Ô nhiễm làng nghề

5/14/2018 Ô nhiê ̃m làng nghê ̀ - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/o-nhiem-lang-nghe 1/24

Tiểu luận kinh tế công cộng

Lời mở đầu

Làng nghề truyền thống Việt Nam đã có từ hàng trăm năm, gắn liền với bản sắc văn

hóa dân tộc, in đậm dấu ấn đặc trưng của từng vùng miền và góp phần vào sự tăng trưởng

kinh tế xã hội, nâng cao đời sống cho người dân. Ở Việt Nam, các làng nghề tập trung chủ

yếu ở ngoại vi thành phố hoặc ở vùng nông thôn, là nơi sản xuất các sản phẩm thủ công mang

tính truyền thống. Các làng nghề thường được gọi tên là làng nghề thủ công, làng nghề truyền

thống, làng nghề cổ truyền… Cùng với những thay đổi tích cực để thích nghi trong giai đoạn

hội nhập của đất nước với nền kinh tế thế giới, các làng nghề cũng phải đối mặt với nhiều

thách thức, trong đó có vấn đề bảo vệ môi trường làng nghề theo hướng phát triển bền vững.

Hiện nay, các chất thải phát sinh từ nhiều làng nghề đang gây ô nhiễm môi trường, tác

động trực tiếp tới sức khỏe người dân. Các kết quả quan trắc trong thời gian gần đây cho thấy

mức độ ô nhiễm của làng nghề có xu hướng gia tăng, nhất là ô nhiễm bụi tại các làng nghề

gốm, sứ, vật liệu xây dựng, khai thác đá, đồ gỗ mỹ nghệ và các làng nghề tái chế. Tại các

làng nghề chế biến lương thực, thực phẩm, chăn nuôi và giết mổ, nước thải có độ ô nhiễm

hữu cơ cao. Công tác thu gom và xử lý chất thải rắn ở các làng nghề vẫn còn nhiều hạn chế,

gây ảnh hưởng đến môi trường sống xung quanh. Vì vậy, nghiên cứu về vấn đề này là một

việc hết sức cần thiết nhằm bảo vệ môi trường xung quanh cũng như bảo vệ sức khỏe của

người dân sinh sống tại các làng nghề. Trong bài tiểu luận này, chúng em sẽ phân tích ngoại

ứng tiêu cực do các các cơ sở sản xuất gây ra, đồng thời đề xuất một số biện pháp nhằm cải

thiện tình trạng môi trường, giảm thải ô nhiễm tại các làng nghề Việt Nam.

1




I) Cơ sở lý thuyết

1. Khái niệm yếu tố ngoại ứng:

Yếu tố ngoại ứng (externalities) xuất hiện khi hành động của đối tượng này làm cho

tình trạng của người khác trở nên tốt hơn hoặc tồi tệ hơn mà người làm hành động đó không

phải bồi thường hoặc thu lợi nhuận.

Các chủ thể và đối tượng tác động ở đây có thể là cá nhân hoặc các đơn vị sản xuất

kinh doanh. Sự tác động của các chủ thể này là sự tác động tốt hoặc tác động xấu. Các chủ

thể này không chịu bất cứ một trách nhiệm kinh tế nào về sự tác động của họ, cũng như họ

không đòi hỏi một sự đền bù nào.

Như vậy, yếu tố ngoại ứng là một sự thể hiện mối quan hệ sản xuất – sản xuất, sản

xuất – tiêu dùng, tiêu dùng – tiêu dùng, tiêu dùng – sản xuất. Hoạt động của người này tác

động đến hoạt động của người khác. Kết quả hoạt động của người này chịu ảnh hưởng bởi

kết quả hoạt động của người khác.

Tóm lại, khi có sự tương tác giữa các hoạt động của các chủ thể và đối tượng khác

nhau trong nền kinh tế, có thể tạo ra sự khác biệt giữa giá trị xã hội và giá trị thị trường, lợi

ích và chi phí xã hội khác biệt với lợi ích và chi phí tư nhân. Vì vậy, đây là 1 dạng thất bại

của thị trường, chính phủ cần có các biện pháp can thiệp phù hợp để làm gia tăng phúc lợi,

giảm bớt thiệt hại do ngoại ứng gây ra.

2. Phân loại

Ngoại ứng có thể là tích cực hoặc tiêu cực, và chúng cũng có thể sinh ra từ phía cung

( ngoại ứng trong sản xuất) hoặc từ phía cầu ( ngoại ứng trong tiêu dùng). Dựa trên giác độ

hiệu quả kinh tế – xã hội của các yếu tố ngoại ứng đến các đối tượng tác động người ta chia

làm 2 loại:

Ngoại ứng tiêu cực: là việc sản xuất hoặc tiêu dùng của đối tượng nào đó gây thiệt hại

cho người khác mà không phải bồi thường. Ví dụ: các cơ sở sản xuất sản phẩm mây

tre đan ngâm mây, tre trong nước và quy trình gia công xử lý gây phát sinh nước thải

2




có chứa độc tố vượt tiêu chuẩn nhiều lần, gây ảnh hưởng tới sức khỏe của cả người

dân và các sinh vật xung quanh mà không phải bồi thường.

Ngoại ứng tích cực: là việc sản xuất hay tiêu dùng của đối tượng nào đó làm tăng íchlợi cho người khác mà không được trả tiền bởi những người hưởng lợi đó. Ví dụ: một

người trồng hoa trước sân nhà mình tạo quang cảnh đẹp cho cả khu phố nhưng không

được trả công cho hành động đó.

3. Sự tác động của ngoại ứng tiêu cực

Xem xét hoạt động của ngành sản xuất của một làng nghề cụ thể, đó là làng nghề chế

miến Dương Liễu (huyện Hoài Đức) đã gây ra một ngoại ứng tiêu cực là ô nhiễm môi trường,

tác động xấu đến môi trường sống của chúng ta.

3

QQE’

QE

P

MSC

MC

MEC

D=MB=MSB

E

A

B

E’PE’

PE

O




Giá miến trên thị trường là PE, tương ứng với điểm cân bằng thị trường là E và

sản lượng được sản xuất trên thị trường là QE. Tuy nhiên do các doanh nghiệp sản xuất miến

đã tạo ra một tác động ngoại ứng tiêu cực (xả nước thải chưa xử lý vào môi trường) nên ngoài

chi phí sản xuất 1 tấn miến, nền kinh tế còn phải gánh chịu các chi phí khác về môi trường do

tác động ngoại ứng tiêu cực. Nếu gọi chi phí sản xuất 1 miến của ngành là MC, chi phí biên

ngoại ứng (tiêu cực) là MEC thì chi phí xã hội để sản xuất 1 miến là MSC = MC + MEC. Như

vậy sản lượng miến có hiệu quả phải là sản lượng mà ở đó lợi ích biên xã hội phải bằng chi

phí biên xã hội (MSB =MSC) tương ứng với sản lượng QE’.

Nhận xét: Khi có ngoại tác tiêu cực đã dẫn đến tình trạng:

(1) Hiệu quả thị trường (E) duy trì vượt quá hiệu quả xã hội (E’) mong muốn do chi phí biênthị trường (MC) khác với chi phí xã hội (MSC) vì có ngoại ứng tiêu cực nên cần có chi phí

biên ngoại ứng (MEC)

(2) Sản lượng thị trường vượt quá sản lượng xã hội (QTT > QXH)

Giá cả thị trường thấp hơn giá cả xã hội (PTT < PXH)

(3) Vấn đề là cần phải đảm bảo hiệu quả chung cho xã hội (E’) chứ không chỉ nhằm mang lại

hiệu quả riêng của thị trường (E). Do vậy, hiện nay chưa có biện pháp can thiệp thích hợp thì

thị trường có khuynh hướng sản xuất vượt quá hiệu quả chung của xã hội mong muốn. Điều

đó, gây ra tổn thất kinh tế do thị trường sản xuất vượt quá hiệu quả chung của xã hội tương

ứng diện tích E’BE.

