nieuwe energie voor de grote zaal

Beeldverslag van de vernieuwing van de

Grote Zaal van de Doelen 2005-2009

13.03.2004

nieuwe energie voor de grote zaal

Van middernacht 6 april 2009 tot en met enkele ogenblikken voor het eerste concert op 18 september 2009 vond in de Grote Zaal van de Doelen een gigantische operatie plaats. De vernieuwing van de Grote Zaal, in 2005 al begonnen met de installatie van een nieuw, beweegbaar podium, kwam in deze vijf maanden tot een climax. Een vrijwel volledige ontmanteling en even volledige opbouw moesten in deze korte tijdsspanne gerealiseerd worden.

Dat dat gelukt is, is de verdienste van veel mensen. Zij worden in dit boek bedankt en voor hen is dit boek in de eerste plaats bedoeld.

Het is een fotodocumentaire van een van de meest hectische perioden die de Doelen ooit gekend heeft.Van de sloop van de vertrouwde blauwgroene stoelen, tot de schoonmaak om het eerste publiek op te vangen, en daar tussendoor de bouw en afbraak van de enorme steiger die de hele zaal in een Piranesi-achtig spookgewelf veranderde – het is allemaal vastgelegd door huisfotograaf Tom Gosselaar en terug te vinden in dit boek.

Het resultaat mag er zijn. De doelstellingen van de operatie zijn gehaald, niet alleen wat de bouw zelf betreft – op tijd en binnen budget – maar zeker ook wat betreft de resultaten op het gebied van akoestiek, techniek en comfort.Wij zijn er trots op.

Dit fotoboek geeft uiting aan die trots en is bovendien een dankbetuiging en herinnering ineen.

We hopen dat u met ons terugkijkt op een enerverend en prachtig project.

Gabriël Oostvogel Anton M. Vliegenthartdirecteur-voorzitter directeur

18.09.2009

Anton Vliegenthart en Gabriël Oostvogel

2

2005> nieuw podium met 32 computergestuurde podiumdelen

2006> aanbrengen van geluidssluizen bij alle in gangen van de Grote Zaal door het plaatsen van een tweede stel deuren.

Wat is er gebeurd?Een opsomming van de belangrijkste veranderingen

2005: nieuw podium met computergestuurde ‘heftafels’ 2008: vernieuwing solistenkamers

3

2007> vervanging plafonds in de foyers.

2008> solistenkamers: volledig vernieuwd met meer flexibele indeling en betere voorzieningen.

> voorbereiding klimaatinstallatie in parterre

2009> De solistenkamers hebben namen van Nederlandse componisten gekregen, chronologisch van Sweelinck tot en met Schat.

> Het technisch plafond boven het podium, waarin een grote hoeveelheid theatertechniek en een projectiescherm is onder gebracht, en doorzichtige klankkaatsende panelen. Ook de orkestverlichting is hierin opgenomen.

> Het plafond zelf is volledig vervangen waardoor het ook mogelijk werd alle voorzieningen zoals zaallicht, theaterlicht, spraakinstallatie, klimaatinstallatie volledig te vernieuwen.

> Een ‘omkering’ van de klimaatvoorziening: vroeger werd de verse en geklimatiseerde lucht via ‘nozzles’ in het plafond de zaal in geblazen; in de nieuwe situatie gebeurt dat van onderop, via roosters onder de stoelen.

> De vernieuwing van de stoelen: de nieuwe stoelen spelen akoestisch een grote rol. Het absorberend opper voldoen ergonomisch aan de norm 2028. In de vormgeving wordt op verschillende manieren verwezen naar de vormgeving van de zaal. De kleurstelling is belangrijk voor een intiemer gevoel en een optische verkleining van de zaal.

> 2007-2009:revisie van het grote Flentrop-orgel

2008: Parterre wordt geschikt gemaakt voor nieuwe klimaatinstallatie Het monteren van de nieuwe stoelenHet schaalmodel (1 : 10) dat een jaar lang is gebruikt voor akoestische metingen

4

> Theatertechnische installaties: boven het plafond zijn twee lichtbruggen gebouwd met elk zeven luiken in het plafond. Er zijn daarnaast 14 posities voor op afstand bestuurbare theater lichten, eveneens achter luiken in het plafond. In de zijwanden zijn luiken, waarachter zich ook lichtposities bevinden. Alle luiken zijn op afstand bestuurbaar. Voor alle techniek in de zaal geldt dat het alleen zichtbaar mag zijn als het in gebruik is. Ook zijn talloze kabelgoten aangebracht om op de toekomst voorbereid te zijn.

