Nitraatwegwijzer voor de Sierteelt
Transcript of Nitraatwegwijzer voor de Sierteelt
1
Nitraatwegwijzer voor de Sierteelt
Vollegronds- en containerteelt
Dit rapport kwam tot stand in het kader van het ADLO-project ‘Nitraatwegwijzer voor de Sierteelt’,
medegefinancierd door de Europese Unie en het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse
overheid.
2
Deze brochure wordt u aangeboden door:
Proefcentrum voor Sierteelt Vlaamse overheid Departement Landbouw en Visserij Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling Auteur
Dominique Van Haecke (projectverantwoordelijke ‘Nitraatwegwijzer voor de Sierteelt’ – PCS)
Verantwoordelijke Uitgever
Bruno Gobin, directeur PCS Proefcentrum voor Sierteelt Schaessestraat 18 B-9070 Destelbergen Website: www.pcsierteelt.be Website: www.vlaanderen.be/landbouw (rubriek “publicaties”) Deze brochure werd door het PCS met de meeste zorg en nauwkeurigheid opgesteld. Er wordt evenwel geen enkele garantie gegeven omtrent de juistheid of de volledigheid van de informatie in deze brochure. De gebruiker van deze brochure ziet af van elke klacht tegen het PCS of haar medewerkers, van welke aard ook, met betrekking tot het gebruik van de via deze brochure beschikbaar gestelde informatie. In geen geval zal het PCS of haar medewerkers aansprakelijk gesteld kunnen worden voor eventuele nadelige gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de via deze brochure beschikbaar gestelde informatie. Alle rechten voorbehouden. Overname van gedeelten van de tekst is toegestaan mits de bron wordt vermeld.
Uitgave: februari 2010
Dit rapport kan aangevraagd worden bij:
Vlaamse overheid
Proefcentrum voor Sierteelt Departement Landbouw en Visserij
Schaessestraat 18 Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling
B-9070 Destelbergen Koning Albert II-laan 35, bus 40
T: +32 (0)9 353 94 94 B-1030 Brussel
F: +32 (0)9 353 94 95 T : +32 (0)2 552 79 01
E: [email protected] F : +32 (0)2 552 78 71
W: www.pcsierteelt.be E: [email protected]
3
Inhoud 1. Mestdecreet .................................................................................................................................... 5
1.1. Uitrijregeling ........................................................................................................................... 6
1.2. Bemestingsnormen ................................................................................................................ 7
1.2.1. Algemeen ...................................................................................................................... 7
1.2.2. Traagwerkende meststoffen.......................................................................................... 8
1.2.3. Meststoffen met een lage stikstofinhoud....................................................................... 9
1.2.4. Percelen met een te laag koolstofgetal ......................................................................... 9
1.2.5. Meerjarige toediening.................................................................................................... 9
1.2.6. Fosfor als beperkende factor....................................................................................... 11
1.3. Algemene bepalingen grondloze tuinbouw.......................................................................... 11
1.3.1. Afzet en aanwendingswijze van spuistroom ............................................................... 11
1.3.2. Verplichte opvang voor spuistroom............................................................................. 12
2. Nitraatwegwijzer voor de sierteelt in de vollegrond ...................................................................... 14
2.1. Situering ............................................................................................................................... 14
2.2. Stikstofbodembalans............................................................................................................ 15
2.2.1. Stikstofaanvoer............................................................................................................ 16
2.2.1.1. Stikstofreserve in het voorjaar in het bodemprofiel ............................................ 16
2.2.1.2. Verwachte mineralisatie uit humus..................................................................... 17
2.2.1.3. Type bemesting .................................................................................................. 18
2.2.1.3.1. Minerale meststoffen ....................................................................................... 18
2.2.1.3.2. Meststoffen met een lage oplosbaarheid in de bodem ................................... 18
2.2.1.3.3. Langzame afbraak van de meststof in de bodem ........................................... 19
2.2.1.3.4. Meststoffen met een coating ........................................................................... 19
2.2.1.3.5. Meststoffen met toegevoegde remstoffen....................................................... 20
2.2.1.3.6. Bladvoeding..................................................................................................... 21
2.2.1.4. Toedieningswijze minerale bemesting................................................................ 22
2.2.1.4.1. Bandbemesting................................................................................................ 23
2.2.1.4.2. Rijbemesting.................................................................................................... 23
2.2.1.4.3. Punt- en plantgatbemesting ............................................................................ 24
2.2.1.5. Stikstofvrijstelling uit dierlijke en organische meststoffen................................... 25
2.2.1.6. Stikstoffixatie en -vrijstelling door groenbemester .............................................. 27
2.2.1.7. Atmosferische stikstofdepositie .......................................................................... 28
2.2.2. Stikstofafvoer............................................................................................................... 30
2.2.2.1. Gewasopname.................................................................................................... 30
2.2.2.2. Verliezen door vervluchtiging.............................................................................. 30
2.2.2.3. Verliezen tijdens het teeltseizoen ....................................................................... 30
2.3. Proefresultaten en praktijkvoorbeelden ............................................................................... 32
2.3.1. Klimaat......................................................................................................................... 32
2.3.1.1. Natuurlijke neerslag ............................................................................................ 32
4
2.3.1.2. Temperatuur ....................................................................................................... 33
2.3.2. Bodemeigenschappen................................................................................................. 34
2.3.3. Mineralisatie van de bodem ........................................................................................ 37
2.3.4. Teeltmaatregelen......................................................................................................... 38
2.3.5. Gewas ......................................................................................................................... 39
2.3.6. Gerichte bemesting ..................................................................................................... 41
2.3.7. Werkingscoëfficiënt organische bemesting................................................................. 43
2.3.8. Invloed vanggewas...................................................................................................... 44
2.3.9. Stikstofbalans op perceelsniveau................................................................................ 45
3. Nitraatwegwijzer voor de sierteelt in de containerteelt ................................................................. 48
3.1. Situering ............................................................................................................................... 48
3.2. Stikstofbalans....................................................................................................................... 49
3.2.1. Stikstofaanvoer............................................................................................................ 49
3.2.1.1. N voorradig in het substraat................................................................................ 49
3.2.1.2. Samenstelling aanmaakwater............................................................................. 49
3.2.1.3. Toegediende bemesting ..................................................................................... 49
3.2.1.4. Atmosferische stikstofdepositie .......................................................................... 50
3.2.2. Stikstofafvoer............................................................................................................... 51
3.2.2.1. Stikstofopname door het gewas ......................................................................... 51
3.2.2.2. N-verliezen tijdens de teelt door uitspoeling....................................................... 51
3.2.2.3. Invloed type teeltbodem (lava versus klassiek) .................................................. 52
3.3. Waterbalans ......................................................................................................................... 53
3.3.1. Wateraanvoer .............................................................................................................. 53
3.3.1.1. Watergift.............................................................................................................. 53
3.3.1.2. Natuurlijke neerslag ............................................................................................ 53
3.3.2. Waterafvoer ................................................................................................................. 54
3.3.2.1. Wateropname door de plant ............................................................................... 54
3.3.2.2. Evapotranspiratie................................................................................................ 54
3.3.2.3. Drain ................................................................................................................... 54
3.4. Proefresultaten en praktijkvoorbeelden ............................................................................... 55
3.4.1. Invloed gewas en klimaat ............................................................................................ 55
3.4.2. Samenstelling aanmaakwater ..................................................................................... 56
3.4.3. Verloop nitraatgehalte in recirculerend systeem......................................................... 57
3.4.4. Relatie watergift - drain ............................................................................................... 58
3.4.5. Verwerking spuiwater via een rietveld......................................................................... 60
3.4.6. Watergift op klassiek containerveld en lavaveld ......................................................... 62
5
1. Mestdecreet
In het kader van de nitraatproblematiek werd in 1991 het Mestdecreet uitgevaardigd. In de loop der
jaren werd deze regelgeving geregeld bijgestuurd (o.a. eind 2006). Het doel is de verontreiniging van
het milieu (oppervlakte- en grondwater) tegen te gaan door gerichte maatregelen te nemen. Binnen
het Mestdecreet gaat de aandacht vooral naar de verontreinigingen veroorzaakt door stikstof en fosfor
afkomstig uit mest(stoffen). Er werden bepalingen opgenomen met betrekking tot de productie, de
verhandeling, het gebruik, de bewerking en de verwerking van meststoffen met als doel het leefmilieu
te beschermen. In deze context is voornamelijk het gebruik van meststoffen van belang.
In overeenstemming met de Europese nitraatrichtlijn worden risicogebieden aangeduid waar de
verontreiniging van het oppervlaktewater het grootst is. Als criteria voor deze afbakening geldt:
Voor oppervlakte- en grondwater de delen van VHA-zones (Vlaamse Hydrografische Atlas) waar
de gemiddelde nitraatconcentratie in het oppervlaktewater in 2006 hoger was dan 50 mg nitraat
per liter;
Het gevaar voor eutrofiëring, waarmee de versnelde algengroei als gevolg van een te hoge
aanrijking van stikstof en fosfor bedoeld wordt.
De risicogebieden werden begin 2007 vastgelegd, in het kader van het nieuwe mestdecreet. In Figuur
1 worden de risicogebieden weergegeven die geldig waren tot eind 2008. Vanaf 1 januari 2009 zou dit
kaartje herzien worden maar tot op heden is dit nog niet gebeurd. Telers met grondgebonden teelt in
risicogebied worden op minstens één perceel gecontroleerd. Wanneer bij de controle blijkt dat de
nitraatresiduwaarde (90 kg NO3-N/ha in de bodemlaag 0-90 cm tot eind 2008) wordt overschreden,
worden sancties genomen. Deze sancties zijn:
Het opleggen van een administratieve geldboete;
Een volledige audit van het bedrijf door de Mestbank;
Het opstellen van een teelt- en bemestingsplan voor het komende teeltseizoen;
Het bijhouden van een bemestingsregister op perceelsniveau.
Ook buiten de risicogebieden gebeurt een opvolging van de nitraatresidu’s, de gevolgen bij
overschrijding zijn hier wel minder zwaar.
Figuur 1: Risicogebieden in Vlaanderen
6
1.1. Uitrijregeling
In Tabel 1 wordt weergegeven wanneer het verboden is meststoffen op of in de bodem te brengen.
Telkens wordt de begin- en einddatum van de betreffende periode vermeld. Als uitzondering hierop
geldt dat het opbrengen van meststoffen op permanent overkapte landbouwgronden steeds is
toegestaan.
Tabel 1: Periodes waarin het verboden is meststoffen op of in de bodem te brengen
september oktober november december januari februari
Algemeen 1 sep 15 feb
Stalmest / champost 15 nov 15 /jan
Dierlijke mest in polders zware kleigronden
15 okt 15 feb
Tuinbouw - specifieke najaarsteelt 15 nov 15 jan
Andere meststoffen – bewerkte dierlijke mestlage N-inhoud / trage N-vrijstelling
Op landbouwgronden waar er fruitbomen staan, mag er, bij wijze van uitzondering, van 1 september
tot 14 november maximaal 40 kg N/ha uit kunstmest gestrooid worden zonder de algemeen geldende
bemestingsnormen (zie verder) te overschrijden.
Ook voor andere specifieke teelten dan fruitbomen geldt een uitzondering in de periode van 1
september tot 14 november voor gebruik van stikstof uit kunstmest. Bij deze specifieke teelten horen
chrysanten, snijbloemen, snijplanten en winterbloeiende halfheesters als sierteeltgewas thuis. Van 1
september tot 14 november mag er per 2 weken 60 kg stikstof per hectare uit kunstmest gegeven
worden met een maximum van 100 eenheden binnen deze periode en dit zonder de algemeen
geldende bemestingsnormen (zie verder) te overschrijden. Hiervoor moet een bodemanalyse met
bijbehorend bemestingsadvies voorhanden zijn. De staalname moet gebeurd zijn na 15 augustus door
een erkend laboratorium. In de periode van 16 januari tot 14 februari mag er maximaal 50 kg N/ha
opgebracht worden. Ook hier mogen de bemestingsnormen uiteraard niet overschreden worden.
7
1.2. Bemestingsnormen
1.2.1. Algemeen
In Tabel 2 worden de bemestingsnormen, geldig vanaf 1 januari 2009, weergegeven. De
sierteeltgewassen behoren tot de “Andere gewassen”. De tabel toont dat er dus maximaal 85 kg P2O5
en maximaal 275 kg totale stikstof mag worden opgevoerd per jaar. De totale stikstof kan opgesplitst
worden in stikstof afkomstig uit dierlijke of andere meststoffen (zoals compost) of uit kunstmest
rekening houdend met de bijhorende maximale hoeveelheden. Voor tuinbouwteelten, voornamelijk
groenten, maar ook chrysanten, mag de totale stikstof volledig ingevuld worden met stikstof uit
kunstmest. Voor een opeenvolging van minstens twee tuinbouwteelten in eenzelfde kalenderjaar kan
de toegelaten hoeveelheid totale stikstof en stikstof uit kunstmest verhoogd worden tot 345 kg N, mits
deze verhoogde bemesting werd aangevraagd via de verzamelaanvraag (ALV). De toegelaten
hoeveelheid stikstof in deze gevallen wordt bepaald via een bemestingsadvies of een forfaitaire
berekening.
Tabel 2: Bemestingsnormen
Gewasgroep P2O5 Totale N N uit
dierlijke mest
N uit andere meststoffen
N uit kunstmest
Grasland 100 350 170 170 250
Maïs 85 275 170 170 150
Gewassen met lage stikstofbehoefte
80 125 125 125 70
Andere leguminosen dan erwten en bonen
80 0 0 0 0
Suikerbieten 80 220 170 170 150
Andere gewassen 85 275 170 170 175
275 tuinbouw
8
Voorbeeld
Hoeveel stikstof mag er via kunstmest gestrooid worden wanneer er geen organische mest wordt
gebruikt?
De maximaal toegelaten hoeveelheid stikstof mag niet volledig via kunstmest gegeven worden. Dit
betekent dat maximaal 175 eenheden via kunstmest mogen gegeven worden. Een uitzondering
hierop zijn de zogenaamde tuinbouwteelten, waartoe enkel chrysant als sierteeltgewas behoort,
waar 275 eenheden via kunstmest kunnen gestrooid worden. Let wel dat ook de fosfor een
beperkende factor kan zijn (zie verder).
Hoeveel stikstof mag er via kunstmest gestrooid worden wanneer er 20 ton stalmest werd
opgebracht?
De gemiddelde samenstelling van stalmest is 7,1 kg stikstof per ton en 2,1 kg fosfaat per ton. Voor
20 ton stalmest betekent dit dat al 142 eenheden stikstof en 58 eenheden fosfaat opgebracht
werden. Dit betekent dat er via kunstmest nog maximaal 133 eenheden stikstof (=275-142) en 27
eenheden fosfaat (=85-58) kunnen gestrooid worden.
Hoeveel stikstof mag er via kunstmest gestrooid worden wanneer er 20 ton groencompost werd
opgebracht?
De gemiddelde samenstelling van groencompost is 7 kg stikstof per ton en 3 kg fosfaat per ton.
Voor 20 ton groencompost betekent dit dat al 140 eenheden stikstof en 60 eenheden fosfaat
opgebracht werden. Dit betekent dat er via kunstmest nog maximaal 135 eenheden stikstof (=275-
140) en 25 eenheden fosfaat (=85-60) kunnen gestrooid worden.
