№ 06 (479)

2004@nurastana.kznurastana2004@mail.ru

Газет 2004 жылдың 22 наурызынан шығады

e-m

ail:

Бейсенбі, 14 ақпан2013 жыл

www.nurastana.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ЖАСТАР АПТАЛЫҒЫ

HYP HYP ACTAHAACTAHAАурудың алдын алуға болатын еді!

СӨЗІҢІЗ АУЗЫҢЫЗДА...

«Екі жыл брын «�азАгро» лтты� холдингінде ет жобасы дейтін жоба жасалды... Сонда импортты� мал �келуге �арсы болып едік. Ресей т�жірибесі к!рсеткендей, �келінген малдан ерекше �ауіпті індет шы��ан екен. Соны айтып хат жазып, Ре-сей #алымдарыны$ сынысын �оса тіркеп бердік. %кінішке �арай, #алымдарды$ с!зін ешкім ты$дамады».

�аза�стана не �келінбей жатыр? Сапасы к�м�нді энергетикалы� сусындар, ��рамында неше т�рлі консерванттары бар таамдар, сапа-сыз те"із #німдері, �ытай кеспелері, «Бушты" сираы» , е" аяы �ырыз ��рты...

Таяуда ана �аза�стана Австриядан �келінген асыл т��ымды сиырлардан ж��палы «Шмаленберг» ауруы шыып, д�рлігіп жат�анымыз мынау. �ыруар «ауру малды �ырып тастаймыз» деп республикалы� ветеринариялы� �ызмет басшылары білек сы-банды. «Шыынымызды кім �айтарады?», деп шаруалар шырылдайды. Ауыл шаруашылыы министрі «шыынды Австрия жаынан #ндіріп аламыз» деп со�ты.

Ал енді б�рыны Ауыл шаруашылыы министрі, �азіргі С.Сейфуллин атындаы �аза� агротехникалы� университетіні" ректо-ры А�ылбек К�рішбаев не дейді? Ол шетелден ірі �ара �келуді" �ателігін былайша к#рсетеді («Время» 13. 02. 2013 жыл):

Бізде не к#п, бас басына би болан бишікештер к#п. �арысты" е" жаманы «#зі" білме, білгенні" тілін алма» дейді. Кімдер олар? Экс-министр бірінші кезекте ветеринариялы� �ызмет басшылыын кіналайды. Ал ойланбай шешім шыарып, «айран ішкендер» �айда? �аза�станны" д�л т#ріне індет ошаын �келуге ы�пал еткен шенеуніктер неге �нсіз? �алай дегенмен де, жауапсызды�ты" басы жоарыдаы біраз кабинеттерден басталатыны т�сінікті. «Суды" да с�рауы бар» емес пе?

8-9-беттерде 12-бетте

7-бетте7-бетте

Тегіне тартқан таланттар Ұлт жоқшысы

Қазақты сабыр Қазақты сабыр сақтайды сақтайды

Құрмаш

МАХАН

ОВ, әнш

і: Құр

маш МА

ХАНОВ,

әнші:

2www.nurastana.kz

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

Орынтақ бос тұрмайды...

Баптистерге қолайсыз ел

«�аза�станды� полиция ж�не ресми �ызметкерлер �а�тар айында 8 діни кездесуге тыйым салды. Оны� 3-еуі баптистік жиын еді. Діни еркіндікті насихат-тайтын «Форум -18» сайты баптистер шіркеуіні� пасторына 2 айлы� жала�ы м#лшерінде айыпп$л салын%анын м�лімдейді».

«�аза�станны� кез келген айма%ында тіркеуден #тпеген діни бірлестіктерге �арсы �рекет жа-салып жатыр. 2012 жылды� тамыз айынан бері «миссионерлік �рекеті &шін» 7 адам%а айыпп$л са-лынды», – деп м�лімдейді баптистерді� америкалы� BRnow.org а�парат сайты.

Батыс басылымыны� дабыл �а�ып отыр�аны – петропавлды� Александр Пухов пен тайыншалы� Александр Керкерді� м�селесі. Пухов�а тіркелмеген діни бірлестікке басшылы� жаса�аны "шін 100 АЕК (173100 те�ге) к$лемінде айыпп%л салын�ан-ды. Ал, Керкер р%�сатсыз діни бірлестік �%р�аны "шін 116 800 те�ге айып т$леуі тиіс еді. Шетелден ин-вестиция �%йылып отыр�ан діни бірлестікке а�ша деген не т�йірі?! Т$леп �%тылады �ой. 4йтсе де, к"йінген шетелдік сайт ма�аласын одан �рі былайша $рбітеді:

«Та%ы бір баптистер шіркеуіні� #кілі 20 �а�тар к&ні Кішкенек#лде �кімшілік жаза%а тартылды. �аза� &кіметі тыйым сал%ан �ал%ан 5 бірлестікті� &шеуі – Иегова ку�герлері мен екі протестантты� $йым.

Ресейді� о�т&стігінде орналас�ан ортазиялы� мемлекет �аза�станда конституция бойынша діни еркіндік берілген. Біра�, іс ж&зінде дін еркіндігі шектеулі. Елдегі діни $йымны� б�рі тіркеуден #туі тиіс. Алайда, оларды� кейбір жіберген с$раныстарыны� $за� уа�ыт жауапсыз �ал%анын

Мемлекет басшысыны� Жарлы%ымен Амангелді Ж $ м а б а й $ л ы Ж $ м а б а е в � Р ; з е р б а й ж а н Республикасында%ы Т#тенше ж�не <кілетті Елшісі �ызметіне та%айындалды.

Амангелді Ж$мабай$лы 2011 жылды� мамыры-нан �Р Сырт�ы істер министріні� орынбасары �ызметін ат�арып келді.

Мемлекет басшысыны� Жарлы%ымен Серік Д о с т а н $ л ы П і р і м б е т о в � Р ; з е р б а й ж а н Республикасында%ы Т#тенше ж�не <кілетті Елшісі �ызметінен босатылды

* * *�Р @кіметіні� �аулысымен Болат Т$р%ан$лы

Т#кежанов �Р Денсаулы� са�тау министріні� орынбасары �ызметіне та%айындалды.

Болат Т$р%ан$лы 2010 жылды� �ырк&йегінен �Р Денсаулы� са�тау министрлігі Стратегиялы� даму департаментіні� директоры �ызметін ат�арып келді.

* * *�Р Денсаулы� са�тау министріні� б$йры%ымен

Д�улетхан Сер%азы$лы Есімов Медициналы� ж�не фармацевтикалы� �ызметті ба�ылау комитетіні� т#ра%асы болып та%айындалды.

Д�улетхан Сер%азы$лы жа�а �ызметке та%айындал%ан%а дейін аталмыш комитет т#ра%асыны� орынбасары �ызметін ат�арып кел-ген болатын.

* * *�Р Бас прокурорыны� б$йры%ымен �анат

З�кірхан$лы Раман�$л А�мола облысы К#лік про-куроры болып та%айындалды.

� а н а т З � к і р х а н $ л ы ж а � а � ы з м е т к е та%айындал%ан%а дейін Бас к#лік прокурорыны� а%а к#мекшісі �ызметін ат�арып келді.

* * *�Р Ішкі істер министріні� б$йры%ымен Ер-

лан Болат$лы Омарбеков �ара%анды облысты� ішкі істер департаментіні� басшылы%ына та%айындалды.

Ерлан Болат$лы б$%ан дейін аталмыш департа-мент басты%ыны� бірінші орынбасары �ызметін ат�арып келген болатын.

* * *«Н$р Отан» ХДП Петропавл облысты�

филиалыны� т#ра%алы%ына облыс �кімі Самат Сапарбек$лы Ескендіров сайланды.

* * *�Р Таби%и монополияларды реттеу агенттігіні�

Атырау облысты� департаментіні� директоры �ызметіне Балжан Ибат�ызы Досм$хамбетова та%айындалды.

Балжан Ибат�ызы 2011 жылды� �азан айынан �Р Таби%и монополияларды реттеу агенттігі т#ра%асыны� орынбасары �ызметін ат�арып келді.

* * *«�аза�стан Республикасы $лтты� ядролы�

о р т а л ы % ы » р е с п у б л и к а л ы � м е м л е к е т т і к к�сіпорныны� бас директоры болып Ерлан Fадлет$лы Батырбеков та%айындалды.

Ерлан Fадлет$лы осы%ан дейін «�аза�стан Республикасы $лтты� ядролы� орталы%ы» А� бас директорыны� бірінші орынбасары �ызметін ат�арып келді.

* * * «EXPO-2017 Халы�аралы� мамандандырыл%ан

к#рмесін дайындау ж�не #ткізу ж#ніндегі дирекция» ЖШС директоры �ызметіне �аIарман Жазы$лы Жазин та%айындалды.

�аIарман Жазы$лы б$%ан дейін «Астана – жа�а �ала» арнайы экономикалы� айма%ын �кімшілік бас�ару» мемлекеттік мекемесінде департамент басты%ы, «�аза�стан инжиниринг» Kлтты� ком-паниясы» А� бас�арушы директоры болып �ызмет ат�ар%ан.

* * *«<зенм$найгаз» А� бас директоры лауазымына

Ма�сат О�%арбай$лы Иба%аров та%айындалды. Ма�сат О�%арбай$лы б$%ан дейін «<зенм$найгаз»

А� к�сіпода� комитетіні� т#ра%асы �ызметін ат�арып келген еді.

БАСҚАЛ

АР НЕ ДЕ

ЙДІ?

Өткен жылы елімізде дінге байланыс-ты жаңа заң қабылданып, діни ұйымдар қайтадан тіркелуден өтуге міндеттелді. Сөйтсек, қабылданған заң шетелдік діни ұйымдардың тынысын тарылтқан тәрізді, «бізге қысым көрсетуде» деп дабыл қағып жатыр екен.

Халықты қарумен қорқытпақ па?

Кеше Парламент М�жілісінде «9аза�стан Республикасыны� кейбір за�намалы� актілеріне ішкі істер органдары �ызметі м�селелері бойынша $згерістер мен толы�тырулар енгізу туралы» за� жо-басы таныстырылды. Аталмыш �%жатта к$рсетілген бір ерекшелікке то�талмай кете алмады�. Ол за� жобасында «Егер оны (�ы ор�аушы – А.Д.) �міріне ауіп т�ндіретін арсылы туындаса, аруды ескертусіз олдануды» арастырылуы болып отыр. За� жобасыны� т"сіндірмесінде айтыл�андай, аталмыш за� жобасыны� �абылдануы азаматтарды� конституциялы� �%�ы�ыны� са�талуына м"мкіндік беретін к$рінеді. 9%жатты Ішкі істер министрлігі �зірлегенін де айта кету керек.

Жалпы, �%�ы� �ор�аушыларды� $з $мірлеріне �ауіп т$нген жа�дайда алдымен ауызша ескерту жасап, содан со� �аруын аспан�а кезеп бірер о� шы�ындып, содан со� �ана адам�а атуы – за� ж"зінде бекітілген б%лжымас ереже. 9ару-жара� %стап ж"руге

айтады. @кімет к#біне діни бірлестіктерді� талап�а сай емес екенін немесе діни к#з�арасыны� �ателігін ал%а тартады».

Ма�ала авторыны� бірі Джон Эвансты с$зіне �%ла� т"рсек, 9аза�станда баптистерге �ысым жасалып отыр�андай. Діни экстремизммен к"рес �ашаннан бері �ылмыс саналыпты? Шетелдік мис-сионерлерге тыйым салса�, елдігіміз бен бірлігімізді ойла�анымыз емес пе? 4рі-беріден со�, экстремизм мен терроризмге �арсы к"ресті баста�ан А9Ш-ты� $зі емес пе?

Енді мына �ызы�ты �ара�ыз. Дін істері агенттігіні� м�ліметтеріне с"йенсек 9аза�станда тіркеуден $ткен 100 баптистік діни бірлестік бар. Ал, біздегі христиандарды� басым б$лігі саналатын православие шіркеуіні� 280 бірлестігі тіркелген. Я�ни, бапти-стерге бізде барынша м"мкіндік жасал�ан. 4лемде 46 миллион�а жуы� баптист бар десек, оны� 35 мил-лионы А9Ш т%р�ындары екен. Одан кейінгі орында Нигерия (3,5 миллион), Конго(2 миллион) ж�не Бра-зилия (1,8 миллион) т%р. Жо�арыда атал�ан елдерді� $кілдері 9аза�станда $те аз екені белгілі. Олай болса, 100 бірлестікті� �атарын $зімізді� �арак$здеріміз толы�тырып ж"рмесін?! Абай ОТАР

:

р%�сат етілген А9Ш сия�ты елдерде болмаса, �%�ы� �ор�аушылар ескерту жасамай жатып, жайратып салу�а асы�пайды. Ал 9аза�станда ат�ыш �ару т%рма�, суы� �ару %стап ж"руге де тыйым салын�ан. Есесіне �%�ы� �ор�аушыларды� �ара халы��а �ал�ан болуды� орнына �аруын шоша�датып, о��а байла�аны туралы фактілер д"ркін-д"ркін естіліп жатады. Содан болар, ж%ртшылы�ты� $згені емес, о�алыларды жау санауы �алыпты �%былыс�а айнал�ан.Олай болса, ескерту жасамастан о��а байлауды� �андай �ажеттілігі бар?! 4лде, екіні� бірі автомат асынып ж"ретін, азаматты� со�ысы ж"ріп жат�ан елде т%рамыз ба?!

Jркениетті елдерде ж%рт за�ды б%зудан �ор�ады. Ала жіпті аттадым дегенше, за� бойынша жаза�ды алу�а дайындала бер. Ал бізде ше? Бізде б�збіреулер �о�амды за� алдында�ы жауапкершілікпен емес, �арумен �ор�ытуды к$здейтіндей к$рінеді.

Арай ДӘУЛЕТҚЫЗЫ

Соңғы уақытта жаңалықтардың легіне көз жүгіртіп отырсаңыз, құқық қорғаушылардың қолымен жасалған қылмыстық оқиғалардан көз сүрінеді. Ұрған, соққан кім? По-лицей. Қорлаған, зорлаған кім? По-лицей. Адам атқан полицей, жала жапқан полицей... Күн сайын бір қорқынышты дерек андағайлап әр жерден естіліп жатады. Енді онсыз да қоғам алдындағы бет-бейнесі оңып тұрмаған жандарға қару қолдануға еркіндік берілуі мүмкін.

АПТА

www.nurastana.kz3Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

ЭКСКЛЮЗИВ

Мен бүгінгінің Дон Кихотымын!

БІЗ СҰХБАТ АЛҒАН КҮНІ НЕСАҒАНЫҢ ТУҒАН КҮНІ ЕКЕН. АЙТУЛЫ КҮННІҢ ҮСТІНЕН ТҮСКЕН БІЗГЕ ЕРЕКШЕ ЫҚЫЛАСПЕН, АСА БІР МЕЙІРІММЕН, УАҚЫТЫНЫҢ ТЫҒЫЗДЫҒЫНА ҚАРАМАСТАН ЗЕР САЛЫП, КЕЛЕЛІ, ОЙЛЫ МӘСЕЛЕЛЕРДІ ҚОЗҒАЙ ОТЫРЫП, БІР САҒАТТЫҢ ҚАЛАЙ ӨТЕ ШЫҚҚАНЫН БАЙҚАМАППЫЗ. РЕСПУБЛИКАЛЫҚ «СПОРТ» ГАЗЕТІНІҢ БАС РЕДАКТОРЫ, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕҢБЕК СІҢІРГЕН ЖАТТЫҚТЫРУШЫСЫ, ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЕҢБЕК СІҢІРГЕН ҚАЙРАТКЕРІ, БЕЛГІЛІ ЖУРНАЛИСТ, ЖАЗУШЫ АҒАМЫЗДЫҢ АРМАНЫ ДА АЗ ЕМЕС ЕКЕН...

ҚОЛТАҢБАМ УЛЬЯНАДАН БАСТАЛДЫ

–Абыз �стаз Темірбек �ожакеев: «Сейдахметті� барма�ан жері, баспа�ан тауы жо�. Глобусты ай-налдырып жіберіп, сауса�ы�мен т!ртіп то�татса�, сол сен �стап т�р�ан н!ктедегі елді� топыра�ына Секе�ні� табаны тиген боп шы�ады» – деген екен. Сол Сейдахмет-�стазды� тікелей ізбасарыны� спорт та�ырыбын �аузай ж!ріп, �анша елге табаны тиді?

–�азір саусапен санап бере алмай-мын, біра 60-а жуы мемлекетте бол-дым. Д�ниеж�зіні� бес �рлы�ына да табаным тиді. �аншама ел к�рдім, жер к�рдім, небір халы пен �лтты к�рдім, !ралуан таби�атты� �ша�ында болдым. Б�л салада мені� ішкі азынам, ішкі санды�ым толы деп айта аламын.

–Е� ал�аш�ы жаз�ан ма�ала�ыз есі�ізде ме? Ол не туралы еді?

–Е� ал�аш мектепте оып ж�ргенімде, «�азастан пионері» газетіне ауыл-да бол�ан бір спорт жарысы туралы жаз�анмын. Біра, тырнаалды е�бегім жары к�рген жо. Танымал журналист Жаау Д!уренбеков деген а�амыздан жауап хат келген. «Талабы� бар, !лі де е�бектеніп, ізденіп жаза бер» дегендей. Ал енді республикалы газетке шыан т���ыш маалам !лі есімде. 1970 жыл, студент кезіміз, Алматы�а баскетболдан Риганы� ТТТ атты ыздар командасы келген-ді. Ке�ес Ода�ыны� чемпиона-ты. Рига командасында Ке�ес Ода�ы бойынша баскетболдан е� бойша� ыз Ульяна Семенова ойнайтын. «Лениншіл жас» газетіне шыан материалым, сол бойша� ыз Ульянадан ал�ан с�хбатым болды.

–Б!гінгі жастарды кезінде Неса�а� таныт�ан спорт са�ла�тарымен таныстыра кетсек. �алы� �аза�тан �ай )рендеріні� жетістігіне �атысты с!йінші с�ра�ан еді�із?

–Спорт журналистикасында�ы �мірімде с�йінші с�ра�ан ж�лдызды с!ттерім к�п болды. Соны� ішінде е� !уелгісі – балуан Ш!міл Серіков. Ол – аза жастарыны� арасынан т���ыш ;лем чемпионы. М!скеу Олимпиадасыны� чемпионы. Одан кейін Жасылы =шкемпіров - Еуропа чемпионы, ;лем чемпионы, Олимпиада чемпионы. Осындай сайыпырандарды� жандарында ж�ріп, соларды� же�ісі мен уанышын халыа жеткіздім.

–Ке�ес Ода�ы т�сында �аза� спортшыларыны� к)рген �иянаты т)�ірегінде жиі айтылып, жазы-лып жатады. Ке�ес Ода�ы ба�ын

байла�ан са�ла�тарды� ішінен алды-мен кімдерді� есімі ауыз�а ілігеді?

–Ке�ес Ода�ы т�сында одатас республикалар �рамында�ы мыты спортшылар�а м�мкіндік к�п берілген жо. Сол иындыа ал�ашыларды� бірі болып ;білсейіт Айханов а�амыз кездесті. �ажым�анны� ізбасары, ауыр салмата�ы ж!не де д�лей к�шті керемет балуан болды ол еркін к�рестен. Кезінде ;білсейіт а�амыз же�ген Алек-сандр Медведь деген Беларусь ба-луаны кейіннен �ш д�ркін Олимпиада чемпионы ата�ына ол жеткізді. Гру-зин балуаны Шота Ломидзе ;лем чемпионы атанды. Осыларды� б!рін жыан балуан а�амызды не Еуропа чемпионатына, не ;лем чемпионатына, не Олимпиада�а атыстыр�ан жо. Сол секілді ауыр салмата�ы боксершы а�амыз ;бдісалан Н�рмаханов та �з де�гейінде ба�алан�ан жо.

– С п о р т п е н � о ш а й т ы с � а н са�ла�тарды� та�дырына ��ла� т!ріп отырасыз ба? Кімдерді «жо�алтып» алды�ыз?

–Халына тола�ай табыс !келген спортшылармен азіргі та�да к�п араласу�а м�мкіндік туа бермейді. Барлы�ы да уаыта т!уелді. Кезінде талай спортшымен бірге ж�ріп, �нерін, е�бегін к�рдік. Басылым бетінде жазды. Соларды� к�бісі б�гінде жо, кейбіреуі баса ж�мыстар�а ауысып, тасада ал�андары бар ж!не к�пшілігі артайды. Б!рін теріп айту, ма�ан �те иын. К�з алдымызда ж�ргендер, ескілерден сол ;білсейіт а�амыз, ;мин а�амыз, Жасылы =шкемпіров секілді досымыз. Болмаса Жасыжол К�рпебаев деген мыты балуан бауы-рымызды, Асылбек �илымовтай бок-сшыны са�ындым.

–/бдісалан Н�рмаханов сия�ты спорт алыптарыны� та�дырынан �андай ой т!юге болады?

