{

Od narratologii do narratywizmu

Narratywizm w psychologii

„Narracja jest sposobem rozumienia świata przez ludzi. Ludzie bowiem mają tendencję do dostrzegania historii w strumieniu otaczających ich zdarzeń” (Jerzy Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001).

{ {Obiektywizm

Poznanie polega na odtworzeniu istniejących niezależnie od sytuacji, w której przebiega proces poznawczy, stanów rzeczy.

Konstruktywizm

Poznanie polega na konstrukcji pewnych stanów rzeczy przez podmiot, jest więc od sytuacji poznania nieoddzielne.

Konstruktywizm kontra obiektywizm

Biologiczna struktura organów sensorycznych;

Kultura, której częścią pozostajemy.

„Granice anarchizmu poznawczego”

Interpretacja „jest […] zawsze próbą odnalezienia i zdefiniowania sensu dzieła [lub czegokolwiek innego, co jest interpretowane], zakłada jednak, że sens ów ma charakter relacyjny, tzn. daje się opisywać w terminach stosunków między dziełem [lub czymkolwiek innym, co jest interpretowane] a układami względem niego zewnętrznymi” (J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, [w:] tenże, Próby teoretycznoliterackie, Kraków 2000, s. 21).

Interpretacja

„Schemat poznawczy to model pewnego elementu rzeczywistości pełniący wobec

tej rzeczywistości dwie podstawowe, nierozdzielnie powiązane ze sobą funkcje:

funkcje reprezentacji i funkcje reguł przetwarzania informacji o tej

rzeczywistości”.

Schemat poznawczy

Reprezentuje stałe cechy danego obiektu czy sytuacji;

Stanowi zestaw reguł operowania poznawczego na tych obiektach czy sytuacjach

Schemat poznawczy

{Kobieta w lustrze czy czaszka?

Mężczyzna z rogiem czy twarz kobiety?

Gruszka?

a) Schematy obiektów przestrzennych – relacje łączące obiekty to relacje przestrzenne (np. nad, pod, z przodu, z tyłu);

b) Schematy obiektów czasowych – np. schematy zjawisk przyrodniczych czy technicznych, prostych zjawisk ze świata społecznego

b) Schematy oparte na relacjach przyczynowo-skutkowych i celowościowych – narracje.

Rodzaje schematów poznawczych

Narracja to narzędzie poznania 1) jednostkowej egzystencji ludzkiej 2) rozpiętej w czasie; 3) obdarzonej pewnymi intencjami i 4) próbującej je realizować 5) w pewnym środowisku

Narracja jako schemat poznawczy

„Narracje jako formy rozumienia rzeczywistości posiadają uniwersalną, podstawową strukturę: bohater z określonymi intencjami napotyka na trudności , które w wyniku zdarzeń toczących się wokół zagrożonych celów zostają bądź nie zostają przezwyciężone”.

Jerzego Trzebińskiego definicja narracji

1. Bohaterowie.2. Wartości 3. Intencje. 4. Komplikacje i ich uwarunkowania.5. Przezwyciężenie lub niemożliwość

przezwyciężenia komplikacji

Pięć koniecznych elementów każdej narracji

Jednym ze sposobów psychologicznego radzenia sobie ze stresem jest interpretowanie aktualnej klęski „z perspektywy możliwej do zaakceptowania przyszłości”. Np. poniosłem porażkę, ale dzięki temu nauczyłem się czegoś.

Narracja a zdrowie psychiczne

„- Niech mi pani opowie więcej o swoich rodzicach. – O nich? – Tak, o swoich rodzicach.– Zaraz, szawłowska wa, zamknij te, te mordy o! szawłowska wariatka jest. Więc tak: jak był tato w domu, to było mieszkaliśmy najpierw. Najpierw matka z ojcem jak się pobrali, to mieszkali raz u u matka u swojej mamy”

Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 1

- Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu.

- No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów, a co to ojciec? Robić mam? Podobnież podminowane wszystkie co tutej, na lubelszczyźnie domy podminowane, te kamienice, to wszystko, i to wszystko runie, po ojcu parter tam

Narracja a zdrowie psychiczne – schizofrenia – przykład 2

- Opowiedz, proszę, o swoim ojcu.- Mój ojciec to murarz. Całe swoje życie

spędził w małym miasteczku, z którego musiał wyjechać za granicę, po to, by znaleźć tam pracę.

Narracja podmiotu „zdrowego psychicznie”

Umiejętność: Ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od

momentu wypowiadania ujęcia opowiadanej sytuacji jako pewnej całości, która

posiada początek i zakończenie; segregacji zdarzeń na ważne z punktu widzenia historii i

nieważne; rozmieszczenia najważniejszych dla podmiotu zdarzeń

na osi linearnie pojmowanego czasu: przedtem – potem; przypisania bohaterowi pewnej intencji; zachowania tożsamości na czas opowieści – skupienia,

które pozwala pozbyć się myśli nie należących do narracji.

