HKMDAR (L PRNCPE)

Niccolo Machiavelli

NICCOLO MACHAVELL'DEN YCE LORENZO DE MEDC'YE Bir hkmdarn sevgisini kazanmak isteyenler, ou kez ona en deerli eyalarn, ya da onun en ok holanacan sandklar eylerini sunarak kendilerini tantrlar. Bu sebeple ou kez, atlar, silahlar, srma kumalar, deerli talar ve onun byklne yarar buna benzer ssl eyalar verirler. Ben de yce efendimize olan balma tanklk edecek baz eylerle kendimi tantmak istedim. Byk adamlarn yaptklar iler konusundaki bilgilerden baka, eyalarm iinde size sunacak daha deerli bir ey bulamadm. Bu bilgilerden zamanmza ait olanlarn uzun deneylerimle, eskiye ait olanlarn da srekli okumalarmla edindim. Uzun sre dndm ve byk zen gstererek bu bilgileri kk bir kitap haline getirdim. Yce efendimize, bunu sunuyorum. Bu kitabn, katnza sunulacak deerde olmadn biliyorsam da, iyilikseverliiniz sayesinde hsnkabul greceini umuyorum. Uzun sre byk almalar ve tehlikeler pahasna edindiim bilgileri, size ksa zamanda salayacak olan bu kitaptan daha byk bir armaan sunmaya olanam yoktur. Kitabmn, ou yazarlarn yapt gibi, uzun cmleler ya da ierikle ilgisi olmayan d sslerle sslemedim. Konusunun neminden ve delillerinin doruluundan baka bir beenilme sebebi amalamadm. Sradan bir insan olarak, hkmdarlarn ynetimle ilgili konularna deinmek cretini gsterdiim iin, kendini beenmilikle sulanmak da istemiyorum. Manzara resmi yapanlarn, dalar ve yksek tepeleri iyi grmek iin alak ovalara, alaktaki yerleri iyi grmek iin de yksek tepelere kmalar gerektii gibi, halkn tabiatn iyi tanmak iin hkmdar olmak, hkmdarlarnkini iyi tanmak iin de halktan biri olmak gerekir. Yce efendimiz, bu kk armaan kendilerine hangi iyi duygularla sundumsa, dilerim ki ayn iyi duygularla karlarlar. Dikkatle okuyup incelerlerse, talihlerinin ve dier niteliklerinin kendilerine vaad ettii ykseklie ulamalarn ne kadar istediimi anlayacaklardr. Ve eer yce efendimiz bu ykseklikten arasra aalara bakarlarsa kaderimin srekli ve byk eziyetini ne kadar haksz olarak ektiimi greceklerdir.

I. BLM

KA ET HKMDARLIK VARDIR VE BUNLAR HANG YOLLARLA KAZANILIR nsanlar zerinde hkm srm olan ve halen de bu hkm srdren devletlerin, beyliklerin tm ya cumhuriyet ya da hkmdarlk olarak ortaya karlar.

Hkmdarlklar ya soydan gemedirler bu durumda ayn soydan gelenler uzun sre orada egemenliini srdrr ya da yenidirler. Yeni hkmdarlklarn bir ksm tamamen yenidirler. Francesco Sforza'nn Milano'daki ynetimi byleydi. Bir ksm ise onu ele geiren hkmdarn soydan geme devletine katt paralar (ek devletler) gibidirler. Napoli krallnn spanya kral karsndaki durumunda olduu gibi. Bu ekilde ele geirilmi lkeler ya bir hkmdarn ynetimi altnda yaamaya, ya da zgr yaamaya alkndrlar. Bu lkeler ya bakalarnn ya da kendilerinin silahlar ile ele geirilirler. Ya talibin yardmyla ya da yetenekle kazanlrlar.

II. BLM

SOYDAN GEME HKMDARLIKLAR Burada cumhuriyetlerden sz etmeyeceim. Baka bir yerde bu konuyu ayrntl olarak ele aldm. Sadece hkmdarlklar zerinde duracam. Yukardaki ayrmlar izleyerek bu eit devletlerin nasl ynetilebileceini ve hangi yollarla elde tutulabileceini inceleyeceim. Derim ki, soydan geme devletlerin elde tutulmasndaki glk yeni devletlerin elde tutulmasndaki glklerden daha azdr. Burada yaplacak ey atalarn koyduklar llerin dna kmamak ve zaman iersinde syun akna uymaktan ibarettir, yle ki, azck yetenei olan bir hkmdar her zaman devletini elde tutabilir. Elverir ki olaanst bir g onu elinden almasn. Bu durumda bile istil edenin ufak bir zayflk annda onu tekrar ele geirebilir. talya'da Ferrara dk rneimiz var : 1484 ylnda Venediklilerin, 1510 ylnda da Papa II. Giulino'nun saldrlarna kar koyabilmesi bu blgede uzun sre egemenlik srdrm olmasndandr. Asl hkmdarn halkn ezmeye pek fazla ihtiyac yoktur. Bu sebeple daha ok sevilir. Ar derecedeki kusurlar yznden bir kin yaratmamsa onun hakknda sevgi beslenmesi doal olacaktr. Egemenliin eskilii ve devamll iinde hatralar ve deiiklik sebepleri kaybolup gider. Oysa her deiiklik daima yeni bir deiikliin tohumlann brakr