1.2.2. Traagwerkende meststoffen
Verder gelden nog enkele uitzonderingen voor zogenaamde traagwerkende meststoffen (enkel
bewerkte dierlijke mest en andere meststoffen). Een meststof wordt traagwerkend genoemd wanneer
slechts een beperkt gedeelte van de stikstof vrijkomt in het jaar van toediening. Voorbeelden zijn
groencompost, GFT-compost, …
Volgende voorwaarden moeten voldaan zijn:
Minerale N < 15% totale N-inhoud
Minerale N + vrijstelling organische N in jaar van opbrengen < 30% van totale N-inhoud
Voor deze meststoffen gelden er geen beperkingen op de uitrijperiode. Binnen de ‘sperperiode’ (van 1
september tot 15 februari) mag er max. 30 kg minerale stikstof per hectare opgevoerd worden . Er
dient een gewas aanwezig te zijn op het veld, zoniet moet er binnen de 30 kalenderdagen een gewas
gezaaid of geplant worden. Bovendien moet er een specifiek attest voor de betreffende meststof
aanwezig zijn. Uiteraard mogen ook de maximale bemestingsnormen niet overschreden worden.
9
1.2.3. Meststoffen met een lage stikstofinhoud
Ook voor bewerkte dierlijke mest en andere meststoffen met lage stikstofinhoud gelden er
uitzonderingen op het algemeen uitrijverbod. Het gaat hier om meststoffen die een totale
stikstofinhoud hebben van maximum 0,6 kg per ton. Als voorbeeld kan spuiwater aangehaald worden.
Volgende voorwaarden moeten voldaan zijn:
Max. 30 kg N/ha waarvan max. 10 kg minerale N/ha
Gewas aanwezig bij het spreiden
Geen uitrijbeperking
Aanwezigheid van specifiek attest voor de betreffende meststof
maximale N-dosering niet overschrijden
1.2.4. Percelen met een te laag koolstofgetal
Op percelen die een te laag koolstofgetal hebben, is er de mogelijkheid om extra compost toe te
dienen mits voldaan is aan enkele voorwaarden. Eerst en vooral moet er het jaar vóór het toepassen
van deze uitzondering in de periode van 1 oktober tot 15 november een nitraatresidustaalname
gebeurd zijn op het betreffende perceel. Het resultaat moet voldoen aan de nitraatresiduwaarde.
Wanneer het koolstofgetal te laag is, hangt af van de grondsoort. In Tabel 3 werden de grenzen
vermeld per grondsoort. Als aan deze voorwaarden voldaan is, kan men op het betrokken perceel 1
keer per 3 jaar extra compost opvoeren. Afhankelijk van het soort compost, GFT- of groencompost,
kan men respectievelijk 10 tot 15 ton per hectare extra opvoeren.
Tabel 3: Richtwaarden voor percelen met een te laag koolstofgetal
Grondsoort C%
Zandgrond = Vlaamse zandstreek en Kempen met uitzondering Vlaamse Zandstreek in Vlaams-Brabant
1,8
Poldergrond = landbouwstreek Polders 1,6
Geen zand- of poldergrond = overige 1,2
1.2.5. Meerjarige toediening
Wanneer men te maken heeft met een meerjarig gewas is het moeilijk om ieder jaar een hoeveelheid
organisch materiaal toe te dienen. Dan kan men beroep doen op de regel van toediening van
meststoffen in een meerjarig perspectief. Hiertoe maakt men gebruik van “andere meststoffen” die
daarvoor geattesteerd zijn. Hieronder vallen GFT- en groencompost. Dierlijke mest komt hiervoor niet
in aanmerking. Als aan alle voorwaarden voldaan is, mag maximaal de hoeveelheid van drie jaar in
één keer opgevoerd worden.
10
Volgende voorwaarden moeten voldaan zijn:
Max. 76.5 kg minerale stikstof/ha met deze meststof
Gewas aanwezig of binnen de 30 kalenderdagen na de opbrenging zaaien/planten
Kopie van het attest moet aanwezig zijn bij de opbrenging
Er mag NIET afgeweken worden van de toegestane dosissen N en P
Voorbeeld
Men wenst 70 ton groencompost per hectare op te voeren in 1 keer. De gemiddelde samenstelling van
compost is 7 kg stikstof per ton, waarvan 1 kg minerale stikstof, wat resulteert in 70 kg minerale
stikstof per hectare. De eerste voorwaarde is dus voldaan.
Om de verdere bemesting met kunstmest per jaar te berekenen, moet de hoeveelheid stikstof en
fosfor toegediend via de compost gelijk verdeeld worden over de drie jaren:
Voor stikstof geldt:
275 (=bemestingsnorm stikstof) – (490/3) = 112 kg N/ha
Voor fosfor geldt:
85 (=bemestingsnorm fosfor) – (210/3) = 15 kg P2O5/ha
Er mogen nog maximaal 112 eenheden stikstof en/of 15 eenheden fosfor gestrooid worden. Voor het
strooien van fosfor gelden bijkomende beperkingen (zie verder).
Vlaco vzw
11
1.2.6. Fosfor als beperkende factor
Bij het berekenen van de bemestingshoeveelheden moet men naast de stikstofnormen ook rekening
houden met de fosfornormen. Het kan dat fosfor de limiterende factor is en niet stikstof.
Uit de eerder besproken tabel met bemestingsnormen leidt men de bemestingsnorm voor fosfor af, nl.
85 kg fosfaat per hectare.
Het is echter verboden fosfaat uit kunstmest op of in de bodem te brengen met uitzondering van:
20 kg P2O5 als startfosfor om teelttechnische redenen;
50 kg P2O5 om teelttechnische redenen op percelen waarop bepaalde tuinbouwteelten
(chrysanten) worden geteeld.
De volledige norm van 85 kg P2O5 per ha als de Mestbank hier de toelating voor gegeven heeft.
De Mestbank geeft deze toelating als uit een bodemanalyse blijkt dat het betrokken perceel
minder dan 25 mg P/100 g luchtdroge grond bevat.
1.3. Algemene bepalingen grondloze tuinbouw
De grondloze tuinbouw werd ook opgenomen in het Mestdecreet. Hieronder valt de volledige tuinbouw
die geen planten in de vollegrond teelt. In deze publicatie wordt de containerteelt besproken maar ook
andere substraatteelten behoren tot de grondloze tuinbouw. De teeltsystemen kunnen al dan niet
recirculerend zijn, afhankelijk van het opvangen en hergebruiken van het drainwater.
Met drainwater bedoelt men overtollig voedingswater van de teelt van planten op groeimedium. Onder
voedingswater verstaat men water dat aangereikt werd met nutriënten. Zo spreekt men niet van
voedingswater wanneer men enkel bemest met gecoate meststoffen.
Spuistroom is drainwater dat om eender welke reden niet meer zal hergebruikt worden als
voedingswater of als recirculatiewater.
1.3.1. Afzet en aanwendingswijze van spuistroom
Eigen geproduceerde spuistroom mag zonder formaliteiten op eigen gronden aangewend worden.
Wanneer de spuistroom door een erkend mestvoerder getransporteerd wordt, dient hij de
administratie voor zijn rekening te nemen. Bij een burenregeling moet de administratie en de afzet zelf
georganiseerd worden.
Spuistroom mag niet-emissiearm toegepast worden. Spuistroom hoort in de tabel van de
bemestingsnormen thuis onder de zogenaamde “Andere meststoffen” wat betekent dat maximaal 170
eenheden stikstof of 85 eenheden fosfaat per hectare per jaar mogen opgebracht worden.
Spuistroom mag altijd, dus ook in de periode van 1 september tot 15 februari, aangewend worden als
men over een attest “Meststof met lage stikstofinhoud” beschikt. Er mag maximaal 10 kg minerale
stikstof per hectare opgebracht worden in deze periode. En er moet op toegezien worden dat er in
geen geval spuistroom wordt uitgereden op bevroren, besneeuwde en ondergelopen landbouwgrond
om het risico van afspoelen naar oppervlaktewater toe uit te sluiten.
12
1.3.2. Verplichte opvang voor spuistroom
Voor een teelt onder permanente overkapping waarbij gebruik gemaakt wordt van een groeimedium is
men verplicht een opslagcapaciteit te voorzien die minstens overeenstemt met de hoeveelheid
spuistroom, geproduceerd in de maanden september tot en met februari.
De berekening van de benodigde capaciteit wordt gemaakt op basis van de oppervlakte van het
groeimedium, al dan niet recirculerend, en de teelt. In Tabel 4 wordt de benodigde opslagcapaciteit
voor spuistroom vermeld naargelang de teelt en het teeltsysteem.
Tabel 4: Benodigde opslagcapaciteit voor (niet-)recirculerende systemen
Teelt Benodigde opslagcapaciteit voor
systemen zonder recirculatie
Benodigde opslagcapaciteit voor systemen met
recirculatie
Azalea 270 m³/ha 45 m³/ha
Boomkwekerij 270 m³/ha 0 m³/ha
Groene en bloeiende planten
630 m³/ha 20 m³/ha
Wanneer men 100 % recirculeert in de boomkwekerij is het niet nodig om een specifieke opslag te
voorzien voor het drainwater. In dit geval wordt al het opgevangen water hergebruikt (evt. gemengd
met regen- of grondwater) en is er geen spuistroom. Wanneer men niet recirculeert, noch het
drainwater opvangt is er een drain van nutriënten naar de bodem. Deze uitspoeling moet tegengegaan
worden door het drainwater wél op te vangen en hiervoor voldoende opvang te voorzien.
Heeft men onvoldoende opslagcapaciteit, dan dient men te investeren in recirculatie en
opslagcapaciteit.
Wanneer op basis van een bedrijfsdoorlichting kan aangetoond worden dat de hoeveelheid
spuistroom lager is dan opgelegd, wordt de benodigde opslagcapaciteit beperkt tot de hoeveelheid
bepaald in het onderbouwde verslag van de bedrijfsdoorlichting.
Onder “Afzet en aanwendingswijze van spuistroom” werd de mogelijkheid besproken om spuiwater
tijdens de wintermaanden op landbouwgrond te spreiden.
Spuiwater dat voldoet aan de lozingsnormen kan, indien men beschikt over een milieuvergunning
(VLAREM II), geloosd worden. Mogelijke zuiveringssystemen kunnen bijvoorbeeld rietvelden zijn. Een
ander zuiveringssysteem kan een IBA (Individueel waterzuiveringssysteem) of KWZI (Kleinschalige
Waterzuiveringsinstallatie) zijn.
De basiskwaliteitsnormen voor oppervlaktewater werden vastgelegd in uitvoering van de Wet van 26
maart 1971 op de bescherming van de oppervlaktewateren tegen verontreiniging. Deze normen zijn
opgenomen in Bijlage 2.3.1. van VLAREM II. In Tabel 5 worden enkele voorbeelden van
basiskwaliteitsnormen voor oppervlaktewater gegeven.
13
Tabel 5: Voorbeelden van basiskwaliteitsnormen voor oppervlaktewater
Stof Norm oppervlaktewater
Zuurtegraad (pH) 6,5 <=pH<=8,5
Ammonium (NH4+-N) NH4
+-N < 5 mg N/l
Kjeldahl stikstof (org-N) Org-N < 6 mg N/l
Nitriet + nitraat (NO2- + NO3
--N) NO2- + NO3
--N <=10 mg N/l
Totaal fosfaat (PO43--Ptot) PO4
3--Ptot < 1 mg P/l
Geleidingsvermogen (EC) EC < 1000 µS/cm
Chloride (Cl-) Cl- < 200 mg/l
Sulfaat (SO42-) SO4
2- < 250 mg/l
VLAREM II legt op onder welke voorwaarden mag geloosd worden. De lozingsnormen waaraan het
afvalwater moet voldoen, worden vermeld in de milieuvergunning. Voor het vastleggen van die
normen baseert de vergunningverlener zich op de algemene lozingsnormen. Afhankelijk van de
situatie worden er strengere grenswaarden vastgelegd voor bepaalde stoffen. In Tabel 6 worden
enkele algemene voorwaarden voor lozing in oppervlaktewater weergegeven.
Tabel 6: Algemene voorwaarden voor lozing in oppervlaktewater
Parameter Norm bedrijfsafvalwater
pH 6,5 tot 9
Biochemisch zuurstofverbruik < 25 mg O2/l
Bezinkbare stoffen < 0,5 ml/l
Zwevende stoffen < 60 mg/l
Temperatuur < 30°C
Apolaire koolwaterstoffen < 5 mg/l
Oppervlakte actieve stoffen < 3 mg/l
Verbod tot lozen van stoffen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van mens, fauna en flora
Verbod tot aanwezigheid van oliën, vetten of andere drijvende stoffen in het geloosde water
Beperkte hoeveelheid pathogene kiemen
14
2. Nitraatwegwijzer voor de sierteelt in de vollegrond
2.1. Situering
Om vervuiling van het grond- en oppervlaktewater tegen te gaan, worden vollegrondsteelten
gecontroleerd in het kader van het Mestdecreet via bodemmonsters. Er blijkt namelijk een bijzonder
goede link te zijn tussen de hoeveelheid nitraat die in het najaar in de bodem aanwezig is en de
uitspoeling van stikstof uit de bodem naar oppervlakte- en grondwater. Deze bodemmonsters worden
genomen tussen 1 oktober en 15 november en bestaan uit 3 deelmonsters naargelang de bodemlaag
die bemonsterd wordt (0-30 cm, 30-60 cm en 60-90 cm). De gemeten hoeveelheid nitraatstikstof mag
de door de Vlaamse Regering vastgelegde nitraatresiduwaarde niet overschrijden. Tot 31 december
2008 lag deze nitraatresiduwaarde op 90 kg nitrische stikstof per hectare. De Vlaamse Regering zal
deze waarde aanpassen naargelang de evaluatie van de resultaten van de nitraatresidumetingen en
de aanvulling van wetenschappelijk onderzoek. Indien niet voldaan wordt aan de vooropgestelde
norm, kan de Mestbank sancties nemen die enerzijds uit begeleidende maatregelen kunnen bestaan,
maar anderzijds ook een boete kunnen inhouden.
Binnen de sierteelt is de kwaliteit van de planten zeer belangrijk. Een daling van de kwaliteit houdt
automatisch ook een verlies in van de commerciële waarde. Kwaliteit kan enkel bekomen worden door
de planten in optimale omstandigheden op te kweken. In deze context betekent dit dat moet voldaan
worden aan de behoeften van de plant door de nodige voedingsstoffen beschikbaar te stellen.
Er dient dus naar een evenwicht gezocht te worden waarbij enerzijds voldoende nutriënten
beschikbaar gesteld worden om aan de plantbehoefte te voldoen en anderzijds niet mag overbemest
worden om milieukundige redenen.
15
2.2. Stikstofbodembalans
Een stikstofbalans opstellen heeft als doel de aanvoer te vergelijken met de afvoer.
De hoeveelheid stikstof die op de bodem gebracht wordt via de stikstofaanvoer samen met de
hoeveelheid die bij het begin van de teelt nog aanwezig is, is gelijk aan de som van de hoeveelheid
stikstof die na de teelt afgevoerd is en de hoeveelheid die nog aanwezig is in het bodemprofiel. In
Figuur 2 worden bovenaan de factoren en processen opgesomd die de minerale stikstof in de bodem
aanreiken. Onderaan worden deze vermeld die ervoor zorgen dat de minerale stikstof in de bodem
afneemt.
Figuur 2: Factoren en processen die de minerale stikstofpool beïnvloeden
Minerale stikstofpool
Bemesting
Neerslag Mineralisatie
Fixatie
Gewasopname
Immobilisatie Uitloging
Denitrificatie Nitrificatie
Run-off Erosie
Vervluchtiging
16
2.2.1. Stikstofaanvoer
2.2.1.1. Stikstofreserve in het voorjaar in het bodemprofiel
In het voorjaar zal er steeds een hoeveelheid stikstof in het bodemprofiel aanwezig zijn. Deze stikstof
is afkomstig van de mineralisatie van het organisch materiaal. De mineralisatie van organisch
materiaal is een continu proces en verloopt over meerdere jaren. De beschikbare minerale
stikstofhoeveelheid is afhankelijk van een groot aantal factoren waarvan er enkele worden
weergegeven in Tabel 7.
