Nurdan Sarıkaya

DÜŞÜNMEYİ ÖĞRENMEK

29 Kasım 2011


Bu bölümün amacı, öğrencilerde düşünmeyi geliştirme amacına yönelik olarak kullanılabilecek öğretim stratejilerini tartışmaktır. Ancak, daha önce düşünme şekillerinin ve becerilerinin neler olduğunun incelenmesinde fayda vardır. Dolayısıyla, bu bölümde cevaplandırılmaya çalışılan sorular şunlardır:

•Düşünme şekilleri ve becerileri nelerdir?•Düşünmeyi geliştiren öğretim stratejileri nelerdir?

Hakan KIROĞLU

DÜŞÜNME ŞEKİLLERİ VE BECERİLERİ NELERDİR?

Düşünme şekilleri ve becerilerinin neler olduğu konusunda yapılan ilk çalışmalardan birisi, Bloom’un (1974) geliştirdiği “bilişsel öğretim hedeflerinin sınıflanması’dır. Bloom, bilişsel öğretim hedeflerini en basitten en karmaşığa doğru ve en düşük düzeyden en yüksek veya ileri düzeye doru sıralarken, aynı zamanda, bireylerin öğretim sürecinde uyguladıkları bilişsel düşünme yeteneklerine de dikkat çekmiştir. Bu yetenekler,• bilgi• kavrama• uygulama• analiz• sentez• değerlendirme

düzeylerinde olmak üzere toplam altı tanedir.

Hakan KIROĞLU


Kısaca tanımlamak gerekirse,Bilgi düzeyinde öğrencilerin belli olguları, kavramları fikirleri veya

prensipleri hatırlamaları ve tanımlamaları gibi becerileri söz konusudur.Kavrama düzeyinde öğrenciler, belli olgular, kavramlar veya prensipler

arasında ilişkisel düşünmeye başlarlar.Uygulama düzeyinde öğrenciler, belli fikirleri, prensiple veya formülleri

uygulamaya koymayı öğrenirler.

Hakan KIROĞLU


Analiz düzeyinde öğrenciler, neden-sonuç ilişkisi kurarak bir bütünü, onu oluşturan parçalarına veya öğelerine ayırırlar.

Sentez düzeyinde öğrenciler, gözlemleri ve tecrübeleri sayesinde elde ettikleri bilgilerden yeni, özgün veya orijinal bir fikir, bir ürün veya bir bütün meydana getirirler.

Değerlendirme düzeyinde öğrenciler, belli bir olguyu, fikri veya ürünü eleştirmeyi, yargılamayı veya seçmeyi öğrenirler.

Hakan KIROĞLU


Düşünme şekilleri ve becerilerinin neler olduğu konusunda yapılan en son çalışmalardan birisi de, Costa’nın (2000) “zihinsel alışkanlıkları” olarak adlandırdığı toplam 16 yetenekten oluşan zihinsel etkinlikleri içerir.

Hakan KIROĞLU

Diretmek veya üstelemek, bir bireyin bir iş veya görevi bitirene kadar o iş veya görev üzerine yoğunlaşması ve kolay kolay vazgeçmemesidir.

2. Patavatsızlığı veya tahrikleri kontrol etmek

Patavatsızlığı "kontrol etmek, bir bireyin bir iş veya görev üzerinde gerekli zamanı ayırması, acele davranmaması ve herhangi bir eylemde bulunmadan önce iyice düşünüp kafa yormasıdır.

Selde Selver KOÇUK

ZİHİNSEL ETKİNLİKLER

1.Diretmek veya üstelemek

Empati ile dinlemek, bir bireyin belli bir konu hakkındaki görüşlerini bir tarafa bırakarak, önyargısız bir şekilde başkalarının fikirlerini veya düşüncelerini anlamaya çalışmasıdır.

4.Esnek düşünmekEsnek düşünmek, bir bireyin belli bir duruma başka bir açıdan bakabilmesi veya belli bir olaya ilişkin perspektifleri değiştirmek, alternatifleri üretmek ve seçenekleri hesaba katmak için bir yol bulmasıdır.

Selde Selver KOÇUK


3.Empati ile dinlemek

Selde Selver KOÇUK


5.Düşünme hakkında düşünmekDüşünme hakkında düşünmek, bir bireyin ne bildiğini ya da ne bilmediğini bilmesidir; yani, bir bireyin sahip olduğu görüşlerinin, stratejilerinin ve hislerinin bilincinde olması ve bunların başkalarını nasıl etkilediğinin farkında olmasıdır.