III. BLM

KARMA HKMDARLIKLAR Asl glkler yeni hkmdarlklarda ortaya kar. Eer hkmdarlk bsbtn yeni deil de baka bir hkmdarln paras (yesi) gibi ise bu durumda tmne birden karma hkmdarlk denebilir buradaki deiiklikler hereyden nce tm yeni hkmdarlklarda grlen doal bir gten kaynaklanr : Bu da insanlarn daha iyisini bulmak umudu ile efendilerini deitirmek istemeleridir. Bu umut onlar ynetenlere kar silahlanmaya gtrr. Aldanrlar. Deneyler az sonra durumun daha ktye gittiini gsterir. Bu, doal ve her zaman grlen baka bir zorunluluun sonucudur : Yeni hkmdar gerek askerleriyle, gerek istilann sonucu olan saysz ktlklerle yeni uyruunu her zaman bask altnda tutmak zorunda kalr, yle ki lkeyi istila ederek zarar verdiiniz insanlarn tm size dman olur. stelik sizi oraya yerletiren ve umduklar derecede memnun edemediiniz, ayrca onlara olan minnetiniz

yznden sert yntemler kullanamadnz insanlara kars da dostluunuzu srdremezsiniz. Silah gcnz ne olursa olsun bir lkeyi ele geirmek iin o lke halknn sizden yana olmasna ihtiyacnz vardr. Fransa kral XII. Louis bu sebeple, arabuk ele geirdii Milano'yu yine arabuk kaybetti. Birincisinde onu Milano'dan atmak iin Lodovico Sforza'nn kendi kuvvetleri yetmiti. nk nceleri krala kaplarn aan halk sonra aldandn grm ve yeni hkmdarn verdii skntlara dayanamaz olmutu. Bir ayaklanmadan sonra ikinci kez ele geirilen lkenin kaybedilmesi daha gtr. nk hkmdar ayaklanmadan yararlanarak gvenliini salayacak tedbirlerin alnmasnda, sulular cezalandrmakta, pheli kiileri gz altna almakta ve zayf taraflarn glendirmekte daha az kararszlk gsterir. yle ki Fransa'y ilk kez Milano'dan atmak iin dk Lodovico'nun kendi gc yettii halde ikinci kez atmas iin btn dnyay ittifaka armak, Fransz ordularn yerle bir etmek ve Franszlar talya'dan kovmak gerekmiti. Bu da biraz nce deindiim sebepler yzndendir. Bununla beraber Fransa iki kez de Milano'yu kaybetti. Birinci kaybn genel sebeplerini syledim. imdi ikinci kaybn sebeplerini Fransa kralnn olanaklarn ya da benzer durumdaki bir hkmdarn olanaklarn gstererek inceleyelim. gal edilerek kendisinden daha eski, soydan geme bir devlete balanan devletler ya snr komusudurlar ve ayn dili kullanrlar ya da durum byle deildir. Birinci durumda zellikle daha nce bamsz yaama gelenekleri de yoksa igal edilen devletlerin elde tutulmas ok kolaydr. Eski hkmdarn soyunu ortadan kaldrmak yeter. Eski yaama koullar korunur ve gelenekler de ayn kalrsa insanlar rahata yaayacaklardr. Bu Burgonya, Brtanya, Gaskonya ve Normandiya rneinde grld. Bunlarn dillerinde baz farkllklar da olsa aa yukar ayn alkanlklar vardr; rfleri birbirine benzer. Uyumalar kolaydr. Bu lkeleri ele geiren birinin bunlar elde tutmak iin iki ey yapmas gerekir : Birincisi eski hkmdarn soyundan olan insanlarn tmn ortadan kaldrmas, ikincisi ise kanunlar deitirmemesi ve vergileri artrmamas. Bylece igal edilen lkeler az bir zaman sonra soydan geme eski devletle birleirler, tek ve ayn devlet haline gelirler. Ancak igal edilen lkelerin dil, gelenek ve rgtlenme biimleri farkl olursa glkler kmaya balar. Buralarda tutunmak iin byk bir ansa ve ynetim ustalna sahip olmak gerekir. yi ve etkin arelerden biri de igal edenlerin gidip o blgeye yerlemeleridir. Bu daha gvenilirdir ve srekli bir egemenlik salar. Trkler yle yaptlar. Yunanistan'a yerlemeseydiler btn nlemlere ramen orada tutunamazlard, igal edilen blgeye yerleilirse kan karklklar annda grlr ve derhal aresine baklr. Orada yerleik deilseniz karklklar ancak byd zaman fark edersiniz. Ve i iten gemitir. Ayrca, bu durumda lke memurlar tarafndan soyulmaz. Halk hkmdara kolaylkla ba vurma olanana sahip olur. Bylece halk, hkmdar hakknda iyi duygular besliyorsa onu gstermeye olanak bulur; hkmdar sevmiyorsa ondan korkmas salanm olur. Yabanclar arasnda bu beldeye saldrmak isteyenler kararszlk gstereceklerdir. nk igal ettii blgede oturan hkmdar oradan skp atmak ok gtr. Dier bir are de lkenin kilit bir iki blgesine gmen yerletirmektir. Bu yola bavurulmaldr. Aksi halde bu kilit blgelere ok sayda asker gndermek gerekecektir. Oysa gmenler daha az masrafldr. Halkn pek az onlardan zarar grr : yani sadece gmenlerin yerletirilmesi iin kimlerden ev ve tarla alnmsa bu kiiler zarar grrler. Bunlar da daldklar ve fakir dtkleri iin ktlk yapmak ellerinden gelmez. Dierleri ise bir yandan zarar grmedikleri iin sessiz dururlar, te yandan da malmlk elinden alnanlarn durumuna dme korkusuna kaplarak sinerler. Sonu olarak, gmenler masrafszdrlar, hkmdara baldrlar ve az zarar verirler. Sylediim gibi bunlardan zarar grenler de saa sola datldklar ve fakir olduklar iin ktlk edemezler, stnde durulmas gereken ey udur : insanlar ya elde edilmeli ya da onlarn kk kaznmaldr; hafif basklara kar intikam almaya kalkarlar, fakat ar basklara kar direnemezler. Bir insana bask yapld zaman yle davranmal ki intikam almaya olanak bulamasn. Eer gmenlerin yerine askerlerden yararlanmaya kalklrsa Devletin masraflar ok fazlalar. Btn gelirler klalar tarafndan tketilmi olur. yle ki kazan kayba dnr. Sonra askerlerin sk sk konak deitirmesi halka zarar verir. Herkes onlara dman kesilir. Bu yenik dm dmanlar kendi lkelerinde olduklar iin size zarar verebilecek gtedirler. Sonu olarak denebilir ki, bir blgede asker bulundurmak ne kadar yararsz ise gmen yerletirmek o kadar yararldr. Adetleri kendi lkesindekinden farkl olan bir lkeyi ele geiren hkmdar, kendisinden daha zayf komu devletlerin koruyucusu ve lideri olmal, kuvvetli olanlar zayflatmaya almaldr. zellikle bu blgeye kendisi kadar gl bir devletin ayak basmasn kesinlikle nlemelidir, ihtiraslar ya da korkular yznden memnun olmayan kimselerin bir yabanc devleti lkeye sokmalar her zaman mmkndr. Tarihte grlm bir eydir bu. Romallar Etoller tarafndan Yunanistan'a sokuldular. Romallar ayak bastktan her yerde halkn arsn almlardr. Olaan bir durumdur bu. Kuvvetli bir devlet kendisinden daha zayf olan yabanc bir lkeye girdii zaman, o yerde daha zayf olanlar kendilerinden; daha kuvvetli olanlara duyduklar kin yznden bu yabanc glere katlmak isterler. yle ki, yabanc devletin bu zayf kiileri