–Б�л �те �лкен с�ра. ;бдісалан Н�рмаханов а�амызбен атар ж�ріп, інісі болып �стік. Арыстандай а�аны� спортта�ы ерліктерін к�рдік, азасыны� басы-асында болды, со��ы сапар�а шы�арып салу кезінде батырымыз жайлы ой айтты, азанама жазды. Ол бір аза спортында�ы ерекше т�л�а болатын. Ол кісі Олимпиада �тетін зал�а �раманы� боксшыларын �зі бастап кіретін. Мойны жуан, шашы тік, айратты, с�сты ж�зімен ;бдісалан Н�рмаханов жалы к�дірейіп зал�а кіріп келгенде, �зге елді� боксшыларыны� б!рі басын т�мен аратып, абыржып алатын... Атлантада аза боксшыла-рын !лемдегі �шінші орын�а жеткізді. Командалы есепте, м�ндай н!тиже б�гінге дейін бол�ан жо. «Бір отар

Несіп ЖҮНІСБАЙҰЛЫ:

ойды асыр бастаса, отар асыр болады, бір топ асырды ой бастаса, асырлар ой�а айналады» деп, атам аза бекер айтпа�ан �ой, сол айтандай барлы�ы к�шбасшы�а байланысты. Сондытан да ол кісіні� жер айыстыра ж�ріп келе жатанын к�ргенде, «міне, на�ыз боксшы осындай болады, на�ыз батыр осындай болады» десіп отыра-тынбыз.

СИДНЕЙ – ОЛИМПИАДАЛАРДЫҢ ОЛИМПИАДАСЫ!

–Журналист Ж!нісбаев шетелдік �андай спорт са�ла�тарымен с�хбаттасты? �айсылары )зіндік мінезімен есте �алды?

–�азір Ресейді�, Украинаны� �зі шетел болып жатыр �ой, кеше �ана сырыпен секірушілер Сергей Бубка-мен ой б�лісіп, бірге суретке т�сіп, Еле-на Исенбаевамен тілдестім. Солармен бол�ан !�гіме болаша кітабыма енеді. Ертеректе Арнольд Шварценеггермен кездескеніміз бар. Д!мдес болды, с�з а�ысып, ой б�лістік. Одан б�рын да�ты аргентиналы футболшы Дие-го Марадона, Куба боксыны� жары ж�лдызы Теофило Стивенсон, армян же�іл атлеті Роберт Эммиян, грузин шахматшысы Нонна Гаприндашвили, орыс шахматшылары Анатолий Карпов, Михаил Таль ж!не конькиші Мария Исаковамен с�хбаттасанмын. Есіме т�спей отыр�ан са�латар аншама?

– Ш ы � а р м а ш ы л ы � ж а � ы н а н «алтын т��ыр�а» к)терілген Олимпиада�ыз туралы айта ала-сыз ба?

–Мені� ойымша, Олимпиаданы� б!рі де �ажап ои�а. Лондонда�ы олимпиада – то�ызыншы олимпиа-дам. Ол да ерекше болды. Дегенмен !лі к�нге дейін 2000 жылы Сиднейде �ткен олимпиаданы �мытпаймын. Gткен жері де, �йымдастырылуы да керемет-т��ын. Сидней ойындары �азастан спортшыларыны� ерекше бір жарырап к�рінген кезе�і ретінде де есімнен кетпейді. Бекзат, Ермахан, Ольгалар чемпион бол�ан Олимпиада. Соларды� к�мбесінде т�рып, ал�ашы боп суретке т�сіріп, �ша�ымыз�а алып, біріншілер атарында �ттытау баыты сол олимпиадада б�йыр�ан. Сидней Олимпиадасы – мен �шін олимпиадаларды� олимпиадасы!

–Егер журналистік жолы�ыз енді басталып жатса, �ай спортшыны� жетістігін желдірте жазар еді�із?

–Спортшыларды біріні� алдына

бірін ою�а болмайды. ;рбіреуіні� �з кезе�і, �з уаыты бар. Бір чемпион бір чемпионнан бір мысал кем емес. Мы-салы, кешегі Лондон чемпиондарыны� �рметіне спорт кешендері, стадионда-ры мен спорт залдарыны� атын береміз деп шулады. Мен о�ан бірауыздан арсы болдым. Баспас�з беттерінде де айттым.

– Неге �арсы болды�ыз? – Біз е� алдымен, ардагерлерімізге

�рмет к�рсетуіміз керек. Б�гін орта-мызда жо, аза жастарыны� арасы-нан Олимпиаданы� к�міс ж�лдесін т���ыш ал�ан же�іл атлет J�сман �осанов а�амызды� атын берейік

стадион�а. Сонау 1960 жылы Римде КСРО �рама командасыны� �рамына кіріп, олимпиаданы� к�міс ж�лдесін алу о�ай бол�ан жо. Мысалы, боксшы ;бдісалан Н�рмаханов, ататы балу-ан ;білсейіт Айханов, желая ;мин Т�яов, футболшы Темір Сегізбаев сынды т�л�аларымызды� атын беру керек спорт �имараттарына. Сондытан мен бір чемпионды бір чемпионмен салыстыру�а арсымын.

– Б і з о с ы н е г е / л ж а н Жарм�хамедовті �мытып кете береміз? /лде �аза�тан шы��ан т���ыш Олимпиада чемпионы ретінде мойында�ымыз келмей ме?

–Gте орынды реніш. Біра м!селе д!л солай емес. �аза халына Олимпиада чемпиондары к�птік етпейді. ;лжан Жарм�хамедов а�амызды� ауыз�а т�се бермейтіні, ол кісі ж!й спортшы кезінде де, кейін Олимпиада чемпионы бол�анда да ту�ан топырата к�п бол�ан жо. Ортамызда болма�аннан кейін естен шы�ып кетіп жатады. Бар себебі осы. Ал, ;лжан Жарм�хамедовті� аза баласы екеніне, оны� Алаштан шыан т���ыш Олимпиада чемпионы екеніне ешкімні� к�м!ні болмауы тиіс.

–�аза� спортыны� тарихында орны б)лек 10 спортшыны айтып бере аласыз ба?

– Біріншісі – �ажым�хан баба-мыз! Одан кейін J�сман �осанов, ;мин Т�яов, ;лжан Жарм�хамедов, ;білсейіт Айханов, Жасылы =шкемпіров, Ш!міл Серіков, Серік �онабаев, Д!улет Т�рлыханов, М!улен Мамыров, Болат Ж�маділов, Бекзат Саттарханов, Ермахан Ибраимов, Баыт С!рсекбаев, Серік С!пиев, ;лия Ж�сіпова, М�стафа Gзт�рік... Неге он болады, осы атал�ан са�латарды� �лт спортын дамытуда �зіндік орындары бар. �аза спорты дегеннен кейін �з �л-ыздарымызды атап жатырмын. Ел спортын �ркендетуде аттарын �рметпен атайтын спортшылар �зге �лт �кілдері арасында да аз емес.

–Ел спортшыны� жетістіктер жылнамасында )зіндік орны бар, алайда еленбей ж!р деп кімдерді айтар еді�із?

–;лжан Жарм�хамедов тура-лы жо�арыда айтты. Енді бокстан Олимпиаданы� екі д�ркін к�міс ж�лдегері Болат Ж�маділов пен еркін к�рестен аза жастары арасынан шыан Олимпиаданы� т���ыш ж�лдегері М!улен Мамыров бауырла-рымыз ел алдында к�п к�ріне бермейді. �алы� ж�рт соны есінде �стаса екен.

Әңгімелескен Нұргүл АХАНҚЫЗЫ (Жал�асы бар)

4www.nurastana.kz

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылМІНБЕР

Ішкі қауіпсіздік күш-жігерді қажет етедіҚазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиялық Жолдауында мемлекетіміздің алдағы ұзақ мерзімге арналған саяси бағыты мен даму бағдарын көрсетіп берді.

�зге дамудаы мемлекеттермен салыстыранда елімізді� экономикасы т�ра�танып, халы�ты� �л-ау�аты артуда. �лемдік �аржылы� �иынды� мемлекетімізге ед�уір сын боланы ай�ын. Бізді� елімізді� к"ш-жігері дадарыста сыналды. $аза�стан тыыры�тан шыуды� жолын тауып, сыннан с"рінбей %тті. Алдаы ма�сат �уатты да табысты мемлекет �алыптастыру боланды�тан негізгі к"ш осыан ж�мылдырылды.

Біз �скери �ызметкер боланды�тан, елімізді� экономикалы� �уаттылыы арт�ан сайын �скерімізді� �леуеті ныая т"сетіндігін сезінеміз. Президент, Жоары Бас $олбасшы – Н�рс�лтан Назарбаевты� халы� �ауіпсіздігін арттыру мен мемлекетті� айбыны – $арулы к"штерді ныайтуа баытталан жоспарлары мен бадарламаларын �алт жібермей орындап, онда айтылан міндеттерді санада берік �стауа тырысамыз.

Кейінгі жылдарда $аза�станда т"рлі баыттаы діни топтар пайда болып, ел ішінде д"рбеле� туызуа тырысу-да. Мемлекет басшысы халы��а арнаан «$аза�стан-2050» Стратегиялы� Жолдауында он т"рлі сын-�атерді� бірі ретінде �ауіпсіздік м�селесіне айры�ша м�н береді. Оны болдырмауды� жолы �атерді� алдын алу екенін стартегиялы� ма�ызды ��жат негізінде ала тартты. Біз, �рбір �скери �ызметкер, елді� болашаы жар�ын болуы "шін барынша абыройлы �ызмет етуге тырысуымыз �ажет.

Т�уелсіздік к"ні �арса�ында стратегиялы� ��жатты �сына отырып, Елбасы: «Бізді� басты ма�сатымыз – 2050 жыла �арай мы�ты мемлекетті�, дамыан экономиканы� ж�не жалпыа орта� е�бекті� негізінде берекелі �оам ��ру. Б�л – елімізді� даму перспективаларына жасаан %зіндік пайымдауым. Б�л – жа�а саяси баыт», – деген еді. Ендігі жерде біз де %з тарапымыздан осы ��жатты� ж"зеге асуына "лесімізді �осуымыз керек. Елбасы халы��а Жолдауында Т�уелсіздікті� ел ма�танышы, басты ��ндылыымыз екендігін атап к%рсетті. Мемлекетті� басты ��ндылыын са�тауа айры�ша "лесін �осатын елімізді� Ішкі �скері де

%зіні� 21 жылдыын атап %тіп отыр. Алаш�ы жылдардаы экономикалы� �иыншылы� елімізді� �скерін де айна-лып %ткен жо�. $азіргі та�да сарбазды� ел алдындаы азаматты� борышын адал ат�аруына барлы� жадай жасалып отыр. Тек жастарымызды� бойында Отана де-ген с"йіспеншілік пен патриотизм рухын �алыптастыру м�селесін �ашанда жадымыздан шыармай, �ыраы на-зарда �стау �ажет.

Биыл Ішкі �скерді бригадалы� ��рылымнан айма�ты� �олбасшылы� ж"йесіне к%шіру жоспарланып отыр. Б�л бізді� салаа зор жа�алы� �келері с%зсіз. $аза�та «к%з �ор�а�, �ол батыр» дейді. �р бастама алашында тосындау к%рінгенмен, игі істі абыроймен ат�аратындыымыза сенімдіміз. Б�л міндетті со�ына дейін апару "шін бізде білімді де білікті басшылар мен т�жірибелі, к�сіби мамандар жеткілікті. Сонды�тан Елбасы ай�ындап берген стратегиялы� бадарламаны �стана отырып, жыл басталалы біз де жа�аша баытпен іске кірістік.

Таы бір атап айтарлы� жайт, елімізді� м"мкіндігін �лемге танытатын ау�ымды жиын – $аза�станны� ЭКСПО-2017 Халы�аралы� к%рмесін %ткізу орны ретінде та�далуы. Б�л та�дау – ел болашаы жолында бар �ажыр-�айратын аямай, �ызмет етіп жат�ан Елбасы е�бегіні� жемісі. Бізді� еліміз ке�естік кезе�нен кейінгі ке�істіктегі Е$Ы?-а т%раалы� еткен, осы �йымны� Саммитін %ткізген ж�не аламды� ау�ымдаы іс-шара – ЭКСПО-2017-ні %зінде %ткізетін бірінші ел екенін айтса� та жеткілікті.

Бізді� ма�сатымыз да ай�ын. Ол – ішкі �ауіпсіздікті, ала�сыз тірлік пен тынышты�ты жоары д�режеде �амтамасыз ете білу. Мемлекетті� Ішкі �скері б�л абы-ройлы міндетті ат�аруда бар білім-білігі мен к"ш-жігерін аянбай ж�мсауа �зір. Жандос ОМАРҚҰЛОВ,

Ішкі әскерлер Қолбасшысының тыл жөніндегі орынбасары,

полковникҚоғам болып күреседі«Нұр Отан» ХДП Парламенттегі депутаттарының бастамасымен «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» заң жобасы әзірленуде. Заң жобасын талқылауға арналған Құқықтық кеңес отырысында «Нұр Отан» ХДП Төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбек оның аймақтарда да талқылануда екендігін айтты.

Наурызда %ткізілетін халы�аралы� конференция кезінде сарапшылар за� жобасыны� �лемдік стандарттара сай келетіндігін аны�тайды. Бауыржан Байбекті� айтуынша, б"кіл �оамны� �атысуымен �зірленіп жат�ан за� жобасы шынымен де халы�ты� за� болма�.

«Ақылды» құрылғы орнатылады Бас қалада «ақылды» бейнекамералар жұмыс істей бастайды. Ол лаңкестік әрекеттердің алдын алу мақсатында орнатылмақ.

Б�л туралы «Н�р Отан» ХДП мен "кіметтік емес �йымдарды� %кілдерімен болан кездесу кезінде Ішкі істер министрі $алм�хамбет $асымов хабарлады.

Оны� айтуынша, «а�ылды» бейнекамераны� ар�асында ла�кестік �рекеттерді, сондай-а�, сан алуан т�ртіп б�зушылы�ты аны�тау м"мкін болма�. М�селен, біреу белгісіз бір затты к%шеде �алдырып кететін болса, к%реген ��рылы оператора арнайы сигнал береді. Б�дан бас�а, бейнекамера �ылмыскерлерді автоматты т"рде аны�тап, �стауа к%мектеседі.Әзиза ӘБДІРАХМАНОВА

Бөбектердің тұсауын кестіСемей қаласында « Н ұ р О т а н » Х Д П х а т шы с ы Ерлан Қариннің б а с қ а р у ы м е н Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстық партия ф и л и а л д а р ы қызметкерлерінің аймақтық семинар-кеңесі өткізілді. Ерлан Қарин Сәбилер үйінде болып, бөбектердің тұсауын кесті.

«Жиын «Партиялы� ж�мысты� жа�а міндеттері мен баыттары» та�ырыбын �амтыды. Партия хат-шысы Ерлан $арин идеологиялы� ж�мысты� негізгі басымды�тарына то�талды. Алдаы уа�ытта партияны� а�паратты� саясатын �алыптастыру да к"н т�ртібінде т�ран міндеттерді� бірі. Партия ж�мысын �леуметтік желілерге �осу алдаы уа�ытта %з шешімін табады.

Ерлан $арин Семей �аласындаы С�билер "йінде республикалы� «Т�саукесер» акциясыны� аясында «т�й-т�й» бас�ан б%бектерді� т�сауын кесті. Сондай-а�, партия хатшысы «Н�р Отан» облысты� филиалы басшыларымен, Семей �алалы� м�слихаты депутат-тарымен кездесуі кезінде жетім балалара �леуметтік �олдау к%рсету м�селесін тілге тиек етті. Енді Се-мей �аласындаы С�билер "йі т�рбиеленушілері депутаттарды� �ам�орлыына алынады. К%п жыл бойы шешімін таппай келе жат�ан С�билер "йі имаратына к"рделі ж%ндеу жасауа �аражат б%лу де назара алынды. Ақбөкен АЛТАЙ

За� к"шіне енгеннен кейін жем�орлы�пен к"ресті� жа�а кезе�і басталады. Оны� басты ерекшелігі – азаматты� �оам %кілдеріні� сыбайлас жем�орлы��а �арсы іс-�рекеттерге �атысуы, сондай-а� жем�орлы��а �арсы к"реске аралас�ан азаматтара кепілдіктер �арастырыландыы. «$�жатта мемлекеттік бас�аруды� барлы� де�гейінде алдын алу шарасын, жем�орлы��а �арсы стандарттар мен са-раптамаларды �олдану, талдау жасау ж�не мониторинг ж"ргізу ар�ылы сыбайлас жем�орлы� м�селесін ж"йелі шешуді� негізі жасалан. Осы к"реске �рбір азаматты� белсенді �атысуы ар�ылы ана сыбайлас жем�орлы�ты м"лде жоюа ж�не �оамда жем�орлы� пен т�ртіпсіздікке м"лде жол бермеуге болады», – деп атап %тті Бау-ыржан Байбек. Медет БОЛАТҰЛЫ

www.nurastana.kz5Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

орта мектебінде о ыдым. Кейін жа�а п�терге к�шкенімізде осы № 61 мектепке келдім.

– Ана� �аза�ша біле ме? – Жо ... ��гіме барысында Дарьяны� шешесі

Лариса Дунайскаяны� %рылыс инженері екенін білдік. &ызыны� аза тілінде емін-еркін с�йлеп жаза білуіне сол кісіні� шешімді �рекетке баруы ы пал еткен екен. Орыс балаба шасында орын болмай, кішкентай Дашаны (йіні� жанында)ы аза балаба шасына апар)ан. Кейін мемлекеттік тілді� м�ртебесі туралы м�селелер шы ан кезде ойланбастан о у)а аза мектебіне беріпті.

Дарьяны� сынып жетекшісі З�уреш Н%рхан былай дейді:

«Жа сы к�ретін о ушыларымны� бірі. &аза тіліні� грамматикасын кейбір аза балаларынан арты біледі. Суретке бейім бол)ан со�, кейде хабарландыру жазу)а тапсырма беремін. &атесіз жазып шы)ады.

ЗАМАНДАС

Әмбебап шәкірт

«Астанада)ы № 61 аза орта мектебінде кеме жасау)а %мар ыз бала о иды» де-ген ��гіме бізді еріксіз еле� еткізді. Те�із к�рмеген баланы� м%ндай талпынысын %п к�ріп, с�ті т(скенде мектепке ат басын б%р)ан едік.

�р н�рсені к�рсем, білсем деп, бар уа ытын пайдалы іске )ана ж%мсайтын 10-сынып о ушысы туралы алдымен мектеп директоры Раушан Кушибаева жа сы пікір білдірді.

«&олынан келмейтіні жо , неше т(рлі %растырады. Сал)ан суреттері андай! К(йсанды та ойнайды. Футбол)а атысады», – деді ол. Сосын «;зін-�зі тану» п�ні бойынша ж(ріп жат ан онк(ндік аясында мектепті� (шінші абатында ойыл)ан о ушылар олынан шы ан ол�нер туындыларын к�руге ша ырды. Балаларды� иялынан ту)ан сан т(рлі д(ниелер арасында к�лемі �жепт�уір желкенді кеме к�зге оттай басылды.

� д е м і . К � д і м г і д(кендерде сатылатын к�десый д(ние сия ты. Соншалы ты % ыпты жасал)ан. Жылтыра)ан а р а о ш ы л б о я у ы , желкендері мен сымдай тартыл)ан ар андары �зіміз кинолардан талай к�рген асау тол ынмен а р п а л ы с а н т е � і з ара шыларыны� кемесін еске т(сіреді.

ҚАЗАҚШАҒА СУДАЙ ДАША

«АНАМНЫҢ СУРЕТІ СƏТТІ ШЫҚТЫ»

«ТИТАНИКТІ» БІР АЙ ЖАСАДЫМ»

ЕҢ ҮЗДІК ОЙЫНШЫ

Міне, кейіпкеріміз Дарья Дунайская осындай әмбебап шәкірт. Бәріне де уақыт табады, бәрін де үлгереді. «Жақсының жақсылығын айт, нұры тасысын» дей отырып, өзге ұл-қыздарымыздың бойында да осындай жігерлілік, осындай белсенділік болса, шіркін, деген ойға қалдық біз. Айдар ЕСЕМБАЕВ

– Міне, осы Дарья Дунайскаяны� туындысы, – деді о ушылар к�рмесін таныстыр)ан м%)алім Са)ила Ж(нісова.

– �алай Дунайская? Орыс �ызы ма?– И�, орыс ызы, біра аза ша о иды. Та�данысым тіпті %л)ая т(сті. Енді бір с�т

Дарьяны� �зімен тілдесіп отырдым. &арапайым )ана жалбыр шаш орыс ызы таза аза тілінде жауап берді.

– Негізі ай жерденсі�?– деп с%радым. Онда)ым таза аза тар т%ратын жердікі ме, араласып ж(ріп тіл (йреніп ал)ан ба? деген ой еді.

– Осы алада туып - �стім. Астаналы пын, – деп ол к��ілімдегі к(дікке н(кте ойды.

– �аза�ша �айдан �йреніп ж�рсі�?– Кішкене кезімде мамам №67 «А у» аза

балаба шасына берген. Содан кейін № 48 аза

&аза тілін білетін �зге %лт �кілдері арасында �ткізілетін бірнеше алалы сайыс а атысып ж(лделі орындар да алды. Талантты бала».

