o v t s Detstvo,popre~enostinasilstvo a t s o n e r p o p...
26
Detstvo, popre~enost i nasilstvo Zajaknuvawe na organizaciite za popre~enost da razvijat strategii za prevencija
Transcript of o v t s Detstvo,popre~enostinasilstvo a t s o n e r p o p...
Detstvo,popre~enostinasilstvo
Detstvo, popre~enost i nasilstvoZajaknuvawe na organizaciite za popre~enost da razvijat strategii za prevencija
Proektot Detstvo, popre~enost i
nasilstvo ima za cel prevencija od
nasilstvo vo semejstvata kade ima
deca so popre~enost, osobeno koga
decata se `rtvi na nasilstvoto.
Organizaciite koi go promoviraat
proektot, ja prepoznavaat
specifi~nata uloga i odgovornost na
lokalnite organizacii vo
detektirawe, prepoznavawe i
prevencija na ovoj fenomen.
Ovaa bro{ura e publikuvana so
poddr{ka na Evropska Komisija vo
ramkite na Dafne programata.
DETSTVO, POPRE~ENOST I NASILSTVOZajaknuvawe na organizaciite za popre~enost da razvijat strategii za prevencija
Publikuvano so poddr{ka od Evropska
Komisija, preku programata DAPHNE.
Bro{uri na italjanski, portugalski,gr~ki,
{panski, angliski, estonski, latviski,
turski i makedonski jazik mo`e da se dobijat
preku direkten kontakt so partner
organizaciite.
Sogleduvawata dadeni vo bro{urata se
napraveni direktno od avtorite.
Evropskata Komisija ne prevzema nikakva
odgovornost vo odnos na mo`ni reakcii vo
odnos na sodr`inata.
©Copyrights AIAS Bologna onlus, vo ime na
partnerite, 2004.
Detstvo,popre~enostinasilstvo
AIAS BOLOGNA ONLUS, Via Ferrara 32, 40139 Bologna, Italy. [email protected]. www.aiasbo.itFENACERCI, Rua Augusto Macedo 2A, 1600-794 Lisboa, Portugal. [email protected]. www.fenacerci.ptDISMINUIDOS FÍSICOS DEARAGÓN, José Luis Pomarón 9, 50008 Zaragoza, Spain. [email protected]. www.dfa-org.comDISABILITY NOW, 3rd Septevriou 30, 54636 Thessaloniki, Greece. [email protected]. www.disabled.grPORAKA – Republic center for support of persons with intellectual disability, Orce Nikolov 122, 1000 Skopje, R. Macedonia. [email protected]. www.poraka.org.mk
Proekten tim odgovoren za tekstot na ovaa publikacija:
Melissa Filippini & Evert-Jan Hoogerwerf (AIAS)Susana Lució & Ana Rodrigues (Fenacerci)Cristina Diaz & Ana Royo Salas (DFA)Georgia Fyca (Disability Now)
Dizajn: Miranda Di PietroIlustracija: Sara H.
Adaptirano na makedonski jazik: d-r. Vasilka Dimoska
Lektorirano: Vesna Stoj~evska
IndksVoved str. 5
||| Zo{to e napi{ana ovaa bro{ura?
||| Za kogo e nameneta ovaa bro{ura?
||| Kako mo`e da se koristi ovaa bro{ura?
1. Semejno nasilstvo str. 7
||| Definicii na semejnoto nasilstvo
||| Razli~ni vidovi na detsko maltretirawe
||| Nasilstvoto e negirawe na osnovnite prava na decata
||| Semejnoto nasilstvo i decata so popre~enost
||| Oblici na nasilstvo specifi~no povrzani so popre~enosta
2. Razbirawe na problemot str. 11
||| Teorii za maltretiraweto
||| Kako da se otkrie maltretiraweto na nekoe dete
||| Fokusirawe na popre~enosta
3. Prevencija str. 17
||| Definicija i nivoa na prevencijata
||| Oblici na prevencijata
||| Kamen-temelnici na strategiite za prevencija
Izvori str. 22
Bele{ka za ~itatelot
Za natamo{ni konsultacii
Bibliografija
Prilog 1 str. 23
Rizik-faktori
Za{titni faktori
Prilog 2 str. 24
Pokazateli za maltretirawe deca
4
5
Voved
||| Zo{to e napi{ana ovaa bro{ura? ||| Za kogo e nameneta ovaabro{ura? ||| Kako mo`e da se koristi ovaa bro{ura?
Zo{to e napi{ana ovaa bro{ura?Semejnoto nasilstvo e problem {to e prisuten nasekade niz svetot, a go
opfa}a sekoj del od naselenieto. Toj mo`e da se sretne vo site socio-
ekonomski, religiozni, kulturni i etni~ki grupi i zatoa e ve}e
priznaen kako zna~aen socijalen problem no, za sre}a, poslednive
godini na `rtvite na semejnoto nasilstvo im se posvetuva pogolemo
vnimanie, osobeno koga stanuva zbor za deca. Sepak, mnogu malku se znae
za nasilstvoto vrz decata so popre~enost. Maltretiraweto deca so
popre~enost mo`e da se smeta za tabu vo tabu, najverojatno bidej}i
vrskata pome|u popre~enosta i nasilstvoto e emocionalno te{ka pri
soo~uvaweto so vakov vid problem.
Nasilstvoto vo semejstva {to imaat deca so popre~enost e te{ko da se
sledi i da se prevenira. Na raspolagawe imame sosema malku
epidemolo{ki podatoci za da sozdademe jasna pretstava za
incidentnosta na semejnoto maltretirawe povrzano so ovie deca, iako
onie {to ni se na raspolagawe uka`uvaat deka postoi pogolem rizik za
odredeni grupi.
Vo dopolnenie na {tetata predizvikana kaj `rtvite, problemot na
maltretiraweto deca ima zna~ajni socijalni implikacii. Op{testvoto
kako celina mora da se smeta za odgovorno za negovoto prevenirawe na
site razli~ni nivoa, od individualnoto i semejnoto, do nivoto na
zaednicite i instituciite. Ako toa e vistina za site deca, toga{
osobeno e to~no za decata so popre~enost koi, op{to ka`ano, se duri i
poranlivi. Za da se postigne ovaa spodelena odgovornost treba da se
prifatat, priznaat i razberat te`inata i prirodata na problemot.
Celta na ovaa bro{ura e da se podigne nivoto na svesta vo odnos na
va`nosta na pra{awata proizlezeni od semejnoto nasilstvo vrz decata
so popre~enost. Bro{urata ponatamu se stremi pravilno da go
informira ~itatelot za slo`enosta na ovie pra{awa, istovremeno
izbegnuvaj}i da gi imenuva semejstvata kako kriminalni. Toa go pravi
preku prezentacija na va`ni koncepti i soznanija za nasilstvoto vrz
decata so popre~enost, vo forma na definicii, eksplanatorni modeli i
pokazateli na nasilstvoto. Na samiot kraj, bro{urata se stremi da ja
promovira prevencijata preku obezbeduvawe „kamen-temelnici“ zarazvojot na nu`nite strategii za prevencija. Bro{urata ovozmo`uva
uvid vo konkretni primeri za ilustrirawe na klu~nite koncepti.
Za kogo e nameneta ovaa bro{ura?Iako pra{aweto za maltretiraweto deca so popre~enost se odnesuva na
celoto op{testvo, a javnite institucii imaat specifi~na odgovornost
po ova pra{awe, avtorite veruvaat deka lokalnite asocijacii koi gi
pretstavuvaat semejstvata na licata so popre~enost, socijalnite
kooperativi i drugi NVOi vo poleto na popre~enosta imaat zna~ajna
i specifi~na uloga pri definiraweto, razbiraweto, analiziraweto i
preveniraweto na nasilstvoto vrz decata so popre~enost. Ovaa
bro{ura, poradi toa, napi{ana e, iako ne i ekskluzivno, prvenstveno za
niv.
Ovie organizacii mo`e da pobaraat da davaat specifi~en pridones vo
borbata protiv detskata zloupotreba, pred sè zatoa {to tie imaat
direktni i sekojdnevni kontakti so semejstvata i decata, a toa im
ovozmo`uva odblisku da se nabquduvaat ne samo semejnata struktura
tuku i vnatre{nata i nadvore{nata mre`a {to go opkru`uva deteto,
6
||| Voved
psiholo{kata i emocionalnata zadnina, kvalitetot na gri`ata i na
pomo{ta, kako i implementacijata na zakonite i drugite regulativi za
poddr{ka i za{tita. Mnogu od ovie organizacii raspolagaat so
primeri od prva raka za razni vidovi maltretirawe, a nekolku razvile
sistemski pristap do prevencijata i intervencijata.
Nivnata sposobnost da „slu{aat“ , da identifikuvaat situacii na
rizik i da preveniraat maltretirawe mora da se pro{iri, se razbira,
vo tesna sorabotka so institucionalnata mre`a za poddr{ka na
semejstvata. Vsu{nost, bro{urata potvrduva deka samo koordiniranite
i integrirani mre`i, koi spodeluvaat zaedni~ki jazik i celi, bi
mo`ele da se nadevaat da bidat uspe{ni vo prevencijata.
Kako mo`e da se koristi ovaabro{ura?Bro{urata se stremi pra{aweto za nasilstvoto vrz deca so
popre~enost da se postavi visoko vo agendata na organizaciite od
poleto na popre~enosta. Taa treba da gi motivira i da gi poddr`i
licata koi dejstvuvaat vo ramkite na vakvite organizacii da se postavi
ova pra{awe i vnatre{no i nadvore{no. Bro{urata mo`e da bide
dragocena alatka za zapo~nuvawe i naso~uvawe na neophodnata
diskusija.
Vo dopolnenie, bro{urata ovozmo`uva da se postavat kamen-temelnici
za razvivaweto strategii za prevencija. Znaej}i „zo{to“ i „kako“nastanuva vakviot vid nasilstvo, prevencijata na nasilstvoto vrz deca
so popre~enost podrazbira sozdavawe osnova za soodvetni intervencii
za prevenirawe na dramati~nite situacii za da ne eruptiraat vo
nasilni dejstva.
Bro{urata e napi{ana od organizacii koi rabotat vo razli~ni
socijalni i kulturni konteksti na Evropa. Sepak, avtorite veruvaat
deka nejzinata sodr`ina e univerzalno validna, iako sekoja prezemena
akcija }e bara posreduvawe so lokalniot socijalen, institucionalen i
kulturen kontekst.
7
||| Definicii na semejnoto nasilstvo ||| Razli~ni vidovi nadetsko maltretirawe ||| Nasilstvoto e negirawe na osnovniteprava na decata ||| Semejnoto nasilstvo i decata so popre~enost||| Oblici na nasilstvo specifi~no povrzani so popre~enosta
1Del
Definicii na semejnoto nasilstvoSemejno ili doma{no nasilstvo ima pri namerno povreduvawe, zapla{uvawe ili
prinuduvawe na ~len ili ~lenovi vo semejniot kontekst na bliski vrski. Toa mo`e da gi
vklu~uva site ~lenovi na semejstvoto, ma`i, `eni i deca, i kako storiteli i kako `rtvi.
