлэгчээс оруулсан хөрөнгө оруулалт гэж үзэн, хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг нэмэгдүүлсэн.


42

22. ХҮҮГИЙН ОРЛОГО


2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний

өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жил

2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр

дуусгавар болсон тайлант жил

Зээл ба урьдчилгаа 192,866,838 202,031,348 Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 53,050,795 47,189,697 Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт 21,024,632 - Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 1,785,553 34,746,661 Засгийн газарт байршуулсан хөрөнгө - 880,541 Нийт хүүгийн орлого 268,727,818 284,848,247

23. ХҮҮГИЙН ЗАРДАЛ




2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр

дуусгавар болсон тайлант жил

Гадаадын банк, санхүүгийн байгууллагаас авсан зээл 62,652,624 92,134,203 Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө 39,332,468 23,514,293 Японы хөрөнгийн зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 21,172,772 19,486,002 Олон улсын зах зээлд гаргасан 2023 онд дуусгавар болох, 7.25% хүүтэй өрийн бичиг 18,562,887 17,184,756 Дотоодын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 8,640,753 9,337,016 Монгол Улсын Засгийн Газраас байршуулсан хөрөнгө - 6,044,411 Нийт хүүгийн зардал 150,361,504 167,700,681

24. ГАДААД ВАЛЮТЫН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН ГАРЗ, ЦЭВЭР Ашиг, алдагдлын тайланд тусгасан гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн зөрүү дараах байдалтай байна.






Гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжсэн алдагдал, цэвэр 29,184,652 5,479,859 Гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй алдагдал, цэвэр 30,824,800 20,672,908 Ханшийн тэгшитгэлийн гарз, цэвэр 60,009,452 26,152,767


43

24. ГАДААД ВАЛЮТЫН ХАНШИЙН ТЭГШИТГЭЛИЙН ГАРЗ, ЦЭВЭР (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Банк нь гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн хөрөнгө болон өр төлбөрийн эзэмшдэг ба эдгээр нь монгол төгрөгийн эсрэг гадаад валютын ханшийн хэлбэлзэлд өртдөг. Банк нь зах зээлийн эрсдэлийг бууруулахын тулд хосолсон стратегүүдийг хэрэгжүүлдэг. 25. УДИРДЛАГЫН БОЛОН БУСАД ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ Банкны удирдлагын болон үйл ажиллагааны бусад зардал дараах байдалтай байна.


Тод-руулга


өдрөөр дуусгавар болсон тайлант

жил


ний өдрөөр дуусгавар

болсон тайлант жил

Цалин хөлс, тэтгэмж 6,295,339 5,689,663 Мэргэжлийн үйлчилгээ 2,306,620 1,216,958 Элэгдэл, хорогдол 14 1,161,683 1,097,694 Зар сурталчилгаа 697,956 586,407 Торгуулийн зардал 658,536 - Албан томилолт 606,495 259,934 Зээлтэй холбоотой зардал 403,470 - Бусад татварын зардал 275,981 275,981 Харилцаа холбоо бичиг хэрэг 255,221 228,696 Ашиглалт, засвар үйлчилгээ, харуул хамгаалалт 220,845 208,445 Сургалтын зардал 201,210 155,812 Мэдээлэл технологи, програм хангамжийн зардал 196,426 184,816 Шатахуун болон тээврийн зардал 94,573 91,771 Даатгалын зардал 14,938 15,607 Түрээсийн зардал 4,078 4,450 Данснаас хассан үндсэн хөрөнгө - 58 Бусад 19,869 263,571

Үйл ажиллагааны нийт зардал 13,413,240 10,279,863

Цалин хөлс, тэтгэмжийн зардалд улсын тэтгэврийн сангийн 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилд 540,209 мянган төгрөг (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилд 445,033 мянган төгрөг) орсон байна.


44

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР Банк орлогын албан татварын зардлыг санхүүгийн тайлангийн зорилгоор тайлагнасан нийт орлогыг орлогын албан татварын тайлагналын дагуу татвар ногдохгүй орлого болон татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлаар тохируулга хийж, тооцож бүртгэдэг. Банк нь Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжийн дагуу 3 тэрбум төгрөг хүртэлх татвар ногдох орлогоос 10 хувийн, 3 тэрбумаас илүү гарсан дүнгээс 25 хувийн орлогын албан татвар төлнө. Ашиг, алдагдал болон бусад орлогын дэлгэрэнгүй тусгагдсан үргэлжилж буй үйл ажиллагааны орлогын албан татварын зардлыг дор үзүүлэв:



сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар




болсон тайлант жил Тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал - 145,345 Хойшлогдсон татварын зардал 14,141,616 58,012,053 Өмнөх үеийн орлогын татварын зардал - 1,997,830

Тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал 14,141,616 60,155,228

Тооцоолсон болон бодит татварын зардлын тохируулгыг доорх хүснэгтэд харуулав:








Татварын өмнөх ашиг 16,848,771 60,918,802 Хуульд заасан хувиар тооцсон татварын зардал 4,212,193 15,229,701 Татвар ногдохгүй орлого, татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлын татварын нөлөө: - Бага хувиар татвар ногдуулах орлогын нөлөө (450,000) (450,000) - Татварын зорилгоор хасагдахгүй зардал 998,395 508,607 - Татвараас чөлөөлөгдөх орлого (448,422) (8,058,884) - Хойшлогдсон татварын хөрөнгө хүлээн

зөвшөөрөөгүй тайлант жилийн алдагдал 9,829,450

50,927,974 - Өмнөх оны татварын тохируулга - 1,997,830 Тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал 14,141,616 60,155,228

СТОУС болон Монгол Улсад үйлчилж буй татварын хуулийн ялгаатай байдал, санхүүгийн тайлагналын зорилгоорх хөрөнгө болон өр төлбөрийн дансны үнэ нь татварын зорилгоорх тайлагналын дүнгээс өөр байх тохиолдол гардаг бөгөөд үүнээс шалтгаалан түр зөрүү үүсдэг. Хасагдах болон татвар ногдох түр зөрүү нь гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханшийн тэгшитгэлийн зөрүүнээс үүсдэг ба мөн биет бус хөрөнгийн хувьд татварын алба болон Банкны хорогдуулалтын хувийн ялгаатай байдал, борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаасны дахин үнэлгээ, хэвийн зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сангаас шалтгаалан хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрдөг (Тодруулга 4).


45

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжийн дагуу 3 тэрбум төгрөг хүртэлх татвар ногдох орлогоос 10 хувийн, 3 тэрбумаас илүү гарсан дүнгээс 25 хувийн орлогын албан татвар төлнө. Монгол Улсын Засгийн Газар зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээс хойш бизнес болон арилжааны дэд бүтцийг шинэчилсээр байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор бизнесийн үйл ажиллагаанд нөлөө үзүүлэхүйц хууль тогтоомж, дүрэм журмууд хурдацтай өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байна. Эдгээр өөрчлөлтүүд нь зарим тохиолдолд хуулийн хангалтгүй боловсруулалт, маргаантай тайлбар болон татварын албадын ялгаатай хэрэглээ зэргээс хамаарч бий болдог. Ялангуяа, татварыг хуулийн дагуу торгууль, алданги ногдуулах эрх бүхий олон тооны байгууллагууд хянаж шалгадаг. Банк нь татварын хууль тогтоомжийн талаарх өөрсдийн ойлголт болон тайлант жилийн эцэс дэх санхүүгийн үр дүнд үндэслэн татварын өр төлбөрийг зохистойгоор тооцоолж илэрхийлсэн гэж үзэж байгаа боловч дээрх нөхцөл нь Банкт татварын эрсдэлийг үүсгэж болзошгүй ба энэхүү эрсдэлийг тоо хэмжээгээр илэрхийлэх боломжгүй байна. Хойшлогдсон татварын хөрөнгө болон өр төлбөрийн үлдэгдэл 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дараах байдалтай байна:



сарын 01

Ашиг, эсвэл алдагдалд

хүлээн зөвшөөрсөн

дүн

Бусад дэлгэрэнгүй

орлогод хаасан


сарын 31

Хойшлогдсон татварын (өр төлбөр)/ хөрөнгөнд хамаарах: Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж (78,868) (3,530,932) - (3,609,800) Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - (20,244,737) - (20,244,737) Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт (4,043,488) (430,965) (3,313,102) (7,787,555) Зээл ба урьдчилгаа (81,042,400) (3,220,435) - (84,262,835) Хэвийн зээлд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын сан 8,351,495 (414,437) - 7,937,058 Биет бус хөрөнгө (76,861) 170,549 - 93,688 Бусад хөрөнгө (1,113) (468) - (1,581) Харилцах данс 723,094 (581,573) - 141,521 Бусад өр төлбөр (436) 473,443 - 473,007 Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө 951,341 6,490,225 - 7,441,566 Өрийн бичиг 39,750,000 27,966,250 - 67,716,250 Бусдаас авсан зээл 60,260,506 (35,557,472) - 24,703,034 Татвар ногдох алдагдал 33,658,390 14,738,936 - 48,397,326 Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 58,451,660 (14,141,616) (3,313,102) 40,996,942

Хойшлогдсон татварын хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрөөгүй хасагдах түр зөрүүг дор харуулав:



дугаар сарын 31 Шилжүүлэн тооцох татварын алдагдал 141,799,913 102,482,113

Хасагдсан хойшлогдсон татварын хөрөнгө 141,799,913 102,482,113


46

26. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАР (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) 2018 онд Банк нь 96,473 сая төгрөг (2017 онд 542,658 сая төгрөг)-ийн татварын алдагдал хүлээсэн. Удирдлага 2018 онд уг алдагдлын 39,318 сая төгрөгийг нөхөн авах нь тодорхой бус буюу уг дүнг бүрэн нөхөх татварын орлого орж ирэх магадлал бага гэж үзсэн. Хойшлогдсон татварын хөрөнгө болон өр төлбөрийн үлдэгдэл 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дараах байдалтай байна:



сарын 01

Ашиг, эсвэл алдагдалд

хүлээн зөвшөөрсөн

дүн

Бусад дэлгэрэнгүй

орлогод хаасан


сарын 31 Хойшлогдсон татварын (өр төлбөр)/ хөрөнгөнд хамаарах:

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж (3,920,484) 3,841,616 - (78,868) Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт (5,391,843) - 1,348,355 (4,043,488) Зээл ба урьдчилгаа (126,454,848) 45,412,448 - (81,042,400) Хэвийн зээлд байгуулсан үнэ цэнийн бууралтын сан 7,704,784 646,711 - 8,351,495 Биет бус хөрөнгө (97,823) 20,962 - (76,861) Бусад хөрөнгө - (1,113) - (1,113) Харилцах данс 1,571,790 (848,696) - 723,094 Бусад өр төлбөр 59,298 (59,734) - (436) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө 1,695,808 (744,467) - 951,341 Өрийн бичиг 153,849,253 (114,099,253) - 39,750,000 Бусдаас авсан зээл 86,099,423 (25,838,917) - 60,260,506 Татвар ногдох алдагдал - 33,658,390 - 33,658,390

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 115,115,358 (58,012,053) 1,348,355 58,451,660

Бусад дэлгэрэнгүй орлого дахь хойшлогдсон татварын нөлөө дараах байдалтай байна:




Татварын өмнөх дүн

Хойшлогдсон татварын

зардал Цэвэр дүн Татварын

өмнөх дүн

Хойшлогдсон татварын

буцаалт Цэвэр дүн

Борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас: - Тайлант

хугацаанд хүлээсэн (гарз)/ олз 11,424,508 (3,312,102) 8,111,406 (5,393,421) 1,348,355 (4,045,066)

Бусад дэлгэрэнгүй орлого 11,424,508 (3,312,102) 8,111,406 (5,393,421) 1,348,355 (4,045,066)


47

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА Танилцуулга ба Ерөнхий тойм Банк нь үйл ажиллагаандаа учирч буй эрсдэлүүдийг дараах ерөнхий төрлүүдээр ангилдаг. Үүнд:

• Зээлийн эрсдэл • Зах зээлийн эрсдэл • Хөрвөх чадварын эрсдэл

Энэхүү тодруулгад дурдсан Банкны эрсдэлүүдийн талаар мэдээлэл болон Банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого, журам ба эрсдэлийг хэрхэн үнэлж, удирдах ба хянах үйл ажиллагааг тусгасан болно. Эрсдэлийн удирдлагын бодлого Банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого нь Банкны эрсдэлийг тодорхойлох аргачлалыг тогтмол сайжруулах, эрсдэлийн удирдлагын үр ашигтай системийг бий болгож, хэрэгжүүлэх замаар Банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлүүдийг тодорхойлж, үнэлж, урьдчилан сэргийлж, бууруулж, зохистой удирдахад чиглэнэ. Эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоо Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл нь Банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого, стратегийг тодорхойлж, түүний хэрэгжилтийг хангах үйл ажиллагааны хязгаарлалт, зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг баталж эрсдэлийн удирдлагын үр дүнтэй хяналтын тогтолцоог бүрдүүлэн, тогтмол хяналт тавих үүрэгтэй. Гүйцэтгэх Удирдлага нь Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлөөс тогтоосон эрсдэлийн удирдлагын бодлого, стратегийн хэрэгжилтийг хангах, холбогдох эрх зүйн баримт бичгийн хүрээнд эрсдэлийн хязгаарлалт, зохистой харьцааны үзүүлэлтүүдийг хангаж ажиллах, эрсдэлийн удирдлагын үр дүнтэй тогтолцоог бүрдүүлэх үүрэгтэй. Эрсдэлийн Үнэлгээ, Удирдлагын Газар нь Дотоод аудитын алба, Хяналт шалгалт, хянан нийцүүлэх хэлтсүүдийн хамтаар банкинд учирч болзошгүй санхүүгийн болон санхүүгийн бус эрсдэлүүдийг тодорхойлох, үнэлэх, тайлагнах, эрсдэлийг бууруулах арга хэрэгслүүдийг тодорхойлж холбогдох арга хэмжээг авах замаар банкны өдөр тутмын эрсдэлийн удирдлагыг хэрэгжүүлдэг ба эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны явцын болон эрх зүйн хэрэгжилтийг хянан нийцүүлэх үүрэгтэй. Зээлийн, зах зээлийн, хөрвөх чадварын болон үйл ажиллагааны эрсдэлийг анхан шатны болон багцын төвшинд Зээлийн Удирдлагын Хороо, Актив Пассив, Хөрөнгийн Удирдлагын Хороо, Эрсдэлийн Удирдлагын Хороод хэлэлцэж, хянаж ажилладаг. Дээрх гурван хороодоос гадна Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны Захирлуудын Зөвлөл нь гүйцэтгэх удирдлагын өдөр тутмын үйл ажиллагааны уялдааг ханган, үндэслэлтэй санал, дүгнэлт, зөвлөмж гаргах замаар Гүйцэтгэх Захирлыг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх чиг үүрэгтэй. Зээлийн Удирдлагын Хороо нь ирээдүйн төсөл түүний үйл ажиллагааны санхүүжилтийг зохион байгуулах, зээлдэгч-зээлдүүлэгчийн харилцааг тогтоосон стандарт, зарчмуудыг хэрэгжүүлэх, санхүүжилтийн горимд учирч болзошгүй эрсдэлийг багасгах явдлыг хангах үүрэгтэй. Мөн Зээлийн Удирдлагын Хороо нь Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлөөс баталсан журмын дагуу Гүйцэтгэх Удирдлагад санхүүжилтийн шийдвэр гаргалтад мэргэжлийн талаас санал бодлоо илэрхийлж, зөвлөмж өгөх үүрэгтэй. Зээлийн эрсдэлийн удирдлага болон зээлийн багцын хязгаарлалт, түүнд тогтоосон бодлого, журмууд нь Зээлийн Удирдлагын Хороогоор хянагддаг.Зээлийн Удирдлагын Хороо нь зээлийн эрсдэлийг хянаж, үнэлэх, зээлийн бүтээгдэхүүнийг барьцаалах, удирдамжийг хянах, мөрдүүлэх зорилгоор байгуулагдсан. Түүнчлэн, журмын дагуу Зээлийн Удирдлагын Хороо нь зээл олгох, батлах, зээл олгох нөхцөлийг өөрчлөх, зээлийн гэрээг удирдах, зээлийн багцын үр ашигт байдлыг зохицуулна.


48

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Актив Пассив, Хөрөнгийн Удирдлагын Хороо (АПХУХ) нь хөрөнгө удирдлагын үйл ажиллагааг зохицуулах, актив, пассивын бодлогод нэмэлт өөрчлөлт оруулах, хянах, түүнд санал оруулах зорилгоор байгуулагдсан. АПХУХ нь Хөгжлийн банкны шинэчлэгдсэн хуулийн шаардлагад нийцүүлэн богино болон урт хугацааны хөрөнгийн хөрвөх чадварыг удирдах, цэвэр хүүгийн ашгийг хамгийн их байлгахаар балансын актив пассивын бүтцийг тодорхойлох үүрэгтэй. Мөн өдөр тутмын төлбөрийн чадварын зөрүүг хянах, стресс тест хийх, актив, пассив хөрөнгийн зохистой бүтцийг сар бүр тодорхойлж, шаардлагатай тохиолдолд тухай бүр өөрчлөлт оруулах санал өгөх үүрэгтэй. АПХУХ-ны хурлыг сард нэг удаа тухайн улирал дуусахаас арван хоногийн өмнө санхүүгийн үйл ажиллагааг үнэлэх, Банкны улирлын тайлан болон хөндлөнгийн аудитын байгууллагаас баталгаажуулах аудитын тайланг хэлэлцэх зорилгоор хуралдана. Хөрвөх чадварын эрсдэлийн удирдлага нь АПХУХ болон Актив Пассив, Хөрөнгө Удирдлагын газарт төвлөрөх бөгөөд хөрвөх чадварын зөрүүг хянаж, стресс тест хийн хөрвөх чадварын шинжилгээний тайланг тогтмол явуулдаг. Эрсдэлийн Удирдлагын Хороо нь Банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлогын зорилго зорилтыг хэрэгжүүлэх үүднээс банкны зээл, хөрвөх чадвар, зах зээл болон үйл ажиллагааны эрсдэлийн түвшин, түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлийг тодорхойлж, урьдчилан сэргийлэх, бууруулах арга замуудыг тодорхойлон, хууль, журмын дагуу тогтоосон эрсдэлийн хэм хэмжээ, зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийн хэрэгжилтийг хангахад чиглэн ажилладаг. Эрсдэлийн Удирдлагын Хороо нь дараах асуудлуудыг хэлэлцэн дүгнэлт гаргах үүрэгтэй. Үүнд:

- Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хууль, холбогдох журамд тусгагдсан зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүд, эрсдэлийн хүлээн зөвшөөрөх хязгаарлалтуудын хэрэгжилтийг хянах, холбогдох журамд өөрчлөлт оруулах саналыг хэлэлцэх;

- Банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлийг бууруулах зорилгын хүрээнд банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг тогтоох, шинэчлэх, тэдгээрийн хэрэгжилтийн тайлан мэдээг хэлэлцэх;

- Банкны бизнес төлөвлөгөө, түүний зорилго зорилтын хэрэгжилтийн хүрээнд эрсдэлийн аппетит, Банкны хүлээн зөвшөөрөх алдагдлын хэмжээг тодорхойлох;

- Банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагаанд дагаж мөрдөх холбогдох журам, заавар, аргачлалыг хэлэлцэх;

- Банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлийг тодорхойлж үнэлэн, эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээ, стратегийг хэлэлцэх;

- Банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийн төвшний үнэлгээ дүгнэлтийг гаргах, эрсдэлийн удирдлагын зүй зохистой тогтолцоог бүрдүүлэх арга хэмжээний талаар хэлэлцэх;

- Эрсдэлийн хэмжээний хязгаарлалтыг шинээр тогтоох, өөрчлөх, холбогдох арга аргачлалыг батлах, гүйцэтгэлийг дүгнэх;

- Засгийн Газар, Монголбанк, хөндлөнгийн аудит болон Банкны дотоод хяналтын нэгжүүдийн хяналт шалгалтын дүгнэлт, зөвлөмжийг хэлэлцэх;

- Банкны бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрсдэлийн төвшин, эрсдэлийг хаах үйл ажиллагааны зардал, ашгийн тооцоолол, нэвтрүүлэх явцад гарах эрсдэл, хяналт, зохион байгуулалттай холбоотой асуудлыг хэлэлцэх;

- Банкны бүртгэл тайлагналын эрсдэл, мэдээллийн технологи, системийн аюулгүй тогтвортой үйл ажиллагаа, мэдээ мэдээллийн нууцлал, зүй зохистой хүрэлцээг хангах талаар хэлэлцэх;

- Банкны ажлын байрны аюулгүй байдал, харуул хамгаалалт, Банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй гадаад орчны нөлөөллийн эрсдэлийг бууруулах, онцгой нөхцөл байдлын үед хяналт тавих, даван туулах нөхцөл бололцоог хэрхэн хангаж байгаа эсэхийг хэлэлцэх;

- Банкны санхүүгийн онцгой байдлын үед ажиллах төлөвлөгөө, зааврыг жил тутам хянаж, гадаад дотоод нөлөөллийн үнэлгээний дагуу шаардлагатай өөрчлөлтийг оруулах талаар хэлэлцэх;

- Банкны журам, заавраар зохицуулагдаагүй бусад үйл ажиллагааны эрсдэл, эрүүгийн гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл гарах нөхцөл, терроризм мөнгө угаалтын эсрэг үйл ажиллагааны хяналт, ажиллах хүчний тогтвортой байдал талаар хэлэлцэх;

- Эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны хүрээнд авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ, холбогдох шийдвэрүүд тэдгээрийн хэрэгжилт, үр дүн болон цаашид баримтлах чиглэл, төлөвлөгөөний талаар санал боловсруулах;


49

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)

- Хорооны хурлын үйл ажиллагааны үр дүн, дүгнэлтийн биелэлтийг улирал тутам хянах; - Эрсдэлийн удирдлагатай холбоотой бусад асуудлын талаар хэлэлцэх.

Зээлийн эрсдэл Зээлийн эрсдэл нь зээлдэгч болон бусад харилцагчид Банкны өмнө гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэхгүй байх, барьцаа баталгааны хөрөнгө нь гэрээний үүргийн гүйцэтгэлийг үл хангах эрсдэл юм. Банкны төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх үйл ажиллагааг чиглүүлэн зохион байгуулах, санхүүжилтийн багцын чанарын болон төвлөрлийн хязгаарлалт, зээлийн үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг ханган ажиллах, санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын учирч болзошгүй эрсдэлийг удирдах, өдөр тутмын зээл санхүүжилтийн үйл ажиллагааны үндсэн чиг үүргийг Зээлийн Удирдлагын Хороо хариуцдаг. Тайлант хугацаанд Банк зээлийн бодлого, Зээлийн Удирдлагын Хорооны ажиллах болон зээлийн үйл ажиллагааны журмуудыг шинэчлэн батлуулж мөрдөн ажиллаж байна. Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хууль болон Банкны дүрмийн дагуу Гүйцэтгэх Захирал нь Банкны өөрийн хөрөнгийн 0.6%-иас доош үнийн дүнтэй төсөл, хөтөлбөр санхүүжүүлэх, баталгаа, батлан даалт гаргахтай холбоотой шийдвэрийг гаргадаг бөгөөд өөрийн хөрөнгийн 0.6%-иас дээш үнийн дүнтэй төсөл, хөтөлбөр санхүүжүүлэх, баталгаа, батлан даалт гаргахтай холбоотой шийдвэрийг ТУЗ-өөс гаргуулан ажилладаг. Мөн Банкны Гүйцэтгэх Захирал нь Банкны гүйцэтгэх удирдлагыг хэрэгжүүлэгчийн хувьд төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилт, санхүүжилтийн нөхцөл өөрчлөх, санхүүжилтийн үүргийн гүйцэтгэлийг хангуулах талаар шийдвэр гаргахдаа мэргэжлийн хороо буюу Зээлийн Удирдлагын Хорооны дүгнэлтэд үндэслэдэг. Банк нь 2017 онд батлагдсан хуулийн шинэчилсэн найруулгын дагуу банкны зээл санхүүжилтийн үйл ажиллагааны стратеги чиглэл, санхүүжилтийн тэргүүлэх салбар, төсөл хөтөлбөрт тавигдах шаардлагыг тогтоож, улс орны стратегийн өндөр ач холбогдол бүхий эдийн засаг, санхүүгийн үр ашигтай төслүүдийг санхүүжүүлэх шийдвэрийг гарган ажиллаж байна. Мөн Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хуулийн 8.2 дугаар заалтад “Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлэх, баталгаа, батлан даалт гаргах нийт санхүүжилтийн дүнгийн 60-аас доошгүй хувийг экспортыг дэмжсэн төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд зарцуулна” гэж тусгасан бөгөөд энэ заалтын хэрэгжүүлэх хугацааг Банкны зээлийн удирдлагын бодлогод 2017 оны 4 дүгээр сараас гэж тусгасан байна. Банк одооноос энэ заалтын хэрэгжилтэд анхаарч, холбогдох тайлан мэдээг гаргаж, хязгаарлалтыг хянан ажиллаж байна. Монголбанкны “Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам”-ын хүрээнд Банкны том зээлдэгчийг тодорхойлж, зээлдэгч болон түүнд холбогдох этгээдүүдийн зээл, зээлтэй адилтгах актив, баталгаа, батлан даалтын нийт санхүүжилтийн багцад эзлэх хувь хэмжээний зохистой харьцааг мөрдөн ажиллаж байна. Эрсдэлийн үйл ажиллагааны чиг үүргийн хүрээнд үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг тогтоох, түүнд хяналт тавин шинэчлэх мөн зээлийн эрсдэлийн аппетитыг тодорхойлон үйл ажиллагааны зохистой харьцааг хянадаг. Хяналтын үйл ажиллагаа болон загварт хяналт тавихаас гадна шаардлагатай заавар, зөвлөмжийг тогтмол хүргүүлэн ажилладаг. Зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцохдоо үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөрийн хугацаа хэтэрсэн эсвэл оролцогч талын мөнгөн гүйлгээнд мэдэгдэхүйц хүндрэл учирсан, зээлжих чадварын үнэлгээ буурсан, гэрээний үндсэн нөхцөлийг зөрчсөн эсэхийг голлон анхаардаг. Үнэ цэнэ бууралтын хувь хэмжээгээр зээлийг хугацаа хэтрээгүй; үнэ цэнийн бууралтад ороогүй; хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй; үнэ цэнэ буурсан гэсэн гурван бүлэгт ангилдаг байна.


50

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл) Банк нь Монголбанкнаас баталсан “Хөгжлийн Банкны Активыг ангилах, эрсдэлийн сан байгуулж, зарцуулах журам”-ын дагуу зээлийг ангилж зээлийн чанарыг хянадаг бөгөөд зээлийн үнэ цэнийн бууралтын хувь хэмжээгээр зээлийг дээр дурдсан 3 ангиллаар хөрвүүлэн ангилдаг. Дэлгэрэнгүйг Тодруулга 11-д тусгасан болно.

Балансын гадуурх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хувьд Банк нь шийдвэр гаргах, хязгаарлалт тогтоох, байнгын хяналт тавих зэргээр балансын санхүүгийн хэрэгсэлтэй нэгэн адил зохицуулалтыг баримталдаг. Барьцаа хөрөнгийн эрсдэл Төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэгчийн төлбөрийн чадвар, төслийн санхүүгийн үр ашгийн судалгаа шинжилгээнээс гадна санхүүжилтийн эрсдэлийн үнэлгээнээс үндэслэн харилцагчдад барьцаа баталгааны хөрөнгийн зохих шаардлага тавигдах бөгөөд Банк нь барьцааны хөрөнгө, баталгаа батлан даалтын хэрэгслээр үүргийн гүйцэтгэл хангуулах, тэдгээрийн үнэлгээний үзүүлэлтийг тодорхойлох журмыг үйл ажиллагаандаа мөрддөг. Банк нь төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэгчдэд олгох санхүүжилтийн дээд хэмжээ нь барьцаа хөрөнгийн үнэлгээний 100 хувиас хэтрэхгүй байх ерөнхий зарчмыг ханган ажилладаг байна. Банк дараах үндсэн төрлийн барьцаа хөрөнгийг зөвшөөрдөг:

1. Засгийн Газар, нэр хүндтэй даатгалын компани, банкууд, хөрөнгө оруулалтын банкууд, В2-В3 буюу түүнээс дээш ерөнхий үнэлгээ бүхий арилжааны банкуудаас гаргасан баталгаа;

2. Үндсэн хөрөнгө: Газар, барилга, үйлдвэр; 3. Хөдлөх хөрөнгө: Тээврийн хэрэгсэл ба тоног төхөөрөмж; 4. Тусгай өмчийн эрх: Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, Төсөл гүйцэтгэх эрх; 5. Хугацаат хадгаламж, Үнэт цаас/Өрийн бичиг ба Хувьцаа; 6. Зээлдэгч ба төслийн гүйцэтгэгч талуудын үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон хөрөнгө

ба орлого; 7. Бусад.