Tabel 7: Factoren die de minerale stikstof in de bodem beïnvloeden
Voor de winter Na de winter
Gewas
Rotatie
Stikstofbemesting
Organische bemesting
Groenbemesters
Stikstofmineralisatie
Bodemeigenschappen
Weersinvloeden
Doorwortelbare laag
Nitraatreserve en verdeling in de bodem voor de winter
Stikstofnalevering en stikstofopname
Drainagehoeveelheid
Neerslag
Vochtdeficiet voor de winter
Evaporatie en transpiratie
Run-off
Karakteristieken van het bodemprofiel
Hoeveel stikstof er in de bodem aanwezig is, wordt bepaald aan de hand van een bodemanalyse.
Deze minerale stikstofhoeveelheid wordt in het voorjaar bepaald tot op de bewortelingdiepte. Indien uit
deze metingen blijkt dat het stikstofgehalte relatief laag is, dient men bij het opstellen van
bemestingsplannen toch rekening te houden met stikstof die vrijkomt via mineralisatie gedurende het
jaar. Vaak wordt na het teeltseizoen bijvoorbeeld gras gezaaid dat de vrij beschikbare stikstof
opneemt. In het voorjaar gaat men dit gras onderwerken waarna de opgenomen stikstof in de loop van
de daaropvolgende jaren zal vrijkomen via mineralisatie. Deze stikstofhoeveelheden kunnen zeer
hoog oplopen.
17
2.2.1.2. Verwachte mineralisatie uit humus
Gedurende het teeltseizoen wordt er door de mineralisatieprocessen een hoeveelheid organische stof
afgebroken waardoor nutriënten, zoals stikstof, worden vrijgesteld. De mineralisatiesnelheid is
voornamelijk afhankelijk van de grondsoort, het koolstofgehalte van de bodem, het aandeel jong
organisch materiaal, de bodemomstandigheden (temperatuur, vocht, zuurstofgehalte), de C/N-
verhouding (hoe groter de C/N-verhouding, des te trager de afbraak globaal zal verlopen).
Tabel 8 geeft per grondsoort en koolstofgetal weer hoeveel stikstof er per maand vrijkomt door
mineralisatie van bodemhumus. Voor een zandbodem met een koolstofgetal van 1,8 wordt afgeleid
(blauw gemarkeerd) dat 145 kg stikstof vrijkomt in de periode van begin mei tot eind oktober.
Tabel 8: Stikstofvrijstelling uit bodemhumus in kg N per maand (Bron: BDB)
Jan Feb Maa Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec cumulatief
Zand %C
2.3 12 12 17 20 27 33 37 36 31 21 16 12 273
1.8 9 9 13 16 21 26 29 28 25 16 12 10 216
1.3 7 7 10 12 16 20 22 22 19 12 9 7 163
Zandleem %C
1.3 7 7 11 14 19 24 27 26 21 15 10 8 191
1.1 6 6 9 12 17 21 23 23 19 13 9 7 165
0.7 4 4 6 7 10 13 14 14 11 8 5 4 102
Leem %C
1.4 7 7 9 12 17 22 24 23 19 13 9 7 169
1.2 6 6 8 11 16 19 21 21 17 12 8 6 153
0.9 4 4 6 8 12 14 16 16 13 9 6 5 113
Gedurende het jaar breekt de organische stof in de bodem geleidelijk af. Om de bodem vruchtbaar te
houden, dient het humusgetal op peil gehouden te worden door vers organisch materiaal in de bodem
te brengen. De organische stof in de bodem verbetert immers de bodemtoestand door:
Een verbetering van de bodemstructuur en een verhoging van de vochtretentiecapaciteit;
Een vermindering van de erosie- en slempgevoeligheid;
Een verbeterde verluchting;
De aanbreng van nutriënten;
Een verhoging van de nutriëntenretentiecapaciteit.
Het is dus van groot belang om het organisch materiaal in de bodem minstens op peil te houden. Een
normaal koolstofgetal (C%) is 1,6 à 1,8. Bij de berekening van de hoeveelheid organisch materiaal die
moet worden toegediend, dient rekening gehouden te worden met het rendement voor organische
stofopbouw, meer bepaald met de effectieve organische stof. Dit is het gedeelte organische stof die
niet afbreekt binnen het jaar van toedienen.
18
2.2.1.3. Type bemesting
2.2.1.3.1. Minerale meststoffen
Om aan de plantbehoeften te voldoen, worden de planten tijdens de teelt bemest met minerale
meststoffen. Binnen deze meststoffen kan een keuze gemaakt worden tussen een snelle en een trage
werking.
Snelwerkende meststoffen
Snelwerkende meststoffen zijn zouten die in water in ionen splitsen. Bij het toepassen van deze
meststoffen zijn de voedingselementen snel beschikbaar voor de planten. Ze worden gebruikt als
aanvulling op organische bemesting. Aangezien snelwerkende meststoffen zouten zijn, zou bij een te
zware bemesting met dit type meststoffen zoutschade kunnen ontstaan bij zoutgevoelige gewassen.
Het nadeel van snelwerkende meststoffen is dat bepaalde ionen, vooral nitraat, snel kunnen
doorspoelen bij zware regenbuien. Indien een deel van de minerale stikstof in de meststof onder de
vorm van ammonium aanwezig is, wordt de uitspoeling van stikstof vertraagd (zie verder). In de zomer
gebeurt er wel een snelle omzetting van ammonium naar nitraat door nitrificatie in de bodem.
Traagwerkende meststoffen
Traagwerkende meststoffen worden gebruikt om enerzijds het zouteffect als gevolg van het toedienen
van een hoge dosis meststof tegen te gaan. Anderzijds stellen ze voeding ter beschikking van het
gewas over de ganse groeiperiode waarbij de uitspoeling van elementen tot een minimum beperkt
wordt.
Er zijn vier processen voor een langzame afgifte van voedingsstoffen uit meststoffen:
Lage oplosbaarheid van meststoffen in de bodem;
Langzame afbraak van de meststof door micro-organismen in de bodem (biodegradatie);
Coating van de meststof;
Toevoeging van remstoffen van natuurlijke bodemprocessen aan de meststof.
2.2.1.3.2. Meststoffen met een lage oplosbaarheid in de bodem
De oplosbaarheid in water of bodemoplossing wordt bepaald door de chemische vorm waarin de
voedingsstoffen in een meststof aanwezig zijn. Ureum-aldehyde-componenten in meststoffen zijn de
meest bekende langzaam oplosbare stikstofvormen. Isobutyleendiureum (Isodur®) is er een
voorbeeld van en wordt gebruikt als toevoeging aan stikstofmeststoffen (bv. Floranid®). Isodur lost
niet op in water, waardoor dit praktisch niet uitspoelt. De afbraak van deze meststof is afhankelijk van
het vochtgehalte en de temperatuur van de bodem. Stijging van beide parameters leidt tot een
snellere hydrolyse of vrijstelling.
19
2.2.1.3.3. Langzame afbraak van de meststof in de bodem
De belangrijkste groep van meststoffen die hiertoe behoort, zijn de organische meststoffen. Het
gebruik van organische mest heeft twee functies: de aanbreng van organische stof en de levering van
voedingselementen.
De hoeveelheid organische stof die 1 jaar na de toediening nog overblijft in de grond wordt de
effectieve organische stof genoemd. Deze effectieve organische stof zorgt ervoor dat het
humusgehalte en daarmee gerelateerd het koolstofpercentage toeneemt.
Organische mest is een samengestelde meststof die bepaalde hoeveelheden van verschillende
plantenvoedingsstoffen bevat. De voedingsstoffen in organische mest zijn slechts gedeeltelijk direct
door de plant opneembaar. De organische verbindingen die niet direct opneembaar zijn, moeten eerst
gemineraliseerd (“verteerd”) worden door bacteriën en schimmels. De mineralisatiesnelheid wordt
enerzijds bepaald door de afbreekbaarheid van de organische verbindingen in de mest en anderzijds
door de bodem zelf, meer bepaald de vochtigheid en de temperatuur.
Het oordeelkundig gebruik van organische mest hangt af van de samenstelling van de mest maar ook
van het bodemtype, de voedingstoestand van de bodem, het gewas, het bemestingstijdstip en de
toedieningswijze (zie verder).
Eerst en vooral is het belangrijk de samenstelling van de mest te kennen. Uit de mestsamenstelling
kan met behulp van een bemestingsadvies en de bemestingswaarde de dosis berekend worden. Deze
dosis wordt afgestemd op de behoefte van de teelt en van de reserve aan voeding van het perceel.
Daarna wordt de mest toegediend op het geschikte tijdstip en op een emissie-arme manier.
2.2.1.3.4. Meststoffen met een coating
In het verleden zijn verschillende soorten coatings getest als omhulling voor stikstof- of NPK-
meststoffen: asfalt, teer, latex, oliën, paraffine, kunsthars, polymere verbindingen, alleen of in
combinatie met elkaar. Tegenwoordig worden waxen, polymere verbindingen en zwavel als
belangrijkste coating gebruikt.
In België zijn er 6 merknamen bekend van gecoate NPK-meststoffen: Agroblen, Multicote, Multigro,
Osmocote, Plantacote en Sierrablen. Bij Multigro- en sommige Plantacote-producten zijn niet alle
korrels gecoat om ook een duidelijke startwerking te hebben. De coating van bovengenoemde
producten bestaat uit een dun laagje kunsthars dat biologisch afbreekbaar is. De kunsthars fungeert
als een membraan. Waterdamp dringt vanuit de bodem door het harslaagje in de korrels. Hierdoor
lossen de voedingsstoffen in de korrels op en treden door diffusie naar buiten. Deze afgifte van
voedingsstoffen vindt onafgebroken plaats zolang er voldoende vocht aanwezig is.
De snelheid waarmee de voedingsstoffen vanuit de korrels worden afgegeven, wordt onder normale
bodemomstandigheden uitsluitend bepaald door de temperatuur: een stijging van de temperatuur leidt
tot een grotere afgifte van voedingsstoffen.
Als voorbeeld wordt Agroblen® aangehaald. Agroblen® is een gecontroleerd vrijkomende meststof
met een omhulling die speciaal ontworpen werd als bemesting voor vollegrondsteelten. De omhulling
20
is waterdoordringbaar. Twee gepatenteerde technieken worden toegepast: de combinatie van een
organische hars laag en een Poly-S omhulling. Als Agroblen® (Figuur 3) eenmaal in de grond zit,
dringt water door de buitenste laag en lossen de voedingsstoffen in de korrel gedeeltelijk op.
Vervolgens komen de voedingsstoffen geleidelijk vrij. De dikte van de omhulling bepaalt de
werkingsduur. Deze werkingsduur is afhankelijk van de temperatuur.
Figuur 3: De omhulde meststof Agroblen®
2.2.1.3.5. Meststoffen met toegevoegde remstoffen
Met dit soort meststoffen worden producten bedoeld waaraan een nitrificatieremmer is toegevoegd.
Nitrificatieremmers zijn stoffen bedoeld om de omzetting van ammoniumstikstof naar nitraatstikstof in
de bodem, nitrificatie genaamd, te vertragen. Dit proces bestaat uit twee delen. Eerst wordt
ammonium door de Nitrosomonas-bacterie omgezet naar nitriet dat vervolgens door de Nitrobacter-
bacterie wordt omgezet in nitraat. De werking van nitrificatieremmers berust op het feit dat deze
stoffen de werking van de Nitrosomonas-bacterie remmen. De werking van nitrificatieremmers wordt
beïnvloed door de pH en de temperatuur van de bodem.
Door het gebruik van nitrificatieremmers worden geringere uitspoelingsverliezen van stikstof, in de
vorm van ammonium, bekomen. Nitrificatieremmers kunnen naast minerale meststoffen ook aan
dierlijke mest worden toegevoegd. Een in de praktijk gebruikte nitrificatieremmer is
dimethylpyrazolfosfaat (DMPP), welke aanwezig is in de meststof Entec®. De meststof bevat een vrij
hoog aandeel ammonium (18,5% NH4-N + 7,5% NO3-N) welke door de nitrificatieremmer vertraagd
omzet naar nitraatstikstof. Ammonium is minder gevoelig aan uitspoeling in de bodem omdat het
dankzij de positieve lading (NH4+) aan de negatieve oppervlakte van de kleimineralen in de bodem
wordt gebonden. Zonder nitrificatieremmer wordt ammonium in enkele dagen omgezet in nitraat.
Nitraat (NO3-) wordt niet meer gebonden en is goed oplosbaar in water waardoor het dus heel
beweeglijk is in de bodem en er dus gevaar voor uitspoeling bestaat. Figuur 4 illustreert de werking
van een nitrificatieremmer.
21
Grondwater
= Nitraat
NO3-
= Ammonium
NH4+
Nitrosomonas
Nitriet
Nitrobacter
Resultaat: minder uitspoeling/betere benutting!!
Met Nitrificatieremmer (NR)
NR
Figuur 4: Werking van een nitrificatieremmer
2.2.1.3.6. Bladvoeding
Bladvoeding biedt een aantal voordelen ten opzichte van de klassieke toepassingen. Door het
toepassen van bladvoeding wordt de bestaande competitie tussen het bodemcomplex en de
plantwortels voor de toegediende elementen geëlimineerd. Aan de bodem toegediende elementen
kunnen gedeeltelijk of zelfs volledig verloren gaan door nevenreacties (zoals neerslag of adsorptie
aan het bodemcomplex), uitspoeling of slechte lokalisatie ten opzichte van de wortels. Uiteraard hangt
dit af van het element en de vorm waaronder het toegepast wordt. Bladtoepassingen hebben tevens
een grote efficiëntie omdat de op het blad gebrachte elementen volledig voor de plant beschikbaar
kunnen zijn.
Als aanvulling op de klassieke bemesting kan beroep gedaan worden op bladvoeding. Bladvoeding
kan gebruikt worden in periodes waarin de klassieke bemesting tekort schiet. Onder minder gunstige
weersomstandigheden kan via bladvoeding toch in de groei van de plant tussen gekomen worden.
Tijdens koude periodes zijn bodemtoepassingen vaak nutteloos door de inactiviteit van de
plantwortels. Als er zich net dan gebreksverschijnselen voordoen of wanneer de groei van de plant op
dat moment dient te worden gestimuleerd, dan kan bladvoeding een oplossing bieden.
Bladvoeding kan als milieuvriendelijk bestempeld worden vanwege de efficiënte opname door de
plant. Door oordeelkundig gebruik is reductie van nitraatuitspoeling in de bodem mogelijk.
22
2.2.1.4. Toedieningswijze minerale bemesting
Vaak blijkt dat de voedingselementen niet vlot bereikbaar zijn voor de plantenwortels. Nitraatstikstof
die zich onder de bewortelingsdiepte of tussen de plantrijen bevindt, kan niet door de planten
opgenomen worden en blijft tijdens het groeiseizoen grotendeels achter in het bodemprofiel. Daarom
kan de juiste plaatsing van (stikstof)meststoffen een belangrijke maatregel vormen bij de reductie van
het nitraatresidu in het najaar. Wanneer de meststoffen dicht genoeg bij de planten worden
toegediend, zijn deze voldoende bereikbaar voor de plantenwortels en kan de totale toegediende
dosis per hectare tevens laag gehouden worden.
Vier types van toedieningswijzen kunnen onderscheiden worden:
Bandbemesting
Rijbemesting
Puntbemesting
Plantgatbemesting
Bij de eerste 3 types kan een verder onderscheid gemaakt worden naargelang de meststoffen al dan
niet worden ondergewerkt.