4. Hệ thống biện pháp khắc phục của chính phủ.

a. Hệ thống các biện pháp kinh tế

a.1. Đánh thuế là biện pháp kinh tế được chính phủ áp dụng đối với các chủ thể gây ra

tác động ngoại vi tiêu cực. Nguyên nhân khiến các nhà máy sản xuất không hiệu quả là do giácả các đầu vào mà nhà máy phải trả để sản xuất không phản ánh đúng chi phí xã hội biên. Vì

thế nhà kinh tế học A. C. Pigou đã nghĩ ra giải pháp là đánh thuế ô nhiễm. bản chất thuế

Pigou là loại thuế đánh vào mỗi đơn vị sản phẩm đầu ra của hãng gây ô nhiễm, sao cho nó

đúng bằng chi phí ngoại ứng biên tại mức sản lượng tối ưu xã hội.

a.2. Trợ cấp:

Đối với trường hợp các yếu tố ngoại ứng có tác động tiêu cực với số lượng người gây

ô nhiễm là cố định, để hạn chế sự tác động đó chính phủ cũng có thể dùng chính sách trợ cấp(thường thông qua thuế hoặc giá thu mua). Bằng việc trợ cấp đúng bằng sự chênh lệch giữa

4




lợi ích biên xã hội và lợi ích biên cá nhân, chính phủ đã điều chỉnh mức độ hạn chế tác động

tiêu cực đến mức hiệu quả.

b. Hệ thống biện pháp về hành chính và pháp luật

Biện pháp hành chính đòi hỏi chính phủ phải xây dựng hệ thống các tiêu chuẩn quốc

gia, ban hành các văn bản pháp luật, các quy định cụ thể buộc các cá nhân phải tuân thủ triệt

để và sẽ xử lý hành chính theo quy định khi có sự vi phạm.

•Giấy phép xả thải: Chính phủ sẽ bán giấy phép cho phép các nhà sản xuất được xả một

lượng phế thải nhất định. Các hãng sẽ tiến hành đấu giá để mua những giấy phép này.

Mức giá sẽ là mức cân bằng thị trường, sao cho lượng ô nhiễm sẽ đúng bằng mức

chính phủ mong muốn.

•Mức chuẩn thải: mỗi hãng sẽ được quy định chỉ được gây ô nhiễm ở 1 mức nhất định,

gọi là mức chuẩn thải, nếu không sẽ bị buộc đóng cửa.

•Chính phủ sẽ quy định một mức sản lượng nhất định hãng được phép sản xuất.

Biện pháp về pháp luật thường giải quyết mâu thuẫn giữa chủ thể gây ra tác động và

đối tượng bị tác động một cách trực diện bằng một hệ thống pháp luật tỏ ra có ưu thế. Cơ sở để giải quyết các mâu thuẫn về mặt pháp luật đòi hỏi chính phủ phải công nhận và thiết lập về

quyền tài sản của các cá nhân cũng như của cộng đồng.

II. Thùc tr¹ng « nhiÔm t¹i çc lµng nghÒ

Trong nh÷ng n¨m qua, çc lµng nghÒ ViÖt Nam ®· ®ãng gãp cho x·

héi mét lîng hµng ho¸ kh¸ phong phó, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm vµ

lµm t¨ng thu nhËp cho bµ con t¹i çc lµng quª. Tuy nhiªn, bªn c¹nh mÆt

tÝch cùc, th× ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹i çc lµng nghÒ ®ang g©y ¶nh hëng

xÊu tíi m«i trêng, søc khoÎ céng ®ång vµ g©y ¶nh hëng xÊu tíi ph¸t triÓn

bÒn v÷ng cña x· héi.

1. Thùc tr¹ng « nhiÔm m«i trêng ë çc lµng nghÒ

Theo con sè thèng kª cña ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ m«i trêng, Tr-

êng ®¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi, hiÖn c¶ níc cã 1439 lµng nghÒ, trong ®ã

cã trªn 300 lµng nghÒ truyÒn thèng ph©n bæ trªn c¶ 3 miÒn ®Êt níc,lµng nghÒ t¹i khu vùc phÝa B¾c chiÕm ®Õn 70%. Trªn thùc tÕ, çc lµng

5




nghÒ ®· vµ ®ang ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá trong sù ph¸t triÓn

cña kinh tÕ quèc gia. Hµng ho¸ çc lµng nghÒ ®ãng gãp cho xuÊt khÈu

trung b×nh mçi n¨m ®¹t gÇn 600 triÖu USD mét n¨m. Bªn c¹nh ®ã, çc

lµng nghÒ truyÒn thèng xÐt trªn mét b×nh diÖn nµo ®ã, cã ¶nh hëng

kh«ng nhá tíi h×nh ¶nh quèc gia trªn trêng quèc tÕ. Tuy nhiªn, quy ho¹ch

cña çc lµng nghÒ ViÖt Nam vÉn mang tÝnh tù ph¸t, c«ng nghÖ l¹c hËu,

thñ c«ng, thiÕt bÞ th× ch¾p v¸, thiÕu ®ång bé, ý thøc b¶o vÖ m«i trêng

hÇu nh kh«ng ®îc quan t©m. §iÒu nµy dÉn ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹i

çc lµng nghÒ ®· g©y ra « nhiÔm nghiªm träng cho m«i trêng xung

quanh. Héi th¶o “M«i trêng vµ nh÷ng tån t¹i trong ho¹t ®éng s¶n xuÊtlµng nghÒ ViÖt Nam” do ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ m«i trêng, Trêng

®¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi vµ Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ tæ chøc n¨m

2008 ë Hµ Néi ®· c«ng bè 100% mÉu níc th¶i ë çc lµng nghÒ ®Òu cã

th«ng sè vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp; níc mÆt, níc ngÇm ®Òu cã dÊu

hiÖu « nhiÔm. VÝ dô: çc lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm, dÖt

nhuém... níc th¶i cèng chung t¹i khu vùc s¶n xuÊt chøa hµm lîng BOD5

(nhu cÇu « xy sinh ho¸) rÊt cao, cã khi lªn tíi 2003 mg/lÝt, nh lµng nghÒ

bón Th«n §oµi (B¾c Ninh) hoÆc hµm lîng COD (nhu cÇu « xy ho¸ häc)

cao gÊp 3,2 ®Õn 8,93 lÇn so víi tiªu chuÈn cho phÐp. Bªn c¹nh ®ã, m«i

trêng kh«ng khÝ vµ ®Êt ë çc lµng nghÒ còng bÞ hñy ho¹i ë møc ®é

®¸ng b¸o ®éng. ¤ nhiÔm kh«ng khÝ chñ yÕu tËp trung ë çc lµng nghÒ

s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng, gèm, sø, nhùa... lîng khÝ ®éc h¹i, bao gåm

CO, CO2, NO2, SO2…, tho¸t ra tõ çc lß nung v«i, gèm, sø vµ hµng lo¹tçc lß thñ c«ng íc tÝnh hµng n¨m lªn tíi hµng triªu mÐt khèi. Sù « nhiÔm

nµy ®ang dÉn ®Õn sù suy gi¶m vÒ søc kháe céng ®ång vµ Èn chøa

nh÷ng hiÓm häa cho t¬ng lai ph¸t triÓn cña ®Êt níc.

1.1 ¤ nhiÔm m«i trêng ë çc lµng nghÒ vËt liÖu x©y dùng vµ

gèm sø

§©y lµ lo¹i h×nh lµng nghÒ cã kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm lín nhÊt vÒ c¶

chÊt th¶i, khÝ, r¾n vµ níc th¶i. Bôi ph¸t sinh do çc ho¹t ®éng vËn

6




chuyÓn, chÕ biÕn nguyªn nhiªn vËt liÖu (®Êt, ®¸, cao lanh, xi m¨ng,

than,… ) vµ bôi xØ than, g¹ch, ngãi vì, kh«ng ®îc thu gom, ch«n lÊp mµ

®æ bõa b·i vµo gãc vên, bê ao, bê hå, s«ng hoÆc xÕp xung quanh hµng

rµo trong mçi gia ®×nh g©y kh«ng khÝ ngét ng¹t, chËt chéi, t¾c nghÏn

çc dßng ch¶y. Níc th¶i sinh ho¹t, níc ma kh«ng cã r·nh tho¸t ®Òu ch¶y

trµn ra ®êng lÉn víi bïn ®Êt g©y lÇy léi, « nhiÔm nguån níc.