Maltretirawe deca podrazbira nivno povreduvawe (ili sozdawe rizik za nivno
povreduvawe) predizvikano od strana na roditel, odnosno od lice koe se gri`i za deteto
ili od nekoe drugo lice koe e odgovorno za bezbednosta na deteto. Poradi toa, semejnoto
nasilstvo vrz deca, isto taka, opfa}a i nasilstvo naneseno vrz niv od „nadvore{niindividui“ , kako na primer bebisiteri i edukatori, i vo dopolnenie opfa}a i nasilstvo
naneseno vrz decata koi permanentno `iveat vo institucii.
Za avtorite, poimot „semejno“ , osven {to ima fizi~ko (semejstvo, dom), ima i emocionalnozna~ewe, so ogled na toa deka semejstvoto e najintimnata i najbezbedna sfera od `ivotot
{to mo`e edno dete da ja najde. Poradi toa, mnogu e pote{ko da se izleze na kraj so
nasilstvoto vo semejstvoto, otkolku so nasilstvoto iskuseno vo drugite sferi od `ivotot,
ili toa barem e taka za deteto.
Razli~ni vidovi na detsko maltretiraweSvetskata zdravstvena organizacija razlikuva pet podvidovi na detsko maltretirawe:
Fizi~ka zloupotreba na dete e onaa {to rezultira so vistinsko ili potencijalno fizi~ko
povreduvawe niz interakcija ili poradi nedostig na interakcija a koja e, se razbira, vo
ramkite na kontrolata na roditelot ili liceto {to e vo pozicija na odgovornost, mo} ili
doverba. Mo`e da ima ednokraten ili povtorlivi incidenti.
Detska seksualna zloupotreba pretstavuva vklu~uvawe na dete vo seksualna aktivnost
koja{to toa ne ja razbira vo celost i ne e vo mo`nost da dade informirana soglasnost, ili
za koja deteto ne e razvojno podgotveno i ne mo`e da dade soglasnost, ili so koja se kr{at
zakonite ili socijalnite tabua na op{testvoto. Detskata seksualna zloupotreba se
Semejno nasilstvo
doka`uva preku aktivnost pome|u dete i vozrasen ili drugo dete koe po vozrast ili po
razvoj e povrzano so odgovornost, doverba ili mo}, kade aktivnosta e nameneta da se
zadovolat potrebite na drugoto lice. Toa mo`e da vklu~uva, no ne e ograni~eno samo na toa,
predizvikuvawe ili prinuduvawe na deteto da se vpu{ti vo nekakva nezakonska seksualna
aktivnost; eksploatirawe na dete vo prostitucija ili drugi nezakonski praktiki;
eksploatirawe na deca vo pornografski performansi i materijali.
Zanemaruvawe i nebre`en tretman pretstavuva neobrnuvawe vnimanie ili propust od
strana na liceto koe e zadol`eno da se gri`i za deteto i nemu da mu ovozmo`i pravilen
razvoj vo site sferi: zdravstvo, obrazovanie, emocionalen razvoj, ishrana, zasolni{te i
bezbedni uslovi za `iveewe, vo kontekst na resursite koi mu se razumno ovozmo`eni na
semejstvoto. Toa mo`e da nastane i kako posledica na nedovolna gri`a za deteto od strana
na onie {to se zadol`eni za nea, so {to se predizvikuva, ili ima golema verojatnost da se
predizvika povreda po zdravstveniot ili fizi~kiot, mentalniot, duhovniot, moralniot
ili socijalniot razvoj na deteto. Toa vklu~uva neuspeh vo soodvetnoto nadgleduvawe i
za{tita na decata od vidlivo povreduvawe.
Emocionalna zloupotreba e takva dejnost koja{to vklu~uva neuspeh vo obezbeduvaweto
razvojno soodvetna i pottiknuva~ka sredina, vklu~uvaj}i ja postojnosta na primarnata
figura za koja se privrzuva deteto za da mo`e da razvie stabilen i {irok opseg na
emocionalni i socijalni kompetencii srazmerni so nejziniot ili negoviot li~en
potencijal i vo kontekst na op{testvoto vo koe `ivee. Isto taka, mo`e da postojat dejstva
kon deteto koi predizvikuvaat, ili imaat golema verojatnost da predizvikaat nekoja
povreda na zdravstveniot ili fizi~kiot, mentalniot, duhovniot, moralniot ili
socijalniot razvoj na deteto. Se razbira, ovie dejstva mora se kontrolirani od roditelot
ili od liceto koe ima odgovornost, doverba ili mo}. Dejstvata vklu~uvaat ograni~uvawe na
dvi`eweto, primeri na omalova`uvawe, klevetewe, zakanuvawe, zapla{uvawe,
diskriminirawe, ismejuvawe ili drugi nefizi~ki oblici na neprijatelsko ili otfrla~ko
tretirawe (1).
Komercijalna ili druga eksploatacija na dete pretstavuva dejnost koja se odnesuva na
praktikata na iskoristuvawe na deteto vo rabota ili vo drugi aktivnosti vo polza na drugi
lica. Taa opfa}a, no ne e ograni~ena samo na toa, detski trud i detska prostitucija. Ovie
aktivnosti se na {teta na psihi~kiot ili mentalniot, zdravstveniot, obrazovniot,
moralniot ili socio-emotivniot razvoj na deteto.
Nasilstvoto e negirawe na osnovnite pravana decata
Nasilstvoto pretstavuva {irok termin koj{to opfa}a mnogu razli~ni vidovi na
neverbalni i verbalni dejstva i misli. Pravilna perspektiva za razbirawe na temata ima
toga{ koga nasilstvoto se smeta, pred s#, kako negirawe na pravata na deteto.
Konvencijata na ON za pravata na deteto, koja vleze vo sila vo 1990 godina, vo ~lenot 19
veli deka site zemji „ }e prezemat soodvetni zakonodavni, administrativni, socijalni i
obrazovni merki za za{tita na deteto od site oblici na fizi~ko ili mentalno nasilstvo,
povreda ili zloupotreba, zanemaruvawe ili nebre`en tretman, maltretirawe ili
eksploatacija, vklu~itelno i seksualna zloupotreba, dodeka e pod gri`a na roditelite,
zakonskite starateli ili koe i da e drugo lice {to se gri`i za deteto. Tie za{titni merki
treba, onamu kade {to e soodvetno, da vklu~at efektivni proceduri za vospostavuvawe
socijalni programi so koi }e se ovozmo`i neophodna poddr{ka na deteto i na onie {to se
8
Del 1 ||| Semejno nasilstvo
1. Dijagnosti~kiot i
statisti~ki prira~nik za
mentalni naru{uvawa, 4-to
izdanie, (Amerikanska
psihijatriska asocijacija,
1994), go smeta Minhauzen-
sindromot kako oblik na
detska zloupotreba ili
zanemaruvawe (MSBP). Toae psihijatrisko
naru{uvawe koe
predizvikuva individuata,
obi~no majkata, namerno da
predizvikuva vistinski
ili vidlivi simptomi na
bolest kaj nejzinoto dete.
Naru{uvaweto naj~esto gi
opfa}a decata od ra|awe do
osumgodi{na vozrast.
Roditelite so MSBP mo`eednostavno da gi
preuveli~uvaat ili
izmisluvaat simptomite
kaj nivnoto dete, ili mo`e
namerno da predizvikuvaat
simptomi preku razli~ni
metodi, vklu~uvaj}i
truewe, zadu{uvawe,
izgladnuvawe ili
zarazuvawe na krvta na
deteto. Decata ~esto se
naterani na nepotrebni
testovi, operacii ili
drugi invazivni proceduri.
gri`at za nego, kako i drugi oblici na prevencija i identifikacija, izvestuvawe, upatuvawe,
istra`uvawe, tretman i instanci za prosleduvawe na koe i da e izma~uvawe na deca“ .
Mnogu mo}en ~len, koj{to gi pretstavuva i barawata i kriteriumite za razvoj na
politikite.
Semejnoto nasilstvo i decata so popre~enostTe{ko e da se najdat verodostojni istra`uvawa za za~estenosta na nasilstvoto vrz decata so
popre~enost. Od kade i da se postojnite podatoci, naj~esto od amerikanski izvori, te{ko e
da se sporeduvaat poradi mnogute varijabli {to se vklu~eni vo niv: naselenieto koe e
istra`uvano, klasifikacijata na popre~enostite, kulturnata i zakonodavnata zadnina,
op{tiot stav nasprema problemot itn. Iako e neophodno da se razvie sistematsko
istra`uvawe za nasilstvoto vrz decata so popre~enost vo sekoja evropska zemja, so cel da se
soberat validni lokalni podatoci za stepenot i posledicite od nasilstvoto vrz decata so
popre~enost, sepak, ima dovolno dokazi za da se ka`e deka decata so popre~enost se
soo~uvaat so pogolem rizik da go iskusat
semejnoto nasilstvo otkolku decata bez
popre~enost (2).
Sekoe dete {to e `rtva na nasilstvo ima
razli~ni posledici. Nivoata na rizik i
reakciite na decata na semejnoto
nasilstvo postojat vo kontinuum; nekoi
deca poka`uvaat ogromna fleksibilnost,
dodeka drugi poka`uvaat znaci na
zna~ajno nesoodvetni prilagoduvawa.
Istoto se odnesuva i na decata so
popre~enost.
Problemite od detstvoto povrzani so
izlo`enosta na semejno nasilstvo
spa|aat vo tri primarni kategorii:
• Problemi vo odnesuvaweto, socijalni
i emocionalni problemi (na primer,
neposlu{nost, neprijatelstvo, bes, strav,
anksioznost, depresija, lo{i vrski so
bra}a i sestri i lo{i socijalni vrski);
• Kognitivni problemi i problemi vo
odnesuvaweto (na primer, ponisko
kognitivno funkcionirawe, lo{a
u~ili{na izvedba, nasilno odnesuvawe,
nedostig na ve{tini za razre{uvawe
konflikti);
• Dolgotrajni problemi (na primer,
povisoki nivoa na simptomi na
depresija i trauma).
Generalno, kolku e pomala vozrasta tolku pouni{tuva~ko }e bide vlijanieto na
zloupotrebata poradi faktot deka izlo`enosta na nasilstvo mo`e da prodol`i niz podolg
period pred da bide otkrieno. Kako dopolnuvawe, poverojatno e deka decata {to imaat
poslabi ve{tini za soo~uvawe so nego i pomali mo`nosti za socijalizacija i komunikacija
}e iskusat pogolemi problemi otkolku decata so podobri ve{tini za soo~uvawe i so
socijalni mre`i za poddr{ka. Poradi toa, soodvetnata poddr{ka na `rtvite na
nasilstvoto mora da go zeme predvid vidot na popre~enosta, potoa na koj na~in taa e
povrzana so li~nite resursi i so faktorite od kontekstot, vklu~itelno i so mre`ata na
specijaliziranite profesionalci (Eliza).