elde etmesi iin fazla bir ey yapmas gerekmez. nk onlar kuvvetli devletle birlemek iin kendileri harekete geerler. Kuvvetli devletin yapaca ey otoritesini korumak ve onlarn fazla glenmesine yer brakmamaktr. Bunun iin de kendi ordusuna dayanmas yeter. Bylece ordusu ile dier tarafn glenmiini nleyecek ve blgenin tek hkimi olacaktr. Bu ekilde davranmayan devlet az bir zaman sonra tm elde ettiklerini kaybeder, elde bulundurduu sre iinde de saysz glklerle karlar. Romallar bu kurallar hayranlk verici bir biimde uygulamlardr : igal ettikleri lkelere gmen yerletirmiler, zayf lkeleri olduklar gibi brakmlar, gl olanlarn gcn trplemilerdir. Kendi blgelerinde gl yabanc devletlerin etkinlik kazanmalarna olanak vermemilerdir. Bu konuda Yunanistan blgesini rnek olarak gstermek yeter : Romallar, Akhailer vo Etolleri olduklar gibi korumular, Makedonya kralln zayflatmlar, Antiokhus'u buradan karmlardr (kovmulardr). Akhai ve Etollere baz olanaklar salanm ise de hibir zaman onlarn fazla glenmelerine izin verilmemitir. Philippos'un kurnazlklar, kendisini kltmeden, Romallarn dost gibi davranmalarna yetmemitir. Antiokhus'un btn gcn zorlamasna ramen blgenin bir ksmn elde tutmasna izin verilmemitir. Akll hkmdarlarn bu durumlarda ne yapmalar gerekiyorsa Romallar da onu yapmlardr. Onlar sadece o gn var olan karklklara deil, ilerde ortaya kacak karklklara da are aramak zorundadrlar. yle ki sorunlar nceden grlerek daha kolay zm getirilir. Hastalk iyice yerleirse tedavi edilmez bir hale gelir. Doktorlar akcier vereminin balang dneminde tedavisinin kolay, fakat tehis edilmesinin zor olduunu sylerler. Zaman geince tehis edilmez ve aresine baklmazsa hastalk belirginleir ve tedavisi gleir. Devlet ilerinde de durum ayndr. Sorunlar nceden grlrse ki bu ileriyi grenlerin harcdr zm getirilmesi kolay olur. Hastalklar herkesin grecei derecede genilerse, artk are kalmaz. Romallar bunun sakncalarn nceden grerek her zaman are buldular. Savatan kanmak iin ileri srncemede brakmadlar. nk onlar biliyorlard ki sava kanlmaz bir eydir ve onu ertelemek bakalarnn iine yarar, ite bu yzden Romallar, Philippos ve Antiokhus'a kars Yunanistan'da savatlar. Aksi halde onlarla talya'da savaacaklard. Her ikisiyle de savamaktan kanabilirlerdi. Bunu yapmadlar. Gnmzn bilgilerinin her gn tekrarladklar zamann getirecei iyilikleri iteklemek ilkesini benimsemediler. Cesaret ve ihtiyatllklarnn stn geleceine inandlar. Gerekten zaman onlara iyilik getirebilecei gibi ktlk de getirebilirdi. imdi tekrar Fransa'ya dnelim. Sylediklerimden hibiri acaba orada uyguland m, ona bakalm. Burada VIII. Charles'dan szetmeyeceim. talya'da uzun sre hkm srd iin hareketlerini daha iyi izleme olanan bize veren XII. Louis'den sz edeceim. Ve greceksiniz ki bu kii, kendi lkesinden farkl yapdaki bir lkeyi elde tutmak iin ne yapmak gerekiyorsa onun aksini yapmtr. Louis talya'ya Venediklilerin ihtiras yznden girdi. Venedikliler Louis'nin talya'ya girmesiyle Lombardiya'nn yarsn ele geirmek istiyorlard. Kraln bu davrann knamyorum, talya'ya girmek isteyince bu lkede hi dostu olmayan, stelik kendinden nceki Kral Charles'n beceriksizlii yznden btn kaplar kapal olan Louis'yi, nne kan ibirlii nerisinden yararlanmak zorunda brakmtr. Baka bir hata yapmam olsayd giriiminde baarl olabilirdi. Lombardiya'y ele geirdikten sonra. Charles'n kaybettii saygnl yeniden kazanm oldu. Genova teslim oldu. Floransa onun dostluunu kazand. Montova markisi, Ferrara dk, Bentivogli'ler, kontes Furli, Faenza, Pesaro, Ilimino, Camerino, Piombino derebeyleri ve Lucea'llar, Pisa'llar, Sienallarla dier btn derebeyleri onun dostluunu kazanma yarna girdiler. Venedikliler, Lombardiya'da sadece iki ehir elde etmek iin talya'nn te ikisini Fransz kral Louis'ye teslim ettikten sonra ihtiyatszlklarnn farkna vardlar. Bu kral eer sylediim kurallara uysa ve bazlar Kiliseden, bazlar Venediklilerden korktuklar iin her zaman kendisine balanmak zorunda olan bu dostlarn korumasn ve savunmasn bilseydi talya'da kolaylkla saygnln srdrebilirdi. Bu yolla stn glere kar kendini gvenceye alm olurdu. Fakat kral Milano'ya girer girmez aksini yapt; Papa Alessandro'nun Romagne blgesini istila etmesine yardmc oldu. Bunu yapmakla kendini zayf drdn anlamad. Dostlarn elinden kararak kendini onlardan yoksun brakyor, manevi gcne bir o kadar da maddi g katarak Kiliseyi kuvvetlendiriyordu. Bu ilk hatasndan sonra da hatal yolda ilerledi, yle ki Allessandro'nun ihtirasna snr koymak ve onun Toscana'ya hkim olmasn nlemek iin talya'ya gelmee mecbur oldu. Kiliseyi glendirmesi ve dostlarndan yoksun kalmas yetmiyormu gibi, Napoli kralln spanya ile blmek gibi bir lgnlkta bulundu. talya'nn tek hkimi iken kendine bir rakip yaratt; blgedeki memnuniyetsizlerin ve ihtiras sahiplerinin snabilecekleri bir rakip. Napoli'yi haraca balayaca, orada kendine bal bir kral bulunduraca yerde kral oradan att ve bir gn kendisini kovabilecek baka birini yerletirdi. Fetih istei normaldir ve doal bir eydir. nsanlar bunu yapabiliyorlarsa knanmamal, vlmelidirler. Fakat baaramayacaklar halde istiyorlarsa knanacak bir eydir bu. Fransa kral kendi gleriyle Napoli'yi ele geirebilecek idiyse bunu yapmalyd. Bu gten yoksun idiyse oray bakalar ile paylamamalyd.