Расында ш�кіртіні� олынан келмейтін шаруасы жо екен.

К�зді� жауын алатын ойыншы кемені� б�лшектерін �уелде Дарьяны� �зі жасайды деп ойла)анбыз. Олай емес екен. Ол интер-нет ар ылы ала)ан д(ниесін алдырып, сол бойынша %растырып шы)у)а %мар болып шы ты.

– Б%)ан себепкер бол)ан та)ы да анам, – деді ол. – Бір жолы ту)ан к(німде д(кенге барды . Сонда желкенді ойыншы кемені сыйлы ретінде сатып �пергісі келді.

– Мама, осыны мен �зім жасасам айтеді? – дедім.

Ол кісі ойланып т%рды да, келісті. Арты-нан интернет бойынша тапсырыс бердік.

Б�рі осыдан басталды. Кішкене Даша басын атырып, схемалар)а арап отырып, ал)аш ы кемесін бір ай бойы жасапты. &азір (йінде т%р)ан �йгілі «Титанник» кемесіні� макеті сол. Dзынды)ы 40 сантиметрдей бо-латын ойыншы кемені� %растырылуында мін жо .

– Сызба бойынша �р тетікті орын орнына �ой!анда �инал!ан жо�сы� ба?

– �рине, и ы н . �бден зерт-теп, арап а л м а с а � ы з ателесуі�із о � а й . С о -с ы н � т е %са тетіктер аншама? О�ай болса, б%)ан бір ай уа ытым кет-пес еді.

– А л « К а -р и б т е � і з і н і � � а р а � ш ы л а р ы » деген фильмдегі « � а р а маржан» аталатын кемеге �анша уа�ыт ж'мсады�. М'ны� ай�ыш-'й�ыш артыл!ан жіптері тіпті к)п екен?

– Б%)ан да бір ай шамасында тер т�гуге тура келді. Ерінбей, ізденесі�. �йтпесе, ісі�нен еште�е шы пайды. &олым бос кезде осындай

Дарья м%нымен атар М�скеудегі Кремльді, Eндістанда)ы Т�ж-Махалды, (лкен стадионды %растырып шы ан. Б%ларды� ай- айсысы да бірталай е�бекті ажет ететін к(рделі д(ниелер.

– М%ндай іске %марлы)ым, анамны� маманды)ына байланысты болса керек. Негізі �зім мектепте физика п�нін жа сы к�ремін, –деді ол сырын ашып.

Мектептегі к�рмеде Дарья жаса)ан суреттер де т%р. �р илы. Кейбіреулері т(рлі кинофильмдер кейіпкерлері. Ал)ыр ыз суретіне арап отырып, айнытпай сызып шы)ады екен. &арап т%рып с(йсінесі�. Адамдарды� бейнесі соншалы ты шынайы жасал)ан. �сіресе, оларды� к�з арасын, ішкі сезімін �демі к�рсете білген.

Бізді та)ы да к(дік билеп, «Б%л суреттерді �зі� саласы� ба, �лде белгілі бір суретті бастырып аласы� ба?» - деп с%рады .

Ол бізге та�дана арады. С�л

ы�)айсыздау сауал ой)анымызды �зіміз де іштей т(сініп отырмыз.

Дарья (ндемей )ана арындашты олына алып, бір суретті� с%лбасын сызып тез-тез ж�ндеп шы ты.

– Сурет салуды бала ба шадан ба-стап (йрендім. Содан бері олымнан арындаш пен бояуды таста)ан жо пын, – деді сосын.

–Демек, суретші де бол!ы� келеді !ой?

– Жо , суретті �зім (шін саламын. Ол арындашпен, ара тушпен

сызыл)ан бірнеше суретті алдымыз)а тартты.

– Міне, мынадай. Мынау – мамам Лариса. Партос деген итімізді %ша тап т%р. ;зіме %найтын суретім осы. Та)ы бір ермегім бар. Мен (йде синтезаторда ойнаймын. Фортепьяно сыныбында да о ы)анмын. Біра ж(рек алауым бас а. Не физик болу, не спортшы болу...

Дарьяны� б%лай дейтін ж�ні бар екен. Ол алада)ы №8 балалар мен жас�спірімдер спорт мектебіне барып, (немі жатты)ып ж(реді. Сол мектепті� футбол командасыны� капитаны, ыздар арасында алалы , республикалы д е � г е й д е г і ж а р ы с т а р ) а

а т ы с ы п , шеберлігімен т�нті еткен ойыншы.

Алдымызда ма тау а)аздары ж а т ы р . Б � р і де Дарья Ду-н а й с к а я н ы марапаттау-) а а р н а л -)ан. Міне, мына біреуі 2011 жылы ыздар фут-б о л ы н а н 7-11 сынып

о у ш ы л а р ы арасында (здік ор)аушы

атан)аны (шін берілген. Былтыр)ы 2012 жылды� орытындысында 1996 жылы туыл)ан футболшы ыздар ара-сында Астана аласы бойынша (здік ойыншы атаныпты. �кімні� ж(лдесі (шін бол)ан турнирде, елорданы� 10 жылды)ы %рметіне �ткізілген жа-рыста, лагерьдегі бол)ан б�секелерде ал)ан бас а да толып жат ан ма тау а)аздары Дарьяны� �з %рбылары арасында ба)асы биік футболшы екенін к�рсетеді.

Халы аралы д�режедегі т�реші, кезінде &аза станда ыздар футболыны� майталман �кілдеріні� бірі бол)ан Орынбасар Д�уренбекова Дарьяны� жатты тырушысы екен. Айтулы фут-болшы �з ш�кірті туралы мынадай жылы лебіз білдірді:

«Дарья Дунайская – �те жауапты бала. Аптасына 1,5 са)аттан т�рт рет жатты)амыз. Соны� бірде -бірінен ал)ан емес. Бізді� команданы� капи-таны. Наурыз айыны� 1-8 аралы)ында 1996 жылы туыл)ан ыздар арасында республикалы жарыс �теді. &азір со)ан ызу дайындалып жатырмыз».

№ 8 с п о р т м а м а н д а н д ы р ы л ) а н олимпиадалы резерв спорт мектебінде (ш жылдан бері жатты)атын Дарья %рбыларыны� арасында (лкен беделге ие к�рінеді. &аза ша жа сы с�йлейді, �н айтады. Футболшы ыздарды� б�рі де риза. Команданы� жаны немесе моторы деуге болады...

6www.nurastana.kz

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылАУДИТОРИЯ

Бірде �.Стпаев атында�ы �аза� �лтты� техникалы� университетіндегі партада�ы «Ала�ай! Стипен-

дия т�сті! �арын тойдырамыз!» жазуды к�зіміз шалып �алды. Сір, �арны �атты аш�ан студентті�

сол к"нгі �уанышы �ойнына сыймай, кімге жеткізерін білмей, оны парта�а сыналап жаз�ан сы�айы бар.

ПАРТАДАҒЫ «ПЕТРОГЛИФТЕР»«Алақай! Стипендия түсті!...»

Талапқа сай асханаӨңірдегі студенттердің жа ғ д а йыме н т а ны с қ а н Ақтөбе облыстық студенттер альянсы өкілдері, тексеру б а ры сы н д а же р г і л і к т і ЖОО а с х ан ал арында ғы олқылықтардың бетін ашқан.

Р е с п у б л и к а к � л е м і н д е �йымдастырылатын д�ст�рлі «�алай тама�танып ж�рсі�, студент?» ак-циясы аясында�ы тексеріс жыл сайын �ткізіледі. Еліміздегі ЖОО жа�дайы толы�тай «жіпке тізілгеннен» кейін, тексерісті� �орытындысы Білім ж�не �ылым министрлігіне жолда-нады. Сонды�тан жа�дайы талап�а сай келмейтін о�у орындарына сала министрлігі тарапынан шара �олданылады.

Альянс белсенділеріні� пікірінше, б�гінге дейін осындай тексерісті� н�тижесінде к�птеген білім ордасы «етек-же�ін» жиып, студенттерге талап�а сай �ызмет к�рсетуге ты-рысуда. Айта кетерлігі, аталмыш акция тек о�у орнында�ы асхананы� бар-жо�ын «жіпке тізбейді», ас �йді� �ызметін, асты� ��нарлы�ын, сапасы мен ба�асын сарап�а салады.

Т е к с е р і с с о � ы н а н � й ы м д а с т ы р у ш ы л а р б а р л ы � талап�а сай деген �ш о�у орнын аны�тады. Оларды� �атарында А�т�бе мемлекеттік педагогикалы� институты, �.Ж�банов атында�ы А�т�бе мемлекеттік университеті ж�не М.Оспанов атында�ы Батыс �аза�стан мемлекеттік медициналы� университеті бар. Айбек СЕРІК НУ-ға 3282 талапкер тіркелдіНазарбаев Университетінің дайындық бағдарламасына 3 мың 282 талапкер тіркелді.

2013-2014 о�у жылына талапкер тіркеу университет порталында �ткен жылды� 1-�арашасында бастал�ан болатын. Тіркеу ж�мысы �стіміздегі жылды� 31-�а�тарында ая�талды. Осы уа�ыт аралы�ында о�у орныны� дайынды� курсына 3 мы� 282 та-лапкер тіркелген. Талапкерлерді� басым б�лігін астаналы�тар (20%) мен алматылы�тар (19%) ��райды. Сондай-а�, шетелдік талапкерлер-ден де (<зірбайжан, =ндістан, �ХР, �ыр�ызстан, Ресей, А�Ш, Т�жікстан ж�не Aзбекстан) �тінім т�скен.

Айта кетерлігі, талапкерлерді� басым б�лігі Инженерия мектебіне (38%) «ен та�са», одан кейінгі кезек-те Гуманитарлы� ж�не �леуметтік �ылымдар мектебі (34%) т�р. Сол сия�ты Dылым ж�не технологиялар мектебі (29%) де талапкерлерді� та�дауына ие бол�ан факультеттерді� �атарында.

� а з і р г і у а � ы т т а Н а з а р б а -ев университеті Жо�ары Бизнес, Жо�ары Мемлекеттік саясат, сондай-а�, Жо�ары Білім беру мектептеріні� магистрлік ба�дарламаларына та-лапкерлер �абылдап жатыр. Б�л ба�дарламалар бойынша талапкерлер-ге мемлекеттік білім беру гранттары беріледі. Әзиза ӘБДІРАХМАНОВА

Білім алудыѕ баєасы ќандай?

Жаһандану көшінен қалып қойғысы келмеген жас толқынның білім алуға деген ықыласы да арта түскен. Əрине, мемлекет

бөлетін білім гранты жастардың барлығын

жарылқай алмайды. Сол себепті көбісі ақылы оқуға

мəжбүр. Дегенмен оқу ақысы «удай». Оның үстіне

жыл сайын шарықтаған бағамен бірге білім алудың

құны да еселеніп өсіп келеді. Еліміздің бірқатар

оқу ордаларындағы жоғары білім беру бағасының

нарқын таразылаған едік.

Алматыны ж�рт «Студенттер аста-насы» деп бекер атамайтын болса ке-рек. Б�гінде 250 мы��а жуы� студент осында білім алады. ЖОО саны бой-ынша да Алматыны� аты озып т�р. К�пшілігі жекеменшік о�у орындары. Ал жекеменшік білім ордаларында жата�хана м�селесі �зекті. Сонды�тан м�нда�ы студенттер п�тер жалдап т�ру�а м�жб�р. Университет жанында�ы к�п�абатты т�р�ын �йді� п�тері соншалы�ты арзан емес. Бір б�лмелі п�терге 3-4 студентті� бірігіп т�лейтін а�ысы 60 мы�нан асады. О�ан коммуналды� �ызмет ба�асы мен медициналы� шы�ындарын ж�не тікелей университетке �атысты �ажеттілігін (ксерокопия, интернет, флэшка, диск, студенттік жола�ы билеті т.б) �осы�ыз. Та�ерте� асы�ып шы�атын жастар асханада�ы т�стікке 500 те�ге ж�мсайды. Осыны� барлы�ын есептей берсе�із, о�у�а т�лейтін а�шаны� сыртында �р студент ай сайын кем дегенде 50 мы� те�геге шы�ындалады.

Ал мемлекеттік грант�а �ол жеткізіп, жата�хананы� бір б�рышынан орын тиген ба�ыттылар туралы ��гіме бас�а, �рине. Студенттік жата�хана�а жы-лына бір м�рте т�лейтін (Алматыда�ы жата�хананы� жылды� а�ысы 20-40 мы� те�ге аралы�ында) олар ай сайын же�ілдікпен алатын (айына 2250 те�ге) жола�ы билеті мен к�нделікті тама�ына ж�не �осымша шы�ындарына �ана а�ша шы�арады. А�ылы ЖОО-да о�итын болаша� за�гер, экономистер жылына 600 мы те�геден астам а�ша т�леуі тиіс. Ал медициналы� білім беру ба�асы б�дан да жо�ары – 780 мы теге к�лемінде. Осындай �ома�ты �аржы т�леп жат�ан алматылы� студенттерді� саба�тан себепсіз �алуы обал сия�ты.

�ызылорда �аласында�ы ЖОО ба�асы салыстырмалы т�рде �жептеуір �олжетімді. М�селен, �ор�ыт ата атында�ы Мемлекеттік университетіні� к�ндізгі о�у б�лімінде о�итын болаша� за�герлер мен экономистер жыл сайын 340 мынан аса те�ге т�лейді. Ал сырттай б�лімні� ба�асы – 175-195 мы� те�ге шамасында. М�нда�ы е� �ымбат маманды� – педагогтарды�

еншісінде. Болаша� �стаздар біліміне �арай 443 мы тегені �стінде т�лейді. Д�рігер бол�ысы келетін жергілікті жа-стар �алада�ы медколледжге келеді. Ал м�нда�ы білім ордасы болаша� фельдшер-лер мен медбикелерді� �алтасынан жылы-на 195 мы те�гені суырып алады. �алада жата�хана жайы к�йіп т�р�ан м�селе. Барлы�ына бірдей орын жетіспейді. Деген-мен, мемлекеттік ЖОО-да�ы жата�хана ба�асы та��алдырады. Жылына небары 1250 теге. Алайда жекеменшік универси-тетте о�итындар п�тера�ы �шін ай сайын 20 мы теге шамасында т�лейді. Сту-денттер мен о�ушылар�а же�ілдетілген жола�ы билетін беру де айма�та�ы басы ашылма�ан м�селе. �ала бойынша тек мемлекеттік о�у орындары �ана т�рмысы т�мен, к�пбалалы отбасыны� балаларына к�мек ретінде жыл сайын 16 800 теге б�леді.

Елімізде за�герлер мен экономистер, сол сия�ты болаша� д�рігерлер даяр-лауда студенттерді� �алтасына ед�уір салма� салатын айма� – А�т�бе. Оны� �стінде б�л ��ірде ЖОО а�ысы жыл сайын 20 пайыз�а �сіп т�рады. М�селен, педагогика маманды�ы бойынша білім алатындар бір курсты� біліміне 350 мы теге т�леуі тиіс. Ал М.Оспанов атында�ы медицина университеті

болаша� д�рігер

кадрларын жылына 600 мы тегеге

о�ытады. Айма�та�ы е� арзан о�у орны – �.Ж�банов атында�ы А�т�бе мемлекеттік университеті. М�нда�ы бес минутсыз за�герлер мен экономистер 343 мы тегеге білім алады. Айта кетерлігі, А�т�бе – студенттерді толы��анды жата�ханамен �амтамасыз етіп отыр�ан бірегей �ала. М�нда�ы о�у орындарыны� барлы�ында дерлік жата�хана бар. Студенттер �йіне �р о�у ордасыны� белгілеген �з «ставкасы» бар. М�селен, медицина университеті жылына 35 мы теге алса, �.Ж�банов атында�ы АМУ 22 мы теге алады. Б�дан да т�мен а�ы – педагогикалы� институтты� еншісінде, жылына 11500 тегеден аспайды.

Петропавл т�р�ындары балаларын ЖОО-да о�ыту �шін 4 жыл�а 2 миллион те�геден арты� шы�ындалады. Биыл�ы

о�у жылында Солт�стік �аза�стан мемлекеттік университетіні� о�у а�ысы 360-390 мы теге аралы�ына жетті. Де-генмен, б�дан б�лек студентті� ай сайын�ы шы�ыны б�лек ��гіме. М�селен, С�МУ студенттері жата�хананы пайдалан�аны �шін жыл сайын 22 мы теге т�лесе, ал жата�ханасы жо� ЖОО т�лектері айына 25 мы тегеге п�тер жалдайды. Б��ан жалдамалы п�тер мен студентті� интер-нетке, курсты� ж�мысына �ажетті �са�-т�йектері та�ы бар. Барлы�ы біраз сома�а жетіп �алады. Ал �ызылжарлы�тарды� алатын айлы�ы аса м�з емес. Елімізді� �зге ��ірлерімен салыстыр�анда, тіпті т�мен десе де болады. Сонды�тан солт�стікті� студенттері саба�тан тыс уа�ытта ж�мыс істеп, шы�ындарын �здері �теуге м�жб�р.

А т а л � а н ш ы � ы н н ы � б а р л ы � ы Астананы элиталы� о�у орнын-да о�итын студенттерді� ж�мсайтын а�шасымен салыстыр�анда т�к емес. М�селен, �азГЗУ-де о�итын болаша� за�герлер жылына 450 мы теге т�лесе, м�нда�ы келешек кеден �ызметіні� кадрлары 370 мы теге т�леп о�иды. Экономистерді� о�у а�ысы – 360-390 мы теге аралы�ында. «Астана» медицина университетіні� жыл сайын�ы «ставкасы» – 600 мы теге. Ал Л.Гумилев атында�ы ЕQУ-ды� грантына ілікпегендер жылына 630-690 мы теге шамасында �миянын �а�ады. Биыл�ы о�у жылында ЕQУ о�у а�ысын к�терген жо�. Дегенмен, м�нда�ы №1 м�селе – жата�хана. Студенттік жата�хана бірінші кезекте мемлекеттік грант негізінде о�итындар�а, балалар �йіні� т�лімгерлеріне ж�не шеттен келіп

о�итын отандастарымыз�а беріледі. Олар жата�хана�а жыл сайын 43 мы� те�геге (31 900 – жата�хана�а, 10700 – интернет-ке) жуы� т�леп т�рады. Ал университетке шаш етектен шы�ынданып, жыл сайын �аржы т�леп о�итын студенттер б�л м�селені �здері шешуі тиіс. Елордалы� студенттер �о�амды� к�лікке де �ома�ты � а р ж ы ш ы � ы н д а й д ы . С о н д ы � т а н Астананы� элиталы� университетінен білім алуды кім к�рінгенні� �алтасы к�тере бермейді. Ләзиза ДОСОВА

www.nurastana.kz7Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

ИМАН

Қазақты сабыр сақтайды Қазақты сабыр сақтайды

– «��рмаш Маханов дінге біржола бет б�рып, �нерден алыстап кетті» деушілер бар.

– �рине, шыармашылы �мірімде белгілі бір себептермен азын-аула �зілісті� боланын жасырмаймын. �азіргі та�да оны� барлыы – �ткен к�нні� еншісінде. М�мкін жа�аындай !�гімелерді� шыып кетуіне, сол се-беп болан шыар. Таяуда ана кезекті

Құрмаш МАХАНОВ, әнші:

к�йтабаым жары к�рді. Ол !н жинаымда асыл дінімізді уаыздайтын т�рт !нім бар. Б&йыртса, соларды� ішінен «Риясыз махаббат» деген !німе жа ында бейнебаян т�сіруді жоспарлап отырмын.

– И с л а м н ы � х а � ж о л ы н а т�скені�ізге �анша уа�ыт болды? Намаз"а жы"ылу"а не итермелегенін де айта кетсе�із.

– Б і з ! у б а с т а н , ! у л е т і м і з б е н имандылы жолында ж�рген жан-дармыз. Отбасымызбен бес уа ыт на-мазымызды аза ылмай, м&сылмана парыз етілген �зге де амал-!рекеттерді б&лжытпай орындауа тырысамыз. Бір жаынан дінге біржола бет б&руыма аайын-туысты� да !сері к�п болды. Ерте ме, кеш пе, Алла н!сіп еткен к�ні !р м&сылман баласыны� с!ждеге басын тигізуін за�дылы деп есептеймін. Б&л –мені� ж�рек алауым. Аллаа ш�кір, олымнан келгенше м&сылманды па-рызымды адал �теп келемін.

– �ажылы��а барып келгені�ізден де хабардармыз...

– И н ш а л л а , 2 0 0 7 ж ы л д ы � желто санында асиетті Меккеге барып айттым. Б!рі к�ні кеше ана сия ты к�з алдымда. �ажылы сапардан ерекше к�ш- уат алып айт андаймын.

–�ателеспесем, діни білімі�ізді Мысырда жетілдіріп келді�із "ой?

– И!, бір жылдан астам уа ыт шетелде о ып, сондаы тіл дамыту орталыында арабша �йреніп айттым. Ондаы ма сатым – �&ранды о ып, оны тере�ірек танып-білу. /зі�ізге белгілі, асиетті кітап бастан-ая араб-ша жазыланды тан, сол тілді білу !р м&сылман баласы �шін ма�ызды деп ой-лаймын. �рі �зім діни баыттаы !ндерді орындаанды тан, ондаы д&аларды� м!н-маынасын жете т�сінгенге не жетсін?