Ngµnh s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng vµ gèm sø ®· tån t¹i tõ hµng tr¨m

n¨m nay, tËp trung ë nh÷ng vïng cã kh¶ n¨ng cung cÊp nguyªn liÖu cho

ho¹t ®éng s¶n xuÊt. MÆc dï sè lµng nghÒ kh«ng nhiÒu nhng s¶n phÈm

cña çc lµng nghÒ nµy ®· ®¸p øng ®îc nhu cÇu x©y dùng ngµy cµngt¨ng ë níc ta, ®Æc biÖt lµ ë vïng n«ng th«n.

Theo thèng kª, tæng sè lµng nghÒ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng lµ 31

lµng, ph©n bè t¬ng ®èi ®Òu trªn c¶ níc. Sè lîng lµng nghÒ t¨ng gi¶m

phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nhu cÇu cña thÞ trêng. Ho¹t ®éng cña çc lµng

nghÒ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng ®· thu hót sè lîng lín ngêi lao ®éng

tham gia vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho hµng tr¨m lao ®éng t¹i mçi

lµng. Çc lo¹i h×nh s¶n xuÊt chñ yÕu bao gåm khai th¸c ®¸, nung v«i,

®ãng g¹ch ngãi vµ s¶n xuÊt gèm sø. Quy m« vµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt rÊt

tuú thuéc vµo nhu cÇu thÞ trêng t¹i ®Þa ph¬ng vµ çc vïng l©n cËn

xung quanh lµng nghÒ.

Çc t¸c ®éng chñ yÕu ®Õn m«i trêng tõ ho¹t ®éng cña çc lµng nghÒ

s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng lµ « nhiÔm kh«ng khÝ do bôi vµ khãi lß

nung. Quy tr×nh nung v«i, g¹ch ë çc lµng nghÒ chñ yÕu theo ph¬ngph¸p thñ c«ng sö dông nhiªn liÖu lµ than. KhÝ th¶i tõ çc lß nung ®èt

than chøa bôi, çc khÝ « nhiÔm. §Æc biÖt çc lß nung thêng kh«ng ®îc

thiÕt kÕ ®óng quy çch, nªn qu¸ tr×nh ch¸y kh«ng hÕt, t¹o ra çc s¶n

phÈm ch¸y nhiªn liÖu thiÕu «xy nh CO, SO2,... Bôi ph¸t sinh tõ kh©u khai

th¸c, gia c«ng ®Êt nguyªn liÖu, vËn chuyÓn vµo lß, ra lß vµ bèc dì s¶n

phÈm. §Ò tµi KC 08-09 ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t t¹i mét sè lµng nghÒ ®iÓn

7




h×nh vµ ®· cho thÊy hµng n¨m çc lµng nghÒ th¶i ra m«i trêng mét sè l-

îng lín çc chÊt g©y « nhiÔm kh«ng khÝ.

Ước tính tải lượng ô nhiễm của một số làng nghề sản xuất gạch và nung vôi

Nguồn: Đề tài KC 08-09 về môi trường -

làng nghề

1.2. ¤ nhiÔm t¹i çc lµng nghÒ chÕ biÕn thùc phÈmÇc lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm lµ mét trong nh÷ng lo¹i

h×nh lµng nghÒ cæ xa nhÊt, çc lµng nghÒ truyÒn thèng nµy thêng s¶n

xuÊt theo quy m« hé gia ®×nh, ph©n t¸n vµ s¶n xuÊt nhiÒu lo¹i h×nh

s¶n phÈm phôc vô cho nhu cÇu tiªu dïng hµng ngµy cña d©n c trong

vïng. Sù ph¸t triÓn ë çc lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm diÔn

ra mét çch tù ph¸t, s¶n xuÊt më réng tuú tiÖn, kh«ng cã quy ho¹ch,

tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn thÊp. Thªm vµo ®ã lµ t©m lý vµ thãi quen s¶n

xuÊt trªn quy m« nhá, khÐp kÝn, nªn ®· h¹n chÕ trong ®Çu t trang thiÕt

bÞ vµ ®æi míi c«ng nghÖ, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kh«ng cao, tiªu

tèn nhiÒu nguyªn nhiªn liÖu, ®ång thêi th¶i ra m«i trêng mét lîng lín

chÊt th¶i, ®Æc biÖt lµ níc th¶i giµu chÊt h÷u c¬.

§èi víi m«i trêng kh«ng khÝ, nguån g©y « nhiÔm ®Æc trng nhÊt cña

lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm lµ mïi h«i thèi cña nguyªn vËtliÖu tån ®äng l©u ngµy vµ do sù ph©n huû cña çc hîp chÊt h÷u c¬ cã

8




trong chÊt th¶i r¾n vµ níc th¶i tõ çc cèng r·nh, kªnh m¬ng. Qu¸ tr×nh

ph©n gi¶i yÕm khÝ çc chÊt h÷u c¬ sinh ra çc khÝ ®éc rÊt ¶nh hëng

®Õn søc khoÎ ngêi d©n lµng nghÒ. §Æc biÖt ph¶i kÓ ®Õn çc lµng nghÒ

s¶n xuÊt níc m¾m, do ph¬i chîp ngoµi trêi nªn mïi h«i, tanh kh¾p c¶

lµng rÊt khã chÞu. Mét nguån g©y « nhiÔm kh«ng khÝ n÷a ë lµng nghÒ

chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm lµ bôi nguyªn liÖu ph¸t t¸n trong kh«ng

khÝ. VÝ dô nh bôi trµ t¹i çc lµng nghÒ chÕ biÕn trµ h¬ng rÊt mÞn vµ rÊt

dÔ x©m nhËp vµo c¬ thÓ ngêi g©y ¶nh hëng ®Õn ®êng h« hÊp. Ngoµi

ra, còng nh phÇn lín çc lµng nghÒ, nhiªn liÖu chñ yÕu phôc vô s¶n xuÊt

lµ than, cñi. Víi nhu cÇu nhiªn liÖu rÊt lín, bôi, khÝ th¶i sinh ra do ®ètnhiªn liÖu than cñi lµ nguån g©y « nhiÔm chÝnh tíi m«i trêng kh«ng khÝ.

ChÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm lµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt cã nhu cÇu lín vÒ

sö dông níc vµ ®ång thêi còng th¶i ra mét lîng níc kh«ng nhá. Níc th¶i

cña çc lµng nghÒ nµy cã ®Æc tÝnh chung lµ rÊt giµu chÊt h÷u c¬, dÔ

ph©n huû sinh häc. VÝ dô nh níc th¶i cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tinh bét tõ

s¾n cã hµm lîng « nhiÔm rÊt cao (COD = 13.300 - 20.000mg/l; BOD5 =

5.500 - 125.000 mg/l). §Æc trng níc th¶i cña mét sè lµng nghÒ chÕ biÕn

n«ng s¶n thùc phÈm cho thÊy chÊt lîng m«i trêng níc t¹i çc lµng nghÒ lµ

rÊt ®¸ng lo ng¹i.