Lombardiya'y Venediklilerle blmesinin bir zr vard; kral bu suretle talya'ya ayak basm oluyordu. Napoli'nin bllmesinin hibir zr yoktur. Sadece knanacak bir itir bu. Kral Louis be hata iledi : Zayf devletleri mahvetti. Kuvvetli bir devletin gcn artrd. ok kuvvetli bir devleti talya'ya soktu, talya'ya gelip yerlemedi. Oraya gmen yerletirmedi. Eer Venediklilerin egemenliklerine son vermek gibi altnc bir hatay islememi olsayd yine de ayakta kalabilirdi. Kilise glendirilmemi, spanya talya'ya sokulmam olsayd Venediklileri kertmek phesiz akllca ve gerekli bir davran olacakt. Fakat bunlar yapldktan sonra Venediklilere dokunmamak gerekirdi. nk onlarn eskisi gibi gl olmalar Lombardiya'ya yaklamak isteyen dier devletlere engel olurdu. Kral Louis'nin, savatan kanmak iin Papa altnc Allessandro'ya Romagne blgesini, spanya'ya, da Napoli'yi brakmak zorunda kald sylenecek olursa, syle cevap vereceim : Savatan kanmak iin bir karkln gelimesine hibir zaman izin verilmez. Aslnda sava kanlmaz bir olgudur. Olsa olsa kendi aleyhinize erteleyebilirsiniz bunu. Eer bazlar Kraln Papaya evliliini geersiz klmas ve Rouen piskoposunu kardinal yapmas artyla byle bir giriimde bulunmak iin sz verdiini ne srecek olurlarsa onlara ilerideki sayfalarda Hkmdarlarn szlerine ballklarn incelerken cevap vereceim. Kral Louis, fethettikleri lkeleri ellerinde tutmak isteyen hkmdarlarn uymalar gereken kurallardan hibirine uymad iin Lombardiya'y kaybetmitir. Bunda aacak bir ey yoktur; son derece doal bir sonutur bu. Valantino dk (Papa Allesandro'nun olu Cesar Borgia bu adla anlrd) Romagne blgesini igal ettii zaman Nantes ehrinde Rouen kardinaline bunu bylece syledim. Kardinal, talyanlarn askerlik sanatndan bir ey anlamadklarn syledi. Ben de kendisine Franszlarn devlet ilerinden habersiz olduklar eklinde cevap verdim. Bu iten anlasaydlar Kilise'nin bu kadar glenmesine izin vermezlerdi, dedim. Deneylerle kantlanan udur : talya'da Kilise'nin ve spanya krallnn glenmesine Fransa sebep olmutur. Fransa'nn talya'dan silinmesine de bunlar (Kilise ve spanya krall) sebep olmulardr. Buradan, hemen hemen hi amaz bir genel kural karyorum : Baka devletleri kuvvetlendiren hkmdar kendini kertir. nk birini kuvvetlendirmek ya gle ya da kurnazlkla gerekleir. Bunlarn her ikisi de yeni kuvvetlenen devlet iin saknlacak eylerdir.