9
Del 1 ||| Semejno nasilstvo
2.Nekoi istra`uva~iotkrile deka kaj decata so
popre~enost ima 3,7 pati
pogolema verojatnost da
iskusat zanemaruvawe, 3,8
pati pogolema verojatnost
da iskusat fizi~ka i
emocionalna zloupotreba i
4 pati pogolema
verojatnost da bidat
seksualno zloupotrebuvani
(Sullivan i Knutson 2000/a).Drugi istra`uva~i
uka`uvaat deka decata so
intelektualna popre~enost
se vo pogolem rizik da
bidat `rtvi na nasilstvo
otkolku decata so fizi~ka
popre~enost.
Zapoznavaweto so
dosega{nata nau~na
literatura e vklu~eno vo
celosniot izve{taj za
proektot, koj mo`e da se
najde na www.aiasbo.it/daphne.
Elizaima Daunov sindrom. Taa imala
44 godini koga za prv pat stapila vo
kontakt so Marija, edukator vo socijalna
servisna slu`ba. Pri zapoznavaweto Marija
e zaprepastena od introvertniot karakter
na Eliza i od nejzinata srame`livost. Vo
potpolna sprotivnost, sepak, e nejzinoto
odnesuvawe sprema tatkoto, koe e krajno neinhibirano, bidej}i taa
strastveno go pregrnuva i go baknuva. Pri edno u~estvo vo
rekreativna aktivnost na otvoreno, edna godina po smrtta na
nejzinata majka, Eliza ka`uva deka imala seks so nejziniot tatko
vo tinejxerskite godini. Vo tekot na odreden broj razgovori
pome|u Eliza i Marija se otkrivaat ponatamo{nite detali.
Marija ne insistira da ja ~ue celata vistina odedna{ za da mo`e da
iostavi vreme na Eliza, no i sebesi, da gi elaborira emociitepredizvikani od rekonstrukcijata na toj del od se}avawata na
Eliza za nejzinata mladost. Eliza veli deka Marija e prvoto lice
{to znae za ovaa zloupotreba. Na Marija poleka istanuva jasno koise pri~inite za naru{uvaweto na spieweto na Eliza; Eliza se
pla{i od no}ta, bidej}i tatko i ja zloupotrebuval no}e.
O~igledno, nemalo fizi~ko nasilstvo vrz Eliza od strana na
tatkoto, bidej}i taa ne poka`uva znaci na bes, kaewe ili
odvratnost. Sepak, taa e ubedena deka storila ne{to
„zabraneto“ . Nejzinata majka i bra}a ne znaele {to se slu~uva.Marija, edukatorot, ima te{kotii kako da izleze na kraj so
slu~ajot. Taa kontaktira so nejziniot pretpostaven vo
servisnata slu`ba vo koja raboti i tie zaedni~ki re{avaat da se
konsultiraat so psiholog so cel da ise pomogne na Eliza, no i naMarija.
Najposle, vrskata pome|u nasilstvoto i popre~enosta dejstvuva vo dve nasoki. Ne samo {to
decata so popre~enost se pove}e izlo`eni na nasilstvo tuku nasilstvoto e, isto taka,
zna~ajna pri~ina za nivnata intelektualna ili za nekoj drug vid popre~enost (3).
Visokite stapki na nasilstvo iskuseni od deca so intelektualna popre~enost se rezultat
delumno na faktot deka nasilstvoto predizvikuva popre~enost i delumno na odgovorot na
op{testvoto na popre~enosta koj{to ~esto go zgolemuva rizikot za izlo`enost na
nasilstvo.
Oblici na nasilstvo specifi~no povrzaniso popre~enostaPostojat specifi~ni oblici na nasilstvo
koi decata so popre~enost gi gledaat
tipi~no kako `rtvi i koi se te{ki za
otkrivawe ili za prepoznavawe kako
takvi.
Na nivo na semejstvoto, neprifa}aweto na
popre~enosta ili nerealnite o~ekuvawa
{to gi imaat roditelite mo`at da
predizvikaat terapevtska svoeglavost
(upornost) koja pretstavuva zakana za
decata (Tomaso).
Nesoodvetnata upotreba na nekoj
farmakolo{ki tretman ili odrekuvaweto
na soodvetnata zdravstvena pomo{ (na
primer, stomatolo{kata gri`a) mo`at da
se smetaat za oblik na nasilstvo.
Maj~inoto rizi~no odnesuvawe za vreme na bremenosta, na primer, upotrebata na drogi ili
alkohol, pretstavuva oblik na prenatalno nasilstvo koe mo`e da predizvika te{ka
popre~enost.
Postojat specifi~ni oblici na nasilstvo povrzani so popre~enosta, predizvikani od
slo`eni individualni, socijalni i kulturni ubeduvawa, koi se striktno vnatre{no
povrzani i razraboteni na razli~ni nivoa. Tie pretstavuvaat izraz na oddelni stavovi koi
se osobeno te{ki za otkrivawe i menuvawe, bidej}i se kulturno opredeleni i {iroko
prifateni. Nekoi primeri za toa se: nedostigot na rana intervencija naso~ena kon
avtonomijata i samostojnosta, vklu~itelno i na pristapot do pripomo{nata tehnologija,
uskratuvaweto na seksualniot identitet na decata so popre~enost, nedostigot na
samoopredeluvawe i mo} za nosewe odluki, nedostigot na mo`nosti za komunikacija i
nedostigot na privatnost za adolescenti i vozrasni so popre~enost.
Negativnite stavovi sprema razli~nosta i popre~enosta, izrazeni od strana na mnogu lica,
sodr`at otvorena diskriminacija. Poni`uvaweto, stravot od fizi~ki kontakt i prezirot
pretstavuvat oblici na nasilstvo koi decata so popre~enost ~estopati gi trpat kako
`rtvi.
Mnogu lica so popre~enost ka`uvaat deka nedostigot na ednakvi mo`nosti vo site oblasti
od `ivotot sozdava nasilni efekti vrz nivnite `ivoti. Barierite koi se ispre~uvaat pred
licata so popre~enost, od pristapot do mo`nostite, se i fizi~ki i mentalni.
10
Del 1 ||| Semejno nasilstvo
Tomaso e 13-godi{no mom~e so
cerebralna paraliza. Isto taka, toa ima
te{ka intelektualna popre~enost i
te{ka hipovizija (namaluvawe na vidot).
Toj ne mo`e nitu da zboruva, nitu da odi.
Negoviot tatko ne ja prifatil
negovata popre~enost i ima nerealni o~ekuvawa vo pogled na
mo`nostite za podobruvawe. Asistentite za doma{na gri`a
izvestuvaat deka pove}epati vo tekot na denot gi tera da go
stimuliraat Tomaso so vizuelni, auditivni i taktilni
stimulansi, a toa nego go tera na pla~ewe. Tatkoto go vle~e
Tomaso za da lazi po du{ekot: bidej}i toj ne mo`e da se dvi`i,
ima abrazii na osnovata na vratot. Koga Tomaso }e go vidi
svojot tatko, celiot se vko~anuva.
3. Sobsey (2002)veli deka nevrolo{kite
popre~enosti koi
proizleguvaat od “ shaken-infant” -sindromotstanuvaat voo~livi po edna
ili pove}e godini po
otpu{taweto od bolnica.
Bonier i sorabotnicite
(1995) poka`ale kako
ekstremniot stres koj{to e
povrzan so nasilstvoto
mo`e da predizvika
biohemiski promeni
koi{to gi o{tetuvaat
strukturata na mozokot i
negovata funkcija.
Teorii za maltretirawetoVe}e se elaborirani razni pri~inski teorii so koi se objasnuva
pojavata na maltretirawe deca. Prvite eksplanatorni modeli
predlagaa direktna pri~insko-posledi~na vrska pome|u
individualnite psiholo{ki karakteristiki ili socio-
ekonomski faktori i pojavata na nasilstvoto.
So tekot na godinite, niz debata, bea razvieni modeli koi ja
priznavaat me|uzavisnosta ili interakcijata na
pove}ekratnite pri~inski ~initeli. Maltretiraweto deca so
popre~enost pretstavuva slo`en problem. Ne postoi samo edna
poznata pri~ina za izma~uvaweto deca nitu, pak, postoi samo
eden opis koj{to gi opfa}a site semejstva kade {to decata se
`rtvi.
Ekolo{ki modelOvoj model pomaga da se razberat pri~inite i razvojot na
nasilstvoto. Toj gi razgleduva faktorite {to pridonesuvaat da
se pottikne nasilnoto odnesuvawe, vklu~itelno i socio-
ekonomskite faktori, karakteristikite na roditelot i/ili
deteto i aktivira~kite situacii koi slu`at kako katalizator
pri izma~uvaweto. Voedno gi razgleduva i predisponira~kite
faktori (individualnite, semejnite, socijalnite, kulturnite);
posrednite faktori (mre`ite na socijalna poddr{ka); i
predizvikuva~kite/potiknuva~kite faktori (raznite nastani od
`ivotniot ciklus, percepciite na oddelni nastani i nivnite
interpretacii, kako i mo}ta da se naglasat ovie nastani od
strana na roditelite i semejstvoto) (Xorx).
11
Razbirawe na problemot
||| Teorii za maltretiraweto ||| Kako da se otkriemaltretiraweto na nekoe dete ||| Fokusirawe na popre~enosta
2Del
Xorxeroden 1964
godina. Tri dena po
negovoto ra|awetoj
dobiva detska
paraliza, pa ottoga{
imafizi~ka
popre~enost i koristi
invalidska koli~ka za dvi`ewe. Negovite
roditeli se preselile voAtina nekolku godini
pred negovoto ra|awe. Negoviottatko e
farmer, a majkata doma}inka. Tatkoto
poteknuva odtradicionalno semejstvo kade
{to na`enite ne im se dozvoluva da rabotat i
tietreba da ostanat doma so decata. Kako
vozrasen, Xorx otkriva deka se soo~uval so
psiholo{ko ifizi~ko nasilstvo od strana na
tatko mu. Tatko mu ~estopati go navreduval,
koristej}i gi zborovi „beskorisen“ i „sakat“.Majka mu, pak, sprotivno natoa, bila mnogu
srde~na i za{titni~ki nastroena no, za `al,
postojano bila pod nadzor na ma`ot i ne bila
vo mo`nost samata da donesuva odluki.
Semejstvoto naXorx e mnogu patrijarhalno i
pretstavuva model na semejstvo{to sè u{tepostoi vo nekoi delovi na Grcija.
Ekolo{kiot model prifa}a deka odredeni
karakteristiki na deteto mo`e da imaat
uloga vo maltretiraweto, osobeno vo takvi
semejstva i sredini koi se postaveni vo
sostojba na socijalen rizik, no ne gi
spodeluva razmisluvawata deka
popre~enosta pretstavuva rizik-faktor za
izma~uvawe (Leonor).