Банкны Гүйцэтгэх Захирлын тушаалаар 2018 оны II улиралд батлагдсан шинэчилсэн чиг үүргийн дагуу Эрсдэлийн Үнэлгээ, Удирдлагын Газар нь барьцаа хөрөнгийг үнэлэх, гэрээний үүргийн дагуу барьцаа хөрөнгийг барьцаанд авах, барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнийг хянах, зээл барьцаа хөрөнгийн бичиг баримтуудын хадгалалт хамгаалалтыг хариуцах үндсэн чиг үүргүүдийн хэрэгжүүлдэг болсон байна. Барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ цэнийг тооцохдоо тухайн хөрөнгөнд түгээмэл ашигладаг үнэлгээний аргыг ашигладаг бөгөөд бодит үнэ цэнийг тухай бүр хянадаг. Зээлийн үнэ цэнэ буурсан нь тогтоогдвол, барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ цэнийг тухайн хөрөнгийн арилжааны үнэ зэрэг сүүлийн үеийн зах зээлийн боломжит үнэ цэнийг тогтоодог. Салбараар ангилсан зээлийн эрсдэл 2017 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээл болон урьдчилгааны үлдэгдлийг салбарын хувьд ангилж, эрсдэлийн шинжилгээг дор харуулав:


51

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ)



дугаар сарын 31 Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй: - Үйлдвэрлэл 654,050,702 439,285,052 - Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа 485,755,240 604,662,794 - Барилга 205,597,222 364,236,928 - Уул уурхай, олборлолт 178,708,844 366,460,416 - Цахилгаан, хийн түлш, уур 137,926,276 77,434,210 - Тээвэрлэлт ба агуулахын үйл ажиллагаа 22,109,957 24,960,998 - Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй болон загас агнуур 5,393,291 1,247,260 - Бусад 38,759,313 17,720,387 Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээл ба урьдчилгааны нийт дүн 1,728,300,845 1,896,008,045

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй: 30 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Үйлдвэрлэл 129,038,306 - - Барилга байгууламж - 139,163,327 - Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа - 846,567 30-аас 90 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Үйлдвэрлэл 86,111,557 65,159,264 - Барилга байгууламж 30,913,169 - - Уул уурхай, олборлолт 6,850,356 4,382,429 90-ээс 180 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Үйлдвэрлэл 44,582,967 - - Уул уурхай, олборлолт 2,402,188 - - Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа - 15,456,000 180-аас 360 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - Барилга байгууламж 173,593,293 167,485,006 - Уул уурхай, олборлолт 20,765,181 - - Цахилгаан, хийн түлш, уур 402,275 - - Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа - 39,787,218 360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн: - Барилга байгууламж 277,832,323 - - Үйлдвэрлэл - 109,970,737 Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнэ бууралтад ороогүй зээл ба урьдчилгааны нийт дүн 772,491,615 542,250,548

Тусгайлан үнэ цэнэ буурсан: 360 хоногоос дээш хугацаа хэтэрсэн: - Үйлдвэрлэл 223,676,822 192,854,943 - Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа 53,613,545 - - Уул уурхай, олборлолт 11,169,175 6,616,754

Үнэ цэнэ буурсан зээлийн нийт дүн 288,459,542 199,471,697

Хасах нь: Зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан (339,013,718) (213,818,164)

Нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 2,450,238,284 2,423,912,126


52

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зээлийн төвлөрлийн эрсдэлийн шинжилгээний тайлагналыг Тодруулга 11-ээс харна уу. Банкны тухай хууль, дүрэм, бодлого, журам, зааварт зээлийн үйл ажиллагаанд дараах зохистой харьцаа, хязгаарлалтыг мөрдөж ажиллах ба 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дараах үзүүлэлттэй байна. Үүнд:

1. Банкны нийт зээлийн багц нь өөрийн хөрөнгийн хэмжээг 30 дахин нэмэгдүүлсэн хэмжээнээс хэтрэхгүй байна.

2. Нийт том зээлдэгч, тэдгээрт холбогдогч этгээдүүдэд олгосон зээл, зээлтэй адилтгах хөрөнгө, баталгаа, батлан даалтын нийлбэр дүн нь Банкны нийт зээл, зээлтэй адилтгах хөрөнгө, баталгаа, батлан даалтын нийлбэр дүнгийн 80%-иас хэтрэхгүй байна.

3. “Банкны үйл ажиллагааны хязгаарыг тооцоолох, хангах, тайлагнах болон хянах журам”-ын дагуу Монголбанк нь зээл авсан томоохон зээлдэгчийг тодорхойлох, бусад өрийн хэрэгслүүд, үнэт цаас, баталгаа болон бусад зээлийн шугамуудыг Банкны цэвэр хөрөнгийн 5 хувиас хэтрэхгүй байхыг тодорхойлсон. Нэг зээлдэгч болон түүнд холбогдох этгээдэд олгох зээлийн нийт хэмжээ нь Банкны өөрийн хөрөнгийг 8 дахин нэмэгдүүлсэн хэмжээнээс хэтрэхгүй байна.

Д/д Үзүүлэлт Хязгаар 2018 оны 12 дугаар сарын 31


1 Нийт зээл/Өөрийн хөрөнгө ≤30х 2.27 2.26

2 Том зээлдэгч/Зээл+ Баталгаа+Зээлтэй адилтгах ≤80% 9.2% 19.5%

3 Нэг зээлдэгч/Өөрийн хөрөнгө ≤8х 0.24 0.48

Зээлтэй холбоотой үүргээс үүсэх эрсдэл Банк нь зээлийн баталгаа, батлан даалт гаргадаг бөгөөд харилцагч үүргээ биелүүлэх боломжгүй болсон тохиолдолд Банк харилцагчийнхаа өмнөөс гуравдагч этгээдэд төлбөр төлөх нөхцөл үүсч болох юм. Харилцагчийн өмнөөс төлсөн төлбөрийг Банк батлан даалтын гэрээний тодорхой нөхцөлийн дагуу харилцагчаар эргэн төлүүлдэг. Энэ нь зээлтэй адил төрлийн эрсдэлийг учруулах бөгөөд эдгээр эрсдэлүүдийг зээлтэй ижил төрлийн бодлого журмаар зохицуулан хянадаг. Өөрөөр хэлбэл баталгаа, батлан даалтыг гаргахдаа зээл олгохтой ижил төрлийн шинжилгээ, барьцаа хөрөнгийн шинжилгээ, хяналт, шийдвэр гаргах процессыг баримталдаг. Хөрвөх чадварын эрсдэл Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны хувьд хөрвөх чадварын эрсдэл гэдэг нь “Банкны түргэн борлогдох актив хөрөнгө нь харилцагчийн өмнө хүлээсэн үүргийг биелүүлэхэд хангалтгүй байх эрсдэл” гэж тодорхойлсон. Банк нь хэвийн болон онцгой нөхцөлд зөвшөөрөгдсөн алдагдлын хэмжээнд өр төлбөрөө гэрээний хугацаанд төлж барагдуулахад хүрэлцэхүйц мөнгөн хөрөнгийг өндөр хөрвөх чадвар бүхий хөрөнгөнд байршуулах замаар хөрвөх чадварын эрсдэлийг удирдан зохицуулдаг. Банк нь валют тус бүрийн хувьд болон нэгдсэн байдлаар хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянан зохицуулдаг. Хөрвөх чадварын эрсдэлийн шинжилгээний тайлан, шинжилгээнд үндэслэн Актив Пассивын Хөрөнгийн Удирдлагын Газар нь өдөр тутмын хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянаж ажилладаг байна. Монголбанкны баталсан “Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам” болон Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн холбогдох тогтоолын дагуу Банк богино болон урт хугацааны хөрвөх чадварын зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтүүдийг мөрдөн ажиллах хөшүүрэгтэй болсон бөгөөд тайлант хугацаанд Монголбанк болон Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн тогтоосон дээрх шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаж ажилласан байна.


53

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хөрвөх чадварын эрсдэл (Үргэлжлэл) Банк нь голлох гадаад валют бүрээр хөрвөх чадварын төлөвлөгөө, хугацааны зөрүүний шинжилгээг хийдэг ба мөн мөнгөн урсгалын аргачлалыг ашиглан хуримтлагдсан дүнгээр тооцоолдог. Банкны хөрвөх чадварын эрсдэлийн удирдах гол хэмжүүр нь түргэн борлогдох цэвэр хөрөнгийг нийт санхүүжилтийн дүнд харьцуулсан харьцаа юм. Уг харьцааг Монголбанкнаас баталсан. Түргэн борлогдох хөрөнгө гэдэгт бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах зүйлс, Монголбанк болон гадаад дотоодын бусад банкинд байршуулсан харилцах, хадгаламжаас клирингийн саатлын дүнг хасаж тооцно. Энэ харьцаа нь тайлант хугацааны эцсээр дараах байдалтай байна:

2018 оны 12



Түргэн борлогдох хөрөнгө, цэвэр 3.5 1.4


54

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хөрвөх чадварын эрсдэл (Үргэлжлэл) Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа




Түргэн борлогдох актив: Касс дахь бэлэн мөнгө (Тодруулга 6) 19,048 30,379 Монголбанкинд байршуулсан хөрөнгө (Тодруулга 6) 1,870,318 21,620,293 Бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө (Тодруулга 6) 97,718,235 128,719,405

Бусад банкинд байршуулсан богино хугацаат хадгаламж (Тодруулга 6) 309,972,909 543,803,188 Үнэт цаас (Засгийн Газар болон Монголбанк) (Тодруулга 6) 530,701,416 - Буцаан худалдан авах нөхцөлтэй гэрээнүүд (Тодруулга 6) 184,718,711 - Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж (Тодруулга 7) 244,979,523 481,781,206 Түргэн борлогдох активын нийт дүн 1,369,980,160 1,175,954,471

Дараагийн 30 хоногт гарах мөнгөн хөрөнгө: Гарах харилцах, хугацаагүй хадгаламж 8,977,688 11,281,683 Гарах хадгаламж 55,483,489 206,237,079 Буцаан төлөх зээл, эх үүсвэр 3,373,206 300,822 Үүрэг хүлээсэн дүн 514,965,815 92,015,672 Бусад төлбөр 1,041,532 17,894,779 Дараагийн 30 хоногт гарах мөнгөн хөрөнгийн нийт дүн 583,841,730 327,730,035 Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа 234.6% 358.8% Байвал зохих хэмжээ 100.0% 100.0%


