Nynorsk hovudmålsdidaktikk på mellomtrinnet

Nynorskkonferansen, Hamar

19.11.2019

Gudrun Kløve Juuhl, Høgskulen i Volda

Eli Bjørhusdal, Høgskulen på Vestlandet

Dette seminaret, tema og organisering:

Tema:

Kva for nynorskspesifikke utfordringar har elevar på mellomtrinnet som har nynorsk som hovudmål?

Korleis kan me arbeida didaktisk med desseutfordringane?

Organisering:

20 min. innleiing, 20 min. samtale

Bjørhusdal, E. og Juuhl, G. K. (2017). Bokmålsavvik frå norma i

sjetteklassetekstar. Maal og Minne 109,1

Føremål:

• undersøkja omfanget av avvik frå nynorsknorma i tekstane og omfanget av avvik som fell saman med bokmålsnorma

• gje eit vitskapleg grunnlag for å vurdera behovet for ein eigen nynorsk språkdidaktikk

Materiale

• Elevtekstar frå «Normprosjektet»

• Alle tekstane er skrivne på sjette årssteget

• Ulike skrivehandlingar

• Materialet = den totale mengda tekstar frånynorskelevar i sjetteklasse i Normprosjektet

• 113 tekstar frå 26 nynorskelevar, fordelte på seks skular

Metode/kva gjorde me?

• Kartlegging av normavvik i 54 kategoriar

• Kategorisering basert på tidlegare undersøkingar(Søyland, 2002; Fretland, 2011; 2015)

• Til grunn for kategoriseringa:

– Inndeling i ulike typar rettskrivingsavvik, bøyingsavvik og ord-avvik

– Inndeling i avvik som fell saman med bokmålsnorma («bokmålsfeil») og avvik som ikkje gjer det

Resultat: Tilhøvet mellom avvik totalt og delen bokmålssamanfall

• 2198 normavvik i dei 113 tekstane

• Tekstane er i snitt 199,3 ord, som gjev eit gjennomsnitt på 9,8 avvik per 100 ord

• 953 av dei 2198 identifiserte avvika fell saman med bokmålsnorma

• Altså er 43 prosent av nynorskelevane sine normavvik samanfallande med bokmål = nynorskelev-spesifikke feil

Resultat: Dei største avvikskategorianeAvvikstype Døme Samanfall bokmål Ikkje samanfall md

bokmål

36: feil med dobbel konsonant, ikkje samanfall bokmål *kropsdelane (kroppsdelane), *kunnde (kunde) 193

24: feil med samansette ord *vegg panel (veggpanel) 157

53: leksemet som vert nytta er ikkje i tråd med nynorsknorma, berre med bokmålsnorma *morgen (morgon),*selvsagt (sjølvsagt), *hilsen (helsing), *man (ein), *spise

(ete)

121

33: Feil med og/å Han heiter Adrian *å bur i Holland, Eg har noko *og fortella deg 117

25: monoftong istf. diftong i alle ordklassar, samanfall bokmål *ble (blei), *sier (seier), *rød (raud), *spredde» (spreidde), *helt (heilt) 110

30: vokal og/eller konsonant endra i substantivleksem og andre ordklassar, ikkje

verb, ikkje samanfall bokmål

*nor (når), *får (for) 110

29: vokal og/eller konsonant endra i substantivleksem og andre ordklassar, ikkje verb, samanfall

bokmål

*frå (frå), *melk (mjølk) 99

39: Stumme konsonantar er ikkje markerte *bynte (begynte), *spøkelse (spøkelset) 92

SUM 330 669

Resultat: Dei største avvikskategoriane i substantiv- og verbbøying

Avvikstype Døme Bokmålssamanfall Ikkje bokmålssamanfall

15: sterke verb vert bøygde svakt i presens *ligger (ligg) 73

9: a-verb vert bøygde som e-verb i presens *hopper (hoppar) 57

4: hankjønnsord og substantiv på

-ing får -er/-ene i fleirtal

*guter (gutar) 49

1: hokjønn får hankjønnsbøying i ubunde og bunde eintal *ein seng (ei seng) 49

5: inkjekjønn får feil bøying i ubunde og bunde fleirtal *fylker (fylke) 44

Kva kan studien brukast til?

• Studien slår fast omfanget av normavvik som fell saman med bokmål

• Er manglande ‘forklaring’ uheldig?