Rizik-faktoriBidej}i ne e jasno identifikuvana nitu edna
specifi~na pri~ina so koja mo`e da se
objasni maltretiraweto deca so
popre~enost, istra`uva~ite uvidele
odreden broj rizik-faktori koi se povrzani
so izma~uvaweto. Pritoa e utvrdeno deka
• rizik-faktorite predviduvaat visoka
verojatnost na nasilstvo;
• rizik-faktorite se prisutni na pove}enivoa, po~nuvaj}i od biolo{kite i
individualnite faktori, pa sè do
faktorite na socijalnite nivoa na
rizici.
Nieden rizik-faktor, sam po sebe, ne e
dovolen za da mo`e da se predvidi dali edno
lice e zloupotrebuvano ili dali toa
stanalo zloupotrebuva~, no kolku e pogolem
brojot na rizik-faktorite tolku e pogolema
i verojatnosta za maltretirawe (Avel).
Sepak, toa ne podrazbira deka prisustvoto
na ovie faktori sekoga{ }e rezultira so
maltretirawe dete.
Rizik-faktorite povrzani so pojavata na
maltretirawe deca mo`at da se grupiraat
vo ~etiri grupi: roditeli ili nekoj {to se
gri`i za deteto kako faktor; semejni
faktori; deteto kako faktor; i sredinski
faktori. Za celosna lista na rizik-
faktorite poglednete vo Prilog 1.
Koga se govori za deteto kako faktor, ne
zna~i deka decata se odgovorni za
izma~uvaweto. Odredeni faktori, sepak,
mo`at da gi napravat nekoi deca poranlivi
na nasilnoto odnesuvawe, vo zavisnost od
interakciite na nivnite karakteristiki so
drugite faktori spomenati pogore (4).
12
DDeell 2 ||| Razbirawe na problemot
Avel e roden 1985 godina. Toj ima
leva hemipareza, ograni~en intelekt,
naru{uvawe na li~nosta i epilepsija.
Negovata majka Antonija imala te{ko
detstvo, mnogu malku e obrazovana i
imala problemati~en odnos so nejzinite
roditeli, koi ne prifa}ale deka taa
`iveela so ma` bez da stapi vo brak so nego. Koga ostanala
bremena, nejziniot partner ne sakal da se soo~i so novata
situacija i ja napu{til. Tatkoto na Avel nikoga{ ne go
priznal i ne go videl svoeto dete. Po ra|aweto na Avel,
Antonija se vratila vo domot na roditelite, no ~esto go
ostavala deteto so babata i dedoto i so nejziniot brat, koj
redovno koristel droga i alkohol. Taa ~esto so denovi ne se
vra}ala doma, bez da dava objasnuvawe. Pred negoviot petti
rodenden, Avel ja povredil rakata i bil odnesen vo edinica za
itna pomo{. Za negovata povreda doktorite gi informirale
policijata i vtorostepenata servisna slu`ba za za{tita, koi
zaklu~ile deka Avel bil maltretiran.
4. Sullivan i Knutson(2000/b) vo nivnotoistra`uvawe otkrile
populacija koja, sporedena
so drugi grupi maltretirani
deca so popre~enost,
iskusuva najgolem broj od
dopolnitelnite faktori na
semeen stres. Op{to
govorej}i, decata so
popre~enost obi~no se
maltretirani na pomala
vozrast. Postoi zna~ajna
vrska pome|u semejniot
status na storitelite i
vidot na nivnoto
izma~uvawe. Neposrednite
semejni ~lenovi se
odgovorni za najgolemiot
del od slu~aite na
zanemarenost i na fizi~ko i
emocionalno maltretirawe,
dodeka pak kaj storitelite
na seksualna zloupotreba
pogolemiot broj od niv ne se
del od semejstvoto. Sobsey(1997) potvrduva deka decataso popre~enost ~estopti se
dehumanizirani:
depersonalizacijata na
mo`nite `rtvi e klu~ot za
otstranuvawe na
inhibicijata na nasilstvoto
vrz niv. Socijalnite i
profesionalnite stavovi i
odnesuvawe mo`at da
prenesat nekoi idei na
obezvrednuvawe, so {to
decata se stavaat vo rizik.
Sobsey (1994) objasnuva dekanavremenata medicinska
intervencija vo oddelite za
neonatalna gri`a mo`e da
gi popre~i mo`nostite za
interakcija i kontakt me|u
roditelite i nivnite deca
so popre~enost, zakanuvaj}i
se so pojavata na nedostig vo
vospostavuvaweto
privrzanost i vo
povrzuvaweto pome|u deteto
i negovite roditeli, pa
spored toa, rizikot za
zloupotreba kaj ovie deca se
zgolemuva.
Leonor e rodena 1988 godina i kaj
nea se dijagnosticirani op{to
zadocnuvawe vo razvojot i epilepsija.
Nejziniot tatko e zanaet~ija so
kriminalno dosie. Se znae deka nejzinata
majka bila prostitutka. Taa imala 9
deca, od koi 3 po~inale kako rezultat na krajna negri`a.
Tatkoto piel mnogu i ~esto gi udiral site ~lenovi na
semejstvoto. Koga Leonor imala 5 godini, majkata go napu{tila
domot so nekolku od decata, a nejze ja ostavila. Dosiejata od
bolnicata uka`uvaat deka Leonor poka`uvala znaci na fizi~ko
nasilstvo i na seksualna zloupotreba. Osnovnite potrebi na
deteto bile, isto taka, zanemaruvani. Na vozrast od 10 godini,
taa bila primena vo institucija i nejzinoto odnesuvawe
stanuva postabilno. Taa e mnogu srde~na i dru`equbiva, ima
mom~e i dobro se dru`i so drugite lica.
Za{titni faktoriVo procenata i analizata na situaciite i
rizik-faktorite treba da se imaat predvid
i za{titnite faktori.
Za{titnite faktori se odnesuvaat na
prednostite i resursite koi se pojavuvaat
pri posreduvaweto ili koi slu`at kako
„amortizer“ nasproti rizik-faktorite,
promoviraj}i ja fleksibilnosta nasproti
negativnite efekti na iskustvata od nekoj
vid maltretirawe.
Op{to zemeno, istra`uvawata otkrile
deka vo namaluvaweto na rizikot od
pojavata roditeli da maltretiraat deca,
osobeno vo tekot na stresnite nastani,
dosta poddr`uva~ki mo`e da pomogne sekoja
emocionalno zadovolitelnata vrska so
mre`a od rodnini ili prijateli. Od druga
strana, naizgled harmoni~nite semejni i
socio-ekonomski situacii mo`at da gi
namalat nivoto na vnimanie i podgotvenosta
na nadvore{nite nabquduva~i, kako {to se
prijatelite, rodninite i socijalnite
servisni slu`bi/uslugi, da ja sogledaat
vistinata (Marija).
Na istiot na~in kako i rizik-faktorite, za{titnite faktori povrzani so maltretiraweto
deca mo`at, isto taka, da se odnesuvaat na razli~ni grupi: faktor roditel ili staratel;
semejni faktori; faktor dete; sredinski faktori. Za celosnata lista na rizik-faktorite
poglednete vo Prilog 1.
Kako da se otkrie maltretiraweto na nekoe detePrepoznavaweto na znacite i simptomite na maltretirawe dete e te{ko, a u{te pote{ko e
koga stanuva zbor za deca so popre~enost. Tie ~esto ne mo`at da se ka`at so zborovi deka
bile zloupotrebuvani ili ne mo`at da razberat deka ona {to im se slu~ilo e lo{o.
Signalnite simptomi na maltretirawe kaj
decata so popre~enost ~esto se razbiraat
pogre{no, pogre{no se interpretiraat ili,
pak, se ignoriraat (Tereza).
Dijagnosticiraweto zloupotreba bara
visoko nivo na somne` i odreden broj
definitivni signali. Tie se:
• fizi~ki pokazateli kaj deteto, koi se
odnesuvaat na fizi~ki lezii, higiena,
ishrana i izgled;
• pokazateli od odnesuvaweto na deteto,
koi se odnesuvaat na bihevioristi~kite
karakteristiki i crti na li~nosta na
deteto;
• pokazateli od roditelite, koi se
odnesuvaat na odnesuvaweto, jazikot i
stavovite.
Za listata mo`ni pokazateli na
maltretiraweto deca poglednete vo
Prilog 2.
13
DDeell 2 ||| Razbirawe na problemot
Marija e rodena 1969 godina. Taa
imala 2 godini koga ѝ biladijagnosticirana cerebralna paraliza.
Nejzinite roditeli poteknuvale od
prosperitetni semejstva i nasledile
zna~itelno bogatstvo od svoite
roditeli. Tie vodele sre}en `ivot i bile dobro integrirani i
ceneti od zaednicata. Koga Marija imala 6 godini, nejziniot
tatko neo~ekuvano po~inal. Odnesuvaweto na majkata sprema
Marija celosno se promenilo, taa zapo~nala da ja obvinuva
Marija za smrtta na svojot soprug i da ja naveduva nejzinata
popre~enost kako pri~ina. Zapo~nala da pie i ~esto ja
ostavala Marija sama so denovi, duri i koga taa ne bila
sposobna da stanuva od krevet za da ja dofati hranata. Marija
imala 15 godini koga nejzinite rodnini i prijatelite na
semejstvoto sfatile {to, vsu{nost, se slu~uva vo nejziniot
dom. Dotoga{ site veruvale deka majkata na Marija vodi
soodvetna gri`a za nea.
Tereza imala napad na polio na
mnogu rana vozrast, no so poddr{ka na
semejstvoto se oporavila od bolesta
koja, sepak, ѝ ostavila seriozni fizi~kiproblemi. I pokraj leziite, nejzinoto
detstvo bilo normalno. Taa bila sakana
od svoite roditeli i sestri i bila uspe{na na u~ili{te. Za
`al, tatkoto na Tereza se razbolel, pa za nea po~nale po~esto
da se gri`at nejzinite tetka i tetin. Nejziniot tatko
po~inal nekolku godini podocna, semejnata finansiska
situacija se vlo{ila, pa majkata bila primorana da raboti
dolgi ~asovi za da izlezat na kraj. I dvete sestri na Tereza
morale da po~nat so rabota na rana vozrast, no bidej}i Tereza
bila dobar u~enik, taa prodol`ila da u~i. Tereza stanala mnogu
introvertna, no bidej}i bila mnogu odgovorna, nikoj ne se
posomneval deka ne{to neprijatno se slu~uva so nea. So tekot
na vremeto stanala mnogu ta`na. Nejzinoto semejstvo mislelo
deka toa e verojatno poradi popre~enosta.
Fokusirawe na popre~enostaPopre~enosta, sama po sebe, ne predizvikuva nasilstvo, no nesomneno go zgolemuva rizikot.