IV. BLM

SKENDER TARAFINDAN GAL EDLEN DARA KRALLII ONUN LMNDEN SONRA HALEFLERNE KARI NEDEN AYAKLANMAMITIR Yeni fethedilen bir devletin elde tutulmasndaki glkler gz nnde bulundurulursa, Byk skender'in ksa bir sre iinde Asya'ya egemen olmas ve buray ele geirir geirmez lmnden sonra btn bu lkenin ayaklanmas akla yakn grnrken, haleflerinin buralar nasl tutabildikleri ve onlarn kendi ihtiraslar yznden aralarnda kan glklerden baka glklerle karlamam olmalar artc gelebilir. yle cevaplayabilirim bunu : Hatrlayabildiimiz btn devletler iki farkl biimde ynetilmilerdir : Ya bata mutlakiyeti bir hkmdar vardr; ynetime yardmc olan bakanlar onun kullar gibidirler. Hkmdarlarn izni ve istei ile bu grevlere gelmilerdir. Ya da devletin basnda bir hkmdar ve ynetimi paylaan beyler vardr. Bu beyler Bakanlk grevlerini hkmdarn izni ve istei ile deil soylu olmalarnn bir gerei olarak yrtrler. Bu beylerin kendi zel devletleri ve onlar senyr olarak kabul eden uyruklar vardr. Bir hkmdar ve onun kullar tarafndan ynetilen devletlerde hkmdarn yetkileri ok byktr. lkenin her yerinde ondan baka bir egemenlik sahibi grlmez. Bakan ya da memur sfat ile bakalar bu egemenlii kullansa bile halkn onlara kar zel bir ball yoktur. Bu iki eit ynetimin gnmzdeki rnekleri Trk padiah ile Fransa kralnda grlr. Trk hkmdarl tek bir padiah tarafndan ynetilir. Dierleri kapkullardr. Padiah lkesini sancaklara ayrm ve oralara valiler tayin etmitir. Padiah valileri istedii zaman istedii biimde deitirebilir. Fransa kral ise kalabalk bir soylular snf ile kuatlmtr. Bu

soylularn kendilerine, bal uyruklar ve ayrcalkl durumlar vardr. Kral onlarn bu ayrcalklarn kendini tehlikeye atmadan ellerinden alamaz. Bu iki eit ynetim biimi incelenirse, Trk hkmdarlnn ele geirilmesinin ok g, fakat bir kez ele geirilirse onu elde tutmann ise ok kolay olduu grlr. Buna karlk. Fransa kralln ele geirmek kolay fakat onu elde tutmak ok gtr. Trk hkmdarln ele geirmekteki glk uradan doar. Saldrmak isteyen devleti bu lkeden aracak beyler olmad gibi halkn ayaklanmas da umut, edilemez. nk herkes padiahn kulu olduu iin onlar batan karmak gtr. Batan karlsalar bile bu fazla bir ie yaramaz. nk sylediimiz sebeplerden dolay halk onlarla birlikte hareket etmez. Osmanl devletine kim saldrrsa onu birlik iinde bulacan hesaplamas gerekir. Bu nedenle umudunu bakalarnn i karklndan ok kendi z kuvvetlerine balamaldr. Fakat bir kez yenik dp ordusu bozguna urayacak olursa hkmdar soyundan gelenlerin dnda kimseden korkmaya gerek kalmaz. Onlar da yok edilirse, dierlerinin halk katnda saygnlklar olmad iin artk ekinilecek hibir kimse kalmaz. Zaferden nce onlardan bir ey umulmamas gerektii gibi zaferden sonra da onlardan korkulmas iin sebep yoktur. Fransa gibi ynetilen devletlerde durum tmyle farkldr. Burada kralln baz beylerini elde ederek lkeye kolaylkla girilebilir. Memnun olmayanlar ve deiiklik isteyenler her zaman bulunur. Bunlar sylediim sebeplerden dolay size kaplar aabilir ve zaferinizi kolaylatrabilirler. Fakat sonra buralar elde tutmak istediiniz zaman, ister size nce yardm etmi olanlar, ister zarar verdiiniz kiiler olsun, saysz glkler karrlar. Hkmdarn soyunu ortadan kaldrmak yetmez. Geri kalan beyler hareketin ban olutururlar. Bunlarn tmn memnun etmek ya da ldrmek mmkn olmaynca da frsat ele geer gemez sava kaybetmi olursunuz. Dara krallnn ynetim biimine bakarsak bunun Trk hkmdarnn ynetim biimine benzediini grrz. Bu yzden skender Dara kralln kesin bir biimde kertmek zorunda kalmtr. Zaferden sonra Dara lnce skender yukarda belirtilen sebeplerle rahat bir ekilde bu lkenin sahibi oldu. Eer ondan sonra gelenler birlik olabilselerdi burada rahata egemenliklerini srdrebilirlerdi. Gerekten bu devlette kendilerinin yarattklar karklklardan baka bir karklk olmad. Fakat ynetim biimi Fransa gibi olan devletleri elde tutmak o kadar kolay deildir. Romallara kar spanya'da, Fransa'da ve Yunanistan'da sk sk meydana gelen ayaklanmalar bu memleketlerde birok beylerin bulunmas yzndendir. Bu beyliklerin hatralar durduu srece Romallarn bu lkelerdeki egemenlikleri sallantda kalmtr. Ne zaman ki imparatorluun sreklilii ve gc sayesinde bu beylerin hatralar silindi, ancak o zaman gvenlik sahibi oldular. Daha sonra kendi aralarnda srtmeler dounca her biri bir blgede egemenliini srdrp o yerin sahibi oldu. Fakat bu blgelerde eski beylerin soyu tkenince Romallardan baka bir egemenlik tanmadlar. Btn bu olanlara iyice baklrsa skender'in Asya'y elinde tutmakta bulduu kolaylkla, Pyrrhus ve benzerlerinin ele geirdikleri yerleri tutmakta uradklar glklerde alacak bir taraf yoktur. Bu sonu, fatihlerin niteliklerinden deil, ele geirilen yerlerin farkl yaplarndan kaynaklanr.