55

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Тогтвортой эх үүсвэрийн харьцаа Тогтвортой эх үүсвэрийн харьцааг 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр Жин Балансын үлдэгдэл Жинлэсэн

Тогтвортой эх үүсвэр: Харилцагчдын харилцах 50% 8,977,688 4,488,844 Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө 50% 516,429,283 258,214,642 Өөрийн хөрөнгө 100% 1,081,544,787 1,081,544,787 Өрийн бичиг > 1 жил 100% 2,080,030,580 2,080,030,580 Бусдаас авсан зээл> 1 жил 100% 323,813,638 323,813,638 Нийт тогтвортой эх үүсвэр 3,748,092,491

Шаардлагатай тогтвортой эх үүсвэр:

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө<1 жил 0% 1,125,000,637 - Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж>= 1 жил 0% - - Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт >= 1 жил 5% 57,569,421 2,878,471 Зээл ба урьдчилгаа< 1 жил 50% 1,186,942,184 593,471,092 Зээл ба урьдчилгаа>= 1 жил 100% 1,263,296,100 1,263,296,100 Болзошгүй өр төлбөр ба үүрэг 5% 736,657,004 36,832,850 Өмнөх активаас бусад хөрөнгө 100% 617,471,953 617,471,953

Нийт шаардлагатай тогтвортой эх үүсвэр 2,513,950,466

Нийт тогтвортой эх үүсвэр / Нийт шаардлагатай тогтвортой эх үүсвэр 149.1%

Зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлт 80.0%


56

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Тогтвортой эх үүсвэрийн харьцаа (үргэлжлэл)

Тогтвортой эх үүсвэрийн харьцааг 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр Жин Балансын үлдэгдэл Жинлэсэн

Тогтвортой эх үүсвэр: Харилцагчдын харилцах 50% 11,281,683 5,640,842 Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө 100% 729,206,480 729,206,480 Өөрийн хөрөнгө 100% 1,070,726,226 1,070,726,226 Өрийн бичиг > 1 жил 100% 708,289,000 708,289,000 Бусдаас авсан зээл> 1 жил 100% 681,688,724 681,688,724

Тогтвортой эх үүсвэр

3,195,551,272

Шаардлагатай тогтвортой эх үүсвэр: Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө < 1 жил 0% 694,173,265 - Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж >= 1 жил 0% - - Зээл ба урьдчилгаа < 1 жил 50% 626,875,786 313,437,893 Зээл ба урьдчилгаа >= 1 жил 100% 1,797,036,340 1,797,036,340 Болзошгүй өр төлбөр ба үүрэг 5% 294,767,335 14,738,367 Өмнөх активаас бусад хөрөнгө 100% 627,507,272 627,507,272 Шаардлагатай тогтвортой эх үүсвэр 2,752,719,872

Нийт тогтвортой эх үүсвэр / Нийт шаардлагатай тогтвортой эх үүсвэр 116.1%

Зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлт 80.0%


57

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Тогтвортой эх үүсвэрийн харьцаа (үргэлжлэл) Гэрээний дуусах хугацаа Доорх хүснэгтэд 2017 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг гэрээний үлдэх хугацаагаар нь ангилан харуулав. Эргэн төлбөр хийх хугацааны хүснэгтэд үзүүлсэн хөрөнгө ба өр төлбөр нь гэрээ хийгдсэн хямдруулаагүй (дискаунтчлаагүй) мөнгөн урсгал, нийт зээлийн үүрэг болон санхүүгийн баталгаа, батлан даалтыг оруулсан. Энэхүү хямдруулаагүй мөнгөн урсгал нь санхүүгийн байдлын тайлан дахь дүнгээс зөрүүтэй байдаг нь санхүүгийн байдлын тайлан дахь дүн нь хямдруулсан мөнгөн урсгал дээр суурилсан байдагтай холбоотой. Банк нь арилжааны банкуудад богино хугацаат хадгаламж хэлбэрээр хөрөнгө байршуулдаг ба энэхүү хадгаламж эргэн дуудахад хялбар бөгөөд хөрвөх чадварын эрсдэл харьцангуй бага байдаг. Зах зээлийн эрсдэлийг удирдахдаа хөрвөх чадварын эрсдэл болон хүүгийн төвшний хэлбэлзэлд голчлон анхаарал хандуулдаг. Хөрвөх чадварын стресс тестийг тогтмол хийж, АПХУХ-д танилцуулдаг. АПХУХ-ны хурлаар хүүгийн төвшний өөрчлөлтийг хэлэлцэж, шинжилдэг. Эдгээр шинжилгээг бүх нэгжүүд ба бүх зээл, хадгаламжийн бүтээгдэхүүнүүдийн хувьд хийдэг.


58

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хөрвөх чадварын эрсдэл (үргэлжлэл) Үлдэж буй хугацаанд үндэслэн дуусах хугацаагаар нь ангилсан Банкны санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн үнэлгээг доорх хүснэгтэнд харуулав: 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх

Мянган төгрөгөөр 3 сар хүртэлх 3-аас 6 сарын

хугацаатай 6 сараас 1 жилийн

хугацаатай 1-ээс 5 жилийн

хугацаатай 5-аас дээш

жилийн хугацаатай Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 1,184,728,851 - - - - 1,184,728,851 Банкинд байршуулсан мөнгөн хадгаламж 55,693,327 63,346,386 137,550,648 - - 256,590,361 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд 121,741 80,909,630 81,031,371 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 45,458,836 - 5,483,705 47,765,033 28,749,278 127,456,852 Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт - 15,011,327 15,008,087 - - 30,019,414 Зээл ба урьдчилгаа 614,409,917 112,201,956 703,966,226 1,449,425,320 331,567,636 3,211,571,055 Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,900,412,672 190,559,669 862,008,666 1,578,099,983 360,316,914 4,891,397,904 Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах данс (8,977,688) - - - - (8,977,688) Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд (46,562) - - - - (46,562) Төлөгдөөгүй зээлийн үүрэг (43,982,735) (192,779,074) (136,562,598) (141,641,408) - (514,965,815) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө (415,432,483) (84,917,414) (22,411,962) - - (522,761,859) Өрийн бичиг (14,050,871) (63,707,744) (55,850,560) (2,602,858,453) - (2,736,467,628) Бусдаас авсан зээл (149,209,324) (9,013,622) (59,555,133) (339,619,490) (35,531,439) (592,929,008) Бусад өр төлбөр (7,837,752) - - - - (7,837,752) Нийт санхүүгийн өр төлбөр (639,537,415) (350,417,854) (274,380,253) (3,084,119,351) (35,531,439) (4,383,986,312) Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/ (өр төлбөр) 1,260,875,257 (159,858,185) 587,628,413 (1,506,019,368) 324,785,475 507,411,592 Нийт хуримтлагдсан дүн 1,260,875,257 1,101,017,072 1,688,645,485 182,626,117 507,411,592 507,411,592


59

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хөрвөх чадварын эрсдэл (үргэлжлэл)

2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх

Мянган төгрөгөөр 3 сар хүртэлх 3-аас 6 сарын



хугацаатай 5-аас дээш

жилийн хугацаатай Нийт Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 694,173,265 - - - - 694,173,265 Банкинд байршуулсан мөнгөн хадгаламж 311,166,365 114,829,500 45,213,000 - - 471,208,865 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд 354,138 - - - - 354,138 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 32,206,430 - - - - 32,206,430 Зээл ба урьдчилгаа 467,620,142 254,263,504 466,574,122 1,908,097,219 69,223,322 3,165,778,309 Нийт санхүүгийн хөрөнгө 1,505,520,340 369,093,004 511,787,122 1,908,097,219 69,223,322 4,363,721,007 Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах данс (11,281,683) - - - - (11,281,683) Төлөгдөөгүй зээлийн үүрэг (92,015,672) - - - - (92,015,672) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө (537,594,217) (171,548,416) (19,997,955) - - (729,140,588) Өрийн бичиг (2,726,054) (6,844,781) (96,541,129) (202,465,898) (655,717,680) (964,295,542) Бусдаас авсан зээл (154,926,140) (151,197,497) (161,851,680) (731,169,888) (5,869,286) (1,205,014,491) Бусад өр төлбөр (22,098,915) - - - - (22,098,915) Нийт санхүүгийн өр төлбөр (820,642,681) (329,590,694) (278,390,764) (933,635,786) (661,586,966) (3,023,846,891) Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/ (өр төлбөр) 684,877,659 39,502,310 233,396,358 974,461,433 (592,363,644) 1,339,874,116 Нийт хуримтлагдсан дүн 684,877,659 724,379,969 957,776,327 1,932,237,760 1,339,874,116 1,339,874,116


60

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зах зээлийн эрсдэл Банкны хувьд зах зээлийн эрсдэл нь “Зах зээлийн хүчин зүйлийн сөрөг нөлөөллийн улмаас Банкны эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслийн үнэлгээнд өөрчлөлт орж, хохирол хүлээх эрсдэл” гэж тодорхойлсон. Банкны зах зээлийн эрсдэлийн удирдлагын үндсэн зорилго нь зах зээлийн таагүй нөхцөл байдлын улмаас үүсэж болзошгүй хохирлыг бууруулж, өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд чиглэнэ. Хүүгийн эрсдэлийн удирдлага: Зах зээлийн хүүгийн өөрчлөлт нь цэвэр хүүгийн орлого ба цэвэр ашигт хэдий хэмжээгээр нөлөөлж буйгаар нь хүүгийн эрсдэлийг хэмжинэ. Хүүгийн орлого авчирдаг активын гэрээний нөхцөл нь пассиваас ялгаатай байхын хэрээр хүүгийн цэвэр орлого хүүгийн хувь хэмжээний хөдөлгөөнөөс хамаарч өсөж буурдаг. Банк хүүгийн түвшний эрсдэлийг хүүгийн төвшний зөрүүг хянах замаар удирддаг. Санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр нь хүүгийн түвшний мэдээллийг авч үзээгүй бөгөөд хүү хуримтлуулдаг хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд хүүгийн авлага болон хүүгийн өглөгийн дүнг оруулж тооцсон. Санхүүгийн эрсдэлийн удирдлагын зорилгоор Банкны удирдлага хөрөнгө болон өр төлбөрийн үндсэн зээлийн дүн (жишээ нь, гэрээний нэрлэсэн хүүгийн хувиар тооцсон хүүгийн дүн) болон хуримтлагдсан хүү, хүүгийн өглөг болон авлагад (гэрээний нэрлэсэн хүүгийн хувиар хүү тооцдоггүй) тусад нь хяналт тавьдаг. Банкны санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн хүүгийн түвшний байдлыг нэгтгэн доорх байдлаар харуулж байна.