Soglasno so ekolo{kiot model, faktorite za rizik i za{tita pretstavuvaat podatoci koi
ne se stati~ni, tuku vleguvaat vo dinami~en proces so izbuvnuva~kite faktori (odnosno,
nekoj iznenaduva~ki nastan od `ivotot {to bara visok stepen na prilagoduvawe), koi
mo`at da dejstvuvaat kako katalizator za pojavata na maltretirawe. Toa e isto kako vo
situacijata koga edna delikatna ramnote`a e neo~ekuvano prekinata.
Decata so popre~enost se deca so posebni potrebi. ^uvstvoto na celosna odgovornost
sekojdnevno da se odgovori na ovie potrebi mo`e da vodi kon stresni situacii, a
pregolemiot stres mo`e da vodi kon nasilstvo.
Da se bide roditel na dete so popre~enost bara ogromni ve{tini za soo~uvawe i sposobnost
za prilagoduvawe na bezbroj novi i nepovolni situacii. Ra|aweto dete so popre~enost
predizvikuva trauma koja bara dlaboka reorganizacija i na o~ekuvawata i na idnite
perspektivi. Roditelite treba vedna{ da iznajdat sila za uspe{na reakcija na {okot i za
ureduvawe na nov `ivot.
Gri`ata za deteto i za drugite vo semejstvoto, pri toa da se odi na rabota, vo mnogu slu~ai
se poka`uva deka e nekompatibilna. Poradi toa, pove}eto od glavnite zgri`uva~i, naj~esto
`eni, gi napu{taat svoite rabotni mesta, {to pak vodi kon toa semejstvoto da
osiroma{uva, a dvojkata da se podeli na dve, sosema razli~ni, specijalisti~ki ulogi.
Edniot ~len e doma i se koncentrira na potrebnata gri`a, dodeka drugiot e nadvor od doma
i e koncentriran na obezbeduvaweto prihodi. I dvete ulogi baraat razli~ni vidovi
prioritet i razvivaat razli~ni vidovi stres, koi ne se sekoga{ lesni za posreduvawe.
Druga zna~ajna promena e onaa {to e
pretstavena preku aktiviraweto na
formalnata mre`a, koja se sostoi od
socijalni i od zdravstveni servisni
slu`bi/uslugi, i na neformalnata mre`a,
sostavena od rodnini i od prijateli. Kolku
se pocvrsti ovie mre`i tolku i deteto }e
bide podobro za{titeno. Soodvetnite
mre`i na semejstvoto mu garantiraat i
materijalni i psiholo{ki resursi, pa
spored toa i mo`nost da postigne i da
odr`uva dobar kvalitet na gri`a i `ivot.
Vo tie slu~ai, sposobnostite na roditelite
za soo~uvawe so situaciite, kako i nivnite
pozitivni o~ekuvawa, }e bidat zajaknati.
Koga poddr{kata e ponudena docna i koga
postoi slaba komunikacija so roditelite,
intervencijata }e bide pomalku uspe{na.
(Andrea)
Popre~enosta na eden ~len od semejstvoto
pretstavuva rizik-faktor koj stapuva vo
interakcija so drugite faktori. Te`inata
na rizik-faktorite vrz nekoja situacija ne
14
DDeell 2 ||| Razbirawe na problemot
Na 19 godini Tereza donela
neotpovikliva odluka da go napu{ti
domot i da `ivee vo drug grad. Na 29
godini, sepak, se re{ila da se vrati vo
rodniot grad. taa se priklu~ila kon edna
organizacija za popre~enost i pobarala
nova rabota. Tokmu na lu|eto koi tamu gi zapoznala im ka`ala
{to ѝ se slu~uvalo vo detstvoto. Tereza bila seksualnozloupotrebuvana od nejziniot tetin, od 4 do 14-godi{na
vozrast, {to dlaboko vlijaelo vrz nea. Ovaa seksualna
zloupotreba bila prekinata koga bila vo gips, no po
zavr{uvaweto na tretmanot taa povtorno bila seksualno
zloupotrebuvana i toga{ re{ila da go napu{ti domot.
Nejzinoto semejstvo mislelo deka tagata, anksioznosta,
introvertnosta i drugite simptomatski manifestacii se
poradi nejzinata popre~enost no tie, vsu{nost, bile rezultat
na seksualnata zloupotreba, a nikoj ni{to ne se posomneval.
Popre~enosta gi maskirala pri~inite za nejzinoto odnesuvawe
i gi skrila znacite koi, vo drugi slu~ai, mo`ele da bile
o~igledni.
e bezuslovna, tuku e vo ramnote`a so onaa na za{titnite faktori. Rezultatot pretstavuva
slo`en model na faktori, karakteristiki, vnatre{ni mehanizmi i procesi, koi ne se
sekoga{ ednostavni da se otkrijat i da se razberat. Nivnoto mapirawe mo`e dosta da
pomogne za da se identifikuvaat visokorizi~nite situacii, no nikoga{ ne treba da vodi
kon ednostavni i linearni zaklu~oci.
Razli~nite vidovi pokazateli za nekoe maltretirawe mo`at da go napravat detektiraweto
na nasilstvoto vrz decata poprecizno i objektivno, iako nekoi pokazateli deka ima
maltretirawe se, isto taka, i simptomi na specifi~ni patologii i popre~enosti (na
primer, hiperaktivnost, naru{uvawa vo odnesuvaweto itn.).
Detektiraweto na maltretiraweto ~estopati e proces {to bara vreme, osobeno vo slu~ai
na popre~enost. Nabquduvaweto na nekoe dete so popre~enost treba da bide prodol`eno i
sproveduvano i vo semejnoto i vo nadvore{noto opkru`uvawe. Samo preku analizata na
sobranite podatoci od razli~ni momenti i vo razli~ni konteksti mo`e da se predvidi dali
se slu~ilo ili se slu~uva maltretirawe.
15
DDeell 2 ||| Razbirawe na problemot
Andrea e roden 1990 godina so
`oltica i so spasti~na kvadriplegija.
Edna godina pred da se rodi Andrea,
negovite roditeli se vratile vo Grcija i
te{ko se vklopuvale vo novata zaednica.
Koga Andrea se rodil, negovata majka se
soo~uvala so psiholo{ki problemi. Koga toj imal 15 godini,
negovite roditeli se razvele, a vrskata tatko-dete se
prekinala. Andrea ostanal bez rehabilitacija i bez u~ili{no
obrazovanie, a sestrata bila edinstvenata koja se gri`ela za
nego. Poradi nedostig na medicinska pomo{, toj stanuval sѐposlab, pa doktorite re{ile za negoviot slu~aj da se obratat
do socijalnite servisni slu`bi. Potoa eden socijalen rabotnik
po~nal da go posetuva Andrea vo negoviot dom, no majkata
postojano gi izbegnuvala ovie sredbi. Taa postojano ja odbivala
ponudenata pomo{ od socijalnite servisni slu`bi, a
sostojbata na Andrea ne se podobruvala. Na krajot, sudot
naredil da ѝ se odzeme staratelstvoto na majkata vrz Andrea inegovata sestra, a tie da se smestat vo institucija.
16
De fi ni ci ja i nivoa na prevencijataTe {ko e da se dade celosna definicija za prevencijata. Taa obi~no se de fi ni ra vo vrska so
vremeto na intervencijata, celnata grupa i glavnite ce li.
Go vo rej }i op{to, mo`eme da razlikuvame tri nivoa na prevencijata:
Pri mar no nivo: prevencija koja se obiduva da go stopira nasilstvoto pre ku opfa}awe na
onie pra{awa {to vlijaat vrz celokupnoto naselenie. Taa bara postojano vnimanie.
Primarnata prevencija mo`e da gi izmeni ili da gi podobri socijalno-kognitivnite
procesi, kako {to se: ve {ti ni te za re{avawe problemi, moralnoto rasuduvawe,
generiraweto na al ter na tiv ni te re{enija, menuvaweto na normativnite uveruvawa i
stavovi spre ma agresijata i fizi~koto kaznuvawe. Primeri na prevencija vo pri mar no to
nivo, interesni za ovaa bro{ura, se:
– ade kvat no zakonodavstvo;
– efi kas ni socijalni servisni slu`bi;
– aktiv no sti za podignuvawe na javnata svest (�);– pro gra mi za edukacija vo zaednicata, naso~eni kon site vozrasti;
– edu ci ra we za gra|anskite prava, vklu~itelno i za Konvencijata na ON za pravata na
deteto.
Se kun dar no nivo: napori za prevencija, koi se naso~eni kon za{titata na spe ci fi~ ni te
celni grupi. Primeri na prevencija vo sekundarnoto nivo, in te res ni za ovaa bro{ura, se:
– per i na tal na i postojana identifikacija na deca i semejstva „vo ri zik“ ;– pro gra mi za tretman na zloupotrebata na opojnite supstanci;
– pod dr {ka, pomo{ i mre`i vo mestoto na `iveewe, poddr{ka so sre do to ~e na na
semejstvoto;
– pre na tal na, perinatalna i rana zdravstvena gri`a, koja gi po do bru va ishodite od
bremenosta i go zajaknuva ranoto privrzuvawe;
– pro mo vi ra we na dobri roditelski praktiki;
17
Pre ven ci ja
||| De fi ni ci ja i nivoa na prevencijata ||| Ob li ci naprevencijata ||| Ka men-temelnici na strategiite za prevencija
3Del
� Asocijacijata zarazvoj na zaednicite voAragonskite oblasti,
Univerzitetot voSaragosa i
Ministerstvoto zasocijalna rabota i
Aragonskiot institut zasocijalni servisni slu`bizapo~nale so programa za
detektirawe na situaciitena ranlivost i naspre~uvawe na
zloupotrebata na deca.
– aktiv no sti vo u~ili{tata naso~eni kon nenasilstvoto;
– li~ na bezbednost i edukacija na decata za za{titni~koto od ne su va we.
Ter ci er no nivo: prevencija koja se slu~uva po sekoj nastanat problem za da se lekuvaat
efektite ili da se izbegne povtorno slu~uvawe:
– ra na dijagnoza na nasilna situacija;
– so od vet ni interdisciplinarni servisni slu`bi za da se obezbedi me di cin ski tretman,
gri`a, sovetuvawe, menaxment i poddr{ka na `r tvi/semejstva (�);– re in te gra ci ja vo bezbedna i zakrepnuva~ka zaednica/u~ili{te;
– po so od vet ni zakoni za detska za{tita i sudovi {to se prijatelski na stro e ni kon decata.
Aktiv no sti te za prevencija mo`at da bidat naso~eni kon ostvaruvaweto na razli~ni
planovi: individualni, semejni, na nivo na zaednicata, re gi o nal ni, nacionalni i
me|unarodni. Sekundardnata prevencija naso~ena kon semejstvata so deca so popre~enost e
dosta slo`ena, bidej}i semejnite i nesemejnite {abloni koi{to treba da se analiziraat
sami po sebe se slo e ni.
Stra te gi i te za prevencija sekoga{ treba vnimatelno da se izbiraat i da so od vet stvu va at na
misijata, politikata i resursite na promotorot i, {to e mo`no pove}e, da bidat sinergi~ni
so strategiite za prevencija i in ter ven ci ja na drugite igra~i.