V. BLM

GALDEN NCE KEND ZEL YASALARI LE YNETLEN EHRLER VE HKMDARLIKLARI NASIL YNETMEK GEREKR Fethedilen devletlerin kendi yasalar iinde zgr yaama gelenekleri varsa bu devletleri elde tutmann yolu vardr. Birinci yol onlar ykmaktr, ikincisi o devletin lkesine, bizzat gidip yerlemektir. nc yol da igal edilen devleti kendi yasalar ile brakmaktr. Fakat son durumda bu devleti haraca balamak, burada kendine bal bir ynetim kadrosu oluturmak gerekir. Hkmdar tarafndan yaratlan bu yeni ynetim kadrosu kendi varlnn hkmdarn dostluuna dayandn bilir. Ve onu korumak iin her eyi yapar. zgrle alkn bir ehiri ykmak istemiyorsanz oray yerli yneticilerle yneterek daha kolay elde tutabilirsiniz. Ispartallar ve Romallar bunun rneini verdiler. Ispartallar Atinal ve Thebai'yi birka

kiilik oligarik bir ynetimle elde tuttular. Buna ramen bu iki ehiri yine de kaybettiler. Romallar Kapus, Kartaca ve Numanzia'y elde tutmak iin buralar yakp yktlar. Buna karlk Yunanistan' Ispartallarn yaptklar gibi kendi yasalar iinde zgr brakarak elde tutmak isteyen Romallar baarya ulaamadlar. yle ki buray korumak iin lkenin birok ehrini yakp ykmak zorunda kaldlar. Gerekten, ele geirilen bir ehri gvenli bir biimde korumann yolu oray yakp ykmaktr. zgrle alm bir kenti ele geiren kii oray ykmazsa, o kentin kendisini ykmasn beklemelidir. nk zgrl ve eski alkanlklar adna ba kaldracak olan ehir halk her zaman tetiktedir. Ne zamann gemesiyle ne de bir kar salamak suretiyle eski durumlarn unutmalar mmkndr. ehir halk datlp yok edilmezse her frsatta zgrlklerini hatrlayacaklardr. Piza'nn, yz yl Floransa egemenlii altnda yaadktan sonra yapt bunun gzel bir rneidir. lkeler bir hkmdarn emri altnda yaamaya almlarsa ve hkmdarn soyundan kimse kalmamsa i kolaylar. Bir yandan itaat etmeye almlardr, dier yandan hkmdar soyundan kimse kalmamtr. Kendi aralarnda itaat edecek birini bulamazlar, zgr yaamasn bilmezler. Silaha sarlma konusunda da gevektirler. Sonu olarak bir hkmdar iin byle bir yeri ele geirmek ok kolaydr. Fakat cumhuriyetlerde daha ok canllk, daha ok kin ve daha ok intikam duygular kalr. Gemiteki zgrlklerinin hatras insanlarn yakasn brakmaz. Bu nedenle cumhuriyetleri elde tutmak iin en etkin yol ya onlar tmyle yakp ykmak ya da gidip oralarda yerlemektir.

VI. BLM

BR HKMDARIN KEND YETENE VE ORDUSU LE KAZANDII YEN DEVLETLER Yeni hkmdarlklardan, yeni hkmdarlardan sz etmeme bu konuda ok byk rnekler vermeme kimse amasn, insanlar ou kez bakalarnn getikleri yolu izler, bakalarn taklit ederler. Bu yol btn ile tutulmasa da, taklit edilenin seviyesine ulalmasa da ihtiyatl bir insann yapaca ey yine de byk adamlarn yolunu izlemek, bunu taklit etmektir. Tam bir baarya ulalmasa da ihtiyatl bir insann yapaca ey yine de byk adamlarn yolunu izlemek, bunu taklit etmektir. Tam bir baarya ulaamasa da en azndan bir yere yaklar, ihtiyatl nianclar da ayn eyi yaparlar. Hedeflerinin ok stnde bir yeri nian alrlar. Bu hedefi vurmak iin deil oray nianlayp gerek hedeflerini vurmak iin. Yeni devlete sahip olan yeni hkmdarn bu devleti korumakta kiisel yeteneine gre az ya da ok glkleri olur. Sradan bir insan iken hkmdar olmak ya yetenek ya da talih iidir. Glklerin ou ya birincisinin ya da ikincisinin yardm ile ortadan kalkar. Bununla beraber talihe daha az yer brakan hkmdarn tutunma imkn daha oktur. Ona kolaylk salayan bir ey de baka yeri olmad iin igal ettii blgeye gidip yerlemesidir. Fakat talihleriyle deil de kendi yetenekleriyle hkmdar olmu olanlardan sz edecek olursak bunlarn en nemlileri Musa, Keyhsrev, Romulus, These ve benzerleridir. Geri Musa bu greve Tanr tarafndan getirilmitir. Bu yzden ondan sz etmek gerekmez. Ancak Tanr ile konuma liyakatine sahip olmas bile ona hayran olunmas iin yeter. Fakat bir krallklar fetheden ya da krallklar kuran Keyhsrev ve dierlerine bakarsak hayranlk uyandrc olduklarn grrz. Her birinin eylemleri ve izledikleri yollar byk stadlar Musa'nnkinden farkl deildir. Hayatlar ve eylemleri incelenirse talihin onlara frsattan baka bir ey vermedii grlr. Bu frsat onlara, istedikleri biime sokmalaniin hammaddeyi salad. Bu frsat olmasayd yetenekleri boa gidecekti. Yetenekleri olmasayd bu frsat bir ie yaramayacakt. Musa'nn ortaya k iin srail halknn Msr'da esir olmas ve bu esaretten kurtulmak iin onun arkasndan gitmesi gerekiyordu. Romulus'un Roma kral olmas, yeni bir devletin kurucusu olmas iin Albe'de kalmamas, doar domaz terk edilmi bulunmas gerekiyordu. Keyhsrev'in ortaya k iin Perslerin Med imparatorluunun basklarndan bkm olmalar ve Medlerin de uzun sren bar dneminden tr gevemi olmalar gerekiyordu. Atinallar dank bir durumda olmasalar These,