61

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зах зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл)


Мянган төгрөгөөр Хүүнд

мэдрэмжгүй 3 сар хүртэлх

хугацаатай 3-аас 6 сарын



хугацаатай 5-аас дээш жилийн

хугацаатай Нийт Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 101,242,370 1,023,758,267 - - - - 1,125,000,637 Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 2,132,723 55,062,000 62,456,000 125,328,800 - - 244,979,523 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - 121,741 - - 80,909,630 - 81,031,371 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 46,461,045 - - 4,810,448 37,728,160 19,841,261 108,840,914 Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт - - 14,229,301 14,165,455 - - 28,394,756 Зээл ба урьдчилгаа 203,136,169 533,683,792 144,110,678 306,011,545 964,138,784 299,157,316 2,450,238,284 Нийт санхүүгийн хөрөнгө 352,972,307 1,612,625,800 220,795,979 450,316,248 1,082,776,574 318,998,577 4,038,485,485

Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах данс (8,977,688) - - - - - (8,977,688) Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - (46,562) - - - - (46,562) Бусад өр төлбөр (7,837,752) - - - - - (7,837,752) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө (5,609,712) (407,217,107) (82,459,104) (21,143,360) - - (516,429,283) Өрийн бичиг (20,171,656) (11,320,000) (10,145,000) - (2,080,030,580) - (2,121,667,236) Бусдаас авсан зээл (4,920,719) (129,181,816) (7,320,851) (47,226,252) (291,390,978) (32,422,660) (512,463,276) Нийт санхүүгийн өр төлбөр (47,517,527) (547,765,485) (99,924,955) (68,369,612) (2,371,421,558) (32,422,660) (3,167,421,797) Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/ (өр төлбөр) 305,454,780 1,064,860,315 120,871,024 381,946,636 (1,288,644,984) 286,575,917 871,063,688 Нийт хуримтлагдсан дүн 305,454,780 1,370,315,095 1,491,186,119 1,873,132,755 584,487,771 871,063,688 871,063,688


62



Мянган төгрөгөөр Хүүнд

мэдрэмжгүй 3 сар хүртэлх

хугацаатай 3-аас 6 сарын



хугацаатай 5-аас дээш жилийн

хугацаатай Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 23,784,270 670,388,995 - - - - 694,173,265 Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 19,467,943 302,270,763 114,829,500 45,213,000 - - 481,781,206 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - 354,138 - - - - 354,138 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 32,206,430 - - - - - 32,206,430 Зээл ба урьдчилгаа 4,235,818 204,795,743 131,835,157 286,009,068 1,630,243,148 166,793,192 2,423,912,126 Нийт санхүүгийн хөрөнгө 79,694,461 1,177,809,639 246,664,657 331,222,068 1,630,243,148 166,793,192 3,632,427,165 Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах данс (11,281,683) - - - - - (11,281,683) Бусад санхүүгийн өр төлбөр (22,098,915) - - - - - (22,098,915) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө (16,586,549) (525,730,921) (167,471,970) (19,417,040) - - (729,206,480) Өрийн бичиг (2,152,618) - - (98,280,388) (135,145,000) (573,144,000) (808,722,006) Бусдаас авсан зээл (11,927,577) (129,783,140) (143,403,709) (136,657,743) (673,852,051) (7,836,673) (1,103,460,893) Нийт санхүүгийн өр төлбөр (64,047,342) (655,514,061) (310,875,679) (254,355,171) (808,997,051) (580,980,673) (2,674,769,977) Цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/ (өр төлбөр) 15,647,119 522,295,578 (64,211,022) 76,866,897 821,246,097 (414,187,481) 957,657,188 Нийт хуримтлагдсан дүн 15,647,119 537,942,697 473,731,675 550,598,572 1,371,844,669 957,657,188 957,657,188

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк Тусдаа Санхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд- 2018 оны 12 дугаар сарын 31 (Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

63

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зах зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл) Хүүгийн зөрүүнд хязгаар тогтоохоос гадна хэвийн болон хэвийн бус байдлаар хүүгийн хувь хэмжээ өөрчлөгдөхөд Банкны актив пассив хэр мэдрэг байгааг шинжлэх зэргээр хүүгийн эрсдэлийг удирддаг. 100.0 суурь нэгжээр (сн) зах зээлийн хүү өсч буурахад (орлогын муруй эерэг пропорциональ хөдөлгөөнтэй ба балансын позиц тогтмол байсан гэж үзье) Банкны мэдрэмжийн шинжилгээ дараах байдалтай байна. Удирдлага нь уг хүүг үндэслэлтэй гэж үзэж байгаа. Мянган төгрөгөөр 100 сн параллель 100 сн параллель Төсөвлөсөн цэвэр хүүгийн орлогын мэдрэмж Өсөлт Бууралт 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 5,656,089 (5,656,089) 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 9,420,101 (9,420,101)

Гадаад валютын ханшийн эрсдэлийн удирдлага: Банкны санхүүгийн позиц болон мөнгөн гүйлгээнд гадаад валютын ханшийн хэлбэлзэл нөлөө үзүүлнэ. АПХУХ нь Банкны ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийг хянах болон нөлөөллийг боломжит хамгийн бага төвшинд байлгах үүрэгтэй. Банк гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийг гадаад валютын нээлттэй позицийг хангаснаар болон гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн Банкны хөрвөх чадвар болон ашигт ажиллагаанд үзүүлэх нөлөөллийг үнэлж удирддаг. Банк нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх хэд хэдэн своп хэлэлцээр байгуулсан байна. Монголбанкнаас баталсан “Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны үйл ажиллагааны зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг тогтоох, түүнд хяналт тавих журам”-ын дагуу Банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөлөөс 2017 оны 9 дүгээр сард нэг болон нийт гадаад валютын нээлттэй позиц өөрийн хөрөнгийн харьцааны шалгуур үзүүлэлтийг 50.0 хувиар тогтоосон.

Зах зээлийн үнийн эрсдэл: Банкны хэмжээнд өөрийн хөрөнгийн 1 хувьтай тэнцэх хөрөнгө нь борлуулахад бэлэн үнэт цаас ангилалд ангилагдна. Үнийн өөрчлөлт нь Банкны ашигт ажиллагаанд шууд нөлөө үзүүлэх боловч Удирдлага нь их хэмжээний нөлөө байхгүй гэж үзсэн тул мэдрэг байдлын шинжилгээ хийгээгүй болно.

Дараах хүснэгтэд Гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Банк хэрхэн удирдаж буйг нэгтгэн харуулав:


64


Мянган төгрөгөөр 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх

Төгрөг Ам.доллар Евро Иен Юань Рубль Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө 1,010,670,463 82,755,374 890,292 30,682,545 1,954 9 1,125,000,637 Банкинд байршуулсан мөнгөн хадгаламж 70,525,342 - - 174,454,181 - - 244,979,523 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - 81,031,371 - - - - 81,031,371 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 50,396,210 58,444,704 - - - - 108,840,914 Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт 28,394,756 - - - - - 28,394,756 Зээл ба урьдчилгаа 906,619,022 1,139,309,971 198,873,173 205,436,118 - - 2,450,238,284 Бусад хөрөнгө 24,976 13,701,889 43,362 - - - 13,770,227 Үүсмэл хэрэгслийн үүрэг - 740,017,600 - 113,575,669 - - 853,593,269 Санхүүгийн нийт мөнгөн хөрөнгө 2,066,630,769 2,115,260,909 199,806,827 524,148,513 1,954 9 4,905,848,981 Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах данс (1,385,147) (7,329,691) (11,539) (251,117) (194) - (8,977,688) Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - (46,562) - - - - (46,562) Бусад өр төлбөр (7,566,061) (271,691) - - - - (7,837,752) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө - (485,949,555) (30,479,728) - - - (516,429,283) Өрийн бичиг (86,498,566) (1,316,729,401) - (718,439,269) - - (2,121,667,236) Бусдаас авсан зээл 2,445,057 (347,627,753) (167,280,580) - - - (512,463,276) Үүсмэл хэрэгслийн үүрэг - (169,156,018) - - - - (169,156,018) Санхүүгийн нийт мөнгөн өр төлбөр (93,004,717) (2,327,110,671) (197,771,847) (718,690,386) (194) - (3,336,577,815) Цэвэр санхүүгийн байдал 1,973,626,052 (211,849,762) 2,034,980 (194,541,873) 1,760 9 1,569,271,166 Цэвэр позицийн харьцаа - - - - - - 37.6%


65




Төгрөг Ам.доллар Евро Иен Юань Рубль Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө

Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө 455,720,465 94,496,098 15,441,009 128,513,783 1,910 - 694,173,265 Банкинд байршуулсан мөнгөн хадгаламж 254,500,803 - 11,844,746 215,435,657 - - 481,781,206 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - 354,138 - - - - 354,138 Бусад хөрөнгө 49,417 41,489 - 90,906 Зээл ба урьдчилгаа 775,298,605 1,511,545,071 44,570,583 92,497,867 - - 2,423,912,126 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 32,206,430 - - - - - 32,206,430 Санхүүгийн нийт мөнгөн хөрөнгө 1,517,775,720 1,606,395,307 71,897,827 436,447,307 1,910 - 3,632,518,071 Санхүүгийн өр төлбөр Харилцах данс (46,824) (11,203,960) (89) (30,624) (186) - (11,281,683) Бусад санхүүгийн өр төлбөр (22,080,634) (18,281) - - - - (22,098,915) Банк, санхүүгийн байгууллагаас байршуулсан хөрөнгө - (729,206,480) - - - - (729,206,480) Өрийн бичиг (162,606,824) - - (646,115,182) - - (808,722,006) Бусдаас авсан зээл 8,691,977 (1,040,119,142) (72,033,728) - - - (1,103,460,893) Санхүүгийн нийт мөнгөн өр төлбөр (176,042,305) (1,780,547,863) (72,033,817) (646,145,806) (186) - (2,674,769,977) Цэвэр санхүүгийн байдал 1,341,733,415 (174,152,556) (135,990) (209,698,499) 1,724 - 957,748,094 Цэвэр позицийн харьцаа - - - - - - 35.9%


66

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Зах зээлийн эрсдэл (үргэлжлэл) Тайлант хугацааны эцэст бусад бүх хувьсагчдыг тогтмол гэж үзэн Банкны үйл ажиллагаанд зонхилж буй гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтөд Банкны ашиг, алдагдлын мэдрэмжийг дараах хүснэгтэд үзүүлэв:



дугаар сарын 31 Ам.долларын ханш 15 хувиар өсөхөд (2017:15%) (23,833,098) (19,592,163) Ам.долларын ханш 15 хувиар буурахад (2017:15%) 23,833,098 19,592,163 Еврогийн ханш 15 хувиар өсөхөд (2017:15%) 228,935 (15,299) Еврогийн ханш 15 хувиар буурахад (2017:15%) (228,935) 15,299 Иенийн ханш 10 хувиар өсөхөд (2017:10%) (14,590,640) (15,727,387) Иенийн ханш 10 хувиар буурахад (2017:10%) 14,590,640 15,727,387 Юанын ханш 10 хувиар өсөхөд (2017:10%) 132 129 Юанын ханш 10 хувиар буурахад (2017:10%) (132) (129) Рублийн ханш 10 хувиар өсөхөд (2017:10%) 1 - Рублийн ханш 10 хувиар буурахад (2017:10%) (1) -

Хөрөнгийн удирдлага Монгол Улсын Хөгжлийн Банкны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын хүрээнд Монголбанкнаас баталсан “Хөгжлийн банкны санхүүгийн зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлт тогтоох, түүнд хяналт тавих журам”-ын дагуу холбогдох аргачлал, зохистой харьцаа тогтоогдсон бөгөөд шаардлагыг ханган ажиллаж байна. Монголбанк нь Банкны эрсдэлээр жигнэсэн активыг тооцох аргачлалыг Базелийн зөвлөмжийг Банкны зээлийн хөрөнгө оруулалтын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний онцлогт тохируулан авч боловсруулсан. Хөрөнгө оруулагчид, зээлдэгчид ба зах зээлийн итгэлцлийг хадгалах, улмаар бизнесийн ирээдүйн хөгжлийг дэмжих зорилгын хүрээнд Банк нь өөрийн хөрөнгийг зохистой хэмжээнд байлгах бодлогыг баримталдаг. Мөн өөрийн хөрөнгийн хэмжээ нь хувьцаа эзэмшигчдийн хүртэх өгөөжид нөлөөлдөг ба өр төлбөрийн хөшүүргийг ихэсгэх замаар ашгаа нэмэгдүүлэх, нөгөө талаас өөрийн хөрөнгийн найдвартай үзүүлэлтийг хадгалах хоёрын тэнцвэрийг хадгалан ажиллахыг Банк чухалчлан үздэг.


67

27. САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГА (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хөрөнгийн удирдлага (үргэлжлэл) Банкны өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний харьцааг дараах хүснэгтээр үзүүлэв:




1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө: Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 1,216,300,341 1,216,300,341 Хуримтлагдсан алдагдал (154,997,424) (157,704,579) Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт – МИК Холдинг ХК (34,094,127) (24,154,823) Охин компаниуд дахь хөрөнгө оруулалт (18,720,785) (18,720,785) Нийт 1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн дүн 1,008,488,005 1,015,720,154 2-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө: Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалтын бодит үнэ цэнийн нөөц

20,241,870 12,130,464

Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт (11,364,709) (8,051,608) Охин компаниуд дахь хөрөнгө оруулалт (6,240,262) (6,240,262) Нийт 2-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн дүн 2,636,899 (2,161,406) Нийт өөрийн хөрөнгө/ капитал сууриар 1,011,124,904 1,013,558,748 Эрсдэлээр жигнэсэн активын харьцаа 32.3% 32.5%


68

28. ХЭМЖИЛТИЙН ТӨРЛӨӨРХ САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГСЛҮҮДИЙН ТОЛИЛУУЛГА Банк эрсдэлээр жигнэсэн активыг тооцохдоо Засгийн Газартай холбоотой бүх хөрөнгийг “тэг” эрсдэлтэй гэж тооцож жигнэсэн. Доорх хүснэгтэнд хэмжилтийн төрлөөр санхүүгийн хөрөнгүүдийн тохируулгыг 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх харуулав:


Дуусгавар хугацаа хүртэл

эзэмших санхүүгийн

хөрөнгө

Борлуулахад бэлэн

санхүүгийн хөрөнгө

Бодит үнэ цэнээр

бүртгэсэн санхүүгйн

хөрөнгө Зээл ба

урьдчилгаа Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө: Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө - - -

1,125,000,637

1,125,000,637

Банкинд байршуулсан мөнгөн хадгаламж - - - 244,979,523 244,979,523 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - - 81,031,371 - 81,031,371 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт - 108,840,914 - - 108,840,914 Хорогдуулсан өртгөөр хэмжсэн дуусгавар хугацаа хүртэл эзэмших хөрөнгө оруулалт 28,394,756 - - - 28,394,756 Зээл ба урьдчилгаа - - - 2,450,238,284 2,450,238,284

Нийт санхүүгийн хөрөнгө 28,394,756 108,840,914 81,031,371

3,820,218,444

4,038,485,485

Банкны үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдээс бусад бүх санхүүгийн өр төлбөрийг 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх хорогдуулсан өртгөөр тооцов.

Доорх хүснэгтэнд хэмжилтийн төрлөөр санхүүгийн хөрөнгүүдийн тохируулгыг 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх харуулав:


Борлуулахад бэлэн

санхүүгийн хөрөнгө

Бодит үнэ цэнээр

бүртгэсэн санхүүгйн

хөрөнгө Зээл ба

урьдчилгаа Нийт

Санхүүгийн хөрөнгө: Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө - - 694,173,265 694,173,265 Банкинд байршуулсан мөнгөн хадгаламж - - 481,781,206 481,781,206 Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - 354,138 - 354,138 Харилцагч нарт олгосон зээл ба урьдчилгаа - - 2,423,912,126 2,423,912,126 Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт 32,206,430 - - 32,206,430 Нийт санхүүгийн хөрөнгө 32,206,430 354,138 3,599,866,597 3,632,427,165


69

29. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ Бодит үнэ цэнийг тодорхойлолт ба хэмжилтийн зэрэглэл Бодит үнэ цэнийн хэмжилтийг бодит үнэ цэнийн зэрэглэлийн дагуу дараах байдлаар ангилна:

(i) нэгдүгээр зэрэглэлийн хэмжилт нь адил төстэй хөрөнгө эсвэл өр төлбөрийн хувьд идэвхтэй зах зээлийн үнэ ханш (тохируулга хийгдээгүй)-аар бодит үнэ цэнийг тодорхойлох,

(ii) хоёр дугаар зэрэглэлийн хэмжилт нь хөрөнгө ба өр төлбөрийн хувьд шууд (жишээ нь үнэ) ба шууд бусаар (жишээ нь үнээс уламжлагдан тодорхойлогдох) олох боломжтой материаллаг мэдээлэл дээр үндэслэсэн үнэлгээний аргачлалууд,

(iii) гуравдугаар зэрэглэлийн хэмжилт нь ажиглагдаж болох зах зээлийн мэдээлэл (ажиглагдаагүй өгөгдөл) дээр үндэслээгүй үнэлгээний аргачлалууд юм. Удирдлага санхүүгийн хэрэгслүүдийг ангилахдаа бодит үнэ цэнийн хэмжилтийн зэрэглэлийг ашиглан үнэлгээ хийдэг. Хэрэв бодит үнэ цэнийг зах зээл дээр ажиглагддаг мэдээлэл ашиглан хэмжихдээ ихээхэн тохируулга хийх шаардлагатай тохиолдолд түүнийг хэмжилтийн гуравдугаар зэрэглэлд ангилна. Үнэлгээ хийхэд ашиглаж буй мэдээлэл нь үнэ цэнийн хэмжилтэд бүхэлдээ ач холбогдолтой.