So od vet na ta prevencija }e proizvede zna~ajni, dolgoro~ni i trajni pri do bi vki od razli~na
priroda, i za potencijalnite `rtvi i za op {tes tvo to vo celina. Sekoja analiza na
prihodite i tro{ocite (cost benefit) vo so ci jal na ta politika toa treba da go ima predvid.
Ob li ci na prevencijata
Aktiv no sti za podignuvawe na javnata svestAktiv no sti te za podignuvawe na javnata svest imaat potencijal da doprat do razli~ni
lica vo zaednicata, vklu~itelno i do roditelite i idnite ro di te li, decata i drugite
~lenovi na zaednicata. Naporite za educirawe na javnosta mo`at da postignat razli~ni
celi vo odnos na opsegot, pri ~i ni te i posledicite od nasilstvoto, imeno: podignuvawe na
nivoata na sen zi bi li tet, podobruvawe na znaeweto, promena na stavovite i menuvawe na
od ne su va we to (�).Me di um ski te strategii se prifateni kako nenametlivi opcii za pre ne su va we na porakite
za prevencija i za nivno dopirawe do golem broj lica. Pre ku mediumite zaednicite se vo
mo`nost da promoviraat zdravi ro di tel ski praktiki, ve{tini za bezbednost na deteto i
protokoli za pri ja vu va we na somne`i za maltretirawe.
Re surs ni centri za semejstva^e sto pa ti preku upotrebata na razni participativni metodi, resursnite cen tri za
semejstva se stremat da razvijat specifi~ni servisni slu`bi koi gi zadovoluvaat
potrebite na ~lenovite na zaednicata. In ter ven ci ja ta orientirana kon semejstvoto, a
naso~ena kon promenata na ro di tel ski te stilovi i praktiki (namaluvawe na nivoata na
negativnite roditelski me to di) i kon podobruvaweto na vnatre{nite semejni vrski
(blizina, emo ci o nal na kohezija, sposobnosti za komunikacija), mo`e efektivno da go
namali rizikot od antisocijalno odnesuvawe i nasilstvo.
Re surs ni te centri za semejstvata go ovozmo`uvaat slednovo: obuka za ro di tel ski ve{tini,
servis za vremeno opfa}awe, doma{na poseta, obuka za ra bot no mesto, prevencija od
18
DDeell 3 ||| Pre ven ci ja
� Od 1965 godina,gr~kiot Institut za
detsko zdravje,organizacija za li~niprava, gi promoviraprevencijata, javnoto
zdravstvo,istra`uvawata i
obrazovnite intervenciipreku svoite razli~nioddeli (za socijalnapsihijatrija, semejni
vrski, obrazovanie itn.).Personalot go
so~inuvaatprofesionalci,
socijalni rabotnici,psiholozi, pravnici,medicinski lica i
psihijatri. Celnatagrupa e {iroka:profesionalci,
organizacii, zaednicata,semejstva i deca.
� Narodniotpravobranitel vo Grcija enezavisna institucijasostavena od pet oddeli(~ovekovi prava,zdravstvena i socijalnagri`a, kvalitet na `ivot,odnosi dr`ava – gra|anin,prava na decata). Od 1998godina, profesionalnitelica koi rabotat voOddelot za prava nadecata gi posetuvaatu~ili{tata i delatpe~ateni materijali vovrska so gr~kotozakonodavstvo iKonvencijata na ON zapravata na deteto iorganiziraat sostanoci sodeca vo nivnata sredina socel da gi napravat svesniza nivnite potrebi i da giohrabrat da go ka`uvaatsvoeto mislewe.Programite zapodignuvawe na svesta naroditelite i naprofesionalnite lica seslednite koi treba da seaktiviraat.
19
DDeell 3 ||| Pre ven ci ja
� Cerci Estremoz eportugalska institucijaod Fenacerci koja razvila isozdala programa za ranaintervencija za deca od 0do 6-godi{na vozrast i za
nivnite semejstva.Programata se stremi dagi zajakne semejstvata za
soo~uvawe sopopre~enosta na nivnite
deca i nudi resursi iobezbeduva mre`niservisni slu`bi.
Faktorite na rizikpovrzani so semejnatasituacija se uka`ani i,kolku {to e mo`no, se
razre{uvaat vo sorabotkaso semejstvata, so cel da se
izbegne tie da stanatpredizvikuva~ki faktori.
� Vo 2000 godina AIASBolowa otvori centar kade{to decata so popre~enosti nivnite roditeli doa|aatda igraat. Edukatorite imuzikoterapevtitepredlagaat razni igrovniaktivnosti, posebnorazvieni za sekoj u~esnik,dodeka roditelite mo`atda nabquduvaat i dazabele`uvaat koiaktivnosti se najprivle~niza nivnite deca i sestimulira~ki za niv, kakoi za zajaknuvawe na nivniteve{tini za komunikacija.Ovoj centar, isto taka,pretstavuva mesto zasre}avawe na roditelite,mesto za razgovori i zasoo~uvawe me|u niv samite,kade {to mo`at da najdatkorisni informacii ipoddr{ka za razvoj napozitivnite roditelskive{tini.
upotreba na opojni supstanci, prevencija od na sils tvo, servisni slu`bi za deca so posebni
potrebi, za mentalno zdrav je ili za semejno sovetuvawe, detska gri`a, programi za opis me -
nu va we, servisni slu`bi za vremeno opfa}awe i gri`a za vreme na krizni si tu a cii, pomo{
pri osnovni ekonomski potrebi i domuvawe.
Pro gra mi za doma{na posetaOvie programi se sostojat od poseti na obu~en personal kaj roditeli i de ca vo nivnite
domovi za da im ovozmo`at informacii i da im dadat pod dr {ka, da ovozmo`at obuka za
roditelski ve{tini, da sorabotuvaat vo raz vo jot na bezbednoto doma{no opkru`uvawe i da
pottiknuvaat na po vr zu va we na semejstvata so servisnite slu`bi vo zaednicata.
Tre ba da se ostvari barem edna poseta vo tekot na prvite dve godini od ra |a we to na deteto,
no programata mo`e da se inicira i za vreme na bre me no sta, a mo`e da prodol`i i po
vtoriot rodenden na deteto. Dol go ro~ ni te programi se, generalno, poefektivni otkolku
kratkoro~nite (�). Pro gra mi te mo`at da bidat pridru`eni so obezbeduvawe dnevna gri`a, so sta no ci na
roditelski grupi za poddr{ka i/ili instrukcii, prevoz i dru gi servisni slu`bi/uslugi.
Pro gra mi za edukacija na roditelite i roditelski grupi zapoddr{kaRo di te li te ne treba da se ostavaat sami vo gri`ata za nivnite deca. Ra bo ta ta so roditelite
vklu~uva: prifa}awe na popre~enosta, pottiknuvawe na roditelskoto privrzuvawe i
promovirawe na dobroto roditelstvo. Pro gra mi te za edukacija na roditelite obi~no se
naso~eni kon za jak nu va we na semejnite za{titni faktori. Ovie programi opfa}aat
pra{awa ka ko {to se: razvojni ve{tini na deteto, soodvetni na vozrasta i za mo en
presvrt; pozitivna igra i interakcija pome|u roditelite i decata; lo ci ra we i pristap do
servisnite slu`bi; i poddr{ka vo zaednicata (�).Ro di tel ski te grupi za poddr{ka nudat dobri mo`nosti za komunicirawe i spodeluvawe na
potrebnite iskustva i informacii.
Pro gra ma za deca zasnovana na ve{tiniU~i li {ta ta i organizaciite za socijalni servisni slu`bi/uslugi vo lo kal ni te zaednici
mo`at da obezbedat programi zasnovani na ve{tini so cel decata da steknat potrebni
ve{tini za sopstvena bezbednost i za {ti ta. Tie mo`at da opfatat op{ti koncepti, kako
{to se: samouvereno od ne su va we, seksualno obrazovanie, ve{tini za donesuvawe odluki i
ve {ti ni za komunikacija a koi decata }e mo`at da gi koristat vo sekojdnevniot `i vot.
Site tie voobi~aeno koristat interaktivni metodi. Pove}eto od pro gra mi te gi
fokusiraat svoite napori na preveniraweto na se ksu al na ta zloupotreba na deca i na u~ewe
na decata da razlikuvaat soodvetno od ne so od vet no dopirawe.
Pro gra mi za vremeno opfa}awe i gri`a za vreme na kriznisituaciiSer vis ni te slu`bi za vremeno opfa}awe ovozmo`uvaat pomo{ i gri`a na deca so
popre~enost so hroni~ni ili neizle~ivi bolesti, koi se vo opas nost ili koi iskusile
maltretirawe. Ovie servisni slu`bi mo`at da se planiraat za itni slu~ai. Gri`ata za
vreme na kriznite situacii se obez be du va za deca ~ii semejstva se vo te`ok stres.
Ovie programi, isto taka, obezbeduvaat razli~ni servisni slu`bi/uslugi za poddr{ka za
semejstvata, vklu~uvaj}i upatuvawa do drugi programi, so ve tu va we, soo~uvawe so
specifikite na odredeni slu~ai, obroci, prevoz, so ci jal ni aktivnosti, smestuvawe,
medikamenti, li~na gri`a i pomo{ pri sekojdnevnite aktivnosti (�). I dvete programi mo`at da vklu~at drugi ~lenovi od semejstvoto, pri ja te li, sosedi,
programi za rekreacija vo zaednicata, obezbeduva~i ili cen tri za detska gri`a, doma{na
sanitarna pomo{, resursni centri za se mejs tva, obezbeduva~i na servisni slu`bi/uslugi vo
zaednicata i agencii za vremeno opfa}awe i gri`a za vreme na krizni situacii.
� Mestoto zasre}avawe na roditelitevo Saragosa ekoordinirano od Sovetotna gradot i od aragonskataVlada, vo sorabotka sodrugi nacionalniorganizacii i institucii.Naso~eno e kon pomagawena onie deca od semejstva{to se nao|aat vo kriza ivo koi ima roditeli koipominuvaat niz proces narazdelba, razvod ili naponi{tuvawe na brakot, isemejstva vo rizik oddisfunkcionalni vrskipome|u roditelite ideteto. Gri`ata za detetose obezbeduva prekumultiprofesionalen tim,koj ne samo {to rabotizaedno so Oddelot zapravda tuku i soroditelite za da sezajaknat nivniteroditelski ve{tini ime|usebnata komunikacija.
20
DDeell 3 ||| Pre ven ci ja
Ka men-temelnici na strategiite zaprevencijaRaz vi va we to na strategiite za prevencija podrazbira vnimatelno de fi ni ra we na
problemot {to treba da se razre{i, utvrduvawe na celite {to tre ba da se postignat, na
aktivnostite {to treba da se prezemat i na o~e ku va ni te rezultati. Slednite „kamen-temelnici“ }e im bidat od pomo{ na site organizacii koi sakaat direktno da se zafatat
so pra{aweto na se mej no to nasilstvo vrz decata so popre~enost ili koi sakaat da gi pot -
tik nat javnite servisni slu`bi i institucii toa da go storat.