yeteneklerini ortaya koyamayacakt. Frsatlar bu insanlara yarad; stn yetenekleriyle bu frsatlar deerlendirdiler. lkelerine mutluluk ve refah saladlar. Bunlar gibi hkmdarl kendi yetenekleriyle kazananlar, bulunduklar yerlere glklerle gelirler. Fakat iktidarlarn kolaylkla korurlar. Karlatklar glklerin bir ksm, devletlerini kurmak ve gvenliklerini salamak iin zorunlu olarak oluturduklar yeni dzen ve yntemlerden kaynaklanr. Yeni dzen oluturmak kadar g, baar ans az ve uygulanmas tehlikeli olan baka bir ey yoktur. nk eski dzenden karlar olanlarn tm dzeni deitirenlerin dmandrlar. Yeni dzenden yararlanacak olanlar da sadece gevek bir destek salarlar. Bu destein gevek olmasnn sebebi biraz eski dzenden yana olanlarn dmanlndan korkmaktan, biraz da insanlarn yeni ve denenmemi eylere kar duyduklar gvensizlikten kaynaklanr. Bundan u sonu kar : Dmanlar her zaman iddetle saldrrlar. Dierleri gevek bir ekilde kar koyarlar. yle ki, hkmdar bunlarla tehlikeden tehlikeye der. Burada bir noktaya iyice dikkat etmek gerekir. Yenilik getirmek isteyenlerin ya bu iin altndan kalkacak kadar kendi gleri vardr ya da bakalarna dayanarak byle bir ise giriirler. Bu giriimleri iin ya rica ve yalvarma yoluna ya da zora bavuracaklardr. Rica ve, yalvarma ile bu i yrtlemez. Yalnz kendi glerine dayanp zor kullanabilirlerde baarszlk ihtimali azdr. Silahl peygamberlerin baarya ulamalar, silahsz olanlarn ise. baarszla uramalar bu yzdendir. nk belirttiim sebeplerden baka, milletlerin karakterleri de deikendir. Onlar bir tarafa ynlendirmek kolaydr. Fakat orada tutmak zordur. Bunun iin o ekilde davranmak gerekir ki inanmadklar zaman bile onlar zorla inandrmak mmkn olsun. Musa, Keyhsrev, These ve Romulus silahtan yoksun olsalard uzun sre halk kendilerine balayamazlard. Gnmzde Jerome Savonarole kardein bana gelen budur. Halk ona olan gvenini kaybedince perian oldu. Halkn gvenini koruyacak aralardan yoksun olduu gibi, inanszlar zorlayacak aralar da yoktu. Yeni dzen getirmek isteyenlerin ileri zordur. Her admda byk tehlikelerle karlarlar. Bu glkleri amak iin cesaret ve yetenek sahibi olmalar gerekir. Fakat bu glkleri atktan sonra tehlike kalmaz. Gvenli, saygn ve mutlu olurlar. Bu byk rneklerden sonra, bunlara kk bir rnek daha eklemek istiyorum. Bunun, nceki byklerle bir benzerlii vardr. Siracusa'l Hieron rneidir bu. Hieron sradan bir vatanda iken talihinin yardm ile Siracusa'ya hkmdar oldu. Bu yer halk bask altnda ezilirken onu baa geirdi. Bylece Hieron. stn yeteneklerini kantlam oldu. Aslnda hkmdar olmadan nce de yetenekleri biliniyordu. Tarihiler ondan kral olmas iin krallktan baka hibir eksii olmayan kii olarak sz etmilerdir. Hieron eski milis rgtn datp yenisini kurdu. Eski ittifaklar bozdu, yenilerini gelitirdi. Btn ile kendisine bal askerlere ve dostlara sahip olduktan sonra ynetimini kolaylkla temellendirdi. yle ki, byk glklerle geldii yerini rahat bir bicimde korudu.

VII. BLM

BAKALARININ SLAHI VE TALHN YARDIMI LE KAZANILAN YEN HKMDARLIKLAR. Sradan bir kii iken talihin yardm ile hkmdar olanlarn ok az glkleri olur. Fakat hkmdar olduktan sonra yerlerini korumalar ok gtr. Gelilerinde hibir glk yoktur. Adeta uarak ularlar buraya, fakat yerlerine geer gemez glkler ortaya kmaya balar. Bu hkmdarlar ya para karlnda ya da hediye edilmek suretiyle devlete sahip olmulardr. Dara'nn Yunanistan'da, onya ve Hellespont ehirlerinde kendi gvenliini ve hretini srdrmek iin yaratt hkmdarlklarda ve Roma mparatorluu'nda sradan insanlarn askerleri elde ederek imparator olmalarnda olduu gibi. Bu hkmdarlar yerlerinde tutan iki ey, onlar oraya getirenlerin iradeleri ve talihleridir. yle ki her ikisi de deikendir ve sreklilikten yoksundur. Bu kiiler yerlerini korumasn bilmezler ve bunu yapamazlar. Bunu bilmezler; nk kendi zel hayatn yaayan bir iii eer byk bir yetenek ve zek sahibi deilse devlet ynetimini bilemez. Bunu yapamazlar; nk kendilerine bal ve gvenebilecekleri askeri gleri yoktur. Aynca birden bire doan devletler tpk tabiatta birdenbire ortaya kan ve abuk gelien bitkiler gibi kk salamazlar ve ilk frtnann ykc etkilerine kar kendilerini koruyamazlar.