Банкны үндсэн санхүүгийн хэрэгслүүд нь бэлэн мөнгө, бусад банкуудад байршуулсан харилцах, хадгаламж, зээл ба урьдчилгаа, хорогдуулсан өртгөөр тооцсон бусад эргэлтийн хөрөнгө болон өглөг ба зээллэгээс бүрдэнэ. Удирдлага тусдаа санхүүгийн тайланд Банкны гаргасан Самурай өрийн бичгээс бусад хүлээн зөвшөөрсөн санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо гэж үзэж байна. а) Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилт Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтүүд нь тайлант хугацааны эцэс бүрд санхүүгийн байдлын тайланд шаардагддаг эсвэл хүлээн зөвшөөрөгддөг нягтлан бодох бүртгэлийн стандартууд байна. Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтүүдийн бодит үнэ цэнийн зэрэглэлийн түвшингийн ангиллыг нь дараах хүснэгтээр нэгтгэн үзүүлэв:

2018 оны 12 дугаар сарын 31 2017 оны 12 дугаар сарын 31 Мянган төгрөгөөр

Түвшин 1

Түвшин 2

Түвшин 3 Нийт

Түвшин 1

Түвшин 2

Түвшин 3 Нийт

Бодит үнэ цэнээрх хөрөнгө Санхүүгийн хөрөнгө

Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүд - - 81,031,371 81,031,371 - 354,138 - 354,138

Бодит үнэ цэнээр хэмжсэн борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт

108,840,914 - - 108,840,914 32,206,430 - - 32,206,430

Бодит үнэ цэнийн нийтлэг хэмжилтээрх нийт хөрөнгө 108,840,914 - 81,031,371 189,872,285 32,206,430 354,138 - 32,560,568


70

29. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) б) Бодит үнэ цэнээр хэмжигдээгүй боловч бодит үнэ цэнээр тодруулсан санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр Банк борлуулахад бэлэн хөрөнгө оруулалт болон Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийг бодит үнэ цэнээр тооцдог. Бусад бүх санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр хорогдуулсан өртгөөр дансанд тусгагддаг. Банк дараах байдлаар тэдгээр хорогдуулсан өртгөөр дансанд тусгагдсан санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлдог: (i) Дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр

Хөрвөх чадвар сайтай эсвэл нэг жилээс бага хугацаатай санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн дансны үнэ нь тэдгээрийн бодит үнэ цэнэтэй ойролцоо байна.

(ii) Тогтмол хувь хэмжээтэй санхүүгийн хэрэгслүүд

Нийтэд арилжаалагддаггүй тогтмол хүүтэй хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг ирээдүйд орж ирэхээр хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалыг зээлийн эрсдэл ба дуусгавар болох хугацаа нь ижил өөр хэрэгслүүдийн өнөөгийн хүүгийн түвшингээр хямдруулж тооцоолдог. Тиймээс, санхүүгийн хэрэгслийг анх хүлээн зөвшөөрөх үеийн зах зээлийн хүүгийн түвшинг тухайн үеийн Монгол Улсад бэлэн байгаа ижил төрлийн санхүүгийн хэрэгсэлд санал болгож буй хүүгийн түвшинтэй харьцуулна. Зах зээлийн хүүгийн түвшинд томоохон өөрчлөлт гараагүй тохиолдолд уг хэрэгслийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо байна. Банкны урт хугацаат өрийн бичгийн ихэнх хэсэг нь 2023 онд төлөгдөх 1.52% хувийн хүүтэй 30 сая иений өрийн бичиг болон 2023 онд төлөгдөх давхар эрхтэй 500 сая ам долларын өрийн бичгүүдээс бүрдэж байна. Эдгээр өрийн бичгүүдийн 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх бодит үнийг Үнэт цаасны арилжааны нэгдсэн системээс авч тооцсон. Анхны гаргалтаас хойш хүүгийн түвшинд онцгой өөрчлөлт гараагүй тул зээлийн зах зээлийн хувьд бусад зээлдүүлэг, өрийн бичиг болон векселийн бодит үнэ цэнэ нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх дансны үнэтэйгээ ойролцоогоор тэнцүү байна. Эдгээр зээл болон векселиэр санхүүжүүлсэн зээл болон урьдчилгааны анхны гаргалтаас хойш хүүгийн түвшинд онцгой өөрчлөлт гараагүй тул зээлийн зах зээлийн хувьд эдгээр зээл болон урьдчилгааны бодит үнэ цэнэ нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх дансны үнэтэйгээ ойролцоогоор тэнцүү байна.


71

29. САНХҮҮГИЙН ХӨРӨНГӨ БА ӨР ТӨЛБӨРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ (ҮРГЭЛЖЛЭЛ) Хорогдуулсан өртгөөр тооцдог дараах санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнэ нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дараах байдалтай байна: Хэрэв дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо дүнтэй бол энэ нь бодит үнэ цэнээрээ хэмжигдээгүй санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөрүүдийн бодит үнэ цэнийн мэдээллийг агуулаагүй болно.

Мянган төгрөгөөр Дансны үнэ Бодит үнэ цэнэ

Өр төлбөр: Өрийн бичиг 2,121,667,236 2,132,672,348 Бусдаас авсан зээл 512,463,276 509,175,592

Хорогдуулсан өртгөөр тооцдог дараах санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнэ нь 2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр Дансны үнэ Бодит үнэ цэнэ

Өр төлбөр: Өрийн бичиг 808,722,006 910,580,225 Бусдаас авсан зээл 1,103,460,893 1,115,381,195

30. САНХҮҮГИЙН ҮҮРЭГ БА БОЛЗОШГҮЙ ӨР ТӨЛБӨР




Олгосон баталгаа 221,691,189 202,751,663 Төлөгдөөгүй үүрэг 514,965,815 92,015,672

Нийт болзошгүй өр төлбөр ба үүргийн дүн 736,657,004 294,767,335

2017 болон 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр Банкны удирдлага баталгаа болон төлөгдсөн зээлийн үүргүүдийн бодит үнэ цэнэ нь дансны үнээсээ их хэмжээний зөрүүгүй гэж үзэж байна. Олгосон баталгаа 2012 оны 9 дүгээр сард Банк нь Шинэ яармаг орон сууцны төсөл ХХК-ийн нэрийн өмнөөс 84 сая ам.долларын (221.7 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх) баталгааг Хятадын Экспорт-Импортын Банкинд гаргасан. Одоогийн байдлаар Хятадын Экспорт-Импортын Банкны зүгээс төсөлд санхүүжилт хийгээгүй байна. Болзошгүй өр төлбөр Удирдлага нь хууль тогтоомжийн тайлбарыг зохистой гэж үзэж байгаа бөгөөд Банкны татвар болон түүнтэй холбогдох байр суурь нь тогтвортой байна. Удирдлага татвар болон хуулиас үүсэх эрсдэлүүдээ тогтмол эргэн хянаж байдаг ба өнөө үед баттайгаар урьдчилан харах боломжгүй нөхцөл байдлын өөрчлөлтийн улмаас ирээдүйд Банкны байр суурь өөрчлөгдөж болно. 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх татварын тодорхой бус байдал хүлээн зөвшөөрөх шаардлагагүй гэж үзэж байна.


72

31. СЕГМЕНТИЙН ТАЙЛАГНАЛ Банк нь Монгол Улсын эдийн засаг болон нийгмийн хөгжил дэвшлийг дэмжихэд чиглэсэн хөгжлийг санхүүжүүлэгч байгууллага юм. Банкны санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хоорондоо ижил бөгөөд зээлдэгчдэд ижил нөхцөлөөр хуваарилагддаг. Банкны үйл ажиллагааны үнэлгээнд үндэслэн удирдлага нь тухайн нэг зээлдэгчээс олсон орлого цэвэр орлогод хэрхэн нөлөөлж байгаад үндэслэн нөөцөө хуваарилах замаар үйл ажиллагаагаа явуулдаггүй тул Банк зөвхөн нэг тайлагналын сегменттэй гэж үзсэн. Банк зөвхөн Монгол Улсад үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүдээс орлогоо хүлээн авдаг. Банкны бүх эргэлтийн бус хөрөнгө Монгол Улсад байршдаг.

Банкны орлогын эх үүсвэрийг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний төрлөөр дор харуулав:






Зээлийн хүүгийн орлого: 192,866,838 202,031,348 - Улсын төсвөөс хүлээн авсан - 58,568 - Байгууллагаас хүлээн авсан 192,866,838 201,972,780 Арилжааны банкуудаас хүлээн авсан хүүгийн орлого: 53,050,795 47,189,697 - Хадгаламж 49,176,009 45,598,260 - Харилцах 3,874,786 1,591,437 Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын хүүгийн орлого: 22,810,185 34,746,661 - Улсын төсвөөс хүлээн авсан 1,785,553 34,746,661 - Монголбанкнаас хүлээн авсан 21,024,632 - Буцалтгүй тусламж: - 880,541 - Улсын төсөв - 880,541 Гадаад валютын арилжааны алдагдал, цэвэр: (103,319) (514,584) - Засгийн газар, арилжааны банкууд болон байгууллагуудтай хийсэн (103,319) (514,584) Үүсмэл санхүүгийн хэрэглүүрүүдийн ашиг: 80,978,948 354,138 - Монголбанк 70,916,561 354,138 - Арилжааны банкууд 69,318 - - Гадаадын санхүүгийн байгууллагууд 9,993,069 -

2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилд Засгийн Газар болон Засгийн Газрын хяналтанд байдаг байгууллагуудаас 104,382 сая төгрөгийн орлого олсон (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жилд 74,953 сая төгрөг). 32. ТАЙЛАНТ ХУГАЦААНЫ ДАРААХ ҮЙЛ ЯВДЛУУД 2019 оны 4 дүгээр сарын 08-ны өдөр Банкны зээлдэгчдийн нэг болох Капитал Банк ХХК-ийг татан буулгах үйл ажиллагааг эхлүүлснийг Монголбанк зарласан. Энэхүү балансын дараах үйл явдлын үр дүнд Банк нь 2018 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх Капитал Банк ХХК-аас авах зээл болон хүүгийн авлагын нийт дүн 53,613 сая төгрөгөөр (2017 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 5,524 сая төгрөг) зээлийн эрсдэлийн санг хүлээн зөвшөөрсөн. 33. МОНГОЛ ОРЧУУЛГА Энэхүү тусдаа санхүүгийн тайланг Англи болон Монгол хэл дээр бэлтгэсэн болно. Монгол болон Англи хэл дээрх хувилбаруудын хооронд утга болон агуулгын зөрүү үүссэн тохиолдолд Англи хувилбарыг баримтална.

Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ХХК · 2019-06-18 · Стандарт...

Documents

Transcript of Монгол Улсын Хөгжлийн Банк ХХК · 2019-06-18 · Стандарт...