> De Loges zijn volledig vernieuwd. Er is een wand direct achter de stoelen geplaatst, omdat in de oude situatie sprake was van teveel absorptie in de nis daarachter. Die is nu een gang geworden, met voor elke loge een eigen toegangsdeur. 12 van de 18 loges hebben een kleine tribune gekregen, waardoor de tweede rij stoelen ook goed zicht op het podium biedt.

> De nieuwe achterwand: boven aan de Tribune zijn drie rijen vervallen om de achterwand naar voren te kunnen plaatsen. In de oude situatie was sprak van teveel absorptie. De akoestiek achter in de zaal is hiermee verbeterd. De daarmee ontstane ruimte kan gebruikt worden voor tolken-cabines, opnamefaciliteiten etc.

> Zaallicht: het zaallicht is zo ontworpen dat het mogelijk wordt lege zaaldelen niet aan te lichten, wat de intimiteit bij niet uit verkochte concerten vergroot. De architectuur van de zaal wordt geaccentueerd met licht.

Gang naar de loges Eén van de twee nieuwe lichtbruggen, met doorkijk naar de zaalDe nieuwe achterwand

5

> Er is een geheel nieuwe spraak versterkings-installatie, die bouwkundig volledig is weg- gewerkt. De muziekversterkingsinstallatie kan boven het plafond worden opgetrokken.

> Vloerbedekking, tredeverlichting, trede-markering, stoelnummering, einde-rij- nummering: allemaal geheel nieuw ontworpen en aangelegd.

> De benamingen in de zaalplattegrond zijn gewijzigd om de plaatsaanduidingen direct begrijpelijk te maken. Ze verwijzen naar hun plaats in de zaal. De namen Parterre, Tribune en Loges zijn gebleven. De voormalige ring A t/m M is verdeeld in de Frontring, de Ring, de Podiumring en de Orgelring. Alle deze vakken zijn verdeeld in Links en Rechts en soms ook Midden (Parterre, Frontring, Tribune). Enkele sponsors zijn gekoppeld aan zaaldelen: Arcadis en Cees en Inge de Bruin.

> Ook in andere delen van het gebouw zijn nieuwe sponsornamen: de voormalige Rabobank Zaal heet nu Arcadis Zaal, de gehele foyer van de Grote Zaal heet Port of Rotterdam Foyer, de dakfoyer heet Ernst & Young Dakfoyer. Ook de loges hebben sponsornamen waaronder Dura Vermeer Groep N.V.,Rabobank Rotterdam en Stichting H.M.A. Schadee-Fonds.

> Er is een geheel nieuwe bewegwijzering in het hele gebouw.

> De toiletten voor het publiek aan de linkerzijde van de Grote Zaal (vanaf de hoofdingang gezien) zijn op alle drie lagen vernieuwd. Het betekent een toename van het aantal damestoiletten van 9 naar 27.

> De luifel voor de hoofdingang aan het Schouwburgplein is vervangen door een exem-plaar dat vrijwel hetzelfde is als de oorspronke-lijke luifel uit 1966, met daar boven een frame voor een geveldoek. In het entree gebied is het plafond teruggebracht naar de oorspronkelijke staat, en het neon kunstwerk in het plafond van de hal is vervangen door een verlicht plafond.

Tijdens de montage van podiumtechniek in het technisch plafond De nieuwe luifel met frame bij de hoofdingang

6

ontmanteling

7

07.04.2009

Binnen 48 uur worden de oude stoelen losgezaagd en verwijderd, opdat er een ‘akoestische nulmeting’ gedaan kan worden in de lege zaal. De stoelen hebben hun werk veertig jaar lang uitstekend gedaan en hebben samen zo’n twintig miljoen bezoekers ontvangen.

Binnen 48 uur worden de oude stoelen losgezaagd

ontmanteling

8

De monumentale natuurstenen trap wordt beschermd tegen wat komen gaat.

De stoelen hebben hun werk veertig jaar lang uitstekend gedaan

10.04.2009

9

In de lege zaal worden steigers gebouwd voor de plaatsing van een tweede werkvloer op 11 meter hoogte. Dit maakt de gelijktijdige uitvoering van werkzaamheden aan de zaal en het plafond mogelijk.

10

Voor de Grote Zaal (60 m lang, 30 m breed, maximaal 20 m hoog) is 1.800 m2 steiger nodig. Voor de bouw van de steigers wordt 24 uur per dag doorgewerkt met een team van 60 man.

Voor de bouw van de steigers is de ring van travertijn zorg vuldig ingepakt.

Voor de bouw van de steigers wordt 24 uur per dag doorgewerkt met een team van 60 man

11

15.04.2009

Ook voor een steiger zijn bouwtekeningen nodig. Ze moeten officieel worden goedgekeurd; de veiligheidsvoorschriften zijn streng. De maximale belasting van 200 kg/m2 moet komen te rusten op de betonnen balken onder de vloer.

