O ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1913

http://www.militaryhistory.gr/assets/magazines/49/files/assets/basic-html/page103.html

ΜΙΧΑΗΛΗΛ. ΝΤΑΣΚΑΓΙΑΝΝΗΣ

O ΕΛΛΗΝΙΚΟΣΣΤΡΑΤΟΣ

ΣΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1913ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ......................................................................... 5

Τα αίτια και οι αφορμές του πολέμου

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ........................................................ 6

H προπαρασκευή για τον πόλεμο

ΟΡΓΑΝΩΣΗ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ KAI ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ............................16

O κύριος άξονας των επιχειρήσεων

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΝΤΑΣ TH ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ........................................30

Αλλες επιχειρήσεις της στρατιάς Θεσσαλίας

H ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΜΕΧΡΙ THN ΚΟΡΥΤΣΑ............................................. 50

H εκδίωξη των Οθωμανών από την Ηπειρο

OI ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΗΠΕΙΡΟΥ ................................ 56

Οι ναυτικές επιχειρήσεις

H ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΤΟΥ ΑΙΓΑIΟΥ .................. 78B' βαλκανικός πόλεμος

H ΣΥΝΤΡΙβΗ ΤΩΝ βΟΥΛΓΑΡΩΝ ...................................................... 92

βαλκανικοι Πολεμοι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ:

Compupress A.E. Λοχαγού Δεδούση 1 & Λ. Μεσογείων 304, 155 62 Χολαργός.

Τηλ.:

210 9238672,

Fax:

210 9216847,

e-mail:

military@compupress.gr

ΕΚΔΟΤΗΣ:

1

N.O. Μανούσος

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:

M. Δασκαλάκης

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

Γ. Πατρίκος

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:

A. Λαλιώτη

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ MARKETING:

Λ. Ταλιαδώρου

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ:

Z. Φίλο

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ:

Γ. Ψαρουλάκης

www.e-bookshop.gr

Aνάπτυξη και διάθεση ψηφιακών βιβλίων

Κλάδος της Digital Content A.E.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΟΜΕΑ E-BOOKS:

Ιάσων Μανούσος

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ WEB SITE:

Digital Content A.E.

Digital Content A.E.

Λοχαγού Δεδούση 1 & Μεσογείων 304, 155 62 Χολαργός,

Tηλ.:

2109238672,

Fax:

2

2109216847,

Web site:

www.digicon.gr,

e-mail:

info@digicon.gr

ISBN:

978-960-306-903-4

5

Ημέρες δόξας

O μικρός ελληνικός στρατός του 1912-1913 επιτέλεσε έργο γιγάντων. Αφού,

τον Οκτώβριο του 1912 προήλασε μέχρι τη Θεσσαλονίκη, έσπευσε αμέ-

σως, τον Νοέμβριο, να διώξει από τη Βορειοδυτική Μακεδονία τον τουρκι-

κό στρατό, που υποχωρούσε από το σερβικό θέατρο πολέμου, κατόπιν,

κατά τον Δεκέμβριο, να απελευθερώσει την Κορυτσά και να διώξει από αυτή την περιοχή

τους Τούρκους, έπειτα να σπεύσει στην Ηπειρο και, αμέσως μετά την άλωση των Ιωαννί-

νων, να αφιχθεί εσπευσμένα στη Μακεδονία, για να αντιμετωπίσει το βουλγαρικό κίνδυνο.

Τέλος, έφερε σε πέρας μόνος του, κατά τον Ιούνιο-Ιούλιο του 1913, τον πόλεμο κατά των

Βουλγάρων, απωθώντας τους μέχρι τα σύνορα της παλιάς Βουλγαρίας.

3

Οι αγώνες του ελληνικού στρατού κατά τους βαλκανικούς πολέμους ήταν τραχείς και

πεισματώδεις και οι θυσίες σε αίμα πολύ μεγάλες. Στα πεδία των μαχών σκοτώθηκαν 307

αξιωματικοί και 7.918 οπλίτες, ενώ 555 αξιωματικοί και 32.587 οπλίτες τραυματίστηκαν.

H Ελλάδα εξήλθε από τους βαλκανικούς πολέμους με εξαιρετικά ενισχυμένο πολιτικό

και στρατιωτικό γόητρο. Τα σύνορα της χώρας μεταφέρθηκαν σταθερά και εμπράγματα,

από τον Αραχθο, τη Μελούνα και τον Κάτω Ολυμπο στην οροσειρά του Γράμμου, στη λί-

μνη Πρέσπα, στην οροσειρά Μπέλες και στον ποταμό Νέστο. H έκταση της χώρας αυξή-

θηκε κατά 90% και ο πληθυσμός της κατά 80%. H επιφάνεια του ελληνικού κράτους από 63.210 έφθασε στα 120.308 τετραγωνικά χιλιόμετρα και οι κάτοικοί της από 2.631.952 αυ-

ξήθηκαν σε 4.718.221. Οι ελληνικές περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου προστέθη-

καν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους στον εθνικό κορμό, ενώ τα νησιά του Αιγαίου, εκτός

των Δωδεκανήσων, έγιναν ξανά τα προπύργια του ελληνισμού.

Οι νικηφόροι πόλεμοι του ελληνικού στρατού κατά των Τούρκων και των Βουλγάρων

αποτελούν σταθμό στην ελληνική ιστορία και μία από τις μεγαλύτερες εθνικές εξάρσεις

του Ελληνισμού, μετά την επανάσταση του 1821. H ομόνοια και η ομοψυχία στο επίπεδο

τόσο της ηγεσίας - όπως εκφράστηκε με τη συνύπαρξη και συνεργασία του βασιλιά Κων-

σταντίνου και του πρωθυπουργού, Ελευθέριου Βενιζέλου - όσο και του λαού αποτελού-

σαν την καλύτερη και ασφαλέστερη εγγύηση για την ολοκλήρωση της εσωτερικής ανόρ-

θωσης και της πληρέστερης δικαίωσης των εθνικών επιδιώξεων.

Μιχαήλ Ηλ. Ντασκαγιάννης

7

Τα αίτια και οι αφορμές του πολέμου

Ενάντια στους Οθωμανούς

H βαλκανική χερσόνησος από το 1870 έγινε η πυριτιδαποθήκη της Ευρώ-

4

πης εξαιτίας του ανταγωνισμού των "αφυπνιζόμενων" βαλκανικών εθνών,

που αγωνίζονταν για την επικράτησή τους στη χερσόνησο του Αίμου.

O ανταγωνισμός των χριστιανικών

λαών της Βαλκανικής, τόσο μετα-

ξύ τους όσο και έναντι της Οθω-

μανικής αυτοκρατορίας, οξυνόταν

ολοένα περισσότερο, εξαιτίας της

προσπάθειας κάθε νέου έθνους

να πετύχει την εθνική ολοκλήρωσή του, αλλά και εξω-

γενών παραγόντων. Οι δεύτεροι προέκυψαν καθώς οι

ενδοβαλκανικές διαμάχες γίνονταν αντικείμενο εκμε-

τάλλευσης των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων

των Μεγάλων Δυνάμεων και ιδιαίτερα της Ρωσίας καιτης Αυστροουγγαρίας.

H κρίση στα Βαλκάνια άρχισε όταν η Ρωσία, στην

προσπάθειά της να αφυπνίσει το βουλγαρικό λαό και να

δημιουργήσει δορυφόρο κράτος ως προγεφύρωμα της

επεκτατικής πολιτικής της προς τα Στενά, πέτυχε την

έκδοση από την Πύλη του φιρμανιού της 27ης Φεβρου-

αρίου 1870, με το οποίο ιδρυόταν βουλγαρική Εξαρχία,

δηλαδή ανεξάρτητη από το Πατριαρχείο της Κωνσταντι-

νουπόλεως βουλγαρική εκκλησία, με έδρα την Κωνστα-

ντινούπολη. Με το άρθρο 10 του οθωμανικού φιρμανι-

ού οριζόταν η εκκλησιαστική έκταση της Εξαρχίας στην

κυρίως Βουλγαρία, μεταξύ Δουνάβεως και Αίμου, με

5

εξαίρεση τις σαφώς ελληνοκρατούμενες πόλεις, όπως

η Φιλιππούπολη, η Βάρνα κ.λπ., και προβλεπόταν ότι

εκτός από τις παραπάνω περιοχές θα μπορούσε να

ενταχθεί στην Εξαρχία και οποιαδήποτε άλλη περιοχή

εάν το δήλωναν αυτό τα δύο τρίτα των κατοίκων. H

διάταξη αυτή έδωσε στους Βούλγαρους την ευκαιρία

να αρχίσουν αμέσως επεκτατική πολιτική με τον αγώνα

υπαγωγής της Μακεδονίας στην Εξαρχία. O αγώνας αυ-

τός προσηλυτισμού των χριστιανών της Μακεδονίας

στη βουλγαρική ιδέα επέφερε το διαχωρισμό τους σε

πατριαρχικούς και εξαρχικούς και προσέλαβε μορφή

έντονης αντιπαράθεσης μεταξύ Ελλήνων και Βουλγά-

ρων, διότι διαμορφώθηκε η ιδέα ότι πατριαρχικός ση-

μαίνει Ελληνας και εξαρχικός Βούλγαρος.

Στα μέσα του 1875 εκδηλώθηκε κίνημα σε Βοσνία και

Ερζεγοβίνη εναντίον της Τουρκίας. Οι Βούλγαροι, παίρνο-

ντας θάρρος από το κίνημα αυτό, επαναστάτησαν για

δέκα ημέρες, αλλά η ανταρσία καταπνίγηκε αμέσως από

τους Τούρκους με σκληρά μέσα. Οι τουρκικές ωμότητες,

οι οποίες επεκτάθηκαν το 1876 εναντίον όλων των χρι-

στιανών της Ροδόπης, προκάλεσαν τη σύγκληση στην

Κωνσταντινούπολη συνδιάσκεψης αντιπροσώπων των

Μεγάλων Δυνάμεων, στην οποία συζητήθηκε σχέδιο αυ-

τονομίας της Βουλγαρίας. Επειδή την πρόταση αυτή και

τις άλλες προτάσεις που προέβλεπαν την εκ μέρους της

6

Τουρκίας εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στις επαρχίες της

στην Ευρώπη η Πύλη τις απέρριψε, η Ρωσία αποφάσισε

να δράσει μόνη της. Στις 24 Απριλίου 1877 κήρυξε τον

πόλεμο κατά της Τουρκίας, κατά τον οποίο ο τουρκικός

στρατός ηττήθηκε. O πόλεμος έκλεισε με την ταπεινωτι-

κή για την Πύλη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, της 3ης

Μαρτίου 1878. Με τη συνθήκη αυτή αναγνωρίζονταν ως

ανεξάρτητα κράτη η Ρουμανία, η Σερβία και το Μαυρο-

βούνιο και ιδρυόταν η Μεγάλη Βουλγαρία ως αυτόνομο

Τα αίτια και οι αφορμές του πολέμου

Ενάντια στους

Οθωμανούς

H βαλκανική χερσόνησος από το 1870 έγινε η πυριτιδαποθήκη της Ευρώ-

πης εξαιτίας του ανταγωνισμού των "αφυπνιζόμενων" βαλκανικών εθνών,

που αγωνίζονταν για την επικράτησή τους στη χερσόνησο του Αίμου.

H κρίση στα Βαλκάνια άρχισε όταν η Ρωσία

πέτυχε την έκδοση από την Πύλη του

φιρμανιού της 27ης Φεβρουαρίου 1870, με το

οποίο ιδρυόταν βουλγαρική Εξαρχία.

8

κράτος, φόρου υποτελές στην Πύλη, στο οποίο δινόταν

απλόχερα μια τεράστια επικράτεια, με σύνορα που ορί-

ζονταν από το Δούναβη προς Βορρά, από τις λίμνες

Πρέσπα και Αχρίδα προς Δυσμάς, από το Αιγαίο Πέλαγος

προς Νότο και από τον Εύξεινο Πόντο προς Ανατολάς.

7

Ετσι, στη Βουλγαρία συμπεριλήφθηκαν η κυρίως Βουλ-

γαρία, η Ανατολική Ρωμυλία, η Δυτική Θράκη και ολό-

κληρη η Μακεδονία, πλην της Θεσσαλονίκης και της

Χαλκιδικής, κάτι που σηματοδοτούσε τη δημιουργία στα

Βαλκάνια ενός μεγάλου σλαβικού κράτους υπό την προ-

στασία του τσάρου και επισφραγιζόταν ο έλεγχος της

βαλκανικής χερσονήσου από τους Ρώσους.

H Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου αποτέλεσε μεγάλο

πλήγμα για τον ελληνισμό, γιατί ενταφιάζονταν οι ελλη-

νικές βλέψεις στη Μακεδονία, που στηρίζονταν σε εθνο-

λογικά και ιστορικά δεδομένα. Ταυτόχρονα, γεννήθηκε

το όραμα της Μεγάλης Βουλγαρίας, με το οποίο γαλου-

χήθηκαν οι επόμενες βουλγαρικές γενιές, δημιουργώ-

ντας το βουλγαρικό αλυτρωτισμό που θα έφερνε τόσα

δεινά στη συνέχεια (και θα συνέβαλε στη δημιουργία

του "μακεδονικού ζητήματος"). Εκτοτε η πολιτική της

Βουλγαρίας - παρότι η συνθήκη σύντομα θα ακυρωνό-

ταν - υπήρξε επεκτατική σε βάρος της Ελλάδας.

