O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA MAXSUS VAZIRLIGI...

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

Ro‘yxatga olindi:

__________

201__ yil “__”___

“TASDIQLYMAN”

O’quv ishlari bo’yich prorektor

____________I.N.Qo’ziyev

“__”________2018 yil

IQTISODIYOT NAZARIYASI

ISHCHI O’QUV DASTURI

TOShKENT – 2018

Bilim sohasi: 100000 – Gumanitar

200000 –Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Ta’lim sohasi: 110000 –Pedagogika

230000 –Iqtisod

Ta’lim

yo‘nalishlari:

5230200

– Menejment (xizmatlar sohasi);

5230600 – Moliya;

5230700 – Bank ishi;

5230800 – Soliqlar va soliqqa tortish;

5230900 – Buxgalteriya hisobi va audit (tarmoqlar bo‘yicha);

5231200 – Sug`urta ishi;

5231300 – Pensiya ishi;

5231500 – Baholash ishi;

5232000 – Davlat byudjetining g‘azna ijrosi;

5232700 –Investitsion loiyhalarni moliyalashtirish;

5232400 - Iqtisidiy xavsizlik;

5232800 - Elektron tijorat.

2

Fanning ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim

vazirligi 201__ yil “___” _____dagi ___ -sonli buyrug’i (buyruqning ___ -ilovasi) bilan

tasdiqlangan “Iqtisodiyot nazariyasi” fani dasturi asosida tayyorlangan.

Fanning ishchi o’quv dasturi Toshkent moliya instituti Kengashining 2018 yil

“___” ______________ dagi “___” -sonli bayoni bilan tasdiqlangan.

Tuzuvchilar:

Jo’raev T.T. – TMI, “Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi professori,

i.f.d.;

Allaberganov Z.G

Xoliqulova G.T.

–

–

TMI, “Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi katta

o’qituvchisi.

TMI, “Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi katta

o’qituvchisi.

Taqrizchilar:

Shodmonov Sh.Sh.

Rustamov B.

–

–

TDIU, “Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi professori,

i.f.d. (turdosh OTMdan.)

TMI,“Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi professori,

i.f.n.

Fanning ishchi o’quv dasturi kafedraning 201__ “____” _____________ dagi

___-sonli majlisida muhokama etilib, fakultet Kengashida ko’rib chiqishga tavsiya

qilingan.

“Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi mudiri:

201_ yil “___”_____ _______________ i.f.n., dots. X. Asatullaev

Fanning ishchi o’quv dasturi “Moliya-iqtisod” fakulteti Kengashining

201__ “____” _____________ dagi ___-sonli majlisida muhokama etilib,

O’quv-uslubiy Kengashida ko’rib chiqishga tavsiya qilingan.

“Moliya-iqtisod” fakulteti dekani

201_ yil “___”_____ _______________ i.f.n., dots. D.Rustamov

Fanning ishchi o’quv dasturi o’quv-uslibiy fakultet Kengashining 201_ yil

“___”__________ dagi “____” – sonli majlisida muhokama etilib, institut

Kengashida ko’rib chiqishga tavsiya qilingan.

O’quv-uslibiy bo’lim boshlig’i:

201_ yil “___”_____ _______________ dotsent T.M.Baymuradov

3

Kirish

Iqtisodiyot nazariyasi fanining ishchi-o’quv dasturi iqtisodiy ta’limotlar tarixi,

iqtisodiy taraqqiyotning umumiy asoslari va bozor iqtisodiyoti nazariyasiga

tegishli mavzularni qamrab oladi. Mazkur dastur bakalavriat yo’nalishlariga

mo’ljallangan bo’lib bo’lg’usi mutahasis kasb-korining qanday bo’lishidan qat’iy

nazar, u o’z faoliyatining iqtisodiy natijalarini bilishi, iqtisodiy hodisalar

mohiyatini tushunib etishi, iqtisodiyotning sir asrorlarini idrok etishi talab qilinadi.

Dasturda talabalar mustaqil ishlab qo’shimcha bilim olishlari, yozma ishlar

tayyorlashlarini hisobga olib bir qator nazariy masalalar kengroq berildi.

Talabalarning iqtisodiy tafakkurini shakllantirishda iqtisodiyot nazariyasi fani

iqtisodiy fanlarning karvonboshisi hisoblanadi. Iqtisodiyot nazariyasi - iqtisodiyot

qonun-qoidalarini va rivojlanish prinsiplarini o`rganuvchi umum-iqtisodiy fanlar

turkumiga kiruvchi nazariy fandir.

“Iqtisodiyot nazariyasi” fanining mazkur ishchi o’quv dasturi O’zbekiston

Respublikasining Ta’lim to’g’risidagi qonuni asosida va kadrlar tayyorlashning

milliy dasturi talablaridan kelib chiqib, davlat standartlari bo’yicha bakalavriat

darajasidagi malakali iqtisodchi mutaxassislar tayyorlashni maqsad qilib qo’ygan.

Fanining maqsadi va vazifalari

“Iqtisodiyot nazariyasi” Fanini o’qitishdan maqsad - talabalarga iqtisodiy

bilimlarning vjudga kelishini, iqtisodiyotning asosiy tushunchalari va

kategoriyalarini, iqtisodiy qonunlar va tamoyillarini o’rgatish hamda ularni amalda

tatbiq etish ko’nikmasini hosil qilish.

Fanning vazifalari – talabalarni nazariy bilimlar, iqtisodiy mushohada qilish

usullari bilan qurollantirish, iqtisodiy hodisa va jarayonlar mazmunini mantiqiy

mushohada qilish uchun zarur bo’lgan uslubiy yondashuvlarni egallashga

ko’maklashish, ular ongiga milliy istiqlol g’oyasini va milliy mafkuraning asosiy

qoidalarini singdirish, iqtisodiyotni modernizatsiyalash, erkinlashtirish va

islohotlarni chuqurlashtirish asosida hozirgi zamon rivojlangan bozor iqtisodiyotini

vujudga keltirishning dolzarb muammolarini ochib berish, iqtisodiyot va iqtisodiy

munosabatlar to’g’risida amaliy ko’nikmalarni hosil qilish.

Fan bo’yicha talabalarning tasavvur, bilim, ko’nikma va

malakalarigaqo’yiladigan talablar

- iqtisodiyot nazariyasi asoslari;

- fanining vujudga kelishidagi asosiy ta’limotlar va uning rivojlanishining

asosiy yo’nalishlari;

- milliy iqtisodiyotning amal qilishi va rivojlanishi qonuniyatlarini;

- makroiqtisodiy darajadagi vaziyatlarni;

- iqtisodiy jarayonlarning amal qilish xususiyatlari hamda ularning asosiy

g’oyalari to’g’risida yaxshi tasavvurga ega bilishi;

- iqtisodiy hodisalar va jarayonlarning o’zaro aloqa va bog’liqligini;

4

- resurslarning cheklanganligini va aholi farovonligini oshirish maqsadida

ulardan muqobil foydalanish usullarini;

- talaba iqtisodiy hodisa va jarayonlarni tahlil qilish usularini;

- iqtisodiy jarayonlarni matematik usullar orqali tahlil qilishni bilishi va

ulardan foydalana olishi;

- iqtisodiyotning turli: mikro, mezo, makro, mega darajasida optimal qaror

qabul qilish;

- iqtisodiyotni boshqarish va makroiqtisodiyotda muvozanatga erishish;

- barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash va boshqa muammolarni hal qilish;

- iqtisodiy qonunlarni;

- ilmiy tushunchalar (kategoriyalar) ni;

- iqtisodiy muammolar bo’yicha yechimlar qabul qilish ko’nikmalariga ega

bo’lish;

- bakalavrlar mazkur fanni o’rganish jarayonida olgan bilimlarini

umumlashtirish, undan to’g’ri xulosa chiqarish va kelajakda amaliyotda undan

foydalanish;

- talaba iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish va xulosa chiqarish;

- iqtisodiy muammolarini hal etish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlar to’plash

va ulardan foydalanish malakalariga ega bo’lishi kerak.

Fanning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uzviyligi

“Iqtisodiyot nazariyasi” fani gumanitar va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar turkumiga

kirib, u bakalavriatning barcha ta’lim yo’nalishlarida o’qitiladi. Mazkur fan boshqa

iqtisodiy fanlarning nazariy va uslubiy asosini tashkil qilib, o’z rivojida aniq

yo’nalishdagi iqtisodiy fanlar (moliya - kredit, bank ishi, soliq va soliqqa tortish,

buxgalteriya hisobi va audit, sug’urta va bojxona ishi va h.k.) dan ham ozuqa oladi.

U tadqiqot usullari bo’yicha boshqa ijtimoiy (falsafa, tarix, huquqshunoslik,

sotsiologiya, siyosatshunoslik) fanlar bilan ham mustahkam bog’liqdir

Fanning “Ta’lim-fan-ishlab chiqarish” integratsiyasi va innovatsion

rivojlanishdagi o’rni

Iqtisodiy munosabatlarning mazmun-mohiyati, ularning amal qilish qonun va

qonuniyatlarini chuqur va har tomonlama o’rganishda eng avvalo «Iqtisodiyot

nazariyasi» fanining roli beqiyosdir. U mazkur vazifani o’zining yuksak

ma’naviyatli shaxsda iqtisodiy bilim va madaniyatni shakllantirish, nazariy bilim

va qoidalarni amaliyotga joriy etish, g’oyaviy-tarbiyaviy, metodologik funksiyalari

orqali amalga oshiradi.

Fanni o’qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar

Talaba “Iqtisodiyot nazariyasi” fanini o’zlashtirishda ta’limning innovatsion

usullaridan foydalanishi, yangi pedagogik, axborot va internet texnologiyalarini

tadbiq qilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Fanni o’zlashtirishda o’quv-uslubiy

ta’minot (darslik, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, Modul topshiriqlari)dan

5

foydalanilish tavsiya etiladi. Ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarda turli metod va

vositalardan, xususan, aqliy hujum, klaster, amaliy ish va didaktik o’yinlar,

portfolio, keys-stadi, shuningdek, kompyuter dasturlaridan (Microsoft Excel,

Microsoft PowerPoint, TopS Business Integrator, Hyperion Enterprise, WebTrust,

SysTrust) internet tizimlaridan foydalanishlari mumkin.

“Iqtisodiyot nazariyasi” fani 1-kursning I va II semestrlarida o’qitilib, unda

ma’ruza, amaliy, mustaqil ta’lim mashg’ulotlari semestrlar bo’yicha quyidagi

jadval asosida amalga oshiriladi.

I semetrda o’qitiladigan mavzular bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan soatlar

hajmining taqsimoti

t/r

Fan mavzularining nomi

Shu jumladan

Jami

soatlar

Ma’ruza

mashg’ulotl

ari

Amaliy dars

mashg’ulotlar

i

Musta

qil

ta’lim

1. Iqtisodiyot nazariyasi fanining

predmeti va bilish usllari 14 4 4 6

2. Iqtisodiyot nazariyasi fanining

shakllanishi va rivojlanishida

iqtisodiy ta’limotlarning o’rni

8 2 2 4

3. Klassik davrgacha bo’lgan

qadimgi iqtisodiy ta’limotlar 8 2 2 4

4. O’rta asrlar iqtisodiy qa-

rashlari. Merkantilizm

iqtisodiy ta’limoti

14 4 4 6

5. Klassik iqtisodiy maktabning

vujudga kelishi, rivojlanishi va

yakunlanishi

14 4 4 6

6. Marjinalizm iqtisodiy ta’limoti 8 2 2 4

7. Neoklassik maktab iqtisodiy

qarashlari. Keyns va

keynschilik ta’limoti

8 2 2 4

8. Monetarizm. Institutsionalizm.

Neoliberalizm 14 4 4 6

9. Ishlab chiqarish jarayoni,

uning natijalari va

samaradorligi

8 2 2 4

10. Iqtisodiy tizim modellari va

mulkchilik 14 4 4 6

11. Tovar-pul munosabatlari 8 2 2 4

6

12. Bozor iqtisodiyoti. Bozor va

uning tuzilishi 8 2 2 4

13. O’tish davri va

O’zbekistonning bozor

iqtisodiyotiga o’tish

hususiyatlari

8 2 2 4

JAMI 134 36 36 62

I semestrda o’qitiladigan ma’ruza mashg’ulotlarining mazmuni

1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Iqtisodiyot tushunchasi, uning tarkibi va tuzulishi. Iqtisodiy faoliyat va takror

ishlab chiqarish jarayoni. Iqtisodiyotning bosh masalasi va uning ikki tomoni

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti. Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar.

Iqtisodiy qonunlarning turkumlanishi.

Iqtisodiyot nazariyasi fanining vazifalari. Iqtisodiyot nazariyasining boshqa

fanlar bilan o’zaro bog’liqligi.

Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilishning usullari. Iqtisodiy tahlilda

abstraktsiya, induktsiya, deduktsiya, normativ, pozitiv. analiz, sintez, tarixiy,

matematik, statistik va grafik usullardan foydalanish. Iqtisodiy modellar

tushunchasi. Optimallashgan va muvozanatlashgan modellar.

Ehtiyojlarning mazmuni va ularning turkumlanishi. Ehtiyojlarning o’sib

borishi qonuni. Iqtisodiy resurslarning mazmuni va uning turlari. Iqtisodiy

resurslar va ehtiyojlarning qondirilish darajasi o’rtasidagi bog’liqlik.

Extiyojlarning cheksizligi va resurslarning cheklanganligi. Iqtisodiyotning bosh

muommosini hal qilish yo’llari.

2-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining shakllanishi va rivojlanishida


Iqtisodiyotga oid bilimlarning shakllanishi va rivojlanishi. Qadimgi Sharq va

G’arb xalqlaridagi iqtisodiy g’oyalar. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida

shakllanishidagi asosiy oqimlar: merkantilizm, fiziokratlar, ingliz klassik iqtisodiy

maktabi, marksizm va marjinalizm. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasidagi

asosiy oqimlar

3-mavzu. Klassik davrgacha bo’lgan qadimgi iqtisodiy ta’limotlar Iqtisodiy fikr, g’oya, qarash, ta’limotlarning paydo bulishi va rivojlanishining

tarixiy jarayoni. Qadimgi Sharq davlatlari iqtisodiy taraqqiyotining muammolari,

xususiyatlari. Qadimgi Bobil davlatining g’oyalari. Qadimgi Misrdagi iqtisodiy

g’oyalari.

Hammurapi qonunlari. Qadimgi Xindistonning iqtisodiy g’oyalari. Manu

qonunlari. «Artxashastra» traktati. Qadimgi Xitoy iqtisodiy fikrlari.

7

Konfutsiychilar va legistlarning ta’limoti. Guan-tszi traktatlari. Ilk sotsial

(ijtimoiy) utopiyalar. Zardushtizm (Ovesta)dagi iqtisodiy g’oyalar.

Qadimgi Gretsiya iqtisodiy qarashlari. Ksenofont. Aflotun (Platon)ning

iqtisodiy g’oyalari. Aristotelning iqtisodiy qarashlari. Qadimgi Rimning iqtisodiy

konsetsiyalari

4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtiso-diy

ta’limoti

Markaziy osiyo mutafakkirlarining iqtisodiy qarashlari. Temur va temuriylar

davridagi iqtisodiy siyosatning xozirgi davr uchun axamiyati. Merkantilizm

tushunchasi, uning mazmuni. Merkantilizm g’oyasi vujudga kelishining

iqtisodiy va ijtimoiy shart-sharoitlari.

Ilk merkantilizm monetar tizimi. Tomas Mann (Angliya), Kolbertizm,

Monkreten (Fransiya). David Hyumaning iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm va

proteksionizm siyosatining ayrim mamlakatlardagi ko’rinishi: Italiya

merkantilizmi, Angliya-proteksionizmi, Fransiya-kolbertizmi. Merkantilizmning

tarixiy taqdiri.

5-mavzu. Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi, rivojlanishi

va yakunlanishi.

Klassik iqtisodiy maktab vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari.

Uilyam Petti asarlari, uning merkantilizmga munosabati. Per Buagilberning qiymat

talqini, iste’mol va ayirboshlash qiymati, pulga munosabat. Fiziokratizm. Fransua

Kene asarida merkantilizmni tanqid qilinishi. Fiziokratlarning iqtisodiy dasturi.

«Tabiiy tartib» konsepsiyasi. Kenening bosh asari «Iqtisodiy jadval»da ijtimoiy

takror ishlab chiqarish jarayonining tahlil etilishi va uning ahamiyati. Fiziokratlar

iqtisodiy ta’limotining ahamiyati va tarixiy taqdiri.