6.Doğru için çaba harcamak

Doğru için çaba harcamak, bir bireyin yaptığı belli bir işi veya ürünü sürekli olarak kontrol etmesi veya değerlendirmesi ve o işte doğruluk, sadakatlik ve ustalık için istekli olmasıdır.

Selde Selver KOÇUK


7.SorgulamakSorgulamak, bir bireyin belli olaylara veya durumlara karşı karşılaştığı problemleri çözmek için ne tür bilgilere ihtiyacı olduğunu belirlemesi ve bu bilgileri toplamak için hangi yöntemleri kullanacağına karar vermesidir.

8.Eski bilgiyi yeni durumlara uygulamak

Bireyin daha önce belli bir olguya, olaya veya duruma ilişkin olarak öğrendiklerini, başka bir olgu, olay veya duruma transfer etmesidir.

Selde Selver KOÇUK


9.Açık , net olarak düşünmek ve iletişimde bulunmak

10.Bütün duyular yoluyla veri toplamak

Duyular yoluyla veri toplamak, bir bireyin belli bir olgu, olay veya duruma ilişkin sahip olduğu doğal öğrenme yolları (yani, dokunma, tat alma, görme, işitme ve koklama gibi duyuları) ile bilgi edinmesidir.

Bireyin belli bir konuya ilişkin hem yazılı hem de sözlü iletişimde bulunurken, açık ve spesifik olması ve genellemelerden, çarpıtmalardan veya saptırmalardan sakınmasıdır.

Selde Selver KOÇUK

ZİHİNSEL ETKİNLİKLER 11.İmgelemek ve keşfetmek

12.Merak etmek

Merak etmek, bir bireyin hayattaki gizemli ve hayranlık uyandıran olaylara karşı meraklı olmasıdır.

İmgelemek ve keşfetmek, bir bireyin belli bir problem durumuna uygulanabilecek yeni veya orijinal fikirleri, yolla veya i stratejileri hayal etmesidir.

ZİHİNSEL ETKİNLİKLER 13.Sorumlu riskler almak

14.Mizahı aramak ve yakalamak

Mizahı aramak ve yakalamak, bir bireyin hayatın bazen acayip, tuhaf, bilinenlerle bağdaşmayan veya beklenmedik olaylarına karşı gülümsemesi ve onlara neşe ile yaklaşmasıdır.

Sorumlu riskler almak, bir bireyin kendiyetilerini en son sınırına kadar zorlamasıdır ve maceracı olmasıdır.

Onur KAPICI

ZİHİNSEL ETKİNLİKLER 15.İlişkili veya bağlantılı düşünmek

16.Sürekli öğrenmeye açık olmakSürekli öğrenmeye açık olmak, bir bireyin kendi tecrübelerinden öğrenmesini bilmesi ve hayattaki olaylara karşı kayıtsız kalmayı reddetmesidir.

İlişkili düşünmek, bir bireyin belli bir problem durumu üzerinde başkalarıyla birlikte çalışması ve onlardan öğrenmesidir.

Onur KAPICI

DÜŞÜNMEYİ GELİŞTİREN ÖĞRETİM STRATEJİLERİ NELERDİR?

Aşağıda tartışılan öğretim stratejileri, öğrencilerde düşünmeyi geliştirme amacına yönelik olarak kullanılabilir.•Tasnif etmek•Sınıflandırmak•Fark nedir?•Benzerlik nedir?•Ne açıklayabilir?•Varsayımları sorgulamak•Tahmin etmek•Yüksek sesle düşünmek•Seçenek çizelgesi hazırlamak•Özet yazmak

Onur KAPICI


Tanımı: Öğrencilerin belirli nesneleri, maddeleri veya elementleri, öğretmen tarafından belirlenen kategorilere yerleştirmelerini istemek.Amacı: Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini kazanmalarını ve pratik etmelerini sağlamak.Bu strateji, basit olarak, öğrencilerin belirli nesneleri, maddeleri veya elementleri, öğretmen tarafından belirlenen belirli kategorilere yerleştirmelerini öngörür.

1.TASNİF ETMEK

Onur KAPICI


Tanımı: Öğrencilerin belirli nesneleri, maddeleri veya elementleri, kendileri tarafından belirlenen kategorilere yerleştirmelerini istemek.Amacı: Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini kazanmalarını ve pratik etmelerini sağlamak.

2.SINIFLANDIRMAK

Onur KAPICI


Tanımı: Öğrencilere, iki veya daha fazla maddenin birbirinden nasıl veya hangi yollarda ayrıldığını sormak.Amacı: Öğrencilerin maddeler arasındaki farklılıktan algılama ve ayırt etme becerilerini pratik etmelerini sağlamak.