Cho ®Õn nay, phÇn lín níc th¶i t¹i çc lµng nghÒ ®Òu th¶i th¼ng ra

ngoµi kh«ng qua bÊt kú kh©u xö lý nµo. Níc th¶i nµy tån ®äng ë cèng

r·nh thêng bÞ ph©n huû yÕm khÝ g©y « nhiÔm kh«ng khÝ vµ ngÊm

xuèng lßng ®Êt g©y « nhiÔm m«i trêng ®Êt vµ suy gi¶m chÊt lîng nícngÇm. ChÊt lîng níc ngÇm t¹i çc lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc

phÈm phÇn lín ®Òu cã dÊu hiÖu bÞ « nhiÔm víi hµm lîng COD, TS,

NH4+ trong níc giÕng cao. Níc giÕng cña lµng T©n §é vµ Ninh V©n cßn

nhiÔm vi khuÈn coliform, ®Æc biÖt níc giÕng cña lµng nghÒ s¶n xuÊt níc

m¾m H¶i Thanh (Thanh Ho¸) ®· bÞ « nhiÔm nghiªm träng (COD = 186

mg/l). Kh«ng chØ ë H¶i Thanh, mµ t¹i tÊt c¶ çc lµng nghÒ s¶n xuÊt níc

m¾m ®îc kh¶o s¸t trong khu«n khæ §Ò tµi KC08-09 ®Òu cã t×nh tr¹ng

9




t¬ng tù, d©n lµng ë nh÷ng n¬i nµy ph¶i mua níc ngät tõ n¬i kh¸c ®Ó

sö dông. MÆt kh¸c, phÇn lín çc lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc

phÈm ®Òu tËn thu phÕ liÖu ®Ó ch¨n nu«i. Níc th¶i tõ nguån nµy còng

g©y « nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ vµ níc ®¸ng kÓ.

Đặc trưng nước thải một số làng nghề chế biến nông sản thực phẩm đặc trưng

Nguồn: Báo cáo của Đề tài

KC 08-09

1.3. ¤ nhiÔm t¹i çc lµng nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i

§©y lµ nhãm lµng nghÒ tËn dông phÕ liÖu lµm nguyªn liÖu cho s¶n

xuÊt, nhê ®ã gi¶m chi phÝ ®Çu t vµ gi¶m lîng chÊt th¶i g©y « nhiÔm

m«i trêng. MÆt kh¸c, trong khi cha cã çc c¬ së lín t¸i chÕ chÊt th¶i, th×

çc lµng nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i ph¸t triÓn ®· t¹o ra mét m¹ng líi thu gom

nguyªn liÖu, phÕ liÖu vµ chÊt th¶i. Do ®ã, lo¹i h×nh lµng nghÒ nµy rÊt

®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Çc lµng nghÒ t¸i chÕ ®îc chia thµnh 3 lo¹ic¬ b¶n: t¸i chÕ giÊy, t¸i chÕ kim lo¹i vµ t¸i chÕ nhùa, tËp trung chñ yÕu

ë miÒn B¾c víi sè lîng vît tréi cña çc lµng nghÒ t¸i chÕ kim lo¹i.

§èi víi çc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy, « nhiÔm chñ yÕu tõ níc th¶i ë çc

c«ng ®o¹n ng©m tÈm, nÊu vµ nghiÒn nguyªn liÖu còng nh c«ng ®o¹n

xeo giÊy. Tuy møc ®é « nhiÔm kh«ng b»ng níc th¶i tõ çc c¬ së s¶n

xuÊt c«ng nghiÖp sö dông nguyªn liÖu th«, nhng do viÖc th¶i níc bõa b·i

vµ kh«ng qua kh©u xö lý mµ th¶i th¼ng vµo nguån níc mÆt. Lîng níc

th¶i nµy cßn chøa ho¸ chÊt d, bét giÊy vµ cã hµm lîng chÊt h÷u c¬ cao,10




nªn hµm lîng «xy hoµ tan t¹i çc nguån tiÕp nhËn rÊt thÊp, gÇn nh b»ng

0. Bét giÊy, x¬ sîi cßn sãt trong níc th¶i g©y båi ®¾p lßng m¬ng, ao hå.

TÝnh riªng hai lµng nghÒ D¬ng æ vµ lµng Phóc L©m mçi ngµy th¶i vµo

nguån níc mÆt kho¶ng 1.450 - 3000kg COD vµ h¬n 3.000kg bét giÊy. §èi

víi m«i trêng kh«ng khÝ, « nhiÔm chñ yÕu ë çc lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy

lµ bôi, h¬i kiÒm, Cl2 do dïng níc Javen ®Ó tÈy tr¾ng vµ h¬i H2S. T¹i mét

sè vÞ trÝ s¶n xuÊt, hµm lîng Cl2 vît tiªu chuÈn cho phÐp tíi 3 lÇn, h¬i

H2S t¹i çc b·i r¸c, cèng r·nh vît tiªu chuÈn cho phÐp 1 - 3 lÇn.

§èi víi çc lµng nghÒ t¸i chÕ nhùa, do ®Æc thï nguyªn liÖu thu gom tõ

nhiÒu nguån vµ ®Òu lµ nhùa phÕ th¶i cã dÝnh nhiÒu t¹p chÊt, nªn trongqu¸ tr×nh c«ng nghÖ sö dông rÊt nhiÒu níc ®Ó röa phÕ liÖu. Lîng níc

nµy íc tÝnh kho¶ng 20 - 25m3/tÊn nhùa phÕ liÖu. TÝnh riªng lµng nghÒ

t¸i chÕ giÊy Minh Khai hµng n¨m th¶i ra kho¶ng 455.000m3 níc th¶i.

Thµnh phÇn cña níc th¶i nµy rÊt phøc t¹p, v× chøa nhiÒu lo¹i hîp chÊt v«

c¬, h÷u c¬ b¸m dÝnh trªn nhùa trong qu¸ tr×nh sö dông, trong ®ã cã c¶

çc chÊt ®éc h¹i (tõ b×nh chøa thuèc trõ s©u, ho¸ chÊt,...), vi sinh vËt

g©y bÖnh. Trong c«ng nghÖ t¸i chÕ nhùa, khÝ « nhiÔm ph¸t sinh tõ

c«ng ®o¹n gia nhiÖt trong qu¸ tr×nh t¹o h¹t, ®ïn tói lµm nhùa ch¸y sinh

khÝ ®éc nh HCl, HCN, CO, HC,... Ngoµi ra, qu¸ tr×nh ph©n huû çc t¹p

chÊt dÝnh trªn nhùa trong kh©u thu gom còng ph¸t sinh khÝ « nhiÔm.

Bôi còng lµ chÊt « nhiÔm ®¸ng quan t©m, ph¸t sinh tõ kh©u xay

nghiÒn, ph¬i, thu gom, ph©n lo¹i vµ tõ çc c¬ së dïng than ®Ó gia nhiÖt

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. T¹i çc lµng nghÒ t¸i chÕ kim lo¹i, lîng níc sö dông kh«ng nhiÒu, chØ

dïng cho níc lµm m¸t, vÖ sinh thiÕt bÞ, nhµ xëng vµ níc th¶i tõ qu¸ tr×nh

tÈy röa vµ m¹ kim lo¹i nªn cã hµm lîng çc chÊt ®éc h¹i kh¸ cao, ®Æc

biÖt lµ çc kim lo¹i nÆng.

Hàm lượng một số kim loại nặng trong nước thải làng nghề tái chế kim loại (mg/l)

11




Nguồn: Đề tài KC 08-09 về môi trường - làng nghề

Bªn c¹nh ®ã, « nhiÔm kh«ng khÝ t¹i çc lµng nghÒ t¸i chÕ kim lo¹i

còng lµ vÊn ®Ò rÊt nghiªm träng. Bôi trong kh«ng khÝ ph¸t sinh tõ kh©u

ph©n lo¹i, gia c«ng s¬ bé, tÈy gØ, nÊu, çn, kÐo, ®óc, ®Æc biÖt lµ khu

vùc bªn c¹nh çc lß ®óc thÐp, hµm lîng bôi vît tiªu chuÈn cho phÐp tíi 10-

15 lÇn. T¹i çc lµng nghÒ nµy, bôi thêng cã chøa kim lo¹i mµ chñ yÕu lµ

«xÝt s¾t nång ®é lªn tíi 0,5mg/m3 lµm cho kh«ng khÝ cã mïi tanh. Trong

kh«ng khÝ t¹i çc lµng nghÒ nµy lu«n ph¸t hiÖn ®îc h¬i ho¸ chÊt nh Cl,

HCN, HCl, H2SO4, SO2, CO, NO tuy hµm lîng nhá h¬n tiªu chuÈn cho

phÐp, nhng cã mÆt thêng xuyªn trong kh«ng khÝ g©y ¶nh hëng ®¸ng

kÓ ®Õn søc khoÎ céng ®ång.¤ nhiÔm tõ çc lµng nghÒ t¸i chÕ thuéc møc ®é « nhiÔm nÆng. Do