A.Smit asarlarida klassik maktab g’oyalarining yanada rivojlantirilishi.

Rikardo modeli, davriy muammolar: don qonuni, tahliliy qurol va javobgarlik. T.

Maltus nazariyalari. J.S.Mill va uning qarashlari. J.B.Sey va uning

metodologiyasi. F. List va uning «Siyosiy iqtisod» sistemasi. Germaniyadagi

tarixiy maktabning asoschilari Sismondi, Prudon va Rodbertus. Karl Marks va

uning klassik iqtisodiyot haqidagi tanqidiy fiklari.

6-mavzu. Marjinalizm iqtisodiy ta’limoti

Jevons, Menger va ularning me’yoriy tahlil asoslari. Marjinal taxlilning

kengayishi: keyingi marjinalizm. Marjinal unumdorlik nazariyasi.

Unumdorlikning pasayib borish qonuni. Maxsulotning tugallanishi. Viksel tayor

mahsulot haqida. Me’yoriy unumdorlik nazariyasining ahloqiy tomonlari.

Me’yoriy unumdorlik bandlik nazariyasi sifatida. Me’yoriy unumdorlik

nazariyasining tanqidi. Foyda va foiz. Kapital va foiz nazariyasi. Foiz muammosi.

Bem Baverkning foiz nazariyasi. Fisher foiz haqida.

7-mavzu. Neoklassik maktab iqtisodiy qarashlari. Keyns va keyns-

chilik ta’limoti

8

Kembrij maktabi yoki yangi klassik (neoklassik) yo’nalish. Marshall uslubi.

Valras va umumiy muvozanat nazariyasi. Valrasning umumiy muvozanat qonuni.

J.B.Klarkning iqtisodiy ta’limoti. Uning «Boylik falsafasi» va «Boylik taqsimoti»

asarlaridagi iqtisodiy g’oyalar.

V.Paretoning umumiy iqtisodiy muvozanat konsepsiyasi. J.M.Keyns.

«Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asaridagi iqtisodiy g’oyalar.

Keynschilik va neokeynschilik. Keyns g’oyalarining hozirgi davrdagi ahamiyati.

Iqtisodiy o’sish nazariyalari va keynschilik. Umumiy nazariyada konseptual

tabiiylik.

8-mavzu. Monetarizm. Institutsionalizm. Neoliberalizm Monetarizm nazariyasining mohiyati. Milton Fridmen va uning monetar

nazariyasi. Monetarizmning asosiy qoidalari. Irving Fisherning ayirboshlash

tenglamasi. M. Fridmenning pul qoidasi. Monetar konsepsiyasining

keynschilikdan farqi. Paul Samuyelson: Muvozanat va barqarorlik. Fridman va

mikroiqtisodiyotga yaqinlashuv. Neoklassik va zamonaviy mikroiqtisodiy

o’rtasidagi o’zaro farq.

Institutsionalizmning asosiy xususiyatlari, evolyutsiyasi. T.Veblen g’oyalari.

«Bekorchi sinflar nazariyasi» asaridagi iqtisodiy g’oyalar. J.R.Kommons

qarashlari. U.K.Mitchell g’oyalari. J.K.Gelbreytning iqtisodiy qarashlari.

Nomukammal bozor ta’limotlari. Chemberlen monopolistik rakobat to’g’risida.

J.Robinsonning nomukammal raqobat nazariyasi. Monetarizm va neoliberalizm

evolyutsiyasi. Fridmanning monetar maktabi. Xayek va Mizesning sotsialistik

iqtisodga munosabati.

Neoliberalizmning paydo bo’lishi va uning o’ziga xos xususiyati, belgilari.

“Ordoliberalizm”. Lyudvig fon Mize noliberalizmi. Fridrix Fon Xayekning

ijtimoiy-iqtisodiy g’oyalari.

Valter Oyken “iqtisodiy tizim” tiplari to’g’risida. Lyudvig Erdxardning

iqtisodiy islohotlari.

9-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni, uning natijalari va samaradorligi

Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar.

Ishlab chiqarish omillari to’g’risidagi nazariyalar.

Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va uning iqtisodiy asoslari. Ishlab

chiqarishning tarkibiy tuzilishi. Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni. Qisqa va

uzoq davrda ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi. Ishlab chiqarishning jamiyat

hayotidagi ahamiyati. Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishning o’zaro bog’liqligi.

Ishlab chiqarish imkoniyatlari va uning egri chizig’i. Ishlab chiqarish

funksiyasi. Keyingi qo’shilgan omil unumdorligi. Unumdorlikning pasayib borish

qonuni. Ishlab chiqarishning mikro va makro darajasi. Ishlab chiqarish

samaradorligi, uning ko’rsatkichlari va hisoblash usullari. Ishlab chiqarish

samaradorligini oshirish yo’llari va omillari.

10-mavzu. Iqtisodiy tizim modellari va mulkchilik

9

Ijtimoiy-iqtisodiyot taraqqiyot bosqichlarini bilishga turli xil yondashuvlar:

formatsion, madaniylashgan, mulkiy, texnologik industirial, taraqqiyot va iqtisodiy

rivojlanish hamda siklli rivojlanish, darajasi jihatidan yondashuv. Ishlab

chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlari. Ishlab chiqarish usuli.

Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya. Ishlab chiqarishning texnologik usuli. Oddiy

kooperatsiya, manufaktura va yirik mashinalashgan ishlab chiqarish.

Industrlashishgacha bo’lgan jamiyat, industrlashgan jamiyat, yuqori industrlashgan

(axborotlashgan) jamiyat.

Iqtisodiy tizim tushunchasi. Iqtisodiy tizim modellari: an’anaviy iqtisodiyot,

buyruqli iqtisodiyot, bozor iqtisodiyoti. Bozor iqtisodiyotining rivojlanish

bosqichlari: erkin raqobatga asoslangan va hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti.

Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni. Mulk ob’ekti va sub’ekti.

Mulkchilikning iqtisodiy va huquqiy jihatlari.

Mulk shakllarining tasniflanishi. Iqtisodiyotni isloh qilishda mulkchilikning

o’rni. Mulkchilik shakllarini o’zgartirish usullari: milliylashtirish, davlat

tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish. Davlat mulkini xususiylashtirishning

usullari. O’zbekiston Respublikasida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va

xususiylashtirish jarayonini amalga oshirish bosqichlari.

11-mavzu. Tovar-pul munosabatlari

Ijtimoiy xo’jalik shakllari. Natural va tovar ishlab chiqarish, ularning belgilari

va farqlari. Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelishi va rivojlanishi sabablari.

“Iqtisodiy ne’mat”, “mahsulot”, “tovar” va “xizmat” tushunchalari mazmuni.

Tovar va uning xususiyatlari. Tovarning nafliligi. Tovar qiymatining miqdori.

Naflilik turlari. Keyingi qo’shilgan miqdor nafliligi nazariyasi. Umumiy va aniq

naflilik. Naflilikning pasayib borishi. Mehnat unumdorligi va intensivligining tovar

qiymati miqdoriga ta’siri.

Qiymatning mehnat nazariyasi. Qiymat qonuni. Tovar qiymatining

farqlanishi shart-sharoitlari. Qiymat paradoksi.

Pulning kelib chiqishi va mazmuni. Pul to’g’risidagi metallistik, nominalistik

va miqdoriy nazariyalar. Pulning vazifalari: qiymat o’lchovi, muomala vositasi,

jamg’arish vositasi, to’lov vositasi. Hozirgi zamon pulining tabiati va mazmuni.

Oltin va qog’oz pullarning o’zaro bog’liqligi. Naqd va kredit pullarning

xususiyatlari.

O’zbekistonda milliy valyuta – so’mning muomalaga kiritilishi bosqichlari va

ularning ahamiyati. Milliy valyuta barqarorligini oshirish vazifalarini hal etish

borasidagi dasturlar.

12-mavzu. Bozor iqtisodiyoti. Bozor va uning tuzilishi

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning rivojlanishi. Bozor

iqtisodiyotining sub’ektlari: uy xo’jaliklari, tadbirkorlik va davlat sektori. Bozor

iqtisodiyotining asosiy belgilari. Bozor tizimining o’z-o’zini tartibga soluvchi

mexanizmi. Klassik va hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti, ularning umumiy

tomonlari va farqlari. Zamonaviy bozor xo’jaligi modellari.

10

Bozor iqtisodiyoti sharoitida doimiy muammolarni hal qilish va resurslardan

samarali foydalanish yo’llari.

Bozor iqtisodiyotining afzalliklari. Resurslarni taqsimlashning samaradorligi.

Iqtisodiy faoliyat va tanlov erkinligi. Iqtisodiy manfaatlarning ta’minlanishi. Bozor

iqtisodiyotining ziddiyatlari va salbiy jihatlari.

“Bozor” tushunchasi va uning asosiy belgilari. Bozor mexanizmi. Bozorning

ob’ektlari va sub’ektlari. Bozorning vazifalari. Bozorning turkumlanishi. Resurslar,

mahsulotlar, daromadlarning doiraviy aylanish modeli va uning turlari.

Bozor infratuzilmasi. Bozor infratuzilmasi turlari. Bozor infratuzilmasi

tarkibi.

13-mavzu. O’tish davri va O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tish

hususiyatlari

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrining mazmuni. Bozor iqtisodiyotiga o’tish –

barcha mamlakatlarga xos umumiy jarayon. Bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’llari.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishning revolyutsion va evolyutsion yo’lining xususiyatlari.

Buyruqli iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishning xususiyatlari. O’tish

davrida bozor iqtisodiyotini shakllantirishning asosiy vazifalari.

O’tish davri iqtisodiyotining asosiy belgilari. Bozor iqtisodiyotiga

o’tishning milliy modellari. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modeli, uning

tamoyillari va xususiyatlari.. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning

bosqichlari.

Iqtisodiy islohotlarning mazmuni. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni

amalga oshirish konstepsiyasi va strategiyasi. Iqtisodiy islohotlarni amalga

oshirishning asosiy yo’nalishlari. Iqtisodiy islohotlarning bosqichlari va ularning

vazifalari. O’zbekistonda islohotlarni chuqurlashtirish va iqtisodiyotni

erkinlashtirishning asosiy yo’nalishlari.

Prezident Sh.Mirziyoyev tomonidan ishlab chiqilgan “Harakatlar

strategiyasi”, uning asosiy yo’nalishlari va amalga oshirish vazifalari.

Amaliy mashg`ulotlarning mazmuni

1-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish usullari

Iqtisodiyot tushunchasi, uning tarkibi va tuzulishi. Iqtisodiy faoliyat va takror

ishlab chiqarish jarayoni. Iqtisodiyotning bosh masalasi va uning ikki tomoni

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti. Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar.

Iqtisodiy qonunlarning turkumlanishi.

Iqtisodiyot nazariyasi fanining vazifalari. Iqtisodiyot nazariyasining boshqa

fanlar bilan o’zaro bog’liqligi.

Iqtisodiy qonunlar va jarayonlarni ilmiy bilishning usullari. Iqtisodiy tahlilda

abstraktsiya, induktsiya, deduktsiya, normativ, pozitiv. analiz, sintez, tarixiy,

matematik, statistik va grafik usullardan foydalanish. Iqtisodiy modellar

tushunchasi. Optimallashgan va muvozanatlashgan modellar.

11

Ehtiyojlarning mazmuni va ularning turkumlanishi. Ehtiyojlarning o’sib

borishi qonuni. Iqtisodiy resurslarning mazmuni va uning turlari. Iqtisodiy

resurslar va ehtiyojlarning qondirilish darajasi o’rtasidagi bog’liqlik.

Extiyojlarning cheksizligi va resurslarning cheklanganligi. Iqtisodiyotning bosh

muommosini hal qilish yo’llari.

2-mavzu. Iqtisodiyot nazariyasi fanining shakllanishi va rivojlanishida


Iqtisodiyotga oid bilimlarning shakllanishi va rivojlanishi. Qadimgi Sharq va

G’arb xalqlaridagi iqtisodiy g’oyalar. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida

shakllanishidagi asosiy oqimlar: merkantilizm, fiziokratlar, ingliz klassik iqtisodiy

maktabi, marksizm va marjinalizm. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasidagi

asosiy oqimlar

3-mavzu. Klassik davrgacha bo’lgan qadimgi iqtisodiy ta’limotlar Iqtisodiy fikr, g’oya, qarash, ta’limotlarning paydo bulishi va rivojlanishining

tarixiy jarayoni. Qadimgi Sharq davlatlari iqtisodiy taraqqiyotining muammolari,

xususiyatlari. Qadimgi Bobil davlatining g’oyalari. Qadimgi Misrdagi iqtisodiy

g’oyalari.

Hammurapi qonunlari. Qadimgi Xindistonning iqtisodiy g’oyalari. Manu

qonunlari. «Artxashastra» traktati. Qadimgi Xitoy iqtisodiy fikrlari.

Konfutsiychilar va legistlarning ta’limoti. Guan-tszi traktatlari. Ilk sotsial

(ijtimoiy) utopiyalar. Zardushtizm (Ovesta)dagi iqtisodiy g’oyalar.

Qadimgi Gretsiya iqtisodiy qarashlari. Ksenofont. Aflotun (Platon)ning

iqtisodiy g’oyalari. Aristotelning iqtisodiy qarashlari. Qadimgi Rimning iqtisodiy

konsetsiyalari

4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtiso-diy

ta’limoti

Markaziy osiyo mutafakkirlarining iqtisodiy qarashlari. Temur va temuriylar

davridagi iqtisodiy siyosatning xozirgi davr uchun axamiyati. Merkantilizm

tushunchasi, uning mazmuni. Merkantilizm g’oyasi vujudga kelishining

iqtisodiy va ijtimoiy shart-sharoitlari.

Ilk merkantilizm monetar tizimi. Tomas Mann (Angliya), Kolbertizm,

Monkreten (Fransiya). David Hyumaning iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm va

proteksionizm siyosatining ayrim mamlakatlardagi ko’rinishi: Italiya

merkantilizmi, Angliya-proteksionizmi, Fransiya-kolbertizmi. Merkantilizmning

tarixiy taqdiri.

5-mavzu. Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi, rivojlanishi

va yakunlanishi.

Klassik iqtisodiy maktab vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari.

Uilyam Petti asarlari, uning merkantilizmga munosabati. Per Buagilberning qiymat

talqini, iste’mol va ayirboshlash qiymati, pulga munosabat. Fiziokratizm. Fransua

12

Kene asarida merkantilizmni tanqid qilinishi. Fiziokratlarning iqtisodiy dasturi.

«Tabiiy tartib» konsepsiyasi. Kenening bosh asari «Iqtisodiy jadval»da ijtimoiy

takror ishlab chiqarish jarayonining tahlil etilishi va uning ahamiyati. Fiziokratlar

iqtisodiy ta’limotining ahamiyati va tarixiy taqdiri.

A.Smit asarlarida klassik maktab g’oyalarining yanada rivojlantirilishi.

Rikardo modeli, davriy muammolar: don qonuni, tahliliy qurol va javobgarlik. T.

Maltus nazariyalari. J.S.Mill va uning qarashlari. J.B.Sey va uning

metodologiyasi. F. List va uning «Siyosiy iqtisod» sistemasi. Germaniyadagi

tarixiy maktabning asoschilari Sismondi, Prudon va Rodbertus. Karl Marks va

uning klassik iqtisodiyot haqidagi tanqidiy fiklari.

6-mavzu. Marjinalizm iqtisodiy ta’limoti

Jevons, Menger va ularning me’yoriy tahlil asoslari. Marjinal taxlilning

kengayishi: keyingi marjinalizm. Marjinal unumdorlik nazariyasi.

Unumdorlikning pasayib borish qonuni. Maxsulotning tugallanishi. Viksel tayor

mahsulot haqida. Me’yoriy unumdorlik nazariyasining ahloqiy tomonlari.

Me’yoriy unumdorlik bandlik nazariyasi sifatida. Me’yoriy unumdorlik

nazariyasining tanqidi. Foyda va foiz. Kapital va foiz nazariyasi. Foiz muammosi.

Bem Baverkning foiz nazariyasi. Fisher foiz haqida.

7-mavzu. Neoklassik maktab iqtisodiy qarashlari. Keyns va keyns-

chilik ta’limoti

Kembrij maktabi yoki yangi klassik (neoklassik) yo’nalish. Marshall uslubi.

Valras va umumiy muvozanat nazariyasi. Valrasning umumiy muvozanat qonuni.

J.B.Klarkning iqtisodiy ta’limoti. Uning «Boylik falsafasi» va «Boylik taqsimoti»

asarlaridagi iqtisodiy g’oyalar.

