Niska emisija ugljen-dioksida u Jugoistočnoj Evropi LOCSEE Projekat KONAČNI IZVJEŠTAJDecembar, 2014. godine

Autori ove publikacije su:Alyona Zubaryeva, Evropska Akademija Bolcana, ItalijaElena Georgopoulou, Nacionalni opservatorij u Atini, GrčkaAdriano Bisello, Evropska Akademija Bolcana, ItalijaSebastian Mirasgedis, Nacionalni opservatorij u Atini, GrčkaDaniele Vettorato, Evropska Akademija Bolcana, ItalijaJudit Balint, Regionalni centar za životnu sredinu, MađarskaAndreas Tuerk, Joanneum Institut, AustrijaMaria Beatriz Rosell Perez, Regionalni centar za životnu sredinu, MađarskaHannes Peter Schwaiger, Joanneum Institut, Austrija

Željeli bismo da se zahvalimo predstavnicima naših partnera za pružanje informacija o dokumentima u odjeljku 3.7.

Uredila Alyona Zubaryeva, EURAC, Italija.

Konačan Izvještaj je sastavljen od strane Evropske Akademije Bolcana, Institut za Obnovljivu Energiju, Italija, uz doprinos sledećih organizacija:Ministarstvo zaštite životne sredine, AlbanijaJOANNEUM Institut, AustrijaMinistarstvo zaštite prirode i životne sredine, Hrvat-skaNacionalni opservatorij u Atini, GrčkaUniverzitet Corvinus, Regionalni centar za istraživanje energetske politike, Mađarska Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu, Mađarska Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, BJR MakedonijaMinistarstvo održivog razvoja i turizma, Crna GoraMinistarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine, SrbijaMinistarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Slovenija za potrebe Člana 2.3 projekta „Niska emi-sija ugljen-dioksida u Jugoistočnoj Evropi (LOCSEE)“ (SEE/D/0166/2.4/X). LOCSEE je finansiran od strane jugoistočne Evrope (SEE), Programom međunarodne saradnje.

SADRŽAJ:

CILJEVI PROJEKTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

KONZORCIJUM PROJEKTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

REZULTATI/DOSTIGNUĆA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.1 NAJSAVREMENIJA ANALIZA U REGIONU JUGOISTOČNE EVROPE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2 PREGLED DOBRE PRAKSE ANALIZIRAN PO ZEMLJI I VRSTI POLITIKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3.3 SMJERNICE ZA PRENOS ZAKONODAVSTVA EU U OBLASTI KLIMATSKIH PROMJENA . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3.4 KORAK PO KORAK, PRIRUČNIK RAZVOJU POLITIKA NISKE EMISIJE UGLJEN- DIOKSIDA . . . . . . . . 13

3.5 MODELOVANJE I SOCIO-EKONOMSKA ANALIZA PRIORITETNIH SEKTORA U IPA ZEMLJAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3.6 REGIONALNA REGIONAL POLITIKA MREŽA I PLATFORMA ONLINE SARADNJE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3.7 PRIORITETNE POLITIKE ZA RAZVOJ DOKUMENATA O NISKIM EMISIJAMA UGLJEN-DIOKSIDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

PEGLED AKTIVNOSTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4.1 SASTANCI NACIONALNE RADNE GRUPE (NRG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4.2 RADIONICE IZGRADNJE KAPACITETA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.3 DISTRIBUCIJA I KOMUNIKACIONE AKTIVNOSTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.4 MEĐUSEKTORSKI SASTANCI ZAINTERESOVANIH STRANA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

UTICAJ I ODRŽIVOST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.1 UTICAJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.2 ODRŽIVOST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

4

KONAČNI IZVJEŠTAJ

5

1CILJEVI PROJEKTA

Osnovni cilj projekta LOCSEE je jačanje kapaciteta i znanja državnih organa i drugih institucija koje se bave klimatskim promjenama u zemljama jugoistoč-ne Evrope kao i da razvije sistematski međusektorski pristup, da razvije i unaprijedi politike niskog stepena emisije ugljen-dioksida, koje će doprinijeti smanjenju emisije gasova sa efektom staklene bašte ka niskom stepenu emisije ugljen-dioksida u Jugoistočnoj Evropi.Konkretni ciljevi su:

● jačanje kapaciteta i znanja državnih organa i dru-gih institucija na različitim nivoima iz različitih sek-tora koji se bave klimatskim promjenama za razvoj i implementaciju politika niskog stepena emisije ugljen-dioksida uspostavljanjem zajedničkog pri-stupa za kreiranje politika niskog ugljen-dioksida. Održati radionice za izgradnju kapaciteta i razmje-nu iskustava.

● Povećanje znanja državnih organa i drugih insti-tucija koje se bave klimatskim promjenama za koordinirano prenošenje zakonodavstva EU u oblasti klimatskih promjena razvijanjem zajednič-kih smjernica i sprovođenjem aktivnosti izgradnje kapaciteta.

● Pomoći državnim organima nadležnim za klimat-ske promjene iz različitih sektora u zemljama koje su kandidati ili potencijalni kandidati u međusek-torskom prenosu zakonodavstva EU u oblasti kli-matskih promjena u nacionalno zakonodavstvo, kroz razvoj zajedničkih smjernica i izradu nacional-nih planova za implementaciju.

● Razvoj sistematskog pristupa za pripremu usklađe-nih međusektorskih politika niskog ugljen-dioksida i razvoj ili unapređenje postojeće međusektorske politike niske emisije ugljen-dioksida u zemljama učesnicama.

● Podstaći integrativni i participativni pristup, uz učešće svih zainteresovanih strana u razvoju i sprovodjenju politike niskog ugljen-dioksida, kroz uspostavljanje mreže za stalnu komunikaciju sa zainteresovanim stranama u svakoj zemlji, pred-stavljajući različite administrativne nivoe, sektore i ciljne grupe.

● Podstaći udruživanje, prenos i razmjenu inovativ-ne i efikasne prakse iz regiona, kao i u regionu, Jugoistočne Evrope kroz podsticanje saradnje i razmjene dobre prakse između ključnih aktera u regionu.

S obzirom na činjenicu da se zemlje nalaze na razli-čitim nivoima razvoja politike niske emisije ugljen-di-oksida, fokus je na različitim fazama ciklusa politike.Zbog orjentacije ka regionu niskog ugljen-dioksida, aktivnosti projekta će se više fokusirati na mjere ubla-žvanja klimatskih promjena, iako se mjere adaptacije takođe uzimaju u obzir. Kako bi obezbijedili međusektorski pristup, partneri projekta sarađuju sa predstavnicima iz različitih sek-tora koji se bave klimatskim promjenama, a posebno sarađuju sa sektorima kao što su enegetika, tran-sport, građevina i eventualno iskorišćenost zemljišta i poljoprivreda, turizam, drugi sektori i usluge, prostor-no planiranje, vodoprivreda i šumarstvo.

6

KONZORCIJUM PROJEKTA2

Partnerstvo obuhvata 17 partnera iz regiona Jugo-istočne Evrope (11 aktivnih partnera i šest posma-trača) i podrazumijeva ključne aktere koji se bave klimatskim promjenama, uključujući nacionalna mi-nistarstva, vladine kancelarije, univerzitetske i istraži-vačke organizacije i međunarodne organizacije.

Aktivni partneri:Evropska Akademija Bozen/Bolcano, Italija (vodeći partner)Ministarstvo zaštite životne sredine, AlbanijaJOANNEUM RESEARCH, AustrijaMinistarstvo zaštite prirode i životne sredine, HrvatskaNacionalni opservatorij u Atini, GrčkaUniverzitet Corvinus, Regionalni centar za istraživanje energetske politike, Mađarska Regionalni centar za životnu sredinu za Centralnu i Istočnu Evropu, Mađarska Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, BJR MakedonijaMinistarstvo održivog razvoja i turizma, Crna GoraMinistarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine, SrbijaMinistarstvo životne sredine i prostornogplaniranja, Slovenija

Partneri posmatrači:Energetski komisionar, Vlada Štajerske, AustrijaEvropski Istraživački centar za obnovljivu energiju, BelgijaNacionalni centar za životnu sredinu i održivi razvoj, GrčkaMinistarstvo životne sredine, energije i klimatskih promjena, GrčkaMinistarstvo za zaštitu životne sredine, kopna i mora, ItalijaSlovenska banka za izvoz i razvoj, Slovenija

7

REZULTATI/DOSTIGNUĆA PROJEKTA3

Na početku projekta najsavremenije analize EU, za sve zemlje učesnice urađena je analiza relevantnog i nacionalnog/regionalnog zakonodavnog okvira iz oblasti energetike i klimatskih promjena (do-stupno pod http://www.locsee.eu/analysis-report.php?id=83). Kao dio evropskog „podijelimo teret ugo-vora“ za sprovođenje Kjoto Protokola, Austrija, Hrvat-ska, Grčka, Mađarska, Italija i Slovenija su se obaveza-le da u periodu 2008-2012 smanje gasove sa efektom staklene bašte za 13% u odnosu na 1990. godinu. Zemlje jugoistočne Evrope: Albanija, BJR Makedoni-ja, Crna Gora i Srbija su klasifikovane kao zemlje koje nisu članice Aneksa I koji je ratifikovao Kjoto Protokol, između 2005. i 2007. godine (zemlje u razvoju), ali bez prihvatanja obaveze za smanjenje emisije.

Dok je Hrvatska ušla u EU u julu 2013. godine, ostale zemlje su usvojile ili usvajaju cijelo klimatsko i ener-getsko zakonodavstvo EU. Crna Gora je zemlja kan-didat sa procesom pregovora u toku još od 2012. U sadašnjem trenutku šest zemalja se kandidovalo za članice EU i pritom još uvijek ne predstavljaju članice EU: Island, BJR Makedonija, Crna Gora, Srbija, Turska i Albanija. Aproksimacija EU legislative u okviru naci-onalne legislative predstavlja proces koji sve više uo-bličava nacionalni pravni okvir i sveukupnu političku, sociološku i ekonomsku realnost. BJR Makedonija i Srbija npr. su počeli da grade svoje kapacitete za ula-zak u EU-ETS.

Analiza pokazuje da se GHG profil zemalja zapadnog Balkana značajno razlikuje i veoma zavisi od energet-skih sistema u zemlji. Albanija na primjer, koristi go-tovo svu svoju električnu energiju iz hidroelektrana i ima relativno nizak stepen emisije GHG, sa relativno niskim stepenom emisije ugljen-dioksida po glavi sta-novnika, dok iz poljoprivrede u sektoru Korišćenja ze-mljišta, promjene u korišćenju zemljišta i šumarstvu ima visoku emisiju. Takođe, Bosna i Hercegovina, Hr-

vatska i Crna Gora imaju značajne hidroenergetske kapacitete, ali isto tako imaju električnu energiju koja troši fosilna goriva. Konkretno, Bosna i Hercegovina, Srbija i BJR Makedonija u velikoj mjeri zavise od ligni-ta za proizvodnju električne energije. Do danas, Hr-vatska i Srbija su značajni potrošači prirodnog gasa. Tržišta u Bosni i Hercegovini i BJR Makedoniji su mala, dok Albanija, Crna Gora i Kosovo* nemaju proizvod-nju energije vezanu za gas (2). U nekim zemljama za-padnog Balkana industrija je takođe veliki emiter.

3.1 NAJSAVREMENIJA ANALIZA U REGIONU JUGOISTOČNE EVROPE

8

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

U oktobru 2012. godine, 10. Savjet ministara Ener-getske zajednice je postigao dogovor o primjeni RES direktiva (2009/28/EC) o promociji obnovljivih izvora energije (RES direktiva) od strane Energetske Zajed-nice. Na osnovu toga, Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, BJR Makedonija, Kosovo*, Moldavija, Crna Gora, Srbija i Ukrajina su se obavezale na obavezuju-ći udio obnovljivih izvora energije koji predstavlja dio njihove ukupne potrošnje u 2020. godini (3). Udjeli devet ugovornih strana su izračunati na osnovu me-todologije EU koja se koristi u RES direktivi i refl ektu-je jednak nivo ambicija za ciljeve koji su određeni za države članice EU.Ciljevi za udio obnovljive energije ugovornih strana u 2020. godini su prikazani u sle-dećoj tabeli. Kao reakcija na date izazove Evropske Komisije, Sporazum o energetskoj zajednici je uspo-stavio koordinaciju aukcije projektnog tima kompa-nije od deset operatera električne mreže Jugoistočne Evrope (OPS (operatori prenosnog sistema) Albanije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, BJR Makedonije, Grč-ke, Crne Gore, Rumunije, Slovenije, Kosova i Turske) u junu 2012. godine (4).Nakon toga, Savjet ministara Energetske zajednice je usvojio regionalnu energetsku strategiju 18. okto-bra 2012. godine, kao prvi korak u procesu moder-nog i ekonomičnog planiranja i razvoja energetske infrastrukture u regionu. Savjet je okupio nacionalne

strategije i planove ugovornih strana sa postojećim zakonskim obavezama Energetske Zajednice u obla-sti energetike, konkurencije i zaštite životne sredine.Direktivа 2006/32 / EC o efi kаsnosti energetske krajnje potrošnje i energetskim uslugаmа; uključu-je indikаtivni cilj uštede energije zа držаve člаnice (npr. ugovorne strane), obаveze nаcionаlnih držаv-nih orgаna u vezi sа uštedаmа energije i energetski efi kаsne nаbаvke i mjere zа unаpređenje energetske efi kаsnosti i energetskih uslugа. Nacionalni akcioni plan za energetsku efi kasnost (NAPEE) je namijenjen za postavljanje cilja za energetsku uštedu i predlаže konkretne mjere i аktivnosti koje će doprinijeti ispu-njenju ciljevа nа nivou svаke zemlje potpisnice. Zа po-trebe prvog NAPEE, svaka ugovorna strana treba da uspostavi sveobuhvatni cilj uštede od 9% ili više, koji treba postići i izmjeriti u 2018. godini, i srednji nаcio-nаlni indikаtivni cilj uštede do 2012. godine.