23
2.2.1.4.1. Bandbemesting
Bij bandbemesting (Figuur 5) wordt de meststof in een relatief brede band 5 tot 10 cm in de bodem
ingewerkt waarna in deze stikstofrijke band gezaaid of geplant wordt. Deze techniek wordt
voornamelijk toegepast voor gewassen die in de rij dicht bij elkaar staan maar een grote tussenrij-
afstand hebben. Zo wordt de hoeveelheid stikstof tussen de rijen beperkt tot enkel mineralisatiestikstof
en kan ook de uitspoeling beperkt worden.
Bij bosbomen bijvoorbeeld wordt bedbemesting toegepast. Hierbij kan de meststof enerzijds in de
bodem ingewerkt worden of anderzijds over het bed worden gestrooid. Dit wordt toegepast wanneer
de planten relatief dicht tegen elkaar staan en een rijbemesting weinig zin heeft.
Figuur 5: Bandbemesting
2.2.1.4.2. Rijbemesting
Bij rijbemesting (Figuur 6) wordt de meststof 5 à 10 cm naast de plant en 5 à 10 cm in de bodem
ingewerkt. Dit kan zowel eenzijdig als tweezijdig gebeuren. Hier is het eveneens belangrijk dat de
planten relatief dicht in de rij staan terwijl de tussenrij-afstand groot is. Op die manier kunnen de
planten ten volle beroep doen op deze in de rij geplaatste meststoffen en kan de uitspoeling tot een
minimum beperkt worden.
In de laanbomenteelt zal men bijvoorbeeld de voorkeur geven aan een rijbemesting aangezien de
meststof zo het meest efficiënt door de plant kan benut worden. De meststof wordt enkele centimeters
naast de plantenrij gelegd of ingewerkt.
24
Figuur 6: Rijbemesting
2.2.1.4.3. Punt- en plantgatbemesting
Bij punt- en plantgatbemesting wordt de meststof nog slechts op 1 plaats geconcentreerd toegediend,
namelijk direct in het plantgat of net naast de plant. Er wordt geen volledige rij of band naast of onder
de plant in de bodem ingewerkt waardoor men de hoeveelheid onbenutte meststof verder probeert te
reduceren. Deze techniek wordt toegepast wanneer de planten op grote afstand van elkaar staan.
Bij de teelt van potchrysanten bijvoorbeeld kan men de keuze maken om zeer gericht te gaan
bemesten en dus de meststof pot aan pot te gaan verdelen. Aan iedere pot wordt zo de juiste
hoeveelheid voedingsstoffen toegediend die de plant nodig heeft. Wanneer deze meststoffen vochtig
worden, draineren ze in de bodem waar ze door de wortels kunnen opgenomen worden. Een
alternatief op deze methode is dat men de meststoffen net voor het planten in het plantgat strooit. Bij
deze alternatieve methode dient men wel waakzaam te zijn dat de meststoffen lichtjes ingewerkt
worden en dat de totale hoeveelheid niet te hoog is om wortelverbranding tegen te gaan.
Door het gericht toedienen van de meststoffen bevinden de plantenwortels zich dicht bij de
meststoffen en kunnen ze die voorraad volledig benutten. Er moet echter wel op gewezen worden dat
deze technieken niet steeds een beter resultaat opleveren dan bij breedwerpig toegediende
meststoffen. De plantenwortels zullen automatisch de geconcentreerde meststoffenvoorraad
opzoeken en daardoor de rest van het bodemprofiel minder gaan uitputten, waardoor het nitraatresidu
in de bodem nog relatief hoge waarden kan hebben.
Deze toedieningswijzen kunnen machinaal uitgevoerd worden. Verschillende constructies zijn
mogelijk, maar men moet telkens waakzaam zijn over de uniformiteit van de bemesting. Veel factoren
hebben een invloed op de goede werking van het toestel: het type doseerelementen, de aandrijving
van de doseerelementen, de doseeropening, de roerelementen, het onderhoud en de reiniging van
het toestel,…
25
2.2.1.5. Stikstofvrijstelling uit dierlijke en organische meststoffen
Toediening van organische mest draagt bij tot de instandhouding of de opbouw van de organische stof
in de bodem. Het gebruik van organisch materiaal zal een belangrijke invloed hebben op de
stikstofhuishouding.
Verschillende invloedsfactoren hebben een impact op de samenstelling van dierlijke mest. De exacte
invloed van deze factoren is moeilijk te begroten. De samenstelling van dierlijke mest varieert in
functie van het soort mest, het drogestofgehalte van de mest, de voeding van de dieren, de bewaartijd
van de mest, het toevoegen van andere stoffen zoals stro bij stalmest,… In Figuur 7 wordt de variatie
aan totale stikstof per ton runderstalmest visueel voorgesteld. De resultaten zijn afkomstig van de
praktijkstalen die van 2005 tot 2007 genomen werden door de Bodemkundige Dienst van België.
Figuur 7: Variatie stikstofinhoud van runderstalmest (Bron: BDB)
De stikstof in dierlijke mest kan ingedeeld worden in 3 fracties (Figuur 8):
Minerale stikstof (Nm)
Dit is de stikstof die in minerale vorm aanwezig is en tot de snelwerkende fractie behoort. Het gaat
voornamelijk om ammoniakale stikstof die in de bodem tot nitraat wordt omgezet en daardoor
gemakkelijk opneembaar is door de plant. In dierlijke mest is nauwelijks minerale stikstof
aanwezig door de anaërobe omstandigheden.
Gemakkelijk mineraliseerbare organisch gebonden stikstof (Ne)
Het betreft hier stikstof onder de vorm van ureum of urinezuur en de afbraakproducten hiervan. De
stikstof is ingebouwd in de gemakkelijk afbreekbare organische stof. Deze traagwerkende stikstof
wordt gemineraliseerd in de periode tot één jaar na aanwending of tijdens de bewaring.
Restfractie of stikstof ingebouwd in de moeilijk mineraliseerbare organische stikstof (Nr)
De afbraak van deze fractie begint een jaar na aanwending van de mest en zal zich uitstrekken
over een aantal jaren. Bij een jaarlijkse toediening van organische mest neemt het belang van
deze restfractie als stikstofleverende bron toe, met andere woorden het stikstofleverend vermogen
van het perceel stijgt.
26
Een belangrijk onderscheid tussen drijfmest en stalmest is dat het aandeel minerale stikstof in de
totale stikstof voor vaste mest gemiddeld duidelijk lager ligt dan bij drijfmest en dat de restfractie in
stalmest gemiddeld heel wat hoger ligt.
Figuur 8: Dierlijke mest bestaat uit 3 fracties (Bron: BDB)
Met minerale meststoffen is het vrij eenvoudig een exacte nutriëntentoediening uit te voeren
aangezien de samenstelling gegarandeerd is. Bij het gebruik van organische mest moet rekening
gehouden worden met de bemestingswaarde ervan. Deze coëfficiënt, de werkings- of
benuttingscoëfficiënt, geeft de fractie aan van de totale inhoud van het nutriënt die werkzaam is als
plantenvoeding. Niet enkel de samenstelling, maar ook de snelheid waarmee de organisch gebonden
voedingsstoffen vrijkomen, bepaalt de bemestingswaarde van organische mest. Deze waarde wordt
door verschillende factoren, zoals het toedieningstijdstip (Tabel 9), de wijze van uitrijden, de
grondsoort, de weersomstandigheden, de aanwezigheid van een gewas en de bewortelingsdiepte
beïnvloed. Op perceelsniveau treden verschillende stikstofverliezen op die resulteren in een lagere
stikstofbemestingswaarde. Deze verliezen worden verder besproken.
Tabel 9: Gemiddelde bemestingswaarde per 10 ton runderstalmest van gemiddelde samenstelling voor het eerstvolgende groeiseizoen na toediening (Bron: BDB)
Grondsoort Maand van toediening
N P2O5 K2O MgO Na2O CaO
Oktober 13 24 24 9 3 50
Februari 24 24 45 12 6 50
Zand
Maart 28 24 53 13 7 50
Oktober 14 24 36 10 5 50
Februari 25 24 46 13 6 50
Zandleem
Maart 28 24 53 14 7 50
Oktober 15 24 41 10 5 50
Februari 25 24 49 14 6 50
Leem
Maart 28 24 53 14 7 50
Oktober 13 24 53 11 7 50
Februari 25 24 53 13 7 50
Klei
Maart 28 24 53 14 7 50
27
2.2.1.6. Stikstoffixatie en -vrijstelling door groenbemester
Naast een aantal vrijlevende organismen wordt stikstof hoofdzakelijk door vlinderbloemigen
(leguminosen) gefixeerd. Dit kan bijvoorbeeld klaver, luzerne of wikke zijn. De totale stikstoffixatie
heeft een grootteorde van 50 – 300 kg N/ha.
Na mineralisatie kunnen leguminosen relatief grote hoeveelheden minerale stikstof in het bodemprofiel
achterlaten. Hier dient men dus voldoende aandacht aan te besteden bij het bemesten van een
volgende teelt.
Door ‘vanggewassen’ in te zaaien in periodes dat er geen gewas op het veld staat, kan een groot deel
van de beschikbare stikstof worden opgenomen en vastgehouden. In Tabel 10 wordt voor enkele
types groenbemester weergegeven wat de gemiddelde stikstofopname is wanneer ze in het najaar
gezaaid worden.
Tabel 10: Gemiddelde stikstofopname door een groenbemester uitgezaaid in het najaar (kg N/ha)
Ontwikkeling groenbemester
Slecht Normaal Goed
Bladrijke groenbemester 30 – 50 50 – 70 70 – 90
Grasachtige groenbemester 20 – 40 40 – 60 60 – 80
Vlinderbloemige groenbemester 30 – 50 50 – 75 75 - 100
Bron: Praktijkgids bemesting suikerbieten, BDB Wanneer een volgende teelt op het veld komt, wordt dit vanggewas ondergewerkt en zal dit na
mineralisatie de opgenomen stikstof geleidelijk vrijgeven. In Tabel 11 wordt voor raaigras en mosterd
de stikstofvrijstelling weergegeven afhankelijk van de ontwikkelingsgraad van het gewas.
Tabel 11: Stikstofvrijstelling door groenbemester
N-levering (kg N/ha)
ontwikkeling
tijdstip
onderwerken maart-juni maart-augustus
goed oktober 17 31
matig oktober 9 16
goed maart 21 42 Raaigras
matig maart 10 21
goed oktober 18 30
matig oktober 9 15
goed maart 22 41 Mosterd
matig maart 11 20
28
2.2.1.7. Atmosferische stikstofdepositie
Onder depositie wordt de hoeveelheid stikstof verstaan die uit de atmosfeer op de bodem terechtkomt.
Depositie is het resultaat van grensoverschrijdende luchtverontreiniging, waar zowel Vlaamse als
buitenlandse emissiebronnen toe bijdragen. Naast deze verontreiniging komt er tevens stikstof door
de neerslag terecht. Onder natuurlijke omstandigheden bedraagt dit minder dan 20 kg N/ha per jaar.
In 2006 veroorzaakten buitenlandse emissies 49% van de stikstofdepositie in Vlaanderen. De
Vlaamse stikstofemissies naar de lucht leidden maar voor de helft tot depositie in Vlaanderen. In
Figuur 9 wordt het percentage per sector in Vlaanderen weergegeven.
Figuur 9: Stikstofemissies in Vlaanderen afkomstig van de verschillende sectoren (Bron: VMM)
De depositie is zeer ongelijk verdeeld in Vlaanderen. Figuur 10 stelt dit visueel voor aan de hand van
de kaart van Vlaanderen. Dit komt door de spreiding van de emissiebronnen. In 2006 varieerde de
gemeten stikstofdepositie per km² van 18 tot 78 kg N/ha.
Figuur 10: Ongelijke verdeling van de stikstofdepositie in Vlaanderen (Bron: VMM)
29
Voor 2006 bedroeg de gemiddelde stikstofdepositie 37 kg N/ha per jaar. Hiervan werd 65%
teruggevonden onder de vorm van ammoniakale stikstof. Er worden evenwel doorgedreven
inspanningen gedaan om de uitstoot van stikstofverbindingen naar de lucht te beperken. Op
middellange termijn (2010) werd een depositiedoelstelling berekend van 30 kg N/ha per jaar.
0
10
20
30
40
50
60
1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Sti
ks
tofd
ep
os
itie
[k
g N
/(h
a.ja
ar)
]
stikstofoxides (NOy) ammoniakale stikstof (NHx)
totale stikstofdepositie doel 2010 (~NEM-richtlijn)
Figuur 11: Jaarlijkse stikstofdepositie (Bron: VMM)
30
2.2.2. Stikstofafvoer
2.2.2.1. Gewasopname
In de eerste plaats wordt er bemest om een optimale groei te bekomen van het betreffende gewas.
Hoe efficiënter er omgegaan wordt met meststoffen, hoe efficiënter deze zullen opgenomen worden
door het gewas. Op die manier kunnen de verliezen zo laag mogelijk gehouden worden.
De stikstofopname is functie van de stikstofconcentratie (en dus de bemesting) in de bodem en de
productie van het betreffende plantendeel.
2.2.2.2. Verliezen door vervluchtiging
Tijdens het uitrijden van dierlijke mest treden er belangrijke ammoniakverliezen op. Ammoniak (NH3)
vervluchtigt in een hoog tempo onmiddellijk na de toediening. Na 12 tot 24 uur vermindert deze
snelheid vrij sterk. Het vervluchtigingstempo gaat nog verder gedurende 5 tot 14 dagen in een traag
tempo. Het mestdecreet stelt dat dierlijke (en andere) meststoffen emissiearm op of in de bodem
moeten worden gebracht en dat indien ondergewerkt moet worden dit binnen de 24 uur dient te
gebeuren. Stalmest bevat gemiddeld minder minerale stikstof dan drijfmest waardoor ook de
ammoniakvervluchtiging lager is bij gebruik van stalmest. Naast de samenstelling zijn de manier van
toedienen (rijsnelheid, injectie, onderwerken), de klimaatsomstandigheden (temperatuut, windsnelheid
en neerslag) en de bodemkarakteristieken (pH, CEC, vochtgehalte en infiltrerend vermogen) tijdens
het toedienen van mest belangijke invloedsfactoren bepalend voor de vervluchtigingsverliezen.
Voorbeeld: Bij uitrijden in gunstige omstandigheden (regenachtig weer, weinig wind, niet te hoge
temperaturen) kunnen de minerale stikstofverliezen veroorzaakt door ammoniakvervluchtiging bij
injectie van drijfmest tot minder dan 10% van de ammoniakale stikstof in de mest beperkt worden en
tot 10 à 20% bij onderwerken binnen de 2 uur.
2.2.2.3. Verliezen tijdens het teeltseizoen
Er treden verliezen op door nitraatuitspoeling maar ook door denitrificatie.
Bij denitrificatie zetten de bodemmicro-organismen nitraat onder anaërobe omstandigheden om tot
het vluchtige N2 en N2O. Warm weer zorgt voor een snellere stikstofmineralisatie en zet bijgevolg
meer nitraten vrij. De vochtomstandigheden, de temperatuur en het gehalte aan minerale stikstof
beïnvloeden deze verliezen. De denitrificatieverliezen kunnen in zware leem- en kleigronden het
dubbele bedragen t.o.v. zandgronden.