Μια τέτοια συνθήκη, που καθιστούσε τη Ρωσία νέο

κυρίαρχο της Βαλκανικής, δεν ήταν δυνατό να "επιβιώ-

σει". Κατά της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, εκτός από

την Ελλάδα, αντέδρασαν και οι Μεγάλες Δυνάμεις και

ιδιαίτερα η Αγγλία και η Aυστροoυγγαρία. Και η μεν

Αγγλία διέβλεπε διόγκωση της ρωσικής επιρροής στην

Ανατολή και επικράτηση αυτής στα Βαλκάνια, η δε Aυ-

8

στροoυγγαρία επιδίωκε τη ματαίωση της δημιουργίας

της Μεγάλης Βουλγαρίας, που θα κυριαρχούσε στη

βαλκανική χερσόνησο και θα απέκλειε την κάθοδο της

Βιέννης προς το Αιγαίο και τη Θεσσαλονίκη. H αγγλική

αντίδραση εκδηλώθηκε με τη στάθμευση αγγλικού στό-

λου στα Στενά και την επίσημη δήλωση για το απαρά-

δεκτο των όρων της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου,

ενώ η Αυστροουγγαρία αντέδρασε με τη δήλωση ότι εί-

ναι έτοιμη να αρχίσει εχθροπραξίες εναντίον της Ρω-

σίας, εάν αυτή αρνηθεί να αναθεωρήσει τη Συνθήκη του

Αγίου Στεφάνου. Κάτω από την πίεση αυτή, η Ρωσία

κάμφθηκε και δέχθηκε τη σύγκληση διεθνούς συνεδρί-

ου στο Βερολίνο, υπό την προεδρία του καγκελάριου

Βίσμαρκ. Το συνέδριο συνήλθε τον Ιούνιο-Ιούλιο του

1878 και με την τελική πράξη του ακύρωσε τη Συνθήκη

του Αγίου Στεφάνου - έκτοτε, η συνθήκη έλαβε μυθικές

διαστάσεις στα μυαλά των Βουλγάρων, που δημιούργη-

σαν τη δική τους "Μεγάλη Ιδέα".

Με τη Συνθήκη του Βερολίνου επικυρώθηκε η πλήρης

ανεξαρτησία της Ρουμανίας, της Σερβίας και του Μαυρο-

βουνίου, αλλά η Βουλγαρία περιορίσθηκε ως φόρου

υποτελής στο σουλτάνο ηγεμονία, στη μεταξύ του Αί-

μου και του Δουνάβεως περιοχή, που κατοικούνταν από

Βούλγαρους, ενώ ταυτόχρονα δημιουργήθηκε στα νό-

τια, μεταξύ του Αίμου και της Ροδόπης, μία ακόμη αυτό-

9

νομη υποτελής στο σουλτάνο επαρχία, η Ανατολική Ρω-

μυλία, υπό χριστιανό διοικητή, διοριζόμενο από το σουλ-

τάνο με τη συναίνεση των Μεγάλων Δυνάμεων. H Μακε-

δονία παρέμεινε τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Στην Αυστρία δόθηκε η διοίκηση της Βοσνίας και Ερζεγο-

βίνης, την οποία προσάρτησε αργότερα, το 1908, καθώς

και η μουσουλμανική περιοχή (σαντζάκι) του Νόβι Πα-

ζάρ, που χώριζε τη Σερβία από το Μαυροβούνιο. Οσο για

την Αγγλία, εκτός από το ότι απομάκρυνε τη ρωσική

απειλή από την Ανατολική Μεσόγειο και το δρόμο προς

την Ινδία μέσω Σουέζ, πήρε από την Τουρκία μία βάση

πρωτεύουσας στρατηγικής σημασίας, την Κύπρο, έναντι

πληρωμής ετήσιου επιδόματος και της υποχρέωσής της

να υπερασπιστεί τις κτήσεις της Οθωμανικής αυτοκρατο-

ρίας σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης στην Ασία.

9

H εφαρμογή της Συνθήκης του Βερολίνου αποτέλεσε

αιτία πολλών δυσχερειών για την Ελλάδα, εξαιτίας της

παρελκυστικής πολιτικής της Τουρκίας στο θέμα της

ρύθμισης της ελληνοτουρκικής μεθορίου. Τελικά, με

την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, ο σουλτάνος

υποχρεώθηκε, το 1881, με τη Συνθήκη της Κωνσταντι-

νούπολης, να παραχωρήσει με σύμβαση ένα μέρος της

Ηπείρου, την επαρχία της Αρτας και το σύνολο σχεδόν

10

της Θεσσαλίας.

H αναθεωρητική της Συνθήκης του Βερολίνου πολιτι-

κή της Βουλγαρίας εκδηλώθηκε αμέσως μόλις εκλέχτη-

κε ηγεμόνας της ο ανιψιός του τσάρου, πρίγκιπας Αλέ-

ξανδρος Μπάτενμπεργκ, το 1879. O Μπάτενμπεργκ, ο

οποίος βαθμιαία συγκρούσθηκε με τη Ρωσία, συνεπεία

των επεμβάσεών της στα βουλγαρικά πράγματα, ακο-

λούθησε παμβουλγαρική πολιτική, με πρώτο στόχο την

Ανατολική Ρωμυλία και δεύτερο τη Μακεδονία. Στις 6 Σε-

πτεμβρίου 1885 έγινε η πραξικοπηματική προσάρτηση

στη Βουλγαρία της Ανατολικής Ρωμυλίας, όταν Βούλγα-

ροι ταγματάρχες πολιόρκησαν το διοικητήριο στη Φιλιπ-

πούπολη και εξανάγκασαν το διοικητή Βογορίδη σε πα-

ραίτηση. O Βούλγαρος ηγεμόνας εισήλθε στη Φιλιππού-

πολη στις 9 Σεπτεμβρίου και κήρυξε την ένωση της

Βουλγαρίας με την Ανατολική Ρωμυλία. H πραξικοπημα-

τική κατάληψη από τη Βουλγαρία της Ανατολικής Ρωμυ-

λίας προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην Ελλάδα, που

θεμελιώνονταν στον ελληνικό χαρακτήρα της περιοχής

αυτής, όπου ζούσαν 100.000 Ελληνες και ήκμαζαν πολ-

λές ελληνικές πόλεις, όπως η Φιλιππούπολη, ο Πύργος,

η Στενήμαχος, η Βάρνα, η Σωζόπολη, η Αγχίαλος, η Με-

σημβρία και άλλες. Εντονα αντέδρασε και η Ρωσία, κα-

θώς και η Σερβία, η οποία τον Νοέμβριο του 1885 κήρυ-

ξε τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας, στον οποίο ηττή-

11

θηκε. Με επέμβαση της Αυστρίας υπογράφτηκε η Συν-

θήκη του Βουκουρεστίου (1886), με την οποία τέλειωσε

ο πόλεμος χωρίς εδαφικές απώλειες για τη Σερβία.

H ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΕΞΑΡΧΙΑ

Στο μεταξύ, μετά την ίδρυση της βουλγαρικής ηγεμο-

νίας (1878), η Εξαρχία, με τη βοήθεια του νέου βουλγα-

ρικού κράτους, εντατικοποίησε τις προσπάθειές της για

την επέκταση της βουλγαρικής εκκλησίας στη Μακεδο-

νία, με τη μεταστροφή του σλαβικού πληθυσμού από

το Πατριαρχείο στην Εξαρχία. H έντονη δραστηριότητα

της Εξαρχίας, που είχε μετατραπεί σε όργανο της βουλ-

γαρικής προπαγάνδας, είχε ως αποτέλεσμα ένα σημα-

ντικό τμήμα του σλαβικού στοιχείου της Μακεδονίας να

ενταχθεί στο στρατόπεδο των εξαρχικών και στη βουλ-

γαρική σφαίρα επιρροής. Στο πατριαρχικό στρατόπεδο

συγκεντρώθηκε όλο το ελληνικό στοιχείο της Μακεδο-

νίας, το οποίο εκτός από τους ελληνόφωνους και βλα-

χόφωνους περιλάμβανε και έναν σημαντικό αριθμό

σλαβόφωνων, που είχαν έντονη την ελληνική εθνική

συνείδηση. Οι επιτυχίες των εξαρχικών έγιναν ιδιαίτερα

αισθητές στη Βόρεια Μακεδονία, όπως στα Σκόπια, στο

Κουμάνοβο, στα Βελεσσά, στην Αχρίδα κ.λπ., ενώ νο-

τιότερα, όπως στο Μοναστήρι, στη Φλώρινα, στην Κα-

στοριά, στις Σέρρες κ.λπ., οι πατριαρχικοί αντιμετώπισαν

με επιτυχία την Εξαρχία και τη βουλγαρική προπαγάνδα.

12

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1880, ο αγώνας

μεταξύ πατριαρχικών και εξαρχικών ήταν μια ειρηνική

αντιπαράθεση με εκκλησιαστικά και εκπαιδευτικά μέσα,

με την ίδρυση εκκλησιών, σχολείων, οικοτροφείων και

φιλεκπαιδευτικών σωματείων. Ομως, η βουλγαρική

προπαγάνδα δυσκολευόταν να βρει πρόσφορο έδαφος.

Γι' αυτό στη δεκαετία του 1890 οι βουλγαρικές προσπά-

θειες για την επέκταση της Εξαρχίας και τη διάδοση του

βουλγαρισμού με τα σχολεία στη Μακεδονία οργανώ-

θηκαν σε νέες βάσεις. Το 1893 ιδρύθηκε η "Εσωτερική

Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση" (EMEO-IMRO), της

οποίας κύριο σύνθημα ήταν "H Μακεδονία για τους Μα-

κεδόνες", ανεξάρτητα από θρησκεία, γλώσσα ή εθνικό-

τητα, και σκοπός η αυτονομία της Μακεδονίας, που αρ-

γότερα, όταν οι διεθνείς εξελίξεις θα το επέτρεπαν, θα

ενσωματωνόταν στο βουλγαρικό κράτος. Το 1895 συ-

γκλήθηκε στη Σόφια συνέδριο όλων των Μακεδονικών

Επιτροπών, των οποίων τα μέλη ήταν μετανάστες από

τη Μακεδονία, και ιδρύθηκε η "Ανωτάτη Μακεδονική Επι-

τροπή", που άρχισε αμέσως τις προσπάθειες για το σχη-

ματισμό και την αποστολή στη Μακεδονία ένοπλων σω-

μάτων. Τα μέλη της οργάνωσης αυτής ονομάζονταν

13

O "Σύνδεσμος Ευελπίδων Μελενοίκου", που ίδρυσαν οι Ελληνες τηςπεριοχής και επιτελούσε εθνικό έργο. H αντιπαράθεση πατριαρχικών καιεξαρχικών, αρχικά, διεξαγόταν με εκκλησιαστικά και εκπαιδευτικά μέσα.

10

βερχοβιστές. Ως σκοπός της παρουσιαζόταν η υποβοή-

θηση της E.M.E.O., αλλά συγχρόνως επιδιωκόταν η δη-

μιουργία μιας ανώτερης (βερχόβεν) αρχής, που θα έθε-

τε υπό έλεγχο όλο το κίνημα στη Μακεδονία και θα κα-

τηύθυνε τη δράση του από τη Σόφια. Απέβλεπε δε στην

άμεση προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία.

Το 1897, οι σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία ει-

σήλθαν σε κρίσιμη καμπή εξαιτίας του Κρητικού ζητήμα-

τος. H Τουρκία, μη τηρώντας τις υποχρεώσεις που

απέρρεαν από τη Συνθήκη του Βερολίνου του 1878,

αντιμετώπισε με σκληρότητα την εξέγερση των Κρητι-

κών του 1896. H ελληνική κυβέρνηση, κάτω από την

πίεση της κοινής γνώμης, προχώρησε στις 10 Φεβρουα-

ρίου 1897 στη δήλωση ότι δεν ανέχεται πλέον την

τουρκική παρουσία στην Κρήτη και διέταξε το συνταγ-

ματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο να αποβιβασθεί και να κατα-

14

λάβει το νησί για να προστατεύσει το χριστιανικό πλη-

θυσμό. H Τουρκία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδας

στις 5 Απριλίου, ο οποίος τέλειωσε άδοξα, με ήττα του

ελληνικού στρατού. Με τη συνθήκη ειρήνης που υπο-

γράφτηκε στην Κωνσταντινούπολη, στις 22 Νοεμβρίου

1897, η Ελλάδα έχασε ορισμένα στρατηγικής σημασίας

υψώματα στα βόρεια της Θεσσαλίας, στη γραμμή μετα-

ξύ Ολύμπου και Καμβουνίων, και υποχρεώθηκε να κατα-

βάλει πολεμική αποζημίωση στην Τουρκία, ύψους

4.000.000 τουρκικών λιρών. Για την πληρωμή του υπέ-

ρογκου αυτού ποσού, οι Μεγάλες Δυνάμεις που δάνει-

σαν την Ελλάδα, προκειμένου να διασφαλίσουν τα συμ-

φέροντα των υπηκόων τους, που κατείχαν τίτλους των

παλαιών ελληνικών δανείων, αλλά και για να εγγυη-

θούν την έκδοση νέου εξωτερικού, που θα διασφάλιζε

την πληρωμή της πολεμικής αποζημίωσης προς την

Πύλη, εγκατέστησαν στην Ελλάδα Επιτροπή Διεθνούς

Οικονομικού Ελέγχου, η οποία ανέλαβε τη διαχείριση

των δημοσίων οικονομικών της χώρας.

Κάτω από τα ερείπια του πολέμου σημειώθηκε και

ένα ευχάριστο γεγονός. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, Βρετανία,

Γαλλία, Ρωσία και Ιταλία, συνειδητοποιώντας ότι οι μα-

κροχρόνιοι αγώνες των Κρητικών αναπόφευκτα θα λει-

τουργούσαν αποσταθεροποιητικά για την ειρήνη σε

ολόκληρη την Ευρώπη, αποφάσισαν να επέμβουν και

15

να υποχρεώσουν την Πύλη να δεχθεί την αυτονομία

της Κρήτης και την εκκένωση του νησιού από τις τουρ-

κικές φρουρές. Ως ύπατος αρμοστής της νήσου ορίστη-

κε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ο δευτερότοκος γιος του

βασιλιά Γεωργίου A', πρίγκιπας Γεώργιος. Ετσι, παρά την

τυπική κυριαρχία του σουλτάνου, η Κρήτη είχε κερδηθεί

για την Ελλάδα. O Γεώργιος αποβιβάστηκε στο νησί το

Δεκέμβριο του 1898 και έγινε δεκτός με ενθουσιασμό,

καθώς η παρουσία του ερμηνεύτηκε ως αρχή της ένω-

σης με την Ελλάδα.

O ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Για τον ελληνισμό της Μακεδονίας, αντίθετα με τους

Κρήτες, ο πόλεμος του 1897 είχε καταστροφικές συνέ-

πειες. Οι Τούρκοι έστρεψαν την εκδικητική μανία τους

στους κατοίκους της περιοχής αυτής, ενώ από το 1898

οι Βούλγαροι με τα κομιτάτα τους άρχισαν να διεισδύ-

ουν στο χώρο της Μακεδονίας και με σύνθημα την αυ-

τονομία της περιοχής, παρουσιάζονταν ως αυτόκλητοι

16

http://www.militaryhistory.gr/assets/magazines/49/files/assets/basic-html/page10.html

I natamu

97

θεσία Λαχανά. Οι απώλειες της μεραρχίας κατά την ημέ-

ρα αυτή ήταν πολύ μεγάλες και ξεπέρασαν τους 530

νεκρούς και τραυματίες.

Στις 20 Ιουνίου, η 1η Μεραρχία συνέχισε την πορεία

της πέρα από το χωριό Οσσα προς το χωριό Λαχανάς

και ενώ βρισκόταν στο μέσο περίπου της απόστασης

Βερτίσκος-Λαχανά ενεπλάκη τις απογευματινές ώρες σε

σκληρή μάχη, που κράτησε μέχρι τις πρώτες νυχτερινές

ώρες, χωρίς τελικά να μπορέσει να σπάσει τη βουλγαρι-

κή αμυντική τοποθεσία. H 6η Μεραρχία προελαύνοντας

από το πρωί προς το Λαχανά, κατέλαβε γύρω στο με-

σημέρι την Ξυλόπολη (παλ. Λιγκοβάνη), όπου και αιχμα-

λώτισε έναν βουλγαρικό λόχο. Τις πρώτες απογευματι-

17

νές ώρες έφθασε στο πεδίο της μάχης και μία μοίρα πε-

δινού πυροβολικού και έτσι οι δύο μεραρχίες απέκτη-

σαν την απαραίτητη κάλυψη για να επιχειρήσουν επίθε-

ση. Μονάδες της 1ης και της 6ης Μεραρχίας επιτέθηκαν

κατά των εχθρικών θέσεων και στις 18:00 έφθασαν σε

απόσταση ενός χιλιομέτρου από την κύρια βουλγαρική

αμυντική τοποθεσία, όπου εγκατέστησαν προφυλακές.

Τη νύχτα της 20ής προς την 21η Ιουνίου, οι δύο μεραρ-

χίες έλαβαν διαταγή του Γενικού Στρατηγείου να συ-

γκροτήσουν απόσπασμα από δύο συντάγματα και να το

αποστείλουν για ενίσχυση στο Κιλκίς. Το πρωί της 21ης

Ιουνίου αναλώθηκε με τη συγκρότηση και συγκέντρωση

του αποσπάσματος και δεν επιχειρήθηκε επίθεση ενα-

ντίον του εχθρού. Οι Βούλγαροι εκμεταλλεύθηκαν την

ευκαιρία και επιχείρησαν αντεπίθεση, που εξανάγκασε

την 6η Μεραρχία να υποχωρήσει. Το μεσημέρι, όμως,

αναγγέλθηκε η νίκη στο Κιλκίς και ανακλήθηκε η διατα-

γή αποστολής του αποσπάσματος. Στις 15:00, οι δύο

μεραρχίες αποφάσισαν να επιτεθούν ταυτόχρονα κατά

του Λαχανά. Πράγματι, ύστερα από σύντομη αλλά σφο-

δρή προπαρασκευή πυροβολικού, τα ελληνικά τμήματα

των δύο μεραρχιών εξόρμησαν με "εφ' όπλου λόγχη"

εναντίον των εχθρικών θέσεων. Μετά από αντίσταση

περίπου μίας ώρας, οι Βούλγαροι που είχαν και αυτοί

πληροφορηθεί την έκβαση της μάχης του Κιλκίς, υπο-

18

χώρησαν άτακτα προς τα βόρεια, αφήνοντας στο πεδίο

της μάχης 16 από τα 24 πυροβόλα τους και περίπου

1.300 τουφέκια, καθώς και οχήματα, κτήνη και κάθε εί-

δους άλλο υλικό. Τα ελληνικά τμήματα κατέλαβαν γύ-

ρω στις 16:00 το χωριό Λαχανάς και συνέχισαν την κα-

ταδίωξη των Βουλγάρων μέχρι το 63ο χλμ. της οδού

Θεσσαλονίκης-Σερρών, όπου ανέκοψαν την παραπέρα

κίνησή τους, λόγω της νύχτας.

Κατά τον τριήμερο αγώνα για την κατάληψη του Λα-

χανά, οι απώλειες της 1ης και της 6ης Μεραρχίας ήταν

σοβαρές και ανήλθαν σε 2.701 νεκρούς και τραυματίες.

Στο Λαχανά, τα 18 ελληνικά τάγματα είχαν αντιμετωπί-

σει 20 βουλγαρικά τάγματα.

H MAXH ΤΗΣ ΔΟΪΡΑΝΗΣ

Οι βουλγαρικές δυνάμεις που υποχώρησαν από το

Κιλκίς κατευθύνθηκαν προς τη Δοϊράνη και αποτελού-

νταν από 11 τάγματα και ανάλογο πυροβολικό. Οι δυνά-

98

μεις αυτές που ενισχύθηκαν και με 8 ακόμα τάγματα

της 1ης Ταξιαρχίας της 6ης Μεραρχίας, που έδρευε στη

Στρώμνιτσα, οργάνωσαν αμυντική τοποθεσία στα υψώ-

ματα νότια από τη Δοϊράνη.

Στο αριστερό του ελληνικού στρατού βάδιζαν η 3η και

η 10η Μεραρχία, με κατεύθυνση τη Δοϊράνη. Στις 22 Ιου-

19

νίου, η 10η Μεραρχία, αφού απελευθέρωσε το χωριό

Ηλιόφωτο, συνέχισε την πορεία της προς την Καλίνδρια.

H 3η Μεραρχία κατέλαβε τα υψώματα βόρεια της Καλίν-

δριας, όπου δέχθηκε εχθρικά πυρά από την κατεύθυνση

της Δοϊράνης και ανέκοψε την παραπέρα κίνησή της. Την

επομένη, 23 Ιουνίου, η 10η και η 3η Μεραρχία αποφάσι-

σαν να επιτεθούν ταυτόχρονα στις 08:30 κατά των βουλ-

γαρικών θέσεων στα υψώματα της Δοϊράνης. Πράγματι, η

10η Μεραρχία επιτέθηκε την καθορισμένη ώρα κατά των

υψωμάτων της Διάβασης, Περάσματα, στα νοτιοδυτικά

της Δοϊράνης, αλλά αμέσως μετά την εξόρμησή τους τα

τμήματα της μεραρχίας δέχθηκαν σφοδρά πυρά πεζικού

και πυροβολικού, με αποτέλεσμα να υποστούν σοβαρές

απώλειες και να καθηλωθούν. H 3η Μεραρχία καθυστέ-

ρησε και μόλις στις 10:00 άρχισε την επίθεσή της. Τα

τμήματά της δέχθηκαν το σύνολο των πυρών του βουλ-

γαρικού πυροβολικού. Παρόλα αυτά, η 3η Μεραρχία συ-

νέχισε την επίθεσή της και μετά από σφοδρή μάχη κατέ-

λαβε τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες το σιδηροδρομι-

κό σταθμό και την πόλη της Δοϊράνης. Οι Βούλγαροι υπο-

χώρησαν άτακτα προς τα βόρεια, αφού πήραν ως ομή-

ρους το Μητροπολίτη και 30 προκρίτους της Δοϊράνης. H

3η Μεραρχία συνέχισε την καταδίωξη του εχθρού και μέ-

χρι το βράδυ κατέλαβε τα πρώτα υψώματα, βόρεια της

πόλης της Δοϊράνης.

20

Οι απώλειες της 10ης Μεραρχίας κατά τη μάχη της

Δοϊράνης ήταν πολύ μεγάλες και ανήλθαν σε 5 αξιωμα-

τικούς και 101 οπλίτες νεκρούς και 22 αξιωματικούς και

733 οπλίτες τραυματίες. Οι απώλειες της 3ης Μεραρ-

χίας ήταν μικρότερες και ανήλθαν συνολικά σε 146

αξιωματικούς και οπλίτες, νεκρούς και τραυματίες.

H ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣΤΡΩΜΝΙΤΣΑΣ

Σύμφωνα με τις διαταγές του Γενικού Στρατηγείου, οι

ελληνικές μεραρχίες του κέντρου (2η, 5η και 4η και η

Ταξιαρχία Ιππικού) και του αριστερού (10η και 3η) συνέ-

χισαν από το πρωί της 24ης Ιουνίου την προέλασή τους

προς τα βορειοανατολικά, με κατεύθυνση την κοιλάδα

της Στρώμνιτσας, που τη χώριζε από την περιοχή της

Δοϊράνης το όρος Μπέλες (Κερκίνη), καταδιώκοντας τις

βουλγαρικές δυνάμεις που εξακολουθούσαν να συ-

μπτύσσονται προς τα βόρεια. Ετσι, η 2η Μεραρχία ξεκί-

νησε από το χωριό Κεντρικό (παλ. Σνέφτσε) και διαμέ-

σου των χωριών Μυριόφυτο και Μπουρνιές έφθασε το

βράδυ στο χωριό Μπαϊράμ Ομπασι, στις νότιες προσβά-

σεις του Μπέλες, όπου και διανυκτέρευσε. H 4η Μεραρ-

χία, ακολουθώντας την κατεύθυνση Διάβαση Καστανού-

σας-Αγία Παρασκευή, κατέλαβε τις πρώτες απογευματι-

νές ώρες το ύψωμα Παλαιό Τριεθνές στο όρος Κερκίνη,

όπου και διανυκτέρευσε. H 5η Μεραρχία έφθασε με τον

21

όγκο των δυνάμεών της στο χωριό Ταταρχή, όπου

εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας. H 10η Μεραρχία,

ύστερα από σύντομη πορεία, έφθασε στο χωριό Τσανί-

τσανε, όπου και διανυκτέρευσε. H 3η Μεραρχία, κινού-

μενη στην αμαξιτή οδό Δοϊράνη-Στρώμνιτσα, έφθασε το

μεσημέρι στο ύψος του χωριού Ζυκάδι (παλ. Ντεντελή),

99

όπου δέχθηκε πυκνά πυρά πυροβολικού από τα υψώ-

ματα του Κωστουρίνο και ανέκοψε την κίνησή της. Αφού

έταξε το πυροβολικό της, άρχισε να βάλει κατά των

εχθρικών θέσεων πυροβολικού. H μονομαχία πυροβολι-

κού συνεχίσθηκε μέχρι το βράδυ. Τέλος, η ταξιαρχία ιπ-

πικού κινήθηκε προς τα ανατολικά, αλλά όταν η εμπρο-

σθοφυλακή της έφθασε κοντά στο χωριό Βυρώνεια, δέ-

χθηκε πυρά από τα βουλγαρικά τμήματα που ήταν μέσα

στο χωριό και ανέκοψε την παραπέρα κίνησή της.

Την επομένη, 25 Ιουνίου, η 2η Μεραρχία επιτέθηκε

κατά των βουλγαρικών θέσεων στα υψώματα του χωρι-

ού Ντόρλοπος και στην ορεινή διάβαση του χωριού

Ορμανλή, τις οποίες κατέλαβε ύστερα από σκληρή μά-

χη μέχρι τις βραδινές ώρες. Οι απώλειες της μεραρχίας

κατά την ημέρα αυτή ανήλθαν σε 20 οπλίτες νεκρούς

και 3 αξιωματικούς και 122 οπλίτες τραυματίες.

H 3η Μεραρχία συνέχισε την προέλασή της προ τη

22

διάβαση του Κωστουρίνο και αφού πέρασε το ποτάμι

Ανσκα Ρέκα κάτω από τα σφοδρά πυρά του εχθρικού

πυροβολικού και κατέλαβε με σκληρή μάχη το χωριό

Ράμπροβο, προχώρησε μέχρι το βράδυ στα νότια υψώ-

ματα της διάβασης. Οι απώλειες της μεραρχίας κατά

την ημέρα αυτή ήταν σοβαρές και ανήλθαν σε 1 αξιω-

ματικό και 20 οπλίτες νεκρούς και 3 αξιωματικούς και

211 οπλίτες τραυματίες.

H 5η Μεραρχία συνέχισε την πορεία της προς τη διά-

βαση του Κωστουρίνο, αλλά όταν γύρω στις 14:00

έφθασε στα χωριά Καγιαλή και Μεμεσλί δέχθηκε πυρά

εχθρικού πυροβολικού από τα υψώματα που βρίσκο-

νταν βόρεια από τα δύο χωριά και αναπτύχθηκε σε μά-

χη. Μετά από σκληρό αγώνα, που κράτησε μέχρι το

βράδυ, κατόρθωσε να καταλάβει πολλά δεσπόζοντα

σημεία στην κορυφογραμμή του όρους Μπέλες.

H 10η Μεραρχία, στο άκρο αριστερό της ελληνικής

στρατιάς, συνέχισε την πορεία της μέσω των χωριών

Φούρκα-Μπράβιντσε-Μπαλίντσε και έφθασε στο ποτάμι

Ανσκα Ρέκα, χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση.

H 4η Μεραρχία προώθησε τον όγκο των δυνάμεών

της στην κορυφογραμμή του όρους Κερκίνη, στο παλιό

Τριεθνές, όπου και σταθεροποιήθηκε.