Razlike u energetskom miksu između zemalja zapadnog Balkana (Izvor: 2)

Albanija Bosna i Hercegovina

Hrvatska BJR Makedonija Crna Gora Srbija Kosovo*0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  Ugalj Gas Ulje Hidro

9

Odredba Energetske zajednice u energetskom sekto-ru aktivira razvoj mjera energetike i finansijski pod-sticaj u zemljama Jugoistočne Evrope. Danas, većina njih ima fid-in tarifu. Fid-in tarifa je, međutim, često suviše niska da pokrene strane investicije. Veliki i slo-žen sistem subvencija ima za cilj da javnosti prenese značajan dio toškova fosilnih goriva.(5).

Mehanizmi saradnje, kao što je opisano u RES direk-tivi od člana 6 do člana 11 (2009/28/EC), uvedeni su da pruže Evropskim državama članicama (MS-Mem-ber States) veću fleksibilnost u ostvarivanju njihovih nacionalnih ciljeva za potrošnju energije iz obnovlji-vih izvora (RES-renewable sources) kao i da doprinesu da planiranih 20% postignu na ekonomičan način. Sa usvajanjem RES direktive pod Ugovorom o energet-skoj zajednici, studija slučaja Zapadnog Balkana će moći da koristi statističke transfere i šeme zajedničke podrške, čak i ako neke od njih (osim Hrvatske) još uvijek nisu članice EU.

Dok zemlje Jugoistočne Evrope sve više napreduju u razvoju strategije u energetskom sektoru, u većini zemalja ne postoje sveobuhvatne klimatske strategi-je. Klimatske politike su dio različitih strategija i pro-pisa. Međutim, zemlje Jugoistočne Evrope su počele da sprovode zakone EU zavisno od statusa njihovog napredovanja u pogledu pristupanja EU, dok među-tim, prvenstveno u oblasti energetike, sveobuhvatne politike prilagođavanja gotovo da ne postoje.

Pored ekonomskih barijera za ulaganje u obnovljive izvore energije veliku prepreku po pitanju sprovođe-nja mjera za klimatske promjene na Zapadnom Bal-kanu predstavljaju institucionalne barijere. Za imple-mentaciju klimatskih strategija su potrebni značajni napori u političkim i drugim zainteresovanim organi-zacijama, međutim, lični kаpаcitet potreban zа spro-vođenje sveobuhvаtnih mjerа implementаcije često nije dostupаn.

Takođe, između institucija ne postoji koordinacija u vezi sa unakrsnim pitanjem klimatskih promjena. Hr-vatska je pokrenula međuresorske radne grupe da pomognu u implementaciji zakona vezanog za spro-vođenje mjera za klimatske promjene.

Generalno, primjenа EU tekovine u vezi sa energijom nаpreduje. Međutim, u većini zemalja Jugoistočne Evrope postoje neobuhvaćene klimatske strategije. Zemlje Zapadnog Balkana moraju postepeno da se usaglase sa tekovinom klimatske promjene ali je ve-ćina njih u ranoj fazi. Za većinu njih, koje nisu uklju-čene u Aneks I, ublažavanje klimatskih promjena nije bilo na skupštinskom dnevnom redu. Dodatno tome, Kjoto fleksibilni mehanizmi nisu doživjeli široku upo-trebu. Dok su zemlje Jugoistočne Evrope visokorizič-ne u pogledu uticaja klimatskih promjena, nedostaje sveobuhvatna adaptacija politika. U suštini, svijest o pitanjima klimatskih promjena u regionu je niska i postoje ograničeni kapaciteti radne snage u resornim ministarstvima koji se bave mjerama klimatskih pro-mjena. Zаjednički cilj je pridruživanje EU, koji će sva-kako biti znŕčаjаn pokretаč za usvajanje klimatskog zakonodavstva EU na zapadnom Balkanu.

Ciljevi udjela obnovljive energije i energetske efikasnosti zemalja centralne i istočne Evrope

Država Albanija Bosna i Hercegovina

BJR Makedonija Crna Gora Moldavija Srbija

Godina ratifikacije KP 2005 2007 2004 2007 2003 2007

% RES udjela u 2020. 38% 40% 28% 33% 17% 27%

EE cilj 9% 9% u 2018. 12,2% 9% 9% 9%

10

3.2 PREGLED DOBRE PRAKSE ANALIZIRAN PO ZEMLJI I VRSTI POLITIKE

Prikupljeno je više od 45 primjera dobre prakse u okviru projektа LOCSEE, koji pokrivа širok spektаr temа i zemаljа, uključujući i zemlje vаn konzorcijumа, što je dostupno pod sledećom adresom: http://www.locsee.eu/best_practices.php.

Regionalna distribucija dobre prakse

Dobre prаkse su objаvljene nа plаtformi dobre prаk-se i predstаvljene su nа sаstаnku nаcionаlne rаdne grupe kojа omogućаvа uzаjаman proces učenjа iz-među zemаljа. Mnoge dobre prakse su usmjerene na obnovljive izvore energije i energetske efikasnosti, često na malom obimu i decentralizovanom nivou, uključujući građane ili opštine. U narednom dijelu, su opisane dobre prakse po pojedinačnim zemljama.Za pojedinačne zemlje su u narednom dijelu opisane neke dobre prakse sa platformi dobre prakse.

Albanija: za Albaniju je opisano da se projekat Solar-nog grijanja vode realizuje od 2009. godine i ima za cilj da teži bogatom potencijalu solarne energije zemlje. I druge opštine imaju koristi od pravne i tehničke po-moći u oblasti obnovljivih izvora energije i energetske efikasnosti, sa fokusom na solarno grijanje vode. Do-datno tome su i razne državne i privatne institucije i društveni centri ugradili solarno grijanje vode.

Austrija: Zа Austriju je opisаno nekoliko dobrih prаk-si iz oblаsti klime i regionаlnog modela energije ili mjerа energetske efikаsnosti. U regionu Štajerske, na primjer, razvijena je Strategija regionalne zaštite klime (“Klimаschutzplаn Steiermаrk”) kao i mjere iz

oblasti građevine, mobilnosti, proizvodnje i snabdi-jevanja električnom energijom, uključujući i otpad i poljoprivredu. Posebаn аkcenаt je stavljen nа one sektore na koje Vlаdа sаveznih držаvа može da utiče.

Grčka: Zа Grčku je opisana RES ekspanzija i prakse energetske efikasnosti. Program krovnog fotona-ponskog sistema, na primjer, spoljnom mrežom za napajanje strujom prekriva i do 10 kW krovnog foto-naponskog sistema. Program daje veoma povoljne fid-in tarife sa garancijom od 25 godina. Kako se fo-tonaponski sistem širi, potrebne su subvencije koje su mnogo veće nego što se očekivаlo, zbog pаdа troškovа fotonaponskog sistema može se postаvi-ti pitаnje dа li je bio dobаr progrаm ili loša prаksа. U pogledu uprаvljаnjа otpаdom, predstаvljenа je privаtna šema pаrtnerstvа (JPP) za izgrаdu i uprаvljа-nje postrojenjima zа prečišćavanje otpаda. Iako pre-vashodno nije uvedena za potrebe ublažavanja GHG emisija, šema javnog privatnog partnerstva predstav-lja osnovno sredstvo za razvoj objekata za upravljanje otpadom u Grčkoj, naročito zbog ograničene raspolo-živosti javnih sredstava.

Mađarska: Dvije dobre mađarske prakse se odnose na biomasu. U Biomasa sistemu daljinskog grijanja u Pornóapáti, zajednica je uspostavila biomasu kao sistem za daljinsko grijanje s ciljem promocije ener-getske samostalnosti. Sistem grijanja čine cijevi duži-ne 3,9 kilometara i dva kotla kapaciteta 600 kW, koji troše otpad iz lokalne pilane i piljevinu iz obližnjih šumskih preduzeća.

Italija: Zа Itаliju je nаvedeno nekoliko regionаlnih klimatskih inicijаtivа. KLIMALAND Energetskа strаte-gijа klime Južnog Tirola 2050. godine, na primjer, daje smjernice da Južni Tirol, pokrajina koja sadrži 116 opštinа i preko 509.000 stаnovnikа, u pravom smislu postane “KlimаLаnd”, model regiona zа zаštitu klime u srcu Alpа i održivi region u Evropi.

Slovenija: Jedan od slovenačkih primjera dobre prak-se je „Srce Slovenije: model održivog regionalnog ra-zvoja“. Mjere i politike niske emisije ugljen-dioksida mogu biti efikasnije ako se na regionalnom nivou in-tegrišu u holistički model održivog razvoja, obuhvata-jući sve četiri dimenzije održivosti: ekološku, ekonom-sku, socijalnu i kulturnu.

11

3.3 SMJERNICE ZA PRENOS ZAKONODAVSTVA EU U OBLASTI KLIMATSKIH PROMJENA

Evropska unija (EU) je posvećena transformaciji u ekonomiju sa visokom energetskom efi kasanošću niske emisije uglen-dioksida, i u tu svrhu je usvojila pravno obavezujuće ciljeve za smanjenje emisije ga-sova staklene bašte (GHG) do 2020. godine sa pogle-dom na 2050. godinu.Razumijevanje, primjena i sprovođenje EU zakono-davstva o klimatskim promjenama je od suštinskog značaja u cilju suočavanja sa izazovima i u cilju ostva-renja ciljeva smanjenja emisije gasova staklene bašte koje je usvojila EU.U ovom kontekstu, u okviru LOCSEE projekta razvi-

jene su specifi čne „Smjernice za koordinirani prenos zakonodavstva EU u oblasti klimatskih promjena“.Smjernice su prvenstveno usmjerene na zemlje kori-snice Instrumenata za pretpristpnu pomoć (IPA), koje su dužne da usklade svoje nacionalno zakonodavstvo sa tekovinom zajednice u oblasti klimatskog djelova-nja i zaštite ozonskog omotača (između ostalog) prije odobrenja punopravnog članstva.Smjernice stoga imaju za cilj da IPA zemljama obezbi-jede adekvatna sredstva u sažetom obliku ali i sveo-buhvatan pregled svakog relevantnog zakonodavnog akta (odluke, direktive i propisa).

TABLICA 1.

Cilj

Refe

rent

ni

okvi

r

Sekt

or

Zako

nski

akt

i

1. Međunarodne obaveze UNFCCC & KP

UNFCCC i njihov Kjoto Protokol 2

2. -20% GHG EU ETS EU ETS 3

3. -20% GHG EU ETS Registar 1

4. -20% GHG EU ETS Licitacije 1

5. -20% GHG EU ETS Slobodna raspodjela 1

6. -20% GHG EU ETS MRV i akreditacije 2

7. -20% GHG EU ETS Curenje ugljen-dioksida 1

8. -20% GHG EU ETS NER300 1

9. -20% GHG EU ETS CCS 1

10. -20% GHG ESDGHG emisije i

monitoring za ne-ETS sektore

4

11. -20% GHG ESD LULUCF 1

12. -20% GHG ESD Zaštita ozonskog omotača 3

13. -20% GHG ESD Avijacija 5

14. -20% GHG ESD Drumski transport 9

15. -20% GHG ESD F-gasovi 13

16. +20% RES RES Kvalitet goriva 4

17. +20% RES RES Obnovljivi izvori energije 1

18. +20% EE EE Građevine 1

19. +20% EE EE Energetska efi kasnost 1

Broj analiziranih zakonskih akata 55

Kjoto protokol i nivoi emisije u EUSR

ATE

GIJA

202

0

- 20% GHG

+ 20% RES

+ 20% EE

RES

BIOLOŠKA GORIVA

ENERGETSKA EFIKASNOST

GRAĐEVINSKI OBJEKTI

NER 300

CCS

ISPUŠTANJE UGLJEN-DIOKSIDA

GORIVA

LULUCF

TRANSPORT

F-GASOVI

OZON

EU ETS

ESD

Proceduralni aspekti (MV itd)

12

Preciznije smjernice imaju za cilj da: ● navedu sve sektorske i međusektorske pravne

akte koji se odnose na klimatske promjene; ● olakšaju razumijevanje svakog obavezujućeg in-

strumenta putem pregleda glavnih obaveza, alata, institucionalnih inovacija, ciljeva, i kvantitativnih i kvalitativnih ciljeva;

● utvrde relacije između različitih zakonskih akata u interesu koherentne i efikasne implementacije, i

● istaknu evoluciju klimatskog zakonodavstva EU identifikovanjem izmjena i poništenja u vezi sa svakim od analiziranih zakonodavnih akata koji se odnose na nedavne zakonske predloge koji se tre-nutno razmatraju i koji će stupiti na snagu u bliskoj budućnosti

Smjernice su podijeljene na dva dijela: ● prvi dio obuhvata niz izvještaja o stanju, pri čemu

svaki od njih analizira zakonodavni akt EU koji se odnosi na klimatske promjene. Izvještaji o stanju su grupisani zajedno u skladu sa sektorom. Ovaj odjeljak sadrži spisak zakonskih predloga, očeku-jući dalji razvoj zakona EU u ovoj oblasti. On nudi pregled relevantnih strateških dokumenata (nai-me Okvir EU za 2013. godinu, Put razvoja za 2050. godinu, Unutrašnje tržište električne energije Evro-pe) dok se dalja implementacija ulaza i smjernica može naći u dodatnoj bibliografiji.