–О�уы�ызды жал"астырма� ойы�ыз бар шы"ар?

–Алдаыны тек ана Алла біледі. Сосын барлы м!селені� аржыа келіп тірелетіні таы бар. Ал мен бір �йді� отаасымын. Е� алдымен бала-шаамны� амын ойлауым ажет. Білім уып шетелге кетіп алсам, оларды� жадайын кім жасайды?!

�&дайа ш�кір, балаларым ер жетіп, анаттары атайып келеді. 4лкеніміз Мумира – 6-сыныпта о ыса, ортаншы ызымыз Ша8адат – 9-жаста, ал кенже &лымыз Ахмет – балаба шаа барып ж�р. �азір отбасымызбен Астанада т&рып жатырмыз.

– Кезінде «тойда ара�-шарап �ойылатынды�тан, онда �нер к�рсетпеймін» деген еді�із. �азір де солай ма?

– Т!убе, ондай тойларды� атары

Текті сөздің төресі Расында да, терме – сөздің төресі. Себебі, жыраулар сөздің мәйегін қалқып, асылын теріп айтқан. Тыңдаушыны жалықтырмай ой салуды мақсат тұтқан.

Алайда ой т�бінде жат ан с�з т&ныын термелеп жеткізу о�ай д�ние емес. Сонды тан да болар со�ы кезде терме ты�дау мен терме жазу біраз то ырап алан секілді. Б&л жыршы-жыраулар жо деген с�з емес, !рине. Ертеректе елге жырау келсе ж&рт «неше к�н жырлай аласы�?» деп с&райды екен. Себебі, жыраулар та�ды та�а жалап жырлайтын болан. Б�гінде Сырды� бойы мен Батыс ��ірлерінде ты�даушысы табылса бір к�н, бір т�н бойы ма амын мы� &былтып термелетуден талмайтын жыршы-жыраулар !лі де бар. Біра бізде оларды насихаттау жаы кемшін.

Осы бір ескіден келе жат ан есті �рдісті жа�ырту, ол ылы ты� орнын толтыру ма сатында елордадаы «�зірет С&лтан мешіті» �ткен жылы республикалы де�гейде терме бай ауын жариялаан еді. Сол б!йге �з м!ресіне жетіп, орытындысы жарияланды.

Кешті� ашылуында с�з с�йлеген �аза стан М&сылмандары Діни бас армасыны� т�раасы, шейх �бсаттар ажы Дербіс!лі «Б!йгеге атысушыларды� кейбіреуі терме дегенні� не екенін т�сінбеген т!різді. Бірі маынансыз &й ас уып кетсе, біріні� жазаны термені� табиатынан алыс кеткен. К�п адамдар б!йгеге термелерін «!йтеуір бап шаппаса да, ба шауып алар» деген ысыр �мітпен тап-сыра салан», – деді. Бізді� де бір бай аанымыз, наыз с�лейлер мен шайырларды� жері Сыр мен батысты� ма амы естілмеді б&л бай ауда. Терме айтудаы жыраулы �нерге т!н негізгі ерекшелік – дыбысты к�мекейден шыарып айту. Б&л ма ам ел арасында «ма�ырама» деп аталады. Кеш барысында орындалан термелерді� барлыын да к�пшілік �те жа сы абылдады. Жалпы б!йге оржынына

290 терме келіп т�скен екен. Жыр додасына арапайым ел азаматтарынан бастап, халы а та-нымал а ындарымыза дейін атысыпты. �азылар ал асы т�скен термелерді саралап, сараптап, �здік термелерді іріктеп, ж�лдегерлерді аны тады.

�орытынды кеште нег із інен сол б!йге же�імпаздарыны� ана термелері орындалды. Алуан-алуан ж�йріктерді� арасынан Бекм�рат Анарбаевты�, а ындар Серік �алиев пен Ж�ма-Назар Сомж�ректі� термелері азылар ал асыны� шешімі бойынша ж�лделі �шінші орынды еншілесе, екі екінші орынды айтысты� к�рігін ыздыран Еркеб�лан �айназаров пен «Дарын» жастар сыйлыыны� иегері, а ын �ал�аман Сарин иеленді. Ал бірінші орын «Н&р» �аза -Египет Ислам м!дениеті университетіні� 2-курс студенті Роман Б�р�ашты� «Кішкентай» термесіне б&йырды. Романны� «Кішкентайы» расында да ой салатын, орны ты жазылан терме екен.

«Бірлікті�, т!рбиені� бастауы – иманда» деп жырлаан термешілер осы бір &ндылы тарды ба-рынша насихаттап, аыма еріп адасып ж�ргендерді тура жола ша ырды. «Дініміз мынау кіршіксіз т�рі кірлеген, Ба�талас болды� бала�ты кесіп пірменен», – деп термелеткен а ын Арман Берда-лин азыларды� да, халы ты� да ойынан шыып, бас ж�лде – автомобиль кілтін иеленді. Б&ан дейін республикалы а ындар айтысы ар ылы, «Ара пен �аза » атты термесі ар ылы к�пшілікке жа сы танылан Арман Бердалинні� «Жо іздеп ж�рмін» деп аталатын жа�а термесін халы зор ы ыласпен абылдады.

Бай ауды� ынталандыру сыйлы тары ретінде

сиреді. Осыдан он жыл б&рыны жадаймен салыстырса , б�гінде м&сылман бауырлар б&рыныдай емес, той-томала ты ішімдіксіз �ткізуді д!ст�рге айналдырды. Ара -шарап ойылан тойларды� �зінде, оларды� ішілмейтінін, сауы -сайранды сау к�йінде &ратындарды� саны арт анын ма танышпен жеткізгім келеді. Б&л – ерекше уантарлы жадай. Содан болса керек, арнайы ша ыран жерден шамам келгенше алмауа тырысамын. /йткені, «Той – халы ты� азынасы».

–Сізді м�сылман ретінде �андай м(селелер ала�датады?

– Тіл-к�зім тас а, заман бірте-бірте т�зеліп келеді. �азіргі та�да Исламды жете т�сініп, діни амалдарды орын-дап ж�рген, сондай-а �нерімен де айналысуа уа ыт табатын !ріптестерім аз емес. Соан арап-а ш�кіршілік етуге болады. �йтпесе, осыдан 10-15 жыл б&рыны жадайды еске алып к�рейікші? Жер мен к�ктей ой. Жа-сыратыны жо , ел арасында к��ілге кірбі� т�сіретін жадайлар болан, болып та ж�р. К�йініш пен с�йінішті айт аннан еште�е �згермейді-ау... Бір білерім, аза ты ашанда сабырлы мінезі са тайды. Соны� ар асында біз алда !лі талай белесті баындыратын боламыз.

Әңгімелескен Айбек ТАСҚАЛИ

Мырзан Кенжебай, Серікзат Д�йсеназин, Батыр-болат Айтболат&лы, Алмас Темірбай, То тар!лі Та�жары , т.б 13 а ына «Умра ажылы », яни, кіші ажылы жолдамасы б&йырды. «4здік ма ам» ата-лымын Жа ып Спатаев, �ділбек Сарин, Жар ынбек Т&рымбетов иеленсе, «4здік орындаушы» аталы-мында Серік Жа сы&лов, Данияр С�леймен, Еркін Ш�кіманов топ жарды.

Жалпы, терме – теріп айту, &са ты емес іріні айту. Осы аиданы &станан �міткерлер &лтымызды� &тылып жат ан т&старын да тізбектеп т&рып жеткізді. Он т�рт та ырып т��ірегінде �рбіген бай ауда жастарымыза на ыл болар ибратты д�ниелер к�птеп айтылды. Олжас СӘНДІБЕК

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл8www.nurastana.kz

КҮЙТАБАҚ

�кесіні� нердегі ба�ындыр�ан биігі – �р кез бала-сына �лгі. Атасыны� ізін �у�андар �аза� эстрадасында да жетерлік. «Айым болып туды� ба? К�нім болып туды� ба? Ата жолын �уды� ба? �ке жолын �уды� ба?» деп баласына �н арна�ан �йгілі композитор Ескендір Хасан�алиевті� %лы Біржанны� �ке жолын жал�а�ан %л екені нерс�йер �ауым�а жа�сы м�лім. «�ке крген о� жонар» деген сзді� расты�ын та�ы бір м�рте д�лелдеген Біржанны� �кесі Ескендір 'теген%лы:

–«Біржаным �нші болады-ау» деген ой �ш %йы�тасам т�сіме кірмепті. 'йткені, оны� нер адамы бол�анын �аламайтынмын. Дегенмен, бойында�ы таби�ат берген талант нер адамын тыныш жат�ызбайды екен. Му-зыка мектебінде о�ып ж�ргенінде %лымны� дарыны даралана т�сті. Тіпті, менен асып кетті (к�ліп...). Сту-дент к�нінде оркестрге арнал�ан поэма жазды, – деп %лыны� неріне с�йсіне ба�а берді.

�нші, сазгер Марат Омаровты да ба�ытты �келерді� �атарына жат�ызу�а болады. Себебі, �ос бірдей �ызы �келері сал�ан сара жолды та�дады. Атап айтар болса�, «Жан г�лім» �німен таныл�ан Зарина Омарова б�гінде �н �лемінде зіндік орны �алыптас�ан орындаушы.

–Сахна�а шы�ып, ел алдында ж�руіме скен ортам мен отбасымны� ы�палы бол�анын жасырмаймын. �кем орындайтын �німді та�дап, �уенін шы�арса, анам сзін жазатын, – дейді Зарина.

Ал кенже �ызы Бибім�риямны� нерге икемі

ҰЛТЫМЫЗДА ТҰҚЫМ ҚУАЛАУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ КӨП ӘҢГІМЕ АЙТЫЛАДЫ. «ЖАҚСЫДАН ЖАМАН ТУСА ДА, ЖАМАННАН ЖАҚСЫ ТУСА ДА, ТАРТПАЙ ҚОЙМАС НЕГІЗГЕ». ӘКЕ-ШЕШЕСІ НЕ АРҒЫ АТАЛАРЫНЫҢ БОЙЫНДА БАР АСЫЛ ҚАСИЕТТЕРДІҢ КЕЙІНГІ ҰРПАҒЫНА ДАРУЫ ӘБДЕН МҮМКІН ЕКЕНІН ҒАЛЫМДАР ДА ЖОҚҚА ШЫҒАРМАЙДЫ. БҮГІНГІ «КҮЙТАБАҚ»-ТА САХНАДАҒЫ ҰРПАҚТАР САБАҚТАСТЫҒЫН ЖАЛҒАСТЫРЫП КЕЛЕ ЖАТҚАН ӨНЕР ИЕЛЕРІ ЖАЙЛЫ СӨЗ ҚОЗҒАМАҚПЫЗ.

ҰЛТЫМЫЗДА ТҰҚЫМ ҚУАЛАУШЫЛЫҚ ТУРАЛЫ КӨП ӘҢГІМЕ АЙТЫЛАДЫ. «ЖАҚСЫДАН ЖАМАН ТУСА ДА, ЖАМАННАН Й Й

Тегіне тартқан таланттарТегіне тартқа

барын �кесі кейіннен бай�а�ан. «Басында ы�ылдап �рт�рлі �уендерді айтып ж�ретін. Аса м�н бермеппіз. Кейіннен арнайы ты�даса�, дауысы �жепт�уір», дейді ол. Осылайша, Бибім�риям �ш жасынан бастап сахна�а шы�ып, талай-талай айтулы жарыстарда ба� сынап келеді. Былтыр А7Ш-та Лос-Анджелес �аласында ткен «Ба�ытты балалы� ша�» атты халы�аралы� нер бай�ауында же�імпаз атан�ан �аршадай �ызды� болаша�ынан �міт мол.

�кеден бала�а берілген таби�и талант %рпа�ына да «ж%�пай» �оймады. «Т�тті м%�ымен» «сырлас�анды» %нататын ««Мюзикола» тобыны� �ншісі Карина Абдуллина – КСРО Халы� �ртісі, баритон дауысты Ришат Абдуллинні� ту�ан немересі. Ода� кезінде М�сілім-Ришат Абдуллиндер деген атпен таныл�ан а�айынды тенорларды кпшілік о п е р а б а � ы т ы н д а � ы с а х н а л ы � о б р а з д ы �алыптастырушылар р е т і н д е б і л е д і . Каринаны� з �кесі Заур да к�сіп�ой бари-тон �ншісі. Алматыда�ы Абай атында�ы �аза� мемлекеттік академиялы� опера ж�не балет театрында �ызмет еткен. Анасы Олга Льво-ва – белгілі пианист, аталмыш опера театрыны� концертмейстері.

�нші, композитор @лы�пан Жолдасовты� �ызы Фариданы� балалы� ша�ы сахнада тті. Б�лдіршін кезінен �олына микрофон %стап, �уырша�ын �нге �ос�ан талантты �ыз кпшілікті� кзайымына айнал-ды. 13 жасында жеке шы�армашылы� кешін ткізіп, таудай талабын д�лелдеген кішкентай �ыз б�гінде

бойжетіп, жа�а серпінмен шы�армашылы��а �айта кірісті.

–Біраз уа�ыт сахнадан �ол �зген едім. �н�оржынымды жа�арттым. �рине, бала к�німнен �н салуыма �кем мен анамны� ы�палы зор болды. Орындайтын �ндерді �кем та�дап, �уенін шы�арып беретін. Анам Ай�ан да нерден �%рала�ан болма�ан адам, – деді Фарида.

7ыз баласы �шін ананы� крсетер т�лімі �ашан да ма�ызды. Десек те, кейде анасы �ол жеткізе алма�ан биіктікті баласы ба�ындыруы �бден м�мкін. Соларды� бірі, «Аппа� г�лдерді» �нге �ос�ан А�бота Керімбекова анасы Бибіажар Махамбетованы� жас к�нінде а�са�ан арманына �ол жеткізді. Б%лб%лдай сайрайтын дауысы бар �нді Бибіажар да бала к�нінен �нші болуды ар-мандапты. Алайда, отбасыны� �амы �шін нерді тастау�а шешім �абылда�ан. Баласына т�рбиемен бірге нерді �атар сі�ірген Бибіажар «Мен жет-пеген биіктерді сен ба�ындыру�а тиіссі�» дегенді

�ызыны� �%ла�ына �%йып отырды. А�бота да анасыны� сзін жерде �алдырмай, ма�сат�а жету жолында бар к�ш-жігерін салды. Е� ал�аш крермен алдында гита-рамен �н сал�ан �ыз, кп %замай-а� �аза� эстрадасыны� жары� ж%лдызы боп жанды.

«Осы к�нге жеткенім, алдымен Алланы�, екінші анамны� ар�асы» дейтін А�бота зі де ш�кірт т�рбиелесем деп армандайтын крінеді.

Белгілі �нші @лжан Айна�%лованы� �ызы �сем де сахнада �н шыр�ап, кпшілікті� ы�ыласына бленіп ж�ргендерді� бірі. Бірнеше жылдан бері анасымен ж%птасып дуэт �%р�ан �семні� шы�армашылы�та�ы ба�ыты ай�ын. А�иы� а�ын М%�а�алиды� сзіне

жазыл�ан Т%рсын�азы Рахимовты� �ні «7аза�ым-ай»-мен сахнада ал�аш

т%сауы кесілген оны� �о�ыр дау-сы з ты�дармандары тарапы-

нан жо�ары ба�асын алып та �лгерді.

–'з білетінімді %рпа��а � й р е т і п , ж а с т а р д ы нерге баулып, ш�кірт т�рбиелеуді парыз са-надым. �зірге бір �ана

ш�кіртім бар, ол – �ызым. Оны� �нге деген ерекше

�%штарлы�ын бай�ап, бей-жай �арай алмадым, – дейді

@лжан Айна�%лова. �н �леміндегі жа�а есімдерді�

бірі – �нші Жанар Айжанованы� �ызы Айж%лдыз Адайбекова. Кішкентай кезінде анасымен ауы�-ауы� сахна�а шы�ып, кейіннен крінбей кеткен Айж%лдыз ара�а уа�ыт салып, сахна�а �айта оралды.

–7ызым 5 жасынан бастап мен айт�ан �ндерді �айталап орындап ж�рді. Шыны керек, сахна�а шы�уына �арсы бол�анмын. Себебі, нер жолыны�

�аншалы�ты ауыр екенін жа�сы білемін, – дейді Жанар Айжанова.

Орыстарда «Алма а�ашынан �ашы��а т�спейді» деген сз бар. Анасыны� ізін бас�ан �нші «7олшатыр» атты �ніне бейнебаян т�сіріп те �лгеріпті. Сондай-а�, режиссер Сламбек Т�уекелді� «Атаж%рт» фильмінде басты рлді сомдады. Айж%лдызды� �аза� �нін ккке ктеріп, отанды� эстраданы� шамшыра�ы болып жана-тынына к�м�н жо�.

«ƏКЕ ЖОЛЫН ҚУДЫҢ БА?»

7ыз баласы �шін ананы� крсетер т�лімі

АНАСЫНЫҢ ҮМІТІН АҚТАҒАНДАР

�ай–

�нк�нзор�уе�%р

7�ашжет�бд�нгМах�ол�ндмантастбіргпеге

7

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылwww.nurastana.kz

9КҮЙТАБАҚ

Тегіне тартқан таланттаран таланттар

Ал отбасымен шетінен �нерлі жандарды �мірде к�птеп кездестірген боларсыз?! �лбетте! Ке� тынысты сопрано даусымен �аза� �нін �лемге таныт�ан опера �ншісі Майра М�хамед�ызы музыканттарды� ортасын-да туып-�скен. Оны� анасы Камал $уаныш�ызы �нші, $ХР Халы� �ртісі екенін біреу білсе, біреу білмес. �кесі М�хамед �бді�адыр�лы болса, композитор, музыка саласын зерттеп ж(рген профессор. Париждегі «Гранд Опера» театрыны� елімізден шы��ан т��/ыш �ншісі ата-анасыны� /ана к�з �уанышы емес, к(ллі �аза�ты т�ртк(л д(ниеге танытып ж(р.

–$ызымызды� �лемдік классикалы� операны�

шы�ына шы/ып, жетекші партияларды орында/анына та� �алмаймыз. Себебі, о/ан жарат�ан керемет дауыс сыйла/ан. 2зім Халы� �ртісі д�режесіне жетсем де, оны� бай да байсалды репертуарына с(йсінемін, – дейді анасы Камал апа.

«Балапан �яда не к�рсе, �ш�анда соны ілетінін» де-ген с�зді� расты/ына та/ы бір д�лел – $�дайбергеновтер отбасы. Заманауи, соны� ішінде �аза�ша рэпті� к�рігін �ыздырып ж(рген Ерболат $�дайбергенов �нерпаздарды� баласы. Домбырамен екі дауыста �н салу д�ст(рін баста/ан $анат пен Айтк(лдей ата-анадан т�лім ал/ан �лды� �нерге бет б�рмай кетуі м(мкін емес-тін. Кішкене к(нінен-а� «Салтанат, Салтанат, сені� а/а� Ерболат» деп теледидардан т(спейтін кіші $�дайбергеновті� танымалды/ы артып, ж�рт с(йіп ты�дайтын �ншілерді� к�шін бастады.

–$анат екеумізді� де тегіміз тегін емес. �ке-шешеміз �з заманыны� �ншісі мен к(йшісі бол/ан. Біз де сол кісілерден (лгі алып �стік. Балаларымыз �нерді �з еріктерімен та�дады. $анда бар �асиет деген осы болар, – деп а/ынан жарылды Айтк(л К�кім�ызы.

Танымал музыкант, дирижер, $аза�станда/ы т��/ыш музыкалы� продюсер Тас�ын О�апов пен �нші Роза Рымбаеваны� �лы �ли �ке жолын жал/астырып келеді. Себебі, �кесі сынды жанды дауысты, джаз, джаз-рок, фанк ба/ытын с(йіп ты�дайтын ол ата�ты адамдарды� балалары дарынды болмауы м(мкін емес деп есептейді.

–Б�л жолды �зім та�дадым. Алты жасымнан-а� оны� �мірлік к�сібіме ай-налатынын білген едім. Б�лкім, бас�а н�рсе �олымнан келмейтін бол/ан со� шы/ар. Алайда, ата-анамны� (немі ж�ртты� назарында бол/анын бала к(німде т(сіне алмадым. Тіптен, �зімні� кімні� �лы екенімді жасыр/ым келген с�ттер басымнан �тті. $азір ата тегім мен �ке-шешемні� атына кір келтірмеу (шін бар к(шімді саламын, – дейді �нерлі �рен.

Есімдері елге белгілі жарасым-ды ж�п а�т�белік $анат пен Све-та Айтбаевтарды� т��/ышы Ди-маш академиялы� ж�не эстрадалы� туындыларды� орындаушысы. Осын-дайда «Атадан �л туса игі, �ке жолын �уса игі» деген халы� даналы/ы еріксіз ой/а оралады. «Жас �анат» бай�ауыны� бас ж(лдесін же�іп ал/ан

Димаш $�дайберген �аза�ша мен орысша-дан б�лек, француз, итальян, а/ылшын, серб тілдерінде �н шыр�айды.