H Ταξιαρχία Ιππικού απέστειλε αναγνωρίσεις προς τις

διαβάσεις του όρους Κερκίνη στα βόρεια του χωριού

23

Ανω Πορόϊα και προς το χωριό Ανω Πετρίτσι και ανέφε-

ρε στο Γενικό Στρατηγείο ότι οι Βούλγαροι κατείχαν τα

υψώματα δυτικά του Νέου Πετριτσίου, με δύναμη 10-

12.000 ανδρών και 15 περίπου πυροβόλα.

Στο μεταξύ, οι Βούλγαροι, διαπιστώνοντας τη δύσκο-

λη θέση τους στη διάβαση του Κωστουρίνο, υποχώρη-

σαν άτακτα στη διάρκεια της νύχτας προς τη Στρώμνι-

τσα. Το πρωί της επομένης, 26 Ιουνίου, η 3η και η 5η

Μεραρχία κινήθηκαν γρήγορα και κατέλαβαν τη διάβαση

του Κωστουρίνο.

Τη νύχτα της 25ης προς την 26η Ιουνίου, οι Βούλγα-

ροι υποχώρησαν απ' όλες τις θέσεις που κατείχαν στο

όρος Μπέλες. Μόλις η υποχώρησή τους έγινε αντιλη-

πτή, το Γενικό Στρατηγείο διέταξε την 4η Μεραρχία να

προελάσει αμέσως προς τα χωριά Γκάμπροβο και Κολέ-

σινο και τις άλλες μεραρχίες να προωθήσουν ισχυρές

εμπροσθοφυλακές προς την κοιλάδα της Στρώμνιτσας.

Ετσι, η 4η Μεραρχία κατέλαβε με την εμπροσθοφυλακή

της το χωριό Σούσιτσα στην κοιλάδα της Στρώμνιτσας

και έφραξε την οδό Στρώμνιτσα-Πετρίτσι, ενώ την επο-

μένη, 27 Ιουνίου, προσέβαλε βουλγαρικές φάλαγγες

που υποχωρούσαν από το σερβικό μέτωπο, τις οποίες

και διέλυσε. Κυρίευσε 12 πυροβόλα και συνέλαβε 52

αιχμαλώτους. Οι απώλειες της μεραρχίας ήταν 34 νε-

κροί και 99 τραυματίες. H 2η Μεραρχία προωθήθηκε και

24

αυτή στην κοιλάδα της Στρώμνιτσας και κατέλαβε τη

γραμμή των χωριών Κούκλις-Μπάνσκο και ήλθε σε επα-

φή με την 4η Μεραρχία, ενώ η 5η προέλασε και γύρω

στις 11!00 έφθασε στην πόλη της Στρώμνιτσας, την

οποία κατέλαβε χωρίς να συναντήσει αντίσταση. Την

επομένη, 27 Ιουνίου, η μεραρχία απέκρουσε με επιτυχία

βουλγαρική αντεπίθεση και προσέβαλε φάλαγγα του

εχθρού, που υποχωρούσε προς τα ανατολικά από το

σερβικό μέτωπο. Συνέλαβε 8 αξιωματικούς αιχμαλώ-

τους και 586 οπλίτες.

H ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ

Στις 25 Ιουνίου, ο αρχηγός του ελληνικού στόλου,

αντιναύαρχος Κουντουριώτης, διαπίστωσε ότι οι Βούλ-

γαροι είχαν εγκαταλείψει την Καβάλα και τα περίχωρά

της και αποφάσισε να σπεύσει να καταλάβει την πόλη.

Οταν το αίτημά του προς το Γενικό Στρατηγείο να του

διαθέσει τμήμα στρατού για να διεξάγει την επιχείρηση

δεν ικανοποιήθηκε, έδωσε διαταγή στον κυβερνήτη του

αντιτορπιλικού "Δόξα" να καταλάβει αυτός την Καβάλα.

Πράγματι, στις 26 Ιουνίου, το αντιτορπιλικό "Δόξα", συ-

νοδευόμενο από τα ανιχνευτικά "Πάνθηρ" και "Ιέραξ", κα-

τέπλευσε στο λιμάνι της Καβάλας και με άγημά του κα-

τέλαβε στις 16:00 την πόλη.

H συντριβΗ των βουλγΑρων

Εφοδος Ελλήνων στρατιωτών με εφ' όπλου λόγχη εναντίον βουλγαρικών θέσεων στη

25

μάχη του Κιλκίς.

Τη νύχτα της 25ης προς την 26η Ιουνίου, οι Βούλγαροι υποχώρησαν απ' όλες τις θέσεις

που κατείχαν στο όρος Μπέλες.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ NEOY ΠΕΤΡΙΤΣΙΟΥ

KAI ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ

Στις 25 Ιουνίου, το δεξιό τμήμα της στρατιάς, ακολου-

θώντας τη δυτική όχθη του ποταμού Στρυμόνα, έφθασε

με την 6η Μεραρχία στο χωριό Λιβαδιά και με την 1η στο

χωριό Θρακικό. H 7η Μεραρχία παρέμεινε στις θέσεις

της, επιτηρώντας τη δυτική όχθη του Στρυμόνα από το

χωριό Κουμαριά, μέχρι το χωριό Χείμαρρος.

Στις 26 Ιουνίου, η 1η Μεραρχία ξεκίνησε στις 04:00 τα

ξημερώματα από το χωριό Θρακικό προς το Νέο Πετρί-

τσι. Οταν τα τμήματά της έφθασαν στις 09:00 στη Βυ-

ρώνεια, βλήθηκαν δραστικά από το βουλγαρικό πυρο-

βολικό και από εκείνη τη στιγμή μέχρι το απόγευμα η

βολή του εχθρικού πυροβολικού ήταν αδιάκοπη και κά-

λυπτε όλο το έδαφος από το οποίο θα προχωρούσαν.

Στις 16:00, το βουλγαρικό πυροβολικό ελάττωσε τη

δραστικότητα των πυρών και μετά από λίγη ώρα διέκο-

ψε τη βολή του. Τότε, οι δυνάμεις της μεραρχίας άρχι-

σαν να προχωρούν και να καταλαμβάνουν διαδοχικά,

μετά από πείσμονα αγώνα, τα αντερείσματα του όρους

Μπέλες προ του χωριού Νέο Πετρίτσι, εκδιώκοντας από

εκεί του Βούλγαρους. Από το πρωί της 27ης Ιουνίου ξα-

26

νάρχισε ο αγώνας προ του χωριού Νέο Πετρίτσι, με γε-

νική κατά μέτωπο επίθεση των ελληνικών τμημάτων

κατά των Βουλγάρων. Παρόλο που τα επιτιθέμενα τμή-

ματα δοκιμάζονταν σοβαρά από τα πυρά των Βουλγά-

ρων, κατόρθωσαν γύρω στις 08:00 να καταλάβουν το

χωριό Νέο Πετρίτσι. Οι Βούλγαροι, κατά την υποχώρησή

τους, ανατίναξαν τη σιδηροδρομική και μια ξύλινη γέ-

φυρα που υπήρχαν στο Στρυμόνα. Στις 14:00, ολόκλη-

ρη η 1η Μεραρχία συγκεντρώθηκε και στάθμευσε γύρω

από το Νέο Πετρίτσι.

Στις 26 Ιουνίου, στις 04:45 τα ξημερώματα, κινήθηκε

και η 6η μεραρχία από το χωριό Λιβαδιά ακολουθώντας

την 1η Μεραρχία. Οταν έφθασε δυτικά του χωριού Βυ-

ρώνεια, έστειλε ένα τάγμα ευζώνων προς την ορεινή

διάβαση της Σιδηρόπορτας, στην κορυφογραμμή του

όρους Μπέλες. Το τάγμα έφθασε στις 07:00 στο χωριό

Ανω Πορόια και στις 10:30 πλησίασε τις βουλγαρικές

θέσεις σε απόσταση 3 χιλιομέτρων. Επακολούθησε

σφοδρή επίθεση και στις 13:30 το τάγμα κατόρθωσε να

καταλάβει τη διάβαση και τα γύρω υψώματα, όπου

εγκαταστάθηκε. H 6η Μεραρχία, μόλις άρχισε η μάχη

της 1ης Μεραρχίας με τις βουλγαρικές δυνάμεις στη

Βυρώνεια, σταμάτησε την προέλασή της στα δυτικά της

Βυρώνειας, όπου διανυκτέρευσε.

Στις 27 Ιουνίου, μετά από διαταγή του Γενικού Στρα-

27

τηγείου, η 6η Μεραρχία πέρασε το Στρυμόνα και στις

19:00 έφθασε στο σιδηροδρομικό σταθμό του Σιδηρο-

κάστρου και με προωθημένα τμήματά της κατέλαβε το

Σιδηρόκαστρο, το οποίο, στο μεταξύ, είχαν εγκαταλεί-

ψει οι Βούλγαροι, αφού προηγουμένως το λεηλάτησαν

και κατέσφαξαν το μητροπολίτη και περισσότερους από

100 προκρίτους.

Οι απώλειες κατά τη διήμερη αυτή μάχη ανήλθαν, για

μεν την 1η Μεραρχία σε 3 αξιωματικούς και 4 οπλίτες νε-

κρούς, 75 οπλίτες τραυματίες και 36 αγνοούμενους, ενώ

για την 6η Μεραρχία, σε 1 αξιωματικό και 35 οπλίτες νε-

κρούς και 1 αξιωματικό και 132 οπλίτες τραυματίες.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ

KAI ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ

Το απόγευμα της 27ης Ιουνίου, το Γενικό Στρατηγείο

διέταξε την 7η Μεραρχία να προελάσει από τις 28 Ιουνί-

ου προς τα ανατολικά, να απελευθερώσει τις Σέρρες

και τη Δράμα και να εξασφαλίσει το ανατολικό πλευρό

της στρατιάς. Αμέσως, η μεραρχία διέταξε τα τμήματά

της, που ήταν στο χωριό Χείμαρρος και αυτά που ήταν

στο Δασοχώρι, να συγκεντρωθούν στο Στρυμονικό,

ώστε ολόκληρη η μεραρχία να περάσει από τις γέφυ-

ρες Στρυμονικού και Κουμαριάς και να προελάσει προς

τα βόρεια. Παράλληλα, διατάχθηκαν το τάγμα γεφυρο-

ποιών και ο λόχος μηχανικού να αποκαταστήσουν το

28

ταχύτερο τις γέφυρες Στρυμονικού και Κουμαριάς, για

να περάσουν από αυτές οι μονάδες της μεραρχίας.

Μόλις περατώθηκε η αποκατάσταση των γεφυρών, η

μεραρχία άρχισε από το μεσημέρι της 28ης Ιουνίου να

διαβαίνει τον ποταμό Στρυμόνα και να κινείται εσπευ-

101

σμένα προς τις Σέρρες, όπου από τις 08:00 φάνηκαν να

κατεβαίνουν από τη Βροντού βουλγαρικά τμήματα με

κομιτατζήδες. Τα τμήματα αυτά επιτέθηκαν εναντίον

των υπερασπιστών της πόλης (προσκόπων- πολιτοφυ-

λάκων), που βρίσκονταν στα βόρεια των Σερρών. Μετά

από τρίωρη μάχη, τα ελληνικά τμήματα κάμφθηκαν και

υποχώρησαν προς τα νότια. Οι Βούλγαροι κατέλαβαν

τις Σέρρες, τη λεηλάτησαν, την πυρπόλησαν και έσφα-

ξαν ή πήραν μαζί τους ως ομήρους πολλούς από τους

κατοίκους. Στις 13:00, έφθασαν στις Σέρρες σώματα

προσκόπων, που κινήθηκαν εσπευσμένα από το πρωί

από τη Νιγρίτα, τα οποία εξανάγκασαν τους Βούλγα-

ρους να αποσυρθούν προς τα υψώματα βορειότερα. Οι

Βούλγαροι εκδιώχθηκαν και από τα υψώματα αυτά πε-

ρίπου στις 20:00 από την εμπροσθοφυλακή της 7ης με-

ραρχίας, η οποία κατέλαβε την πόλη και εγκατέστησε

τμήμα κάλυψης προς τα βόρεια και τα ανατολικά.

Στις 30 Ιουνίου, η 7η μεραρχία έστειλε το 21ο Σύ-

29

νταγμα πεζικού και μία μοίρα πυροβολικού προς τη Δρά-

μα και με την υπόλοιπη δύναμή της προέλασε από το

πρωί της 1ης Ιουλίου προς το Νευροκόπι.

Το απόσπασμα του 21ου Συντάγματος έφθασε το

βράδυ της 30ής Ιουνίου ανεμπόδιστα μέχρι το σιδηρο-

δρομικό σταθμό Αγγίστας, όπου διανυκτέρευσε. Την

επομένη, 1η Ιουλίου, συνέχισε την πορεία του προς τα

βορειοανατολικά. Ενα χιλιόμετρο περίπου μετά το χω-

ριό Αλιστράτη, η εμπροσθοφυλακή του εξουδετέρωσε

εύκολα ενέδρα κομιτατζήδων και συνέχισε την πορεία

της. Στη συνέχεια, το σύνταγμα, αφού έδωσε μάχη με

βουλγαρική φάλαγγα στο δρόμο Δράμας-Προσοτσάνης,

έφθασε το βράδυ στη Δράμα, την οποία κατέλαβε και

πρόλαβε να σώσει από βέβαιο εμπρησμό. Οι κάτοικοι

της πόλης επιφύλαξαν θερμή υποδοχή στα ελληνικά

τμήματα. H βουλγαρική φρουρά της περιοχής είχε υπο-

χωρήσει σιδηροδρομικώς προς την Ξάνθη, αφού πρώτα

πυρπόλησε το Δοξάτο και έσφαξε τους περισσότερους

από τους 3.000 κατοίκους του.