● Drugi dio istražuje zakonodavne sinergije zasno-vane na brojnim unakrsnim referencama koje su sadržane u analiziranim aktima iz prvog dijela. Ta-kođe nudi preporuke za efikasniju i bolje povezanu implementaciju na nacionalnom nivou.

Ulazeći u detalje prvog dijela, više od 50 izvještaja o stanju je analizirano i podijeljeno u 19 sektora koji su povezani sa konceptualnom mapom koja se poziva na “20-20-20” strategiju EU (Okvir 1).

U drugom dijelu smjernica cilj je da se identifikuju i naglase višestruke veze među zakonodavnim aktima analiziranim u prvom dijelu. To naglašava specifične obaveze za zajedničko sprovođenje povezanih pro-pisa i nudi preporuke kako bi se izbjegli nepotrebni napori IPA zemalja prilikom usvajanja EU zakona o klimatskim promjenama.

13

3.4 KORAK PO KORAK, PRIRUČNIK RAZVOJU POLITIKA NISKE EMISIJE UGLJEN- DIOKSIDA

Glavni zadatak LOCSEE projekta je da pomogne IPA zemljama da izgrade kapacitete za postavljanje i po-stizanje ambicioznih ciljeva za smanjenje GHG emisi-je. Razvijen je korak po korak priručnik za izradu po-litika niske emisije ugljen- dioksida i pojedini djelovi ovog priručnika su implementirani u prioritetnim sek-torima svakog IPA partnera u LOCSEE projektu, kroz analitičku vježbu modelovanja u cilju procjene teh-ničkog i ekonomskog potencijala za smanjenje GHG emisije na nivou sektora.

Korak po korak, priručnik za izradu politika niske emi-sije ugljen- dioksida, uzima u obzir realne potrebe, nedostatke i prepreke u regionu koje su iskomunici-rane u relevantnim zemljama tokom njegove izrade. Strukturu priručnika čini 7 sekcija. Konkretno:

Poglavlje 1 predstavlja ciljeve priručnika, glavne pro-bleme i potencijalna ograničenja u korišćenju.

Poglavlje 2 analizira širi politički, pravni i institucio-nalni ambijent koji se odnosi na klimatske promjene, gdje mora da se održi razvoj i implementacija mjera politika niske emisije ugljen- dioksida.

Poglavlje 3 se fokusira na poslednje trendove i trenut-ne situacije u pogledu GHG emisija, na nacionalnom nivou. U tom cilju, priručnik razmatra osnovne prin-cipe za razvoj zaliha GHG emisija, predstavlja izvore GHG emisije koje treba razmatrati, pregleda meto-dologije koje treba primijeniti za procjenu GHG emi-sije, definiše zahtjeve podataka i potencijalne izvore podataka, prikazuje osnovni proračun emisija GHG sredstava i načina za predstavljanje rezultata analize kroz korisne indekse i poređenja, razmatra pitanja ažuriranja procjene i održavanje doslijednost, kao i značaj razvijanja “nacionalnog sistema’ za pripremu inventara.

Poglavlje 4 predstavlja osnovne korake za procjenu potencijala i uticaja mjera niske emisije ugljen- diok-sida na sektorskom ili nacionalnom nivou. Oni sa-drže preliminarnu identifikaciju najvažnijih mjera za smanjenje GHG emisije, procjenu njihovog tehničkog potencijala i isplativosti i razvoj krive troškova ugljen- dioksida. Dodatni problemi koji se navode u ovom poglavlju su potencijalni uticaji mjera za ublažavanje na ekonomiju, okruženje i društvo i načini za njihovu kvantifikaciju u fizičkom i/ili novčanom smislu, kao i sprovođenje SWOT analize sa ciljem da pomogne u donošenju odluke za izbor najpogodnije mjere za ublažavanje.

Nakon procijenjenog potencijala za smanjenje i ispla-tivosti svake pojedinačne mjere koja ima za cilj sma-njenje GHG emisije, Poglavlje 5 razmatra razvoj i pro-cjenu budućeg razvoja GHG emisije na nacionalnom i/ili sektorskom nivou. U tom kontekstu, raspravlja se o tipovima različitih scenarija koji se mogu razvijati, raspoloživim metodologijama i sredstvima za mode-lovanje razvoja scenarija za buduće evolucije GHG emisije, smjernicama o izboru odgovarajućeg pristu-pa za odgovore na pitanja specifične politike, zahtje-vima u vezi sa podacima i o načinima za prezentaciju rezultata.

Poglavlje 6 razmatra osnovna pitanja u odabiru ciljeva niske emisije ugljen- dioksida i odgovarajućih mjera i politika. Ova pitanja predstavljaju razloge za postav-ljanje ciljeva niske emisije ugljenik- dioksida, formu i tip ciljeva, metodologiju i pristup za izbor mjera kako bi se postigao postavljeni cilj, razvoj odgovarajućih politika za efikasno sprovođenje izabranih mjera, kao i ulogu i korake razvijanja i usvajanja akcionog plana za smanjenje GHG emisija.

Na kraju, sprovođenje i praćenje politika i mjera niske emisije ugljen- dioksida je obrađeno u Poglavlju 7, ra-spravljajući o institucionalnim dogovorima, procedu-rama nadgledanja, koracima i informacijama potreb-nim za do sada postignutu evaluaciju i neophodnost razmatranja i ažuriranja mješavine mjera niske emi-sije ugljen- dioksida i politike koje su za nju vezane.

14

3.5 MODELOVANJE I SOCIO-EKONOMSKA ANALIZA PRIORITETNIH SEKTORA U IPA ZEMLJAMA

Modelovanje

U kontekstu LOCSEE projekta, sprovedeno je mode-lovanje u pet IPA zemalja koje učestvuju u projektu, i to Albanija, Hrvatska, BJR Makedonija, Crna Gora i Srbija, sa ciljem da se analizira GHG emisija za sma-njenje potencijala u jednom, prioritetnom sektoru za zemlju. IPA zemlje su samostalno identifikovale pri-oritetne sektore koji se odnose na stambene i po-slovne objekte u Crnoj Gori i Makedoniji, drumski saobraćaj u Hrvatskoj i Albaniji, i upravljane otpa-dom u Srbiji.Analiza je zasnovana na modelu odozdo nagore (eng. Bottom-up model) koji je razvijen za svaki prioritetni sektor, uključujući sve glavne strukturalne karakteri-stike sektora (npr. korišćenje energije, ključne tehno-logije, izvori energije). U svakoj zemlji model je prvo kalibriran na osnovu poslednjih energetskih bilansa i/ili drugih nacionalnih (i međunarodnih) podataka i za-tim korišćen za izradu referentnog scenarija za 2030. godinu. Nadalje, nekoliko mjera za ublažavanje je bilo analizirano u pogledu njihove GHG emisije smanjenja potencijala i njihove isplativosti. Na osnovu dobije-nih rezultata izrađena je kriva marginalnih smanje-nja troškova za svaku studiju slučaja, obezbeđujući kvantitativne procjene o tehničkom i ekonomskom smanjenju potencijala GHG emisije u svakom priori-tetnom sektoru i relevantnoj zemlji. Glavni rezultati analize, po sektorima ekonomske aktivnosti, pred-stavljeni su u nastavku.

Građevinski objekti Prema referentnom scenariju, projektovane GHG emisije od stambenih zgrada će se povećati za 61% u BJR Makedoniji i do 97% u Crnoj Gori u periodu 2010.-2030. godine. Oštar procijenjeni rast emisije u Crnoj Gori predstavlja rezultat substitucije biomase za zagrijevanje prostora sa strujom i benzinom usled poboljšanih životnih uslova. GHG emisije u zgradama tercijalnog podsektora će se povećati za 75% u Ma-kedoniji i 62% u Crnoj Gori. U oba sektora (stambeni i tercijalni) više od 80% ukupne emisije je indirektno (proizilazi iz upotrebe električne energije).U pogledu mjera za ublažavanje, analizirano je 12 potencijalnih intervencija u stambenim zgradama. Potencijal za ublažavanje u 2020. godini (sredinom perioda 2010.-2030. godine) iznosi 495 kt CO2eq u BJR Makedoniji (-13% GHG emisija u odnosu na referen-tni scenario) i do 140 kt CO2eq u Crnoj Gori (-19% u odnosu na referentni scenario). Više od 50% poten-cijala za ublažavanje efekata u stanovima dolazi od efikasnije energetske opreme (rasvjete, hlađenja i

grijanja prostora), dok poboljšanje toplotne izolacije zgrada (zid i krovna izolacija, upotreba duplog za-stakljivanja) predstavlja manje od 30% potencijala. Ovako nizak udio se pripisuje činjenici da će ušteda energije putem ovih mjera nastati samo kod objekata sa sistemom centralnog grijanja, koji, prema zvanič-nim podacima, predstavljaju samo mali dio postoje-ćih građevinskih objekata (13% domaćinstava u BJR Makedoniji i 7% u Crnoj Gori). Stembeni objekti bez centralnog grijanja se smatraju nedovoljno zagrijanima i na taj način će ove mjere smanjiti gubitke toplote i poboljšati interne uslove bez uštede energije (efekat oporavka). U pogledu obnovljivih izvora energije, 12% od ukupnog potencijala ublažavanja GHG emisija proi-zilazi iz povećane penetracije solarnih kolektora za ko-rišćenje tople vode.U tercijalnom sektoru je analizirano 11 mjera za ubla-žavanje. Procijenjeni potencijal u 2020. godini iznosi 444 kt CO2eq u BJR Makedoniji (-24% u odnosu na re-ferentni scenario) i 36 kt CO2eq u Crnoj Gori (-21% u odnosu na referentni scenario). Oko 15% smanjenja potencijala zagađenja dolazi iz poboljšanja toplotne izolacije objekata i 85% iz korišćenja efikasnije opre-me.Uzimajući u obzir ekonomsku efikasnost svake ispi-tane intervencije, razvijena je kriva marginalnog sma-njenja troška za svaki sektor i zemlju (Slika 1). Visok procenat tehnički izvodljivog potencijala za smanje-nje GHG emisije u građevinskim objektima obje ze-mlje (45% za stambene i tercijalne objekte u Make-doniji, 50% za stambene i 27% za tercijalne objekte u Crnoj Gori) može se postići implementiranjem ‘win-win’ mjera.

Saobraćaj Energetski model odozdo nagore usredsređuje se na drumski saobraćaj, jer je on glavni akter koji doprino-si GHG emisiji u ovom sektoru. Prema referentnom scenariju, procijenjeno je da će se buduće GHG emisi-je smanjiti za oko 11% u Hrvatskoj tokom 2010.-2030. godine, dok će se u Albaniji povećati za 7%, uglavnom zbog sporijeg povlačenja starih vozila i, u poređenju sa Hrvatskom, niže penetracije EURO 5 i 6 vozila. U pogledu mjera za ublažavanje, analizirano je 12 in-tervencija u obje zemlje. Rezultati su pokazali da će sprovođenje ovih mjera dovesti do značajnih sma-njenja GHG emisija do 2020. godine: 336 kt CO2eq u Albaniji (-13% u odnosu na referentni scenario) i 617 kt CO2eq u Hrvatskoj (-12% u odnosu na referentni scenario). Slika 2 pedstavlja krivu GHG emisije mar-ginalnog smanjenja troškova za Albaniju i Hrvatsku. Prema dobijenim rezultatima, za Albaniju i Hrvatsku

15

dobitna kombinacija bi bile mjere kao što su promo-visanje javnog prevoza (M5), povećanje brzine auto-busa (M10) i eko-vožnje (M8).

Hrvatska i Albanija u isto vrijeme postižu značajano smanjenje GHG emisija (za 2020. godinu: 142 kt CO2eq u Albaniji i 377 kt CO2eq u Hrvatskoj, u iznosu od 42% i 61% tehnički izvodljivog potencijala ublažavanja.

-­‐700  

-­‐500  

-­‐300  

-­‐100  

100  

300  

500  

700  

0,00   50,00   100,00   150,00   200,00   250,00   300,00   350,00   400,00   450,00  

euros/t  

kt    

A.2  Ter.ary  Sector  (FYROM)  

-­‐200  

-­‐100  

0  

100  

200  

300  

400  

500  

0   20   40   60   80   100   120   140  

euros/t  

kt    

B.1  Residen1al  Sector  (Montenegro)  

Prikaz krive marginalnih troškova energetske efi kasnosti u građevinskom sektoru BJR Makedonije i Crne Gore.