V.Paretoning umumiy iqtisodiy muvozanat konsepsiyasi. J.M.Keyns.

«Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» asaridagi iqtisodiy g’oyalar.

Keynschilik va neokeynschilik. Keyns g’oyalarining hozirgi davrdagi ahamiyati.

Iqtisodiy o’sish nazariyalari va keynschilik. Umumiy nazariyada konseptual

tabiiylik.

8-mavzu. Monetarizm. Institutsionalizm. Neoliberalizm

Monetarizm nazariyasining mohiyati. Milton Fridmen va uning monetar

nazariyasi. Monetarizmning asosiy qoidalari. Irving Fisherning ayirboshlash

tenglamasi. M. Fridmenning pul qoidasi. Monetar konsepsiyasining

keynschilikdan farqi. Paul Samuyelson: Muvozanat va barqarorlik. Fridman va

mikroiqtisodiyotga yaqinlashuv. Neoklassik va zamonaviy mikroiqtisodiy

o’rtasidagi o’zaro farq.

Institutsionalizmning asosiy xususiyatlari, evolyutsiyasi. T.Veblen g’oyalari.

«Bekorchi sinflar nazariyasi» asaridagi iqtisodiy g’oyalar. J.R.Kommons

qarashlari. U.K.Mitchell g’oyalari. J.K.Gelbreytning iqtisodiy qarashlari.

Nomukammal bozor ta’limotlari. Chemberlen monopolistik rakobat to’g’risida.

J.Robinsonning nomukammal raqobat nazariyasi. Monetarizm va neoliberalizm

evolyutsiyasi. Fridmanning monetar maktabi. Xayek va Mizesning sotsialistik

iqtisodga munosabati.

13

Neoliberalizmning paydo bo’lishi va uning o’ziga xos xususiyati, belgilari.

“Ordoliberalizm”. Lyudvig fon Mize noliberalizmi. Fridrix Fon Xayekning

ijtimoiy-iqtisodiy g’oyalari.

Valter Oyken “iqtisodiy tizim” tiplari to’g’risida. Lyudvig Erdxardning

iqtisodiy islohotlari.

9-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni, uning natijalari va samaradorligi

Ishlab chiqarish omillari va ularning turkumlanishiga turlicha yondashuvlar.

Ishlab chiqarish omillari to’g’risidagi nazariyalar.

Ishlab chiqarish jarayonining mazmuni va uning iqtisodiy asoslari. Ishlab

chiqarishning tarkibiy tuzilishi. Ishlab chiqarish jarayonining ikki tomoni. Qisqa va

uzoq davrda ishlab chiqarish hajmining o’zgarishi. Ishlab chiqarishning jamiyat

hayotidagi ahamiyati. Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishning o’zaro bog’liqligi.

Ishlab chiqarish imkoniyatlari va uning egri chizig’i. Ishlab chiqarish

funksiyasi. Keyingi qo’shilgan omil unumdorligi. Unumdorlikning pasayib borish

qonuni. Ishlab chiqarishning mikro va makro darajasi. Ishlab chiqarish

samaradorligi, uning ko’rsatkichlari va hisoblash usullari. Ishlab chiqarish

samaradorligini oshirish yo’llari va omillari.

10-mavzu. Iqtisodiy tizim modellari va mulkchilik

Ijtimoiy-iqtisodiyot taraqqiyot bosqichlarini bilishga turli xil yondashuvlar:

formatsion, madaniylashgan, mulkiy, texnologik industirial, taraqqiyot va iqtisodiy

rivojlanish hamda siklli rivojlanish, darajasi jihatidan yondashuv. Ishlab

chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlari. Ishlab chiqarish usuli.

Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya. Ishlab chiqarishning texnologik usuli. Oddiy

kooperatsiya, manufaktura va yirik mashinalashgan ishlab chiqarish.

Industrlashishgacha bo’lgan jamiyat, industrlashgan jamiyat, yuqori industrlashgan

(axborotlashgan) jamiyat.

Iqtisodiy tizim tushunchasi. Iqtisodiy tizim modellari: an’anaviy iqtisodiyot,

buyruqli iqtisodiyot, bozor iqtisodiyoti. Bozor iqtisodiyotining rivojlanish

bosqichlari: erkin raqobatga asoslangan va hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti.

Mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni. Mulk ob’ekti va sub’ekti.

Mulkchilikning iqtisodiy va huquqiy jihatlari.

Mulk shakllarining tasniflanishi. Iqtisodiyotni isloh qilishda mulkchilikning

o’rni. Mulkchilik shakllarini o’zgartirish usullari: milliylashtirish, davlat

tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish. Davlat mulkini xususiylashtirishning

usullari. O’zbekiston Respublikasida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va

xususiylashtirish jarayonini amalga oshirish bosqichlari.

11-mavzu. Tovar-pul munosabatlari

Ijtimoiy xo’jalik shakllari. Natural va tovar ishlab chiqarish, ularning belgilari

va farqlari. Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelishi va rivojlanishi sabablari.

“Iqtisodiy ne’mat”, “mahsulot”, “tovar” va “xizmat” tushunchalari mazmuni.

Tovar va uning xususiyatlari. Tovarning nafliligi. Tovar qiymatining miqdori.

14

Naflilik turlari. Keyingi qo’shilgan miqdor nafliligi nazariyasi. Umumiy va aniq

naflilik. Naflilikning pasayib borishi. Mehnat unumdorligi va intensivligining tovar

qiymati miqdoriga ta’siri.

Qiymatning mehnat nazariyasi. Qiymat qonuni. Tovar qiymatining

farqlanishi shart-sharoitlari. Qiymat paradoksi.

Pulning kelib chiqishi va mazmuni. Pul to’g’risidagi metallistik, nominalistik

va miqdoriy nazariyalar. Pulning vazifalari: qiymat o’lchovi, muomala vositasi,

jamg’arish vositasi, to’lov vositasi. Hozirgi zamon pulining tabiati va mazmuni.

Oltin va qog’oz pullarning o’zaro bog’liqligi. Naqd va kredit pullarning

xususiyatlari.

O’zbekistonda milliy valyuta – so’mning muomalaga kiritilishi bosqichlari va

ularning ahamiyati. Milliy valyuta barqarorligini oshirish vazifalarini hal etish

borasidagi dasturlar.

12-mavzu. Bozor iqtisodiyoti. Bozor va uning tuzilishi

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning rivojlanishi. Bozor

iqtisodiyotining sub’ektlari: uy xo’jaliklari, tadbirkorlik va davlat sektori. Bozor

iqtisodiyotining asosiy belgilari. Bozor tizimining o’z-o’zini tartibga soluvchi

mexanizmi. Klassik va hozirgi zamon bozor iqtisodiyoti, ularning umumiy

tomonlari va farqlari. Zamonaviy bozor xo’jaligi modellari.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida doimiy muammolarni hal qilish va resurslardan

samarali foydalanish yo’llari.

Bozor iqtisodiyotining afzalliklari. Resurslarni taqsimlashning samaradorligi.

Iqtisodiy faoliyat va tanlov erkinligi. Iqtisodiy manfaatlarning ta’minlanishi. Bozor

iqtisodiyotining ziddiyatlari va salbiy jihatlari.

“Bozor” tushunchasi va uning asosiy belgilari. Bozor mexanizmi. Bozorning

ob’ektlari va sub’ektlari. Bozorning vazifalari. Bozorning turkumlanishi. Resurslar,

mahsulotlar, daromadlarning doiraviy aylanish modeli va uning turlari.

Bozor infratuzilmasi. Bozor infratuzilmasi turlari. Bozor infratuzilmasi

tarkibi.

13-mavzu. O’tish davri va O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tish

hususiyatlari

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrining mazmuni. Bozor iqtisodiyotiga o’tish –

barcha mamlakatlarga xos umumiy jarayon. Bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’llari.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishning revolyutsion va evolyutsion yo’lining xususiyatlari.

Buyruqli iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishning xususiyatlari. O’tish

davrida bozor iqtisodiyotini shakllantirishning asosiy vazifalari.

O’tish davri iqtisodiyotining asosiy belgilari. Bozor iqtisodiyotiga

o’tishning milliy modellari. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning o’zbek modeli, uning

tamoyillari va xususiyatlari.. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning

bosqichlari.

Iqtisodiy islohotlarning mazmuni. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni

amalga oshirish konstepsiyasi va strategiyasi. Iqtisodiy islohotlarni amalga

15

oshirishning asosiy yo’nalishlari. Iqtisodiy islohotlarning bosqichlari va ularning

vazifalari. O’zbekistonda islohotlarni chuqurlashtirish va iqtisodiyotni

erkinlashtirishning asosiy yo’nalishlari.

Prezident Sh.Mirziyoyev tomonidan ishlab chiqilgan “Harakatlar

strategiyasi”, uning asosiy yo’nalishlari va amalga oshirish vazifalari.

Mustaqil ta’limnining shakl va mazmuni

“Iqtisodiyot nazariyasi” fani bo’yicha talabaning mustaqil ishi shu fanni

o’rganish jarayonining tarkibiy qismi bo’lib, uslubiy va axborot resurslari bilan

to’la ta’minlangan.

Talabalar auditoriya mashg’ulotlarida pedagog-xodimlarning ma’ruzasini

tinglaydilar, misol va masalalar yechadilar. Bundan tashqari ayrim mavzularni

kengroq o’rganish maqsadida qo’shimcha adabiyotlarni o’qib referatlar tayyorlaydi

hamda mavzu bo’yicha professor o’qituvchi tomonidan berilgan mustaqil ish va

testlarni yechadi. Mustaqil ta’lim natijalari reyting tizimi asosida baholanadi.

Uyga vazifalarni bajarish, qo’shimcha darslik va adabiyotlardan yangi

bilimlarni mustaqil o’rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash va ularni topish

yo’llarini aniqlash, internet tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to’plash va

ilmiy izlanishlar olib borish, ilmiy to’garak doirasida yoki mustaqil ravishda ilmiy

manbalardan foydalanib ilmiy maqola va ma’ruzalar tayyorlash kabilar

talabalarning darsda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, ularning mustaqil fikrlash

va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun ham mustaqil ta’limsiz o’quv

faoliyati samarali bo’lishi mumkin emas.

“Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan mustaqil ish majmuasi fanning barcha

mavzularini qamrab olgan va quyidagi mavzu ko’rinishida shakllantirilgan.

I semestr uchun mustaqil ta’lim mavzulari va uni amalga oshirish shakli

№ Fan bo’yicha mavzular Mustaqil ta’limga oid bo’lim

va mavzular

Mustaqil ta’limga oid

topshiriq va

tavsiyalar

1 Iqtisodiyot nazariyasi fanining

predmeti va bilish usllari

Iqtisodiyot nazariyasi fanining

predmeti va uslubi

Loyiha ishi

tayyorlash, taqdimot

va slaydlar

2

Iqtisodiyot nazariyasi fanining

shakllanishi va rivojlanishida


Iqtisodiy fikr, g’oya, qarash,

ta’limotlarning paydo bulishi va

rivojlanishining tarixiy jarayoni.

Ilmiy davrlash prinsiplari

(tamoyillari), boshqa ijtimoiy-

gumanitar fanlar (falsafa,

iqtisodiyot nazariyasi, xalq

xo’jaligi tarixi, ekonomiks) bilan

chambarchas bog’liqligi.

Loyiha ishi


va slaydlar

3

Klassik davrgacha bo’lgan

qadimgi iqtisodiy ta’limotlar

Qadimgi Xitoydagi iqtisodiy

g’oyalar.

Qadimgi Xindistondagi ijtimoiy-

iqtisodiy g’oyalar.

Qadimgi Rimdagi iqtisodiy

g’oyalar. Xristianlikning

vujudga kelishi.

Qadimgi Gretsiyadagi iqtisodiy

g’oyalar

Loyiha ishi


va slaydlar

16

4

O’rta asrlar iqtisodiy qa-rashlari.

Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

Qur’on va Xadislarda berilgan

ijtimoiy-iqtisodiy g’oyalar.

Yusuf Xos Xojibning ilmiy

meroslari.

Abu Rayxon Beruniyning ilmiy

meroslari.

Temur va temuriylar davri

iqtisodiy g’oyalari.

Navoiyning ilmiy meroslari.

Boburning ilmiy qarashlari.

Arab mamlakatlaridagi

feodalizmning iqtisodiy

g’oyalari: Ibn Xoldun qarashlari.

Loyiha ishi


va slaydlar

5

Klassik iqtisodiy maktabning

vujudga kelishi, rivojlanishi va

yakunlanishi

Yevropada merkantilizm va

klassik iqtisodiy maktabning

vujudga kelishi. Keys

stadi..tayyorlash

6

Marjinalizm iqtisodiy ta’limoti Fiziokratlar maktabi.

F.Kenening iqtisodiy jadvali.

V.Petti Angliya klassik iqtisodiy

ta’limotning dastlabki

vakili.

S.Sismondining iqtisodiy

qarashlari.

P.M.Prudonning iqtisodiy

ta’limoti.

Loyiha ishi


va slaydlar

7

Neoklassik maktab iqtisodiy

qarashlari. Keyns va keynschilik

ta’limoti

A.Smit va D.Rikardoning

klassik iqtisodiy maktabi.

Fransuz klassik maktabi.

F.Buagelber va F.Kenelarning

iqtisodiy nazariyalari.

Loyiha ishi


va slaydlar

8

Monetarizm. Institutsionalizm.

Neoliberalizm

R.Maltusning axoli nufusi

nazariyasi va zamonaviy maltus

ta’limoti.

Amerikada iqtisodiy

g’oyalarning vujudga kelishi

(XVIII-XIX asr).

Germaniyada iqtisodiy

konsepsiyalarning shakllanishi.

F.Listning tarixiy maktabi va

uning iqtisodiy qarashlari.

Keys

stadi..tayyorlash

9 Ishlab chiqarish jarayoni, uning

natijalari va samaradorligi

Ishlab chiqarish jarayoni Loyiha ishi


va slaydlar

10 Iqtisodiy tizim modellari va

mulkchilik

Iqtisodiy tizimlar va ularning

o’zgarishi Keys

stadi..tayyorlash

11 Tovar-pul munosabatlari Iqtisodiy tizimda tovar va pul Keys

stadi..tayyorlash

12 Bozor iqtisodiyoti. Bozor va

uning tuzilishi

Bozor iqtisodiyoting mazmuni Loyiha ishi


va slaydlar

13

O’tish davri va

O’zbekistonning bozor

iqtisodiyotiga o’tish

hususiyatlari

O’tish davri va uning

O’zbekistondagi xususiyatlari Keys stadi.tayyorlash

17

I semestr bo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish me’zonlari

Baholash

usullari

Baholash mezonlari

Testlar,

yozma

ishlar,

og‘zaki

savol-

javoblar.

86-100 ball “a’lo”: Fanga oid nazariy bilimlarni to‘la o‘zlashtira olish. Xulosa va

qaror qabul qilish. Ijodiy fikrlay olish. Mustaqil mushohada yurita olish. Olgan

bilimlarini amalda qo‘llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Tasavvurga ega bo‘lish.

71-85 ball “yaxshi”: Mustaqil mushohada qilish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay

olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish.

5-70 ball“qoniqarli”: Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Ma’lum bir

tasavvurga ega bo‘lish.

50-54 ball “qoniqarsiz”: Fan bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni bilmaslik,

Reyting baholash turlari

Nazorat shakllari Maksimal ball Umumiy ball

1 Joriy nazorat 36

100 2 Oraliq nazorat 34

3 Yakuniy nazorat 30

Joriy baholash Maksimal

ball

O‘tkazish

vaqti

Joiry nazorat (20 ball) MT (16 ball)

36 Semestr

davomida

Joriy nazorat darslarga aktiv ishtiroki

va o‘zlashtirish darajasi, mashg‘ulot

daftarlarining yuritilish holati va

mavzular bo‘yicha vazifalarining

bajarilishini e’tiborga olish orqali

amalga oshiriladi.