viÖc thu gom vµ th¶i bá bõa b·i, nªn ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sinh th¸i

vµ søc khoÎ ngêi d©n rÊt nghiªm träng. HÇu hÕt çc ao hå trong çc lµng

nghÒ kh«ng thÓ nu«i ®îc ç, do ®· tiÕp nhËn mét lîng níc th¶i kh¸ lín tõ

ho¹t ®éng s¶n xuÊt víi nång ®é « nhiÔm cao, vît qu¸ kh¶ n¨ng tù lµm

s¹ch cña m«i trêng vµ do r¸c th¶i bõa b·i g©y båi l¾ng vµ c¶n trë dßng

ch¶y cña níc s«ng hå. §· cã ®oµn kh¶o s¸t níc ngoµi thuª trÎ em trong

lµng V©n Chµng (Nam §Þnh) b¾t çc thuû ®éng vËt trªn c¶ ®o¹n s«ng

mét km ch¶y qua lµng mµ kh«ng b¾t ®îc mét sinh vËt sèng nµo.

1.4. Lµng nghÒ dÖt nhuém

XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu may mÆc c¬ b¶n, ban ®Çu chØ lµ s¶n xuÊt ®Ó

tù phôc vô, çc lµng nghÒ dÖt nhuém dÇn dÇn h×nh thµnh theo thêi

gian vµ víi truyÒn thèng cha truyÒn con nèi, ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn chotíi ngµy nay. Çc lµng nghÒ truyÒn thèng, trong ®ã cã nghÒ dÖt nhuém,

12




®· ®ãng vai trß rÊt quan träng trong sù ph¸t triÓn nghÒ vµ lµng nghÒ.

C¶ níc hiÖn cã 173 lµng nghÒ dÖt nhuém, chiÕm 10% tæng sè lµng

nghÒ. Çc lµng nghÒ dÖt nhuém tËp trung nhiÒu nhÊt ë phÝa B¾c,

chiÕm tíi 85,5% sè lµng nghÒ dÖt nhuém. S¬n La vµ Hµ T©y lµ hai tØnh

cã sè lµng nghÒ dÖt nhuém nhiÒu nhÊt (46 vµ 22 lµng).

Đặc trưng nước thải của một số làng nghề dệt nhuộm điển hình

Nguồn: Đề tài KC 08-09 về môi trường -

làng nghề

PhÇn lín m¸y mãc thiÕt bÞ sö dông t¹i lµng nghÒ lµ thiÕt bÞ th« s¬, tù

t¹o hoÆc do çc c¬ së s¶n xuÊt trong níc gia c«ng, l¾p r¸p. Ph¬ng thøc

s¶n xuÊt thêng lµ gi¸n ®o¹n, thiÕt bÞ thiÕu ®ång bé. §iÒu nµy dÉn ®Õn

viÖc gi¶m hiÖu qu¶ sö dông nguyªn nhiªn liÖu vµ ®ång thêi lµm cho

nh÷ng vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng ë çc lµng nghÒ dÖt nhuém còng trë

nªn bøc xóc h¬n.

¤ nhiÔm níc th¶i lµ vÊn ®Ò m«i trêng lín nhÊt ®èi víi çc lµng nghÒdÖt nhuém. Do s¶n xuÊt cã sö dông nhiÒu níc, ho¸ chÊt, thuèc nhuém

nªn thµnh phÇn çc chÊt « nhiÔm trong níc th¶i lµng nghÒ dÖt nhuém

bao gåm: çc t¹p chÊt tù nhiªn t¸ch ra tõ sîi v¶i: chÊt bÈn, dÇu, s¸p, hîp

chÊt chøa nit¬, pectin trong qu¸ tr×nh nÊu tÈy, chuéi t¬ vµ çc ho¸ chÊt

sö dông trong quy tr×nh xö lý v¶i nh hå tinh bét, NaOH, H2SO4, HCl,

Na2CO3, çc lo¹i thuèc nhuém, chÊt tÈy giÆt. Kho¶ng 10 - 30% lîng

thuèc nhuém vµ ho¸ chÊt sö dông bÞ th¶i ra ngoµi cïng víi níc th¶i.

13




¤ nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ ë çc lµng nghÒ nµy chñ yÕu lµ bôi vµ

h¬i ho¸ chÊt. Bôi b«ng sinh ra trong qu¸ tr×nh giµn sîi, ®¸nh èng, xe sîi,

dÖt v¶i. H¬i ho¸ chÊt ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh nÊu, tÈy, nhuém do sö

dông ho¸ chÊt ë nhiÖt ®é cao vµ hÇu hÕt çc thiÕt bÞ s¶n xuÊt ®Òu lµ

thiÕt bÞ hë. H¬i ho¸ chÊt chñ yÕu lµ xót, HCl, Cl2, CH3COOH, chÊt tÈy

giÆt. KhÝ th¶i lß ®èt chøa nhiÒu thµnh phÇn « nhiÔm m«i trêng kh«ng

khÝ nh CO2, SO2, CO, NOx vµ bôi. T¹i çc lµng nghÒ dÖt nhuém, hiÖn ch-

a cã c¬ së nµo cã hÖ thèng hót bôi, th«ng giã ®Ó gi¶m lîng bôi b«ng

trong khu vùc s¶n xuÊt. T×nh tr¹ng « nhiÔm do h¬i ho¸ chÊt còng kh«ng

cã biÖn ph¸p kh¾c phôc. Çc c¬ së s¶n xuÊt ®Òu kh«ng cã èng khãi vµ®Òu kh«ng cã hÖ thèng xö lý khÝ th¶i lß ®èt.

1.5. ¤ nhiÔm ë lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ

Çc lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ còng ®ang ®øng tríc nh÷ng khã

kh¨n kh«ng nhá vÒ m«i trêng. Do h¹n chÕ vÒ vèn vµ kü thuËt, nªn nhiÒu

n¬i cha ®Æt vÊn ®Ò thu gom, xö lý chÊt th¶i, khãi bôi ®éc h¹i. T¹i

nhiÒu lµng nghÒ, m«i trêng ®· bÞ xuèng cÊp nghiªm träng, do çc chÊt

th¶i cña s¶n xuÊt. HÇu hÕt çc c¬ së s¶n xuÊt trong lµng nghÒ chØ chó

träng s¶n xuÊt, kinh doanh kh«ng ch¨m lo ®Õn viÖc b¶o vÖ m«i trêng

sinh th¸i, kÕt qu¶ lµ ë nhiÒu n¬i quy m« s¶n xuÊt ®· vît qu¸ møc chÞu

®ùng cña m«i trêng.

Ph©n lo¹i theo t¸c ®éng cña s¶n xuÊt ®Õn m«i trêng th×

çc lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ cã thÓ chia thµnh 3 nhãm chÝnh:

- Nhãm kh«ng g©y « nhiÔm: lµm nãn, lµm h¬ng th¾p, dÖt chiÕu,®an cãi;

- Nhãm g©y « nhiÔm nhÑ: ®an l¸t m©y tre, cá tÕ, ®å gç, ®¸ mü

nghÖ, s¬n mµi;

- Nhãm g©y « nhiÔm nÆng: gèm, sø vµ ch¹m m¹ b¹c.