Trošak(€/t)

Emisije(kt)

T6 Korišćenje toplotnih pumpi za grijanje prostora -582 11

T4 Primjena prirodnog gasa za sisteme centralnog grijanja -210 47

T3 Toplotna izolacija spoljnjih zidova -117 42

T9 Promocija energetski efi kasnih sijalica -88 72

T11 Instalacija BMS -44 29

T8 Instalacija solarnih kolektora -36 1

T2 Toplotna izolacija krova 35 8

T10 Promocija energetski efi kasnih aparata (Klasa A) 89 183

T7 Instalacija klima uređaja visoke efi kasnosti 323 18

T1 Korišćenje dvostrukog zastakljivanja sa ramom i termal-nim prekidom

414 17

T5 Retro-ugradnja starih dizel kotlova 605 16

Trošak(€/t)

Emisije(kt)

R7 Energetski efi kasni šporeti na drva -190 17

R3 Toplotna izolacija spoljnjih zidova -109 20

R2 Toplotna izolacija krova -100 13

R11 Promocija energetski efi kasnih sijalica -89 20

R10 Instalacija solarnih kolektora 48 18

R9 Instalacija klima uređaja visoke efi kasnosti 56 17

R12 Promocija energetski efi kasnih aparata (Klasa A) 109 21

R8 Instalacija ventilatora na plafonu 314 4

R1 Korišćenje dvostrukog zastakljivanja sa ramom i termal-nim prekidom

411 10

B.1 Stambeni sektor (Crna Gora)

Eur/

tEu

r/t

A. 2 Tercijalni sektor (BJR Makedonija)

16

-­‐400  

-­‐200  

0  

200  

400  

600  

800  

1.000  

0,00   5,00   10,00   15,00   20,00   25,00   30,00   35,00   40,00  

euros/t  

kt    

B.2  Ter.ary  Sector  (Montenegro)  

-500

0

500

1000

1500

2000

0 50 100 150 200 250 300

euros/t  

kt  

A.  ALBANIA    

-500

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

0 100 200 300 400 500 600

euros/t  

kt  

B.  CROATIA    

Prikaz krive marginalnih troškova energetske efi kasnosti u sektoru drumskog saobraćaja u Albaniji i Hrvatskoj

Trošak(€/t)

Emisije(kt)

T9 Promocija energetski efi kasne rasvjete -141 6

T3 Toplotna izolacija eksternih zidova -10 4

T11 Instalacija BMS 57 3

T8 Instalacija solarnih kolektora 89 1

T6 Korišćenje toplotnih pumpi za zagrijavanje prostora 124 2

T10 Promocija energetski efi kasnih aparata (Klasa A) 291 14

T2 Toplotna izolacija krova 338 1

T7 Instalacija visoko efi kasnih klima uređaja 445 3

T5 Retro-ugradnja starih dizel kotlova 650 1

T1 Korišćenje dvostrukog zastakljivanja sa ramom i termal-nim prekidom

838 1

Trošak(€/t)

Emisije(kt)

M5 Javni prevoz -365 86

M10 Povećana brzina autobusa -345 44

M8 Eko-vožnja -201 12

M9 Penetracija CNG autobusa 56 14

M11 Biodiesel penetration 209 105

M6 Hybrid cars 292 9

M3 Renewal of LDV 401 11

M7 Electric cars penetration 447 0

M1 Renewal of gasoline PC 1278 32

M4 Renewal of HDV 1707 4

M2 Renewal of diesel PC 1760 20

Trošak(€/t)

Emisije(kt)

M5 Javni prevoz -288 338

M10 Povećanje brzine autobusa -96 16

M8 Eko-vožnja -10 24

M6 Hibridna vozila 178 9

M9 Penetracija CNG autobusa 375 1

M3 Obnavaljanje LDV 590 17

M7 Penetracija električnih vozila 688 1

M1 Obnavaljanje gasovoda PC 1147 144

M2 Obnavljanje dizel PC 2025 64

M4 Obnavljanje HDV 4230 4

A. ALBANIJA

B. HRVATSKA

Eur/

tEu

r/t

Eur/

t

Grafi k B.2 Tercijalni sektor (Crna Gora)

17

Otpad Razvijen je model koji uključuje 2006 IPCC smjernicu za procjenjivanje GHG emisija iz čvrstog otpada i uk-ljučuje sve glavne strukturne karakteristike sektora za otpad (npr. proizvodnju otpada, tehnologije za prera-du, energetski oporavak, itd.)Procijenjena su četiri scenarija sa razvijenim modelom za otpad pri čemu svaki od njih ima različite mjere za ublažavanje efekata. Svi scenariji uključuju rehabilita-ciju nekontrolisanih deponija, izgradnju sanitarnih de-ponija sa biogas sistemom za rekuperaciju koji bi slu-žio 100% stanovništva do 2020. godine, i unapređenje reciklaže i biološkog tretmana posebno prikupljenog bio-otpada. Ono što razlikuje sva četiri scenarije je iza-

brana tehnologija za predtretman preostalog pomije-šanog otpada prije odlaganja na zemljište. Potencijal ublažavanja za 2020. godinu, u odnosu na referentni scenario, se kreće u opsegu od 228 kt CO-

2eq u Scenariju 1 (-11%) do CO2eq u Scenariju 2 (-33%). Kao što je prikazano na slici ispod, kriva troškova po-kazuje iznose od približno 161 kt CO2eq tehničkog potencijala u svim scenarijima koji se može postići primjenom mjera sa niskim troškovima (manje od 25 €/tn CO2eq). Oni obuhvataju izgradnju sanitarnih de-ponija sa biogas sistemima za rekuperaciju (15.6 €/tn - 138 kt CO2eq) i unapređenje reciklaže i bioloških tretmana posebno prikupljenog bio-otpada (24.9 €/tn - 23 kt CO2eq).

Prikaz krive marginalnih smanjenja troškova GHG emisija u sektoru za čvrsti otpad Srbije (2020)

Društveno-ekonomski efekti mjera ublaža-vanja

Određivanje nacionalne strategije za smanjenje GHG emisije je bazični korak ka kvantifikaciji GHG emisije (kao što je prikazano iznad), ili drugim riječima, teh-nički izvodljive i realne mogućnosti u određenom vremenskom intervalu. Međutim, osim smanjenja potencijala GHG emisija, od suštinskog je značaja jav-na rasprava i javna podrška za strategiju smanjenja GHG emisija, kako bi se javnost informisala o poten-cijalnim ekonomskim uticajima koji je prate. U poli-tičkoj debati mogu nastati pitanja u vezi sa ukupnim ekonomskim uticajima strategije za ublažavanje GHG emisije kao i pitanja ekonomske atraktivnosti pojedi-nih mjera u apsolutnim uslovima kao i u međusob-nom odnosu.

U okviru LOCSEE projekta na ova pitanja je odgovo-reno za prioritetne sektore IPA zemalja. Na društve-no-ekonomske procjene pored prikazanog uticaja na tržišta kao što su promjene u BDP-u i na zaposle-nost („interni“ ili takozvani makroekonomski uticaji) uključeni su takođe, iako nisu prikazani na tržištima, takozvani „eksterni“ efekti (npr. Ekonomski uticaj smanjenja zagađenja vazduha). Isto tako, ekonomska privlačnost posebnih mjera je ocijenjena sa stanovišta socijalne (društvene) perspektive, a ne iz ugla investi-tora. Zahvaljujući tome, formira se mišljenje koliko je čovjek voljan da podrži određene mjere u okviru strate-gije ili za koje mjere bi trebalo povećati pažnju javnosti.

1. scenario 2. scenario 3. scenario 4. scenario

18

“Eksterni” ekonomski uticaji i društveno margi-nalno smanjenje troškovaOsnovna ideja za izračunavanje eksternih ekonom-skih uticaja je da pokažu njihovu veličinu u odnosu na klasične ekonomske indikatore BDP-a. Drugim riječima, možda postoje suštinski ekonomski uticaji na društvo, osim onih koji su prikazani u nacionalnim

statistikama. Uključivanjem ovih spoljašnjih uticaja ukazuju se razlike između mišljenja investitora i mi-šljenja društva prilikom razmatranja smanjenja troš-kova GHG emisija.Za ovaj obračun smo primjenili takozvani “vodič za is-pitivanja socijalne dobrobiti”.

Vodič za ispitivanja socijalne koristi- Pristup monetizovanja socijalne dobrobiti iz mjera ublažavanja uticaja i izračunavanje socijalnih smanjenja marginalnih troškova troškova ovih mjera.

“Vodič za ispitivanje socijalne koristi”

Ovaj pristup je podijeljen u tri glavna dijela: 1) Osnov-no generisanje podataka; 2) Procjena uticaja na život-nu sredinu; i 3) Socio- ekonomska procjena. Podaci o uštedi električne energije zasnovani na energetskom modelu odozdo nagore za mjere niske emisije ugljen- di-oksida kombinovani su sa tehnološki specifičnim fak-torima emisije goriva za neke zagađivače vazduha (SO2, NOx prašina), dok je sektor električne energije urađen za svaku zemlju ponaosob. Uključujuči podatke o pro-mjenama u GHG emisijama iz energetskog modela odozdo nagore, promjena u GHG emisijama i zaga-đivačima vazduha za svaku pojedinačnu mjeru niske emisije ugljen-dioksida nastaje poređenjem u odnosu na osnovnu emisiju.

Korišćenjem marginalnih troškova oštećenja GHG-a i lokalnih zagađivača vazduha, koristi od promjena emi-sija se mogu izraziti u ekonomskom smislu, drugim riječima, fizičke prednosti se monetizuju. Ovo pruža informaciju o novčanom iznosu eksternih efekata na godišnjem nivou (i kada sumiramo, ukupan spoljni efe-kat) za svaku mjeru.Ova informacija o novčano iskazanim ekstenim efekti-ma se takođe koristi u narednom koraku za izračuna-vanje- na osnovu smanjenja marginalnih troškova po pojedinačnoj mjeri iz energetskog modela odozdo nago-re- socio marginalnog smanjenja troškova po pojedi-načnoj mjeri. Marginalno smanjenje troškova odražava pogled investitora, dok socio marginalno smanjenje

19

troškova odražava dodatne troškove za svaku dodatnu jedinicu (na primjer tona) emisione štednje iz tačke gle-dišta stanovništva.Za sektor građevinskih objekata u Crnoj Gori fi zič-ka promjena emisija nastalih iz mjera ublažavanja je prikazana na sledećoj strani. Prikazane su promjene emisija iz mjera koje se sprovode u periodu između 2011. i 2030. godine, dok smanjenje emisije iz mjera sprovedenih u ovom vremenskom periodu daje efekte i izvan 2030. godine. Posle 2030. godine, uštede emisije iz mjera koje se sprovode u periodu 2011. -2030. go-dine polako opadaju zbog zastarijevanja tehnike. Kada mjere budu u potpunosti primijenjene u 2030. godini, GHG emisije u građevinskom sektoru (kod stambenih i tercijalnih objekata) će se smanjiti za skoro 350.000 tona CO2eq godišnje.S obzirom na smanjenja emisija kod lokalnih zaga-đivača vazduha pokazalo se da se gotovo polovina smanjenja emisija postiže putem SO2. Najveća količina smanjenja emisije je postignuta u stambenom sektoru. Godišnje smanjenje emisije u 2030. godini će iznositi skoro 1.800 tona SO2, 900 tona NOx i preko 600 tona prašine. Da bi ove fi zičke promjene u emisijama mogle da se uporede sa ostalim ekonomskim prihodima (npr. BDP) i troškovima (npr. investicioni troškovi) one se moraju monetizovati- odnosno, moraju biti izražene u novča-nim vrijednostima. Za građevinski sektor u Crnoj Gori ovo se prikazuje na sledeći način. Smanjenje emisija- oba, GHG emisija i lokalnih zagađivača vazduha- dovodi do toga da se izbjegnu eksterni troškovi (eksterne kori-sti) od više od EUR 36 miliona godišnje, u jeku odnosno

2030. godine. Kada sumiramo sve godišnje koristi od mjera koje se sprovode u periodu između 2011. i 2030. godine u građevinskom sektoru dolazimo do eksternih koristi od EUR 720 miliona (diskontovanih sa 2.5%). Koristi smanjenja GHG emisija i drugih lokalnih zaga-đivača vazduha po konkretnim mjerama su prikazani iznad. Sad se postavlja pitanje, šta su troškovi koji su specifi čni za mjere smanjenja GHG-a- i lokalnih za-gađivača vazduha a koji su povezani sa smanjenjem GHG-a. Ovi specifi čni troškovi su obično izraženi u obli-ku marginalnog smanjenja troškova specifi čnih za mje-re (MAC), što predstavlja dodatne specifi čne troškove mjera za smanjenje jedne dodatne tone CO2. Energet-ski model odozdo nagore, opisan ranije u tekstu, obez-beđuje podatke o marginalnom smanjenju troškova specifi čnom za mjere- koje izražava troškove iz tačke gledišta investitora. Iz tačke gledišta društva- odnosno uspostavljanjem ravnoteže između marginalnog sma-njenja troškova sa eksternim benefi tima iz smanjenja emisija- dolazi se do socio-marginalnog smanjenja troškova (SMAC). Ovo je marginalno smanjenje troš-kova mjera ublažavanja uticaja, sa kojima se društvo suočava. Kako se socijalni marginalni troškovi (SMAC) vremenom mijenjaju, vrijednosti iskazane ispod pred-stavljaju socijalne marginalne troškove u 2020. godini, uključujuči detaljno i specifi čno modelovanje elektroe-nergetskog sektora za zemlje. Prikazano je da je soci-jalno gledište marginalnog smanjenja troškova znatno niže od stanovišta investitora. Takođe, raspon mjera „slobodnog troška”- odnosno mjera sa negativnim troškovima- je proširen za 25 kilo tona (kt) u stambe-nim zgradama i 5 kt u tercijarnim zgradama.