Mustaqil ta’limni baholash

topshiriqlarining partfoliosi

(prezetatsiya, testlat, yozma

ish variantlari, keys stadilar)

orqali amalga oshiriladi

Oraliq baholash Maksimal

ball

O‘tkazish

vaqti

№ Oraliq nazorat (20 ball) MT (14 ball) 34

Semestr

davomida

I Oraliq nazorat ma’ruza

darslarida aktivligi, mashg‘ulot

daftarlarining yuritilish holatini

e’tiborga olish va oraliq nazorat

nazorat ishining baholanishi

orqali amalga oshiriladi. (9 ball)





orqali amalga oshiriladi. (6

ball)

15

I oraliq

davomida

(semestrni

ng 1-9

haftasi)

II Oraliq nazorat ma’ruza






ball)






ball)

19

II oraliq

davomida

(semestrni

ng 10-18

haftasi)

18

II semestrda o’qitiladigan mavzular va ular bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan

soatlar hajmining taqsimoti

t/r Fan mavzularining nomi Jami

Shu jumladan

Ma’ruza Amaliy

mashg’ulot

Mustaqil

ta`lim

14. Talab va taklif nazariyasi. 8 2 2 4

15. Narx va uning shakllanishi 8 2 2 4

16. Raqobat va monopoliya.

Antimonopol qonunchilik 8 2 2 4

17.

Omilli daromadlar va ish

haqining shakllanishi. Ishchi

kuchi bozori va bandlik

8 2 2 4

18. Iste’molchining iqtisodiy hulqi.

Naflilik nazariyasi 8 2 2 4

19. Tadbirkorlik faoliyati va

tadbirkorlik kapitali 14 4 4 6

20. Iqtisodiy harajatlar va foyda 8 2 2 4

21. Agrar munosabatlarva renta

nazariyasi 10 2 2 6

22.

Milliy iqtisodiyot va uning

makroiqtisodiy ko’rsatkichlari.

Milliy xisoblar tizimi

14 4 4 6

23. Yalpi talab va yalpi taklif 8 2 2 4

24. Iste’mol, jamg’arma va

investitsiyalar 14 4 4 6

25. Iqtisodiy o’sish va milliy boylik 10 2 2 6

26. Milliy iqtisodiyotning

muvozanati 8 2 2 4

27. Makroiqtisodiy beqarorlik:

inqiroz, ishsizlik va inflyatsiya 14 4 4 6

28. Moliya tizimi 14 4 4 6

29. Pul muomalasi. Kredit tizimi

va banklar 14 4 4 6

30. Iqtisodiyotni tartibga solishda

davlatning roli 8 2 2 4

31. Aholi daromadlari va turmush

farovonligi 8 2 2 4

32.

Xalqaro iqtisodiy munosabatlar

va uning shakllanishi. Xalqaro

savdo

10 2 2 6

33. Valyuta munosabatlari, to’lov 14 4 4 6

19

balansi va uning taqchilligi 2-semestr bo‘yicha jami 208 54 54 100

JAMI 342 90 90 162

II semestrda o’qitiladigan ma’ruza mashg’ulotlarining mazmuni

14-mavzu. Talab va taklif nazariyasi.

Talab tushunchasi. Individual talab va bozor talabi. Talab qonuni. Giffen

samarasi. Talab egri chizig’i. Talab miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar: tovarlar

narhi, iste’molchi didi, bozordagi iste’molchilar soni, ularning pul daromadi,

o’rnini bosuvchi tovarlar narxi, kelajakda narx va daromadlar o’zgarishining

yehtimoli. Oliy va past toifali tovarlar. Engel qonuni.

Taklif tushunchasi. Taklif qonuni. Taklif egri chizig’i. Taklif miqdoriga ta’sir

ko’rsatuvchi omillar: resurslar narxi va unumdorligi, ishlab chiqarish

texnologiyasi, soliqlar va subsidiyalar, boshqa tovarlar narxi, narx o’zgarishining

kutilishi, ishlab chiqaruvchilar soni. Iqtisodiy resurslarga talab va taklifning

xususiyatlari.

Talab va taklif miqdorlarining mos kelishi. Qisqa va uzoq davrlarda talabning

o’zgarishi. Bozor muvozanati. Xususiy va umumiy muvozanatlik. Talab va taklif

egiluvchanligi va ularni belgilab beruvchi omillar. Egiluvchanlik koyeffitsentini

hisoblash.

15-mavzu. Narx va uning shakllanishi

Narxning mazmuni va uning ob’ektiv asoslari. Narx to’g’risidagi turli

nazariyalar. Tovar xususiyatlarining narxlarda ifodalanishi. Narxning

shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning

vazifalari.

Narx turlari: ulgurji va chakana narxlar. Nufuzli, demping va

dotatsiyalangan narxlar. Shartnomaviy, erkin va tartibga solinuvchi narxlar.

Hududiy, milliy va jahon bozori narxlari. Narx diapazoni. Narx pariteti.

Narx tashkil topishining bozor mexanizmi. Sof raqobat sharoitida narxning

shakllanish xususiyatlari. Sotuvchi va xaridor narxlari. Monopoliya sharoitida

narxning shakllanishi. Umumiy taklif bo’yicha narx o’zgarishi. Monopsoniya

sharoitida narxning shakllanishi. Umumiy talab bo’yicha narxning o’zgarishi.

Oligopoliya sharoitida narxning shakllanishi. “Ergashish” va “inkor etish”

holatlari. Narxdagi yetakchilik.

Narx siyosati va uning O’zbekistonda amalga oshirilish xususiyatlari.

Narxlarni erkinlashtirish yo’llari va bosqichlari.

16-mavzu. Raqobat va monopoliya. Antimonopol qonunchilik

Raqobatning mohiyati va ob’ektiv asoslari. Raqobatning turlari: tarmoq

ichidagi va tarmoqlararo raqobat. Raqobat shakllari: sof raqobat, monopolistik

raqobat, oligopoliya va sof monopoliya. Raqobatlashish usullari: narx vositasida va

narxsiz raqobat. G’irrom va halol raqobat. Demping narxlarni qo’llash. Raqobat

20

kurashining zamonaviy shakllari: mahsulot sifatini oshirish, mahsulotni yangilash,

xizmat sifati, reklama, servis, marketing va h.k.

Monopoliyaning mohiyati va uning vujudga kelishi sabablari. Kapitalning

to’planishi va markazlashuvi. Monopoliyalarning turlari: iqtisodiy va tabiiy

monopoliyalar. Legal va sun’iy monopoliyalar. Lerner koyeffistenti.

Monopoliyalarning afzalliklari va ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari. Shumpeter

gipotezasi.

O’zbekistonda raqobat muhitining kuchaytirish borasidagi chora-tadbirlar.

Antimonopol qonunchilikning vujudga kelishi. Sherman akti-1980. Kleyton

Akti-1914. Federal savdo Komissiyasi dalolatnomasi-1914. Sellar kefauver akti-

1950. Monopoliyaga qarshi siyosat. Davlatning tabiiy monopoliyaga qarshi

tadbirlari. Monopoliyaga qarshi qonunchilikning shakllanishi. Monopolistik

korxonalarni tartibga solish usullari. Monopoliyaga qarshi sisatning natijalari.

Milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar.

O’zbekiston respublikasining monopoliyalarga qarshi qonunchiligi va uni amalga

oshirish mexanizmi

17-mavzu. Omilli daromadlar va ish haqining shakllanishi. Ishchi


Mehnat haqi. Ish haqi to’g’risida turlicha nazariyalar. Ish haqining mohiyati

va iqtisodiy mazmuni. Nominal va real ish haqi. Real ish haqining darajasi va

o’zgarishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar.

Ish haqining tabaqalanishi. Ish haqini tashkil qilish shakllari va tizimlari.

Tarif tizimi. Minimal ish haqi.

Mehnat munosabatlari. Mehnat shartnomalari. Kasaba uyushmalarining

tadbirkorlar va davlat bilan o’zaro munosabatlari. Kasaba uyushmalarining ish haqi

darajasini oshirish yo’llari. Ishchi kuchi talabi va taklifini o’zgartirish. Kasb

bo’yicha malaka darajasini litsenziyalash. Jamoa shartnomalari va ijtimoiy sug’urta

tizimi. Mehnat munosabatlarini tartibga solishda davlatning roli.

Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va taklif hamda uni aniqlovchi

omillar. Ishchi kuchi bozorining ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlari. Fillips egri

chizig’i.

Ishchi kuchini takror hosil qilish. Ishchi kuchining miqdoriy aniqlanishi va

sifat o’lchamlari. Nufus qonuni. Aholining tabiiy o’sishi. Ishchi kuchi migratsiyasi

va uning shakllari.

Ishchi kuchi bandligi to’g’risida turli xil nazariyalar. O’zbekistonda ishchi

kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasida davlat

siyosatining asosiy yo’nalishlari.

18-mavzu. Iste’molchining iqtisodiy hulqi. Naflilik nazariyasi

Iste’molchi hulqi nazariyasi. Naflilik funksiyasi. So’ngi qo’shilgan naflilik.

Naflilikni maksimallashtirish qoidasi. Iste’molchi muvozanati. Befarqlik egri

chizig’i. Befarqlik xaritasi. Iste’molchi budjetining cheklanganligi. Budjet chizig’i.

Narx va daromadlar o’zgarishining iste’molchi tanloviga ta’siri. Naflilik, yalpi

21

naflilik va keyingi naflilik tushunchalari. Iste’molchining afzal ko’rishi qoidasi.

So’ngi qo’shilgan naflilikning pasayib borish qonuni. Yalpi (umumiy)naflilik va

keyingi naflilik o’rtasidagi farq. Iste’molchi tanlovidagi befarqlik holati. Narx

o’zgarishining budjet chizig’iga ta’siri.

19-mavzu. Tadbirkorlik faoliyati va tadbirkorlik kapitali

Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. Tadbirkorlik

faoliyatining rivojlanish shart-sharoitlari. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari:

davlat, jamoa, xususiy, aralash va boshqa hosila shakllari. Kooperativ, xususiy va

yakka tartibdagi tadbirkorlik. Korxona tadbirkorlik faoliyatining asosiy va

boshlang’ich bo’g’ini. Aksiyadorlik jamiyati va aksiyadorlik kapitali. Aksiya va

uning turlari. Aksiya kursi. Dividend va ta’sischilar foydasi. Aksiya nazorat paketi.

Obligatsiyalar. Marketing, uning maqsadi, vazifalari va tamoyillari. Menejment —

korxonalarni boshqarish tizimi sifatida. Menejmentning maqsadi va vazifalari.

Tadbirkorlik kapitalining mohiyati. Tadbirkorlik kapitalining doiraviy

aylanishi va uning bosqichlari. Tadbirkorlik kapitalining funksional shakllari: pul,

unumli kapital va tovar. Tadbirkorlik kapitali turli shakllarining doiraviy aylanish

xususiyatlari.

Tadbirkorlik kapitalining aylanishi. Asosiy va aylanma kapital, ularning farqli

belgilari. Kapitalning aylanish vaqti va tezligi. Asosiy kapitalni takror ishlab

chiqarish: jismoniy va ma’naviy eskirishi hamda qayta tiklanishi. Amortizatsiya va

uning normasi. Jadallashgan amortizatsiya. Asosiy va aylanma kapitaldan

foydalanish samaradorligi va uning ko’rsatkichlari. Asosiy kapitaldan foydalanish

samaradorligini oshirish yo’llari.

20-mavzu. Iqtisodiy harajatlar va foyda

Iqtisodiy harajat tushunchasi va uning turlari. Jamiyat va korxona xarajatlari.

Ishlab chiqarish xarajatlarining mazmuni, tarkibi va turlari. Muomala xarajatlari.

Ichki va tashqi xarajatlar. Doimiy va o’zgaruvchi xarajatlar. Me’yordagi foyda.

Doimiy, o’zgaruvchi va umumiy xarajatlarning grafigi tasviri. O’rtacha xarajatlar.

O’rtacha xarajatlarning egri chizig’i. Keyingi qo’shilgan xarajatlar tushunchasi.

Xarajatlarni minimallashtirish qoidasi.

Qisqa va uzoq muddatli davrda ishlab chiqarish xarajatlari. Ishlab chiqarish

miqyosining ijobiy samarasi. Tannarx tushunchasi.

Korxona (firma) ning pul tushumlari va foydasi. Xarajatlar va daromadlar

yegri chizig’i. Zarar ko’rmaslik nuqtasi. Umumiy foyda. Foydaning tarkib topish

bosqichlari. Foyda miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi omillar. Yalpi foydaning

taqsimlanishi. Iqtisodiy foyda va buxgalteriya foydasining farqlanishi. Sof foyda.

Foyda normasi va massasi hamda ularni hisoblash. Foyda normasiga ta’sir

ko’rsatuvchi omillar.

21-mavzu. Agrar munosabatlar va renta nazariyasi

22

Agrar munosabatlar va ularning bozor tizimidagi o’rni. Yerning resurs

sifatidagi o’ziga xosligi. Yerning tabiiy va iqtisodiy unumdorligi. Qishloq

xo’jaligida takror ishlab chiqarishning xususiyatlari. Yer mulkchilik va xo’jalik

yuritish ob’ekti. Yerga egalik va yerdan foydalanish huquqi.

Er rentasiga bo’lgan turli xil nazariy yondashuvlar va ularning tarixiy

shakllari. Yer rentasining mazmuni va turlari: differensial renta, absolyut renta,

monopol renta, undirma sanoat va qurilish uchastkalaridan olinadigan renta. Ijara

haqi. Yerning narxi va uni belgilovchi omillar.

Agrosanoat integratsiyasi. Agrosanoat majuasi va uning sohalari.

Agrobiznes va uning turlari. Dehqon va fermer xo’jaliklari. Agrofirma, agrosanoat

birlashmasi, agrosanoat kombinatlari.

O’zbekistonda agrar islohotlarni amalga oshirishning asosiy yo’nalishlari.

Erlarning meliorativ holatini yaxshilash choralari. Shaxsiy tomorqalarning

kengaytirilishi. Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi tarkibiy tuzilishini

takomillashtirish. Xo’jalik yuritishning samarali shakllarini rivojlantirish. Fermer

xo’jaliklari yer maydonlari hajmini optimallashtirish. Qishloq joylarda ishlab

chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal rivojlantirish

22-mavzu. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari. Milliy

xisoblar tizimi

Milliy iqtisodiyotning mazmuni va uning tuzilishi. Makroiqtisodiyot.

Makroiqtisodiy tahlil va uning vazifalari. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar.

Milliy mahsulotning iqtisodiy mazmuni va uning harakat shakllari. Yalpi

milliy mahsulot va yalpi ichki mahsulot. Nominal va real yalpi ichki mahsulot.

Narx indeksi. Yalpi ichki mahsulotning tarkibiy tuzilishi. Sof milliy mahsulot,

milliy daromad va shaxsiy daromad. Yalpi milliy daromad. Xufyona iqtisodiyot,

uning o’lchamlari va namoyon bo’lish shakllari.

Milliy hisoblar tizimi. YaIMni hisoblashga qo’shilgan qiymatlar bo’yicha

yondashuv. YaIMni hisoblashga sarf-xarajatlar bo’yicha yondashuv. Uy

xo’jaliklarining iste’mol sarflari. Investitsion sarflar. Davlat sarflari. Chet

elliklarning sarflari. YaIMni hisoblashga daromadlar bo’yicha yondashuv. YaIMni

hisoblash usullarining afzalliklari va kamchiliklari. YaIM va ijtimoiy farovonlik.

23-mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif

Yalpi talab tushunchasi va uning tarkibi. Yalpi talab egri chizig’i. Yalpi talab

miqdoriga ta’sir etuvchi omillar: iste’mol sarflaridagi o’zgarishlar, investitsion

sarflar, davlat sarflari, sof eksportdagi o’zgarishlar.

Yalpi taklif tushunchasi va uning tarkibi. Yalpi taklif egri chizig’i. Yalpi

taklif egri chizig’idagi yotiq, oraliq va tik kesmalar. Yalpi taklif miqdoriga ta’sir

qiluvchi omillar: resurslar narxi va unumdorligining o’zgarishi, huquqiy

me’yorlarning o’zgarishi.

Yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi muvozanat va uning o’zgarishi. AD-

AS modeli. Yalpi talab va yalpi taklif egri chiziqlarining kesishishi. Xrapovik

23

samarasi. Milliy bozorning to’yinganlik darajasi. Taqchillikning iqtisodiy tabiati va

uni bartaraf qilish yo’llari.

24-mavzu. Iste’mol, jamg’arma va investitsiyalar

Iste’molning mazmuni va uning turlari. Shaxsiy, unumli va ijtimoiy iste’mol.

Iste’mol fondi va iste’molchilik sarflari. Jamg’arma va uning maqsadi. Iste’mol va

jamg’arma o’rtasidagi nisbatning o’zgarishi. Iste’mol va jamg’arma darajasini

belgilovchi omillar. Iste’mol va jamg’arma hajmiga daromaddan tashqari ta’sir

ko’rsatuvchi omillar. Iste’mol va jamg’armaga o’rtacha va keyingi qo’shilgan

moyillik va ularni aniqlash.