Voor de bouw van de steigers wordt 24 uur per dag doorgewerkt met een team van 60 man

12

17.04.2009

Vloer en wanden worden ingepakt om geen asbestvezel te laten ontsnappen. De vloer wordt van een laag vinyl voorzien. De asbest sanering neemt in totaal tien weken in beslag.

De vloer op de steiger, acht meter hoog.

De vloer op de steiger, acht meter hoog

13

22.04.2009

Toegang tot het bouwterrein aan de Schouwburgplein zijde.Via het dak aan de voorkant van het gebouw wordt bouwmateriaal aangevoerd en afval afgevoerd…

…met een mobiele kraan… …via een gat in het dak.

De vloer op de steiger, acht meter hoog

14

22.04.2009 14.05.2009

De steiger in de hal is nodig om te kunnen werken aan de inlaat voor het klimaatbeheersingssysteem. De omloop onder het dak is een belangrijke logistieke ader.

De omloop onder het dak is een belangrijke logistieke ader

15

15.05.2009

Een grote zichtbare ingreep bij de renovatie is het technisch plafond boven het podium. Het is geconstrueerd in de werkplaats van Vorm en Decor aan de Pelgrimsweg in Rotterdam. Het centrale deel meet 15 x 12 meter.

Het technisch plafond van bovenaf gezien, geïnspecteerd door projectleider Wouter de Boer van Vorm en Decor en Frank van Donkersgoed van de Doelen.

opbouW

16

08.06.09

Ingenieursbureau Peutz in Mook, bij Nijmegen, onderzoekt de akoestische eigenschappen van de nieuwe stoelen. Zonder…

…en met publiek. In de tweede rij rechts projectmanager Michele Travaglini van de Italiaanse stoelenfabrikant Poltrona Frau. Links voor zit akoesticus Martijn Vercammen van Peutz.

In de geluiddichte ruimte zijn destijds ook de oude stoelen onderzocht, de metingen zijn daardoor exact met elkaar te vergelijken. Alle meetresultaten worden in de computer opgeslagen.

In de geluiddichte ruimte zijn destijds ook de oude stoelen onderzocht

17

11.06.09

Het ontmantelde plafond. Via een gat in het plafond wordt materiaal aan- en afgevoerd. Rudy Voogd (voorzitter van de Raad van Toezicht) met Lydia Harmsen en Frank van Donkersgoed van de Doelen.

In de geluiddichte ruimte zijn destijds ook de oude stoelen onderzocht

18

23.06.2009

De grote kraan aan de Karel Doorman straat.Het technisch plafond komt de Grote Zaal binnen op het podium, onder de steiger. Daarna worden de delen in elkaar gezet. Het totale gewicht is ruim zestien ton. De twaalf te assembleren onderdelen worden op zestien bokken geplaatst.

Het totale gewicht is 16 ton

19

07.07.2009

Het plafond wordt weer opgebouwd. In de 40 mm dikke gipsplaten van het nieuwe plafond zijn 129 lichtkoven verwerkt voor zaalverlichting. In de open vakken komt de theaterverlichting. De massa van het gips, voor de renovatie 26 kilo per m2, wordt 35 kilo per m2 ten behoeve van de akoestiek

De eerste stoel in de zaal, met rechts daarnaast een van de ronde openingen voor het klimaatbeheersingssysteem.

Het totale gewicht is 16 ton

20

De nieuwe achterwanden van de loges worden opgebouwd.

De gaten onder de stoelen voor de luchttoevoer van de klimaat-installatie op ring en tribune.

Opnamen door Moois Media voor een film over de renovatie. Christiaan van Schermbeek van Moois Media interviewt de directie van de Doelen Gabriël Oostvogel en Anton Vliegenthart.

Opnamen door Moois Media voor een film over de renovatie

21

24.07.2009

In overeenstemming met de strenge Duitse TÜV-veiligheidsnormen zijn alle bewegende delen oranje gemarkeerd.

Het frame van het technisch plafond hangt in de takels.

Het laatste gat in het plafond.

Uit het stof en de steigers komt de nieuwe Grote Zaal steeds meer te voorschijn

22

Het nieuwe plafond is klaar, het bladgoud van de logebalkons is nog ingepakt.

Uit het stof en de steigers komt de nieuwe Grote Zaal steeds meer te voorschijn. De natuurstenen ring (belangrijk voor de weerkaatsing van de klank) is uit zijn houten bescherming gehaald, maar wordt nog steeds beschermd door folie. Het binnenvallend daglicht komt door de dak -opening die het laatst weer is dichtgezet.

05.08.2009

23

Het lijkt erop dat het orgel de verbouwing goed doorstaat. De firma Flentrop bouwde het instrument veertig jaar geleden en heeft het de afgelopen jaren in fasen gereviseerd.