Marginalno smanjenje specifi čnih troškova (MAC) i marginalno smanjenje socijalnih troškova (SMAC) a) stambenog i b) tercijarnog građevinskog sektora u Crnoj Gori

-­‐400  

-­‐300  

-­‐200  

-­‐100  

0  

100  

200  

300  

400  

500  

600  

700  

0   20   40   60   80   100   120  

€/t  

kt  

(S)MAC  curve  for  proposed  measure  in  the  residen;al  builidings  sector  Montenegro  

((S)MAC  -­‐  considering  country  specific  modelling  of  electricity  genera;on)  

MAC  SMAC  

-­‐400  

-­‐200  

0  

200  

400  

600  

800  

1.000  

1.200  

0   5   10   15   20   25   30  

€/t  

kt  

(S)MAC  curve  for  proposed  measure  in  the  ter;ary  builidings  sector  Montenegro    

((S)MAC)  considering  country  specific  modelling  of  electricity  genera;on)  

MAC  

SMAC  

(S)MAC kriva za predložene mjere u sektoru stambenih građevinskih objekata u Crnoj Gori

((S)MAC) uzimajući u obzir modeliranje elektične energije specifi čno za određenu zemlju)

(S)MAC kriva za predložene mjere u tercijalnom sektoru građevinskih objekata u Crnoj Gori

((S)MAC) uzimajući u obzir modeliranje elektične energije specifi čno za određenu zemlju)

20

Ukupni efekti zapošljavanja direktno odgovaraju uku-pnim investicijama specifi čnih mjera kao i specifi čnim multiplikatorima i uvoznim stopama. Relativno visok nivo investicija za energetski efi kasne uređaje doma-ćinstva objašnjava veliki uticaj ove mjere na zaposle-nost u grafi ku koji je prikazan iznad, dok se najveći uticaji na zaposlenost mogu predvidjeti da nastaju iz krovova i izolacije zidova. Sveukupno, mjere sprove-dene u periodu između 2011. i 2030. godine dovode do uticaja na zaposlenost od skoro 20.000 radnih mjesta sa punim radnim vremenom, po godini.

Slična slika nastaje zbog uticaja mjera na BDP (grafi -kon ispod). Energetski efi kasni kućni aparati – zbog najvećih iznosa investicija- privremeno dovode do najvećih uticaja na BDP. Međutim, posebno mjere izolacije zidova dovode do sličnih uticaja na BDP po čak mnogo nižim iznosima investicija (zbog visokog domaćeg udjela u proizvodnji). I ovdje, mjere u vezi sa krovovima kao i izolacijom zidova dovode do naj-većeg uticaja na BDP po EUR milionu po investiciji. Sveukupno, sve mjere dovode do pozitivnih uticaja na BDP od EUR 330 miliona (u poređenju sa investicijom od oko EUR 250 miliona)

Makroekonomski uticajiOsim spoljnih efekata mjera za ublažavanje uticaja, klasični ekonomski uticaji poput efekata na BDP i za-poslenost bitno doprinose javnim raspravama i proce-su donošenja odluka za strategije ublažavanja uticaja.Na osnovu podataka pojedinačnih zemalja o bruto dodatnoj vrijednosti po radnom mjestu i proizvodnji po radnom mjestu kao doprinosu udjela pojedinačnih sek-tora, mogu se izračunati efekti zapošljavanja za odre-đenu zemlju. Imajući u vidu investicije koje su speci-fi čne za mjere (koje se tokom vremena djelimično mijenjaju) i multiplikatore navedenog sektora za po-sredne i namjerne efekte zapošljavanja, po pojedinač-nim mjerama se može izračunati i broj radnih mjesta.

Mora se uzeti u obzir da će efekti zapošljavanja jed-ne godišnje investicije trajati i u narednim godinama (zbog indirektnih i izazvanih efekata), dok se najveći dio efekata zapošljavanja pojavljuje u prvih šest go-dina. Kako indirektni i izazvani efekti jedne godišnje investicije predstavljaju dodatne efekte direktnih (kao i njihovi indirektni i izazvani efekti) investicija u narednim godinama, godišnji efekti zaposlenosti se akumuliraju vremenom čak iako godišnje investicije ostaju na istom nivou. Nakon 2030. godine- odnosno po isteku perioda koji se razmatra- samo indirektni i izazvani (ali ne i direktni) efekti zapošljavanja traju nekoliko narednih godina (prikaz ispod).

Efekti zaposlenosti, mjera za ublažavanje (Crna Gora, tercijarni)

Efekti mjera za ublažavanje na BDP (Crna Gora, tercijalni)

Duplo staklo

Izolacija krova

Izolacija zidova

Bojler

Toplotna pumpa

Efi kasni klima uređaji

Solarni kolektori hw

Rasvjeta

Uređaji

BMS

Radn

a m

jest

a sa

pun

im r

ad-

nim

vre

men

omU

tica

j na

BDP

[€]

Duplo staklo

Izolacija krova

Izolacija zidova

Bojler

Toplotna pumpa

Efi kasni klima uređaji

Solarni kolektori hw

Rasvjeta

Uređaji

BMS

21

Odnos troškova i koristiZa postizanje ambicioznog smanjenja GHG emisije i ciljeva energetske efi kasnosti, svakako su, u odre-đenoj mjeri, potrebne sve mjere. Međutim, zemlje će možda željeti da posvete pažnju mjerama od ko-jih dobijaju najviše za uloženi novac (investicije). Za sveobuhvatnu ocjenu efi kasnosti mjera nije dovoljno porediti troškove investicija sa izbjegnutim negativ-nim eksternim efektima ili mikroekonomskim utica-jima poput uticaja na BDP. Naprotiv, neophodno je pokazati odnos svih troškova sa svim koristima. Ova

cost-benefi t analiza se zasniva na Steiner-u (2006) (6) i njen dalji razvoj od strane Tuerk et al (2010) (7). Indikator ishoda izražava ukupnu ekonomsku efi ka-snost mjera, pri čemu su niže vrijednosti indikatora signali za isplativije mjere. Prikaz u nastavku pokazuje različite vrijednosti indikatora za različite vrijednosti ublažavanja efekata. Pokazuje da su krov i zidna izola-cija vrlo efi kasni, ali takođe i promovisanje energetski efi kasne rasvjete pokazuje povoljan cost-benefi t koe-fi cijent zbog niskih troškova investiranja.

Sveobuhvatno ekonomsko razmatranje dvije naje-fi kasnije mjere (zidna izolacija, energetski efi kasna rasvjeta) pokazuje da su njihovi troškovi na nivou od ¼ do 1/5 od ukupnih ekonomskih koristi. Uzimajući prosjek svih mjera, troškovi predstavljaju ½ od uku-pnih ekonomskih koristi mjera. Samim tim, troškovi od oko EUR 250 miliona (isključujući plaćanje kamate) povezani su sa EUR 500 miliona ukupnih ekonomskih koristi.

Cost-benefi t koefi cijent različitih mjera ublažavanja GHG

Koefi cijent troškova/koristi

Koefi

cije

nt t

rošk

ova/

kori

sti

Duplo staklo

Izolacij

a krova

Izolacij

a zidova

Bojler

Toplotn

a pumpa

Efi kasn

i klim

a ure_a

ji

Solarni k

olektori

hw

Rasvjeta

Ure_a

jiBMS

22

Regionalna mreža politika (RPN – Regional Policy Network) za politike niske emisije ugljen-dioksida i klimatskih promjena u zemljama Jugoistočne Evro-pe, osnovana u okviru projekta LOCSEE, ima za cilj da ubrza razvoj i implementaciju politika niskih emisija ugljen-dioksida i promovisanje ublažavanja klimat-skih promjena i prilagođavanja aktivnosti u zemljama Jugoistočne Evrope.

Da bi dostigla ovaj cilj, RPN teži: ● Okupljanju kreatora politike iz različitih zemalja

Jugoistočne Evrope koji rade u oblasti ublažava-nja posljedica klimatskih promjena i niskih emisija ugljen-dioksida.

● Kreiranju kanala za razmjenu korisnih podataka vezanih za razvoj, procjenu, implementaciju i pra-ćenje politika niske emisije ugljen-dioksida.

● Premostiti jaz između kreatora politike i naučnika koji rade u oblasti klimatskih promjena.

● Podršci identifikacije i implementacije najboljih iskustava i prakse za smanjenje GHG emisija u ze-mljama Jugoistočne Evrope.

● Jačanju sinergije između ublažavanja klimatskih promjena i adaptacije.

● Jačanju veza sa relevantnim mrežama i glavnim organizacijama koje se bave klimatskim promjena-ma unutar i van regiona Jugoistočne Evrope.

● Naglasiti koristi politika niske emisije ugljen-diok-sida, i

● Upoznavanju javnosti sa politikama niske emisije ugljen-dioksida, procjenom uticaja klimatskih pro-mjena i adaptacijom aktivnosti koje su razvijene i implementirane u regionu Jugoistočne Evrope.

Regionalnu mrežu politika je razvio Nacionalni opser-vatorij u Atini, Grčka (NOA) koji djeluje kao koordina-tor mreže za vrijeme trajanja projekta LOCSEE. Kako bi olakšao osnivanje Regionalne mreže politika, NOA je razvio relevantan plan aktivnosti na osnovu kojeg su inicirane početne aktivnosti za prikupljanje člano-va. Do danas, mreža se sastoji od ukupno 80 članova. Od maja 2014. godine komunikacija među članovima Regionalne mreže politika se vrši preko platforme za online saradnju. Svaki član ima korisničko ime i šifru (koje stavlja na raspolaganje koordinator Regio-nalne mreže politika) za pristup pomenutoj platformi. Nakon prijavljivanja, član može slati poruke ostalim članovima, otpremati/ preuzimati izvještaje koji se čuvaju u biblioteci platforme, učestvovati u anketama / upitnicima koje organizuje koordinator Regionalne mreže politika ili drugi članovi, itd. Kako članovi mogu sami promijeniti lične profile, platforma regionalne

mreže politika omogućava kontinuirano ažuriranje kontakt podataka članova (e-mailove, bojeve telefona idr.). Prvi radni sastanak Regionalne mreže politika odr-žan je 3. oktobra 2014. godine u Atini, a prisustvovala su 52 učesnika (Austrija: 4, Hrvatska:1, BJR Makedo-nija: 2, Grčka: 21, Mađarska: 5, Italija: 9, Crna Gora: 2, Srbija: 3, Slovenija: 5). Ovaj prvi sastanak imao je za cilj okupljanje članova Regionalne mreže politika, raspravljanje o organizacionim pitanjima, i pružanje mogućnosti da se razmisli o „gorućim” političkim te-mama, naime o mogućnosti i potencijalnim rizicima koji proizilaze iz velikih razmjera prodora politika niskih emisija ugljen-dioksida. Ova tema se smatra veoma važnom sa stanovišta politike za sve zemlje članice Jugoistočne Evrope, imajući u vidu predlog Evropske komisije o EU klimatskim i energetskim po-litikama za 2020. Godinu, koja je sada u fazi rasprave u Evropskom parlamentu.

3.6 REGIONALNA MREŽA POLITIKA MREŽA I PLATFORMA ONLINE SARADNJE

23

3.7 PRIORITETNE POLITIKE ZA RAZVOJ DOKUMENATA O NISKIM EMISIJAMA UGLJEN-DIOKSIDA

Tokom projekta, svaki partner je preuzeo pravac ra-zvoja politike niske emisije ugljen-dioksida koji koristi smjernice i priručnike projekta s obzirom na priorite-te politika partnera. Ispod smo pokazali sintezu sva-kog dokumenta.

Država: Albanija Partner: Ministarstvo zaštite životne sredine, AlbanijaNaziv LCP: Razvoj NAMA u sektoru energetske efi kasnostiUključene zainteresovane strane: Predstavnici regionalnih vlada, učesnici razvijanja projekta i konsultanti, sektor otpadaTema: Mjere klimatskih promjena u gradovima i opštinama u regionuOpseg LCPP: država

Kratak opis: Naredna lista tema je obrađena u dokumentu poli-tike:I) Istorija NAMA projekta; II) Pregled ključnih zaintere-sovanih strana; III) Trenutna situacija u sektoru uprav-ljanja otpadom, napredak u implementaciji strategije upravljanja otpadom; iv) Održivi razvoj – ciljevi i indi-katori; iv) NAMA Manadžment i struktura implemen-tacija; v) BAU scenario; vi) Barijere; vii) Analiza jaza – zahtjevi za izgradnju kapaciteta; viii) Finansijska per-spektiva čitavog sistema (upravljanje dijelom otpada/ fabrika cementa; ix) Pristupanje NAMA fi nansijama; x) MRV – GHG i SD; xi) iskustva operatora cementa sa alternativnim gorivima u drugim proizvodnim po-gonima u njihovoj grupi; xii) spremnost operatera ce-menta za promjenu na alternativna goriva.