Iqtisodiy jamg’arishning mazmuni va uning manbalari. Ishlab chiqarish va

noishlab chiqarish maqsadidagi jamg’arish. Jamg’arish normasi. Nominal va real

jamg’arish.

Investitsiyalarning mazmuni va vazifalari. Investor va investitsion faollik

tushunchalari. Investitsiyalarning manbalari va tuzilishi. Investitsiyalarga sarflar

darajasini belgilovchi omillar. Yalpi va sof investitsiyalar. Yalpi investitsiya va

amortizatsiya nisbati o’zgarishining iqtisodiyotga ta’siri. Jamg’arma va investitsiya

o’rtasidagi nisbat. Jamg’arma va investitsiya o’rtasidagi muvozanatning klassik va

keynscha modellari, ular o’rtasidagi farqlar.

O’zbekistonda investistion faoliyatni ta’minlash va uning shart-sharoitlari.

Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda ichki investitsiyalarning o’rni va chet el

investitsiyalarini jalb qilishning ahamiyati. Tarkibiy o’zgarishlarni izchil amalga

oshirishda qulay investistiya muhitining yaratilishi.

25-mavzu. Iqtisodiy o’sish va milliy boylik

“Iqtisodiy taraqqiyot” va “iqtisodiy rivojlanish” tushunchalari mazmuni.

Iqtisodiy o’sish uning mezoni va ko’rsatkichlari. Iqtisodiy o’sish sur’ati.

Iqtisodiy o’sishning ekstensiv va intensiv turlari. Iqtisodiy o’sishning alohida

tomonlarini tavsiflovchi ko’rsatkichlar.

Iqtisodiy o’sishning omillari. Yalpi talab va yalpi taklif o’zgarishining

iqtisodiy o’sishga ta’siri. Iqtisodiy o’sishda taqsimlash omillarining o’rni. Real

mahsulot o’sishini aniqlab beruvchi omillar.

Iqtisodiy o’sishning keynscha va neokeynscha modellari. Kobb-Duglas

modelining mazmuni. R.Xarrod va Ye.Domar modellari. V.Leontevning

“xarajatlar-natijalar” modeli. “Nol darajadagi iqtisodiy o’sish” konsepsiyasi.

Innovatsion iqtisodiy o’sish

Milliy boylik va uning tarkibiy qismlari. Moddiy-buyumlashgan, nomoddiy

(intellektual) va tabiiy boylik.

MHTda milliy boylikni aniqlashning o’ziga hosligi. Mamlakatning iqtisodiy

salohiyati. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyatdan samarali foydalanishi va

iqtisodiy o’sish muammolari. Iqtisodiy o’sish samaradorligini ta’minlashda

tejamkorlikning o’rni. Tabiiy, moddiy va moliyaviy resurslardan tejab-tergab

foydalanish yo’llari.

24

Iqtisodiy o’sishning uzoq muddatli barqaror sur’atlarini va iqtisodiyotning

muvozanatli rivojlanishini ta’minlash vazifalari.

26-mavzu. Milliy iqtisodiyotning muvozanati

Iqtisodiy muvozanatlik tushunchasi. Umumiqtisodiy va xususiy

muvozanatliklar. Turg’un va muttasil o’zgarib turuvchi muvozanatlik. Iqtisodiy

muvozanat darajasini aniqlash usullari. Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini

taqqoslash usuli. Tarmoqlararo balans, “harajat” va “natija” usuli. Retsession va

inflyatsion farq. Jamg’arma va investitsiyalarni taqqoslash usuli. Multiplikator

samarasi. Akselerator samarasi. “Tejamkorlik parodoksi”.

Iqtisodiy mutanosiblik va uning turlari. Mutanosibliklarning tasniflanishi.

Mutanosibliklarni ta’minlash orqali milliy ishlab chiqarishning muvozanatli

rivojlantirish maqsadlari.

O’zbekistonda iqtisodiyotni tarkibiy o’zgartirish, diversifikatsiyalash

modernizatsiyalash asosida mutanosibli rivojlantirish. Makroiqtisodiy

barqarorlashtirish siyosatini amalga oshirish natijalari. Iqtisodiyot tarkibiy

tuzilishidagi o’zgarishlar. Innovatsion texnologiyalarni joriy qilish bo’yicha

maqsadli loyihalarni o’z ichiga oluvchi uzoq muddatli dasturlarning ahamiyati.

27-mavzu. Makroiqtisodiy beqarorlik : inqiriz, ishsizlik va inflyatsiya

Iqtisodiy rivojlanishdagi nomutanosibliklar va ularning namoyon bo’lish

shakllari. Iqtisodiyotning siklli rivojlanishi. Iqtisodiy sikl fazalari. Siklik

tebranishlar.

Iqtisodiy sikl nazariyalari. Eksternal va internal nazariyalar. Sof monetar

nazariya. Yetarlicha iste’mol qilmaslik nazariyasi. Jamg’arish nazariyasi.

Psixologik nazariya. Iqtisodiy sikl turlari.

Iqtisodiy inqirozning mazmuni, sabablari va turlari. Pul-kredit sohasidagi

inqiroz, valyuta inqirozi, birja inqirozi, ekologik inqiroz, sanoat inqirozi, tarkibiy

inqiroz, agrar inqiroz. Davriy, vaqtinchalik, muntazam ro’y beradigan inqirozlar.

Ortiqcha ishlab chiqarish va taqchil ishlab chiqarish inqirozlari.

Hozirgi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining mohiyati, kelib chiqish

sabablari va salbiy oqibatlari. Rivojlangan mamlakatlarning jahon moliyaviy

inqirozidan chiqish borasidagi chora-tadbirlari.

Jahon moliyaviy inqirozining O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri hamda uning

oqibatlarini oldini olish va yumshatishga asos bo’lgan omillar. O’zbekistonda

inqirozga qarshi choralar dasturining mazmuni va ahamiyati.

Ishsizlik va uning turlari. Friksion, tarkibiy va siklik ishsizlik. Institutsional,

texnologik, hududiy, yashirin, turg’un ishsizlik. Ishsizlikning tabiiy darajasi.

Ishsizlik darajasi va uni aniqlash. Ishsizlikning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari.

A.Ouken qonuni. Ishsizlik va inflyatsiyaning o’zaro bog’liqligi.

Inflyatsiya va uning kelib chiqish sabablari. Inflyatsiya darajasi va sur’ati.

Talab va taklif inflyatsiyasi. Inflyatsiya turlari: o’rmalab boruvchi, jadal va

25

giperinflyatsiya. Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, Davlatning

inflyatsiyaga qarshi siyosati.

28-mavzu. Moliya tizimi

Moliya tizimi va uning bo’g’inlari. Moliyaning mazmuni va takror ishlab

chiqarishdagi ahamiyati. Moliyaviy munosabatlarning ob’ektlari va sub’ektlari.

Moliyaning vazifalari. Davlat budjeti va uning moliyaviy resurslarni

shakllantirishdagi ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi davlat budjetining tuzilishi.

Davlat budjetining daromadlari va xarajatlari tarkibi. Budjet taqchilligi va

davlat qarzlari, ularning iqtisodiyotga ta’siri. Davlat ichki qarzi. Davlat tashqi

qarzi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida soliqlar va uning vazifalari. Soliq solish

tamoyillari. Soliq imtiyozlari. Soliqlarning turkumlanishi. Laffer egri chizig’i.

Soliq yuki va uning darajasini aniqlash. Soliq yukining taqsimlanishi.

O’zbekistonda soliq tizimining soddalashtirilishi va unifikastiya qilinishi.

Soliq sohasini yanada erkinlashtirishning asosiy yo’nalish va natijalari.

Moliyaviy siyosat. Fiskal (soliq-budjet) siyosat va uning moliyaviy

barqarorlikni ta’minlashdagi o’rni

29-mavzu. Pul muomalasi. Kredit tizimi va banklar

Pul muomalasi. Muomala uchun zarur bo’lgan pul miqdorini aniqlash. Pul

muomalasi qonuni. Pulning aylanish tezligi. Pul miqdorini aniqlashga turlicha

yondashuvlar. Pul agregatlari. Pul bozorida talab va pul taklifi. Pul multiplikatori.

Kredit tizimi va uning tarkibiy qismlari. Kreditning mohiyati, vazifalari va

turlari. Kredit munosabatlarining ob’ektlari va sub’ektlari. Kredit resurslarining

manbalari. Kredit berish tamoyillari. Foiz stavkasi va uning darajasini aniqlovchi

omillar. Kredit-pul tizimini davlat tomonidan tartibga solish.

Bank tizimi. Banklarning iqtisodiy mazmuni. Markaziy bank va uning

vazifalari. Tijorat banklari va ularning vazifalari. Bank operatsiyalari va bank

foydasining hosil bo’lishi. Bank tizimining takomillashtirilishi. Pul - kredit

siyosati.

O’zbekistonda milliy valyutani mustahkamlash, so’mning xarid quvvatini

oshirib borish va barqarorligini ta’minlash vazifalari. Pul miqdorining o’sishini

tovarlar va xizmatlar miqdorining tegishli darajada o’sishi bilan bog’lab olib

borish. Milliy valyuta almashuv kursining barqarorligiga erishish.

30-mavzu. Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli

Iqtisodiyotni tartibga solishning mohiyati va zarurligi. Iqtisodiyotni tartibga

solishning klassik, monetaristik, keynscha nazariyalari.

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi. Davlatning

iqtisodiy vazifalari: bozor munosabatlari qatnashchilarini huquqiy himoyalash,

raqobatchilik muhitini vujudga keltirish; resurslar, mahsulotlar va daromadlarni

qayta taqsimlash; iqtisodiyotning va pul muomalasining barqarorligini ta’minlash;

26

tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish. Fan-texnika taraqqiyoti, tarkibiy, ijtimoiy

va mintaqaviy siyosatni amalga oshirishda davlatning o’rni.

Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi bevosita va bilvosita usullari.

Iqtisodiyotning davlat sektori va uning chegaralari. Davlat buyurtmalari va davlat

xaridlari. Iqtisodiyotni bevosita tartibga solishning ma’muriy vositalari. Tartibga

solishning tashqi iqtisodiy usullari

31-mavzu. Aholi daromadlari va turmush farovonligi

Aholi daromadlari, ularning turlari va shakllanish manbalari. Nominal va real

daromad. Daromadlarning tabaqalanish sabablari va omillari. Turmush darajasi va

sifati. Turmush farovonligi va qashshoqlikning ko’rsatkichlari. Oila budjeti:

daromadlar va xarajatlar tarkibi. Farovonlikning quyi chegarasi. Turmush tarzi.

Yashash minimumi. Iste’molchilik savati.

Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash. Lorens egri chizig’i.

Ditsel va Jini koyeffitsentlari. Kuznets gipotezasi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida

daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi omillar.

Daromadlarni davlat tomonidan qayta taqsimlash g’oyasi, maqsadi va

dastaklari. Ijtimoiy to’lovlar. Ijtimoiy siyosat. O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga

o’tish sharoitida aholini ijtimoiy himoyalashning asosiy yo’nalishlari.

Daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish. Ichki

iste’mol bozorini himoya qilish. Aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy

himoyalash va qo’llab-quvvatlash. Ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda sifat

jihatidan yangi bosqichga o’tilishi. O’zini - o’zi bandligini ta’minlash oila budjeti

daromadlarini oshirishning qo’shimcha manbaiga aylanib borayotganligi.

32-mavzu. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar va uning shakllanishi.

Xalqaro savdo Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning mazmuni va shakllari. Kapitalning

xalqaro harakati. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi. Fan-texnika yutuqlarining

xalqaro ayirboshlanishi. Jahon infratuzilmasining rivojlanishi.

Jahon xo’jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish. Moliya, valyuta va kredit,

jahon savdosi sohalaridagi tartibga soluvchi tuzilmalar.

Xalqaro iqtisodiy integrastiya jarayonlari to’g’risidagi turlicha nazariyalar Xalqaro

iqtisodiy integratsiyaning mazmuni. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning asosiy

shakllari. Jahondagi asosiy integrastion guruhlarning amal qilish xususiyatlari.

Ochiq iqtisodiyot va uning o’ziga xos belgilari.

Davlatlararo iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishidagi shart-sharoitlar. Turli

mintaqalardagi asosiy integratsion guruhlar. Yevropa Ittifoqi (EI), Erkin savdo

to’g’risida Shimoliy Amerika bitimi (NAFTA), Janubi-Sharqiy Osiyo

mamlakatlari assotsiastiyasi (AKEAN), Mustaqil davlatlar hamdo’stligi (MDH),

Shanxay hamkorligi.

O’zbekistonning jahon iqtisodiyotiga qo’shilishining shart-sharoitlari.

Respublikaning jahon xo’jaligiga integratsiyalashuvining global, transkontinental,

27

mintaqalararo va mintaqaviy darajalari. O’zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining

asosiy yo’nalishlari.

33-mavzu. Valyuta munosabatlari, to’lov balansi va uning taqchilligi

Xalqaro savdo to’g’risidagi turli xil nazariyalar. Mutlaq ustunlik va qiyosiy

ustunlik nazariyalari. Xeksher-Olin-Samuyelson modeli.

Xalqaro savdoning mazmuni. eksport va import, ular o’rtasidagi nisbatning

o’zgarishi. Eksport kvotasi. Eksport va import multiplikatori. Eksport va import

hajmi o’zgarishining yalpi milliy ishlab chiqarish hajmiga ta’siri. Xalqaro

savdoning xususiyatlari. Proteksionizm va erkin savdo siyosatlari. Eksportni

rag’batlantirish usullari.

To’lov balansi va uning tarkibi. Tashqi savdo balansi. Absorbsiya. Kapital

harakati balansi. Rasmiy zaxiralarning asosiy ko’rinishlari. Rasmiy zaxiralar

bo’yicha operatsiyalar. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining vujudga kelishida

tashqi qarz va tashqi savdo balansidagi nomutanosibliklar kuchayishining ta’siri.

Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari. Milliy va xalqaro valyuta tizimi. Jahon

valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari: oltin standart, oltin-devizli va suzib

yuruvchi valyuta tizimi. Valyuta kursi va unga ta’sir ko’rsatuvchi omillar. Xarid

qilish layoqati pariteti nazariyasi.

Valyuta-moliya sohasidagi davlatlararo tashkilotlar faoliyatining rivojlanishi.

Xalqaro valyuta fondi. Yevropa valyuta tizimi. Xalqaro tiklanish va taraqqiyot

banki. Xalqaro moliyaviy korporatsiya. Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish

tashkiloti. Yevropa tiklanish va taraqqiyoti banki. Osiyo taraqqyot banki.

Amaliy mashg’ulotlarining mazmuni

14-mavzu. Talab va taklif nazariyasi.

Talab tushunchasi. Individual talab va bozor talabi. Talab qonuni. Giffen

samarasi. Talab egri chizig’i. Talab miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar: tovarlar

narhi, iste’molchi didi, bozordagi iste’molchilar soni, ularning pul daromadi,

o’rnini bosuvchi tovarlar narxi, kelajakda narx va daromadlar o’zgarishining

yehtimoli. Oliy va past toifali tovarlar. Engel qonuni.

Taklif tushunchasi. Taklif qonuni. Taklif egri chizig’i. Taklif miqdoriga ta’sir

ko’rsatuvchi omillar: resurslar narxi va unumdorligi, ishlab chiqarish

texnologiyasi, soliqlar va subsidiyalar, boshqa tovarlar narxi, narx o’zgarishining

kutilishi, ishlab chiqaruvchilar soni. Iqtisodiy resurslarga talab va taklifning

xususiyatlari.

Talab va taklif miqdorlarining mos kelishi. Qisqa va uzoq davrlarda talabning

o’zgarishi. Bozor muvozanati. Xususiy va umumiy muvozanatlik. Talab va taklif

egiluvchanligi va ularni belgilab beruvchi omillar. Egiluvchanlik koyeffitsentini

hisoblash.

15-mavzu. Narx va uning shakllanishi

28

Narxning mazmuni va uning ob’ektiv asoslari. Narx to’g’risidagi turli

nazariyalar. Tovar xususiyatlarining narxlarda ifodalanishi. Narxning

shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning

vazifalari.

Narx turlari: ulgurji va chakana narxlar. Nufuzli, demping va

dotatsiyalangan narxlar. Shartnomaviy, erkin va tartibga solinuvchi narxlar.

Hududiy, milliy va jahon bozori narxlari. Narx diapazoni. Narx pariteti.