Бесікте жатып-а� танымал �ке-шешені� т�рбиесі мен �нерін сі�ірген ол:

–Бізді� отбасы музыканы с(йеді. Анамны� академиялы� �нші екеніне келсек, б�л т�р/ыда мен анама тарта-тын шы/армын, – дейді.

2ткен /асырды� 80-жылдары �нерлі отбасы «Елубаевтар ансамблі» болып топты жарып, �з заманында

танымалдылы��а жеткен бо-

л а т ы н .

ТЕКТЕ БАР ӨНЕР ТЕККЕ КЕТПЕС

Бастап�ыда жеті адам м(ше бол/ан ансамбль кейіннен «Айг(л» атанып, ��рамы 12 адам/а дейін жетті. Тіптен, «халы�ты� ансамбль» д�режесіне дейін к�терілді. $азірде сондай танымал отбасыларды� бірі – Д�рібаевтар ансамблі. К�пшілік назарында ж(рген

Ибрагим Д�рібаев жетекшілік ететін шы/армашылы� �жым 20 жылдан астам уа�ыттан бері �нс(йер �ауымны� к��ілінен шы/ып келеді. «Жас ж�байлар», «Аман бол» секілді �ндерімен танымал топ м(шелері былай деп сыр а�тарды:

–Eжым ретінде елге танылып, іргемізді� берік болуыны� басты себебі – отбасылы� ансамбль болуы-мыз. Eлдарымыз С�кен, �ыздарымыз Меруерт, Г(лден, Аяны бала кездерінен �асымыз/а ертіп ж(ріп �нерге баулыды�. Отбасымызда ж�мысымыз бір, ж(рісіміз бір, т�рысымыз бір. Сонды�тан ж�мыс істеу о�ай.Мақпал ЖҰМАШОВА

�аздаитсешы

та�н

Анкеты

�нбо

жеткен бо-л а т ы н . P.S. « Т Е К Т Е Н НӘ Р А Л Ғ А Н ТОЗБАЙДЫ » . ҚАНМЕН ДАРЫҒАН ТЕКТІЛІКТІ ТӘРБИЕМЕН ҰШТАСТЫРЫП , ӨНЕРГЕ ЖЕТЕЛЕГЕН ӘУЛЕТТЕР КӨП БОЛСЫН!

10www.nurastana.kz

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылƏЛЕУМЕТ

Неліктен қазақ өрендері орысша оқуға құштар? Жиырма жылдан бері жеңе алмай жүрген мәселе де осы. Бұл бағытта жүзеге асып жатқан нақты әрекет жоқ. Соның салдарынан қазақ жеткіншектерінің үштен бір бөлігі (33 пайызы) орыс мектебінде оқып жүр.

ОРЫСТІЛДІ ӨҢІРДІҢ «ӨҢІ» ҚАШАН КІРЕДІ?

«Б�гінгі жадай б рыныдан к�ш ілгері». Осы пікірмен �зімізді ж батамыз. М�селен, �ткен асырды� 70-жыл-дары елімізді� ірі мегаполисі – Алматы "аласында жалыз ана "аза" мектебі болан. Жалыз мектепті �упірімдеп ж�ріп, жиырма жылдан кейін ана жеті мектепке жеткізіппіз. Ал 2000 жылды� басында "аза"ы білім яларын отыздан асырса", "азір таза "аза" тілінде о"ытатын білім ошаы 50-ге жуы"тайды. Т�уелсіздік алан т ста Алматыдаы "аза" мектептерінде 8 мы� жеткіншек білім алан екен. Б�гінде оларды� саны 70 мы�нан асады. 'рине, �лкен ша(арды� білім ошаы "аза"ыланып жат"аны "уантады. Алайда, елімізді� солт�стік аймаындаы «се�ді б зу» о�ай болмай т р. Орталы" ��ір мен шыыс айма"та да жадай м�з емес. Атап айт"анда, Петропавл, +останай, Павлодар, /скемен, +араанды "алалары мен А"мола облысында орыс тіліндегі мектептер саны басым.

Сандарды с�йлетсек, +останай "аласындаы 36 мектепті� тек жетеуі (19,4%) ана, Павлодар "аласындаы 40 мектепті� т�ртеуі (10%), сол сия"ты Петропавлдаы 40 мектепті� жетеуі ж�не Теміртаудаы 30 мектепті� т�ртеуі мемлекеттік тілде білім береді. Ал Лисаковск, Риддер, Шахтинск "алаларында "аза" тілінде о"ытатын жал�ыз �ана мектептен бар. +араандыны� іргесіндегі Саран "аласыны� т рындары (хал"ыны� 60 пайыза жуыы орыстар) жал�ыз �аза� мектебіне де зар болып ж�р. 50 мы�нан аса т рыны бар Сарандаы "аза"тар 8 мы�нан (17 %) асады.

ОРЫСША ОҚИТЫН ҚАЗАҚТАР Білім ж�не ылым министрлігіні� м�ліметтеріне

с�йенсек, 2012-13 о"у жылында елімізде 2 млн. 461 мы� 245 о�ушы мектеп босаасын аттаан. Оны� 270 мы�ы – бірінші сыныпты� б�лдіршіндері. К�ндізгі жалпы білім беретін 7 529 мектеп (оны� 3838-і �аза�, 1442-сі орыс, �ал�ан 2161-і �зге тілді ж�не екі-�ш тілде о�ытатын аралас мектептер) жеткіншектерге есігін ай"ара ашса, болашаы б лы�ыр 16 мектеп біржола жабылан. Тара-тып айтса", Батыс +аза"стан облысында – 6, +останай облысында – 4, сол сия"ты Солт�стік пен О�т�стік +аза"стан облыстарында �ш-�штен алты бірдей білім ор-дасы есігіне "ара " лып ілген. Есесіне 5 мы� 170 орын�а есептелген жа�а типтік 10 мектеп ж мысын бастаан. Жа�а мектепті� бесеуі елімізді� батыс ��ірінен, "алан бесеуі о�т�стік айма"тан ашылан. Ал �аза� мектебіне з�ру айма�тар б�л тізімде жо�.

К��іл ж бантарлыы, о"ушыларды� тілдік " рылымын жіктегенде, басым к�рсеткіш "аза"тарды� �лесіне тиеді. Яни, "аза" мектебіндегі жеткіншектерді� жалпы саны – 1 млн. 600 мы��а жуы�тайды. М ны� 32 мы�ын мемлекеттік тілде білім алып жат"ан �зге лт �кілдері

Орыс мектебімен неге қоштасқымыз келмейді?

" райды. Ал орыс мектебіні� �рендері – 800 мы�ны� айналасында. М ны� �штен бірі – "аза" балалары. Я�ни, 300 мы��а жуы� бала ана тілінде білім ала алмай, �лтты� т�рбиеден �ол �зіп ж�р. "рине, аз к�рсеткіш емес. Т тас бір "аланы� т рынына пара-пар. «Тілі ш барланан» рпаымыз кейін кімге кін� артады? Орыс мектебіне жетектеп апаран ата-анасын жазырып "ойса, "ане?! Б�кіл "аза" "оамын айыптайды емес пе?!

Таы бір к��іл б�летін жайт, "аза", орыс, сол сия"ты "ос тілді аралас мектептерден б�лек елімізде �збек (�збек тілінде 60 мектеп бар), ( йыр 13 мектеп бар), аылшын (8), т�жік (2), т�рік, чешен ж�не неміс тілінде білім беретін о"у ордалары да жетерлік. 'рине, б ан аса м�н бере бермейміз. Біра", осы бей"амды" бір к�ні �зімізге тая" болып тимесе де�із?! /йткені, «/зге лт �кілдері мемлекеттік тілге бет б рып, балаларын "аза" мектептеріне беріп жатыр», деп �зеурегенімізбен, о�т�стік айма"та �збекше білім алып

ж�рген �аза�тар да аз емес. О�т�стік +аза"стан об-лысын т тас алмай-а", бір ана Сайрам ауданын алса", м ндаы 120 �аза� баласыны� �збекше о�ып ж�ргені біраз жайды а��артады. Солт�стік айма"таы «орыс-танып» бара жат"ан аайынды "аза"ыландыра алмай, "амыып ж�ргенде, б л да жыылана ж дыры" болып ж�рмесін.

ЕЛДІКТІҢ ЕРТЕҢІ – МЕКТЕПТЕ «Ел болам десе� – бала�ды "аза" мектебіне бер!» де-

ген жобаны "ола алан «Gлт тадыры» "озалысыны� т�раасы Дос К�шім: «+аза" балалары орыс тілді

айма"тарда "аза" мектептеріні� жетімсіздігінен орыс-ша о"уа м�жб�р», деген ойын айтады. Орыс тілді азаматтарды �гіттеп, балаларын "аза" мектебіне беруге ша"ырып ж�рген лт жанашырын ��гімеге тартып, "аза" балаларын "аза" мектебіне "алай тартуа болатынын с рады".

– Негізі орыс тілді ��ірде �аза� тіліні� �ажеттілігі аса бай�алмайды. Егер �аза� тілі �о�амды� �мірді� барлы� саласында �олданылмаса, келешекте б�л ��ірлерде ешкім баласын �аза� мектебіне апармайды. Д�л б�гінгі орыс тіліні� �ар�ыны б�се�демесе, �аза� тіліні� т�кке де �ажеті болмай �алады. Осы м�селеге �атысты �о�амды� �йымдар мен зиялы �ауымны� на�ты жасап жат�ан ж�мысы жо�. Со�ан �арным ашады. Уа�ыт «�лтіріп», теледидардан бос�а с�йлемей, ауыл аралау керек. А�айынды «оятып», �аза�ты� болаша�ы �аза� тілінде екенін т�сіндіріп, а�артушылы� ж�мыс жасалуы �ажет. Кезінде Алматыда�ы оннан аса �аза� мектебін белгілі сатирик Шона Смахан�лы осындай жолмен ашты. Сол кезе�де Шона а�амызды� �рекеті бізге де ой салып, ай�айласып, митингілеп ж�ріп, «Айнаб�ла�тан» �аза� мектебін ашып ал�ан едік. +азір �о�ам�а осындай сілкініс �ажет. М�селені шешуді� та�ы бір кілті – жергілікті ат�арушы билікті� �олында. /кінішке �арай, оларды� к�пшілігіні� �аза� тіліне, �лт м�селесіне к�з�арасы �те т�мен.

«Gлт "озалысы» к�шбасшысыны� пікірінше, орыс мектептеріндегі о"ушыларды� саны мен о"у орныны� сыйымдылыын салыстырып, "аза" мектебін салуды кейінге шегеруге болады. М�селен, Риддердегі жалыз "аза" мектебіне о"ушы сыймай жатса, 10 мы� адам�а арнал�ан 15 орыс мектебінде 5 мы�нан аса о�ушы о�иды. «Егер осы орыс мектептерін біріктірсе, 4800 о�ушы�а арнал�ан сегіз �аза� мектебін ашу�а болады», – дейді Дос К�шім.

КЕС-КЕСТЕГЕН КЕДЕРГІ Елімізді� солт�стік, орталы", шыыс аймаында бала-

сын орыс мектебіне "алаанды"тан емес, м�жб�рліктен беріп жат"андар да жетерлік. Б л жердегі басты м�селе – аталан айма"тарда "аза" мектебіні� жай-к�йі талап"а сай келмейді. /йткені, жергілікті билік, «Баламды �аза� мектебіне беремін!» деп талап �ой�ан кейбір ата-ананы� с�ранысын орындау �шін �а�ырап босап �ал�ан кез келген �имаратты, ескі аурухананы немесе ж�зу бассейнін ж�ндеп, мемлекеттік тілде о�ытатын о�у орындарына айналдыр�ан. Соны� салдарынан к�пшілігінде спорт залы жо". Тізе берсек, пешпен жылы-тылатын, ауыз суды даладан тасымалдайтын, �лі к�нге дейін асханасы жо" білім оша"тарыны� барлыы да "аза" мектептеріні� еншісінде. Ал о"у мекемесіне ы�айланып салынбаан имаратта о"ушыны� толы""анды білім алуы м�мкін бе?!.

+аза" мектебіні� к�сегесін к�гертпей т ран екінші кедергі – білім беретін мекемелерді� тым шалайда орна-ласуы. +аланы� бір шетінен екінші шетіне "атынауды� "иындыынан "аш"ан ата-аналар амалсыз баласын орталы"таы орыс мектебіне беруге м�жб�р.

Таы бір м�селе – «+аза" мектебіні� білім де�гейі т�мен» деген сы�аржа" пікір. Кезінде орыс мектептеріні� беделін к�теру �шін айтылан осы бір жаттанды тіркесті �лі к�нге дейін санасынан сыза алмай ж�рген кейбір аайын орыс мектебіні� білімін сапалы деп санайды.

+аза" мектептері �зіні� мы"тылыын со�ы он жылда �здіксіз д�лелдеп келеді. Жалпы, елімізде халы"аралы" п�н олимпиадасыны� ж�лдегерлері, Gлтты" біры�ай тестен с�рінбей �тетіндер, «Алтын белгі» алатындар, мемлекеттік грант"а "ол жеткізетіндер к�біне "аза" мектебіні� т�лектері. +аза" мектептеріні� таы бір арты"шылыы – т�рбие беру ісінен �лде"айда алда. Де-мек, �лгі пікірге илануды� "ажеті жо". Орыс мектептерін « стап» т ру �шін айтылан пікірді� астарына ��ілсек, "аза" балалары т�гел "аза" мектебіне ойысса, орыс мектептері айтарлы"тай "ыс"арады. Ондай жадайда орыс тілді м алімдер де к�рт кеміп, "оамда "аза" тіліні� ы"палы артады. Ал «�ш т ырлы» тіл саясатын рандатып ж�рген билікке м ны� "ажеті бар ма?

Алаш арда�тысы Ахмет Байт�рсынов: «Елді т�зетуді біз �уелі бала о�ытуды т�зеуден бастауымыз керек», деген. Расында, �у баста �олына �ліппе алып, ана тілінде «тіл сындырма�ан» баланы� кейін �аза�ша с�йлеуі екіталай... Ләззат КЕМЕЛБАЕВА

ТМД елдері бойын-ша орыс мектебіні� к�рсеткіші

Беларусьте 75 пайыз. Одан кейінгі орында +аза�стан (41%) т�р. Мемлекеттік

тілін орыс тілі деп жарияла�ан славян тектес беларусті� ж�ні б�лек. Тіпті, флексия тобына

жататын (славян тектес тілділер) орысты� �з а�айыны – украин ж�рты да т�уелсіздігін ал�аннан кейін орыс о�у ордаларыны� санын екі есеге �ыс�артты. +азір Украинада�ы орыс мектептеріні� �лесі 25 пайыз�а жуы�. Келесі кезекте +ыр�ызстан (23%) т�рса, �рі �арай Молдова (21%), ?зірбайжан (7%), Грузия (5%), Армения (2%) болып жал�аса береді. Т�ркіменстанда

жал�ыз �ана орыс мектебі бар. Оны� �зі бертінде, Ресейді� �тінішімен, 2002 жылы ашыл�ан. Орыс

тіліндегі білім оша�тарымен біржола �оштас�ан мемлекет – /збекстан.

www.nurastana.kz11Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

АЛДЫҢҒЫ ТОЛҚЫН

Әй, сен қай баласың? �мір – те�із, ал оны� �р �ткен

�асыры – тол�ын. Сол тол�ындарды� бірінен кейін біріні� келуі �мір за�дылы�ы. Арт�ы тол�ын�а �арап, �р адам �зіні� тарихын біледі. Б�гінгі "рпа� д�ниеге келіп, ба�ытты к�ндер кешкені �шін а�а "рпа��а �арыздар. Ал, ол �арыз тек �о�амын ал�а жетелеп, �рге шы�ар�ан кез-де �ана �телінеді. Міне, кешегі Шо�ан, Ыбырай, Абай бізді �рге шы�арып кетті, �з ата-бабасыны� сенімін а�тап, �арызынан �"тылды. �ткеннен д�ріс ал�ан олар, �з д�уіріне жа�а таныммен �арады.

Шежіреші, дана �арттарымызды� саны к�ннен-к�нге азаюда. «)й, сен �ай баласы�?» деп, сол с�зі ар�ылы т�рбиеленетін шалдарды

са�ынамын. К�нек�з �арияларды� т�лім-т�рбиесін алып, ��гіме-д�кен �"ра алмадым-ау. Ауылды� к�ркі кемпір-шал еді �ой. Бала-ша�аны жинап алып, �сиетін айтатын а�са�алдар азай�аны �иын екен. К��ілімдегі сейілмейтін м"�ым – к�нек�з кісілерді� �арама�ында болма�аным. Сайып келгенде, біз тілімен к�ш с�йреген бабаларды� ізін жал�ай аламыз ба? /ара ша�ыра�ты� уы�ын жы�пай, оша�ын б"збай, а�айын туысты� ара-жігін ажыратпай, т�рбиені ны�тау�а �ау�арымыз жете ме?

/иссаларды жат�а айтып, екі адамны� басы �осылса, аталы с�з бен баталы с�зді� майын тамы-затын б"рын�ыны� шалдары-ай!

Енді есімізді біліп, етегімізді жия баста�ан т"ста айырылып �алды�-ау, сендерден. Шынымды айтсам, сол бір балалы�ты� балд�уренін са�ынамын. Дана шалдарды жалмап алып, «шала шалдар�а» �аратып �ой�ан заман-ай!

3рпа� алдында аталы� борыш-тарын �теп, а�-�араны ажыратуды к�рсетіп, �діл т�релігін айт�ан, болаша�ты� �амын жеп �ткен �ариялармен �айта бір �ауышсамшы! «Кешегі �ткен к�н б�гін жо�, "шып кеткен к�белек» (/аша�ан) дей отырып, б�гінгі заман�а �арап іштей �анжылап, барма� тістейсі�...

Елдос Тоқтарбаев

Сатира сарбазы, талантты ақын, белгілі журналист, өзі әнші әрі сазгер Торғайдың тумасы Марат Нұрқалиев Алла өмір бергенде бүгінде алпысқа аяқ басар еді. Алайда өмірден тым ерте кеткен, не бары отыз үш жыл ғана өмір сүрген Маратты қаумалаған қаламдастары да, қалың қазағы да ұмыта қойған жоқ.

/азГУ-ды� журналистика факультетінде о�ып ж�рген кезім. Ата�ты Желто�сан о�и�асыны� �арса�ы еді, шешем мар�"м т�рт айлы�ын жинап, ма�ан а�ша салып жіберіпті. Ба�андай 220 рубль. Жастар ала��а шы�ардан бір к�н б"рын �лгі а�ша�а ондатр терісінен тігілген мала�ай сатып алдым. Ол кезде «ондатр» с"мды� с�нді киім саналатын, екіні� біріні� �олына т�се бермейді. Сонымен, келесі к�ні ала��а барды�. Басымда ондатр мала�айым бар. 3стазымыз Са�ымбай /озыбаев та сол жерде екен. Ал�аш�ы к�ні тыныш болды. Мар�"м а�ын Бауыржан @сенов бізді� курста о�итын. �мірден к�ргені к�п, бізден г�рі т�жірибелі жігіт. Желто�сан о�и�асына дейін-а� «@ш �ріп» деген ата�ты �ле�ін жазып, �ш к�н т�рмені� тама�ын ішіп �айт�ан. /арсылы� к�рсетуді� �алай ая�талатынын ол жа�сы білетін еді. Бауыржан: «Жігіттер �азір барлы�ымызды суретке т�сіреді. Сенен бас�а ешкімде ондатр мала�ай жо�, фото�а т�ссе�, "сталдым дей бер!» деп ескертті.

Кешкі са�ат то�ыз-он�а дейін ала�нан кетпей �ойды�. «Б"л неткен бассызды�! Б"л д"рыс емес!» деп ай�айлап �оямыз. @сенов �айтадан келіп: «Сен мына мала�айы�мен фото�а т�сіп �алса�, бірден "сталасы� �ой. /ой, �айтты�, ерте� келеміз» деді. Сонымен 100-нші автобус�а мінсек, автобусты� іші орыстар�а лы� толы. Мен жаспын �ой, �ызбалы�пен: «/"тырды�дар ма!» деп ай�ай салдым. Т�белеспекші болып "мтылып ж�рмін. Сол автобуста а�ын а�амыз Dафу /айырбеков те отыр екен. Dафа� мен Бауыржан екеулеп ж�ріп мені т�белесуге жібермеді, �йтеуір.

Біз жата�хана�а келген бетте жиналыс басталды. «Ала��а барма�дар» деп студенттерді �гіттеп жа-тыр. О�ан к�нетін біз бе?! Жиналыс бітісімен бір

Жуырда �аламгерді� со�ында �ал�ан д�ниелері «Жасын-�"мыр» деген атпен жина�талып жары� к�рді. Осы кітапты� т"саукесер р�сіміне Марат Н"р�алиевпен мектепте, университетте бірге о�ы�ан, �мірде жолдас, �зе�гілес бол�ан бірнеше �аламгер достары мен а�айын-туыстары арнайы келіп Астанада бас�осты.