3.FARK NEDİR?

Onur KAPICI


Tanımı: Öğrencilere, iki veya daha fazla madde arasındaki benzerlikleri sormak.Amacı: Öğrencilerin maddeler arasındaki benzerlikleri algılama ve ayırt etme becerilerini pratik etmelerini sağlamak.

4.BENZERLİK NEDİR?

Onur KAPICI


Tanımı: Öğrencilere bir olayı en iyi neyin açıklayabileceğini sormak.Amacı: Öğrencilerin sebep-sonuç bulma, neden-etki gösterme veya muhakeme etme gibi düşünme becerilerini pratik etmelerini sağlamaktır.

5. NE AÇIKLAYABİLİR?

Nurdan SARIKAYA

Bu stratejiyi uygulamadaki amaç, öğrencilerin sebepler ve sonuçlar arasındaki ilişkiler hakkında düşünmelerini motive etmektir: Daha önce ne oldu? Bu olayı en iyi ne açıklayabilir? gibi.


Tanımı: Öğrencilerin çeşitli konu, olay veya problem durumlarına ilişkin sahip oldukları varsayımlarını sorgulamalarını istemek.Amacı: Öğrencilerin eleştirel ve çok yönlü düşünme becerilerini pratik etmelerini sağlamak.

6.VARSAYIMLARI SORGULAMAK

Nurdan SARIKAYA

Sternberg’e (1994) göre, öğretmenler, öğrencilerin sorularına karşı genellikle yedi farklı karakteristik yolla tepki gösterirler.


a.Soruları Reddetme

Çoğu öğretmenler, öğrenciler tarafından kendilerine yöneltilen sorulara karşı tipik tepkiler olarak “bu kadar çok soru sorma” , “beni rahatsız etme”, “böyle aptalca sorular sorma”, ”sessiz ol” gibi ibareler kullanır.


Nurdan SARIKAYA

Öğrencileri soru sordukları için sürekli azarlamak ya da cezalandırmak demek, onların soru sormaktan vazgeçmelerini öğretmek demektir.


2.5.b. Soruları Cevap Olarak Tekrarlama

Bazı öğretmenler öğrencilerin sorularına karşı tipik bir tepki olarak, soruları cevap olarak tekrarlama eğilimini gösterir.


Nurdan SARIKAYA

Örneğin: “İnsanlar neden uzun boylu olurlar?” sorusuna, “Çünkü bazı insanlar uzun boylu olurlar da ondan” cevabını verirler.


c. Cahilliği Kabullenme veya Soruları Direk Olarak Cevaplama

Bu düzeydeki öğretmenler ya sorunun cevabını bilmediklerini söylerler ya da bildikleri kadarıyla soruları cevaplamaya çalışırlar.


Nurdan SARIKAYA

Bu düzeydeki tipik bir öğretmen cevabı, “bilmiyorum ; çünkü…” ibaresi şeklindedir. Bu durumda öğrenciler öğretmenin her şeyi bilmediğinin farkına varırlar.


d. Bilgiye Ulaşmak için Öğrencileri Cesaretlendirme ve İsteklendirme Bu düzeydeki tipik cevaplar, “ansiklopediye bakayım” ya da “niçin ansiklopediye bakmıyorsun?” şeklindedir. Bu durumda öğrenciler, bilginin ulaşılabilir veya ulaşılması gereken bir olgu olduğunu ve öğrenme sürecinin de sadece “bilmiyorum” cevabı ile sınırlı olmadığını öğrenirler.


Nurdan SARIKAYA

İlk tepkide öğretmen, bilgiye ulaşmak için sorumluluğu üstlenir ve öğrencilere “Öğrenme işini öğrenciler adına öğretmen yapacaktır.”2. Tepkide öğrencilere öğrenmek için sorumluluk yüklenir ve öğrenciler nasıl öğreneceğini öğrenirler.


e. Alternatif Açıklamaları Dikkate AlmaBu düzeyde tepki gösteren bir öğretmen, cahilliği veya bilgisizliği kabullenir; fakat öğrencilere olayları veya olguları irdelemek için fikirler sunar. İdeal olanı öğretmenlerin ve öğrencilerin birlikte fikir üretmeleridir.

Ör: “Bazı insanlar yedikleri yiyeceklerden, teneffüs ettikleri havadan dolayı uzun boylu olabilirler.” gibi.