Me to do lo {ki pra{awa• Da se znae i da se razbira problemot, „zo{to“ i „kako“ nastanal, koi se implikaciite zadecata so popre~enost, pretstavuva prviot ~e kor i nu`niot preduslov za izbirawe na
strategijata za pre ven ci ja. Preciznite podatoci, ednoobraznite definicii i op{tiot
stav za maltretiraweto deca pretstavuvaat osnova za planirawe na id ni te intervencii.
• Bi dej }i prevencijata e proces koj{to se stremi kon promena, pro mo to ri te treba da giisplaniraat i da gi sledat procesot i efe kti te od nivnite aktivnosti. Poradi
slo`enosta na pra{awata i niv no to emocionalno vlijanie, ovie efekti ne se sekoga{
lesni za pred vi du va we. Organizaciite koi planiraat vnatre{na rasprava tre ba da
izberat vnimatelna strategija i da garantiraat pro fe si o nal na poddr{ka, dokolku e
potrebno toa. Vo slu~aj koga aktiv no sti te za prevencija mo`e da vodat kon pogolemo
pobaruvawe na ser vis ni slu`bi/uslugi, na raspolagawe mora da se imaat dovolno re sur si
za opfat na vakvite potrebi vo podolg vremenski period.
• Pre ven ci ja ta pretstavuva proces koj{to opfa}a razli~ni fazi: de tek ci ja, intervencijai sledewe. Me|u osnovnite kvaliteti na ovoj proces spa|aat: soodveten tajming
(prevencijata treba da se pla ni ra {to e mo`no porano), fleksibilnost (prevencijata i
in ter ven ci ja ta treba da se menuvaat soglasno potrebite na deteto i se mejs tvo to),
objektivnost (intervencijata treba da e zasnovana na spe ci fi~ ni i detalni signali na
rizicite, a efektivnosta mora da se sledi i da se evaluira), kontekstualizam
(prevencijata treba da gi ima predvid kontekstot i negovata slo`enost vo odnos na glav -
ni te igra~i i nivnite vrski).
• Stra te gi i te za prevencija treba da se fokusiraat na namaluvaweto na rizik-faktoritei na zajaknuvaweto na za{titnite faktori. Efe ktiv no sta mo`e da se zgolemi ako
prevencijata opfati in ter ven cii na pove}e nivoa koi posledovatelno gi opfa}aat
rizi~nite i za{titnite faktori od razli~ni oblasti.
• Pre ven ci ja ta (kako i intervencijata) treba da izrazuva jasna stra te gi ja i idealno da gisledi multidisciplinarniot, integriraniot i koordiniraniot pristap. Poradi toa,
profesionalnite lica od raz li~ ni oblasti (zdravstvo, pravda, socijalna rabota,
obrazovanie i posebno obrazovanie) treba da rabotat zaedno i da spodeluvaat za ed ni~ ki
celi i op{ta vizija za prevencijata. Neophodno e tie da odr u va at dobra i detalna
me|usebna komunikacija (�).
Pra {a wa povrzani so razli~nite nositeli na akciite• Aso ci ja ci i te i drugite privatni organizacii, koi sakaat da go spre ~at semejnotonasilstvo, moraat, pred sѐ, da rabotat na niv sa mi te, da razgovaraat za site pra{awavnatre vo organizacijata i da bi dat svesni za sopstvenata uloga vo tekot na site fazi na
pre ven ci ja ta: vo sobiraweto signali, pri izborot na strategijata za in ter ven ci ja i vo
nejzinoto naso~uvawe. Prostorot i momentite za di ja log i za spodeluvawe na ideite, na
� CISAP e italijanskikonzorcium koj{to gopromovira proektot„Maltretiraweto,maltretiranite i
socijalnaa mre`a“ .Celnata grupa se sostoelaod semejstva na deca od 0 do
6-godi{na vozrast,pedijatri, operatori na
socijalni servisni slu`bi,nastavnici, sudii,
u~ili{ta, policija ioperatori na volonterski
servisni slu`bi.Profesionalnite lica
bile obu~eni za rabota vomre`i vo ramkite na
proektot i da spodeluvaatinformacii i
intervencii. Bilelaboriran i Protokol zadogovor pome|u lokalnite
servisni slu`bi,specificiraj}i formati
za definirawe i zasproveduvawe na akcii zadetekcija i intervencija.
Potoa Protokolot iPrira~nikot bile
izdadeni za da se prenesatrezultatite od proektot i
za nivna upotreba odstrana na profesionalnite
lica.
evaluacijata i mo di fi ka ci ja ta na proektite za prevencija/intervencija mora da bidat
for ma li zi ra ni vo ramkite na organizacijata. Toa }e pottikne da se vos po sta vi op{t
jazik i da se namali dvosmislenosta na zna~ewata i in ter pre ta ci i te koi ~estopati
predizvikuvaat neprezemawe od go vor nost i delegirawe. Ovie prostori treba da bidat
otvoreni za se mejs tva ta so cel i tie da se vklu~at vo niv.
• Ka ko prioritet pri uspe{noto prevenirawe na maltretiraweto de ca, treba da sezadovolat potrebite na semejstvoto na razli~ni ni voa (individualno/roditelsko,
fizi~ko/psiholo{ko itn.). Se mejs tva ta mora da bidat postaveni vo potrebnata sostojba
za is pol nu va we na nivnata osnovna uloga vo razvojot na deteto. Pre ven ci ja ta treba da se
nadograduva vrz prednostite na semejstvoto, isko ri stu vaj }i gi nivnite li~ni,
roditelski i socijalni resursi. Na se mejs tva ta mora da im se pomogne da gi otkrijat i da
gi realiziraat niv ni te sposobnosti i kako roditeli i kako poedinci (�). • Ko o pe ra tiv ni te i zaemni poddr`uva~ki odnosi pome|u roditelite i agenciite iinstituciite {to se odgovorni za fizi~kata i psi ho lo {ka ta dobrosostojba na deteto
(u~ili{ta, zdravstveni servisni slu` bi itn.) treba da se ohrabruvaat, bidej}i tie mo`at
da ja zgo le mat efikasnosta na sekoja intervencija naso~ena kon prevencijata. In ter ven -
ci ja ta treba da se sproveduva preku aktivno slu{awe i raz bi ra we na situacijata na
roditelite i taa da bide, {to e mo`no po ve }e, usoglasena so celta da se tretira kako
konkretna pod dr {ka (�). Asocijaciite i socijalnite kooperativi treba da bidat sves nideka duri i profesionalnite lica vo institucionalnata mre`a ~e sto pa ti ne znaat kako
da se soo~at so pra{awata povrzani so se mej no to nasilstvo. Samo nekolku institucii
koi{to obezbeduvaat po mo{ i gri`a imaat prifateno kodeks za praktikata vo odnos na
pre ven ci ja ta od nasilstvo.
• Za jak nu va we to na decata podrazbira priznavawe na nivnoto pravo na istra`uvawe nasopstvenite potencijali/mo`nosti i obez be du va we na potrebnite ve{tini za nivno
podobruvawe. Programite za obu ka i edukacija mora da gi razvivaat i da gi zajaknuvaat
spo sob no sti te za komunikacija, interakcija i akcija, i vo semejstvoto, no i nadvor od
nego. Decata mora da se u~at da stanat svesni za nivnite po tre bi i ~uvstva (na primer,
obuka za seksualno obrazovanie) i da bi dat svesni za soodvetniot na~in na nivnoto
izrazuvawe. Toa }e ja oles ni intervencijata naso~ena kon fizi~kata, socijalnata i emo -
ci o nal na ta poddr{ka.
• Aso ci ja ci i te i drugite privatni organizacii mora da go pot tik nu va at razvojot namre`ata od relevantnite nositeli na akciite i da ja izberat ulogata {to najdobro
soodvetstvuva i na nivnata mi si ja i na nivnite nadle`nosti. Ovie mre`i obi~no se
sostaveni od raz li~ ni javni institucii, koi imaat formalna odgovornost za det ska ta
dobrosostojba, i od privatni neprofitni organizacii, koi gi zastapuvaat interesite na
semejstvata i decata. Celta na mre a ta, ulogata i odgovornosta na instituciite i
organizaciite {to u~estvuvaat vo nea, mora da im bidat jasni na site.
• Jav ni te servisni slu`bi i privatnite organizacii mora da pro mo vi ra at aktivnapolitika za prevencija koja e naso~ena kon nivnite ~o ve ko vi resursi, vklu~itelno i na
procedurite za selekcija, obu ka i supervizija. Mora da ima obuka za operatorite i
volonterite {to rabotat so deca i semejstva, so cel tie da se steknat i da gi zac vr stat
potrebnite tehni~ki i relacioni ve{tini, opfa}aj}i kog ni tiv ni, organizacioni i
emocionalni sodr`ini. Treba da se usvo jat validni metodi na nabquduvawe na
karakteristikite na deteto i semejstvoto, kako i za interakcija i odnesuvawe.
• Stra te gi ja ta za uspe{na prevencija treba da vklu~uva aktivnosti za podignuvawe nasvesta. Op{tata javnost treba da go znae vli ja ni e to na problemot i da stane svesna za
kontekstot na maltretirawe vo koj mo`at da se najdat decata so popre~enost.
Podignuvaweto na sve sta vo odnos na rizikot od maltretirawe deca so popre~enost tre -
ba transverzalno da se integrira vo normalnoto obrazovanie, pro fe si o nal na ta obuka i
institucionalnata praktika.
• Or ga ni za ci i te treba da ja koristat svojata politi~ka mo} za da gi bra nat pravata nadecata so popre~enost i da se borat za soodvetno za ko no dav stvo, intervencija i poddr{ka
na nivnite ~lenovi i dru gi te lica od zaednicata.
21
DDeell 3 ||| Pre ven ci ja
� Portugalskataasocijacija za razvojninaru{uvawa i autizam(APPDA) e neprofitna
organizacija koja kreiralaproekt za zajaknuvawe nasemejstvata i poedincite
za razvivawe ipodobruvawe na ve{tinite
za komunikacija isamouverlivo odnesuvawe
bidej}i izrazuvaweto~uvstva i misli na
funkcionalen na~indrasti~no go namaluva
rizikot od nasilstvo i gopodobruva kvalitetot na
`ivotot.
� AIAS Bolowa“Zerosei Anni” proektot zadeca so popre~enost od 0 do6-godi{na vozrastobezbeduva doma{napoddr{ka za roditeli.Edukatorite i doma{niteasistenti se gri`at zadecata so popre~enost vodoma{ni uslovi: nivnataintervencija e re{ena izaedni~ki koordinirana odAIAS i socijalnite ili odzdravstvenite agencii. Tieagencii se vo postojankontakt so semejstvata socel da gi sledat nivnitepotrebi. Ponatamu, AIASdobiva zabele{ki odpersonalot za razni faktipovrzani so deteto inegovoto/nejzinotosemejstvo. Vakvotozaedni~ko sledeweovozmo`uvaintervencijata da bidefleksibilna i skroenaspored potrebite na sekoesemejstvo i dete.