MAXH ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΟΡΥΦΗΣ

(ΜΠΑΜΠΙΝΑΣ) KAI ΒΡΟΝΤΟΥΣ

H υπόλοιπη δύναμη της 7ης Μεραρχίας, που από το

πρωί της 1ης Ιουλίου κινήθηκε από τις Σέρρες με κατεύ-

θυνση το Νευροκόπι, έφθασε το βράδυ στο ύψωμα Σκέ-

πασμα (Μπάνιτσα), όπου διανυκτέρευσε. Την επομένη,

30

102

2 Ιουλίου, ενώ βάδιζε προς το χωριό Κάτω Βροντού,

δέχθηκε πυρά από βουλγαρικό πυροβολικό από το

ύψωμα Μεγάλη Κορυφή (Μπαμπίνα), το οποίο κατείχαν

ισχυρά βουλγαρικά τμήματα. Υστερα από πείσμονα

αγώνα, οι ελληνικές δυνάμεις, μόλις τις μεσημβρινές

ώρες, κατόρθωσαν να υποχρεώσουν τους Βούλγαρους

σε υποχώρηση και να καταλάβουν το ύψωμα Μεγάλη

Κορυφή (Μπαμπίνα).

Στις 3 Ιουλίου, από τις 01:00 τα ξημερώματα, συνεχί-

στηκε η προέλαση των τμημάτων της μεραρχίας που

ήταν στην Μπαμπίνα και νωρίς το απόγευμα έφθασαν

στην Κάτω Βροντού και κατέλαβαν τα υψώματα νότια

του χωριού. Αλλα τμήματα της μεραρχίας κινήθηκαν

από τις 04:00 από το χωριό Καρυδοχώρι και μετά από

σύντομο, αλλά αποφασιστικό αγώνα, εξανάγκασαν

τους Βούλγαρους να υποχωρήσουν προς το χωριό Κα-

τάφυτο. Νωρίς το απόγευμα, τα τμήματα έφθασαν στην

περιοχή του χωριού Ανω Βροντού, όπου διανυκτέρευ-

σαν, αφού εγκατέστησαν τμήματα κάλυψης βόρεια του

χωριού. Οι απώλειες της 7ης Μεραρχίας κατά το διήμε-

ρο, 2 και 3 Ιουλίου, αγώνα ανήλθαν σε περίπου 65 άν-

δρες νεκρούς και τραυματίες.

MAXH ΚΟΠΡΙΒΛΙΑΝΗΣ -

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΝΕΥΡΟΚΟΠΙΟΥ,

31

ΜΠΑΝΣΚΟ, ΜΑΧΟΜΙΑΣ

Στις 4 Ιουλίου, η 7η Μεραρχία έφθασε στο Κάτω Νευ-

ροκόπι και στις 5 συνέχισε την προέλασή της προς τα

βόρεια, αλλά όταν τις πρώτες απογευματινές ώρες η

εμπροσθοφυλακή της έφθασε 3 χιλιόμετρα νότια του

χωριού Κοπρίβλιανη, δέχθηκε σφοδρά πυρά από βουλ-

γαρικά τμήματα. Αμέσως αναπτύχθηκε για μάχη, η

οποία κράτησε μέχρι το βράδυ και είχε ως αποτέλεσμα

την υποχώρηση των Βουλγάρων πέρα από το Νευρο-

κόπι. Τις βραδινές ώρες, η μεραρχία λόγω του σκότους

και των κακών καιρικών συνθηκών ανέκοψε την κατα-

δίωξη και διανυκτέρευσε γύρω από την Κοπρίβλιανη. Οι

απώλειες της μεραρχίας στη μάχη της Κοπρίβλιανης

ήταν σημαντικές και ανήλθαν σε 22 οπλίτες νεκρούς και

6 αξιωματικούς και 165 οπλίτες τραυματίες. Το πρωί της

6ης Ιουλίου, η 7η Μεραρχία προχώρησε προς το Νευ-

ροκόπι, το οποίο βρήκε κενό από Βούλγαρους και το κα-

τέλαβε. Οι κάτοικοι της επιφύλαξαν θερμή υποδοχή.

Την επομένη, 7 Ιουλίου, κατέλαβε το χωριό Κρέμεν και

τα γύρω υψώματα και στις 10 Ιουλίου το χωριό Μπάν-

σκο, χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση. Στις 11 Ιου-

λίου, προώθησε αναγνωρίσεις προς τη Μαχομία και το

Πρεντέλ Χαν και άρχισε να συγκεντρώνεται στην περιο-

χή Μπάνσκο- Μαχομία-Μπάνια για να ενεργήσει την

επομένη επίθεση προς το Σιμιτλή.

32

Σχεδιάγραμμα της μάχης Κιλκίς-Λαχανά

MAXH TOY ΠΕΤΣΟΒΟΥ

Το τμήμα στρατιάς διέταξε την 3η και τη 10η Μεραρ-

χία να προελάσουν από το πρωί της 6ης Ιουλίου προς

τα χωριά Ούμπλιανο και Πέτσοβο αντίστοιχα. Σε εκτέλε-

ση της διαταγής αυτής, η 3η Μεραρχία ξεκίνησε από το

πρωί της 6ης Ιουλίου από το χωριό Βλαδιμήροβο προς

το χωριό Ούμπλιανο με εμπροσθοφυλακή το 12ο Σύ-

νταγμα Πεζικού. Πριν από το μεσημέρι, όλες οι μονάδες

της μεραρχίας πέρασαν τον ποταμό Μπρεγκαλνίτσα και

τις μεσημβρινές ώρες τα τμήματα βλήθηκαν με δραστι-

κά πυρά πυροβολικού και πεζικού και καθηλώθηκαν.

Στις 14:00, οι Βούλγαροι αντεπιτέθηκαν κατά του 12ου

33

Συντάγματος, αλλά αποκρούστηκαν. Το 12ο Σύνταγμα,

συνεχίζοντας την προέλασή του προς το Ούμπλιανο και

το ύψωμα βόρεια του χωριού, υποχρέωσε τις βουλγαρι-

κές δυνάμεις να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους.

Τη νύχτα, η μεραρχία στάθμευσε στο Ούμπλιανο. Τις βραδι-

νές ώρες της επόμενης, 7 Ιουλίου, το 12ο Σύνταγμα κα-

τείχε το ανατολικό τμήμα της λοφοσειράς, βόρεια του

103

Ούμπλιανο. Τις πρωινές ώρες της 8ης Ιουλίου, η μεραρ-

χία κινήθηκε προς το ύψωμα Μπεγιάζ Τεπέ και στις

16:00, μετά από σκληρό αγώνα εναντίον των βουλγαρι-

κών δυνάμεων, κατέλαβε το ύψωμα και εγκατέστησε

τμήματα καλύψεως στα νότια του χωριού Κουρακόβτσι.

H 10η Μεραρχία ξεκίνησε το πρωί της 6ης Ιουλίου

από το χωριό Ρουσίνοβο προς το Πέτσοβο. Τις πρωινές

ώρες απώθησε βουλγαρικά τμήματα που κατείχαν θέ-

σεις στην περιοχή του χωριού Μπέροβο, ενώ το από-

γευμα της ίδιας ημέρας, το 4ο Σύνταγμα ευζώνων, που

αποτελούσε τη δεξιά πλαγιοφυλακή της μεραρχίας, επι-

τέθηκε και κατέλαβε τα υψώματα νότια του χωριού Σπί-

κοβο, και το 5ο Σύνταγμα, που αποτελούσε τη δεξιά

πλαγιοφυλακή της μεραρχίας, κατόρθωσε, μετά από ορ-

μητική επίθεση, να ανατρέψει τους Βούλγαρους και με

τη συνεργασία τμημάτων της 3ης Μεραρχίας να τους

καταδιώξει προς το Ούμπλιανο.

34

Στις 15:30, οι δύο λόχοι του 2ου Τάγματος Ευζώνων, που ήταν σε εφεδρεία, δια-

τάχθηκαν και κατέλαβαν το Πέτσοβο και το ύψωμα βό-

ρεια απ' αυτό.

Οι απώλειες της μεραρχίας την ημέρα αυ-

τή ανήλθαν σε περίπου 40 άνδρες εκτός μάχης.

Νωρίς το πρωί της 7ης Ιουλίου, τα τμήματα της 10ης

Μεραρχίας επιτέθηκαν με αποφασιστικότητα κατά των

βουλγαρικών θέσεων και μέχρι αργά το απόγευμα, μετά

από σφοδρές μάχες, κατέλαβαν το ύψωμα Μπούκοβικ

και εξανάγκασαν τους Βούλγαρους σε υποχώρηση.

Οι απώλειες της 10ης Μεραρχίας κατά τη διήμερη μάχη

του Πετσόβου (6 και 7 Ιουλίου) ήταν σημαντικές και

ανήλθαν σε περίπου 400 άνδρες εκτός μάχης, από τους

οποίους 10 αξιωματικοί.

H ΔΙΑΒΑΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΝΩΝ

ΤΗΣ ΚΡΕΣΝΑΣ

Τα Στενά της Κρέσνας σχηματίζονται μεταξύ των

ορεινών όγκων του δυτικού Ορβήλου και του όρους Πι-

ρίν, διαμέσου των οποίων διέρχεται ο ποταμός Στρυμό-

νας. Οι Βούλγαροι θα μπορούσαν να οχυρώσουν τα

στενά αυτά και να τα καταστήσουν απόρθητα, αλλά

προτίμησαν να υποχωρήσουν πέρα από τη βόρεια έξο-

δό τους, αφού πρώτα κατέστρεψαν τις περισσότερεςγέφυρες του Στρυμόνα, που βρίσκονταν μέσα στα Στε-

νά. Σκοπός τους ήταν να καταπονήσουν τα ελληνικά

35

104

τμήματα και να τα αντιμετωπίσουν μετά τη διάβαση,

κερδίζοντας έτσι χρόνο και συγκεντρώνοντας μεγαλύ-

τερες δυνάμεις.

H μετωπική διάβαση των Στενών δεν ήταν εύκολο εγ-

χείρημα, γι' αυτό ο Ελληνας αρχιστράτηγος αποφάσισε

η διάβαση να γίνει από τις 1η, 2η και 5η Μεραρχίες και

να υποβοηθηθούν αυτές πλευρικά από την 6η Μεραρ-

χία ανατολικά και την 4η δυτικά.

Ετσι, η 6η Μεραρχία ξεκίνησε το πρωί της 8ης Ιουλί-

ου από το χωριό Γκραδέσνιτσα προς το χωριό Πολιά-

να. Αφού έφθασε ανενόχλητη στην Πολιάνα, εξακο-

λούθησε την πορεία και μέχρι το βράδυ έφθασε στο

χωριό Χουστάβα, χωρίς να συναντήσει εχθρό, όπου

διανυκτέρευσε.

Εκεί έμεινε τις επόμενες δύο ημέρες, περιμένοντας να φθάσουν στο ύψος της οι τρεις με-

ραρχίες, 1η, 2η και 5η, που περνούσαν τα Στενά της

Κρέσνας. Το πρωί της 11ης Ιουλίου ξεκίνησε και πάλι

και το βράδυ έφθασε στους λόφους, στα βόρεια του

χωριού Χάνια Σουρμπίν, όπου δέχθηκε πυρά εχθρικού

πυροβολικού. Εκεί εγκατέστησε προφυλακές και δια-

νυκτέρευσε. Εξάλλου, η 4η μεραρχία κινήθηκε το πρωί

της 8ης Ιουλίου από τις θέσεις της βόρεια του χωριού

Μίκροβο και μέχρι το βράδυ έφθασε στα υψώματα

36

Τζαμί Τεπέ.

Την επομένη, 9 Ιουλίου, σύμφωνα με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, βοήθησε τον αγώνα

της 10ης Μεραρχίας στα υψώματα του Ρούγκεν και

στις 11 Ιουλίου ενήργησε αποφασιστική επίθεση και με

τη λόγχη εκτόπισε τους Βούλγαρους από το ύψωμα

Ρούγκεν.

Τις ίδιες ημέρες, οι κινήσεις των τριών άλλων μεραρχιών στα Στενά της Κρέσνας εξελίχθηκαν ως εξής:

η 1η Μεραρχία κινήθηκε το πρωί της 8ης Ιουλίου από το Χάνι Γκραδέσνιτσα διά της αμαξιτής οδού προς τα βόρεια, αλλά στην πορεία βρήκε μεγάλες δυσκολίες, γιατί όταν έφθασε στη γέφυρα Γενίκιοϊ, που συνέδεε την οδό προς Πέτσοβο με την οδό Κρέσνας, τη βρήκε

κατεστραμμένη. Ωστόσο, ανέφερε ότι το γεγονός αυ-

τό δεν θα δυσκόλευε καθόλου την προέλασή της. Μό-

λις, όμως, προχώρησε πέρα από τη γέφυρα, άρχισε να

βάλλεται συνεχώς από το βουλγαρικό πυροβολικό,

αλλά δεν σταμάτησε την προέλασή της και μετά από

σκληρό αγώνα ανέτρεψε ισχυρές βουλγαρικές αντι-

στάσεις οπισθοφυλακής, στην περιοχή του χωριού Γε-

νίκιοϊ, και τις βραδινές ώρες κατέλαβε σημαντικά ερεί-

σματα, στη νότια έξοδο των Στενών της Κρέσνας. Την

άλλη ημέρα, ένα τάγμα της πέρασε τα στενά της

Κρέσνας και στις 10 Ιουλίου απώθησε βουλγαρικό τάγ-

μα στο χωριό Κρούπνικ. Την ίδια ημέρα πέρασε τα Στε-

νά και το 5ο Σύνταγμα και την επομένη, 11 Ιουλίου, και

η υπόλοιπη μεραρχία. Κατά το μεσημέρι, η μεραρχία

συγκεντρώθηκε στη γέφυρα της Κρέσνας, περιμένο-

ντας την άφιξη της 5ης Μεραρχίας, που με διαταγή

37

του Γενικού Στρατηγείου, τέθηκε υπό τις διαταγές της

1ης Μεραρχίας και από το πρωί της 8ης Ιουλίου ξεκί-

νησε από την περιοχή του χωριού Πλόσκα και μέχρι το

βράδυ έφθασε στο Χάνι Γκραδέσνιτσας, όπου και δια-

νυκτέρευσε. Εκεί έμεινε δύο ημέρες περιμένοντας να

περάσει η 1η Μεραρχία τα Στενά και στις 11 Ιουλίου

την ακολούθησε με κατεύθυνση τη γέφυρα της Κρέσ-

νας. Τέλος, η 2η Μεραρχία, ακολουθώντας παράλλη-

λη πορεία με την 1η, έφθασε τις βραδινές ώρες της

8ης Ιουλίου στο χωριό Μοράσκα, στις 9 Ιουλίου κινή-

θηκε από τη Μοράσκα και κατέλαβε το χωριό Μπρέζνι-

τσα, όπου έμεινε ολόκληρη την επόμενη ημέρα.