Kontakt: Laureta Dibra, Laureta.Dibra@moe.gov.al

Država: Austrija Partner: JOANNEUM Institut, Forschungsgesellschaft mbHNaslov LCPP: Ocjenjivanje politike klimatskih promjena Ausrije: Podsticanje strategije energetske zajedniceUključene zainteresovane strane: NWG AustriaTema: zajednica i regionalno zasnovane klimatske i energetske strategije u Austriji Opseg LCPP: država

Kratak opis:Naglašena je zajednica i regionalno zasnovane kli-matske i energetske strategije u Austriji. Istaknut je značaj klimatskih i energetskih strategija Austrije, na nivou opština i regiona. U radu su razmatrana spe-cifi čna očekivanja koja su formulisana u nacionalnim i pokrajinskim strategijama za klimu i energetiku, a koja su povezana sa „holističkim” pristupom i aktivno-stima na društvenom/regionalnom nivou. Programi Pakt gradonačelnika, E5 program zajednice, Klimat-ski i energetski model regiona i klimatska alijansa u Austriji su opisani u radu i ilustrovani sa studijama slučaja. Ovi programi su od velikog značaja za zemlje Zapadnog Balkana, posebno za NAMA.

Kontakt: Andreas Türk, Gudrun Lettmayer, andreas.tuerk@joanneum.at

Država: Hrvatska Partner: Ministarstvo zaštite prirode i životne sredineNaslov LCPP: Ispunjavanje obaveza iz Člana 10 Odluke br. 529/2013/EU Evropskog parlamenta i Savjeta od 21. maja 2013. godine o pravilima za izračunavanje emisija i uklanjanje gasova efekta staklene bašte koji proizilaze iz aktivnosti u vezi sa korišćenjem zemljišta, promjenama u korišćenju zemljišta i šumarstva, kao i informacija o mjerama u vezi sa ovim aktivnostima.

24

Uključene zainteresovane strane: Ministarstvo zaštite prirode i životne sredine; Fond za zaštitu životne sredine i energetske efi kasnosti; Agencija za zaštitu okoline; Ministarstvo poljoprivrede; Šumarski fakultet; Hrvatske šume; Hrvatski šumarski fakultet; Državna geodetska uprava; Institut za energetiku EKONERGTema: Poboljšanje izvještavanja o emisijama koje se odnose na korišćenje zemljišta, promjene u korišćenju zemljišta i identifi kaciju mjera za smanjenje emisija/ povećanje otklanjanja iz sektora korišćenja zemljišta, sa naglaskom na šumarstvo i poljoprivredu.Opseg LCPP: država

Kratak opis:Republika Hrvatska je pokrenula projekat za razvoj strategije za niske emisije ugljen-dioksida, a djelovi strategije su u pripremi u okviru projekta LOCSEE- Niska emisija ugljen- dioksida u zemljama Jugoistoč-ne Evrope. U okviru projekta, dio projekta strategije niske emisije ugljen- dioksida koji se odnosi na sma-njenje emisije/povećanje otklanjanja iz poljoprivrede i šumarstva. Obračun i opis trendova u emisijama i smanjenje efekta staklene bašte za aktivnosti navedene u članu 3 Odluke 529/2013 u periodu od 1990. do 2012. go-dine će biti pripremljen, koristeći podatke i informa-cije koji postoje na nivou Hrvatske vezano za emisije i uklanjanje, u vezi sa aktivnostima upravljanja šuma-ma, pošumljavanja i krčenja šuma. Projekat će tako-đe rekonstruisati emisiju poljoprivrednog zemljišta, pašnjaka, revegetaciju, odvodnjavanje i restauraciju močvara za koje nije napravljen proračun emisija i smanjenje efekata staklene bašte. Nadalje, deinisa-nje scenarija, modelovanje i projektovanje emisija i smanjenja za aktivnosti iz Člana 3 će biti sprovedeni u skladu sa Članom 10 Odluke, u periodu do 2020. godine, i za period od 2021. do 2030. sa pogledom na 2050. godinu. Biće defi nisane mjere za šume, pašnja-ke i upravljanje njivama i zemljištima na kojima treba da bude sprovedeno pošumljavanje i krčenje šuma.

Kontakt: Višnja Grgasović, Visnja.Grgasovic@mzoip.hr

Država: Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija Partner: Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja (MOEPP)Naslov LCPP: Racionalizacija ublažavanja klimatskih promjena u nacionalnim sektorima politikaUključene zainteresovane strane: Kreatori politika i planeri, akademici i sve druge zainteresovane strane u planiranju nacionalne strategije za odživi razvoj Tema: Smanjenje klimatskih promjena i održivi razvojOpseg LCPP: Ova politika je razvijena u nacionalnom kontekstu (opseg države)

Kratak opis:Racionalizacija ublažavanja klimatskih promjena u politikama nacionalnog sektora ovih dana predstav-lja vrlo izazovno pitanje. Ova politika ima za cilj da doprinese jačanje kreatora politika i planera, akade-mika i svih drugih zainteresovanih strana da riješe ovaj izazov izvlačeći preporuke o načinu integracije klimatskih promjena u nacionalno strateško plani-ranje održivog razvoja. Metodologija uključuje pro-učavanje materijala, identifi kovanje ključnih sektora i tehnologije za ublažavanje, i sektorska ukrštanja u nacionalnom kontekstu, kao i sprovođenje mapiranja u smjeru difuzije ublažavanja klimatskih promjena u sadašnjim nacionalnim strateškim dokumentima o održivom razvoju. Takođe, sinergija i balansiranje iz-među ublažavanja klimatskih promjena i održivog ra-zvoja su identifi kovani u cilju pružanja solidne osno-ve za participativno određivanje prioriteta. Izvedene preporuke se odnose naresurse za planiranje, način na koji su ciljevi formulisani, institucionalni okvir, na-čin na koji su politike i mjere postavljeni kao priori-teti, i aspekti implementacije, uključujući monitoring, izvještavanje i verifi kaciju politika i dostignutog sma-njenja emisija efekata staklene bašte.

Kontakt: Teodora Obradovic Grncarovska, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Natasa Markovska, nacionalni ekspert

25

Država: Grčka Partner: Nacionalni opservatorij u Atini (NOA)Naslov LCPP: Nacionalni energetski plan: Put razvoja za 2050Uključene zainteresovane strane: akademija, donosioci odlukaTema: Politike niskog nivoa ugljen-dioksida i dobrovoljni instrumenti u Italiji.Opseg LCPP: država

Kratak opis:Svrha rada je da se ispita da li su razna sredstva (prav-na, institucionalna, itd), dostupna i prisutna u Grčkoj, dovoljna za postizanje ambicioznih ciljeva u pogledu smanjenja GHG emisija skaldu sa nedavnom odlu-kom Evropskog savjeta (oktobar 2014. godine) (40 % smanjenja GHG emisija u EU do 2030. godine u odno-su na 1990. godinu kad je bilo 27 % RES penetracija u fi nalnoj potrošnji energije u EU, a 27% smanjenja upotrebe energije u odnosu na business-as-usual (uo-bičajeno poslovanje) scenario). U tom okviru, rad ana-lizira sledeće teme: • Procjena sadašnjeg dugoročnog procesa planiranja

u Grčkoj• Analiza i kritički osvrt na postojeće dugoročne ener-

getske planove za Grčku• Detaljna prezentacija i procjena inkorporiranih poli-

tika u dogoročnim energetskim planiranjima Grčke• Pregled napretka do određenog datuma usmjeren

ka ekonomiji niske emisije ugljen-dioksida(LCE – low carbon economy), u Grčkoj, sa fokusom na ener-getski sektor

• Procjena efi kasnosti dostupnih instrumenata• Predlozi za poboljšanje i ubrzanje usmjerenja pre-

ma LCE u Grčkoj

Kontakt: Elena Georgopoulou, Institut za istraživanje životne sredine i održivog razvoja, Nacionalni Opservatorij u Atini (NOA); elenag@noa.gr

Država: Mađarska Partner: BCE-REKK Naslov LCPP: Ekonomski uticaj ciljeva klimatske politike Mađarske za 2030. godinuUključene zainteresovane strane: akademija, donosioci odlukaTema: U radu se procjenjuje uticaj 2030. godine EU GHG ciljeva na ekonomsku opravdanost planirane nove nuklearne elektrane, očekivani prihodi kvote emisija i različite mogućnosti podjele tereta u ne-ETS sektorima.Opseg LCPP: država

Kratak opis:Rad se fokusira na sledeća pitanja:• uticaj različitih opcija GHG ciljeva na ekonomsku

isplativost novog nuklearnog postrojenja • određena kvota prihoda Mađarske u odnosu na ra-

zne opcije GHG ciljeva,• poređenje emisija GHG projekcija i opcije dijeljenja

tereta u ESD (ne-ETS) sektoru,• scenariji za RES-E proizvodnju u Mađarskoj u kon-

tekstu obnovljivih ciljeva do 2020. godine.

Ekonomska isplativost nuklearne elektrane je pozi-tivno uticala na strožije GHG ciljeve za 2030. godinu, ali čak i najambiciozniji ETS ciljevi koje je predložila Komisija (-49%) su u stanju da dobiju pozitivan NPP. Najviši prihod iz aukcija (godišnji prosjek EUR 700-800 miliona) je povezan sa 40% REF scenarija (ne RES i EE ciljeva) zbog veće EUA cijene. Pod pretpostavkom da će princip dijeljenja tereta biti sličan postojećem planu (na bazi BDP), raspon projekcije emisija (ne-ETS sektor) je ugrađen u minimalne i maksimalne vrijednosti ciljeva, stoga položaj Mađarske zavisi od parametrizacije pravila za dodjelu (kratke ili duge pozicije). Za Mađarsku, međutim, alokacija zasnova-na na BDP postavlja slabiji cilj u odnosu na troškov-no-efi kasnu alokaciju. Kada su u pitanju obnovljivi ciljevi za 2020. godinu, Mađarska je na putu ka svom cilju, ali ovo je- u velikoj mjeri- uzrkovano uticajem-smanjene potrošnje energije i povećane potrošnje drveta za ogrijev. Od 2014. godine potrebni RES-E kapaciteti da bi se postigli predviđeni kapaciteti u NREAP do 2020. godine, će vjerovatno povećati cije-ne električne energije za 8%, dok kapaciteti potrebni

26

za realizaciju 10,9% RES-E proizvodn stope imaju cje-novni efekat od samo 5% .

Kontakt: Lazslo Szabo, lszabo@uni-corvinus.hu

Država: Italja Partner: Evropska Akademija Bolcano (EURAC)Naslov LCPP: dobrovoljna sredstva u implementaciji evropske strategije niske emisije ugljen-dikosida u Italiji: Savjet gradonačelnika i drugih instrumenata za javno- privatno partnerstvo na lokalnom nivou.Uključene zainteresovane strane: Kreatori politika na nacionalnom i lokalnom nivou, Akademija, IndustrijaTema: U radu se ocjenjuje dostupnost sredstava u Grčkoj za smanjenje emisija gasova efekta staklene bašte (GHG) u energetskom sektoru Grčke, i predlaže niz neophodnih promjena u pogledu postizanja ambiciznih ciljeva smanjenja emisija do 2030. i 2050. godine.Opseg LCPP: Perspektiva u više nivoa, sa posebnim fokusom na nacionalne i lokalne nivoe.

Kratak opis:Ovaj rad u Italiji teži da identifi kuje i analizira dobrovolj-na sredstva realizovana u okviru strategije niske emisije ugljen-dioksida u Italiji, i naročito, u oblasti energetske politike. Preciznije, dokument se fokusira na razna sred-stva politike uposlenih u ovoj oblasti na nacionalnom i lokalnom nivou, kao i na ulozi glavnih zainteresovanih strana i sinergija između različitih nivoa javne uprave i privatnih sektora.Analiza pokazuje znatan potencijal i pozitivne rezultate koji su postignuti dobrovoljnim sredstvima u perspektivi ciljeva niske emisije ugljen-dioksida EU, predlažući i niz poboljšanja koja će povećati sveobuhvatnu efektivnost i efi kasnost mjera politike niske emisije ugljen-dioksida u zemlji, naime: bolja koordinacija između zainteresovanih centralnih vladinih resora; bliža saradnja između različi-tih teritorijalnih nivoa vlasti, posebno onih koji učestvuju u Savjetu gradonačelnika; aktivnija informacija i interak-cija sa privatnim akterima oko raznih mjera politika koje su promovisane na nacionalnom i lokalnom nivou.

Kontakt: Alyona Zubaryeva, alyona.zubaryeva@eurac.edu

Država: Crna Gora Partner: Ministarstvo održivog razvoja i turizmaNaslov LCPP: GHG projekcije u energetskom sektoruUključene zainteresovane strane: Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Ministarstvo ekonomije (Direktorat za energetiku i Direktorat za energetsku efi kasnost), Ministarstvo saobraćaja i pomorstvaTema: GHG opterećenje energetskih scenarija (“Bez mjera“ i “Sa mjerama“) Opseg LCPP: država

Kratak opis:Razvoj energetskog sektora zavisi od velikog broja faktora, među kojima su najvažniji:• ekonomski razvoj,• reforma energetskog sektora i vladinih mjera,• međunarodni razvoj tržišta energije i međunarodni

uticaj,• tehnički razvoj,• globalna ograničenja zaštite životne sredine. Svaki od ovih faktora ima dimenziju uticaja i posledice će biti različiti nivoi potrošnje energije i strukture proi-zvodnje energije.Svrha ovog izvještaja je da pruži procjenu budućih kreta-nja emisija gasova efekta staklene bašte u Crnoj Gori u vidu projekcije scenarija “Bez mjera“ i “Sa mjerama“, kao i podatak istorijskih emisija, u vremenskom rasponu od 2010. do 2030. godine.Predviđena su dva scenarija za procjenu budućih tren-dova, koji predstavljaju različite pretpostavke u pogledu implementiranih, usvojenih i planiranih politika i mjera. Scenariji su zasnovani na Strategiji razvoja energetike, nacionalni dokument koji je usvojen u julu 2014. godine.