De ronde gaten bieden ruimte aan de orkestverlichting. Armaturen met koudespiegel voorkomen dat de warmte naar het podium afstraalt en daarmee de instrumenten ontstemt.

Uit het stof en de steigers komt de nieuwe Grote Zaal steeds meer te voorschijn

24

De frames van 2.176 stoelen krijgen hun plaats.

11.08.2009

Voor de bekleding van het frame van het technisch plafond is een speciaal weefsel van roestvrij staal en brons ontworpen.

De ronde gaten bieden ruimte aan de orkestverlichting. Armaturen met koudespiegel voorkomen dat de warmte naar het podium afstraalt en daarmee de instrumenten ontstemt.

De frames van 2.176 stoelen krijgen hun plaats

25

17.08.2009

Anton Vliegenthart, burgemeester Aboutaleb, Ruud de Braal, projectleider OBR, Douwe Kras, lid Raad van Toezicht de Doelen en Dennis Treuman van de Doelen.

De frames van 2.176 stoelen krijgen hun plaats

26

21.08.2009

De nieuwe stoelen worden gemonteerd.

Het bladgoud van de loges glanst weer

Het bladgoud van de loges (rechts op de foto) glanst weer. De achterwand van de zaal is drie rijen naar voren geplaatst om akoestische redenen. Er is ruimte gemaakt voor nieuwe regie- en tolkcabines.

27

01.09.2009

Het fineer op de nieuwe achterwand moet precies overeenkomen met dat van de rest van de zaal.

28.08.2009

De nieuwe stoelen worden gemonteerdHet bladgoud van de loges glanst weer

28

De nieuw gebouwde bruggen in de kap boven het plafond. Het nieuwe plafond heeft nu 26 luiken met theaterbelichting.

Het nieuwe plafond heeft nu 26 luiken met theaterbelichting

29

Opruimen van het dak na voltooiing van de werkzaamheden.

08.09.2009

Test van het zaallicht, met ledverlichting in de wanden, bij het orgel en aan het einde van de rijen. Alles is te bedienen vanaf de regeltafel in de regieruimten.

30

De Grote Zaal tijdens een lichttest. aan het technisch plafond wordt nog gewerkt.

14.09.2009

31

De gang naar de vernieuwde loges.

15.09.2009

Het technisch plafond hangt op zijn plaats. Behalve licht en klankkaatsers is er ook een filmscherm in ondergebracht. De geluidsinstallatie voor versterkte concerten kan door het plafond heen worden gehesen en neergelaten.

17.09.2009

Behalve licht en klankkaatsers is er ook een filmscherm in ondergebracht

32

Codarts Symphony Orchestra repeteert o.l.v. Arie van Beek in de gerenoveerde zaal voor de heropening.

18.09.2009

heropening

18 september 2009: de Doelen is klaar voor het eerste concert

33

Gabriël Oostvogel en Anton Vliegenthart verwelkomen de eerste bezoekers.

34

Klaar voor het eerste concert. De eerste bezoekers betreden de vernieuwde Grote Zaal.

35

De directie legt vanaf het filmdoek uit wat er in vijfenhalve maand allemaal gebeurd is. Burgemeester Aboutaleb speelt een rol in Keynote van Touk Numan

...wat er in vijfenhalve maand allemaal gebeurd is

36

ColoFonSamenstelling Concert- en congresgebouw de DoelenConcept, foto’s Tom Gosselaarfoto p.1 Sanne Dondersfoto p.31 Bas CzerwinskiTekst Dick van TeylingenVormgeving Dorine Verharen Drukwerk Thieme GrafiMedia Groep

ConCert- en CongresgebouW de doelen bedankt de volgende bedrijven, Fondsen, stiChtingen, loterijen en privédonateurs voor hun bijdrage ter ondersteuning van de vernieuWing:

Gemeente Rotterdam (OBR)

Havenbedrijf Rotterdam N.V.ARCADIS NederlandErnst & Young Nederland LLPVan GansewinkelIndofin GroupDura Vermeer Groep N.V.Rabobank Rotterdam

Stichting Bevordering van VolkskrachtStichting NeyenburghVan Leeuwen Van Lignac StichtingBankGiro LoterijVan Cappellen StichtingStichting H.M.A. Schadee-FondsErasmusstichtingG.Ph. Verhagen-StichtingJaap G. HoogenhoutRotterdamse Vereniging Blindenbelangen

Stichting Elise Mathilde FondsK.F. Hein FondsStichting RozenhofStichting Organisatie van Effectenhandelaren te Rotterdam

De bouw van het schaalmodel van de Grote Zaal is mede mogelijk gemaakt door het Prins Bernhard Cultuurfonds.