Στις 11 Ιουλίου, ύστερα από διαταγή του Γενικού Στρατη-

γείου, προέλασε και έφθασε τις βραδινές ώρες στο

χωριό Σούσιτσα, στο ύψος των υπόλοιπων μεραρχιών,

όπου και διανυκτέρευσε. Με τη διάβαση των Στενών

της Κρέσνας, τα ελληνικά στρατεύματα εισέρχονταν

στην Παλιά Βουλγαρία.

H MAXH TOY ΣΙΜΙΤΛΗ

Τις μεσημβρινές ώρες της 11ης Ιουλίου, η 1η Με-

ραρχία έλαβε διαταγή του Γενικού Στρατηγείου, που

καθόριζε ως αποστολή της 1ης και της 5ης Μεραρ-

χίας, την επίθεση κατά του χωριού Σιμιτλή. Σε εκτέλε-105

38

Μάχη Δοϊράνης - Κατάληψη Στρώμνιτσας.

ση της διαταγής αυτής, η 1η Μεραρχία, αφού συγκέ-

ντρωσε τον όγκο των δυνάμεών της κατά τη διάρκεια

της νύχτας της 11ης προς τη 12η Ιουλίου, κοντά στο

χωριό Κρούνικ, το πρωί της 12ης Ιουλίου επιτέθηκε

κατά των εκεί προωθημένων βουλγαρικών θέσεων. O

αγώνας όλη την ημέρα υπήρξε σκληρός και η μεραρ-

χία πέτυχε μέχρι το βράδυ να απωθήσει τους Βούλγα-

ρους προς την οργανωμένη τοποθεσία του Σιμιτλή.

Την επομένη, 13 Ιουλίου, η 1η Μεραρχία στην οποία

υπήχθη με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου και η 5η,

ενήργησε νυχτερινή επίθεση με δύο συντάγματα κατά

39

των βουλγαρικών θέσεων προ του Σιμιτλή και πέτυχε

να διεισδύσει σε ικανό βάθος μέσα στη βουλγαρική το-

ποθεσία. Εκεί, όμως, τα δύο συντάγματα δέχθηκαν

σφοδρές αντεπιθέσεις από ισχυρά βουλγαρικά τμήμα-

τα και αναχαιτίστηκαν προσωρινά. Το πρωί της 13ης

Ιουλίου, η μεραρχία ενίσχυσε τις δυνάμεις που ήταν

στην πρώτη γραμμή με ένα ακόμη σύνταγμα και εξα-

πέλυσε νέα σφοδρή επίθεση κατά του Σιμιτλή. Παρά

την πείσμονα αντίσταση των Βουλγάρων, οι ελληνικές

δυνάμεις κέρδιζαν συνεχώς έδαφος και μέχρι το μεση-

μέρι πέτυχαν να καταλάβουν τα υψώματα νοτιοδυτικά

του Σιμιτλή. Οι Βούλγαροι, βλέποντας να κινδυνεύει η

τοποθεσία τους, άρχισαν να αποσύρονται από τις θέ-

σεις τους και να συμπτύσσονται προς τα βόρεια. O δι-

οικητής της μεραρχίας έκρινε κατάλληλη τη στιγμή και

έβαλε στη μάχη ένα ακόμη σύνταγμα και διέταξε γενι-

κή κατά μέτωπο επίθεση κατά του Σιμιτλή. Ταυτόχρο-

να, το 4ο Σύνταγμα της μεραρχίας, που ενεργούσε

ανατολικά του Στρυμόνα, αφού κατέλαβε το χωριό

Ορέχοβο, στράφηκε προς τα δυτικά και προσέβαλε το

πλευρό των βουλγαρικών τμημάτων που αμύνονταν

εκεί, με αποτέλεσμα να προκληθεί σ' αυτά σοβαρή

σύγχυση. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες, οι Βούλγαροι

άρχισαν να υποχωρούν πανικόβλητοι προς τα βόρεια.

Τα τμήματα της 1ης και της 5ης Μεραρχίας καταδίω-

40

ξαν τους Βούλγαρους και στις 15:30 κατέλαβαν το Σι-

μιτλή και στη συνέχεια προωθήθηκαν και κατέλαβαν

τα βόρεια υψώματά του.

Οι απώλειες της 1ης Μεραρχίας κατά τη μάχη του

Σιμιτλή ανήλθαν σε 1 αξιωματικό και 40 οπλίτες νε-

κρούς και 7 αξιωματικούς και 336 οπλίτες τραυματίες.

H 5η μεραρχία είχε πολύ μικρές απώλειες.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ, ΞΑΝΘΗΣ KAI

ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ

Στις 24 Ιουνίου είχε αποφασισθεί να μεταφερθεί η 8η

Μεραρχία από την Ηπειρο στη Μακεδονία για τη φρού-

ρηση της Ανατολικής Μακεδονίας και την επέκταση της

Τα τμήματα της 1ης και της 5ης Μεραρχίας

καταδίωξαν τους Βούλγαρους και στις 15:30

κατέλαβαν το Σιμιτλή και στη συνέχεια

προωθήθηκαν και κατέλαβαν τα βόρεια

υψώματά του.

106

ελληνικής ζώνης κατοχής προς τα ανατολικά. Μέχρι τις

8 Ιουλίου είχε ολοκληρωθεί η αποβίβαση των τμημά-

των δύο συνταγμάτων της στην Καβάλα, ενώ το τρίτο

σύνταγμά της είχε φθάσει στη Δράμα οδικώς, ακολου-

θώντας την πορεία Κορυτσά-Φλώρινα-Θεσσαλονίκη-

Σέρρες-Δράμα.

Στις 11 Ιουλίου το πρωί, η 8η Μεραρχία κινήθηκε από

41

την Καβάλα για να καταλάβει την Ξάνθη, της οποίας οι

κάτοικοι διέτρεχαν σοβαρό κίνδυνο από τους Βούλγα-

ρους. Στις 14:00 περίπου έφθασε στη Χρυσούπολη, χω-

ρίς να συναντήσει εχθρική αντίσταση, όπου διανυκτέ-

ρευσε. Την επομένη, 12 Ιουλίου, προέλασε από νωρίς

το πρωί από τη Χρυσούπολη προς την Ξάνθη και μέχρι

τις 13:00 είχε διαβεί τον ποταμό Νέστο και άρχισε να κι-

νείται προς την Ξάνθη. Στο μεταξύ, η εμπροσθοφυλακή

της μεραρχίας είχε προχωρήσει και εγκαταστάθηκε στα

υψώματα νοτιοδυτικά της Ξάνθης, όπου πληροφορήθη-

κε από τους κατοίκους ότι οι Βούλγαροι από τη νύχτα

είχαν υποχωρήσει προς τα βόρεια. H μεραρχία συνέχισε

την πορεία της και εισήλθε στην Ξάνθη, όπου έγινε δε-

κτή από τους κατοίκους με θερμές εκδηλώσεις.

Στις 11 Ιουλίου, ο αρχηγός του στόλου πληροφορή-

θηκε ότι οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν την Αλεξανδρού-

πολη και αμέσως κατέπλευσε στο λιμάνι της και διέταξε

άγημα να καταλάβει την επομένη την πόλη και το Πόρ-

το Λάγο, το οποίο επίσης είχε εκκενωθεί από τους

Βούλγαρους. Την άλλη ημέρα, μικρά αγήματα του στό-

λου αποβιβάστηκαν, χωρίς αντίσταση, στην Αλεξαν-

δρούπολη, τη Μάκρη, τη Μαρώνεια και στο Πόρτο Λά-

γο, όπου έγιναν δεκτά με μεγάλο ενθουσιασμό.

Στις 13 Ιουλίου, η 8η Μεραρχία και τα αγήματα του

στόλου συμπλήρωσαν την απελευθέρωση των περιο-

42

χών Ξάνθης, Αλεξανδρούπολης και Πόρτο Λάγο.

Στις 14 Ιουλίου, η 8η μεραρχία κινήθηκε προς την Κο-

μοτηνή, στην οποία έφθασε στις 11:00 και την απελευ-

θέρωσε, χωρίς να συναντήσει αντίσταση, κάτω από τις

ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των κατοίκων της.

ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ ΣΤΟ ΠΕΤΣΟΒΟ KAI ΣΤΗ ΜΑΧΟΜΙΑ

Το πρωί της 15ης Ιουλίου, ενώ οι ελληνικές δυνάμεις

συνέχιζαν με την 4η και τη 2η Μεραρχία την επίθεση

κατά του υψώματος Χασάν Πασά και με την 1η, 5η, 6η

και 7η καταλάμβαναν τη γραμμή χωριό Τσέροβο-ύψωμα

Αρισβένιτσα, την οποία οι Βούλγαροι είχαν εγκαταλείψει

την προηγούμενη νύχτα, η 2η βουλγαρική Στρατιά αντε-

πιτέθηκε κατά της 3ης και 10ης Μεραρχίας στα υψώμα-

τα Μπεγιάζ Τεπέ και Ζανόγκα, καθώς και κατά του απο-

σπάσματος της 7ης Μεραρχίας στη Μαχομία, σε μια

απεγνωσμένη προσπάθεια να αναχαιτίσει την ελληνική

προέλαση. H αντεπίθεση αυτή αιφνιδίασε τον ελληνικό

στρατό και προς στιγμή η κατάσταση παρουσιάστηκε

απειλητική, αλλά τελικά χάρη στο θάρρος και στην απο-

φασιστικότητα των ελληνικών τμημάτων, η επίθεση

των Βούλγαρων αποκρούστηκε με επιτυχία.

Στα υψώματα Μπεγιάζ Τεπέ και Ζανόγκα η βουλγαρική επίθεση κατά της 3ης και 10ης Μεραρχίας άρχισε με νυχτερινή ενέργεια κατά των προφυλακών της 3ης Με-

43

Απελευθέρωση N. Πετριτσίου και Σιδηροκάστρου.

107

ραρχίας και συνεχίστηκε από τις πρώτες πρωινές ώρες

της 15ης Ιουλίου με γενική κατά μέτωπο επίθεση και

του αριστερού πλευρού των δύο μεραρχιών. Ταυτό-

χρονα, ισχυρές βουλγαρικές δυνάμεις, ακολουθώντας

την κοιλάδα του ποταμού Μπρεγκαλνίτσα, κινήθηκαν

προς το Πέτσοβο σε μια προσπάθεια να κυκλώσουν

από τα αριστερά τις ελληνικές δυνάμεις. O διοικητής

της 3ης Μεραρχίας, υποστράτηγος Δαμιανός, διαβλέπο-

ντας έγκαιρα τον κίνδυνο κυκλώσεως της μεραρχίας

του, οπότε θα δημιουργούνταν σοβαρή απειλή και κατά

44

του μοναδικού οδικού άξονα συγκοινωνίας του ελληνι-

κού στρατού διαμέσου των Στενών της Κρέσνας, απο-

φάσισε να συμπτύξει σταδιακά τις δυνάμεις του προς

τα υψώματα Καδίτσα και Πέτσοβο.

H σύμπτυξη της 3ης Μεραρχίας άρχισε στις 08:00 και παρά την ισχυρότατη

εχθρική πίεση, έγινε με απόλυτη τάξη στα υψώματα ανατολικά του Πετσόβου.

H 10η Μεραρχία, αφού απέκρουσε τις πρωινές

ώρες αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις και πέτυχε

όχι μόνο να κρατήσει τις θέσεις της στο ύψωμα Ζανό-

γκα, αλλά και να καταδιώξει τους Βούλγαρους προς

τη γραμμή εξόρμησής τους, άρχισε και αυτή από το

μεσημέρι να συμπτύσσεται σταδιακά προς τη γραμμή

των υψωμάτων Μπούκοβικ-Καδίτσα, όπου τελικά

εγκαταστάθηκε.

H βουλγαρική επίθεση κατά του αποσπάσματος

της 7ης Μεραρχίας, που ήταν στη Μαχομία, εκδηλώ-

θηκε το απόγευμα της 15ης Ιουλίου, από την κατεύ-

θυνση του χωριού Μπελίτσα. Το ελληνικό απόσπα-

σμα, παρόλο που αντιμετώπιζε πολύ μεγαλύτερες

εχθρικές δυνάμεις, κατόρθωσε να διατηρήσει τις θέ-

σεις του μέχρι το βράδυ, οπότε συμπτύχθηκε από τη

Μαχομία στον αυχένα του Πρεντέλ Χαν. Σε ενίσχυσή

του έσπευσε ένα σύνταγμα πεζικού της 7ης Μεραρ-

χίας, που κινούνταν προς το ύψωμα Αρισβάνιτσα, και

45

όταν άρχισε η βουλγαρική επίθεση, βρισκόταν στο

ύψος του χωριού Γκράντεβο. Λόγω, όμως, της κόπω-

σης των ανδρών, η κίνηση του συντάγματος ήταν

βραδεία και μόλις το πρωί της 16ης Ιουλίου μπόρεσε

να φθάσει στο Πρεντέλ Χαν και να μετάσχει στη μάχη

που διεξαγόταν εκεί.

Στο μεταξύ, το Γενικό Στρατηγείο, επειδή διέβλεπε

και αυτό τη σοβαρή απειλή που δημιουργούνταν για

τα νώτα των ελληνικών δυνάμεων από την κατεύ-

θυνση του Πετσόβου και επειδή εκτιμούσε ότι κάθε

απόπειρα υποχώρησης μπορούσε να κλονίσει τη συ-

νοχή και το ηθικό του ελληνικού στρατού, αποφάσισε

να αντιδράσει αμέσως, εντείνοντας την πίεση προς

το ύψωμα Χασάν Πασά. Αν οι ελληνικές δυνάμεις κα-

ταλάμβαναν το ύψωμα αυτό, θα μπορούσαν να προ-

σβάλουν τα νώτα των βουλγαρικών δυνάμεων που

ήταν στην κοιλάδα του Μπρεγκαλνίτσα, να τις απο-

μονώσουν και να παραλύσουν την επίθεσή του.