De nitraatrest aanwezig in het najaar is afkomstig van de minerale stikstof die bij de oogst achterblijft
en van de gemineraliseerde stikstof uit de organische stof en het oogstresidu. Deze minerale stikstof
is aan uitspoeling onderhevig tijdens de wintermaanden. Bij uitspoeling loogt stikstof onder de vorm
van nitraat uit naar diepere bodemlagen. Het negatief geladen klei-humus-complex kan de negatief
geladen nitraationen nauwelijks vasthouden. Wanneer de bodem zijn veldcapaciteit bereikt, het
31
moment waarop de bodem verzadigd is met water bij bv. een hevige regenbui of bij een hoge
grondwaterstand, zal nitraat naar de diepere bodemlagen uitspoelen. Om dit te voorkomen moet
voldoende aandacht gevestigd worden op het tijdstip van uitspreiden, de grootte van de meststofgift,
de bewortelingsdiepte van het gewas en de grondsoort. Op de zwaardere kleigronden worden de
nitraten langer vastgehouden dan op zandbodems. De stikstof die is uitgezakt naar de diepere lagen
kan enkel nog door diepwortelende gewassen benut worden, dit zolang de stikstof zich binnen het
wortelbereik bevindt.
Absorptie van het positief geladen ammoniumion kan optreden aan het klei-humus-complex. Het is
niet langer direct opneembaar door de planten. Het kan slechts terug vrijkomen na uitwisseling met
andere positief geladen ionen.
Immobilisatie of vastlegging in de vorm van organisch gebonden stikstof treedt op wanneer het
toegediende materiaal, compost of stalmest, arm is aan stikstof. In dit geval heeft het materiaal een
hoge C/N-verhouding. Door de plotse toename van koolstofrijke verbindingen in de bodem neemt het
aantal micro-organismen enorm toe waardoor deze immobilisatie veroorzaakt wordt. De micro-
organismen hebben voor hun weefselopbouw naast koolstof relatief grote hoeveelheden minerale
stikstof nodig waardoor deze wordt vastgelegd. Wanneer de C/N-verhouding later afneemt, kan de
stikstof terug worden gemineraliseerd en dus ter beschikking komen van de planten. Deze
immobilisatie van stikstof is dus slechts tijdelijk maar kan zeer nadelige gevolgen hebben wanneer dit
in volle gewasgroei plaatsgrijpt. Doordacht omgaan met organische mest kan dit voorkomen, nl. door
mest met een hoge C/N-verhouding tijdig voor inzaai onder te werken.
32
2.3. Proefresultaten en praktijkvoorbeelden
De hoeveelheid nitraat in de bodem is afhankelijk van diverse factoren. Hierna volgt een bondig
overzicht van enkele factoren die het nitraatgehalte in de bodem beïnvloeden. In het kader van de
nitraatwegwijzer is het niet mogelijk om alle invloedsfactoren te behandelen. Aan de hand van het
praktijkonderzoek dat in de verschillende sectoren op het Proefcentrum voor Sierteelt gedaan wordt,
werd het mogelijk deze invloedsfactoren te staven met praktijksituaties.
2.3.1. Klimaat
2.3.1.1. Natuurlijke neerslag
Nitraatuitspoeling vindt plaats op het moment dat de bodem zijn veldcapaciteit bereikt heeft. Onder
veldcapaciteit wordt de hoeveelheid water verstaan die door de bodem kan vastgehouden worden. Tot
op het moment dat de veldcapaciteit bereikt is, spoelen er geen water, en dus ook geen nutriënten,
uit. Natuurlijke neerslag is één van de grootste factoren die bijdragen tot het al of niet bereiken van de
veldcapaciteit.
In Figuur 12 wordt de neerslag weergegeven die opgemeten werd gedurende het teeltseizoen 2007
en 2008. Er is een duidelijk verschil in neerslag tussen de beide periodes: in 2007 en 2008 viel in de
periode tussen week 18 en week 44 respectievelijk een totaal van 578 en 353 liter per m². Naast de
verschillen in totale hoeveelheid neerslag zijn er duidelijke verschillen in de wekelijkse
neerslaghoeveelheden (spreiding in de periode). In 2007 viel duidelijk meer neerslag in de periode
mei tot juli, in 2008 vooral in de maanden augustus en september. In 2007 waren bovendien
verschillende weken met een totale neerslaghoeveelheid > 30 l/m² per week; in 2008 slechts 1 week.
Dit alles heeft vanzelfsprekend een grote invloed op de uitspoeling van nutriënten.
Figuur 12: Spreiding van de neerslag per week
33
2.3.1.2. Temperatuur
De temperatuur heeft een grote invloed op de mineralisatiesnelheid van organisch materiaal dat in de
bodem aanwezig is. Naarmate de temperatuur toeneemt in de zomer, zal ook de mineralisatie groter
worden. Tijdens het mineralisatieproces wordt de organisch gebonden stikstof omgezet naar vrij
beschikbare minerale stikstof. Gemiddeld wordt aangenomen dat ongeveer 150 kg stikstof per hectare
vrijkomt via mineralisatie. Afhankelijk van de hoeveelheid organisch materiaal (koolstofgetal) in de
bodem kan dit meer of minder zijn. Hoe hoger de temperatuur, hoe sneller de mineralisatie zal
gebeuren. Figuur 13 toont het temperatuurverloop in 2008, gemeten door het KMI en door het PCS.
Figuur 14 geeft de stijging van de hoeveelheid stikstof vrijgekomen door mineralisatie duidelijk weer in
functie van de temperatuur.
Figuur 13: Temperatuurverloop 2008
0
5
10
15
20
25
janu
ari
febr
uari
maart april
mei
juni
juli
augus
tus
septem
ber
oktob
er
novem
ber
decem
ber
gem
idde
lde
T (
° C
) / m
aand
elij
kse
min
eral
isat
ie (k
g N
/ha)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
cum
ulat
ieve
N m
iner
alis
atie
(kg
N/h
a)
Nmin gemiddelde T (°C) cumulatieve Nmin
Figuur 14: Mineralisatieverloop gedurende het jaar (Bron: N-Eco²)
Temperatuur 2008
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
16,0
18,0
20,0
januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december
Maand
Temperatuur (°C)
PCS KMI
34
2.3.2. Bodemeigenschappen
Uit Tabel 12 blijkt dat de organische stof en de textuur sterk variëren tussen verschillende
boomkwekerijbedrijven. Bosbomen zijn iets meer geassocieerd met lichtere bodems (zand tot
zandleem), terwijl rozen, heesters en laanbomen meer worden geteeld op zwaardere bodems (lichte
leem tot leem); dit stemt overeen met de gangbare teeltpraktijk. Het organische stofgehalte ( OS = C x
1,72) was bij de bemonsterde percelen overwegend hoger bij de percelen met bosbomen, heesters en
rozen t.o.v. de percelen met laanbomen. Dit heeft mogelijks te maken met het langdurig teeltproces bij
laanbomen: toediening van organische stof onder de vorm van stalmest, groencompost of
groenbemesting kan slechts bij aanplant na minimum 4 à 5 jaar teelt. Bij bos- en haagplantsoen,
rozen en heesters kan dit veelal na 1 à 3 jaar teelt! Omwille van de stikstofnaleverende eigenschap
van de organische stof is de impact van het organische stofgehalte op het nitraatgehalte nogal
evident.
Tabel 12: Bodemkarakteristieken van de bemonsterde percelen (Gemiddeld % C)
In Figuur 15 worden de nitraatresidu’s weergegeven die in het najaar van 2007 gemeten werden. Het
gaat om verschillende chrysantenpercelen die werden opgevolgd. De resultaten werden gerangschikt
naargelang de textuur van de bodem. Het is duidelijk dat percelen met een lemige structuur een hoger
nitraatresidu in de 0-90 cm zone hebben dan de meer zandige bodems. Zanddeeltjes hebben een
grootte van 0,05 tot 2 mm terwijl leemdeeltjes een grootte hebben van 0,002 tot 0,05 mm. Tussen
grotere deeltjes, de zanddeeltjes in dit geval, is er meer ruimte waardoor er een betere drainage is.
Om deze reden zal water en daarmee ook het nitraat makkelijker naar de diepere lagen uitspoelen en
niet langer meetbaar zijn in de 0-90 cm zone. Op de figuur zijn tevens de nitraatresiduwaarde (90 kg
N/ha) en de boetegrens (150 kg N/ha) die geldig waren tot 31 december 2008 weergegeven.
perceel aard jaar aanplant % C
2007-2008Textuur
1 bos 2007 1,6 20 lemig zand
2 bos 2007 1,5 25 licht zandleem
3 laan 2006 1,4 20 lemig zand
4 laan 2007 1,2 35 lichte leem
5 laan 2005 0,9 35 lichte leem
6 laan 2007 1,0 35 lichte leem
7 bos 2007 1,4 20 lemig zand
8 bos 2007 1,2 15 fijn zand
9 laan 2005 0,9 35 lichte leem
10 heester 2007 1,3 35 lichte leem
11 heester 2006 1,4 40 leem
35
Figuur 15: Nitraatresidu in de bodem in het najaar 2007, in functie van de bodemtextuur
36
In Tabel 13 wordt een vergelijking gemaakt tussen vier knolbegoniabedrijven. In Figuur 16 worden de
resultaten van de nitraatanalysen op de verschillende percelen weergegeven. Slechts 2 percelen
voldeden niet aan de nitraatresiduwaarde (90 kg N/ha, geldig tot eind 2008). Nochtans waren dit
weinig bemeste percelen. Vooral bedrijf 3 bekwam lage stikstofgetallen. Op dit bedrijf was het
koolstofpercentage in de bodem het laagst en werd bemest op de ruggen enkele weken na uitplant.
Bij de vergelijking van meststoffen vielen vooral de betere resultaten van Entec 26 tegenover
ammoniumnitraat (bedrijf 1), en Agroblen tegenover Entec 26 en Entec perfekt (bedrijf 2) op.
Anderzijds gaven Agroblen en Entec 26 identieke resultaten op bedrijf 4.
Het perceel (%C), het gietwater (%N) en de bemestingswijze hadden meer impact op het stikstofgetal
in de bodem dan het type meststoffen. Bemesting op de rug enkele weken na de uitplant zorgde voor
een lager stikstofresidu op het einde van het seizoen dan breedwerpig inwerken net voor de uitplant.
De meststoffen worden dan veel efficiënter door de plant opgenomen.
Tabel 13: Proefopzet, kenmerken perceel en gietwater op 4 knolbegoniabedrijven
Bedrijf Bemestings-methode
% C inperceel
mm neerslag+ gieten
gietwatermg NO3/l
Meststof gegevenkg N/ha
Ammoniumnitraat 167,5 1
breedwerpig, voor trekken rug
2,6 273,3 / Entec 26 130
Entec 26 65
Entec Perfekt 56 2 rijenbemesting op bed in 3 sleuven, bij uitplant
2,1 415 22
Agroblen 54
15-5-15 60
Entec 26 104
Floranid 64 3
bovenop rug, 2 à 3 wkn na uitplant
1,6 328,5 2
Entec Perfekt 56
4 bovenop rug in sleuf, bij uitplant
1,9 365,5 7 Entec 26 91
Totaal N op de bedrijven (1/10-15/11)
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
160,0
Geh
alt
e N
O3-
N (
kg/h
a)
Bedrijf 1: Ammoniumnitraat Bedrijf 1: Entec 26 Bedrijf 2: Entec 26 Bedrijf 2: Entec Perfekt
Bedrijf 2: Agroblen Bedrijf 3: 15-5-15 Bedrijf 3: Entec 26 Bedrijf 3: Entec Perfekt
Bedrijf 3: Floranid Bedrijf 4: Entec 26 Bedrijf 4: Agroblen Figuur 16: Nitraatresidu op 4 knolbegoniabedrijven
37
2.3.3. Mineralisatie van de bodem
Op het PCS werd het mineralisatieverloop van een perceel opgevolgd gedurende 2008. Het opgevolgde
perceel was voordien gedurende meerdere jaren in gebruik als weiland. Het gras werd eind 2007
doodgespoten en begin 2008 ingewerkt. Om de mineralisatie van het perceel te kunnen opvolgen,
werden er zogenaamde mineralisatieveldjes aangelegd. Dit waren veldjes die onkruidvrij gehouden
werden en waarop geen enkel gewas aangeplant en geen enkele bemesting toegepast werd. Daarnaast
werd de mineralisatie opgevolgd van twee percelen waarop enkel stalmest of enkel groencompost
opgebracht was in het voorjaar.
Het ondergewerkte gras mineraliseerde gedurende het jaar en stelde op die manier stikstof vrij die
opneembaar was voor de plant. Het mineralisatieverloop is duidelijk af te leiden uit Figuur 17. Gedurende
de zomer, bij voldoende hoge temperatuur, was de mineralisatiesnelheid het hoogst (zie Figuur 14)
waardoor er dan ook veel nitraatstikstof in de bodem werd teruggevonden. In oktober werd 264 kg NO3--
N/ha in het bodemprofiel 0 – 90 cm geanalyseerd, die enkel en alleen afkomstig was van mineralisatie
van organisch materiaal dat in de bodem aanwezig was. Hier dient wel opgemerkt te worden dat
mogelijke uitspoelingverliezen gedurende het jaar in deze opvolging niet in rekening werden gebracht.
Bekijkt men de resultaten van de mineralisatieveldjes voor stalmest en groencompost dan komt tot uiting
dat die lager uitvallen dan het mineralisatieveldje zonder organische bemesting. Dit is te verklaren door
aan te nemen dat zowel de stalmest als de groencompost nog niet voldoende rijp waren en dus nog
verder verteerden gedurende dit seizoen. Tijdens die vertering werd stikstof uit de bodem gebruikt door
micro-organismen. Later op het seizoen en ook de daaropvolgende jaren kan deze geïmmobiliseerde
stikstof opnieuw vrijkomen en opgenomen worden door de planten. Dit proces treedt op bij organische
meststoffen met een hoge C/N-verhouding, zoals stalmest die veel stro bevat.
Mineralisatieverloop van het perceel
264
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
260
280
sep/07 okt/07 nov/07 dec/07 jan/08 feb/08 mrt/08 apr/08 mei/08 jun/08 jul/08 aug/08 sep/08 okt/08 nov/08
Staalnametijdstip
NO
3-N
(kg
N/h
a)
Totaal N-NO3 onbeteeld N-NO3 (0-30cm) onbeteeld Totaal N-NO3 stalmest
N-NO3 (0-30cm) stalmest Totaal N-NO3 groencompost N-NO3 (0-30 cm) groencompost
Nitraatresiduwaarde (tot eind 2008) Boetegrens (tot eind 2008)
Cultiveren Spitfrezen
Figuur 17: Mineralisatie van het perceel
38
2.3.4. Teeltmaatregelen
Figuur 18 geeft de resultaten weer van de staalname tot op 90 cm diepte in het voorjaar van 2007
voor 20 bemonsterde chrysantenpercelen. Opvallend is het hoge nitraatgehalte in de bovenste
bodemlaag voor perceel ‘49’ en ‘52’. Op deze percelen werden in het voorjaar respectievelijk spinazie
en prei geteeld, waarvoor ook extra bemesting werd toegediend. Op verschillende percelen was ook
kort voor de staalname stalmest of soms gier toegediend. Dit resulteert in de aanwezigheid van vrij
hoge concentraties ammoniakale stikstof in de bovenste bodemlaag. Dit was onder andere het geval
voor perceel ‘1’ en ‘4’, waarbij respectievelijk 68 en 54 kg NH4-N per ha werd waargenomen. Deze
ammoniakale stikstof wordt vrij snel omgezet in nitraatstikstof. Het is dan ook aangewezen de
staalname van de bodem uit te voeren vier weken na het toedienen van de stalmest of gier. Dit was
hier om praktische redenen niet het geval.
Figuur 18: Nitraatresidu in de bodem bij 20 bemonsterde percelen in het voorjaar 2007
39
2.3.5. Gewas
Van 20 bemonsterde chrysantenpercelen werden op het einde van de teelt (september – oktober) drie
planten per perceel meegenomen voor het bepalen van de exportcijfers. Deze resultaten worden
weergegeven in Tabel 14. In deze tabel wordt de gemiddelde plantdiameter en het gemiddeld droog
gewicht van de oogstbare planten weergegeven. De gemiddelde plantdiameter bedroeg 48,5 cm, met
een minimum van 28,2 cm (plant in 15 cm pot) en een maximum van 57 cm.