«Ар�а т�сіндегі Тор�ай ��ірінде Н"рхан Ахметбеков деген а�иы� а�ын �мір с�рген. Сол Н"рхан Маратты� �кесі Т"рсынбек а�а екеуі жа�сы досты�та бол�ан кісілер екен. Маратты� талантты, дарынды болып �суіні� бір сыры бала кезінде аузына Н"рхан т�кіріп, содан жа�сыны� шарапаты тиген болар деп ойлай-мын. Егер Марат �мірден ерте �тпегенде, т�уелсіздік ал�ан со� б"дан да ке�ірек, б"дан да еркінірек, та�ы да тере�ірек жазар ма еді. Б"л бір �ттеген-ай �ой» – деп �кінішін білдірді Ар�алы�тан арнайы келген Маратты� немере а�асы Сапа. Сондай-а� �мірде к�з к�рген замандастары да оны� сері, а�к��іл, бірнеше �нерді� иесі бол�анды�ын тамсана айтты.

Ал �мірдегі досы, �аламдасы К�пен )мір-Бек: – Маратты� жетінші сыныпта ж�ріп жаз�ан бір сы�а� �ле�ін республикалы� баспас�з бетінен о�ы�анымда, �мітті� отын �рлемей-а� жа��ан еді. «Ойыны� міні бар, с�зіні� д�мі бар екен. )й, осы т�бі мына бала-дан бірде�е шы�ады» деп ойла�ам. Бір к�ні «Ара-Шмель» журналыны� бас редакторы Dаббас /абышев: «ж"мыс�а алайын, сын-сы�а��а бейім жігіттер бар ма?» – деп с"рады. Мен Ар�алы�та ж�рген Марат-ты айттым. «– Ендеше, ша�ыр», – деді». Арнайы Ар�алы��а келіп, м�н-жайды т�сіндіргенімде балаша �уанды. Ал�ашында анасы "лыны� Алматы�а ауысуы-на ы��ай білдірмеді. Артынан «Мейлі, �айда ж�рсе де аман болсын!» – деп батасын беріп шы�арып салды.

Марат отыз екі жасында «Темір телмек» деген сы�а�, мысал, пародия кітабын шы�арды. Сол к�ні Марат: «– Мені� �кем де, �кемні� �кесі де отыз �ш жасында �айтыс болыпты. Осы отыз �штен �тсем той жасай-мын!» – деді. Адам жаны сезе ме, Марат досым к�п "замай к�з ж"мды. Отыз �штен ас�ан жо�. /ай�ылы �азаны естіген анасы «– К�пен-ау, �з �олы�мен �кетіп е�, �з �олы�мен �кеп бермейсі� бе?» – деп а�ыра�анда не дерімді білмей �алдым, – деп естелік айтты.

Мар�"мны� б"л кітабын баспа�а со�ында �ал�ан жары Базарк�л Н"р�алиева мен �ызы )йгерім дай-ындап беріпті. Арпалыс�а толы �ым-�уыт �мірде отыз �ш жыл �ана �"мыр кешіп, екі тілде бірдей жаз�ан Марат Т"рсынбек"лыны� �деби м"расыны� дені осы жина��а енгізілген. Кітап�а �аламгерді� сы�а� �ле�дері, пародиялары, сы�а� ��гімелері, к�ркем ��гімелері, �ле�дері, аудармаларымен �атар ма�алалары ж�не карикатуралары топтастырыл�ан.

Жасын-ғұмыр

Қайран, малақайым-ай!..

СІЗ ДЕ СТУДЕНТ БОЛҒАНСЫЗ...

Мақат САДЫҚ,«Қазақ радиосының» директоры:

б�лмеге жиналып а�ылдасу�а к�штік. Ерте� та�ы ала��а барма�шымыз. Милиция со�ымыз�а т�ссе не істейміз? Мен екінші �абатта екі орынды� б�лмеде т"рамын. Бас�а �абаттар�а балкон ар�ылы �ашып кету �шін есіктерін ашып кететін болып келістік.

Келесі к�ні саба�тан шы�ып, ала��а тартты�. Мала�айымды �дейі жата�хана�а тастап кеткенмін, �стімде ы��айлы спортты� киім. Шеру басталды, жастарды� �айтатын т�рі к�рінбейді. Бір кезде �скер лап �ойып, т�пелеп "ра бастады. Жан-жа��а шашы-лып кеттік.

Т�нделетіп жата�хана�а келсем, б�лмемде мала�айым жо�. 3рлап кетіпті. /атты �кінгенім-ай. Балкон�а сырттан ешкім келіп міне алмайтынын білемін. 3ры алыстан келмегені аян, �з жігіттерімізді� біреуі. Есігі ашы� т"р�анын білетін "ры барлы� б�лмені аралап шы�ып, �"нды заттарымызды �птеп кетіпті.

Желто�сан о�и�асында ала��а мы�да�ан студент шы�ты. Соларды� та�дыры �р �илы болды, біреу о�удан �уылды, біреулер т�рмеге �амалды, бас�а �алалар�а кетіп �ал�андар �аншама. К�пшілігіміз аман �алды�. Мен болсам ондатр мала�айымды жо�алттым.

/азір ойлап отырсам, ондатр мала�айымды жата�ханада �алдырып кеткенім бір жа�ынан жа�сы бол�ан шы�ар. Себебі, ол кезді� студенттері ондай �ымбат киімді атымен кимейтін. Бауыржан айтпа�шы, ала�да фото�а т�сіп �алсам, оп-о�ай тауып алады �ой... Ел басына к�н ту�ан сын са�атта біреулер �ырылып жатса, енді біреулер �зіні� жеке м�селесін шешіп алады екен...

Жазып алған Айша ӘСЕТҚЫЗЫ

12www.nurastana.kz

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылКҮЛТӨБЕ

Ғарифолла Есім:философия ғылымдарының докторы: – Ахмет Байтрсынлы осыдан ж�з жыл брын «�аза�» газетін шы�ара бастады.

Бл сол кезе�дегі �лкен жа�алы� еді. �аза�ты� о�ы�андарыны� барлы�ы дерлік осы газетті� т��ірегіне топтасып, �здерін тол�андырып ж�рген м!селелерді газет бетіне жариялар отырды. 1913 жылы Ахмет «$лхамдулилла, алты миллион �аза�пыз» деген еді. Алты миллион халы�ты� ел болу�а толы� м�мкіндігі бар. Оны� �стіне �алыптас�ан ислам діні болды, лан байта� жері болды, !йгілі х!кімдері, а�ындары, жыраулары, батырлары, хандары болды. Сонды�тан да, Ахмет Байтрсынлы, $лихан Б�кейхан секілді лт зиялылары 1913 жылдан бастап ел болу м!селесін газет

бетінде айта бастады. 1917 жылы «Ел еркі �зінде» деген керемет ма�ала жарияланды. «Ел» деген �ымды сол кісілер алып келді. Біра�, 1918 жылы т�рлі себептермен «�аза�» газеті жабылып �алды. Арада 46 жыл �ткеннен кейінгі сана� есебі бойынша �аза� хал�ыны� саны не бары 2 миллион 600 мы�дай �ана болды. Я�ни, лтты� жартысынан к�бі саясатты� �рбаны болып кетті. Кейін тіпті Хрущев �аза� хал�ы республиканы� 29 пайызын �ана �райды, бны ��ір-��ірге б�ліп тарату керек дегенді айтты. Біра�, Алла са�тап �айтадан республика �алпына келіп, б�гінде 11 миллион болып отырмыз.

Сонды�тан да, б�гінгі отырыс жай �ана іс-шара емес. Бл – ойлану іс-шарасы. 100 жыл�а дейін �андай болды�, енді 100 жылдан со� �андай боламыз? 100 жылдан кейін жас рпа� бізді� с�зімізді дрыс дей ме, брыс дей ме? �алай �згертеді? Осы м!селелер мені �атты тол�андырады.

1923 жылы 11 ақпан күні Орынборда Сәкен Сейфуллин, Міржақып Дулатов секілді бір топ азаматтар қазақта тұңғыш рет ұлт ұстазы, ғалым, мемлекет және қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлының 50 жылдық мерейтойын елдік деңгейде атап өткен болатын. Сол ме-рейтойда «Ахаңның алдында» деп аталатын бас баяндаманы Смағұл Сәдуақасов жасаған. Осы тарихи шараның өткеніне де биыл 90 жыл болды. Сонымен бірге алаш қайраткерінің туғанына 140 жыл болса, сол ұлт ұстазының жетекшілігімен жарық көрген «Қазақ» газетіне де биыл ғасыр толды. Осыған орай «Диалог Еуразия» Платформасы Аста-нада «Ахмет Байтұрсынұлы әлемі: білім, мәдениет және диалог» атты ғылыми-танымдық конференция өткізді.

ҰЛТ ЖОҚШЫСЫСейіт Қасқабасов,филология ғылымдарының докторы, про-

фессор:– 1954 жылдардан бастап б�кіл Азия мен Аф-

рикада лтты� �оз�алыстар болып, к�птеген ел т!уелсіздік ала баста�ан. Соларды� е� басында <ндістан трды. Біз институтта о�ып ж�рген кезде сана� бойынша �аза�ты� саны 2 миллион 700 мы� болды. Сонда бізді� екі арманымыз болды. Оны� бірі 10 миллион болса� екен деген арман болса, екіншісі Африка елдері секілді т!уелсіздік алса� деген арман еді. Бірнеше жігіт есептеп-есептеп 2050 жылдар�а �арай біз де т!уелсіздік алатын шы�армыз деп ойла�ан болатынбыз. Алла�а мы� да бір ш�кір, т!уелсіздікке ХХ �асырды� ая�ында-а� �ол жеткіздік.

Дихан Қамзабекұлы,филология ғылымдарының докторы, профессор:– ХХ �асыр басында�ы !дебиетпен жалпы руханиятта�ы жа�а а�ымды ілгерілетуге

атсалыс�ан тл�аларды� бірегейі – Ахмет Байтрсынлы. Ол негізгі а�артушылы�ты� берік стыны еді. А�артушыны� 50 жылды� мерейтойы �арса�ында Мхтар $уезов оны� шан-те�із е�бегін на�ты �ш тіркеске сыйдыр�ан болатын. Олар: Аха� аш�ан �аза� мектебі, Аха� т�рлеген ана тілі, Аха� сал�ан �дебиеттегі елшілдік �ран. Міне, осы�ан �арап Байтрсынлы �з кезегінде лтты� рухани стазы бол�анын �ынамыз. Ахмет е� алдымен а�артушы. Ол поэзия�а да, к�семс�зге де, �ылым-ілімге де а�артушы. Aзі: «$уелі біз елді т�зеуде, бала о�ыту �шін т�зеуден бастауымыз керек. Неге десек,

болысты� та, билік те, халы�ты� та о�умен т�зелді. �аза� ішіндегі неше т�рлі кемшілікті� к�бі т�зелгенде о�уменен т�зеледі», – деп жаз�андай, атал�ан ша�та алаш�а сауатты, білгір Ахмет а�артушы ретінде �ажет болды. «�аза�» газетіні� бір санында !лгі ойын Ахмет былай �рбітеді: «докторлы� �ылымын о�ы�андар денсаулы� жайынан керек кітаптар жазу м�мкін н!рсе, шаруа жайын о�ы�андар �аза��а керек кітаптар жазу�а м�мкін н!рсе, о�ыту жайын жа�сы білетіндер мектеп кітаптарын жа�сылап шы�ару�а м�мкін н!рсе, !дебиет ауданында ж�йріктер халы�ты� �ылы�ын, �л�ын т�зейтін жа�сы романдар шы�ару�а м�мкін н!рсе». Я�ни, �р саланы� на�ыз мамандары а�артушылы�пен айналысуы керек дегенді ме�зейді.

Ахмет Байтрсынлы ендігі бір бас ма�аласында: «Тарих жолына �ара�анда келімсек жрт к�шті болса тр�ын жрт ая� асты болып, азып-тозып жо�алма�шы. Бас�а жртпен аралас�анда �з алдына лт болып, �з алдына тілі бар, �з тілінде жазыл�ан с�зі, !дебиеті бар жрттар�а не трады. Aз тілімен с�йлескен, �з тілімен жаз�ан лт еш уа�ытта адамы �рымай жо�алмайды», – дейді. Міне, бл стаз Ахметті� !дебиетке �аза�ты� жо�ын жо�тап келгендігін ай�а�тайды.

Амантай Шәріп, «Алаш» мәдени және рухани

даму институтының директо-ры:

– «�аза�та жазба !дебиетті� а�асы Абай болмаса, Ахмет бол-маса кім болар еді? Бас�а да а�а бар ма? Бар болса кім? Іске �р ма�тан�ан адам ие болады ма, жо� істеген адам ие болады ма? Істеген

адам ие болса, тіл тазартуда тынбай е�бек етіп амал м!селесін іс ж�зінде шешіп, тіл �ралдарын жазып, �аза�та лт мектебіне негіз салып, лт !дебиетіні� т�п �азы�ын мы�тап �а�уына е�бегімен себеп бол�ан �аза� лт м!дениетіні� бірінші �айраткері –Байтрсынлы

Ахмет». Бл с�здерді 1924 жылы «А� жол» газетіні� бетіне �аза�ты� �айраткері Слтанбек �ожанов жаз�ан еді.

Байтрсынлын к�зі тірісінде-а� �аза� т�бесіне к�теріп �адірлеген. Сонды�тан осы секілді с�здерді Мхтар $уезов, С!кен Сейфуллин, Сма�л С!дуа�аслы секілді сол заманда�ы �аза�ты� е� бетке стар бірнеше азаматта-ры айт�ан болатын.

Ахметті� «он �шімде ой�а т�сіп, ж�регімде м!�гі жа-зылмайтын жара �алды», – деп айтатыны бар. Ол !кесі Байтрсын уез басшысы Якуров дегенді �аза��а істеген з!бірі �шін �амшыны� астына алып, сол �шін он бес жыл�а Сібірге айдалып кете барады. Міне, соны к�рген Ахмет сол кезден бастап патшаны� �ктемдігіне �арсылы�ы, халы��а деген жанашырлы�ы оян�ан. К�п жа�дайда біз

Ахметті �о�ам �айраткері, а�артушы, �алым деп айтып ж�рміз. Негізі мемлекет ж!не �о�ам �айраткері деп жазуымыз керек секілді. Себебі, ол кісі орталы� а�арту комиссары, я�ни, �азіргі тілмен айт�анда білім министрі бол�ан адам.

Бізді� �о�амда�ы б�гінгі к�нні� �зекті м!селесі латын !ліппесіне к�шу болып отыр. Осы тста Ахметті� �аза� !ліпбидегі сі�ірген е�бегін айры�ша айтуымыз керек секілді. Жазу-сызуы бар �ай халы�та да с�з, жазу деген д�ниелер Т!�ірді� тартуы деп есептеледі. Сол себеп-тен де �з хал�ыны� !ліпбиін жасап шы�ар�ан тл�аны ерекше �рметтеген. Біз де осы тр�ыдан �ара�анда латын �арпіне к�шіп жатса� та т��ыш т�л !ліппемізді кемшіліксіз жаса�ан Ахмет Байтрсынлы екендігін мытпауымыз керек.

Ахмет Аляз,«Заман - Қазақстан» газетінің бас редакто-

ры:– ХІХ �асырды� со�ы ХХ �асырды� басы т�ркі !лемі

�шін �ай�ы мен �асіретке толы болы. Сол злмат заманды бастан кешірген бабаларымыз кейде шарасызды�тан, кейде �з еркімен, кейде тіпті алданып �зге идеология�а �ызмет етуге м!жб�р болды. ХІХ бен ХХ �асырды� тл�алары ты�ыры�тан шы�уды� сан т�рлі жолдарын іздеді. Брын�ыдай білекті� к�шімен алыс�а бара ал-майтынын т�сінген лт зиялылары, алыс та болса ізгілік

пен парасаттылы� жолын та�дады. Ол кезе�ні� е� �зекті м!селесі – т�ркілік м!дениетті са�тай отырып, �з м!дениетімізбен �ркениетке �алай жетуге бола-ды деген к�кейкесті сра�ты� жауабын табу еді. Абай, Абдулла То�ай, Ахмет Байтрсынлы, Міржа�ып Дулатов сынды тл�аларды� сал�ан сара жолы т�ркі жртына жа�а тыныс алу жолдарын ашты.

Абайды� �гіт насихатын �зіні� ізгілік жолы деп �абылда�ан Ахмет Байтрсынлы �аншама �иынды�тар�а �арамай елге �ызмет �ылуды басты станым ретінде �абылдайды. Ол шынды� пен к�рес жолында алдымен �зіні�, содан со� хал�ыны� сауатын ашу�а кіріседі. 1907-1909 жылдары �ар�аралыда стазды� етіп ж�рген жерінен «лтшыл» деп кін! та�ылып сталып кеткен к�ні� �зінде де е�бек етуден бас тарт�ан жо�. Сол 1909 жылы «�ыры� мысал» деп аталатын кітабын бастырып шы�арды. Я�ни, Ахмет т�рмеде жатса да лт �шін е�бектенумен болды.

www.nurastana.kz13Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

Қыз жасауындай Қыз жасауындай

М�нан б�рында аза афоризмдерін бір ж�йеге жинатап, �ылыми айналым�а т�сіру жолында аянбай е�бек еткен ж�не ол е�бегі азды-к!пті ба�алан�ан Ербол Шаймерден�лы анатты с!здер туралы мынадай т�жырым жасайды: «Оны� ба-сты шарттары–!мірлік �былыстар мен адамдарды� іс-имылына, мінезіне деген к!зараста�ы аныты, ой шынды�ына адалды, пікір жинатап орыту мен т�йін жасауда�ы логикалы ж�йелілік ж�не ойды жеткізудегі д�лдік пен ысалы. Ол–!мір т�жірибесін барын-ша ышам (т�р) �рі !те жинаы (ма�ына) кескіндеу �ралы. Б�л ж�йеде, �детте, образдан г!рі ой�а к!бірек салма са-лынады, суреттеуден г!рі салыстыру�а, !рнектеуден г!рі ойласу�а басымыра к!�іл б!лінеді». Б�дан арты не деуге болады? Д�л, «ондыа» д!п тиетін о�тайлы с!з. Б�тарлау�а, сындыру�а келмейді. Афоризмдерді� !зі тастан ашал�андай �дірет! Оны� арасына айтіп сына а�арсыз!

Наыл с!здерді жинатау �ркімні�-а олынан келер. Біра ол ел к�десіне жарарлы �сынылып отыр�ан антоло-гиядай белгілі д�режеде хрестоматиялы р!л атара ала ма. Міне, осы т�стан �растырушыны� интеллектісі, тере� білімі мен пайымы, �рбір анатты с!зге деген !зіні� к!зарасы, !мірлік т�жірибесі атойлап алды��ы план�а шы�а келеді. Ер-бол Шаймерден�лы елге, о�ам�а тигізген азды-к!пті пайдасын к�ні б�рын жарна-малап, «білесіздер ме, мен осындай шаруа бітірдім» дегенді тірі жанны� аперіне салуды керек ылмайтын, керісінше �лдекімдер �рнені с�рап, ызы�ушылы танытып, мемлекеттік ызметке жегілген алтын уаытыны� �рбір са�атын барын-ша тиімді пайдаланып, олдан келсе жеке алып, жан д�ниелік-ішкі �лемімен !зі сырласып, тірі жан�а к!ле�кесін т�сірмей, тыныш ж�ргенді �нататын �лкен ж�ректі азамат еді �ой. 1тте�-ай, «�лкен ж�ректі азамат еді �ой» дегенді !ткен шапен айту�а тура келгендігін айтерсі�!

Е р б о л А с т а н а � а а т б а с ы н ал�ашыларды� бірі болып б�р�ан, сол Целиноград кезінде де «Егеменні�» меншікті тілшісі деген ызметті аброй-мен атар�ан аламы ж�йрік журналист болатын. Сондытан да астаналытар оны осы !�ірді� т�легі дегенге иналып

ШАБЫТ

Алғысөзін жазып, қазақ афоризмдерінің 25 ғасырға созылатын тари-хын сана сүзгісінен өткізіп, жүйелеп, қыздың жасауына жарайтындай құнды кітапты дүниеге әкелген ақын, рәмізтанушы, аудармашы Ербол Шаймерденұлы өмірінің соңғы сәтінде «Алматыкітап баспасынан» жарық көрген «Қазақ афоризмдерінің» алғашқы данасын қолына ұстап, көріп кетті...жатпайтын, �немі бауыр�а тартатын. Оны� д�леліне жаында к!з жеткіздік, Ерболды� ыры к�ндігін атап !туге жинал�ан ж�ртты� есебі жо-ты. Жасы-нан жасамысына дейін т�гел жиналды ж�не Ербол жайында ж�ректеріндегі жылы с!здерін ба�ыштау�а �рбірі дайын еді дегенді �стемелеп ой�андыты� да артыты�ы болмас. Сол ыры к�ндікке аза �дебиетіні� азіргі к!зі тірі классигі 1бе�, 1бдіж�мил Н�рпейісовке дейін жасыны� тосан�а таяп ал�анды�ына арамай, Алматыдан арнайы келіп, к!�іл білдіріп жатты.