§èi víi m«i trêng níc, lo¹i h×nh g©y « nhiÔm m«i trêng nghiªm träng

nhÊt lµ çc lµng nghÒ s¬n mµi vµ ch¹m b¹c. Lîng níc tiªu thô tuy kh«ng

lín, nhng cã chøa hµm lîng chÊt « nhiÔm rÊt cao. T¹i lµng nghÒ s¬n mµi

14




H¹ Th¸i (Hµ T©y), hµm lîng COD, BOD vµ SS ®Òu cao h¬n tiªu chuÈn cho

phÐp tõ 1,8 ®Õn 3,5 lÇn. §èi víi lµngnghÒ ch¹m b¹c, níc th¶i tõ c«ng

®o¹n m¹ cã sö dông nhiÒu lo¹i ho¸ chÊt nh axÝt H2SO4, HNO3, çc muèi

thuû ng©n, muèi b¹c, xianua, hãa chÊt cho c«ng ®o¹n cêm bãng. Sù cã

mÆt cña çc ho¸ chÊt nµy lµm cho níc th¶i m¹ b¹c cã ®é pH thÊp, hµm l-

îng xianua, kÏm, thuû ng©n cao h¬n tiªu chuÈn cho phÐp. Còng nh hÇu

hÕt çc lµng nghÒ kh¸c, nguån níc th¶i nµy ®îc hoµ lÉn vµo nguån níc

th¶i sinh ho¹t vµ th¶i ra theo hÖ thèng m¬ng chung.

¤ nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ chñ yÕu chia thµnh ba lo¹i. ¤ nhiÔm bôi

tõ çc lµng nghÒ s¶n xuÊt gèm sø vµ chÕ t¸c ®¸ mü nghÖ do sö dôngnguyªn liÖu lµ ®Êt ®¸. ¤ nhiÔm çc khÝ th¶i lß ®èt nh CO, CO2, SO2,

NOX do sö dông çc lß ®èt thñ c«ng cã hiÖu suÊt ®èt thÊp vµ kh«ng cã

hÖ thèng xö lý khãi lß. Çc lß ®èt l¹i thêng bè trÝ thiÕu quy ho¹ch, n»m

lÉn trong khu d©n c nªn khÝ th¶i khã ph¸t t¸n, ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn

søc khoÎ ngêi lao ®éng. §èi víi çclµng nghÒ s¬n mµi, m©y tre ®an, ®å

gç mü nghÖ, çc s¶n phÈm thêng ®îc sÊy, ng©m tÈm b»ng ho¸ chÊt.

Çc c¬ së s¶n xuÊt trong lµng nghÒ l¹i thêng cã mÆt b»ng s¶n xuÊt chËt

hÑp. Nhµ ë thêng ë lÉn víi xëng s¶n xuÊt vµ n¬i chøa nguyªn liÖu, s¶n

phÈm. Çc khu vùc s¶n xuÊt l¹i thiÕu ph¬ng tiÖn ®¶m b¶o m«i trêng lao

®éng tõ ®Ìn chiÕu s¸ng ®Õn qu¹t th«ng giã, hót h¬i ®éc. Do ®ã, vÊn

®Ò søc khoÎ cña ngêi lao ®éng trùc tiÕp vµ ngêi d©n sèng tronglµng bÞ

¶nh hëng xÊu, râ rµng nhÊt lµ vµo thêi ®iÓm s¶n xuÊt cao ®iÓm.

2. T¸c h¹i cña « nhiÔm lµng nghÒ ®Õn con ng êi, kinh tÕ - x· héi 2.1 Ảnh hëng cña « nhiÔm lµng nghÒ ®Õn søc kháe céng

®ång

Sù suy tho¸i vÒ chÊt lîng m«i trêng sèng ®· t¸c ®éng trùc tiÕp vµ th-

êng xuyªn tíi ngêi lao ®éng vµ d©n c trong lµng nghÒ. Çc lo¹i bÖnh

thÇn kinh, ®êng h« hÊp, ngoµi da, kh« m¾t, ®iÕc,... chiÕm tû lÖ trªn

60% tæng sè d©n c trong khu vùc lµng nghÒ. §Æc biÖt lµ tû lÖ m¾c çc

bÖnh trªn ë nhãm ngêi tham gia s¶n xuÊt vµ kh«ng tham gia s¶n xuÊt t-

15




¬ng ®¬ng nhau. B¸o ço cña Bé Tµi Nguyªn – M«i Trêng nªu râ: Thêi

gian gÇn ®©y, t¹i nhiÒu lµng nghÒ, tØ lÖ ngêi m¾c bÖnh (®Æc biÖt lµ

nhãm ngêi trong ®é tuæi lao ®éng) ®ang cã xu híng gia t¨ng. KÕt qu¶

nghiªn cøu cho thÊy tuæi thä trung b×nh cña ngêi d©n t¹i çc lµng nghÒ

ngµy cµng gi¶m ®i, thÊp h¬n 10 n¨m so víi tuæi thä trung b×nh toµn

quèc. §¸ng lo ng¹i nhÊt lµ tØ lÖ ngêi m¾c bÖnh ung th, thÇn kinh l¹i rÊt

phæ biÕn ë çc lµng t¸i chÕ kim lo¹i. Theo Bé TN-MT, nguyªn nh©n g©y

bÖnh chñ yÕu lµ do sù ph¸t th¶i khÝ ®éc, nhiÖt cao vµ bôi kim lo¹i tõ çc

c¬ së s¶n xuÊt. Thèng kª cho thÊy t¹i çc lµng s¶n xuÊt kim lo¹i, tØ lÖ ng-

êi m¾c çc bÖnh liªn quan ®Õn thÇn kinh, h« hÊp, ngoµi da, ®iÕc vµung th chiÕm tíi 60% d©n sè. §èi víi çc lµng t¸i chÕ giÊy, cho thÊy 16%

®Õn 53,7% d©n sè bÞ m¾c bÖnh phæi, ngoµi da, thÇn kinh do chÞu søc

Ðp tõ khãi bôi, tiÕng ån, « nhiÔm kh«ng khÝ, hãa chÊt vµ çc khÝ ®éc

nh Cl2, H2S... T¹i çc lµng nghÒ chÕ biÕn l¬ng thùc, thùc phÈm, tØ lÖ

ngêi m¾c çc bÖnh vÒ ®êng ruét rÊt cao, víi 58,8% d©n sè, ®êng h«

hÊp lµ 44,4%, phô khoa chiÕm 35%...

2.2. ¤ nhiÔm lµng nghÒ g©y

tæn thÊt cho nÒn kinh tÕ

¤ nhiÔm m«i trêng - mét d¹ng ngo¹i

øng tiªu cực bao giê còng g©y ra

çc thiÖt h¹i kinh tÕ dï lín hay nhá.XÐt vÒ khÝa c¹nh kinh tÕ, t×nh

tr¹ng « nhiÔm ë çc lµng nghÒ g©y

ra ba t¸c h¹i chÝnh: mét lµ lµm gia

t»ng chi phÝ kh¸m ch÷a bÖnh vµ

çc g¸nh nÆng bÖnh tËt, hai lµ

g©y t¸c h¹i trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ, ba lµ lµm n¶y sinh xung

®ét m«i trêng.

16




Tríc hÕt, « nhiªm lµng nghª g©y t¸c h¹i xÊu ®Õn søc kháe ngêi lao

®éng vµ céng ®ång d©n c lµng x·, lµm t¨ng chi phÝ kh¸m, ch÷a bÖnh.

Theo kÕt qu¸ nghiªn cøu n¨m 2007 t¹i lµng nghÕ Tèng X¸ (Nam §Þnh),

n¬i m«i trêng bÞ « nhiÔm, tæng chi phÝ thiÕt h¹i trung b×nh do èm ®au

bÖnh tËt vµ chÕt non ë ®©y vµo kho¶ng 1,3 tû ®ång/1.000 d©n/n¨m,

cao h¬n so víi ë Yªn Phong (Nam §Þnh), lµng thuÈn n«ng kh«ng bÞ «

nhiÔm m«i trêng - kho¶ng 800triÖu ®ång/1.000 d©n/n¨m. Trong ®ã chi

phÝ thiÖt h¹i do çc bÖnh cÊp tÝnh trung b×nh trªn 1 n¨m t¹i Tèng X¸ lªn

®Õn gÇn 1 tû ®ång/1.000 d©n, cßn t¹i Yªn Phong vµo kho¶ng 700 triÖu

®ång/1.000 d©n. (biÓu ®å 3.7).Bªn c¹nh ®ã, çc t¸c h¹i cña « nhiÔm lµng nghÒ ®Õn çc ho¹t ®éng

kinh tÕ còng hÕt søc ®¸ng kÓ. Ph¸t triÓn du lÞch t¹i çc lµng nghÒ

truyÒn thèng ®ang lµ mét híng ph¸t triÓu kinh tÕ ®îc nhiÒu ®Þa ph¬ng

lùa chän. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng t¹i chÝnh çc lµng nghÒ

®· g©y ra c¶n trë lín tíi çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ, lµm

gi¶m lîng kh¸ch du lÞch dÉn ®Õn gi¶m nguån thi tõ ho¹t ®éng nµy t¹i

çc ®Þa ph¬ng cã lµng nghÒ.