Nurdan SARIKAYA


f. Açıklamaları Hesaba Katma ve DeğerlendirmeBu düzeyde tepki gösteren öğretmenler, öğrencileri yalnızca alternatif açıklamalar üretmeleri için cesaretlendirmezler; öğrencilerin ürettikleri alternatif açıklamaları gözden geçirmelerini ve değerlendirmelerini de özendirirler.


Nurdan SARIKAYA

Ör: “Bazı insanların neden uzun boylu?” olduğu hususunda ileri sürdükleri fikirlerin, açıklamaların, nedenlerini hangilerinin doğru ve etkili olduğunu nasıl bulabilecekleri hususunda eğitilmeleri de önem taşımaktadır.


g. Hesaba Katma, Değerlendirme ve incelemeyi SürdürmeBu düzeyde tipik bir öğretmen tepkisi, “haydi birlikte ileri sürdüğümüz hipotezlerden birine karar vermemize yardım edecek bilgileri toplayalım” şeklindedir .


Nurdan SARIKAYA

Bu durumda öğretmen, öğrencileri geçerli bir varsayım veya hipotez oluşturmalarına yardım edecek bilgileri toplamaları için cesaretlendirir. Öğrenciler de nasıl düşüneceklerini ve düşüncelerini nasıl pratiğe koyabileceklerini öğrenirler.


Tanımı: Öğrencilerden ileriyi düşünmelerini ve bir tahminde bulunmalarını istemek.Amacı: Öğrencilerin düşünme veya ileriyi görme becerilerini pratik etmelerini sağlamak.

7.TAHMİN ETMEK

Zeynep EMEKSİZ


Bu strateji, basit olarak, öğretmenin, öğrencilerden bir şey hakkında tahminde bulunmalarını istemesi olarak tanımlanabilir.

Bir örnekle konuyu açıklayalım...

7.TAHMİN ETMEK

Zeynep EMEKSİZ


Tanımı: Bir problem üzerinde çalışılırken yüksek sesle düşünmek.Amacı: Öğrencilere, düşünmenin nasıl işlediğini gösteren bir model sunmak ve düşünmenin daima lineer bir doğrultuda olmadığını göstermek.

8.YÜKSEK SESLE DÜŞÜNMEK

Sercan OLGUNSOY


Öğretmenler, problem çözmenin çok nadiren hızlı ve kolay, fakat genellikle de yavaş ve karmaşık bir süreç olduğunu, yüksek sesle düşünme sayesinde öğrencilere öğretebilirler. Ve bunu öğretmenin en iyi yolu da, onlar için bir model olmaktır.

Yüksek sesle düşünmek, düşünen birinin bir problemin çözümü esnasında zihninde geçenleri (örneğin, problemin araştırılması, problemin tanımlanması, yapılan hatalar, hataların düzeltilmesi gibi aşamaları) olduğu gibi dışarıya yansıtmasıdır.

8.YÜKSEK SESLE DÜŞÜNMEK

Sercan OLGUNSOY


Tanımı: Küçük gruplar, bir seçenek çizelgesi oluşturmak için bir problem üzerinde birlikte çalışırlar.Amacı: Öğrencilere, problemlerin üzerine açık fikirli ve düşünen bireyler olarak nasıl gidilebileceğini veya problemlerle nasıl başa çıkabileceğini öğretmek.

9.SEÇENEK ÇİZELGESİ HAZIRLAMAK

Sercan OLGUNSOY


Tanımı: Öğrencilerden belirli bir konu, olay veya olguya ilişkin olarak sahip oldukları bilgilerin bir özetini yazmalarını istemek.Amacı: Öğrencilerin kapsamlı düşünme becerilerini pratik etmelerini sağlamak.

10.ÖZET YAZMAK

Sercan OLGUNSOY

Örneğin, öğrencilerden, bir hikayenin ana fikrini 30 kelimeyi aşmayacak şekilde yazmalarını veya öğrencilerden bir ünite veya ders süresince neler öğrendiklerini özetlemelerini istemek gibi.


Düşünmeyi öğrenmek demek, anlamlı öğrenmenin gerçekleşmesini sağlamak demektir. Çünkü, düşünme sayesinde, parça parça olarak kazanılan bilgiler bir bütün haline getirilir ve faydalı ortamlara uyarlanır.

Nitekim, düşünme, “mevcut bilgilerin ötesine gitme” veya “mevcut bilgilerden yola çıkarak başka bilgilere ulaşmak” olarak da tanımlanabilir.

SONUÇ

Sercan OLGUNSOY

Nurdan Sarıkaya

Education

Transcript of Nurdan Sarıkaya