Narx tashkil topishining bozor mexanizmi. Sof raqobat sharoitida narxning

shakllanish xususiyatlari. Sotuvchi va xaridor narxlari. Monopoliya sharoitida

narxning shakllanishi. Umumiy taklif bo’yicha narx o’zgarishi. Monopsoniya

sharoitida narxning shakllanishi. Umumiy talab bo’yicha narxning o’zgarishi.

Oligopoliya sharoitida narxning shakllanishi. “Ergashish” va “inkor etish”

holatlari. Narxdagi yetakchilik.

Narx siyosati va uning O’zbekistonda amalga oshirilish xususiyatlari.

Narxlarni erkinlashtirish yo’llari va bosqichlari.

16-mavzu. Raqobat va monopoliya. Antimonopol qonunchilik

Raqobatning mohiyati va ob’ektiv asoslari. Raqobatning turlari: tarmoq

ichidagi va tarmoqlararo raqobat. Raqobat shakllari: sof raqobat, monopolistik

raqobat, oligopoliya va sof monopoliya. Raqobatlashish usullari: narx vositasida va

narxsiz raqobat. G’irrom va halol raqobat. Demping narxlarni qo’llash. Raqobat

kurashining zamonaviy shakllari: mahsulot sifatini oshirish, mahsulotni yangilash,

xizmat sifati, reklama, servis, marketing va h.k.

Monopoliyaning mohiyati va uning vujudga kelishi sabablari. Kapitalning

to’planishi va markazlashuvi. Monopoliyalarning turlari: iqtisodiy va tabiiy

monopoliyalar. Legal va sun’iy monopoliyalar. Lerner koyeffistenti.

Monopoliyalarning afzalliklari va ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari. Shumpeter

gipotezasi.

O’zbekistonda raqobat muhitining kuchaytirish borasidagi chora-tadbirlar.

Antimonopol qonunchilikning vujudga kelishi. Sherman akti-1980. Kleyton

Akti-1914. Federal savdo Komissiyasi dalolatnomasi-1914. Sellar kefauver akti-

1950. Monopoliyaga qarshi siyosat. Davlatning tabiiy monopoliyaga qarshi

tadbirlari. Monopoliyaga qarshi qonunchilikning shakllanishi. Monopolistik

korxonalarni tartibga solish usullari. Monopoliyaga qarshi sisatning natijalari.

Milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar.

O’zbekiston respublikasining monopoliyalarga qarshi qonunchiligi va uni amalga

oshirish mexanizmi

17-mavzu. Omilli daromadlar va ish haqining shakllanishi. Ishchi


Mehnat haqi. Ish haqi to’g’risida turlicha nazariyalar. Ish haqining mohiyati

va iqtisodiy mazmuni. Nominal va real ish haqi. Real ish haqining darajasi va

o’zgarishiga ta’sir ko’rsatuvchi omillar.

29

Ish haqining tabaqalanishi. Ish haqini tashkil qilish shakllari va tizimlari.

Tarif tizimi. Minimal ish haqi.

Mehnat munosabatlari. Mehnat shartnomalari. Kasaba uyushmalarining

tadbirkorlar va davlat bilan o’zaro munosabatlari. Kasaba uyushmalarining ish haqi

darajasini oshirish yo’llari. Ishchi kuchi talabi va taklifini o’zgartirish. Kasb

bo’yicha malaka darajasini litsenziyalash. Jamoa shartnomalari va ijtimoiy sug’urta

tizimi. Mehnat munosabatlarini tartibga solishda davlatning roli.

Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va taklif hamda uni aniqlovchi

omillar. Ishchi kuchi bozorining ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlari. Fillips egri

chizig’i.

Ishchi kuchini takror hosil qilish. Ishchi kuchining miqdoriy aniqlanishi va

sifat o’lchamlari. Nufus qonuni. Aholining tabiiy o’sishi. Ishchi kuchi migratsiyasi

va uning shakllari.

Ishchi kuchi bandligi to’g’risida turli xil nazariyalar. O’zbekistonda ishchi

kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasida davlat

siyosatining asosiy yo’nalishlari.

18-mavzu. Iste’molchining iqtisodiy hulqi. Naflilik nazariyasi

Iste’molchi hulqi nazariyasi. Naflilik funksiyasi. So’ngi qo’shilgan naflilik.

Naflilikni maksimallashtirish qoidasi. Iste’molchi muvozanati. Befarqlik egri

chizig’i. Befarqlik xaritasi. Iste’molchi budjetining cheklanganligi. Budjet chizig’i.

Narx va daromadlar o’zgarishining iste’molchi tanloviga ta’siri. Naflilik, yalpi

naflilik va keyingi naflilik tushunchalari. Iste’molchining afzal ko’rishi qoidasi.

So’ngi qo’shilgan naflilikning pasayib borish qonuni. Yalpi (umumiy)naflilik va

keyingi naflilik o’rtasidagi farq. Iste’molchi tanlovidagi befarqlik holati. Narx

o’zgarishining budjet chizig’iga ta’siri.

19-mavzu. Tadbirkorlik faoliyati va tadbirkorlik kapitali

Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. Tadbirkorlik

faoliyatining rivojlanish shart-sharoitlari. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari:

davlat, jamoa, xususiy, aralash va boshqa hosila shakllari. Kooperativ, xususiy va

yakka tartibdagi tadbirkorlik. Korxona tadbirkorlik faoliyatining asosiy va

boshlang’ich bo’g’ini. Aksiyadorlik jamiyati va aksiyadorlik kapitali. Aksiya va

uning turlari. Aksiya kursi. Dividend va ta’sischilar foydasi. Aksiya nazorat paketi.

Obligatsiyalar. Marketing, uning maqsadi, vazifalari va tamoyillari. Menejment —

korxonalarni boshqarish tizimi sifatida. Menejmentning maqsadi va vazifalari.

Tadbirkorlik kapitalining mohiyati. Tadbirkorlik kapitalining doiraviy

aylanishi va uning bosqichlari. Tadbirkorlik kapitalining funksional shakllari: pul,

unumli kapital va tovar. Tadbirkorlik kapitali turli shakllarining doiraviy aylanish

xususiyatlari.

Tadbirkorlik kapitalining aylanishi. Asosiy va aylanma kapital, ularning farqli

belgilari. Kapitalning aylanish vaqti va tezligi. Asosiy kapitalni takror ishlab

30

chiqarish: jismoniy va ma’naviy eskirishi hamda qayta tiklanishi. Amortizatsiya va

uning normasi. Jadallashgan amortizatsiya. Asosiy va aylanma kapitaldan

foydalanish samaradorligi va uning ko’rsatkichlari. Asosiy kapitaldan foydalanish

samaradorligini oshirish yo’llari.

20-mavzu. Iqtisodiy harajatlar va foyda

Iqtisodiy harajat tushunchasi va uning turlari. Jamiyat va korxona xarajatlari.

Ishlab chiqarish xarajatlarining mazmuni, tarkibi va turlari. Muomala xarajatlari.

Ichki va tashqi xarajatlar. Doimiy va o’zgaruvchi xarajatlar. Me’yordagi foyda.

Doimiy, o’zgaruvchi va umumiy xarajatlarning grafigi tasviri. O’rtacha xarajatlar.

O’rtacha xarajatlarning egri chizig’i. Keyingi qo’shilgan xarajatlar tushunchasi.

Xarajatlarni minimallashtirish qoidasi.

Qisqa va uzoq muddatli davrda ishlab chiqarish xarajatlari. Ishlab chiqarish

miqyosining ijobiy samarasi. Tannarx tushunchasi.

Korxona (firma) ning pul tushumlari va foydasi. Xarajatlar va daromadlar

yegri chizig’i. Zarar ko’rmaslik nuqtasi. Umumiy foyda. Foydaning tarkib topish

bosqichlari. Foyda miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi omillar. Yalpi foydaning

taqsimlanishi. Iqtisodiy foyda va buxgalteriya foydasining farqlanishi. Sof foyda.

Foyda normasi va massasi hamda ularni hisoblash. Foyda normasiga ta’sir

ko’rsatuvchi omillar.

21-mavzu. Agrar munosabatlar va renta nazariyasi

Agrar munosabatlar va ularning bozor tizimidagi o’rni. Yerning resurs

sifatidagi o’ziga xosligi. Yerning tabiiy va iqtisodiy unumdorligi. Qishloq

xo’jaligida takror ishlab chiqarishning xususiyatlari. Yer mulkchilik va xo’jalik

yuritish ob’ekti. Yerga egalik va yerdan foydalanish huquqi.

Er rentasiga bo’lgan turli xil nazariy yondashuvlar va ularning tarixiy

shakllari. Yer rentasining mazmuni va turlari: differensial renta, absolyut renta,

monopol renta, undirma sanoat va qurilish uchastkalaridan olinadigan renta. Ijara

haqi. Yerning narxi va uni belgilovchi omillar.

Agrosanoat integratsiyasi. Agrosanoat majuasi va uning sohalari.

Agrobiznes va uning turlari. Dehqon va fermer xo’jaliklari. Agrofirma, agrosanoat

birlashmasi, agrosanoat kombinatlari.

O’zbekistonda agrar islohotlarni amalga oshirishning asosiy yo’nalishlari.

Erlarning meliorativ holatini yaxshilash choralari. Shaxsiy tomorqalarning

kengaytirilishi. Qishloq xo’jalik ishlab chiqarishi tarkibiy tuzilishini

takomillashtirish. Xo’jalik yuritishning samarali shakllarini rivojlantirish. Fermer

xo’jaliklari yer maydonlari hajmini optimallashtirish. Qishloq joylarda ishlab

chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal rivojlantirish

22-mavzu. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari. Milliy

xisoblar tizimi

Milliy iqtisodiyotning mazmuni va uning tuzilishi. Makroiqtisodiyot.

Makroiqtisodiy tahlil va uning vazifalari. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar.

31

Milliy mahsulotning iqtisodiy mazmuni va uning harakat shakllari. Yalpi

milliy mahsulot va yalpi ichki mahsulot. Nominal va real yalpi ichki mahsulot.

Narx indeksi. Yalpi ichki mahsulotning tarkibiy tuzilishi. Sof milliy mahsulot,

milliy daromad va shaxsiy daromad. Yalpi milliy daromad. Xufyona iqtisodiyot,

uning o’lchamlari va namoyon bo’lish shakllari.

Milliy hisoblar tizimi. YaIMni hisoblashga qo’shilgan qiymatlar bo’yicha

yondashuv. YaIMni hisoblashga sarf-xarajatlar bo’yicha yondashuv. Uy

xo’jaliklarining iste’mol sarflari. Investitsion sarflar. Davlat sarflari. Chet

elliklarning sarflari. YaIMni hisoblashga daromadlar bo’yicha yondashuv. YaIMni

hisoblash usullarining afzalliklari va kamchiliklari. YaIM va ijtimoiy farovonlik.

23-mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif

Yalpi talab tushunchasi va uning tarkibi. Yalpi talab egri chizig’i. Yalpi talab

miqdoriga ta’sir etuvchi omillar: iste’mol sarflaridagi o’zgarishlar, investitsion

sarflar, davlat sarflari, sof eksportdagi o’zgarishlar.

Yalpi taklif tushunchasi va uning tarkibi. Yalpi taklif egri chizig’i. Yalpi

taklif egri chizig’idagi yotiq, oraliq va tik kesmalar. Yalpi taklif miqdoriga ta’sir

qiluvchi omillar: resurslar narxi va unumdorligining o’zgarishi, huquqiy

me’yorlarning o’zgarishi.

Yalpi talab va yalpi taklif o’rtasidagi muvozanat va uning o’zgarishi. AD-

AS modeli. Yalpi talab va yalpi taklif egri chiziqlarining kesishishi. Xrapovik

samarasi. Milliy bozorning to’yinganlik darajasi. Taqchillikning iqtisodiy tabiati va

uni bartaraf qilish yo’llari.

24-mavzu. Iste’mol, jamg’arma va investitsiyalar

Iste’molning mazmuni va uning turlari. Shaxsiy, unumli va ijtimoiy iste’mol.

Iste’mol fondi va iste’molchilik sarflari. Jamg’arma va uning maqsadi. Iste’mol va

jamg’arma o’rtasidagi nisbatning o’zgarishi. Iste’mol va jamg’arma darajasini

belgilovchi omillar. Iste’mol va jamg’arma hajmiga daromaddan tashqari ta’sir

ko’rsatuvchi omillar. Iste’mol va jamg’armaga o’rtacha va keyingi qo’shilgan

moyillik va ularni aniqlash.

Iqtisodiy jamg’arishning mazmuni va uning manbalari. Ishlab chiqarish va

noishlab chiqarish maqsadidagi jamg’arish. Jamg’arish normasi. Nominal va real

jamg’arish.

Investitsiyalarning mazmuni va vazifalari. Investor va investitsion faollik

tushunchalari. Investitsiyalarning manbalari va tuzilishi. Investitsiyalarga sarflar

darajasini belgilovchi omillar. Yalpi va sof investitsiyalar. Yalpi investitsiya va

amortizatsiya nisbati o’zgarishining iqtisodiyotga ta’siri. Jamg’arma va investitsiya

o’rtasidagi nisbat. Jamg’arma va investitsiya o’rtasidagi muvozanatning klassik va

keynscha modellari, ular o’rtasidagi farqlar.

O’zbekistonda investistion faoliyatni ta’minlash va uning shart-sharoitlari.

Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda ichki investitsiyalarning o’rni va chet el

investitsiyalarini jalb qilishning ahamiyati. Tarkibiy o’zgarishlarni izchil amalga

oshirishda qulay investistiya muhitining yaratilishi.

32

25-mavzu. Iqtisodiy o’sish va milliy boylik

“Iqtisodiy taraqqiyot” va “iqtisodiy rivojlanish” tushunchalari mazmuni.

Iqtisodiy o’sish uning mezoni va ko’rsatkichlari. Iqtisodiy o’sish sur’ati.

Iqtisodiy o’sishning ekstensiv va intensiv turlari. Iqtisodiy o’sishning alohida

tomonlarini tavsiflovchi ko’rsatkichlar.

Iqtisodiy o’sishning omillari. Yalpi talab va yalpi taklif o’zgarishining

iqtisodiy o’sishga ta’siri. Iqtisodiy o’sishda taqsimlash omillarining o’rni. Real

mahsulot o’sishini aniqlab beruvchi omillar.

Iqtisodiy o’sishning keynscha va neokeynscha modellari. Kobb-Duglas

modelining mazmuni. R.Xarrod va Ye.Domar modellari. V.Leontevning

“xarajatlar-natijalar” modeli. “Nol darajadagi iqtisodiy o’sish” konsepsiyasi.

Innovatsion iqtisodiy o’sish

Milliy boylik va uning tarkibiy qismlari. Moddiy-buyumlashgan, nomoddiy

(intellektual) va tabiiy boylik.

MHTda milliy boylikni aniqlashning o’ziga hosligi. Mamlakatning iqtisodiy

salohiyati. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyatdan samarali foydalanishi va

iqtisodiy o’sish muammolari. Iqtisodiy o’sish samaradorligini ta’minlashda

tejamkorlikning o’rni. Tabiiy, moddiy va moliyaviy resurslardan tejab-tergab

foydalanish yo’llari.

Iqtisodiy o’sishning uzoq muddatli barqaror sur’atlarini va iqtisodiyotning

muvozanatli rivojlanishini ta’minlash vazifalari.

26-mavzu. Milliy iqtisodiyotning muvozanati

Iqtisodiy muvozanatlik tushunchasi. Umumiqtisodiy va xususiy

muvozanatliklar. Turg’un va muttasil o’zgarib turuvchi muvozanatlik. Iqtisodiy

muvozanat darajasini aniqlash usullari. Yalpi sarflar va ishlab chiqarish hajmini

taqqoslash usuli. Tarmoqlararo balans, “harajat” va “natija” usuli. Retsession va

inflyatsion farq. Jamg’arma va investitsiyalarni taqqoslash usuli. Multiplikator

samarasi. Akselerator samarasi. “Tejamkorlik parodoksi”.

Iqtisodiy mutanosiblik va uning turlari. Mutanosibliklarning tasniflanishi.

Mutanosibliklarni ta’minlash orqali milliy ishlab chiqarishning muvozanatli

rivojlantirish maqsadlari.

O’zbekistonda iqtisodiyotni tarkibiy o’zgartirish, diversifikatsiyalash

modernizatsiyalash asosida mutanosibli rivojlantirish. Makroiqtisodiy

barqarorlashtirish siyosatini amalga oshirish natijalari. Iqtisodiyot tarkibiy

tuzilishidagi o’zgarishlar. Innovatsion texnologiyalarni joriy qilish bo’yicha

maqsadli loyihalarni o’z ichiga oluvchi uzoq muddatli dasturlarning ahamiyati.