Cechy narracji „zdrowej”

Nieumiejętność:ujęcia opowiadanej sytuacji jako niezależnej od momentu wypowiadania: „- Jakimi pani pamięta swoich rodziców? Nich pani opowie o swojej mamie, o swoim ojcu.- No, tatuś, mój tatusiu broń boże niech cię bóg zachowa, nie rusz tego! Na co ci kłopotów”

Cechy „narracji” schizofrenicznej

Doświadczenie i refleksja narracyjna

Dokonuje się w trakcie „dziania się” pewnej sytuacji

w dużej mierze niezależne od wolicjonalnych aspektów działania podmiotu

Wiedza w nikłym stopniu zwerbalizowana

Dokonuje się po fakcie

Z reguły zależne od świadomości i woli podmiotu

Wiedza w dużym stopniu zwerbalizowana

{ {Doświadczenie narracyjne O jak, świetnie. W

końcu! To straszne, nie

rób tego!

Refleksja narracyjna

„Dziewczyna, z którą byłem, rzuciła mnie. Zupełnie dwa różne światy. Nie pasowaliśmy do siebie”.

„Rzucę cię”

„Doświadczamy własnych uczuć, motywów, planów jako składników określonych historii, a więc i doświadczamy własnego życia jako historii, w której coś robiliśmy, czuliśmy, wyobrażaliśmy sobie. Można tu więc mówić o narracyjnej tożsamości człowieka”

Autonarracje

- To, co się wydarza

- Narracja- ja

Usprawnienie działania: Pomaga poznać samego siebie („poznaj swoje własne pragnienia”)

Pożytki z autonarracji 1

Usprawnienie działania: Likwidacja odnoszenia samego siebie do innych

Pożytki z autonarracji 2

„Ksawery przeklinał, że nie możemy zniknąć, że musimy być wystawieni na widok, choć nie chcemy, chociaż nie możemy, że ktoś inny może nas wystawić i uczynić z nami to, co jest ponad siły nasze” (W. Gombrowicz, Bakakaj)

„Piekło to inni”

Wstyd [...] pojawia się wówczas, gdy nie sposób wejść w przestrzeń wypełnioną przez spojrzenia innych i przez owe spojrzenia skonwencjonalizowaną. Pierwszym warunkiem uniknięcia wstydu jest akceptacja reguł społecznych wyrażonych w natrętnym spojrzeniu innych, albowiem wstyd to lęk przed brakiem społecznej akceptacji. Wstyd to lęk przed innymi.

(M. P. Markowski, Czarny nurt. Gombrowicz, świat, literatura, Kraków 2004, s. 365)

Wstyd

Usprawnienie działania: rezygnacja z „myślenia aksjologicznego” typu „jestem słaba(y), nie nadaję się”

Pożytki z autonarracji 3

Taka, która myśli o sobie jako podmiocie działań (agensie)

Osobowość proaktywna

„Zarobić pieniądze na wakacje we Francji”,

„Ułożyć sobie dobre relacje z ojcem” „Zostać prezydentem”

Osobowość proaktywna -

przykłady

•„Wyższy poziom proaktywności autonarracji u mieszkańców akademika wiązał się z większą liczbą poznanych kolegów w ciągu roku akademickiego, niższym poczuciem osamotnienia oraz niższym poziomem lęku przed oceną ze strony innych. Tendencja do konstruowania proaktywnych autonarracji u nauczycieli pozytywnie wiązała się z zaangażowaniem w pracę zawodową i ocenianym przez ich uczniów nowatorstwem wykazywanym w pracy” (J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, s. 120)

Myślenie o sobie jako przedmiocie cudzych działań (patiensie)

Osobowość defensywna

„Nowy nauczyciel uwziął się na mnie”, „Nagle straciłam kolegów z pracy”, „Nie zostanę prezydentem, bo jestem

zbyt głupi”

Osobowość defensywna -

przykłady

{ {Osobowość proaktywna Skupienie na „ja”

idealnym Lepszy model na

zwykłe czasy?

Osobowość defensywna Skupienie na „ja”

realnym Lepszy model na

czasy „płynnej nowoczesności”?

Osobowość proaktywna vs. Osobowość defensywna

depresja i melancholia rozpacz schizofrenia „doświadczenie codziennej

nieprzezroczystości własnej egzystencji” poetyckie doświadczanie własnej

egzystencji: nienarracyjność epifanii

Tożsamość nienarracyjna

Myślenie aksjologiczne („jestem świetny”, „jestem słaby”)

Myślenie emocjonalne Myślenie w kategoriach porównań z

innymi ludźmi

Elementy przeszkadzające w kształtowaniu się tożsamości narracyjnej

J. Bruner, Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1990 nr 4.

Narracja jako sposób rozumienia świata, red. J. Trzebiński, Gdańsk 2002.

Psychologia narracyjna. Tożsamość – dialogowość – pogranicza, red. E. Dryll, A. Cierpka, Warszawa 2011.

J. Trzebiński, Narracja jako sposób rozumienia świata, [w:] Praktyki opowiadania, red. B. Owczarek, Z. Mitosek, W. Grajewski, Kraków 2001.

T. Woźniak, Narracja w schizofrenii, Lublin 2005. ……..

Dalsze lektury

Konstruktywizm – stwarzamy samych siebie

Myślenie metapozytywne vs. Myślenie metanegatywne

Wnioski z narratywistycznej teorii tożsamości