Kontakt: Djordjina Stajkic, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, djordjina.stajkic@mrt.gov.me

Država: Republika Srbija Partner: Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine

27

Naslov LCPP: Niska emisija ugljen- diokida u sektoru - Slučaj Republike Srbije Uključene zainteresovane strane: Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine, Agencija za zaštitu životne sredine, Autonomna Pokrajina Vojvodina, Pokrajinska Vlada; Javna komunalna preduzećaTema: Sektor otpadaOpseg LCPP: država

Kratak opis:Ovaj rad analizira okvir politike sektora otpada Repu-blike Srbije s tačke gledišta niske emisije ugljen-diok-sida. I pored činjenice da je postignut veliki napredak u oblasti prenošenja zakonodavstva EU u nacionalni okvir politike za sektor otpada, jasno je da i dalje po-stoji velika razlika između prenošenja i implementa-cije odgovarajućeg zakonodavstva. Takođe, svijest o povezanosti između upravljanja otpadom i klimatskih promjena je na veoma niskom nivou, ali isključivo u uskom kontekstu i odnosi se na ljudsko zdravlje. Ovaj LCPP donosi pregled prednosti, ograničenja i izazove nacionalnog regulatornog okvira, uključujući i SWOT analizu. Da bi se uporedio trenutni status srpskog zakonodavstva, dalje potrebe za prenos i implemen-tiranje pravnih tekovina Evropske Unije kao i opšte poboljšanje stanja u ovom sektoru, u ovom radu je takođe predstavljen pregled zakonodavstva EU za upravljanje otpadom. Nekoliko opcija ublažavanja, kroz nekoliko scenarija, su analizirani po modelu koji je razvijen u okviru LOCSEE projekta, za procje-nu GHG emisija iz sektora čvrstog otpada u pogledu njihovog smanjenja potencijala GHG emisija i njihove isplativosti. Rezultati modelovanja sa konačnim zaključcima i pre-porukama su takođe prikazani u ovom dokumentu.

Kontakt: Danijela Bozanic, Dragana Radulovic danijela.bozanic@eko.minpolj.gov.rs; dragana.radulovic@eko.minpolj.gov.rs; A. Jovovic; D. Todorovic ajovovic@mas.bg.ac.rs; dtodorovic@mas.bg.ac.rs;

Država: Slovenija Partner: Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranjaNaslov LCPP: Sistem za praćenje implementacije

i efektivnosti mjera u Operativnom programu mjera za smanjenje emisije GHG do 2020. godine, s pogledom na 2030. godinu (OP GHG 2020)Uključene zainteresovane strane: ministarstva (Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Ministarstvo fi nansija, Ministarstvo infrastrukture, Ministarstvo ekonomskog razvoja i tehnologije); agencije, kancelarije i fondovi (Slovenska agencija za životnu sredinu, Eco Fond, Slovenski javni fond za zaštitu životne sredine, Zavod za statistiku, Uprava za fi nansije); instituti (Jozef Stefan Institut, Institut za makroekonomske analize i razvoj); druge zainteresovane strane (SID banka, CMRS, NGO)Tema: Indikatori za praćene implementacije i efi kasnostiOpseg LCPP: država

Kratak opis: U kontekstu zakonodavstva klimatsko- energetskog paketa EU usvojenog 2008. godine, Slovenija ima pravno obavezujuće ciljeve za smanjenje GHG emisi-ja do 2020. godine. Da bi se postigli ciljevi, nadležno Ministarstvo je spremilo Operativni program mjera za smanjenje GHG emisija do 2020. godine sa pogledom na 2030. godinu (OP GHG 2020). Efektivna primjena mjera predviđenih u OP TGP 2020 u velikoj mjeri će zavisiti od uspostavljanja sveobuhvatnog sistema za praćenje implementacije i efi kasnosti aktivnosti. Uz pomoć projekta LOCSEE, njihove Nacionalne radne grupe za politiku niske emisije ugljen-dioksida i an-gažovanja spoljnih eksperata, dokument obezbeđuje duboku analizu i procjenu trenutnih metodologija, indikatora, baza podataka i protoka podataka kao i isplativosti mjera u cilju podrške implementacije i do-stizanja maksimalne efi kasnosti mjera, posebno onih u ključnim sektorima transporta, građevinskih obje-kata, energetike, poljoprivrede. Mjere takođe treba da daju doprinos cilju širenja zelenih površina, tako da su sekcija o procjeni eko inovacija, zelenih poslova, poreza i subvencija takođe dio zadatka o detaljnom istraživanju.

Kontakt: Barbara Simonič, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Barbara.simonic@gov.siAndreja Urbančič, Jozef Stefan Institut – Centar za energetsku efi kasnost, andreja.urbancic@ijs.si

28

PREGLED AKTIVNOSTI4

JOANNEUM RESEARCH je odgovoran za uspostavlja-nje i funkcionisanje Nacionalne radne grupe (NRG) u svakoj od zemalja učesnica obezbeđujući među-sektorski i participativni pristup projektu, analizu trenutnog stanja u polju klimatskih promjena u svim zemljama učesnicama i za prikupljanje dobre prakse obezbjeđuje transfer i razmjenu postojećih znanja u oblastima Jugoistočne Evrope.

Sa jedne strane, svrha ovih radnih grupa bila je da obezbijede tehničke savjete za nacionalne partnere LOCSEE po pitanjima relevantnim za uspostavljanje politika niskih emisija ugljen-dioksida i prenos zako-nodavstva EU. S druge strane oni su podržali protok informacija i saradnju između LOCSEE i relevantnih institucija/organizacija na nacionalnom nivou. NRG je obezbijedila bitan ulaz tehnike u pogledu politika ni-ske emisije ugljen-dioksida u zemljama domaćinima, najbolju praksu, koordinirano prenošenje klimatskih zakonodavstava EU, jačanje kapaciteta za razvoj poli-tika emisija niskog ugljen-dioksida, validaciju rezulta-ta modelovanja u izradi predloga politike niske emisi-je ugljen-dioksida.

Nacionalni partner LOCSEE je pozvao članove NRG, omogućio sastanke i osigurao uspješnu saradnju iz-među projekta i NRG.

JOANNEUM RESEARCH je razvio program rada za NRG u svim zemljama učesnicama i nadzire njihovo funkcionisanje. Članovi NRG su bili predstavnici par-tnera projekta u zemlji koja je djelovala kao koordi-nator rada NRG, i predstavnici drugih nacionalnih i regionalnih vlasti i organizacija, koji pokrivaju re-levantne sektore vezane za klimatske promjene (na primjer predstavnici vlasti i organizacija koje se bave životnom sredinom, planiranjem, saobraćajem i šu-marstvom, zdravstvom...), otuda i osiguravanje me-đusektorskog pristupa razvoju politika niske emisije

ugljen-dioksida. Svaki partner je uspostavio funkcio-nisanje NRG i održao i do četiri sastanka.

4.2 RADIONICE IZGRADNJE KAPACITETA

4.1 SASTANCI NACIONALNE RADNE GRUPE (NRG)

29

4.2 RADIONICE IZGRADNJE KAPACITETA

Prva radionica izgradnje kapaciteta o prenosu za-konodavstva EU o klimatskim promjenama i razvoju politike niske emisije ugljen-dioksida održana je u Gracu, Austrija 24. maja 2013. godine. Sastanku je prisustvovalo 28 učesnika (Albanija: 1, Austrija: 8, Hr-vatska: 2, Grčka: 4, Mađarska: 6, Italija: 2, Slovenija: 2, Ostali: 3) iz Ministarstava, akademskih zajednica, agencija i Evropske komisije. Na prvoj sjednici ( direkti-va EU i njena transpozicija), predavači su bili fokusirani na osnovne pravne akte EU o klimatskim promjena-ma i dosadašnja iskustva iz transfera zakonodavstva; izazove u prenosu odgovarajućih EU zakonodavstava zemljama koje pristupaju, zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima i struktura LOSCEE Vodi-ča za transfer zakonodavstva. Druga sjednica (Politike niske emisije ugljen-dioksida: od dobre i loše prakse do uspješne implementacije) se sastoji od prezentacije prakse, okvira rada i ograničenja u implementaciji politike niske emisije ugljen-dioksida; klimatski plan Štajerske kao primjer implementacije u Austriji, ro-kovi, upravljanja i ograničenja u razvoju politike ni-ske emisije ugljen-dioksida u energetskom sektoru; i struktura i nacrti sadržaja priručnika Korak po ko-rak za razvoj i implementaciju politike niske emisije ugljen-dioksida. Na trećoj sjednici (završna diskusija), dogovoreno je da projekat LOCSEE bude kanal pored drugih, da pomogne zemljama Evrope da prevaziđu institucionalne nedostatke kao što je često suviše op-šti karakter nacionalnih klimatskih strategija.

Zajednička internacionalna konferencija i Druga radionica izgradnje kapaciteta o prenosu EU zako-nodavstva o klimatskim promjenama i razvoju politi-ke niske emisije ugljen-dioksida, održana je u Zagre-bu, Hrvatska 21. marta 2014. godine. Prisustvovalo je 49 učesnika ( Albanija: 1, Austrija:1, Hrvatska: 23, Grčka: 2, Mađarska: 5, Italija: 9, Crna Gora: 1, Sloveni-ja:2, Ostali: 5) iz Ministarstava, akademskih zajednica, agencija i Evropske komisije. Prva sjednica (EU direk-tive u oblasti klimatskih promjena) obuhvata pregled okvira politike za klimu i energiju i njihove implikacije za zemlje potencijalne kandidate EU; Italijanski napori u usvajanju strategije i srodnih iskustava; i prezenta-cija prvog dijela LOCSEE Vodiča za koordinirani tran-sfer zakonodavstva. Na drugoj sjednici (niska emisija ugljen-dioksida), su pripremljene prezentacije po uzo-ru na rezultate italijanskog programa za vrednovanje Uticaja na životnu sredinu, sadržaj LOCSEE priruč-nika Korak po korak za razvoj politika niske emisije ugljen-dioksida i rezultata modelovanja vježbi za 5 IPA zemalja, potencijalne strategije za ispunjavanje ciljeva struje niskih emisija ugljen-dioksida u EU 2050.

godine, put razvoja i njegove implikacije na cijene električne energije, pregled finansijskih instrumenata koji mogu da pomognu zemljama da sprovedu politi-ku niske emisije ugljen-dioksida; i šabloni za pisanje radova za politike niske emisije ugljen-dioksida i pro-cesnih planova koji će biti razvijeni u okviru LOCSEE projekta. Na kraju, treća sjednica (EU projekti) kratko su predstavljeni različiti tekući projekti u EU s ciljem da pokažu niz aktivnosti koje su u toku na polju im-plementacije politika niske emisije ugljen- dioksida.

30

4.3 DISTRIBUCIJA I KOMUNIKACIONE AKTIVNOSTI

Regionalni centar za životnu sredinu je odgovoran za vođenje paketa radne komunikacije. Usred prvih ak-cija sprovedenih početkom 2013. godine, plan komu-nikacije za internu upotrebu LOCSEE-a je dostavljen partnerima projekta kako bi im pružio strategiju, me-tode i sredstva za širenje aktivnosti. Vizuelni identitet LOCSEE projekta je takođe razvijen u ranoj fazi imple-mentacije projekta, zajedno sa priručnikom vizuelnog identiteta kako bi osigurao konzistentnost u načinu predstavljanja projekta LOCSEE, u štampanom i elek-tronskom materijalu. Informacije u priručniku obez-beđuju pravila za korišćenje logo-a kao i šablona za Word dokumente i PowerPoint slajdove, uzimajući u obzir da je LOCSEE logo ujedno i vizuelni identitet na svim događajima (internim, lokalnim, nacionalnim i međunarodnim) i grafička doslijednost je od vitalnog značaja kao garancija da partneri u projektu prenose osećaj stabilnosti, pouzdanosti i kvaliteta. Uspostav-ljanje, ažuriranje i održavanje LOCSEE web sajta (javni domen i partnerska oblast) je takođe bio glavni zada-tak Regionalnog centra za životnu sredinu. Sajt je kre-iran početkom 2013. godine i do danas je saobraćaj posjetioca udvostručen. Povećani intenzitet posjetio-ca sajta, pored korisnika iz LOCSEE zemalja učesnica, je registovan iz: SAD-a, Kanade, Brazila, Irana, Turske, Njemačke, Velike Britanije, Belgije, Bugarske, Francu-ske, Holandije, Španije, Rumunije, Turske i Švajcarske, štaviše, sajt su posjetili iz više od 65 zemalja. Posjetio-ca koji su već bili na sajtu je 45,7% a novih čak 54,3%, u periodu od jula do novembra 2014. godine. LOCSEE internet stranica je imala 24113 registrovanih pregle-da. Struktura sajta (javni domen) je adaptirana u toku implementacije LOCSEE naknadnih indikacija partne-ra, da olakša pristup informacijama, vidljivost rezulta-ta, vijesti i događaje. LOCSEE internet stranica sadrži opšti opis ciljeva projekta, partnerstvo, program tran-snacionalne kooperacije zemalja Jugoistočne Evrope, biblioteku i unutrašnju sekciju pod nazivom „oblast partnera“ pored pomenutog dijela sadržaja. Izlazne podsekcije obuhvataju platformu dobre prakse, re-gionalna i najmodernija nacionalna analiza o oblasti klimatskih promjena, smjernica za koordinirano pre-nošenje zakonodavstva EU u oblasti klimatskih pro-mjena sekcija I i II, Korak po korak priručnik o razvoju niskih emisija ugljen-dioksida i nacionalnih planova- procesa i implementacije planova za razvoj i unapre-đenje politika niske emisije ugljen-dioksida.