Με βάση τον παράτολμο αυτό ελιγμό, το Γενικό

Στρατηγείο εξέδωσε στις 15 Ιουλίου το βράδυ τις δια-

ταγές του, με τις οποίες καθόριζε σε γενικές γραμμές

τις εξής αποστολές: οι 3η και 10η Μεραρχίες να δια-

τηρήσουν με κάθε θυσία τις θέσεις τους στο Πέτσοβο

και στο ύψωμα Καδίτσα, μέχρις ότου επηρεασθούν οι

ενέργειες των Βουλγάρων από την επίθεση των υπο-

46

λοίπων ελληνικών δυνάμεων προς το Χασάν Πασά και

της σερβικής στρατιάς προς το ύψωμα Τσούκα Γκόλεκ

και το χωριό Τσάρεβο Σέλο. Οι 2η και 4η Μεραρχίες,

συγκροτώντας ίδιο τμήμα στρατιάς υπό το διοικητή

της 4ης Μεραρχίας, υποστράτηγο Μοσχόπουλο Κων-

σταντίνο, να επιτεθούν κατά του υψώματος Χασάν

Πασά, για να βοηθήσουν τον αγώνα των 3ης και 10ης

Μεραρχιών. H 5η Μεραρχία να διαβεί τον Στρυμόνα

και να επιτεθεί προς την κατεύθυνση του χωριού

Μποστάντσα. H 1η Μεραρχία να καταλάβει τα υψώμα-

τα νότια της Τζουμαγιάς, ενώ η 7η να σταθεροποιηθεί

στο ύψωμα Αρισβάνιτσα και να εξασφαλίσει το ανατο-

47

Μάχη Κοπρίβλιανης - Κατάληψη Νευροκοπίου, Μπάνσκο, Μαχομίας108

48

λικό πλευρό της 1ης Μεραρχίας. Τέλος, η 6η Μεραρ-

χία να συγκεντρωθεί νότια της Μποστάντσας, ως εφε-

δρεία, και η ταξιαρχία ιππικού να αποστείλει ισχυρές

αναγνωρίσεις προς τα βόρεια και να προελάσει με τον

όγκο της προς το Τσάρεβο Σέλο, καλύπτοντας το ανα-

τολικό πλευρό της 2ης Μεραρχίας.

Παράλληλα, με επείγον τηλεγράφημα προς τον

πρωθυπουργό, ανέφερε την κρίσιμη κατάσταση που

είχε δημιουργηθεί στο αριστερό της ελληνικής διάτα-

ξης (3η και 10η Μεραρχία), εξαιτίας της προσωρινής

αδράνειας που επέδειξε ο σερβικός στρατός, ο οποί-

ος επέτρεψε στους Βούλγαρους να μεταφέρουν

ισχυρές δυνάμεις απέναντι από τις ελληνικές, προ-

σθέτοντας ότι ο στρατός του έφθασε στα φυσικά και

ηθικά όρια της αντοχής του και ότι κάτω από τις συν-

θήκες αυτές δεν μπορεί πλέον να επιμένει στην άρ-

νηση σύναψης ανακωχής ή εκεχειρίας με τους Βούλ-

γαρους.

OI ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ

ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΙΣ 16 KAI 17 ΙΟΥΛΙΟΥ

1913 KAI TO ΤΕΛΟΣ TOY ΠΟΛΕΜΟΥ

Στις 16 Ιουλίου, οι Βούλγαροι συνέχισαν με αμείω-

τη ένταση τις επιθέσεις τους κατά των δύο άκρων,

δεξιού και αριστερού, της ελληνικής διάταξης, χωρίς,

όμως, να μπορέσουν και πάλι να πετύχουν κάποιο

49

καθοριστικό γι' αυτούς αποτέλεσμα. H μόνη σημαντι-

κή επιτυχία τους κατά την ημέρα αυτή ήταν η κατά-

ληψη του αυχένα Πρεντέλ Χαν στο δεξιό άκρο της

ελληνικής παράταξης, ύστερα από αλλεπάλληλες

προσπάθειες και πολλαπλάσιες δυνάμεις κατά του

19ου συντάγματος πεζικού της 7ης Μεραρχίας που

αμυνόταν εκεί. Αντίθετα, οι λοιπές ελληνικές δυνά-

μεις, παρά την ασφυκτική πίεση που δέχθηκαν, κα-

τόρθωσαν όχι μόνο να διατηρήσουν ανέπαφη την το-

ποθεσία που κατείχαν, αλλά και να προωθήσουν τη

διάταξή τους στα δυτικά του Στρυμόνα, προκειμένου

την επομένη να εκτοξεύσουν την επίθεση κατά του

υψώματος Χασάν Πασά, που προβλεπόταν από το

σχέδιο του Γενικού Στρατηγείου.

Στο μεταξύ, οι Σέρβοι πληροφόρησαν το Γενικό

Στρατηγείο ότι άρχισε η επίθεση της 3ης Σερβικής

Στρατιάς προς το Τσούκα Γκόλεκ και το Τσάρεβο Σέ-

λο, η οποία εξελισσόταν ευνοϊκά. Εξάλλου, ο πρωθυ-

πουργός Ελευθέριος Βενιζέλος από το Βουκουρέστι

γνώρισε στον αρχιστράτηγο βασιλιά Κωνσταντίνο ότι

ο πρωθυπουργός της Ρουμανίας, Μαγιορέσκου, συμ-

φώνησε να εισηγηθεί στην πρώτη συνεδρίαση της

8ης συνδιάσκεψης του Βουκουρεστίου, που επρόκει-

το να γίνει στις 17 Ιουλίου, την υπογραφή πενθήμε-

ρης ανακωχής των εχθροπραξιών, που θα άρχιζε από

50

την επομένη.

Τη νύχτα της 16ης προς τη 17η Ιουλίου, οι Βούλγα-

ροι πραγματοποίησαν σειρά επιθέσεων κατά των

προωθημένων θέσεων της 10ης Μεραρχίας και από

το πρωί της 17ης Ιουλίου εξαπέλυσαν νέα γενική επί-

θεση κατά του μετώπου των δύο μεραρχιών, 3ης και

10ης. Παρά τη σφοδρότητα της βουλγαρικής επίθε-

σης και την ισχυρή υποστήριξή της από μεγάλο όγκο

πυροβολικού, οι 3η και 10η Μεραρχίες κατόρθωσαν

Μάχη Μεγάλης Κορυφής (Μπαμπίνας) και Βροντούς.

109

51

Διάβαση Στενών Κρέσνας.

να κρατήσουν σταθερά τις θέσεις τους στα υψώματα

Μπούκοβικ και Καδίτσα μέχρι τις απογευματινές

ώρες, οπότε άρχισε να χαλαρώνει η πίεση των Βουλ-

γάρων. Οι Βούλγαροι, μετά τις αλλεπάλληλες αποτυ-

χίες και τις μεγάλες απώλειές τους, αλλά και επειδή

διέτρεχαν τον κίνδυνο να αποκοπούν από την απει-

λητική προέλαση του τμήματος στρατιάς Μοσχόπου-

λου (2η και 4η Μεραρχία) προς το ύψωμα Χασάν Πα-

σά, εγκατέλειψαν κάθε παραπέρα προσπάθειά τους

και υποχώρησαν προς τα βόρεια.

Το πρωί της ίδιας ημέρας (17 Ιουλίου), το τμήμα

52

στρατιάς Μοσχόπουλου εξαπέλυσε επίθεση κατά του

υψώματος Χασάν Πασά με την 4η Μεραρχία και ένα

σύνταγμα της 2ης Μεραρχίας. H προώθηση των ελλη-

νικών τμημάτων, παρά τη σθεναρή βουλγαρική άμυνα,

συνεχίσθηκε όλη την ημέρα και τις βραδινές ώρες οι

ελληνικές δυνάμεις εγκατέστησαν τμήματα κάλυψης

κοντά στην κορυφογραμμή του υψώματος Χασάν Πα-

σά, την οποία δεν μπόρεσαν να καταλάβουν, παρά τη

μαχητικότητα και τον ηρωισμό των ανδρών της.

Επίσης, την ίδια ημέρα η 7η Μεραρχία κατευθύνθη-

κε από το ύψωμα Αρισβάνιτσα, με το μεγαλύτερο μέ-

ρος των δυνάμεών της προς το Πρεντέλ Χαν, αφήνο-

ντας μόνο ένα σύνταγμα στο ύψωμα Αρισβάνιτσα. H

επέμβαση της μεραρχίας ήταν ταχύτατη και απέβλε-

πε στην προσβολή των βουλγαρικών δυνάμεων από

τα βόρεια, προς την κατεύθυνση του υψώματος Κα-

πατνίκ, για την αποκοπή της οδού υποχώρησής τους

προς τη Μαχομία, με ταυτόχρονη μετωπική επίθεση

για την ανακατάληψη του Πρεντέλ Χαν. H μετωπική

επίθεση κατά του Πρεντέλ Χαν εκδηλώθηκε νωρίς το

πρωί και το απόγευμα κατόρθωσε να εκδιώξει τους

Βούλγαρους και να καταλάβει τα ανατολικά υψώματά

του. Αντίθετα, οι δυνάμεις που κινήθηκαν από το

ύψωμα Αρισβάνιτσα προς το Καπατνίκ συνάντησαν

μεγάλη βουλγαρική αντίδραση και δέχτηκαν πολλές

53

πλευρικές επιθέσεις και μόλις το βράδυ κατόρθωσαν

να φθάσουν στα βορειοδυτικά του υψώματος Καπατ-

νίκ. Οι απώλειες της μεραρχίας κατά την ημέρα αυτή

ήταν πολύ μεγάλες και ανήλθαν σε 11 αξιωματικούς

και 238 οπλίτες νεκρούς και 17 νεκρούς και 1.062

οπλίτες τραυματίες.

Ετσι, το βράδυ της 17ης Ιουλίου, οι 10η και 3η Με-

ραρχίες (αριστερό της παράταξης) διατηρούσαν στα-

θερά τις θέσεις τους στα υψώματα Μπούκοβικ και Κα-

δίτσα, η 7η (αριστερό της παράταξης) κατείχε τα

ανατολικά υψώματα του Πρεντέλ Χαν, τα βόρεια

υψώματα του Καπατνίκ και το ύψωμα Αρισβάνιτσα,

και στο κέντρο η 2η και η 4η Μεραρχία βρίσκονταν σε

στενή επαφή με την κύρια γραμμή αντίστασης των

Διάβαση Στενών

Κρέσνας.

Οι Βούλγαροι, μετά τις αλλεπάλληλες

αποτυχίες και τις μεγάλες απώλειές τους,

εγκατέλειψαν κάθε παραπέρα προσπάθειά

τους και υποχώρησαν προς τα βόρεια.

110

54

Βουλγάρων στο ύψωμα Χασάν Πασά και ετοιμάζο-

νταν να επαναλάβουν την επίθεσή τους την επομένη,

18 Ιουλίου, η οποία όμως τελικά δεν έγινε, αφού από

την ημέρα αυτή τέθηκε σε ισχύ η ανακωχή μεταξύ

των εμπολέμων και διακόπηκαν οι εχθροπραξίες.

OI ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ TOY ΣΕΡΒΙΚΟΥ

ΣΤΡΑΤΟΥ

Τη νύχτα της 16ης προς 17η Ιουνίου, που οι Βούλγα-

ροι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά κατά των Ελλήνων, επιτέ-

θηκαν και κατά των Σέρβων. H 7η και μέρος της 4ης

βουλγαρικής Μεραρχίας ενεργούσαν κατά της 1ης σερ-

βικής Στρατιάς, ενώ η 8η και μέρος της 2ης εναντίον της

3ης σερβικής Στρατιάς. Στις 17 Ιουνίου, οι Βούλγαροι κα-

τέλαβαν τη Γευγελή, το Ιστίπ και το Ρέκτι-Μπούκι. Το

μεσημέρι της 17ης Ιουνίου, οι Σέρβοι εξαπέλυσαν γενι-

κή επίθεση με την 1η Στρατιά, η οποία κατέλαβε το

Δρένεκ και ανέκτησε ολόκληρη τη δεξιά όχθη του ποτα-

μού Σλέτοσκα. Απαραίτητη για τους Βούλγαρους ήταν η

κατάληψη του Κριβολάκ, γιατί ήθελαν να διακόψουν την

επαφή Ελλήνων και Σέρβων. Τη νύχτα της 19ης προς

20η Ιουνίου, η 3η σερβική Στρατιά, που μέχρι τότε δεν

είχε σημειώσει αξιόλογες επιτυχίες, κατόρθωσε και αυ-

τή να ανακόψει τη βουλγαρική προέλαση. Την ίδια ημέ-

ρα, η 1η σερβική Στρατιά άρχισε νέα επίθεση, που συνε-

χίστηκε και την επόμενη ημέρα, οπότε οι Βούλγαροι

55

αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. H 7η βουλγαρική Με-

ραρχία και στη συνέχεια η 8η υποχώρησαν προς τα Κό-

τσανα, που καταλήφθηκαν από τους Σέρβους, στις 21

Ιουνίου. Στις 24 Ιουνίου, η 3η σερβική Στρατιά ανακατέ-

λαβε το Κριβολάκ και έθεσε υπό την κατοχή της την

αριστερή όχθη του Μπρεγκαλνίτσα. H επίθεση συνεχί-

στηκε και στις 25 Ιουνίου, κυρίως προς το Ιστίπ, που κα-

ταλήφθηκε χωρίς μάχη. Οι πολεμικές αυτές επιχειρή-

σεις από τις 17 έως τις 26 Ιουνίου 1913, είναι γνωστές

στη στρατιωτική ιστορία ως επιχειρήσεις του Μπρε-

γκαλνίτσα, οι οποίες προκάλεσαν μεγάλες απώλειες και

στους δύο αντιπάλους.