Zowel van de bovengrondse als de ondergrondse plantendelen werden bladanalyses uitgevoerd. De
gemiddelde hoeveelheid stikstof die per plant werd aangetroffen bedroeg 3,75 g, het vers gewicht van
de boven- en ondergrondse plantendelen was gemiddeld 171 g per plant.
Het gemiddelde exportcijfer van de 20 opgevolgde percelen bedroeg 79 kg N/ha. Het laagste
exportcijfer werd bekomen op perceel ‘46’, nl. 34 kg N/ha. Het betreft hier vroeg bloeiende cultivars in
potmaat 15, met een kleine plantdiameter. Een exportcijfer hoger dan 100 kg N/ha werd
waargenomen voor perceel ‘13’ en ‘19’, waar ook de plantdiameter vrij hoog was (57 cm).
Tabel 14: Overzicht van de exportgegevens van chrysant in het najaar 2007
Perceel Gemiddelde plantdiameter (cm)
Gemiddeld drooggewicht/plant (g)
Gemiddeldg N/plant
Aantal planten/ha
EXPORT (kg N/ha)
001 51.3 196.7 5.09 16800 85.5
004 52.8 197.8 4.43 17500 77.5
007 52.2 162.5 4.47 20000 89.4
010 45.5 219.7 3.42 20000 68.5
013 57.3 224.1 5.50 19000 104.5
016 46.8 150.8 3.63 20000 72.6
019 56.2 300.6 5.58 19643 109.7
022 45.8 125.3 2.87 17778 51.2
028 52.0 258.5 5.00 16667 83.3
031 56.5 248.5 5.64 16667 94.0
034 43.7 119.6 2.98 14706 43.8
037 48.0 167.4 3.49 18750 65.8
040 51.7 243.0 4.58 20000 91.7
043 49.3 184.8 3.37 20000 67.5
046 28.2 38.5 1.22 27500 33,6
049 52.0 136.6 4.27 20833 89.3
052 44.5 92.8 3.29 20000 65.8
055 42.0 90.7 2.37 27500 65.1
058 46.2 94.5 3.37 28333 95.5
40
Ook in 2008 werd in functie van de plantdichtheid het exportcijfer van het perceel bepaald, zie Tabel
15. De plantdichtheid was op de verschillende bedrijven uiteenlopend, van 16.667 tot 28.030
chrysanten per ha. Verschillen situeren zich hier eveneens in potmaat en beoogde plantdiameter,
alsook in de breedte van de paden die tussen de planten werd voorzien. Het exportcijfer bedroeg
gemiddeld voor de verschillende percelen 91,96 kg N/ha (min. 53,46 en max. 172,9). Dit gemiddelde
lag in 2008 iets hoger dan in 2007.
Klimaateffecten hebben een grote invloed op de ontwikkeling en groei van de chrysant en deze waren
in 2008 een stuk gunstiger dan in 2007.
Tabel 15: Overzicht van de exportgegevens van chrysant in het najaar 2008
Perceel
Gemiddelde Plantdiameter (cm)
Gemiddeld droog gewicht/plant (g)
Gemiddeld g N/plant
Aantal planten/ha
EXPORT (kg N/ha)
001 39,8 209,73 4,38 16800 73,59
004 42,3 200,17 3,56 17500 62,27
013 52,2 215,37 4,81 19000 91,35
016 48,5 238,13 4,71 20000 94,14
019 49,8 217,43 5,23 19643 102,82
022 49,3 280,30 6,26 18000 112,61
025 60,5 355,77 7,14 17778 126,88
031 47,5 219,53 4,64 16667 77,25
034 46,5 210,10 4,42 14706 64,95
037 41,5 155,43 2,85 18750 53,47
058 51,3 343,33 6,17 28030 172,90
061 44,8 174,80 2,67 18000 71,20
41
2.3.6. Gerichte bemesting
Bij het toepassen van rijenbemesting of andere types van gerichte bemesting dient aandacht
gevestigd te worden op de dosering die men toepast. Wanneer men bijvoorbeeld in de laanbomenteelt
rijenbemesting wenst toe te passen, kan men bemesten aan een dosering die 2/3 is van de dosering
bij breedwerpige bemesting. Bij een gerichte bemesting worden de meststoffen immers dicht bij de
plantenwortels gelegd waardoor een efficiënte opname mogelijk wordt.
In Figuur 19 wordt een vergelijking gemaakt tussen 2 staalnamemethodes, nl. staalname tussen de
potten en staalname schuin onder de potten. In de figuur worden de resultaten van 2 objecten
potchrysanten voorgesteld waar de bemesting gericht werd toegepast, meer bepaald onder en net naast
de pot. De resultaten van de staalname tussen de potten lagen duidelijk veel lager omdat de meststoffen
geconcentreerd werden onder en vlak naast de pot waardoor deze minder of geen invloed hadden op de
staalname die tussen de potten gebeurde.
Chrysanten NO3-N verdeling in de bodem 15/07/08
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
400,0
450,0
500,0
6 6 schuin onder de pot 8 8 schuin onder de pot
Objecten
NO
3-N
(k
g N
/ha
)
Totaal N-NO3 N-NO3 (0-30 cm) Figuur 19: Verschil in nitraatresidu naargelang de methode van staalname
In Figuur 20 valt het hoge nitraatgehalte (2007) bij perceel PCS_08_a direct op. Dit is een perceel met
laanbomen waarbij traagwerkende meststoffen in de rij werden toegediend. De bemonstering werd in
2007 in de rij uitgevoerd, waardoor een sterk vertekend beeld wordt verkregen over de totale
beschikbare nitraatreserve in de bodem (in de verschillende zones). Op dit perceel is de rijafstand
1,50 m: in het midden tussen de rijen is de hoeveelheid restnitraat zeer laag maar dit komt omwille
van de gevolgde bemonsteringswijze niet tot uiting in de analyseresultaten. In het Mestdecreet wordt
42
verwezen naar een bemonsteringsprocedure in de fruitteelt: de bemonstering wordt best alternerend
uitgevoerd in en tussen de rij. In 2008 werd de staalname afwisselend tussen en in de rij uitgevoerd.
Het resultaat is het sterk gedaalde nitraatgehalte in 2008.
Verloop Restnitraat zone 0-90 cm Oktober 2007 & 2008 - N-index methode (BDB)
0
50
100
150
200
250
300
350
400
PC
S_0
1_G
a
PC
S_0
1_N
a
PC
S_0
2_a
PC
S_0
3_a
PC
S_0
4_a
PC
S_0
5_a
PC
S_0
6_a
PC
S_0
7_a
PC
S_0
8_a
PC
S_0
9_a
PC
S_1
1_a
Perceel
Nit
raat
in
kg
/ha
TOTAAL NO3 oktober 07
TOTAAL NO3 oktober 08
Nitraatrichtw aarde
Figuur 20: Verschil in nitraatresidu naargelang de methode van staalname
43
2.3.7. Werkingscoëfficiënt organische bemesting
Wanneer gebruik gemaakt wordt van organische meststoffen, zoals stalmest of groencompost, moet
men rekening houden met de bemestingnormen. Het is echter niet zo dat alle opgevoerde stikstof in
het jaar van toedienen beschikbaar zal komen omdat een deel van de stikstof organisch gebonden is
en slechts na mineralisatie zal vrijkomen. Daarom wordt met werkingscoëfficiënten rekening
gehouden. Zo zal men voor stalmest in het eerste jaar van opbrengen met een werkingscoëfficiënt van
30% werken. Dit betekent dat men er in zijn bemestingsplan rekening mee houdt dat er via de
stalmest 30% van de opgevoerde hoeveelheid stikstof beschikbaar zal komen voor de planten. In het
tweede jaar van opbrengen kan men de werkingscoëfficiënt aanpassen en bijvoorbeeld uitgaan van
10%.
In Figuur 21 worden de nitraatresidu’s weergegeven van verschillend bemeste potchrysantenveldjes.
Objecten 1 tot 10 werden niet bemest met organische mest, objecten 11 tot 20 wel met stalmest. De
maximale hoeveelheid werd opgebracht, namelijk 170 eenheden stikstof (zie bemestingnormen
Mestdecreet). In 2008 werd gerekend met een werkingscoëfficiënt van 30%, in 2009 van 10%. Bekijkt
men de resultaten van de nitraatresidustaalname eind 2008 en eind 2009 dan ziet men in de grafiek
tussen de 10 eerste en de 10 laatste objecten min of meer het spiegelbeeld. Dit betekent dat door het
toepassen van de gekozen werkingscoëfficiënten een juiste inschatting werd gemaakt van de
hoeveelheid stikstof die via de stalmest in het eerste en het tweede jaar beschikbaar zou komen.
Chrysanten Totaal NO3-N in de bodem in 2008 en 2009
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
400,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Objecten
NO
3-N
(k
g N
/ha)
Totaal N-NO3 05/11/08 Totaal N-NO3 22/10/09
StalmestGeen organische bemesting
Figuur 21: Nitraatresidu van chrysantenobjecten in 2008 en 2009
44
2.3.8. Invloed vanggewas
Om uitspoeling van nitraten tegen te gaan in de periode dat er geen teelt op het veld staat, kan beroep
gedaan worden op zogenaamde vanggewassen. Deze “vangen” als het ware de voedingsstoffen in de
bodem zodat deze niet langer onderhevig zijn aan uitspoeling. Door deze gewassen later in te werken,
zullen deze voedingsstoffen terug vrij komen via mineralisatie (zie 2.3.3.).
In Figuur 22 worden de resultaten van de nitraatresidustaalname gedurende 2008 weergegeven. Het
is duidelijk dat het nitraatresidu veel lager ligt op de perceeltjes waar Tagetes als vanggewas gezaaid
werd. Uit de resultaten blijkt duidelijk dat Tagetes een grote hoeveelheid stikstof kan opnemen, waarden
tussen 140 en 160 kg NO3--N/ha werden gemeten. Bij de berekening van dit cijfer werd geen rekening
gehouden met mogelijke verschillen in uitspoeling tussen het onbegroeide en het begroeide perceel.
Deze stikstof was als het ware gevangen (cfr. Vangplanten), en niet langer onderhevig aan
uitspoelingverliezen. De stikstof werd vastgehouden tot het vanggewas ondergewerkt werd om nadien
geleidelijk ter beschikking gesteld te worden via mineralisatie.
Tussenteelten NO3-N verdeling in de bodem
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
240
Onbet
eeld
Onbet
eeld
- sta
lmes
t
Onbet
eeld
- gro
enco
mpo
st
Taget
es p
atula
'Sing
le Gold
'
Taget
es p
atula
'Spa
rky'
Taget
es p
atula
'Sing
le Gold
' - st
almes
t
Taget
es p
atula
'Sing
le Gold
' - g
roen
com
post
Objecten
NO
3-N
(kg
N/h
a)
Totaal N-NO3 27/09/07
N-NO3 (0-30 cm) 27/09/07
Totaal N-NO3 11/02/08
N-NO3 (0-30 cm) 11/02/08
Totaal N-NO3 07/05/08
N-NO3 (0-30 cm) 07/05/08
Totaal N-NO3 29/07/08
N-NO3 (0-30 cm) 29/07/08
Totaal N-NO3 14/11/08
N-NO3 (0-30 cm) 14/11/08
Nitraatresiduwaarde (tot eind 2008)
Figuur 22: Nitraatresidu van perceeltjes met en zonder vanggewas
45
2.3.9. Stikstofbalans op perceelsniveau
Chrysanten worden opgepot in substraat en nadien worden deze potten op de vollegrond geplaatst.
Op basis van de bekomen resultaten werd voor een perceel potchrysanten een stikstofbalans
opgemaakt. Bij de bodembalans voor het nutriënt stikstof werd op perceelsniveau alle aanvoer en alle
afvoer begroot. Alle handelingen op het perceel die een invloed hadden op de stikstofstatus van de
bodem werden door de teler nauwlettend bijgehouden. Op het jaareinde kon de bodembalans gebruikt
worden om de resultaten van de nitraatresidubepalingen te interpreteren.
Hierna volgt een korte beschrijving van de historiek van het perceel waarvan de balans werd
opgemaakt.
2007:
o Voorjaar 20 ton stalmest (week 15)
o Planten opgepot op 10/05/07 in substraat met 2 g Osmocote
o Planten opengezet op veld op 10/06/07
o Week 19: irrigatie met 25 l/m²
o Week 20: 3 kg/are ammoniumnitraat 27% en 3 kg/are patentkali
o Week 27: 300 kg calciumnitraat/ha (15,5% N)
o Week 29: 5 kg ureum/100 l + 400 l/ha bladbemesting
o Week 31: 200 kg/ha blauwe korrel
o Bemerking: voor een snellere groei werd dit jaar in week 31-32-33-34-35-36 wekelijks
beregend met ongeveer 15 l/m² zuiver water
o Week 41: mosterd als groenbemester gezaaid
2008:
o Voorjaar 20 ton stalmest
o Planten werden ingepot in week 23 en uitgezet op het land in week 26
o 25/06/08: 3 g Osmocote en 2 g blauwe korrel/pot
o 26/06/08: irrigatie 15 l/m² met haspel
o 02/07/08: 30 eenheden stikstof (kalknitraat)
o 12/08/08: 20 eenheden stikstof (kalknitraat)
Er werden vanaf eind 2006 op regelmatige basis bodemstalen genomen van het perceel om een
inzicht te krijgen in de evolutie van het nitraatresidu in het bodemprofiel. In Tabel 16 en Figuur 23
wordt die evolutie weergegeven voor het betreffende perceel. Het betreft een perceel met een zandige
bodem (lemig zand). Bij de eerste staalname, in het najaar van 2006, werd een residuwaarde van 280
kg NO-3-N/ha waargenomen. Het grootste aandeel van deze nitraatstikstof bevond zich op dat
moment al in de zone 30-90 cm, en dus beneden de bewortelingsdiepte van de chrysant.
46
Tabel 16: Nitrische stikstof in kg N/ha
2006 2007 2008
Diepte in cm
Grondsoort 26/10 26/04 04/07 05/09 18/10 14/05 03/07 08/09 23/10
0-30 20 Lemig zand 52.1 67.1 73.9 88.9 38.1 25.4 44.9 59.3 51.8
30-60 20 Lemig zand 121.5 61.4 115.9 122.4 118.8 38.4 28.4 74.0 77.1
60-90 20 Lemig zand 107.3 38.5 154.2 46.5 18.8 94.3 49.5
0-90 280.9 167.0 311.1 110.3 122.1 227.6 178.4
Figuur 23: Evolutie van het nitraatresidu in het bodemprofiel van 2006 tot 2008
Ook in 2007 werd een gelijkaardig nitraatresidu waargenomen in het najaar. Bemesting gebeurde in
de loop van het seizoen 2007 hoofdzakelijk breedwerpig en omwille van de beperkte groei werd ook
nog regelmatig water toegediend. Na de teelt werd in het najaar 2007 gele mosterd als vanggewas
ingezaaid.
Om een stikstofbalans op te stellen moet de aan- en afvoer gekwantificeerd worden. In Tabel 17
worden de verschillende aan- en afvoerposten weergegeven. De berekening van de verschillende
posten wordt hierna verduidelijkt:
De stikstofreserve in de bodem (staalname 14/05/08).
De verwachte mineralisatie van de bodem (lemig zand met een koolstofgehalte van 1,1%),
gebaseerd op tabellen Bodemkundige Dienst van België (Tabel 8) voor de periode 14/05 tot
23/10/08.
De mineralisatie die kan verwacht worden uit de oogstresten van de gele mosterd die in het najaar
werd ingezaaid en in het voorjaar werd ondergewerkt, gegevens afkomstig van Bodemkundige
Dienst van België (Tabel 11).