Sajt je imao veliki broj ažuriranja u sekcijama kao što su vijesti, događaji, rezultati i njegova digitalna bibli-oteka. Manifestacija i vijesti su stvorene i ažurirane sa informacijama koje je obezbijedio konzorcijum,

sa ukupno 38 događaja i 15 opisanih vijesti (do kraja oktobra 2014. godine) plus stalno ažuriranje platfor-me dobre prakse sa više od 45 primjera. Regionalni centar za životnu sredinu je stalno ažurirao izabrane društvene mreže (Linkedin LOCSEE Grupa / LOCSEE twitter nalog) i tim putem informisao javnost o do-gađajima, novostima i LOCSEE rezultatima projekta. Da bi se osigurao kvalitet informacija koje se dostav-ljaju putem različitih kanala lider radnog paketa je uradio recenziju i uređivanje potpunog sadržaja sajta LOCSEE, Rezultate projekta, publikacije, događaje, vi-jesti itd.

Kreirana je oblast za partnere LOCSEE internet stra-nice da olakša razmjenu informacija, podataka i do-kumenata kod projektnog partnera; ona je struktu-rirana po sledećoj logici: folderi i poddirektorijumi odgovaraju radnim paketima, dokumentima u toku i relevantnim rezultatima projekta. Takođe predstavlja i prostor za razmjenu formi koje su nastale po priruč-niku vizuelne identifikacije. Korisnička imena i lozinke su dodijeljeni projektnim partnerima kako bi imali pristup zajedničkom prostoru i kao i da bi mogli da dijele bilo koju informaciju, dokument koji je relevan-tan za realizaciju projekta.

Regionalni centar za životnu sredinu je takođe od-govoran za koordinaciju, pripremu, dizajn, štam-panje i distribuciju LOCSEE promotivnih materijala. Koncept i struktura LOCSEE e-biltena pod nazivom ‘niski ugljen-dioksid- dolje’ je takođe razvijen od stra-ne Regionalnog centra za životnu sredinu. Nastala su ukupno 4 pitanja (1 dvobroj), opisujući projektne aktivnosti sa inputima projektnih partnera i vijesti iz aktivnosti u međunarodnoj klimatskoj areni. Razvije-na je opšta struktura biltena koja pokriva izabrane re-zultate projekta, intervjue sa partnerima na projektu ili relevantnim akterima koji rade sa politikom niske emisije ugljen- dioksida, nacionalne međunarodne skupove i vijesti. Ovi bilteni, usmjereni na predstavlja-nje relevantne informacije ciljnoj grupi, odnosi se na nacionalne, regionalne ili lokalne vlasti koje se bave klimatskim promjenama, stručnjake koji rade u slič-nim projektima vezanim za ublažavanje klimatskih promjena kao i na politike niske emisije ugljen- diok-sida, kao i na širu javnost zainteresovanu za aktivno-sti u vezi sa lokalnim, nacionalnim i regionalnim inici-jativama za smanjenje emisije CO2.

Konzorcijum je bio aktivan u komunikaciji i širenju djelatnosti; Regionalni centar za životnu sredinu je takođe ostvario pokazatelje u vezi medijskih nastu-

31

pa i učešća na različitim vrstama događaja na lokal-nom, nacionalnom i međunarodnom nivou. LOCSEE je predstavljen i promovisan od strane partnera na više od 15 spoljnih događaja, uključujući i one lokal-ne, nacionalne i međunarodne (na primjer COP19 prateći događaj), a dostigao je preko 500 relevantnih aktera u oblasti klimatskih promjena (istraživanja, na-učne zajednice, akademija, privatni sektor, javna po-litika lokalne i nacionalne vlasti koja se bavi pitanjima zaštite životne sredine i klime). Ukupan broj širenja aktivnosti (e-vijesti, vijesti, publikacije, video, naučni i stručni radovi) koji je dostigao konzorcijum je preko 55 i ukupan broj dosegnutih pojedinaca kroz širenje aktivnosti je viši od 2300; pojedinci koji su uključeni preko sajta LOCSEE, širenje rezultata je preko 24200 od kojih oko 55% čine novi posetioci.

32

4.4 MEĐUSEKTORSKI SASTANCI ZAINTERESOVANIH STRANA

Jedan od ključnih problema u razvoju politike je an-gažovanje svih zainteresovanih strana iz različitih sek-tora.Za ovu svrhu, biće organizovane tri radionice za za-interesovane strane u svakoj od zemalja učesnica za razvoj ili unapređenje praktične politike niske emisije ugljen- dioksida i implementaciju njihovog doprinosa u završnim dokumentima. Na primjer:

● u Italiji su nacionalne radionice koje koordinira EURAC i imaju za cilj da doprinesu definisanju si-stemskog, međusektorskog pristupa izgradnje po-litičkih i volonterskih akcija u javnom i privatnom sektoru za smanjenje emisije CO2. Štaviše tokom druge radionice, u zajedničkom događaju sa Alte-rEnergi, Projekat tekovine klimatskih promjena EU relevantnih za Balkan je predstavljen i raspravljan među učesnicima.

● u Crnoj Gori je predstavljen i raspravljan, ne samo nacionalni plan procesa za razvoj i unapređenje politike niske emisije ugljen- dioksida, već i plan implementacije nacrta za prenos zakonodavstva EU u oblasti klimatske promjene;

● druga LOCSEE radionica održana je u Bivšoj Jugo-slovenskoj Republici Makedoniji, u makedonskoj prijestonici Skoplju, ruku pod ruku sa radionicom Programa Ujedinjenih nacija za razvoj u okviru projekta “Prvi Dvogodišnji Update Izvještaj o kli-matskim promjenama” Prva radionica je obezbi-jedila brainstorming sesiju u ulozi potencijalnog MRV okvira za odabrane aktivnosti ublažavanja na nacionalnom nivou.

Različiti akteri iz nevladinih organizacija, finansira-nja institucija za energetska istraživanja, akademija, predstavnika industrije i javnosti su učestvovali u pro-jektnim aktivnostima kroz ove nacionalne radionice i sastanake. Bili su uključeni u diskusiju za okruglim stolom zajedno sa nacionalnim, regionalnim i lokal-nim predstavnikom vlade, u cilju razmjene njihovih različitih gledišta, stručnosti i očekivanja.Sveukupno je održano 10 radionica zainteresovanih strana u zemljama konzorcijuma.Jedan od ciljeva radionica bio je da uspostavi jaku mrežu zainteresovanih strana i ključnih sektorskih aktera na regionalnom, nacionalnom i međunarod-nom nivou, koja se bavi klimatskim i energetskim promjenama, kako bi se ojačao stav o saradnji i mo-gućnostima.

Svaka radionica je dobila različite teme, da šire pre-gled novih primjera dobre prakse/mjera, i tekućim aktivnostima, da pokušaju da uključe nove aktere u

postojeću mrežu (tj. pored radionice, da učestvuju na sastancimae koje organizuje NRG, vidjeti 4.1).Oni su bili dobra prilika za predstavljanje projekata LOCSEE, njegovih glavnih ciljeva i postignutih rezul-tata, kao i tekućih aktivnosti i odnosa sa okvirom kli-matskih promjenama EU i strategijom razvoja niske emisije ugljen- dioksida.Inputi i date preporuke koje su uzete u obzir u razvoju politika, suočavaju se sa nekoliko različitih tema koje su dodali partneri (vidjeti 3.6), poštujući smjernice i priručnike koje je pripremio projekat i uzimajući u ob-zir njihove prioritetne politike.

5

33

5UTICAJ I ODRŽIVOST

LOCSEE projekat je okupio saradnju zainteresovanih strana (ministarstava, NVO, istraživačke organizaci-je, industrija) koje uspješno razvijaju skup sredstava koja pomažu kreatorima politike da razviju doku-mente politike niske emisije ugljen- dioksida, preno-se zakonske propise EU u nacionalno zakonodavstvo partnera, identifikuju prioritetni sektor za smanjenje GHG emisije, razumiju tehnološke mogućnosti ovih sektora i takođe propratne koristi od smanjenja GHG emisije u različitim sektorima.

Interesovanje za rezultate LOCSEE projekta je raslo tokom cijelog projekta.Partneri su kolektivno predstavljeni na 15 eksternih događaja, uključujući i one lokalne, nacionalne i me-đunarodne, (na primjer COP19 prateći događaj) sa značajnom stopom aktera postignutih širenjem aktiv-nosti. Sastanci 30 nacionalnih radnih grupa, sastavlje-nih od relevantnih zvaničnika ministarstva i članova zainteresovanih strana, najprije su fokusirani na isti-canje uloge LOCSEE projekta, a naknadno na strateški razvoj dokumenta u konsultativnom procesu. Ovo je dovelo do isporuke 10 politika koje podržavaju pro-ces implementacije politike u partnerskim zemljama.LOCSEE je takođe dobio veće interesovanje kod me-dija kako na nacionalnom tako i na međunarodnom nivou, i pominje se u brojnim do sada objavljenim (ne-sveobuhvatna lista je dostupna na sajtu LOCSEE u Vijesti / sekcija događaji). U pogledu domašaja, završ-na konferencija LOCSEE gde su predstavljeni rezultati projekta privukla je oko 60 učesnika. 300 štampanih primjeraka rezultata projekta su distribuirani tokom sastanka Regionalne politike mreža i tokom završne konferencije projekta spoljnim zainteresovanim stra-nama. Evaluacija rezultata projekta od strane članova nacionalne radne grupe, članova regionalne politike mreže i partnera je dostupna na mreži u dijelu rezul-tata.

5.1 UTICAJ

34

5.2 ODRŽIVOST

Tokom razvoja ili poboljšanja trajanja projekta poli-tika niskih emisija ugljen-dioksida, na nacionalnom / regionalnom nivou, je počela i nastaviće se pošto se projekat završiti kroz uspostavljene modele upravlja-nja. Institucionalna održivost je osigurana projektom partnera koji su predstavnici nacionalnih državnih or-gana zaduženih za razvoj politika niske emisije ugljen- dioksida za smanjenje emisije gasova efekta staklene bašte i tako će moći da ugrade rezultate projekta u budućim dokumentima politike klimatskih promjena i njihovog redovnog radnog vremena ispunjavajući obaveze iz EU 2020. godine, Kjoto protokola i drugih klimatskih dokumenata, na ovaj način, osiguravajući takođe finansijsku održivost. Institucionalna i poli-tička održivost rezultata projekta je takođe dodatno olakšala osnivanje regionalne mreže politika.

U toku implementacije projekta zajednički metodo-loški pristup za prikupljanje znanja iz postojećih po-litika i projekata je definisan od strane svih partnera, kako bi se osiguralo zajedničko razumijevanje, šta se smatra dobrom praksom i obezbijedio prenos dobre prakse. Održivost je obezbijeđena uspostavljanjem platforme dobre prakse koja će biti na raspolaganju za konsultacije u periodu od najmanje 2 godine na-kon završetka projekta.

Da bi osigurali održivost rezultata projektaodržane su dvije radionice za izgradnju kapaciteta sa članovima međusektorskih nacionalnih radnih grupa, članovima NRG i predstavnicima drugih nacionalnih i regional-nih vlasti i organizacija koje nisu uključene u partner-stvo, pokrivajući sektore povezane klimatskim pro-mjenama i na taj način obezbjeđujući međusektorski pristup i prenosivost rezultata projekta u drugim sek-torima i organizacijama.Ovo je dovelo do povećanja kapaciteta od nekoliko važnih institucija, koje će moći da koriste u svom re-dovnom poslu, za rješavanje klimatskih promjena u svakoj od zemalja učesnica. Rezultati projekta su ta-kođe javno dostupnina sajtu projekta.

35

REFERENCES

1. Haug, C. and A. Jordan, 2010: Burden sharing: distributing burdens or sharing efforts? U politici klimatskih promjena u Evropskoj Uniji: Confronting the Dilemmas of Mitigation and Adaptation? A. Jordan et al., (eds.), Cambridge University Press, Cambridge, str. 83-102

2. IEA, 2011 Energy in the Western Balkans

3. http://www.energy-community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/NEWS/News_Details?p_new_id=6342

4. http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2012/07/16/feature-03

5. UNDP 2011: Fossil Fuel Subsidies in the Western Balkans

6. Steiner D. (2006): Evaluation of Efficiency of Greenhouse Gas Mitigation Measures under Consideration of Environmental, Social and Economic Co-Effects; master teza u saradnji sa JOANNEUM RESEARCH (Prettenthaler, F., Schlamadinger, B.)

7. Tuerk A., Wagner F., Prettenthaler F., Steiner D., Frieden D. (2010): Synergies between Adaptation and Mitigation – Assessing the potential of mutual co-effects („SynAdapt“); Joanneum Research i Međunarodni institut za primijenjenu sistemsku analizu, Austrija 08/2010.

Niska emisija ugljen-dioksida u Jugoistočnoj Evropi LOCSEE Projekat KONAČNI IZVJEŠTAJDecembar, 2014. godine