Στο μεταξύ, ο Βούλγαρος στρατηγός, Ράτκο Δημή-

τριεφ, που από τις 21 Ιουνίου 1913 ανέλαβε τα καθήκο-

ντα του βοηθού αρχιστράτηγου, επιδίωξε να φέρει αντι-

περισπασμό στο σερβικό μέτωπο, με κάποια δράση βο-

ρειότερα στο Εγκρί Παλάνκα. O αντιπερισπασμός, όμως,

αυτός δεν απέβλεπε σε κάποιο οριστικό σχέδιο, αλλά

απλώς σε τοπικούς αγώνες και ως μόνο αποτέλεσμα εί-

χε την άσκοπη αιματοχυσία και από τα δύο μέρη. Στο

Εγκρί Παλάνκα είχαν τοποθετηθεί οι δύο σερβικές με-

ραρχίες του Δούναβη, οι οποίες έπρεπε να αντιμετωπί-

σουν την 4η βουλγαρική Στρατιά, καθώς και μέρος της

5ης. Στις 20 Ιουνίου, οι Βούλγαροι κατείχαν την αριστε-

ρή όχθη της Νουμπροβνίτσας, αλλά μετά την απώθηση

56

των Βουλγάρων στο Μπρεγκαλνίτσα, έφθασαν εκεί

σερβικές ενισχύσεις και στις 4 Ιουλίου, η 1η σερβική

Στρατιά εξαπέλυσε τοπική επίθεση. Τρεις ημέρες αργό-

τερα, εξαπολύθηκε νέα τοπική επίθεση από τη μεραρ-

χία του Δούναβη.

Στα παλαιά σερβοβουλγαρικά σύνορα, οι επιχειρήσεις

είχαν δευτερεύουσα σημασία, γιατί οι Βούλγαροι απο-

σκοπούσαν κυρίως να εμποδίσουν την προέλαση των

Σέρβων προς την πεδιάδα της Σόφιας.

ΡΟΥΜΑΝΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΠΡΟΣ

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ

H Ρουμανία καιροφυλακτούσε μέχρι την τελευταία

στιγμή και όταν συνειδητοποίησε ότι η πλάστιγγα έκλινε

κατά της Βουλγαρίας, αποφάσισε να επέμβει ενόπλως,

111

57

αφενός για να επωφεληθεί εδαφικά από την κατάληψη

της νότιας Δοβρουτσάς, αφετέρου για να παρουσιασθεί

ως δύναμη που κρατούσε τα σκήπτρα και την ηγεμονία

στα Βαλκάνια. Επιστράτευσε πέντε σώματα στρατού και

δύο μεραρχίες ιππικού, συνολικής δύναμης 200.000 αν-

δρών και 500 πυροβόλων υπό την αρχιστρατηγία του

διαδόχου Φερδινάνδου, με επιτελάρχη το στρατηγό

Αβαρέσκο, και στις 27 Ιουνίου κήρυξε τον πόλεμο κατά

της Βουλγαρίας. H ρουμανική προέλαση δεν συνάντησε

σχεδόν καμία αντίσταση. Το 5ο ρουμανικό Σώμα Στρα-

τού ανέλαβε την κατάληψη της νότιας Δοβρουτσάς.

Δύο φάλαγγες βάδισαν προς το Μπάλτσικ. Την πρώτη

ημέρα του πολέμου καταλήφθηκε η Σιλίστρια. Στις 30

Ιουνίου, οι Ρουμάνοι εισέβαλαν στο Τουρτουκάϊ και στις

2 Ιουλίου στη Βάρνα. H προέλαση των Ρουμάνων προς

τη Σόφια δεν συνάντησε καμία αντίσταση. Ετσι, την

ημέρα της ανακωχής (18 Ιουλίου), ο ρουμανικός στρα-

τός απείχε από τη Σόφια 30 χιλιόμετρα περίπου και οι

αντιμαχόμενοι αποδέχθηκαν τους όρους της ανακωχής.

ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΠΡΟΣ ΘΡΑΚΗ

Εκτός από τη Ρουμανία και η Τουρκία, καθώς κατα-

βάλλονταν η Βουλγαρία, έσπευσε να ανακαταλάβει χα-

μένα εδάφη, κυρίως την Αδριανούπολη και τις Σαράντα

Εκκλησιές. Για το σκοπό αυτό συγκροτήθηκε στρατιά

από πέντε σώματα στρατού, πολύ μικρής δύναμης, και

58

μια ταξιαρχία ιππικού υπό την αρχιστρατηγία του Αχμέτ

Ιζέτ πασά, που άρχισε στις 29 Ιουνίου την προέλασή

της προς τη Θράκη. Την 1η Ιουλίου κατέλαβε το Μου-

ρατλί και την Ιστράντζα και την επομένη έφθασε στο

Λουλέ Μπουργκάς. Στις 6 Ιουλίου έφθασε μπροστά στις

Σαράντα Εκκλησιές και στην Αδριανούπολη, τις οποίες

κατέλαβε τρεις ημέρες αργότερα, στις 9 Ιουλίου.

H ΣΥΝΘΗΚΗ TOY ΒΟΥΚΟΥΡΕΣΤΙΟΥ

Ενώ στο μέτωπο συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις, στο

Βουκουρέστι άρχιζε, στις 17 Ιουλίου, η διάσκεψη ειρή-

νης μεταξύ των εμπολέμων, μετά από σχετικό αίτημα

της Βουλγαρίας. Την Ελλάδα αντιπροσώπευε ο πρω-

θυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. Κατά την πρώτη

συνεδρίαση αποφασίστηκε η σύναψη πενθήμερης

αναστολής των εχθροπραξιών, η οποία θα άρχιζε από

την επομένη, 18 Ιουλίου. Οι διαφορές γύρω από τον

καθορισμό των βουλγαρικών συνόρων με τη Ρουμανία

και τη Σερβία επρόκειτο να ρυθμιστούν χωρίς ιδιαίτε-

ρες δυσκολίες. H Σόφια εντόπιζε τις προσπάθειές της

στην εξασφάλιση της ευρύτερης δυνατής εξόδου

προς τη θάλασσα του Αιγαίου. Οι Βούλγαροι, στην

πρώτη επίσημη συνάντησή τους με τους Ελληνες

αντιπροσώπους, πρότειναν ως ακραίο συνοριακό ση-

μείο την κάθετη γραμμή από τον κόλπο του Ορφανού

μέχρι τη συμβολή της σερβοβουλγαρικής μεθορίου. H

59

Ελλάδα ζητούσε ως ακραίο συνοριακό σημείο τη

γραμμή Μάκρης, 10 χιλιόμετρα δυτικά της Αλεξαν-

δρούπολης. H Βουλγαρία απέρριψε ως τελείως απα-

ράδεκτη την πρόταση αυτή της Ελλάδας και αρνού-

νταν να αποδεχθεί την ελληνική απαίτηση για την Κα-

βάλα. H Αυστρία και η Ρωσία τάσσονταν στο πλευρό

της Βουλγαρίας, υποστηρίζοντας ότι είναι δίκαιο να

έχει η Βουλγαρία ένα λιμάνι στη θάλασσα του Αιγαίου.

Απέναντι στη φιλοβουλγαρική στάση της Αυστρίας και

της Ρωσίας, η Ιταλία και η Αγγλία εμφανίζονταν περισ-

σότερο επιφυλακτικές, ενώ η Γαλλία ήταν η μόνη που

είχε ταχθεί υπέρ της Ελλάδας. Αλλά στις 24 Ιουλίου, ο

Ρουμάνος πρωθυπουργός, Μαγιορέσκου, απείλησε

ότι, αν η βουλγαρική αντιπροσωπία δεν αποδεχόταν

την ελληνική απαίτηση για την Καβάλα, τότε η Ρουμα-

νία και η Σερβία θα ακύρωναν τις συμφωνίες που εκεί-

νες είχαν κάνει με τη Βουλγαρία και θα επαναλάμβα-

ναν τις εχθροπραξίες. Στο μεταξύ, ο Βενιζέλος εγκατέ-

λειψε την απαίτηση για ακραίο συνοριακό σημείο τη

γραμμή Μάκρης-Πέριλικ, προκειμένου να εξασφαλίσει

την επέκταση των ελληνικών συνόρων ως το Νέστο

ποταμό, 50 χιλιόμετρα ανατολικά της Καβάλας. Ετσι,

κάμφθηκε η βουλγαρική επιμονή και έγιναν αποδεκτές

οι ελληνικές απαιτήσεις και από τους Βούλγαρους.

Στις 28 Οκτωβρίου υπογράφτηκε οριστικά στο Βουκου-

60

ρέστι το κείμενο της συνθήκης ειρήνης ανάμεσα στη

Βουλγαρία, από τη μία πλευρά, και τη Ρουμανία, την

Ελλάδα, το Μαυροβούνιο και την Σερβία, από την άλ-

λη, με την οποία τερματιζόταν η εμπόλεμη κατάσταση

μεταξύ των βαλκανικών κρατών.

Με τα άρθρα 2, 3 και 4 καθορίζονταν τα νέα σύνορα

της Βουλγαρίας με τη Ρουμανία και τη Σερβία. Με το

άρθρο 5 προβλεπόταν η χάραξη της οροθετικής γραμ-

μής μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας από την κορυφο-

γραμμή του όρους Μπέλες, συναντούσε το Στρυμόνα

στη συμβολή με το Μπίστριτσα, κατευθυνόταν μέσω

του υψώματος Περίβλεπτο-ύψωμα Πλάκες και του

όρους Κουσλάρ στις εκβολές του Νέστου ποταμού. Δη-

λαδή περιέρχονταν στη Βουλγαρία η Δυτική Θράκη και η

περιοχή Μελένικο και Νευροκόπι, ενώ ο υπόλοιπος χώ-

ρος που είχε απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό

παρέμενε τελικά στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα, επιπλέον,

περιερχόταν και η Κρήτη, η οποία με την προκαταρκτική

συνθήκη του Λονδίνου (17 Μαΐου 1913) είχε παραχωρη-

θεί από την Τουρκία στους συμμάχους, αφού η Βουλγα-

ρία παραιτούνταν και τυπικά από κάθε αξίωσή της.

Ετσι, έληξε ο B' Βαλκανικός πόλεμος, κατά τον

οποίο ο ελληνικός στρατός επέδειξε απαράμιλλο

ηρωισμό και έγραψε μία από τις λαμπρότερες σελίδες

στην ιστορία του ελληνικού έθνους.

61

Εκτός από τη Ρουμανία και η Τουρκία, καθώς

καταβαλλόταν η Βουλγαρία, έσπευσε να

ανακαταλάβει χαμένα εδάφη.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΑπό το σύνολο των 33.142 τραυματιών (αξιωματικών και οπλιτών), απεβίωσαν περίπου 1.560, συνεπεία των τραυμάτων τους,

ανεβάζοντας

το συνολικό αριθμό των νεκρών στους βαλκανικούς πολέμους σε 9.800 περίπου. Οι προσβληθέντες από ασθένειες ανήλθαν

στο ίδιο διάστημα

σε 10.000 (αξιωματικούς και οπλίτες) περίπου, από τους οποίους σχεδόν το 10% απεβίωσε (πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ, "Επίτομη Ιστορία

των Βαλκανικών Πο-

λέμων 1912-13", Αθήνα 1987).

TA ΣημαντικοτΕΡα ΓΕΓονοτα τΩν ΒαλκανικΩν ΠολΕμΩνA' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

B' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

A/A ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ

ΓΕΓΟΝΟΣ

A/A ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ

ΓΕΓΟΝΟΣ

1.

17 Σεπτεμβρίου 1912

Κήρυξη Επιστράτευσης

1.

16 Ιουνίου 1913

Εναρξη Επιχειρήσεων

2.

5 Οκτωβρίου 1912

Κήρυξη Πολέμου

2.

21 -/-

Μάχη Κιλκίς - Λαχανά

3.

6 -/-

Μάχη Ελασσόνας

3.

23 -/-

Μάχη Δοϊράνης

4.

9 -/-

Μάχη Σαρανταπόρου

4.

26 -/-

Κατάληψη Στρώμνιτσας

5.

20 -/-

62

Μάχη Γιαννιτσών

5.

6 Ιουλίου 1913

Κατάληψη Νευροκοπίου

6.

26 -/-

Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης 6.

7 -/-

Μάχη Πετσόβου

7.

3 Δεκεμβρίου 1912

Ναυμαχία της Ελλης

7.

10 -/-

Διάβαση Κρέσνας

8.

7 -/-

Απελευθέρωση Κορυτσάς

8.

14 -/-

Μάχη του Σιμιτλή

9.

5 Ιανουαρίου 1913

Ναυμαχία της Λήμνου

9.

28 Οκτωβρίου 1913

Συνθήκη Βουκουρεστίου

10.

21 Φεβρουαρίου 1913 Απελευθέρωση Ιωαννίνων

11.

17 Μαΐου 1913

Συνθήκη του Λονδίνου

ΕλληνικΕΣ αΠΩλΕιΕΣ κατα τουΣ ΒαλκανικουΣ ΠολΕμουΣ 1912-13A/A Επιχειρήσεις

Αξιωματικοί

Οπλίτες

Νεκροί

Τραυματίες

Νεκροί

Τραυματίες Αγνοούμενοι

Παγόπληκτοι

1.

Κατά των Τούρκων

στη Μακεδονία (A'

Βαλκανικός Πόλεμος)

81

87

682

3.583

2.

Κατά των Τούρκων

63

στην Ηπειρο (A'

Βαλκανικός Πόλεμος)

62

174

1.549

5.451

580

3.

Κατά των Βουλγάρων

(B' Βαλκανικός Πό-

λεμος)

164

294

5.687

23.553

ΣΥΝΟΛΟ

307

555

7.918

32.587

188

580

64