Ал мына �былыса та��алмай к!рі�із, 1біш а�амыз айтпашы, «басасын білмеймін, ал �дебиетті� м�селесіне келгенде «алдына келгенді тістеп, артына келгенді тебетін» аса кірпияз, аса тал�ампаз классик ана жылы «6ан мен терді» «д�ст�рлі» с�згіден та�ы бір !ткізіп, �лем таны�ан романны� кейбір эпизодтарын ырнап-с�рнеген со� «со��ы с!зді» жазу машаатын жанында ж�рген м�йіздері ара�айдай-ара�айдай аламгерлерді� бірін де к!зге ілмей, к!пшілікке �лі толы таныла ойма�ан жас талант осы Ербол досымызды� мойнына ж�ктеген-ді. Неге? Б�се неге, Ерболды� т!ске �р�ыламаса да ішінде дауылды к�нгі те�іздей айнап жататын эрудициясы, ар�ы-бергі �дебиет �лемінен мол хабары барлы�ы, шы�арма геройларын талдауда�ы шеберлігі 1бе�ні� де діттеген де�гейінен шыан еді. «6ан мен терді�» екі том боп жариялан�ан жа�а басылымы Ерболды� «со��ы с!зімен» одан �рі с�луланып, одан �рі �рлене т�сті.

Оны� аын ж�регі �немі тол�аныс пен тебіреніс �стінде, �немі тынымсыз д�рсіл а�умен болды. 9ш-т!рт жыр жина�ын шы�арып �лгерді. Ол ана бір жылдары мемлекеттік ызметке ба�ыштал�ан айран уаытыны� айта айналып сопайтынына !кінетін. Сол !кініші де !зімен бірге кетті. Т�нні� бір уа�ына дейін «шынжырлап» �стайтын мемлекеттік ызмет тірлігі ара-сынан жылт етіп бір «са�ылау» табыла алса бітті, жалма-жан жазу �ст!ліне оты-ратын. Соны� арасында �лем �дебиетінен ойып т�рып орын алатын бірнеше талант-ты жазушыларды� шы�армаларын аза тілінде с!йлетті. Мемлекеттік р�міздерді� !мірге келуіне ыруар е�бек сі�ірді, !зі к�ндіз-т�ні сол істі� басы-асында ж�ріп

бірнеше кітап жазды. Олар бірінен со� бірі �лем тілдеріне аударылып жатты. 6аза афоризмдерін �растыр�аны екібастан...

И�, аза афоризмдері т!�ірегіндегі ��гімемізге айта оралайы. «Жал-пы, афоризмдер бастауын сонау Заратуштра, Кон-фуций сияты данышпан-дар м�расынан іздеген ж!н» деп бір айырады Ербол Шаймерден�лы. Ал !зі аза афоризмдеріні� алтын бас-тауы са-скиф д�уіріндегі ойшылдар с!здерінде, к!не т�ркі жазбаларында жатанды�ын �ылыми т�р�ыдан жан-жаты д�лелдейді. Жиырма бес �асыр с!зін кестелеген осы антологияны� беташары-на Анаарыс (Анахарсис) пен Тосары шы�армалыны� кірігуін зандылы деп ба�алайды. Анаарыс: «Т�н –жанны�, жан–жаратанна� аманаты», «Жасылы та–тілден, жаманды та–тілден», «К!к аспанда к�н к�ймесі алай еркін оз�алса, сайын далада скиф керуендері де солай емін-еркін к!шіп-онады» деп термелесе; Тосары: «Досты туралы к!п с!зден, дос пейілді бір іс арты», «6ыз�анышта к!з к!п: біреуі – к�дік», «Эллиндіктерді� досты�ы скифтерді� досты�ына ара�анда баланы� ойынындай екен» – деп т�мсілдейді. 1не, ара�ыз, данышпандарды� с!з саптау-ларынан, с!з бен ой т!ркінінен далалы м�дениетті�, далалы ойлау ж�йесіні� лебі а�ып т�р.

Тонык!к: «П�туасыз ер – елге сор», «6а�ан парызы–халыны� арнын той�ызып, мерейін !сіріп отыру», «Жауы�ды басындырма, халы�ды ашын-дырма» деп бір айырса, Білге: «1сіре дан пен асыра байлы �ятсызды пен б�заылы �ша�ында т�ншытырады», «Т�ркіні б�зар – т�тті с!з», «Ел бо-лып бірігуден асан баыт жо» деп с�йектен !тіп, ж�рекке жетер жалынды с!здерімен елдікті� туын жо�ары �стау�а шаырады. Т�йіндей келгенде, аза афоризмдеріне атысты тарихи д�уірлеу м�селесі б��ан дейін арнайы зерттеу обьектісіне айналма�ан екен. Мына туын-ды ол олылыты� да орын толтыра кетеді. Антологияны� бірінші б!лімінде («Ой азына») авторларды орналастыруды� алты кезе�ге б!лінген ж�йесі �сыныл�ан. Са-скиф д�уіріне орайлас –«Ба�зы м�дениет б�латары», т�ркілік ді�гек кезе�ге с�йкестендіріліп–«Орта азына»... Кейінгі тараулар–«Т!лбастау», «6�нарлы к!мбе», «Dнерді� алтын �асыры», «Жа�а д�уір – жа�а арна�а» жал�асады. Екінші б!лімде («Аылнама»)

-!н» деп бір ден�лы. Ал алтын бас-

ысөзін жазып, қазақ афоризмдерінің 25 ғасырға созылатын тари-ана сүзгісінен өткізіп, жүйелеп, қыздың жасауына жарайтындай ы кітапты дүниеге әкелген ақын, рәмізтанушы, аудармашы Ербол бірнеше кітап жазды. Оларбірінен со� бірі �лем тілдеріне аударылып жатты. 6аза

р

ҚҰНДЫ КІТАПҚҰНДЫ КІТАП

халы ауыз �дебиетіні� �рт�рлі жанр-ларында жасал�ан шы�армалардан теріп алын�ан афоризмдер жинатал�ан.

6аза топыра�ында афоризм жанрын-да ал�аш шы�арма алдыр�ан б�рімізге белгілі есім, ол – Асанай�ы С�бит�лы (ХV) �асыр. Одан кейінгі аындар мен жы-раулар поэзиясында да афоризм т�рлері барынша молынан кездеседі. 1сіресе, би-шешендер с!здеріні� таби�атында б�л жанр биік шы��а к!теріледі, жай ауызекі тілде айтылып ана оймай, �рпатан-�рпаа жал�асып, б�гінгі к�ні бізді� рухани м�рамыз�а айналып отыр. Б�л – негізінен ал�анда баршамыз болып уанатын �былыс. Афористика жан-рында !лместей туындылар алдыр�ан жазба аын-жазушылар арасынан �рине, �лы Абайды� т�л�асы асатап к!рінеді. Абай – афоризмні� классикалы талап-тарын тере� ме�герген, сол �лгідегі ой жауFарларын жасап алдыр�ан аыл-ой алыптарыны� де�гейіндегі �лы ��лама ойшыл. Ш�к�рім афоризмдерінен де сон-дай тере�дік пен тектілік сезіледі.

Ж и ы р м а с ы н ш ы � а с ы р а ф о р и з м авторларыны� арасында С. Торай�ыров, G.М�сірепов, Б.Момыш�лыны� орны ерекше. «М�сіреповты матауды� керегі жо, М�сіреповпен матану керек» деген анатты с!з авторы З. 6абдолов, афористік ойлау машы�ы алыптасан М.1лімбаев, 6.Мырзалиев, 1.Кекілбаев, А.С�лейменов шы�армаларынан алын�ан афоризмдер антология абыройын одан �рі айшытай т�седі.

«6аза афоризмдері» – ауыз толтырып айтарлытай т�рлаулы е�бек. Мар�м Ер-бол Шаймерден�лыны� т�н �йысын т!рт б!ліп, к!з майын тауысып, бойында�ы айрат-жігерін арнап, �рпаа аманат-тап алдыр�ан со��ы е�бегі! 6анатты с!здерден т�зелген б�л кітапты� уаыт !ткен сайын �ны ымбаттайды, айта басылады, жа�арып, толы�ады. Осы ру-хани �ндылыты� айнар бастауында �ркез Ербол Шаймерден�лыны� есімі �рметпен аталатынды�ына біз ку�. Қуаныш ӘЛМҰРАТ

«Шырақ жанған түн»Жуырда М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық драма теа-трында ақын-драматург, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Нұрлан Оразалиннің «Шырақ жанған түн» атты лирикалық драманың жаңа нұсқасы сахналанды. Б��ан дейін елордада�ы жастар театрында ойыл�ан пьеса алматылытарды� на-

зарына т���ыш рет �сынылуда. –6ойылым�а ескі мен жа�аны�, аыл мен сезімні�, отбасы мен мансапты� тартысы

арау болды. Драманы� желісі солай бол�анымен де, б�гінгі заман талабына сай !�деліп, толытырулар енгіздім, – дейді ойылым режиссері Н�ранат Жаыпбай.

Осыдан отыз бес жыл б�рын аталмыш шы�арманы� театрда�ы премьерасында бас кейіпкер – Та�атты� р!лін Н�ранат Жаыпбайды� !зі сомда�анын айта кету керек.

Өмірі өнермен өрілген«Өнермен өрілген өмір». Абай атындағы академиялық опера және балет театрының әншісі Қабылаш Әбікейұлының оқырманына жаңадан жол тартқан кітабы осылай аталады. Өнер жолын Ұланбатырдағы театр сахнасынан бастаған әртіс өнердегі жолын кітап бетіне түсіруді жөн көріпті. Жиырма жылдан астам уаыттан бері азастанды операны� !рлеуіне �лесін осып

келе жатан !нер иесі былай дейді: – Б�л жаз�андарым бас-ая�ы т!рт жылда бір кітап болып жиналып алыпты. Со�ымнан

ерген ш�кірттеріме шы�армашылы жолда ажет болар деп естеліктерімді жарыа шы�ардым.

Репертуарында аза, орыс, француз, мон�ол композиторларыны� шы�армалары бар к�міс к!мей �нші азіргі та�да 6�рман�азы атында�ы 6аза �лтты консерваториясында �стазды ызмет атарады.

14www.nurastana.kz

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылНОУ-ХАУ

– Та��аларлы�ы сол, м�ндай сусындар жерінде к�п еште�е �спейтін елдерде де бар. М�селен, ата�ты «Рига бальзамын» алайы�. Оны� ��рамында �ара�аттан бас�а соншалы�ты к�п еште�е жо�, – дейді Валерий.

%аза�станда �сетін кейбір �сімдіктер �лемні� еш жерінен кезікпейді. К�сіпкер осы байлы�ты игергісі келеді. Оны� ��рамында шетелдік компоненттер м'лде болмайды.

–К�птеген �сімдіктер Еуропада кездеседі, біра� оларды� к�пшілігі жылыжайларда �ол�а алын�ан. Ал біздікі далада, к�к шал�ынды ал�аптарда, тау а��арларында таби�и �алпында са�тал�ан, – деп ол �зі �ол�а ал�ан істі� арты�шылы�ын ма�тан етеді.

Астанадан 30 ша�ырымдай жерде жусанды дала бар. Б�л �сімдікті� ��рамында эфир майы �лденеше есе к�п. Олар Еуропада да �скенімен, біздікімен салыстыру�а келмейді.

%азірді� �зінде бальзамны� фармакологиялы� картасы ай�ындалып, о�ан кіретін компоненттер тізімі белгіленді. Енді чех мамандары жа�а сусын элементтеріні� м�лшерін аны�тайды. Содан кейін �лемдік нары�та �аза�станды� жа�а бренд жар� етеді деп к'тілуде. Біржан ҚАНАТҰЛЫ Қымыздан – сабын

Баяғыда әжелеріміз алаботадан , сексеуілдің майда қылқан жапырақтарынан сақар қайнатып, қара сабын жасайтын. Қара сабын киім-кешекті жуғанға да, жуынғанға да пайдаланылды. Экологиялық таза өнімнің пайдасы көп еді. Енді сол істі �л-Фараби атында�ы %аза� �лтты�

университетіні� студенттері жал�астырайын деген-дей. Олай дейтініміз, олар �ымыз бен бас�а да т'рлі биологиялы� �німдерден сабын жасау �дісін ойлап тапты.

Сабын ��рамында с'т, �ымыз, айран, �нта�тал�ан кофе, шай т�нбасы, т'рлі �сімдік майлары сия�ты таби�и �оспалар бар екен. %азір сабынны� 25 т'рлі рецепті �зірленіпті.

%ымыз адам денесін ж�мсартып, а�арта т'седі. Ж�не химиялы� заттардан ада экологиялы� таза �німні� �сері аз уа�ытта білінетін к�рінеді.

Студент-жастар демеушілік к�мек �олын созатын к�сіпкерлер іздестіруде. %азірше пайдалы сабын 300-700 те�ге аралы�ында саудалануда.

Жусаннан – бальзам

Табиғаты бай, өсімдіктің небір түрі өсетін еліміздің түрлі аймақтарында дәрілік шөп көп. Сол бағытта ізденіп жүріп, бинесмен Валерий Еремшитов күтпеген жерден жаңа идея ұсынды. Ол «Қазақстанның сан түрлі флорасы не себепті дәріханалардан ғана көрінуі керек? Алуан-алуан өсімдік қосындыларынан неге қазақстандық бальзам жасап шығармасқа?» деген ойға қалды.

Ыстық су тез қатады

армандаған моторҚазақстандық ғалым Роман Кочканян кез келген отынмен жұмыс істей беретін мотор ойлап тапты. Оған газ да, бензин де, керосин мен солярка да жарап тұр. Бұрынғы қолданыстағы осындай моторлармен салыстырғанда ол ауаға тарайтын лас заттар мөлшерін 30 пайызға азайтуға мүмкіндік береді.

М�ны былай �ой�анда отын 15 пайыз 'немделеді. Оны� себебі мынада, Роман газ 'лестіргіш тетік пен коллектор ��рылымын айтарлы�тай �згертті. Соратын ж�не шы�аратын клапандар бір мезгілде �атар ж�мыс істейді. >уел баста 'немді мотор 'шін зерттеу ж'ргізген �нертап�ыш �орытындыда экологиялы� жа�ынан �те таза мотор жасап шы�арды. Тек б�л �азірше зертханалы� ж�мыс, ол �лі сына�тан �ткізілген жо�.

– Оны �ндірістік ау�ымда сынау 'шін алдымен моторды� �нерк�сіптік-т�жірибелік 'лгісі керек. Егер сына�тан с�тті �ткізілсе, ары �арай нары��а шы�ару м'мкін болады, – дейді С.Сейфуллин атында�ы %аза� агротехникалы� университетіні� �ылым ж�не инвестициялы� м�селелер ж�ніндегі проректоры Лаура Сады�ова.

@нерк�сіптік негіздегі 'лгіні сынау 'шін 50 миллион те�ге �аражат керек екен. %азір м�селе �аралу 'стінде. Уни-верситет б�л іске технологиялы� даму ж�ніндегі �лтты� агенттіктерді де тарту 'шін «Парасат» Cлтты� холдингінен к�мек с�ра�ан к�рінеді.

– Кез келген мотор жасайтын кішігірім зауыттармен келісім жасау�а болады. Оларды� двигателін алып, біз жаса�ан коллектор мен 'лестіргіш тетікті �ойса болды. Соны� к�рсеткіші �лемдік де�гейдегі �ылыми жа�алы� ретінде тіркелер еді. С�йтіп, оны �аза�станды� мотор деуге �бден болады, – дейді Роман Кочканянны� �зі. Ал �алым Виктор Бондаренконы� айтуынша, біріншіден, м�ндай мотор�а деген с�раныс к�п болады. Екіншіден, экологиялы� таза двигательді� адам денсаулы�ына зияны жо�.

Айта кету керек, еуропалы� �алымдар м�ндай мотор жасау 'шін б�рыннан зерттеумен айналысып келеді, �азірше �андай да бір н�тижеге жете алмауда. Ал бізді� �алымдар оны� т'йінін тапты. Біра�, �азірше б��ан тиісті ��зырлы органдар еле� етіп, назар аудар�ан жо�.

Таяуда �ана %орша�ан ортаны �ор�ау министрлігіні� ал�а м�жілісінде %аза�стан ауа�а зиянды заттар шы�арудан �лемде алды��ы орындарды� бірінде екендігі айтылды. Елімізді� ауасы Ресейге �ара�анда – 37 пайыз, А%Ш-�а �ара�анда – 66 пайыз, Германия�а �ара�анда 75 пайыз к�п ластан�ан. Осы жа�дайда экологиялы� зиянсыз моторды �з �алымдарымыз ойлап тап�аны �андай �анибет. Тек жо�арыда�ы жауапты адамдарды� назарына ілігу �иын болып т�р. Гүлдана АЛМАТ

ТАБИҒАТТА БІЗ КӨП МӘН БЕРЕ БЕРМЕЙТІН ҚҰБЫЛЫСТАР БОЛАДЫ. ОЛАРДЫҢ ҚҰПИЯСЫН ЗЕРТТЕУ АРҚЫЛЫ ҒЫЛЫМДА ТҮРЛІ ЖАҢАЛЫҚТАР АШЫЛЫП ЖАТАДЫ. АСТАНА ҚАЛАСЫНДАҒЫ № 56 МЕКТЕП-ЛИЦЕЙДІҢ 11-СЫНЫП ОҚУШЫСЫ ДИНА ЖҮНІСБЕКОВА СОНДАЙ ФИЗИКАЛЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАРҒА ДЕН ҚОЙЫП ЖҮР.

Таяуда �ана М�скеу �аласында о�ушыларды� халы�аралы� «Компьютерлік физика - 2013» конкурсы болып �тті. О�ан елорда мектептерінен бір топ о�ушы �атыс�ан. Дина физика п�нінен �зі зерттеп ж'рген суды� т'рлі бастап�ы температурада �ату процесіне байланысты е�бегін �ор�ады. Ресей астанасында�ы осы б�секеде оны� жобасы жо�ары ба�аланып, бірінші орын�а ие болды.

–Біз жайшылы�та �андай да бір дене �аншалы�ты ысты� болса, соншалы�ты баяу суитынын бай�аймыз. Біра� белгілі бір жа�дайда сол ысты� денені� тез м�здайтынын біле бермейміз. Мен осы м�селені зерттедім, – дейді жас �алым.

– �алай зерттеді�?–Мысалы, суды� �ату 'рдісін зерттеу барысында

денелер арасында�ы жылу алмасуды� компьютерлік 'лгісін та�дадым. Сосын т'рлі бастап�ы температу-рада ж�не �орша�ан ортада�ы т'рлі температурада суды� суу жа�дайын ба�ыладым. Алын�ан н�тижелер OriginPro 7,5 пакеті ар�ылы талданды.

– Егер �арапайым тілмен т�сіндіріп айтса�?–Мен �р т'рлі ыдыс�а ысты� ж�не суы� су ��йып,

б�лме, дала ж�не м�здат�ыш температурасына �ойып, ба�ылап ж'рдім. Н�тижесінде суы� судан г�рі ысты� суды� т�менгі температурада тез �ататынына к�з жеткіздім. Та�ы бір а��ар�аным – суды� �ату 'рдісі диаметрі ке� ыдыс�а �ара�анда ана��рлым �зын ыдыста ыдыста, м�селен, пробиркада тез ж'реді екен. Сол сия�ты параллель �ойыл�ан жалпа� пластиналарды� �алы�ды�ы оларды� араларында�ы ке�істік

м�лшерінен 'лкен болса да, ішіндегі су тез суиды немесе тез �атады.

Дина осылай дейді. Физиканы� за�дылы�тарына ' � і л і п ж ' р г е н ш � к і р т т і � б � л з е р т т е у і н е температураны� б�ліну есебіні� �зі жаса�ан ба�дарлама жобасы ар�ау бол�ан. >йтпесе, б�л мек-теп ба�дарламасына енгізілмеген дифференциалды� те�естіру ар�ылы шешілетін м�селе. О�ушы �арапайым т�жірибе ар�ылы ба�алы �орытынды жаса�ан.

–Зерттеуді� т'пкі н�тижесі �алаларда�ы жылу ��бырларын ж'ргізетін шаруашылы�тар 'шін пай-далы болуы м'мкін. @йткені, жылу ��бырларына сырт�ы ауа �сер етеді. Егер жылу трассаларында параметрлер д�рыс алынса, 'йлерге берілетін жылу-ды жо�алтпай, не��рлым к�бірек са�тау�а болады, – дейді Дина. – Сол сия�ты зерттеу н�тижелері тама� �нерк�сібі 'шін де пайдалы болуы керек. Оларда кейбір та�ам т'рлерін тез �атыру�а тура келеді �ой.