Mét t¸c h¹i nguy hiÓm n÷a cña « nhiÔm lµng nghÒ tíi ho¹t ®éng kinh

tÕ lµ nã lµm n·y sinh çc xung ®ét m«i trêng. Trong nh÷ng n¨m gÇn

®©y, mèi quan hÖ gi÷a çc lµng nghÒ vµ lµng kh«ng lµm nghÒ hoÆc

quan hÖ gi÷a çc hé lµm nghÒ vµ kh«ng lµm nghÒ trong çc lµng nghÒ

®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng r¹n nøt bëi nguyªn nh©n « nhiÔm m«i tr-

êng. ViÖc s¶n xuÊt t¹i çc lµng nghÒ g©y ¶nh hêng trùc tiÕp ®Õn søckháe vµ ®êi sèng cña ngêi d©n. VÊn ®Ò lîi Ých kinh tÕ vÉn ®îc ®Æt lªn

trªn vÊn ®Ò b¶o vÒ m«i trêng vµ søc kháe céng ®ång, ®iªu nµy dÉn

®ªn nh÷ng m©u thuÉn vµ xung ®ét moi trêng trong céng ®ång.

III. Giải pháp

1 Nguyên nhân:

1.1 Ý thức người dân chưa cao:17




Người lao động chủ yếu xuất thân từ nông thôn, nông nghiệp nên ý thức bảo vệ môi

trường chưa cao, có thói quen xấu tuỳ tiện đổ xả thải, kể cả những chất thải độc hại từ sản

xuất ra ao hồ, sông ruộng..

Một nguyên nhân nữa là do sản xuất ở làng nghề đa phần là người nghèo, vốn đầu tư chủ

yếu là vốn vay nên việc xây dựng hệ thống xử lý chất thải là việc không đơn giản.

1.2 Tình trạng sản xuất manh mún, nhỏ lẻ :

Với đặc trưng là sản xuất gia đình, công nghệ sản xuất ở các làng nghề phần lớn còn lạc

hậu, công tác vệ sinh môi trường, an toàn lao động không được quan tâm đúng mức.

Ở các làng nghề, dân thường sử dụng ngay diện tích đất ở để làm nơi sản xuất. Khi quy

mô sản xuất tăng lên hoặc sử dụng các thiết bị, hoá chất, đã làm môi trường sống bị ô nhiễm

nặng nề, đặc biệt ở các làng nghề chế biến thực phẩm và hải sản.

Theo Bộ trưởng Bộ TNMT Phạm Khôi Nguyên, một trong những nguyên nhân gây khó

cho hoạt động xử lý ô nhiễm làng nghề chính là sự đa dạng hoá nhưng lại lẻ tẻ, không tập

trung. Với nhiều ngành nghề khác nhau, chất thải hữu cơ, vô cơ trộn lẫn với nhau khiến các

nhà môi trường rất khó xử lý.

1.3 Cơ quan nhà nước chưa có sự lưu ý quan tâm đủ cần thiết :

Cán bộ chỉ đến các cơ quan để họp bàn, ko đi trực tiếp các làng nghề.vẫn biết đây là việc

của các cq điều tra , kiểm nghiệm có chuyên môn tuy nhiên cán bộ cũng cần phải đi đến địa

phương để thấy đc mức độ bức thiết của vấn đề. Các đoàn giám sát của Quốc Hội về thựchiện chính sách, pháp luật môi trường tại các làng nghề trên thường chỉ có các buổi làm việc

với lãnh đạo các Sở ban ngành thành phố. Vấn đề ô nhiễm môi trường và quy hoạch phát

triển làng nghề được các đại biểu quan tâm đóng góp ý kiến trên bàn giấy!

1.4 Công nghệ lạc hậu:

Công nghệ sử dụng thường là công nghệ đơn giản, thủ công, dễ áp dụng ở quy mô vừa

và nhỏ, với loại sản phẩm không yêu cầu có chất lượng cao, phù hợp với trình độ kỹ thuật củangười dân.

18




Một số nơi có mua máy về sản xuất thì hầu hết hệ thống máy móc thiết bị sử dụng thuộc

loại cũ (đã qua thanh lý của các cơ sở sản xuất công nghiệp), hoặc chắp vá không đồng bộ.

Quá trình vận hành chủ yếu dựa vào kinh nghiệm nên hiệu quả sản xuất không cao, tiêu tốn

nhiều năng lượng và nguyên liệu, vấn đề vệ sinh công nghiệp không được chú ý. Do đó môi

trường ngày càng ô nhiễm.

Một nguyên nhân nữa là do sản xuất ở làng nghề đa phần là người nghèo, vốn đầu tư chủ

yếu là vốn vay nên việc xây dựng hệ thống xử lý chất thải là việc không đơn giản.

2. Giải pháp

2.1.Từ phía Người dân:Đổi mới công nghệ :ở một số làng nghề đã chủ động đổi mới công nghệ cho hiệu quả sản

xuất cao đồng thời thân thiện với môi trường. Như ở làng gốm bát tràng, công nghệ ở đây

sạch, thân thiện môi trường.

Đặc biệt, khi Việt Nam gia nhập WTO, người dân làng nghề, nhất là các làng nghề sản

xuất thủ công mỹ nghệ xuất khẩu, các thị trường nước ngoài thậm chí còn tới tận nơi sản xuất

để xem xét sản phẩm này được sản xuất có gây ô nhiễm môi trường hay không? Liệu lúc đó,

họ có còn đặt mua sản phẩm?

2.2 Từ phíaNhà nước:

a ) Nâng cao ý thức người dân:

Trước tiên, phải có những chính sách khuyến khích phát triển làng nghề bền vững bao

gồm chính sách bảo vệ môi trường và hỗ trợ bảo vệ môi trường cho các làng nghề.

Tiếp theo là nâng cao trình độ nhận thức về bảo vệ môi trường trong cộng đồng làng

nghề, từ chính người sản xuất và người không làm nghề nhưng sống trong làng nghề và nhậnthức về bảo vệ môi trường của những cán bộ chính quyền của địa phương có làng nghề. Bên

cạnh đó, cần tăng cường các biện pháp truyền thông nâng cao nhận thức về bảo vệ môi

trường tại làng nghề, có thể tuyên truyền ở các trường học, các hội như hội cựu chiến binh,

hội phụ nữ, hội người cao tuổi

b) Xây dựng các công trình công xử lí chất thải:

Tại Hội thảo, chuyên gia của Trung tâm bảo tồn và phát triển tài nguyên nước (Warecod)

đưa ra giới thiệu giải pháp DEWATS, còn được gọi là giải pháp xử lý và thu gom nước thải

19




phi tập trung. Đây là một công nghệ tổng hợp có chuẩn hoá các mô hình xử lý nước thải được

đánh giá cao khác. Giải pháp sử dụng các phương pháp xử lý cơ học và vi sinh (hiếu khí, kỵ

khí), đặc biệt phù hợp với điều kiện khí hậu nhiệt đới. Giải pháp này có ưu điểm là có thể xử

lý nước thải hữu cơ từ các hộ gia đình và nguồn thải công nghiệp, chỉ cần một trạm xử lý tập

trung nên việc bảo dưỡng dễ dàng hơn, chi phí xây dựng thấp và không đòi hỏi nhiều diện

tích, nước có thể xử lý ngay tại nguồn, không cần đưa đi xa, có thể xử lý từ 1 đến 1000 mét

khối/ngày bằng phương pháp phi tập trung. Nước qua xử lý có thể tái sử dụng với nhiều mục

đích khác nhau. Tại một số đơn vị trên cả nước như: Bệnh viện huyện Kim Bảng, tỉnh Hà

Nam, Trung tâm cứu hộ gấu Tam Đảo- Vĩnh Phúc, trạm xử lý nước thải phi tập trung tại

Xóm Cầu 1- Xã Kiêu Kỵ, gia Lâm, Hà Nội, Lò mổ Hà Phong, thành phố Hạ Long, tỉnhQuảng Ninh..., giải pháp DEWATS đã được thực hiện, đem lại lợi ích cho người sử dụng và

có hiệu quả tối đa trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường.

c) Quy hoạch lại làng nghề:

Quy hoạch các khu/cụm công nghiệp gây ô nhiễm nặng ra khỏi khu vực dân cư, đồng

thời tại các khu vực này phải có hệ thống xử lý nước thải, thu gom chất thải rắn.