27-mavzu. Makroiqtisodiy beqarorlik : inqiriz, ishsizlik va inflyatsiya

Iqtisodiy rivojlanishdagi nomutanosibliklar va ularning namoyon bo’lish

shakllari. Iqtisodiyotning siklli rivojlanishi. Iqtisodiy sikl fazalari. Siklik

tebranishlar.

33

Iqtisodiy sikl nazariyalari. Eksternal va internal nazariyalar. Sof monetar

nazariya. Yetarlicha iste’mol qilmaslik nazariyasi. Jamg’arish nazariyasi.

Psixologik nazariya. Iqtisodiy sikl turlari.

Iqtisodiy inqirozning mazmuni, sabablari va turlari. Pul-kredit sohasidagi

inqiroz, valyuta inqirozi, birja inqirozi, ekologik inqiroz, sanoat inqirozi, tarkibiy

inqiroz, agrar inqiroz. Davriy, vaqtinchalik, muntazam ro’y beradigan inqirozlar.

Ortiqcha ishlab chiqarish va taqchil ishlab chiqarish inqirozlari.

Hozirgi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining mohiyati, kelib chiqish

sabablari va salbiy oqibatlari. Rivojlangan mamlakatlarning jahon moliyaviy

inqirozidan chiqish borasidagi chora-tadbirlari.

Jahon moliyaviy inqirozining O’zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri hamda uning

oqibatlarini oldini olish va yumshatishga asos bo’lgan omillar. O’zbekistonda

inqirozga qarshi choralar dasturining mazmuni va ahamiyati.

Ishsizlik va uning turlari. Friksion, tarkibiy va siklik ishsizlik. Institutsional,

texnologik, hududiy, yashirin, turg’un ishsizlik. Ishsizlikning tabiiy darajasi.

Ishsizlik darajasi va uni aniqlash. Ishsizlikning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari.

A.Ouken qonuni. Ishsizlik va inflyatsiyaning o’zaro bog’liqligi.

Inflyatsiya va uning kelib chiqish sabablari. Inflyatsiya darajasi va sur’ati.

Talab va taklif inflyatsiyasi. Inflyatsiya turlari: o’rmalab boruvchi, jadal va

giperinflyatsiya. Inflyatsiyaning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, Davlatning

inflyatsiyaga qarshi siyosati.

28-mavzu. Moliya tizimi

Moliya tizimi va uning bo’g’inlari. Moliyaning mazmuni va takror ishlab

chiqarishdagi ahamiyati. Moliyaviy munosabatlarning ob’ektlari va sub’ektlari.

Moliyaning vazifalari. Davlat budjeti va uning moliyaviy resurslarni

shakllantirishdagi ahamiyati. O’zbekiston Respublikasi davlat budjetining tuzilishi.

Davlat budjetining daromadlari va xarajatlari tarkibi. Budjet taqchilligi va

davlat qarzlari, ularning iqtisodiyotga ta’siri. Davlat ichki qarzi. Davlat tashqi

qarzi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida soliqlar va uning vazifalari. Soliq solish

tamoyillari. Soliq imtiyozlari. Soliqlarning turkumlanishi. Laffer egri chizig’i.

Soliq yuki va uning darajasini aniqlash. Soliq yukining taqsimlanishi.

O’zbekistonda soliq tizimining soddalashtirilishi va unifikastiya qilinishi.

Soliq sohasini yanada erkinlashtirishning asosiy yo’nalish va natijalari.

Moliyaviy siyosat. Fiskal (soliq-budjet) siyosat va uning moliyaviy

barqarorlikni ta’minlashdagi o’rni

29-mavzu. Pul muomalasi. Kredit tizimi va banklar

Pul muomalasi. Muomala uchun zarur bo’lgan pul miqdorini aniqlash. Pul

muomalasi qonuni. Pulning aylanish tezligi. Pul miqdorini aniqlashga turlicha

yondashuvlar. Pul agregatlari. Pul bozorida talab va pul taklifi. Pul multiplikatori.

Kredit tizimi va uning tarkibiy qismlari. Kreditning mohiyati, vazifalari va

turlari. Kredit munosabatlarining ob’ektlari va sub’ektlari. Kredit resurslarining

34

manbalari. Kredit berish tamoyillari. Foiz stavkasi va uning darajasini aniqlovchi

omillar. Kredit-pul tizimini davlat tomonidan tartibga solish.

Bank tizimi. Banklarning iqtisodiy mazmuni. Markaziy bank va uning

vazifalari. Tijorat banklari va ularning vazifalari. Bank operatsiyalari va bank

foydasining hosil bo’lishi. Bank tizimining takomillashtirilishi. Pul - kredit

siyosati.

O’zbekistonda milliy valyutani mustahkamlash, so’mning xarid quvvatini

oshirib borish va barqarorligini ta’minlash vazifalari. Pul miqdorining o’sishini

tovarlar va xizmatlar miqdorining tegishli darajada o’sishi bilan bog’lab olib

borish. Milliy valyuta almashuv kursining barqarorligiga erishish.

30-mavzu. Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli

Iqtisodiyotni tartibga solishning mohiyati va zarurligi. Iqtisodiyotni tartibga

solishning klassik, monetaristik, keynscha nazariyalari.

Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi. Davlatning

iqtisodiy vazifalari: bozor munosabatlari qatnashchilarini huquqiy himoyalash,

raqobatchilik muhitini vujudga keltirish; resurslar, mahsulotlar va daromadlarni

qayta taqsimlash; iqtisodiyotning va pul muomalasining barqarorligini ta’minlash;

tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish. Fan-texnika taraqqiyoti, tarkibiy, ijtimoiy

va mintaqaviy siyosatni amalga oshirishda davlatning o’rni.

Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi bevosita va bilvosita usullari.

Iqtisodiyotning davlat sektori va uning chegaralari. Davlat buyurtmalari va davlat

xaridlari. Iqtisodiyotni bevosita tartibga solishning ma’muriy vositalari. Tartibga

solishning tashqi iqtisodiy usullari

31-mavzu. Aholi daromadlari va turmush farovonligi

Aholi daromadlari, ularning turlari va shakllanish manbalari. Nominal va real

daromad. Daromadlarning tabaqalanish sabablari va omillari. Turmush darajasi va

sifati. Turmush farovonligi va qashshoqlikning ko’rsatkichlari. Oila budjeti:

daromadlar va xarajatlar tarkibi. Farovonlikning quyi chegarasi. Turmush tarzi.

Yashash minimumi. Iste’molchilik savati.

Daromadlar tengsizligi va uning darajasini aniqlash. Lorens egri chizig’i.

Ditsel va Jini koyeffitsentlari. Kuznets gipotezasi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida

daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi omillar.

Daromadlarni davlat tomonidan qayta taqsimlash g’oyasi, maqsadi va

dastaklari. Ijtimoiy to’lovlar. Ijtimoiy siyosat. O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga

o’tish sharoitida aholini ijtimoiy himoyalashning asosiy yo’nalishlari.

Daromadlarning eng kam va o’rtacha darajasini muntazam oshirib borish. Ichki

iste’mol bozorini himoya qilish. Aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy

himoyalash va qo’llab-quvvatlash. Ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda sifat

jihatidan yangi bosqichga o’tilishi. O’zini - o’zi bandligini ta’minlash oila budjeti

daromadlarini oshirishning qo’shimcha manbaiga aylanib borayotganligi.

35

32-mavzu. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar va uning shakllanishi.

Xalqaro savdo Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning mazmuni va shakllari. Kapitalning

xalqaro harakati. Ishchi kuchining xalqaro migratsiyasi. Fan-texnika yutuqlarining

xalqaro ayirboshlanishi. Jahon infratuzilmasining rivojlanishi.

Jahon xo’jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish. Moliya, valyuta va kredit,

jahon savdosi sohalaridagi tartibga soluvchi tuzilmalar.

Xalqaro iqtisodiy integrastiya jarayonlari to’g’risidagi turlicha nazariyalar Xalqaro

iqtisodiy integratsiyaning mazmuni. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning asosiy

shakllari. Jahondagi asosiy integrastion guruhlarning amal qilish xususiyatlari.

Ochiq iqtisodiyot va uning o’ziga xos belgilari.

Davlatlararo iqtisodiy integratsiyaning rivojlanishidagi shart-sharoitlar. Turli

mintaqalardagi asosiy integratsion guruhlar. Yevropa Ittifoqi (EI), Erkin savdo

to’g’risida Shimoliy Amerika bitimi (NAFTA), Janubi-Sharqiy Osiyo

mamlakatlari assotsiastiyasi (AKEAN), Mustaqil davlatlar hamdo’stligi (MDH),

Shanxay hamkorligi.

O’zbekistonning jahon iqtisodiyotiga qo’shilishining shart-sharoitlari.

Respublikaning jahon xo’jaligiga integratsiyalashuvining global, transkontinental,

mintaqalararo va mintaqaviy darajalari. O’zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining

asosiy yo’nalishlari.

33-mavzu. Valyuta munosabatlari, to’lov balansi va uning taqchilligi

Xalqaro savdo to’g’risidagi turli xil nazariyalar. Mutlaq ustunlik va qiyosiy

ustunlik nazariyalari. Xeksher-Olin-Samuyelson modeli.

Xalqaro savdoning mazmuni. eksport va import, ular o’rtasidagi nisbatning

o’zgarishi. Eksport kvotasi. Eksport va import multiplikatori. Eksport va import

hajmi o’zgarishining yalpi milliy ishlab chiqarish hajmiga ta’siri. Xalqaro

savdoning xususiyatlari. Proteksionizm va erkin savdo siyosatlari. Eksportni

rag’batlantirish usullari.

To’lov balansi va uning tarkibi. Tashqi savdo balansi. Absorbsiya. Kapital

harakati balansi. Rasmiy zaxiralarning asosiy ko’rinishlari. Rasmiy zaxiralar

bo’yicha operatsiyalar. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining vujudga kelishida

tashqi qarz va tashqi savdo balansidagi nomutanosibliklar kuchayishining ta’siri.

Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari. Milliy va xalqaro valyuta tizimi. Jahon

valyuta tizimining rivojlanish bosqichlari: oltin standart, oltin-devizli va suzib

yuruvchi valyuta tizimi. Valyuta kursi va unga ta’sir ko’rsatuvchi omillar. Xarid

qilish layoqati pariteti nazariyasi.

Valyuta-moliya sohasidagi davlatlararo tashkilotlar faoliyatining rivojlanishi.

Xalqaro valyuta fondi. Yevropa valyuta tizimi. Xalqaro tiklanish va taraqqiyot

banki. Xalqaro moliyaviy korporatsiya. Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish

tashkiloti. Yevropa tiklanish va taraqqiyoti banki. Osiyo taraqqyot banki.

36

Mustaqil ta’limnining shakl va mazmuni

“Iqtisodiyot nazariyasi” fani bo’yicha talabaning mustaqil ishi shu fanni

o’rganish jarayonining tarkibiy qismi bo’lib, uslubiy va axborot resurslari bilan

to’la ta’minlangan.

Talabalar auditoriya mashg’ulotlarida pedagog-xodimlarning ma’ruzasini

tinglaydilar, misol va masalalar yechadilar. Bundan tashqari ayrim mavzularni

kengroq o’rganish maqsadida qo’shimcha adabiyotlarni o’qib referatlar tayyorlaydi

hamda mavzu bo’yicha professor o’qituvchi tomonidan brilgan mustaqil ish va

testlarni yechadi. Mustaqil ta’lim natijalari reyting tizimi asosida baholanadi.

Uyga vazifalarni bajarish, qo’shimcha darslik va adabiyotlardan yangi

bilimlarni mustaqil o’rganish, kerakli ma’lumotlarni izlash va ularni topish

yo’llarini aniqlash, internet tarmoqlaridan foydalanib ma’lumotlar to’plash va

ilmiy izlanishlar olib borish, ilmiy to’garak doirasida yoki mustaqil ravishda ilmiy

manbalardan foydalanib ilmiy maqola va ma’ruzalar tayyorlash kabilar

talabalarning darsda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi, ularning mustaqil fikrlash

va ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun ham mustaqil ta’limsiz o’quv

faoliyati samarali bo’lishi mumkin emas.

“Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan mustaqil ish majmuasi fanning barcha

mavzularini qamrab olgan va quyidagi mavzu ko’rinishida shakllantirilgan.

II semestrda uchun mustaqil ta’lim mavzulari va uni amalga oshirish shakli

№ Fan bo’yicha mavzular Mustaqil ta’limga oid bo’lim

va mavzular

Mustaqil ta’limga

oid topshiriq va

tavsiyalar

15. Talab va taklif nazariyasi. Talab va taklif nazariyasi. Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

16. Narx va uning shakllanishi Narx va uning shakllanishi Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

17. Raqobat va monopoliya. Antimonopol

qonunchilik

Raqobat va monopoliya.

Antimonopol qonunchilik

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

18. Omilli daromadlar va ish haqining

shakllanishi. Ishchi kuchi bozori va bandlik

Omilli daromadlar va ish

haqining shakllanishi. Ishchi


Keys

stadi..tayyorlash

19. Iste’molchining iqtisodiy hulqi. Naflilik

nazariyasi

Iste’molchining iqtisodiy

hulqi. Naflilik nazariyasi

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

20. Tadbirkorlik faoliyati va tadbirkorlik kapitali Tadbirkorlik faoliyati va

tadbirkorlik kapitali

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

21. Iqtisodiy harajatlar va foyda Iqtisodiy harajatlar va foyda Keys

stadi..tayyorlash

22. Agrar munosabatlarva renta nazariyasi Agrar munosabatlarva renta

nazariyasi

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

37

slaydlar

23. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy

o’lchamlari. Milliy xisoblar tizimi

Milliy iqtisodiyot va uning

makroiqtisodiy o’lchamlari.

Milliy xisoblar tizimi

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

24. Yalpi talab va yalpi taklif Yalpi talab va yalpi taklif Keys

stadi..tayyorlash

25. Iste’mol, jamg’arma va investitsiyalar Iste’mol, jamg’arma va

investitsiyalar

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

26. Iqtisodiy o’sish va milliy boylik Iqtisodiy o’sish va milliy

boylik

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

27. Milliy iqtisodiyotning muvozanati Milliy iqtisodiyotning

muvozanati Keys

stadi..tayyorlash

28. Makroiqtisodiy beqarorlik: inqiroz, ishsizlik va

inflyatsiya

Makroiqtisodiy beqarorlik:

inqiroz, ishsizlik va

inflyatsiya

Keys

stadi..tayyorlash

29. Moliya tizimi Moliya tizimi Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

30. Pul muomalasi Pul muomalasi Keys

stadi.tayyorlash

31 Kredit tizimi va banklar Kredit tizimi va banklar Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

32. Iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning roli Iqtisodiyotni tartibga

solishda davlatning roli

33. Aholi daromadlari va turmush farovonligi Aholi daromadlari va

turmush farovonligi

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

34. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar va uning

shakllanishi. Xalqaro savdo

Xalqaro iqtisodiy

munosabatlar va uning

shakllanishi. Xalqaro savdo

Loyiha ishi

tayyorlash,

taqdimot va

slaydlar

35. Valyuta munosabatlari, to’lov balansi va uning

taqchilligi

Valyuta munosabatlari,

to’lov balansi va uning

taqchilligi

Keys

stadi..tayyorlash

II semestr bo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish me’zonlari

Baholash

usullari

Baholash mezonlari

Testlar,

yozma

ishlar,

og‘zaki

savol-

javoblar.

86-100 ball “a’lo”: Fanga oid nazariy bilimlarni to‘la o‘zlashtira olish. Xulosa va

qaror qabul qilish. Ijodiy fikrlay olish. Mustaqil mushohada yurita olish. Olgan

bilimlarini amalda qo‘llay olish. Mohiyatini tushuntirish. Tasavvurga ega bo‘lish.

71-85 ball “yaxshi”: Mustaqil mushohada qilish. Olgan bilimlarini amalda qo‘llay

olish. Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Tasavvurga ega bo‘lish.

5-70 ball“qoniqarli”: Mohiyatini tushuntirish. Bilish, aytib berish. Ma’lum bir

tasavvurga ega bo‘lish.

50-54 ball “qoniqarsiz”: Fan bo‘yicha nazariy va amaliy bilimlarni bilmaslik.