• Nei, ikkje for å konkludera om det overordna behovet for ein målretta språkdidaktikk for nynorskelevar

• Med språkdidaktikk meiner me prinsipp/metodar for opplæring i vokabular, rettskriving og bøying, ikkje for opplæring i kommunikasjon, innhald, tekstoppbygging osb.

• På desse siste vurderingsområda er nynorskelevar kanskje sterkare (jf. Normprosjektets sluttrapport: Berge og Skar (2015))

Praksisrøynsler

Rapport frå eit prosjekt i ein sjetteklasse

Kva kan gjerast?

• Atterhald: Opplæringssituasjonen til nynorskelevane krev tiltak på fleire nivå - me (Juuhl og Bjørhusdal) besøkte klasserommet

• Kva gjorde me?– Utvikla enkle læringsaktivitetar (oppgåver) saman

med ein erfaren sjetteklasselærar

– Læraren tilpassa og prøvde ut aktivitetane i klassen sin medan me observerte. Etterpå diskuterte me og læraren

Aktivitetane var laga for å invitera til arbeid med desse utfordringane

• Staving/rettskriving• Grammatikk/bøying: både å utvikla metaspråkleg

medvit og kunna bruka reglane i eiga skriving• Leggja merkje til skilnader mellom nynorsk og

bokmål• Sosiolingvistisk medvit om bokmålsdominansen i

samfunnet og korleis ein handterer det som brukar av eit mindre brukt språk

• Styrkja elevane sin sjølvtillit og identitet som nynorskbrukarar

LÆRINGSAKTIVITET: SPRÅKUNDERSØKING/LURERI - VERB

Bakgrunn

Forsking viser at

– mange nynorskelevar og –studentar har problem med verbbøying (Fretland, 2015; Bjørhusdal og Juuhl, 2017).

– grammatikkopplæring som hjelper elevane å øva opp evna til å leggja merkje til grammatikken og andre språklege fenomen i teksten, har effekt (Fogel og Ehri gjevne att av Tonne og Sakshaug, 2008))

Opplegget: verb

• Elevane hadde i lekse å lura foreldra til å gje frå seg informasjon om preteritumsformer:– Kva brukte du å lesa då du var på min alder, Pappa?

– Kva brukte du å sjå på tv?

– Kor tid brukte du å gå til skulen?

• Mål: Få fram informasjon om ulike preteritumsformer i bruk: las/leste, såg/så, gjekk/gikk. Klasseromssamtale om verbtider, dialekt, nynorsk og bokmål.

LÆRINGSAKTIVITET: FINN FEIL -MONOFTONGERING

Bakgrunn

Rettskrivingskapittelet i Zeppelin har lista opp fire viktige rettskrivingsreglar.

Men kva er deiviktigasterettskrivingsreglane for nynorskelevar?

Bakgrunn

• I undersøkinga vår var ei vanleg gruppe rettskrivingsavvik at elevane brukte monoftong i staden for diftong i ei rad ord, ofte etter mønster frå bokmål, t.d. hete i staden for heite. Dette var meir frekvent enn sj/kj-avvik.

• Difor kan monoftongering vera eit aktuelt område å arbeida med når ein held på med rettskriving, og eit nyttig omgrep å læra seg for elevar og lærarar.

Opplegget: Kattetekstar

Elevane arbeidde to og to med å finna monoftong-feil i desse tekstane

Opplegget

• Læraren forklarer og viser døme på kva monoftongering er

• Elevane sit i par og arbeider med å finna så mange eksempel dei klarer på monoftongering i teksten. Dei arbeider primært munnleg, men kan gjerne ringa rundt ord

• Felles oppsummering der alle para får sagt minst eitt ord

• Felles lærarstyrt refleksjon om skilnader på nynorsk og bokmål

LÆRINGSAKTIVITET: ORDKART

(direkte inspirert av Mette Reinertsen ved Jostedal oppvekstsenter, Luster)

Læringsaktivitetar: Arbeid med nynorsk og bokmål på skilt og i

reklame

Kva meiner elevane dei har lært om nynorsk og bokmål?

Spørsmål til diskusjon

• Kva nynorskelev-spesifikke utfordringar har de observert i eigen praksis i skulen?

• Moglege årsaker til desse?

• Korleis kan dei gripast an didaktisk?

– Trengst det noko på overordna nivå? (læreplan, læremiddel, UDIR…)

– Kva kan/bør gjerast i klasserommet?