Toegediende minerale bemesting: in 2008 werd 4 g Osmocote en 2 g blauwe korrel op de pot
toegediend voor het uitzetten van de planten. Samen zorgde dit voor een aanvoer van 40 kg N/ha.
Door toediening van kalknitraat (pot aan pot) werd nog eens 50 kg N/ha toegediend, zie Tabel 17.
47
Stikstofvrijstelling uit 20 ton stalmest die in het voorjaar werd toegediend: hierbij wordt rekening
gehouden met een werkingscoëfficiënt van 30%. Berekend op basis van de max. toegelaten
hoeveelheid stikstof uit organische mest, nl. 170 kg N x 0,3 = 51 kg N/ha. De stikstofinhoud van
stalmest kan zeer sterk variëren, daarom wordt aangeraden om een analyse uit te voeren. De
gemiddelde stikstofinhoud wordt weergegeven in Tabel 18.
Afvoer door opname van het gewas werd berekend aan de hand van de bladanalyses en komt
hier op 103 kg N/ha.
Eventuele stikstofverliezen tijdens de teelt (ammoniakvervluchtiging, immobilisatie, denitrificatie,
uitspoeling) worden geraamd op 80 kg N/ha (cijfer Bodemkundige Dienst van België, Jan Bries).
Met deze cijfers krijgen we een beeld van wat theoretisch in de bodem achterblijft, nl. 172 kg N/ha en
dit blijkt zeer goed overeen te stemmen met wat in de praktijk werd vastgesteld, nl. 178 kg N/ha.
Tabel 17: Stikstofcyclus beredeneerd via bodembalans
N-Aanvoer kg N/ha N-Afvoer kg N/ha
Actuele N-reserve in bodemprofiel op 14/05/08 (24,5 - 38,4 - 46,5)
110 N-Opname door het gewas 103
Mineralisatie bodemhumus %C = 1,1
102 N-opname door groenbemester 0
Mineralisatie uit oogstresten, groenbemester (mosterd)
22 Eventuele N-verliezen tijdens de teelt (ammoniakvervluchtiging, immobilisatie, denitrificatie, uitspoeling)
80
Toegediende minerale stikstofbemesting
- 4 g Osmocote
- 2 g Blauwe korrel
- kalknitraat
26
14
50
N-vrijstelling uit toegediende dierlijke en andere organische meststoffen: 20 ton/ha stalmest
51 Nitraatresidu op 23/10/08 178
Totaal aanvoer 355 Totaal afvoer + residu 361
Verwacht residu: aanvoer - afvoer 172
Tabel 18: Gemiddelde samenstelling (kg/100 l), analyse BDB
Drijfmest N N-mineraal P2O5 K2O MgO
Runderen 5,1 2,9 1,4 4,8 1,0
Mestvarkens 8,1 4,8 3.9 5,3 1,9
Mestvarkens (brijbakken)
9,9 5,6 4,3 6,8 2,0
Zeugen 4,6 2,4 3,8 3,0 1,3
48
3. Nitraatwegwijzer voor de sierteelt in de containerteelt
3.1. Situering
In het kader van de nitraatproblematiek werd in 2006 het Mestdecreet opgesteld. Het doel is de
verontreiniging van het grondwater tegen te gaan door gerichte maatregelen te nemen. Binnen het
Mestdecreet gaat de aandacht vooral naar de verontreinigingen veroorzaakt door stikstof en fosfor
afkomstig uit mest(stoffen).
Binnen de sierteelt is de kwaliteit van de planten zeer belangrijk. Een daling van de kwaliteit houdt
automatisch ook een verlies in van de commerciële waarde. Kwaliteit kan enkel bekomen worden door
de planten in optimale omstandigheden te telen. In deze context betekent dit dat moet voldaan worden
aan de behoeften van de plant door de nodige voedingsstoffen beschikbaar te stellen.
Er dient dus naar een evenwicht gezocht te worden waarbij enerzijds voldoende nutriënten
beschikbaar gesteld worden om aan de plantbehoefte te voldoen en anderzijds niet mag overbemest
worden om milieukundige redenen.
49
3.2. Stikstofbalans
Een stikstofbalans opstellen geeft tot doel de aanvoer te vergelijken met de afvoer. Theoretisch zijn
deze twee gelijk aan elkaar.
3.2.1. Stikstofaanvoer
3.2.1.1. N voorradig in het substraat
Bij de start van een teelt worden vaak al meststoffen in de potgrond gemengd om praktische redenen.
Afhankelijk van het gebruikte type meststof (zie verder) zullen de voedingsstoffen tijdens de teelt
vrijkomen.
Om de hoeveelheid stikstof in het substraat te weten te komen, wordt een substraatstaal genomen.
3.2.1.2. Samenstelling aanmaakwater
Afhankelijk van de herkomst van het aanmaakwater kan de nitraatconcentratie sterk verschillen.
Putwater bijvoorbeeld kan sterk in samenstelling variëren naargelang de plaats waar het wordt
opgepompt. De samenstelling van het aanmaakwater bepaalt in grote mate de mogelijkheden om in
een gesloten systeem beneden de nitraatrichtlijn (< 50 mg nitraat) te blijven. Deze zal sterker
doorwegen naarmate er meer aanmaakwater gebruikt wordt.
3.2.1.3. Toegediende bemesting
Uit een enorme variatie aan meststoffen kiest men die meststof die het meest voldoet aan de eisen
van de teelt. Volgende parameters zijn belangrijk bij deze keuze.
Het type meststof bepaalt in welke mate de voedingsstoffen opneembaar zijn. Er zijn vloeibare
meststoffen die direct opneembaar zijn. Ze worden meegegeven met het gietwater en zijn dus
arbeidsbesparend. Ook oplosmeststoffen kunnen na oplossen meegegeven worden met het gietwater.
Daarnaast hebben we de vaste meststoffen. Het zijn gekorrelde meststoffen die snel- of traagwerkend
kunnen zijn. Een snelwerkende meststof stelt zeer snel voedingsstoffen ter beschikking aan de plant.
Een traagwerkende meststof geeft zijn voedingsstoffen geleidelijk vrij.
Hieronder zijn er enerzijds de mechanisch traagwerkende meststoffen die traagwerkend zijn omdat er
een coating van organische hars werd aangebracht. Deze meststoffen zijn beschikbaar met een
verschillende werkingsduur naargelang de dikte van de coating. Met werkingsduur wordt de periode
bedoeld dat de korrels voeding afgeven en die wordt voornamelijk geregeld door de
omgevingstemperatuur. Daarnaast kan de samenstelling eveneens bijdragen tot een verlengde afgift
van voedingsstoffen. Een meststof die synthetisch organische stikstof bevat, heeft een langdurige
stikstofvoorziening. Onder invloed van het klimaat, o.a. temperatuur en vochtigheid, zal die stikstof
omgezet worden in ammonium en nitraat en dus beschikbaar komen voor de plant op het moment dat
zij het nodig heeft.
Anderzijds zijn er organische meststoffen die met behulp van biologische activiteit (bacteriën) worden
omgezet in voedingsstoffen en ter beschikking gesteld van de plant. Deze omzetting wordt beïnvloed door
50
de klimaatsomstandigheden. Bij groeizaam weer wordt de omzetting gestimuleerd zodat de plant
voldoende voeding krijgt.
Er kan tevens gebruik gemaakt worden van bladbemesting. Bladtoepassingen hebben een grote
efficiëntie omdat de op het blad gebrachte elementen volledig voor de plant beschikbaar zijn. Als
aanvulling op de klassieke bemesting kan beroep gedaan worden op bladvoeding. Bladvoeding kan
gebruikt worden in periodes waarin de klassieke bemesting tekort schiet. Onder minder gunstige
weersomstandigheden kan via bladvoeding toch in de groei van de plant tussengekomen worden.
Tijdens koude periodes is de activiteit van de plantwortels heel gering. Als er zich net dan
gebreksverschijnselen voordoen of wanneer de groei van de plant op dat moment dient te worden
gestimuleerd, dan kan bladvoeding een oplossing bieden. Bladvoeding kan als milieuvriendelijk
bestempeld worden vanwege de efficiënte opname door de plant. Door oordeelkundig gebruik is
reductie van nitraatuitspoeling mogelijk.
Het tijdstip van toedienen en de dosering hangen af van de te bemesten teelt. Proeven uit het
verleden tonen aan dat de uitspoelingsverliezen groter zijn in het begin van de teelt wanneer een plant
met blote wortel wordt ingepot. De bemesting wordt aangepast naargelang het om een snel- of
traagwortelende teelt gaat. Verder wordt in een oordeelkundige bemesting rekening gehouden met de
teeltfase, de potmaat en de behoefte van de plant.
3.2.1.4. Atmosferische stikstofdepositie
Dit onderwerp werd reeds beschreven onder 2.2.1.7.
51
3.2.2. Stikstofafvoer
Naast de aanvoer moet ook de afvoer ingeschat worden, wil men een degelijke balans maken.
3.2.2.1. Stikstofopname door het gewas
Gedurende het teeltseizoen neemt de plant voedingsstoffen op. Om de hoeveelheid te kunnen
inschatten, moeten de behoeften gekend zijn. In de literatuur zijn deze echter weinig of niet terug te
vinden. Door middel van gewasanalyses kan nagegaan worden wat de stikstofinhoud is van het
gewas. Wanneer deze analyses, genomen bij het begin en op het einde van de teelt, met elkaar
vergeleken worden, kan berekend worden hoeveel stikstof de plant gedurende het seizoen heeft
opgenomen.
3.2.2.2. N-verliezen tijdens de teelt door uitspoeling
Gedurende de teelt kunnen er voedingsstoffen verloren gaan, zelfs al wordt ervoor gezorgd dat deze
hoeveelheden zeer beperkt blijven. Wanneer men vloeibaar bemest via het gietwater zal een deel van
het voedingswater tussen de potten vallen zodat de planten hier niks mee kunnen doen. Er zal ook
een deel van de voedingsstoffen, of het nu over vloeibare of gekorrelde meststoffen gaat, doorheen
de pot draineren.
Om deze hoeveelheden in kaart te brengen, kan gebruikt gemaakt worden van een lysibak (Figuur
24). Dit is een bak waarin een rooster ligt. Op het rooster wordt de oppervlakte van het containerveld
nagebootst: voor een klassiek containerveld wordt een folie met erboven een antiworteldoek op het
rooster gelegd; bij een lavaveld wordt tussen de folie en de antiworteldoek lava gelegd. Onder het
rooster bevindt zich een opvangbak die via een kraantje onderaan kan geledigd worden. Met deze
relatief eenvoudige opstelling wordt het mogelijk de hoeveelheid drain en tevens de samenstelling
ervan te bepalen.
Figuur 24: Lysibak
52
3.2.2.3. Invloed type teeltbodem (lava versus klassiek)
Het type teeltbodem heeft eveneens een grote impact op de uitspoelingsverliezen. Er worden twee
types containervelden onderscheiden, namelijk een verticaal en een horizontaal drainerend
containerveld.
Onder de verticaal drainerende velden worden lavavelden en noppenvelden (Figuur 25) gerekend. De
lava en de noppen tussen de folie en de gronddoek zorgen ervoor dat het water op het containerveld
verticaal naar beneden draineert.
Figuur 25: Opbouw noppenveld
Onder de horizontaal drainerende velden behoort het klassiek containerveld dat opgebouwd is uit een
landbouwfolie met erboven een gronddoek.
Planten opgesteld op een klassiek containerveld moeten minder frequent gegoten worden in
vergelijking met die op een lavaveld. Dit komt door de verticale drainage van een lavaveld. Het water
dat door de potten draineert, loopt zeer snel verticaal door de lava naar beneden waardoor de potten
sneller droog zullen komen dan op een klassiek containerveld. Op een klassiek containerveld zal er
door de horizontale drainage langer water tussen de onderkant van de pot en de oppervlakte van het
containerveld blijven hangen dat door capillariteit eventueel terug tot bij de plant zou kunnen geraken.
Omdat op een lavaveld frequenter water gegeven wordt, zal ook de hoeveelheid drain groter zijn.
Daardoor zullen er meer voedingsstoffen uitgespoeld worden. In Figuur 26 is de cumulatieve
waterdrain weergegeven gedurende het teeltseizoen 2008 bij een klassiek containerveld en een
lavaveld. Hieruit leert men dat de waterdrain bij een lavaveld 1,7 keer hoger ligt dan bij een klassiek
containerveld.
53
Waterdrain bij azalea op een klassiek veld en een lavaveld
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
160,0
180,0
200,0
22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35
Week
Wa
terd
rain
(l/b
ak)
Klassiek veld Lavaveld
Figuur 26: Waterdrain op een klassiek containerveld en een lavaveld
3.3. Waterbalans
De hoeveelheid water die aan de planten gegeven wordt, is gelijk aan de hoeveelheid water die door
de plant verbruikt werd plus de hoeveelheid water die als het ware uit het systeem verloren gaat.
3.3.1. Wateraanvoer
3.3.1.1. Watergift
Het plantengroeiproces wordt bepaald door fotosynthese. Hiervoor is er naast koolstofdioxide ook
water nodig om suikers te kunnen vormen. Deze suikers worden verder door de plant gebruikt als
energiebron of als bouwstof voor andere organische verbindingen die nodig zijn tijdens de groei en
ontwikkeling van de plant. Via de watergift wordt ervoor gezorgd dat de planten op ieder moment
voldoende water ter beschikking krijgen om een optimale ontwikkeling te kunnen garanderen. Deze
watergift wordt geregeld naargelang de behoeften van de planten.
3.3.1.2. Natuurlijke neerslag
Planten die in openlucht worden gekweekt, ontvangen evenzeer water via de natuurlijke neerslag. Dit
is een klimatologisch gegeven dat niet door de teler te bepalen is, maar waar hij wel rekening moet
mee houden bij de sturing van de watergift.
Figuur 27 toont aan dat deze factor plaatsafhankelijk is. Op het ene bedrijf is er meer neerslag
gevallen dan op het andere dat 5 km verderop lag. Bij de vergelijking van de wekelijkse hoeveelheden
neerslag blijkt ook de tijdsafhankelijkheid.
54
Neerslag per week op 2 pilootbedrijven in 2007 en 2008
0
10
20
30
40
50
60
70
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44
Week
Wek
elij
kse
nee
rsla
g i
n l
iter
p
er m
²
0
100
200
300
400
500
600
700
Cu
mu
lati
eve
nee
rsla
g i
n
lite
r p
er m
²
Bedrijf 1 Bedrijf 2
Bedrijf 1 - cumul Bedrijf 2 - cumul
Figuur 27: Neerslagopvolging op 2 verschillende bedrijven
3.3.2. Waterafvoer
3.3.2.1. Wateropname door de plant
Zoals eerder vermeld, wordt water gegeven aan de plant zodat die optimaal kan groeien. De plant
neemt dus gedurende zijn groeiperiode water op.
3.3.2.2. Evapotranspiratie
Hiermee wordt de beweging van water naar de atmosfeer bedoeld. Evaporatie gebeurt van de bodem,
de bladeren en het oppervlaktewater. Transpiratie staat voor het ontsnappen van water langs de
huidmondjes. De mate van transpiratie hangt af van onder andere het groeistadium van de plant, het
percentage bodembedekking, de zonnestraling, de luchtvochtigheid, de temperatuur en de wind.
3.3.2.3. Drain
Niet alle water dat gegeven wordt, kan door de plant opgenomen worden. Bij de watergift zal er altijd
een deel van het water naast de potten vallen. Anderzijds wanneer het substraat voldoende nat is en
er toch neerslag valt, zal het overtollige water doorheen de pot draineren en niet meer beschikbaar
zijn voor de plant.