38

Reyting baholash turlari

Joriy baholash Maksimal

ball

O‘tkazish

vaqti

Joiry nazorat (20 ball) MT (16 ball)

36 Semestr

davomida

Joriy nazorat darslarga aktiv ishtiroki

va o‘zlashtirish darajasi, mashg‘ulot

daftarlarining yuritilish holati va

mavzular bo‘yicha vazifalarining

bajarilishini e’tiborga olish orqali

amalga oshiriladi.





orqali amalga oshiriladi

Oraliq baholash Maksimal

ball

O‘tkazish

vaqti

№ Oraliq nazorat (20 ball) MT (14 ball) 34

Semestr

davomida

I Oraliq nazorat ma’ruza





orqali amalga oshiriladi. (9 ball)






ball)

15

I oraliq

davomida

(semestrni

ng 1-9

haftasi)

II Oraliq nazorat ma’ruza






ball)






ball)

19

II oraliq

davomida

(semestrni

ng 10-18

haftasi)

Laboratoriya ishlarini tashkil etish boyicha ko’rsatmalar

Fan bo‘yicha laboratoriya ishlari o‘quv rejada ko‘zda tutilmagan

Kurs ishlari bo’yicha uslubiy ko’rsatmalar

Kurs ishi tasdiqlangan o’quv rejada ko’zda tutilgan ta’lim yo’nalishlarida

bajariladi. “Iqtisodiyot nazariyasi” fani bo’yicha kurs ishi tanlangan mavzu

bo’yicha natijalarni umumiy yaxlitlikka ega ilmiy va amaliy fikrlarni aks ettiruvchi

loyihaviy ishdir. Kurs ishi “Iqtisodiyot nazariyasi” fani rivojlanishining zamonaviy

darajasiga, iqtisodiyotning rivojlanish tendentsiyalariga doir masalalarini aks

ettirishga mos kelishi kerak.

Kurs ishi nafaqat nazariy ahamiyati, mavzusining dolzarbligi va erishilgan

natijalarning amaliyotga tadbiqi, balki uning uslubiy tayyorgarlik darajasi hamda

rasmiylashtirilishiga qarab baholanadi. Kurs ishini yozishning eng muhim bosqichi

- bu qo’yilgan savollarning o’zaro nazariy va amaliy aloqadorligini ta’minlashdir.

Kurs ishining tarkibiy tuzilishini to’g’ri belgilash talabaga kurs ishining maqsadi

va vazifalarini aniq qo’yish hamda ko’zlangan natijaga erishish yo’llarini,

shuningdek, kurs ishini tayyorlash bosqichlarini to’g’ri tanlashga imkon yaratadi.

Kurs ishining tarkibiy tuzilishini oqilona va sifatli ishlab chiqilishi talabaga

39

izlanishning oldiga qo’yilgan maqsad hamda natijalarini to’g’ri ifodalash, fikrlarni

bayon etish uslublari va kurs ishini tayyorlash bosqichlarini ajratish imkonini

beradi.

Kurs ishi talabaning ilmiy jihatdan etukligi hamda “Iqtisodiyot nazariyasi”

fani bo’yicha chuqur bilimga va amaliy ko’nikmaga egaligini namoyon qilishi

zarur. Kurs ishida o’rganiladigan masalalarning nazariy jihatlari, aniqlangan

muammolarni, qo’yilgan ilmiy va amaliy vazifalarni tahlil qilish hamda

muammolarni hal etishni ko’zlagan holda bir-biriga mantiqiy mos reja tuziladi va

shu asosida yoziladi. Talaba kurs ishi bo’yicha izlanish natijalarini yoritishda

mamlakatimizda moliyaviy munosabatlarni tashkil qilishning o’ziga xosligini

hisobga olib, chet davlatlarning tajribalarini o’zimizda orttirgan amaliy yutuqlarni

umumlashtirgan holda O’zbekistonda iqtisodiy siyosatning o’ziga xos

xususiyatlarini, belgilangan muammolarning echimini topish yo’l-yo’riqlarni

ishlab chiqadi va bartaraf qilish usullarini tavsiya etadi.

Kurs ishini himoya qilishga quyidagi umumiy talablar qo’yiladi:

- o’rganilayotgan muammo bo’yicha mavjud iqtisodiy adabiyotlarni chuqur

tahlil qilish;

- kurs ishida chizma va jadvallarni muayayn tizimga keltirilgan holda

rasmiylashtirish;

- kurs ishi bo’yicha to’plangan materiallarni tanqidiy o’rganish;

- xulosa va tavsiyalarning asoslab berilishi;

- talaba tomonidan fikrning ketma-ketlikda, muayayn izchillikda bayon

qilinishi;

- qo’yilgan talablar bo’yicha kurs ishining rasmiylashtirilishi.

Kurs ishlarining namunaviy mavzulari:

1. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishida turli xil oqimlarning roli

2. Iqtisodiyot nazariyasi faning zamonaviy tadqiqot uslublari

3. Ishlab chiqarish omillari, ularning o’zaro ta’siri va rivojlanishi

4. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularni tahlil qilish xususiyatlari

5. Milliy hisoblar tizimi va O’zbekistonda unga o’tishning vazifalari

6. Bozor iqtisodiyotida taqsimot munosabatlarining mohiyati va vazifalari

7. Yalpi milliy mahsulot va O’zbekistonda uni ko’paytirish muammolari

8. Milliy iqtisodiyot va uning shakllantirishdagi dolzarb muammolar

9. Nominal va real yalpi milliy mahsulot, ularning nisbati va o’zgarish sur’atlari

10. Inflyatsiya, uning iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlari

11. Iqtisodiy o’sish, uning turlarini va hisoblash usullari

12. Ishlab chiqarish samaradorligi va uni ta’minlashning hozirgi zamon muammolari

13. Milliy boylik uning tarkibi va ko’paytirish omillari

14. Ishlab chiqarishning siklli xarakteri va iqtisodiy inqirozlarning ob’ektiv asoslari

15. O’zbekistonda inqirozli jarayonlarning namoyon bo’lish xususiyatlari va uni

bartaraf yetish yo’llari

16. Iqtisodiy sikl va uning turli xil nazariyalari

17. Iqtisodiy o’sish haqidagi nazariyalar

40

18. Iqtisodiy o’sish omillarining roli va samaradorli muammolari

19. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida davlat budjeti daromadlarining shakllanish va

xarajatlarining taqsimlanish xususiyatlari

20. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning milliy konsepsiyasi, islohotlar strategiyasi

21. Bozor iqtisodiyotida mulkchilik munosabatlarining iqtisodiy mazmuni

22. Mulkchilik shakllarining xilma-xilligi raqobatchilik muhitini vujudga

keltirishning ob’ektiv asosi yekanligi

23. Xo’jalik yuritish shakllari-mulkni ro’yobga chiqarish vositasi sifatida

24. Ijtimoiy-iqtisodiy yehtiyojlar, ularning tarkibi va qondirishi usullari

25. Xususiy mulkning mohiyati va uni rivojlantirish muammolari

26. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning maqsadining asosiy

shakllari va usullari

27. Bozor iqtisodiyotiga o’tishda iqtisodiy tizim modellari va ularning rivojlanishi

28. O’zbekistonda milliy pul-so’mning qadrini oshirish va barqarorligini ta`minlash

muammolari

29. Agrar munosabatlar va ularni bozor tizimidagi xususiyatlari

30. Bozor iqtisodiyoti, uning vujudga kelishi va rivojlanishining shart-sharoitlari

31. Tovarlar nafliligi va ayirboshlash qiymatining mazmuni hamda ularning narxini

tashkil topishdagi ahamiyati

32. Pulning mohiyati va asosiy vazifalari

33. Pul haqidagi turli xil nazariyalar va hozirgi zamon pulining tabiati

34. Bozor mexanizmi va uning tarkibiy qismlarining iqtisodiy nazariy tavsifi

35. Bozor iqtisodiyotida iqtisodiy muassasalar va davlatning roli

36. Tovarning nafliligi va qadr-qiymat to’g’risidagi nazariyalar

37. Bozorning iqtisodiy munosabatlaridagi o’rni va ahamiyati

38. O’zbekistonda milliy bozorni shakllantirish muammolari

39. Bozor infratuzilmasi, uning asosiy sohalari va unsurlari

40. O’zbekistonda antimonopoly qonunchilik va raqobat muhitning yaratilishi

41. Yalpi talab, uning tarkibi va unga ta’sir qiluvchi omillar

42. Yalpi taklif, uning tarkibi va unga ta’sir qiluvchi omillar

43. O’zbekistonda aralash iqtisodiyotni shakllantirish

44. Xufiyona iqtisodiyot, uning o’lchamlari va namoyon bo’lish shakllari

45. O’zbekistonda yerga yagona soliq solish nazariyasi va uning ro’yobga chiqarish

amaliyoti

46. O’zbekistonda fermer va dehqon xo’jaliklarini rivojlantirish vazifalari va

istiqbollari

47. Iqtisodiy resurslarga talab va taklifning xususiyatlari

48. Iste’molchi xulqi nazariyasi

49. Narxning tashkil topish mexanizmi

50. Ishlab chiqarish xarajatlari va foyda tashkil topishining xususiyatlari

51. O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga o’tishda ijtimoiy siyosatning asosiy

yo’nalishlari

52. Ishchi kuchi bozori: mazmuni, tuzilishi va modellari

53. Ishsizlik, uning turlari va O’zbekistonda bandlik muammolari

41

54. O’zbekistonda ishchi kuchi bozorini shakllantirish va tartibga solish muammolari

55. O’zbekistonda to’liq va samarali bandlik muammoasi

56. Pul tizimi yevolyutsiyasi va uning turlari

57. Bozor iqtisodiyotiga o`tishda davlatning moliyaviy siyosati, uning dastaklari va

amalgam oshirish vazifalari

58. Moliya munosabatlarining mohiyati, vazifalari va iqtisodiyotni tartibga solishdagi

roli

59. Soliqlar va ularning bozor iqtisodiyotidagi vazifalari

60. Banklar, ularning turlari va kredit tizimidagi roli

61. Kredit va uning hozirgi zamon shakllari

62. O’zbekistonda bank tizimi takomillashtirish vazifalari va asosiy yo’nalishlari

63. Iqtisodiyotni tartibga solishning maqsadi, vazifalari va usullari

64. Iqtisodiyotni tartibga solishning turli xil nazariyalari va hozirgi zamon usullari

65. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida davlatning ijtimoiy siyosati

66. Davlatning kredit-pul siyosati, uning dastaklari va amalgam oshirish vositalari

67. Agrobiznes, uning turlari va rivojlantirish muammolari

68. Korxonalarning bozor tizimidagi o’rni va iqtisodiy faoliyatining xususiyatlari

69. Tadbirkorlik kapitalining aylanishi va samaradorligi muammolari

70. Iqtisodiy xarajatlar, uning tarkibi va turlari

71. Korxona foydasi, uning taqsimlanishi va ishlatilishi

72. Tadbirkorlik faoliyati, uning turlari va asosiy belgilari

73. Marketing, uning vazifasi, qoidalari va bozor tizimidagi o’rni

74. Ist’emolning iqtisodiy mazmuni va omillari

75. Aholi daromadlari, uning turlari va shakllanish manbalari

76. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalgam oshirishda tashqi iqtisodiy

faoliyatni erkinlashtirishning ahamiyati

77. O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalash tizimi va davlatning ijtimoiy siyosati

78. Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni, uning manbalari va omillari

79. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mohiyati, uning turlari va ob’ektiv asoslari

80. O’zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari

81. O’zbekiston Respublikasining xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorligining

hozirgi darajasi va istiqbollari

82. Xalqaro savdo, uning turlari va tartibga solish mexanizmi

83. Xalqaro valyuta tizimlari va ularning o`zgarishi

84. Xalqaro kredit va uning milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi ro`li

85. Ish haqi turlari hamda ularning darajasini belgilovchi omillar

86. Jahon xo`jaligining tashkil topishi va uning rivojlanish bosqichlari

87. Bozor iqtisodiyotida ijtimoiy fondlar, ularning turlari va manbalari

88. O’zbekistonning jahon bozoriga kirib borish muammolari

89. Pul taklifi va pulga bo’lgan talab hamda ularni belgilovchi omillar

90. Jahon bozorida narxni tashkil topishining o’ziga xos xususiyatlari

91. Makroiqtisodiy muvozanatlik va unga erishishning bozor iqtisodiyotidagi shart-

sharoitlari

92. Milliy ishlab chiqarish muvozanatli hajmini aniqlashning turli xil usullari

42

93. Bozor iqtisodiyoti sharoitida aholini ish bilan ta’minlashni davlat tomonidan

qo’llab quvvatlashning samaradorligini oshirish yo’llari

94. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida budjet soliq siyosatini rivojlantirish

muammolari

95. O’zbekistonda tadbirkorlik faoliyatini moliya-kredit mexanizmi orqali

rag’batlantirish istiqbollari

96. Investitsiya faoliyatini amalga oshirish va ularni samaradorligini ta`minlash

yo’llari

97. O’zbekiston Respublikasida investitsiya faoliyatlarini samarali tashkil etish

istiqbollari

98. O’zbekiston Respublikasida raqobot muhitini davlat tomonidan tartibga solish

mexanizmini takomillashtirish yo’llari

99. O’zbekistonda fermer va dehqon xo’jaliklari faoliyatini takomillashtirish

yo’nalishlari

100. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida tadbirkorlik faoliyatini takomil-

lashtirish istiqbollari

Kurs ishi mavzularini shakllantirishda asosli hollarda kafedra tomonidan

qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritilishi mumkin.

Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati

Asosiy adabiyotlar

1. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar

strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7

fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.

2. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan

birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.

3. Mirziyoyev Sh.M.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy

javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. –

Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b.

4. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini

birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b.

5. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash –

yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU,

2017. – 48 b.

6. Jo’rayev T.,Iqtisodiyot nazariyasi. О’quv qo’llanma. .-T.: «Fan va

texnologiya» nashr, 2017. 638 bet.

7. Shodmonov Sh.Sh., Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: Iqtisod-moliya,

2017. – 728 bet.

8. Базиков А.А. Практикум по экономической теории:микро и

макроэкономике: учебно-методическое пособие. Директ-Медиа, 2018 год.

123 стр.

9. Базиков А.А. Актуальные проблемы экономики и экономические

теории: сборник статей. Директ-Медиа, 2017 год. 308 стр.

../../../Downloads/3107036

http://www.knigafund.ru/authors/34969

http://www.knigafund.ru/books/239568


http://www.knigafund.ru/authors/34969



43

10. Курс экономической теории / ред. М.Н. Чепурин, Е.А. Киселева, и

др.. - М.: Киров: АСА; Издание 5-е, перераб. и доп., 2017. - 832 cтр.

11. Курс экономической теории. Общие основы экономической теории,

микроэкономика, макроэкономика, переходная экономика / ред. А.В.

Сидорович. - М.: ДИС, 2017. - 736 c.

12. Castells, Manue. Another economy is possible: culture and economy in a

time of crisis. Cambridge, UK ; Malden, MA: Polity Press, 2017- 226 pages.

13. Yaniv Hanoch, Andrew J. Barnes, and Thomas Rice. Abingdon, Oxon;

Behavioral economics and healthy behaviors : key concepts and current research.

New York, NY : Routledge, an imprint of the Taylor & Francis Group, 2017- 236

pages.

14. Mc Connell, Brue. Economics. 21th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA,

2017

15. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 20th Edition.

McGraw-Hill Companies. USA. 2017.

Qo’shimcha adabiyotlar

1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: O’zbekiston, 2014. – 46 b.

2. Djumanov D., Allaberganov Z. T.: Iqtisodiy ta’limotlar tarihi. «Iqtisod-

moliya», 2017. – 341 bet.

3. D.Bababekova, B.Tursunov.: O’zbekistonda ijtimoiy islohotlar

strategiyasini amalga oshirishda raqobat muhitidan samarali foydalanish

yo’nalishlari. Monografiya. “VneshinvestProm”, 2017- 81 bet.

Internet saytlari:

www.gov.uz – O’zbekiston Respublikasi xukumat portali.

www.mf.uz – O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rasmiy sayti.

www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti.

www.soliq.uz– O’zbekiston Respublikasi Davlat Soliq qo’mitasi rasmiy

sayti.

www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasining

rasmiy sayti.

https://www.amazon.com/s/ref=dp_byline_sr_book_1?ie=UTF8&text=Paul+A.+Samuelson&search-alias=books&field-author=Paul+A.+Samuelson&sort=relevancerank

https://www.amazon.com/William-D.-Nordhaus/e/B001IO8D7E/ref=dp_byline_cont_book_2

http://www.gov.uz/

http://www.mf.uz/

http://www.cbu.uz/

http://www.soliq.uz-/

http://www.stat.uz/

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA MAXSUS VAZIRLIGI...

Documents

Transcript of O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA MAXSUS VAZIRLIGI...