Căn cứ vào quy mô, các làng nghề có thể được quy hoạch tập trung theo cụm công

nghiệp nhỏ hoặc có thể được quy hoạch phân tán, cho sản xuất ngay tại gia đình kết hợp cải

thiện điều kiện sản xuất và cải thiện vệ sinh môi trường. Với quy hoạch phân tán có thể kết

hợp hoạt động sản xuất của làng nghề với du lịch.

3. Biện pháp đề xuất

a)Nên có một cách nhìn mới về xử lý ô nhiễm làng nghề

Cùng chung quan điểm này, ông Nguyễn Đăng Vang, Phó Chủ nhiệm UB Khoa học

Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, sản xuất kinh doanh tại làng nghề Bắc

Ninh nhỏ, công nghệ lạc hậu, mới có 29/53 cụm công nghiệp được phê duyệt, triển khai

nhưng đã ô nhiễm nặng nề, nếu cả 53 cụm công nghiệp đi vào hoạt động thì ô nhiễm sẽ gia

tăng hơn nữa. "Bắc Ninh phát triển tốt nhưng chưa bền vững. Theo tôi, không nên chỉ bỏ tiền

ra xử lý ô nhiễm làng nghề như hiện nay vì không hiệu quả. Cần phải nhìn nhận ở góc độ

khác, đó là vấn đề quy hoạch làng nghề. Nếu không quy hoạch lại, không thể phát triển bền

20




vững. Cần rà soát lại toàn bộ làng nghề, những cơ sở, ngành hàng nào gây ô nhiễm nặng nề,

không đủ tiêu chí làng nghề thì nên loại bỏ" - ông Vang khẳng định.

Mặc dù chưa phải là kết luận chính thức, Chủ nhiệm UB Khoa học Công nghệ và Môitrường, Trưởng Đoàn giám sát của UB Thường vụ Quốc Hội, ông Đặng Vũ Minh đề cập tới 5

nhóm giải pháp cần thiết đối với công tác môi trường làng nghề, đó là các nhóm giải pháp về

văn bản pháp luật, tuyên truyền, quy hoạch, thanh tra kiểm tra, nguồn kinh phí. "Tuyên truyền

vận động để người dân hiểu được là phải tự bảo vệ lấy mình và người đứng đầu quan tâm đến

công tác môi trường làng nghề là điều hết sức quan trọng"- ông Đặng Vũ Minh nhấn mạnh.

b) Hệ thống quản lí môi trường nên đi sâu hơn đến từng địa phương :

Hiện nay, hệ thống quản lý môi trường mới chỉ đến cấp huyện, đối với các xã có làng

nghề nên tăng cường hệ thống quản lý, phát hiện kịp thời các hiện tượng ô nhiễm môi trường.

Việc quy hoạch lại các cơ sở sản xuất tại các làng nghề cũng cần chú ý nhiều tới đặc thù của

quy mô và loại hình sản xuất cho phù hợp với từng làng nghề.

Chính sách quản lí của cấp địa phương(huyện và xã) là rất quan trọng.tùy từng địa

phương có chính sách phù hợp

c)áp dụng công nghệ sạch phù hợp:

Các làng nghề không thể sử dụng công nghệ của các nước tiên tiến – “con nhà giàu”- bởi

nó có thể giải quyết được về mặt kỹ thuật nhưng lại không kinh tế. Bộ TNMT sẽ tổ chức cuộc

thi nhằm phát hiện các sáng chế, phát minh của người dân, các nhà khoa học Việt Nam trong

việc xử lý ô nhiễm làng nghề”.

d) Xây dựng các trung tâm quan trắc, thoi dõi sát mức ô nhiễm tại các làng nghề :

Để có thể giải quyết kịp thời các vấn đề xảy ra,tránh trường hợp ô nhiễm nặng nề mới xử

lí gây khó khăn tốn kém.

e) Nâng cao mức phạt : với các cơ sở sản xuất vi phạm ô nhiễm môi trường, tuy đây là

một biện pháp mạnh tay, nhưng là công cụ hành chính rất hữu hiệu bởi chỉ có đánh vào kinh

tế, người dân mới có thể nghĩ tới lợi ichx của mình và cộng đồng.

IV. Kết luận

Khi nước ta chuyển sang cơ chế thị trường có sự định hướng của nhà nước thì các làngnghề thủ công truyền thống ở nhiều địa phương cũng được phục hồi và phát triển sản nhanh

21




chóng. Sản phẩm của các làng nghề không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn vươn ra

thị trường nước ngoài thu được nguồn ngoại tệ lớn và cải thiện đời sống nhân dân. Phát triển

các làng nghề là một hướng đi rất đúng vì tạo thêm việc làm cho người dân tại các làng nghề

lại giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc.

Tuy nhiên song song đó cũng đặt ra một thách thức về vấn đề môi trường mà đểgiải

quyết nó, không chỉ từ phía cơ quan chức năng mà cần sự phối hợp của chính người dân.và

vấn đề cần được họ nhận thức rõ: ô nhiễm do họ gây ra đang ảnh hưởng trực tiếp đến sức

khoẻ của chính bản thân và cả những người xung quanh

Tài liệu tham khảo:1, Báo cáo môi trường quốc gia 2008 về Môi trường làng nghê Việt Nam - Bộ Tài nguyên –

Môi trường

2, Báo Nhân Dân số ngày 25/10/2007

3, http://vovnews.vn/Home/Giam-tuoi-tho-vi-song-o-lang-nghe-o-nhiem/20107/148893.vov

22

http://vovnews.vn/Home/Giam-tuoi-tho-vi-song-o-lang-nghe-o-nhiem/20107/148893.vov

http://vovnews.vn/Home/Giam-tuoi-tho-vi-song-o-lang-nghe-o-nhiem/20107/148893.vov




Mục lục:

Lời mở đầu.......................................................................................................................... 1

I.Cơ sở lý thuyết..................................................................................................................... 2

Khái niệm yếu tố ngoại ứng................................................................................................. 2

Phân loại................................................................................................................................ 2

Sự tác động của ngoại ứng tiêu cực...................................................................................... 3

Hệ thống biện pháp khắc phục của chính phủ....................................................................... .4

II. Thùc tr¹ng « nhiÔm t¹i c¸c lµng

nghÒ................................................................................. 5

1. Thùc tr¹ng « nhiÔm m«i trêng ë c¸c lµng

nghÒ................................................................. 5

2. T¸c h¹i cña « nhiÔm lµng nghÒ ®Õn con ngêi, kinh tÕ - x·

héi........................................12

III. Giải pháp..........................................................................................................................3

1 .Nguyên nhân:.....................................................................................................................13

2.Giải

pháp............................................................................................................

...............14

3. Biện pháp đề xuất...............................................................................................................17

IV.Kết luận............................................................................................................................21

Tài liệu tham khảo.................................................................................................................22

23




24

Ô nhiễm làng nghề

Documents

Transcript of Ô nhiễm làng nghề