Биыл орта мектепті бітіргелі отыр�ан ізденгіш жас �зіні� �мірлік жолын та�дау 'стінде. Б�л т�р�ыда �азірден 'лкен м�селелерге '�ілген ш�кіртті� ынта-ы�ыласы ризашылы� тудырады. Әзиза ӘБДІРАХМАНОВА

Еуропа

www.nurastana.kz15Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жыл

САЙЫПҚЫРАН

Ж�ртты� жрегін жаулап, жанкйер �ауымны� ысты� ы�ыласына б�ленген атыраулы� боксшы спортты� �мірінде жа�сы мен жаманды, �ділетсіздік пен �араулы�ты� талайын бастан кешірді. КСРО-да 51 келі салма� д�режесінде Болат Теміровті� алдын орайтын бокс-шы жо� еді. Біра� «аузы �исы� болса да, байды� �лы с�йлесін» саясаты жріп т�рды.

Кез келген спортшыны� арманы т�рт жылда бір болатын олимпиада ойындарында топ жару (ой. Барселона олимпиадасына лицензиялы� жолдама беретін Сеулде �ткен «А» д�режелі турнирде Болат Теміров бірінші болып, осы ���ы�ты же�іп алды. Сол жолы одан бас�а Болат Ж�м�ділов, Аркадий Топаев, Николай Кульпин сия�ты 0аза�стан боксшылары да лицензия(а ие болды. Алайда, Барселона олимпиа-дасына �атысу(а келгенде КСРО ��рама командасыны� жатты�тырушылары Болат Теміровті� рингке шы(уын �аламады. Олимпиада(а 0аза�станнан т�рт бірдей боксшыны� �атыс�анын к�ре алма(ан шы(ар, кім біледі? 2йтеуір, ��раманы� бас бапкері м�ны о�аша ша�ырып алып, «0�жаттары� �тпей жатыр, амал жо�, орны�а екінші н�мірлі боксшыны шы(арамыз», деді.

«0азаншыны� еркі бар, �айдан ��ла� шы(арса», бапкерлер Теміровпен бірге Болат Ж�маділовті� де жолын кесті. Б�дан ас�ан �орлы� бола ма? 0арсылас шыдатпайтын �аза�ты� екі о(ланыны� топшысынан �а�ты. М�скеулік мамандарды� к�здегені бас�а еді. Б�ларды� орнына �здеріні� «сйікті» боксшыларын Барселона рингіне алып шы��ан. Біра� екеуі де ал(аш�ы кездесуде м�рттай �шты.

Кедергілерге �арамастан, �арсы келгенін �о(адай жапырып, Болат КСРО-ны� 5 дркін, 0аза�станны� 7 дркін чемпионы атанды. КСРО халы�тары спартакиадасыны� же�імпазы, КСРО Кубогіні� екі м�рте иегері. 0аза�стан боксыны�, жалпы 0аза�стан спортыны� тарихына есімі алтын �ріппен жазыл-ды.

Ал(аш бокс залына сегізінші сы-ныпта о�ып жргенде келген Болат жатты�тырушы Ерболат Бисекеновті� назарына бірден ілігіп, содан бастап лкен спортты� жол(а тскен. 1986 жылы «Е�бек резервтері» ерікті спорт �о(амыны� республикалы� біріншілігінде шінші орын алды. Атырауда �ткен Попович турнирінде же�імпаз болды. 1987 жылы т��(ыш рет республика біріншілігінде чемпи-он атанды. Сол жолы е� техникалы� жа(ынан шебер спортшы атанып, ар-наулы жлдені Серік 0она�баевты� �олынан ал(аны есінде.

Жо(арыда айтыл(ан спортта(ы �ділетсіздіктерді� кейде республикалы� де�гейде де алдынан шы(ып отыр(анын Болат Бисен�лы жасырмайды.

– =лтты� ��рама(а �абылдан(ан со� �з салма(ымда К�рімжан 2бдірахмановпен бірге жатты�тым. КСРО біріншілігінде шінші орын алдым. 1988 жылы

Ал(аш�ы ойында Францияны 3:2 есебімен �тып бір желпінтіп тастады. Cкінішке �арай, ала� иесі Латвиямен кездескен хоккейшілеріміз 2:3 есебімен есе жіберіп �ойды. Жолдаманы� та(дыры со�(ы турда шешілді . Хоккейшілеріміз британиялы�тарды 6:0 есебімен тас-тал�ан етіп �т�ан. Дегенмен, Франциядан басым тскен Латвия бірінші орын(а ие болып, жол-даманы �алтасына басты. Ал, хоккейші �ыздарымыз ш кездесуде де же�іліске �шырады.

Хоккейден Қазақстан құрамасы Сочиде өтетін қысқы Олимпиада ойындарының жолдамасынан айрылып қалды.

Хоккейшілер сәтсіздігі

«А» тобында «Астана», �останайлы� «Тобыл» ж�не «Алматы» командалары ба� сынасады. «Б» тобына атыраулы� «Барыс», А�тауды� «Каспий» ж�не «0апша(ай» клубтарыны� жолы тйісті. Жарыс а�пан айыны� 20-сы кні басталып, 24-а�пан кні финалды� ойын �теді.

А тыр а у д а б а с к е т б о л д а н Қазақстан кубогы өтетін болды. Әуелі командалар екі топқа бөлініп, өзара бақ сынайды. Топтық кезеңде үздік шыққан екі клуб плей-оффқа жолдама алады.

Баскетболшылар бақ сынайды

т а ( ы д а е л ч е м п и о н ы а т а н ы п , К С Р О - А 0 Ш ��рамаларыны� кездесуінде 48 келідегі америкалы� боксшы келмегендіктен 2 б д і р а х м а н о в п е н ж�дыры�тасып, же�іске жеттім. Кезекті КСРО чемпионатында онымен т а ( ы к е з д е с т і м . Б і р а � бапкерлерді� шешімімен же�іс К�рімжан(а берілді. C й т к е н і , о л К С Р О ж�не Еуропа чемпионы бол(анды�тан, Олимпиада(а баруы керек екен.

Б о л а т Т е м і р о в т і � спортта(ы со�ты�палы-со�па�сыз жолы б�л (ана емес. 1990 жылы КСРО чем-пионатында бапкерлерді� айтуымен Н�рманов�а жол берді. А0Ш-та �тетін ізгі ниет ойындарыны� іріктеу турнирінде барлы� �арсыластарын ай�ын басымды�пен же�се де, орны-на бас�а боксшыны салып жіберді. Басшыларды� шешімі солай болды.

Спортшы(а жасал(ан �иянат�а �айран �аласыз. Біра� Болат м��алмады. 2ділетсіздікке мойын �сын(ысы кел-мей, �зіні� кштілігін шаршы ала�да д�лелдеумен болды. Тіпті, ода� тара(ан со� да рингті� ша�ын �а(ып, 0аза�стан чемпионы атанды. Кедергілер мен �иынды�тарды же�е отырып �зін �андай сында да к�рсете білген талант-ты боксшы бар-жо(ы 26 жасында, на(ыз д�уірлейтін ша(ында бокспен біржола �оштасты. 1993 жылы Финляндияда �ткен �лем чемпионатында о� �олыны� сйегі мен тамырлары за�ымданып, ары �арай был(ары �ол(апты киюге ммкіндік бермеді.

Болат Теміров Атырау облысты� олимпиадалы� резервтер даярлай-тын жас�спірімдер мен балалар спорт мектебінде бокстан жатты�тырушы болудан бастап, 0аза�стан Республи-касы �уес�ой бокс федерациясыны� вице-президенті, осы федерацияны� бас хатшысы, 2уес�ой б о к с т а н А з и я конфедерациясыны� бас хатшысы бола жріп ел боксын дамыту(а сбелі лес �осты. Оны� бастауымен Бейжі� олимпиадасына лицен-зия беретін турнирді А с т а н а д а � т к і з у м�ртебесіне ие болды�. Екі м�рте т�решілерді� халы�аралы� семина-рын 0аза�станда �ткізу ���ын же�іп алды�. 0алай дегенмен де ол бокс-тан іргесін аула� сала ал(ан жо�. Бойында(ы барын ел с п о р т ы н д а м ы т у ( а ж�мсады.

Бгінде «СК-Астана»

Нигерия – Африка үздігі

Оңтүстік Африка республикасын-да өткен «Африка кубогы – 2013» турнирі мәресіне жетті.Финал(а дейін срінбей жеткен Ни-

герия мен Буркина-Фасо Африканы� здігін аны�тау шін шеберлік бай�асты. Тартысты �ткен кездесу 1:0 есебімен нигериялы�тарды� пайдасына шешілді. Жал(ыз голды 40 минутта Мба со�ты. Lшінші орын(а талас Мали мен Гана арасында �ткен. Сейду Кейта баста(ан жігіттер ганалы�тарды 3:1 есебімен же�іп кетті. Турнир �орытындысы бой-ынша Буркина-Фасо ойыншысы Джо-натан Питройпа здік ойыншы атанса, нигериялы� Эммануэль Эменике е� здік с�рмерген болып танылды.

Болат ешқашан мұқалмайды!

корпоративтік �оры директорыны� орынбасары болып �ызмет ететін ай-тулы боксшыны� бокс туралы ойы да, к�з�арастары да ойландырады.

– Бгінгі боксты� техникасы да, так-тикасы да �згерді. Біра� кейде был(ары �ол(ап шеберлеріні� же�імпаздарын аны�тау рингте емес, рингті� сыртын-да жріп жататын сия�ты к�рінеді. Бокс шаршы ала�да �нер к�рсететін бес-алты минутпен �лшенбейді. О(ан �ыруар е�бек сі�іріп, тер т�гіп, к�п жатты(у �ажет. Рингке шы�ты� ба, оны� за�дылы�тарына ба(ын, – дейді ол.

Кешегі майталман спортшы, бгінгі бокс жанашыры Болат Теміров жасты� жалыны мен талантын арна(ан шаршы ала�мен бірге тыныстап, �аза� боксыны� ысты(ы мен суы(ын бірге б�лісіп келеді. Cткен (асырды� 90-жылдары жанкйерлер �зілдеп айтып жретін «�зі болат, �зі темір боксшы» �лі де ат стінде! Ғабдул МЕРҚҰРМАН

Суретте: Болат Теміров отбасымен.

Қазақта «шашасына шаң жұқпайтын» дейтін ұғым бар. Өзгелерден бәсі биік, алдына қара салдырмайтын жүйрік деген сөз. Бұл теңеу жан алып, жан беріскен жа-рыстарда маңдайы жарқыраған спортшыларға қарата айтылады. Кезінде рингте жасындай жарқылдаған қазақ боксының сондай жұлдызды саңлақтарының бірі – Болат Теміров.

Бейсенбі, 14 ақпан 2013 жылwww.nurastana.kz

«ЖҮРЕГІҢНІҢ ТҮБІНЕ «МАЯК» БЕРДІМ»Махаббат туралы �анша жырласа� та таусылмайды.

�ркім �з заманында тілі жеткенше жырлапты �ашы�ты� сезімін. Б�гінгі блогты� барымтасын сезімін агентке а�таратындар�а арнады�. Ал�ыс�зді Арда��а берейік:

«��діреті кшті махаббатты� осынау«Кімді сйді�» – деп с�райсы� досым-ау! С�рамашы айта алмаймын �тінем,Сйе алмайтын адамды сйгеніме �кінем»."ашы�ты� т�бі �йленуге #келмей ме?! «%йлену о�ай,

�й болу �иын» демекші, оны� маша�атын Абзал #зілмен былай жеткізіпті. «�демі �ыз"а йлене бересі�дер ме? Ерте� йленіп ал"асын «$й, аш есікті» деп тоза�тты� есігіне �арай �ашып жрме�дер, жігіттер». Технологияны� д#уірі келгелі екі с�зді� бірін компьютермен байланыстырмаса� т+ра алмаймыз �ой. Бекжан да с�йтіпті:

«Алдамшы сезімге $бден той"анмын.Махаббат�а «$демі подпись» �ой"анмын.Жрек атты кеудемдегі папкадан,Махаббат вирусын м$�гілікке жой"анмын».Беке�нен �алатын Самат па, ол да �з �ле�ін жариялап

�лгерді. «/йрен, жаным, �кпелеу, кешіруді. Алыстасы�, ойым м��лы, есім �лы. Жрегі�е «звондап» к�ріп едім. �тте�, $тте� сезімі� �шірулі. Сендей жанды �мірде аз-а� к�рдім. С�йттім де, сезімі�е таяп келдім. Жанары�ны� н�мірін теріп алып, Жрегі�ні� тбіне «маяк» бердім. 133-пен тергенім бекер екен, Сенде минус сезімі жетеді екен. 143 ар�ылы сезімімді, Са"ан �арай ж�нелтсем жете ме екен? Хабарласшы, мендегі «тариф» тегін. 6шірдім де жадымнан «памяттерін». Са�талайын деп едім флешка�а, Мені� басым $зірге «занять» деді�».

Сезім сергелде�іне т�скендерге біз не дейік. «Со�"ы кездері $р с�зден кейін «)))» деп жымию $детімнен арыла алмай жрмін» (Абзал). Думан БЕКЕНОВ

«Эппл»-ды� т+тынушылары iPhone 5-ті �олдарына +стап �лгерсе де, #лемдегі е� �ымбаты – телефонны� �шінші н+с�асы. iPhone 3GS SUPREME деп аталатын �нім австралиялы� бизнесмен �шін арнайы жасалыпты. 4ымбат телефонды жасау�а 271 грамм алтын(917 сынама) ж#не 136 бриллиант кеткен. Ба�асы 3 миллион доллар т+рады.

Қымбат телефон

«4ара уылдыры� �ымбат екен» деген т�сінік �алыптасып кеткен �ой. �йтсе де, уылдыры�ты� е� �ымбаты �арасы емес, с+р т�стісі екен. Иранда �ана экспорт�а шы�атын а�серке балы�ыны� уылдыры�ы жо�ары с+раныс�а ие. С+р т�сті уылдыры�ты� 100 грамы шамамен 2 мы� доллар т+рады.

«Алмас» уылдырық

Корольдік АшераLifestyle Pets Inc компаниясы бу-

дандастыру жолымен мысы�ты� жа�а т�рін ойлап тапты. «Ашера» – #лемдегі е� �лкені �ана емес, е� �ымбат мысы�. �сіресе, Корольдік Ашера аталатын т�рі жо�ары с+раныс�а ие. А4Ш-та леопард-мысы�ты сатып алу�а кемінде 22 000 доллар а�ша керек. Ал, ала�аны�ыз ашы� болса 125 000 долларды �й жануарына дайындай бері�із.

Мені� есіме то�саныншы жылдарда�ы топала�да аруларымыз ар�ала�ан ала дорба т�сіп отыр. К#дімгі �ытайский жолдорбаны айта-мын. К�к ала, �ызыл ала, �ара ала т�сті болып келетін. К�лемі де �илы-�илы, �ол�а +стау�а ы��айлы шап-ша�ыны да, бір со�ымны� еті сыйып кететін д#уі де бар. 4айран, ала дорба-ай, аруларды� �ана емес, елді� экономикасыны� барометрі болыпты-ау!

Бізді� �аза� �шін с#нгерлер ма�та�ан «крутой» с�мкелерден г�рі, арзан�ол ала дорба #лде�айда �адірлі. То�саныншы жылдары б�рікті біткен рэкеттерден бас сау�алап баспанасынан шы�а алмай �ал�анда, амалды� жо�ты�ынан алыпсатарлы�пен айналыс�ан аналарымыз�а серік бол�ан жолдорба �ой б+л. Апаларымызды� ар�асына т�ркіндеген ала дорба �айда бармады дейсі�?! Арзан тауарды� ізімен 4ытай асып, Т�ркияны� табалдыры�ын тоздырды. Бай�+с, бар�ан жерінен �+р �айтпайтын, �згелерді� �а�сы�ы болса да, �зімізге та�сы� тауарды� б#рін таситын.

«Dзі – арзан, �зі – маржан» деп бас�а был�ары с�мкелерді емес, д#л осы �ытайды� �оржынын айтар едім. 4алта�да азда�ан с�лкебайы�ыз болса, #р жерден сатып ала саласы�. Жал�ыз кемшілігі, тез тозады, тігісі сетінеп жыртыла береді. «Жыртыла береді...» деп �оямын, кезінде �ытайды� ар-зан тауары осы ала дорбамен келіп, б#рімізді� жырты�ымызды жама�ан екен-ау.

Айтпа�шы, біздер �азір м+рын ш�йіре �арайтын ала дорбаны енді біреулер с#нге айналдырып жатыр екен. Францияны� с#н �йлері ала дор-баны #спеттеп, с#нбикелерді� �олына +статыпты. Парижді� к�шесінде �олты�ында ала с�мке +ста�ан сыл�ымдарды кездестіруге болады екен. С�йтіп, ала дорба, бізді� арулар �шін бейнетті� белгісі болса, батыста�ы бикештер �шін – с#нні� к�кесі к�рінеді.

С�мкені� т�р-т�рі бар �азір. Был�ары с�мке, матадан тігілгені, иы��а, ар�а�а асатыны... Ар�ала�анды ауыр азаптай к�ріп, астында д��гелегі бар арба-с�мке де +стайтын болды�. Анда-санда алыс ауылда�ылар со�ымны� сыба�асын салып жіберетіні болмаса, ала дорбаны сирек к�реміз. Шекеміз шыл�ып, байлы��а б�гіп т+рмаса да, ала дорбалы-ны к�рсек, анадайдан менсінбей �арайтынымызды �айтерсі�. Б#лкім, астамшылы�тан арылу �шін Аяз биді� шапаны �+сатып, ала дорбаны да #спеттегеніміз д+рыс шы�ар?.. Нұр ИСЛАМ

ОҚЫП КӨРІҢІЗ!«Ала дорба»Әлдебір шетелдік сәнгерлердің айтуынша, сөмке – әйел байлығының барометрі, талғамының өлшемі көрінеді. Өзін-өзі құрметтейтін сылқымдар супер сөмке ұстауға міндетті-мыс.

Мекен-жайымыз: Астана қаласы, Кенесары көшесі 25 үй, 3-қабат, 308-бөлме

Газетті есепке қою туралы № 8987-Г куəлікті 2008 жылғы 23 ақпанда Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі, Ақпарат жəне мұрағат комитеті берген.

«Рауан» баспа үйі» ЖШС компьютерлер орталығында теріліп, беттелді.

Тиражы 8960 дана

Газет бейсенбі күні шығады.

Байланыс телефондары: 49-69-17 (Бас директор-Бас редактор) 49-69-19 (Бас ред. орынбасары)49-69-27 (Секретариат) 23-08-01 (тілшілер) факс: 23-08-0223-08-04 (бухгалтерия)

Бас директор-Бас редакторҒабит МҮСІРЕП

Басқарушы компания – «Нұр-Медиа» ЖШС

Газет «БМ Баспасы» ЖШС-да (Астана қаласы, Жұбанов көшесі, 24/1) басылды.

Электронды пошта:2004@nurastana.kz

Тапсырыс № 06

Газет меншік иесі – «Рауан» баспа үйі» ЖШС

HYP ACTAHA

Махаббат сезім отын шырпыла"ан,Са"ыныш жрегімді ж��ыла"ан.Алыста"ы арманым бір �зі�еБар ма екен мына мендей ынты� адам. 87011432791

СЕН MЕНІҢ СҮЙІКТІМСІҢ♥

РЕКОРДТАР КІТАБЫНАН

ҚЫЗЫҚҚА ТОЛЫ ЖЕР-ЖАҺАН

БАСҚА БЛОГТАРДАН БАРЫМТАСМС-іңді 8-775-476-42-35 нөміріне жолда да, 1000 бірлік ұтып ал!

(Жалғасын келесі нөмірді алған соң оқисыздар!)

Өткен ай бойынша 87018162453 нөмірінің СМС-і үздік деп танылды.

16 МƏССАҒАН

«А4Ш президентіні� ордасы Пентагон�а р+�сатсыз шыбын да кіре алмайды». К�ні ке-шеге дейін Обаманы� ордасы ж�нінде осындай к�з�арас �алыптасып келді. Таяуда б+ндай пікірді� �тірік екеніне жарты #лем ку# болды. С�йтсек, д#у �ара шыбын А� �йге кіргені былай т+рсын, с�з с�йлеп т+р�ан Барак Обаманы� шекесіне барып �оныпты.

Барак Обама �аржылы� т+ра�тылы��а байланысты екі �ызметкерді марапаттау р#сімінде с�з с�йлеп т+р�ан еді. Шыбынды президентті� орынта�ы �ызы�тырмай, б�кіл БА4 �кілдеріні� к�зін ба�ырайтып �ойып президентке тиіскен. Б+ндай жа�дайды к�тпеген Обама шыбыннан жас�анып, «мына жігіт мені мазалап т+р» деуге �ана шамасы келді. А� �й �ызметкерлері басшысын шыбын�а талатып �ойсын ба. Б#рі жабылып ж�ріп бай�+с ж#ндікті �лтіріп тастады. Е� �ызы�ы, б+л о�и�аны естіген жануарларды �ор�ау +йымы наразылы� танытып жатыр екен.

Обаманы мазалаған шыбын

Алла берген �міріме ем шы"арсы�,Жаным да, ба"ым да сен шы"арсы�.�р адамда періште бар дейді "ой. Мендегі сол періште сен шы"арсы�! 87778680775

:ашы� болдым керемет бір жан"а,Алыс жрсе айналады арман"а.;лды� жолы �лы жол "ой, �айтейінЖан сырымды айта алмасам сол жан"а. 87782385996