22
Bele{ka za ~itatelotTekstot vo ovaa bro{ura e rezultat na kolektiven proces na pi{uvawe, no ne e zbir od individualni pridonesi. Na
pi{uvaweto mu prethode{e period na istra`uvawe vo koj partner-organizaciite sobiraa literatura, slu~ai na
nasilstvo vrz deca so popre~enost i dobri praktiki za prevencija. Osven toa, bea konsultirani razli~ni eksperti,
pretstavnici na institucii i lica koi gi pretstavuvaat celnite grupi, a temite bea diskutirani vo ramkite na
organizaciite.
Iska`anite slu~ai se zasnovani na vistiniti prikazni, no imiwata, mestata i situaciite se izmeneti za da se za{titi
privatnosta na involviranite poedinci. Primerite na dobra praktika se izbrani so cel da bidat funkcionalni vo
tekstot, a ne da isklu~uvaat postoewe na drugi visokokvalitetni inicijativi za prevencija.
Za drugite detali, Ve molime pro~itajte go celiot Izve{taj, koj mo`e da go najdete na veb-stranicata:
http://www.aiasbo.it/daphne//.
Za natamo{ni konsultacii• http://www.int/violence_injury_prevention/violence/neglect/en/• http://www.unhchr.ch/html/menu2/6/crc/• http://www.ualberta.ca/~jpdasddc/abuse• http://www.nspcc.org.uk/html/home/needadvice/pritectingdisabledchildren.htm• http://www.securityworld.com/library/retiremet/abuseofthedisabled.html• http://nochanch.acf.hhs.gov/pubs/prevenres/focus.cfm
• http://www.aiasbo.it/daphne, za celiot izve{taj od proektot i za pove}e linkovi.
Bibliografija• Asociacion de Desarrollo Comunitario en Areas de Aragon and Instituto Aragones de Servicios Sociales, “El maltrato infantile”, 2003.• Bonnier C., Nassogne MC, and Evrasd P. “Outcome and Prognosis of Whiplash Shaken Infant Syndrome: Late Consequencies After a
Symptom-Free Interval”. Developmental Medicine and Child Neurology, 1995; 37 (11): 943-956.• DSM IV, The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 4th ed., American Psychiatric Association, 1994.• Sobsey, D. “Violence and abuse in the lives of people with disabilities: The end of silent acceptance?” Baltimore, MD: Paul H. Brookes
Publishing Co., 1994.• Dobsey D., Randall W, and Parrile RK, “gender differences in abused children with and without disabilities”. Child Abuse neglect, 1997,
Aug; 21 (8): 707-20.• Sobsey D., “Exceptionallity, Education and maltreatment”. Ecepcionallity, 2002; 10 (1): 29-46.• Sullivan PM and Knutson JF, “The association between child maltreatment nad disabilities in a hospital-based epidemiological study”.
Child Abuse Neglect, 1998, Apr; 2294): 271-288.• Sullivan PM and Knutson JF, “Maltreatment and disabilities: a population-based epidemiological study”. Child Abuse neglect, 2000/a,
Oct; 24 (10): 1257-73.• Sullivan PM and Knutson JF, “The prevalence of disabilities and maltreatment among runaway children”. Child Abuse neglect, 2000/b,
Oct; 24 (10): 1275-88.• Tomison AM, “Exploring family violence: Links between child maltreatment and domestic violence”. Issued in child abuse and
prevention, National Child Protection, 2000; Clearinghouse Issues paper, AIFS, No. 13.• United Nations, Convention on the Rights of the Child, 1989.
Full text: http://www.unhchr.ch/html/menu2/6/crc/treaties/crc.htm//.• World health Organisation.Za natamo{ni informacii: http://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/neglect/en//.
Izvori
23
Rizik-faktoriFaktor roditel ili zgri`uva~• Mentalna bolest, naru{uvawa na li~nosta, obidi za samoubistvo i
psiholo{ko stradawe
• Nedostig na roditelski ve{tini
• Nisko nivo na ve{tini za soo~uvawe so stres, na samodoverba i
samoo~ekuvawe
• Avtoritativen roditelski stil
• Istorija na maltretirawe za vreme na detstvoto
• Zloupotreba na opojni supstanci
• Nedovolno znaewe za potrebite i procesot na detskiot razvoj
• Nerealni i neispolneti o~ekuvawa
• Istorija na naru{uvawa vo odnesuvaweto i agresivnost
• Adolescenti bez semejna poddr{ka
• Visoki nivoa na stres
• Socijalna izolacija
• Ponizok ekonomski status
• Samohran roditel
• Nesakana bremenost
• Nesoodvetna roditelska gri`a
• Nizok stepen na prilagodlivost kaj semejstvoto na popre~enosta
• Odbivawe na ponudena poddr{ka i resursi
Semejni faktori• Te{ko i haoti~no doma}instvo (golemina i gustina na semejstvoto)
• Nebezbeden dom i nesoodvetna dnevna gri`a
• Bra~ni konflikti i semejno nasilstvo
• Stresni `ivotni nastani, roditelski stres i emocionalna bolka
• Nevrabotenost i finansiska nesigurnost
• Nisko kulturno nivo
• Socijalna izolacija
• Pogolema tolerantnost za stroga disciplina i verbalna agresija
(na primer, udirawe)
Detski faktori• Fizi~ka, kognitivna, emocionalna popre~enost
• Predvremeno ra|awe i niska te`ina pri ra|awe
• Posebni potrebi, ~esti hospitalizacii
• Naru{uvawa vo odnesuvaweto (na primer, agresivnost,
hiperaktivnost, naru{uvawa vo spieweto itn.) ili visoki barawa
za gri`a
• Nesposobnost da ja razbere zloupotrebata, da ka`e za nea i da izbega
od nea
Sredinski faktori• Nepostoewe, neprimenuvawe na zakoni za detska za{tita
• Namalena va`nost/vrednost na deteto (malcinstvo, popre~enost,
pol)
• Siroma{tija i nevrabotenost
• Socijalna izolacija
• Pomala materijalna i emocionalna poddr{ka
• Opasno sosedstvo
• Visoka socijalna prifatlivost na nasilstvoto
• Promocija na nasilstvoto vo kulturnite normi
• Mediumsko nasilstvo
Za{titni faktori
Faktor roditel ili zgri`uva~• Psiholo{ka dobrosostojba
• Visoko nivo na ve{tini za soo~uvawe so stres, na samodoverba i
samoo~ekuvawe
• Prifa}awe na popre~enosta, uviduvawe na granicite i
potencijalite na deteto
• Precizno znaewe za potrebite i procesite na detskiot razvoj
• Socijalna i semejna poddr{ka
• Adekvatna maj~ina i roditelska zdravstvena gri`a
• Vo tekot na detstvoto, pozitiven odnos so barem eden vozrasen
Semejni faktori• Bezbeden, organiziran dom i adekvatna dnevna gri`a
• Stabilna i poddr`uva~ka vrska so partnerot
• Sposobnost za soo~uvawe so predizvici i za prilagoduvawe na
promeni koi prirodno gi karakteriziraat semejnite `ivotni
ciklusi
• Rabota i finansiska sigurnost
• Socijalna poddr{ka
• Pozitivni obrazovni strategii (na primer, pozitiven fidbek itn.)
Detski faktori• Sposobnost za interkacija so drugi i za izrazuvawe na sopstvenite
~uvstva
• Seksualno obrazovanie za vreme na adolescentniot period
• Integracija vo socijalni konteksti (na primer, u~ili{te)
• Stabilnost vo odnesuvaweto i vnimanieto
Sredinski faktori• Pravata na deteto ne smeat da se zanemaruvaat
• Primenlivi zakoni za detska za{tita
• Zgolemena vrednost na decata
• Dobrosostojba i vrabotuvawe
• Socijalna mre`a za poddr{ka
• Interagenciska i multiprofesionalna socijalna mre`a
• Bezbedno sosedstvo
• Socijalna neprifatlivost na nasilstvoto
• Kulturni normi i mediumska promocija protiv nasilstvoto
Prilog 1
24
Pokazateli za maltretirawe deca
Fizi~ki pokazateli za deteto: gi opfa}afizi~kite povredi, zdravjeto, ishranata iizgledot• Povredi ili belezi na ko`ata
• Izgorenici
• Griznuvawa
• Skr{enici
• Znaci na trauma
• Psihomotoren zastoj
• Aspekt na zanemaruvawe
• Ne~istotija
• Apatija i nedostig na vitalnost
• Klini~ki znaci na intoksikacija
Pokazateli za odnesuvaweto na deteto: seodnesuva na oddelni karakteristiki voodnesuvaweto i crti na li~nosta• Deteto e vnimatelno so vozrasni i stapuva vo kontakt so niv so
somne`i
• Deteto izgleda ispla{eno od svoite roditeli
• Tendencija kon izolacija i povlekuvawe
• Nedostig na u~estvo vo igra i grupni aktivnosti
• Nedostig na izdiferencirani reakcii kon nepoznati lica
• Agresivnost, antisocijalno odnesuvawe
• Destruktivnost
• Hipervnimatelnost
• Neo~ekuvano seksualno odnesuvawe
• Potreba za obrnuvawe vnimanie
• Psiholo{ki naru{uvawa (anoreksija, nesonica, enurezija,
iritiranost, nasilno odnesuvawe)
• Neuspeh vo u~ili{teto
Pokazateli za roditelite: gi opfa}aodnesuvaweto, jazikot i stavovite• Neuverlivi objasnuvawa za ona {to se slu~ilo
• Diskrepanca na simptomi koi se odnesuvaat na majkata, klini~ka
istorija i klini~ka evaluacija na dokazite
• Semejna istorija na detsko maltretirawe
• Disfunkcionalni semejni odnosi
• Zadocnuvawe vo baraweto medicinska pomo{ za deteto
• Otsustvo na zagri`enost za deteto, za negoviot/nejziniot izgled, za
fizi~kite i emocionalnite potrebi
• Preza{titenost
• Qubomora
• Negativni idei i stavovi sprema deteto (devalvirawe, prezir)
• Strogi strategii za disciplina
Prilog 2
Detstvo,popre~enostinasilstvo
Detstvo, popre~enost i nasilstvoZajaknuvawe na organizaciite za popre~enost da razvijat strategii za prevencija
Proektot Detstvo, popre~enost i
nasilstvo ima za cel prevencija od
nasilstvo vo semejstvata kade ima
deca so popre~enost, osobeno koga
decata se `rtvi na nasilstvoto.
Organizaciite koi go promoviraat
proektot, ja prepoznavaat
specifi~nata uloga i odgovornost na
lokalnite organizacii vo
detektirawe, prepoznavawe i
prevencija na ovoj fenomen.
Ovaa bro{ura e publikuvana so
poddr{ka na Evropska Komisija vo
ramkite na Dafne programata.