55
3.4. Proefresultaten en praktijkvoorbeelden
De hoeveelheid nitraat in het water is afhankelijk van diverse factoren. Hierna volgt een bondig
overzicht van enkele factoren die het nitraatgehalte in het drainwater beïnvloeden. In het kader van de
nitraatwegwijzer is het niet mogelijk om alle invloedsfactoren te behandelen. Aan de hand van het
praktijkonderzoek dat in de verschillende sectoren op het Proefcentrum voor Sierteelt gedaan wordt,
werd het mogelijk deze invloedsfactoren te staven met praktijksituaties.
3.4.1. Invloed gewas en klimaat
In Figuur 28 wordt de wekelijkse nitraatuitspoeling bij beuk, Fagus sylvatica, weergegeven in de
teeltseizoenen 2007 en 2008. Het gaat hier om een buitenteelt. Door de verschillende
weersomstandigheden tussen beide seizoenen merkt men duidelijke verschillen in nitraatuitspoeling.
Bij beuk (buitenteelt) was in 2007 maximaal ca. 4 % van de totale stikstofgift in 1 week uitgespoeld, in
2008 maximaal ca. 5,5 %. De uitspoeling bij beuk gebeurde vooral bij de start van de teelt. Beuk werd
ingepot met blote wortel. De wortelontwikkeling moest in het begin nog op gang komen waardoor de
kans op uitspoeling van nitraatstikstof groter was dan later wanneer de wortels verder ontwikkeld
waren. Andere invloeden van het gewastype en het klimaat op de uitspoeling worden weergegeven in
Tabel 19.
Drain % NO3-N tov. totaal toegediende N
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43Week
% u
its
po
eli
ng
Fagus 2007
Fagus 2008
Figuur 28: Momentele uitspoeling bij Fagus sylvatica (2007 = blauw; 2008 = rood)
56
Tabel 19: Invloed gewas en klimaat op uitspoeling (opstellingen PCS 2007-2008)
Gewas Invloed gewas Effect gewas Invloed klimaat Effect klimaat
Fagus 2007
Inpot blote wortel Uitspoeling vooral
beginfase Maart-april droog
Vooral water via irrigatie waardoor lage uitspoeling
Fagus 2008
Inpot blote wortel Uitspoeling vooral
beginfase Vrij veel neerslag, ook in maart-april
Uitspoeling versterkt in beginfase (maart-
april)
Lonicera 2008
Snelle wortelvorming; hoge N-behoefte
Relatief geringe uitspoeling door
grotere N-behoefte
Vrij veel neerslag, ook in maart-april
Hogere uitspoeling beginfase
Buxus 2008
Kleine pot, klein gewas
Lage behoefte start;
Grotere N-behoefte
Binnenteelt: enkel irrigatie !
Uitspoeling eerder beperkt
Laurus 2008
2 groeicycli
Uitspoeling grootst vóór grootste
groei; Grotere N-behoefte !
Binnenteelt: enkel irrigatie !
Uitspoeling eerder beperkt
Hedera 2008
Late inpotdatum Uitspoeling
beperkt Binnenteelt: enkel
irrigatie ! Uitspoeling eerder
beperkt
3.4.2. Samenstelling aanmaakwater
De samenstelling van het aanmaakwater heeft een grote invloed op het nitraatgehalte dat in het
drainwater teruggevonden wordt. Is het aanmaakwater putwater, dan merkt men grote verschillen qua
samenstelling. In Tabel 20 wordt het gemiddelde, het minimum en het maximum weergegeven van de
analyseresultaten van 8 verschillende putwaters. Het maximum dat teruggevonden werd was 28,1
mg/l nitraatstikstof terwijl als minimum niks wordt teruggevonden. De samenstelling van dit putwater
(meer specifiek de inhoud aan vooral nitraten en fosfor) bepaalt in grote mate de mogelijkheden om bij
hergebruik in een gesloten teeltsysteem beneden de nitraatrichtlijn (50 mg NO3/l) te blijven. Naarmate
het percentage putwater toeneemt, weegt de samenstelling ervan sterker door.
57
Tabel 20: Gemiddelde, minimum en maximum waarden van elementen in putwater, water in opvangbekken (gesloten teeltsysteem) en run-off (in niet gesloten teeltsysteem)
Aard NO3-N (mg/l)
P (mg/l)
K (mg/l)
pH EC
Gemiddelde 4,2 0,1 3,9 7,1 664
Minimum 0.0 0,0 0,0 5,8 383
Maximum
Putwater
28,1 0,4 11,9 8,3 928
Gemiddelde 4,9 2,0 10,8 7,9 500
Minimum 0,0 0,0 0,0 5,4 136
Maximum
Recirculatiesilo
44,5 26,9 26,9 10,0 923
Gemiddelde 16,2 3,3 3,3 6,8 614
Minimum 0,0 0,0 0,0 5,5 62
Maximum
Run off
48,6 18,3 18,3 8,9 1688
3.4.3. Verloop nitraatgehalte in recirculerend systeem
In een recirculerend systeem werd het nitraatgehalte in de waterstroom opgevolgd. Uit deze resultaten
bleek dat de nitraatconcentratie verderop in de waterstroom stelselmatig afnam. Het aanmaakwater
was regenwater dat nagenoeg geen NO3 bevatte. Het drainwater vermengde zich met ‘niet aangereikt’
irrigatiewater (en regenwater bij buitenteelt) op het containerveld tot run-off. Deze run-off vermengde
zich vervolgens al dan niet met regenwater, opgevangen van andere verharde en gesloten
oppervlakten, en verzamelde zich in de drainput. Uiteindelijk werd deze drain overgepompt naar het
verzamelbekken. Door het verdunningseffect daalde de nitraatconcentratie doorheen de stroom. Het
water uit de drainput werd in het veel grotere opvangbekken overgepompt waar het zich vermengde
met het aanwezige water. Hoe groter het opvangbekken is, hoe groter het verdunningseffect. Figuur
29 geeft deze waterstroom schematisch weer.
Figuur 29: Concentratieverloop in een recirculerend systeem
Niet aangerijkt regen- +
irrigatiewater
Drain
Run-off Drainput Opvangbekken
Afnemende concentratie NO3-N
Extra input via andere velden en/of verharde oppervlakten Regenwater, irrigatie
Putwater, leidingwater
58
3.4.4. Relatie watergift - drain
Het drainpercentage nam toe naarmate de hoeveelheid ontvangen water per m² toenam, zoals blijkt
uit Tabel 21. De drain was gemiddeld beduidend groter bij buitenteelt t.o.v. de binnenteelt. Dit was
grotendeels te wijten aan een sterk verhoogde drain bij hoge neerslag. De factor natuurlijke neerslag
heeft men echter niet in de hand. Indien er geen of geringe neerslag is, kan de watergift (irrigatie)
beter worden afgestemd op de waterbehoefte van het desbetreffend gewas met een lager
drainpercentage tot gevolg.
Tabel 21: Hoeveelheid drain i.f.v. hoeveelheid irrigatie (+ regen)
Gewas Buitenteelt
% drain gemiddeld over ganse periode
% drain in weken met 0-20 liter ontvangen
water/m²
% drain in weken met 20-40 liter ontvangen
water/m²
% drain in weken met >40 liter ontvangen
water/m²
Fagus 2007 42.0 18 24 45
Fagus 2008 37.9 23 29 51
Lonicera 2008
33.7 19 16 54
Gewas Binnenteelt
% drain gemiddeld over ganse periode
% drain in weken met 0-20 liter ontvangen
water/m²
% drain in weken met 20-40 liter ontvangen
water/m²
% drain in weken met >40 liter ontvangen
water/m²
Buxus 2008 24.3 13 17 32
Laurus 2008 24.0 9 21 33
Hedera 2008 9.7 11 12 5 (*) (*) slechts 2 weken (wk 31 en 32) waarbij vrij hoge watergift met toch duidelijk lage drain als gevolg van sterke groei
Teneinde een idee te verkrijgen van de hoeveelheid nutriëntenuitspoeling ingevolge een hoge
neerslag, werd een proefopstelling uitgezet waarbij de uitspoeling na 20, 40 en 60 liter water per m²
(gegeven op ca. 1 uur) werd opgemeten. Beide gewassen werden bemest met traagwerkende
meststoffen.
In Figuur 30 wordt duidelijk dat zowel bij Fagus als bij Lonicera de uitspoeling toenam naarmate de
hoeveelheid neerslag toenam.
Bij Fagus sylvatica verminderde de uitspoeling naarmate de teelt vorderde en hoe verder verwijderd
van de inpotdatum (en bijhorende meststofgift).
Bij Lonicera nitida was de uitspoeling afnemend naarmate de teelt vorderde (periode april-juli); in
september werd evenwel opnieuw een sterke uitspoeling waargenomen. Deze hogere uitspoeling was
wellicht te wijten aan de bijbemesting met Osmocote 5/6 M toegediend op 13/06/08: deze meststof
had theoretisch zijn grootste afgifte ca. 2,5 à 3 maand na toediening.
59
Totaal mg drain N-NO3
0,00200,00
400,00600,00
800,001000,00
1200,00
nslg 20l/m²
nslg 40l/m²
nslg 60l/m²
nslg 20l/m²
nslg 40l/m²
nslg 60l/m²
Fagus Fagus Fagus Lonicera Lonicera Lonicera
Simulatie
mg
/m²
N-N
O3 14/04/08
17/06/08
15/07/08
18/09/08
Cumulatief
Figuur 30: Absolute uitspoeling NO3-N bij Fagus sylvatica en Lonicera nitida na verschillende neerslagregimes en op verschillende tijdstippen
60
3.4.5. Verwerking spuiwater via een rietveld
De beste resultaten voor stikstofverwijdering uit spuiwater worden bekomen met een
tweetrapssysteem. De werking van een dergelijk rietveld is de volgende: eerst zorgt een
percolatierietveld voor de omzetting van de ammoniakale stikstof naar nitraatstikstof. In het
percolatierietveld wordt namelijk zuurstof gebruikt als voedingsbron voor aerobe bacteriën. Daarna
wordt het water via de gravitatiekracht op het anaeroob wortelzonerietveld gebracht. De voedselbron
voor deze anaerobe bacteriën is koolstof. Spuiwater is echter koolstofarm. Daarom dient er een
koolstofbron toegevoegd te worden zoals stro of melasse.
Het water wordt verzameld in de bergingsvijver en wordt via een pomp op het percolatierietveld
gebracht, daarna stroomt het via de gravitatiekracht naar het wortelzonerietveld. Er wordt steeds op
drie punten een staal genomen: in de bergingsvijver, na doorstromen door het percolatierietveld en na
doorstromen door het wortelzonerietveld.
Uit de metingen van 2006 (Figuur 31) en 2007 (Figuur 32) blijkt de goede werking van het
wortelzonerietveld voor nitraatverwijdering, de denitrificatie. Het percolatierietveld is vooral geschikt
voor de omzetting van ammoniumstikstof naar nitraatstikstof, soms stijgt het nitraatgehalte zelfs. Uit
de figuren blijkt ook duidelijk dat de werking geschikt is vanaf half mei tot half september, dit blijkt zo
uit de gegevens over alle proefjaren heen.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
03-apr-06 01-mei-06 29-mei-06 26-jun-06 24-jul-06 21-aug-06 18-sep-06
tijd
NO
3
bergingsvijver percolatierietveld wortelzonerietveld Figuur 31: Nitraatgehalte (mg/l) van april tot oktober 2006 in de bergingsvijver, na doorstromen door het percolatierietveld en na het wortelzonerietveld
61
0
20
40
60
80
100
120
140
160
26-mrt-07 23-apr-07 21-mei-07 18-jun-07 16-jul-07 13-aug-07 10-sep-07
tijd
NO
3
bergingsvijver percolatierietveld wortelzonerietveld Figuur 32: Nitraatgehalte (mg/l) van april tot oktober 2007 in de bergingsvijver, na doorstromen door het percolatierietveld en na het wortelzonerietveld
Uit Figuur 33 blijkt de mindere werking van de rietvelden in 2008 ten opzichte van de voorbije jaren.
De stijging van het nitraatgehalte na doorstromen door het percolatierietveld is normaal aangezien in
dit rietveld de ammoniakale stikstof omgezet wordt tot nitraatstikstof. Maar het wortelzonerietveld is
dus niet in staat alle nitraat te verwerken. De oorzaak hiervan is de te kleine koolstofbron. Duidelijk
wordt ook dat het rietveld een temperatuur van ongeveer 12-15°C nodig heeft voor een goede
werking.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
17-mrt-08 14-apr-08 12-mei-08 09-jun-08 07-jul-08 04-aug-08 01-sep-08 29-sep-08
tijd
NO
3 (
mg
/l)
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
tem
p (
°C)
bergingsvijver percolatierietveld wortelzonerietveld gemiddelde maandtemp
Figuur 33: Nitraatgehalte in functie van de tijd in de bergingsvijver en na beide rietvelden tussen maart en september 2008
62
3.4.6. Watergift op klassiek containerveld en lavaveld
In Figuur 34 wordt de watergift op de twee types containervelden vergeleken. Uit de grafiek kan afgeleid
worden dat op een lavaveld 1,7 keer meer water moet gegeven worden dan op een klassiek
containerveld. Dit kan verklaard worden door aan te nemen dat het overtollige water op een lavaveld bijna
direct verticaal doorheen de lava draineert. Op een klassiek containerveld zal het overtollige water
horizontaal via de folie wegvloeien. Op de horizontale drainage zullen de potten langer vochtig blijven
aangezien het water op de folie via capillariteit terug kan opgenomen worden.
Door de snellere drainage biedt een lavaveld enorme voordelen in natte periodes. Het overtollige water
draineert sneller weg waardoor de potten minder lang nat zullen staan dan bij een klassiek containerveld.
Daardoor zijn er minder problemen met Phytophthora in natte periodes en wordt het risico op besmetting
van Cylindrocladium via opspattend vocht gereduceerd wanneer men werkt met een lavaveld.
Figuur 34: Verschil in waterdrain tussen een klassiek containerveld en een lavaveld bij azalea
Waterdrain bij azalea buiten
0,0
100,0
200,0
300,0
400,0
500,0
23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40Week
Wat
erdr
ain
(l/b
ak)
Klassiek containerveld Lavaveld
63
Vlaamse overheid
Departement Landbouw en Visserij Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling
Ellipsgebouw – 6de verdieping - Koning Albert II-laan 35, bus 40 – 1030 BRUSSEL
(situatie op : 12 februari 2010) E-mail TELEFOON FAX
Jules VAN LIEFFERINGE [email protected] (02)552 77 03 (02)552 77 01 Secretaris-generaal
HOOFDBESTUUR
ALGEMENE LEIDING
ir. Johan VERSTRYNGE [email protected] (02)552 78 73 (02)552 78 71 Afdelingshoofd
ir. Herman VAN DER ELST [email protected] (02)552 79 04 (02)552 78 71 Ingenieur-directeur
PLANTAARDIGE SECTOR EN GMO
ir. Els LAPAGE [email protected] (02)552 79 07 (02)552 78 71
BUITENDIENSTEN VOORLICHTING SIERTEELT
BOOMKWEKERIJ + GEWASBESCHERMING SIERTEELT
ir. Frans GOOSSENS [email protected] (09)272 23 15 (09)272 23 01 Burg. Van Gansberghelaan 115 A – 9820 MERELBEKE 0473/83 70 70 Yvan CNUDDE [email protected] (09)272 23 16 (09)272 23 01 Burg. Van Gansberghelaan 115 A – 9820 MERELBEKE 0473/83 70 63
SIERTEELT
ir. Adrien SAVERWYNS [email protected] (09)272 23 09 (09)272 23 01 Burg. Van Gansberghelaan 115 A – 9820 MERELBEKE 0473/83 70 42
64