Sylediim gibi birden bire hkmdar olanlar talihin kendilerine sunduu olanaklar deerlendiremez ve ynetime getikten sonra stn yetenekleriyle bakalarnn nceden hazrlad gibi ynetimin temellerini kuramazlarsa yerlerinde duramazlar. Kiisel yetenek ya da talih sonucu hkmdar olmak konusunda zamanmzdan iki rnek vermek istiyorum : Bunlar Francesco Sforza ve Cesar Borgia rnekleridir. Sforza, sradan bir vatanda iken olaanst yetenekleri sayesinde Milano dk oldu. Byk abalarla kazandklarn kolaylkla korudu. Buna karlk Valantino dk diye anlan Cesar Borgia babasnn sayesinde iktidar sahibi oldu. Bakalarnn gc ve talihin yardm ile kazanlan bir devletin korunmas iin yetenekli ve ihtiyatl bir kiinin yapaca her eyi deneyen Cesar Borgia, babasnn lm ile kendisi de iktidarn kaybetti. Yukarda deindiim gibi ynetiminin temelini nceden hazrlamayan hkmdar, byk bir ustalkla onu sonradan kurmak zorundadr. Mimar iin g, bina iin tehlikeli de olsa bu iin yaplmas gerekir. Eer Cesar Borgia'nn yapt btn iler incelenecek olursa mstakbel iktidar iin nemli temeller atm olduu grlr. Yeni bir hkmdara onun yaptklarndan daha iyi bir rnek gsterilemez. Ald btn tedbirlerin baarl sonu vermemesi onun hatas deildir. Bu, olaanst derecede bir talihsizliin sonucudur. Olunun dukaln geniletmek isteyen VI. Allessandro byk glklerle karlat, Kilise'ye ait olmayan hibir lkeyi ona vermenin imknszln gryordu. Kiliseye ait olan lkeleri almak istese, Venediklilerin ve Milano dknn buna asla raz olmayacaklarn biliyordu. Faenza ve Rimini uzun zamandan beri Venediklilerin himayesi altnda idiler. Bundan baka talya'daki silahl gleri, zellikle kendisinin yararlanabilecek olduu gler Papaln bymesinden korkabilecek olanlarn (Orsiniler, Colonnalar ve yandalarnn) ellerinde olduu iin bunlara gvenemezdi. Bu durumda, engellerin krlmas ve lkenin bir ksmna egemen olunabilmesi iin talya'nn altst edilmesi gerekiyordu. Venedikliler sayesinde bu ii kolayca baard. Venedikliler baka bir maksatla igal etmeleri iin Franszlar talya'ya armlard. Papa VI. Allessandro bu giriime kar koymad. Hatta kral XII. Louis'nin birinci evliliini geersiz klmay kabul ederek ona kolaylk gsterdi. Bylece bu kral Venediklilerin yardm ve VI. Allessandro'nun onay ile talya'ya girdi. Kral Milano'ya girer girmez Papa, Romagne blgesini ele geirmek iin ondan askeri yardm isteinde bulundu. Kral, kendi prestiji iin bu istei kabul etti. Valantino dk (Cesar Borgia) bylece Romagne blgesine sahip olduktan ve Colonnalar yendikten sonra buray korumak ve daha ileriye gitmek istiyordu. Ancak iki ey onu engelliyordu : Biri, kendisine pek bal gzkmeyen askerleri, ikincisi Fransa'nn iradesi. Daha nce yararland Orsinilerden ekiniyordu. Orsini'lerin sadece yeni lkeleri ele geirmesine engel olmalarndan deil, daha nce kazand yerlerden de karmalarndan korkuyordu. Fransa kralndan da ayn ekilde ekiniyordu. Orsinileri tanmt. Faenza'nn ele geirilmesinden sonra Bolognaya saldrdklar zaman gnlsz davranmlard. Krala gelince, onun niyetlerini Urbin dukaln ele geirdikten sonra Toscana'ya saldrmak zere iken anlamt. Kral, onu bu giriiminden caydrmt. Bylece Cesar Borgia, artk talihe ve bakasnn silah ve talihine balanmamak kararn ald. ilk i olarak Roma'daki Orsini ve Colonna taraftarlarn zayflatt. Onlar tutan btn soylulara byk paralar vererek, niteliklerine gre nemli grevlere getirdi, yle ki birka ay iinde btn bu soylular dke balanmaya baladlar. Bundan sonra Colonna zaten datlmt Orsini'lerin ortadan kaldrlmas iin frsat bekledi. Bu frsat buldu ve ondan iyi bir ekilde yararland. Orsiniler, dkn ve Kilisenin glenmesinin kendi ykmlar demek olduunu ge anladlar. Perouse blgesindeki Magione ehrinde bir toplant dzenlediler. Bu toplantdan, Urbin ayaklanmas, Bomagne kargaal ve saysz tehlikeler dodu. Ancak dk Franszlarn yardm ile her birini bastrd. Fakat ilerini dzene soktuktan sonra ne Franszlara ne de baka yabanc glere gvenmeyerek, bir gn onlarla boy lmemek iin hile yoluna bavurdu. Dncelerini o kadar iyi gizledi ki Orsiniler Sinyor Paola aracl ile dkle bartlar. Dk, Paolo'ya giysiler, para ve atlar vererek onun gvenini kazanmak iin her eyi yapt. Orsiniler saflkta o derece ileri gittiler ki Sinigaglia'da dkn avucunun iine decek hale geldiler. Orsinilerin ileri gelenlerini ortadan kaldran dk geri kalannn dostluunu kazand. Ynetimini salam temellere dayandran dk, Urbin dukal ile btn Romagne blgesini tutmu oluyordu. Rahatnn tadn karmaya balayan bu yre halklarn elde etmiti. Bu ileri kayda deer ve bakalarna rnek olur nitelikte bulduum iin, deinmeden gemek istemedim. Dk, Romagne blgesini ele geirdii zaman burann beceriksiz kiiler tarafndan ynetildiini grd. Onlar halk ynetecek yerde soymular, birletirecek yerde ikilik yaratmlard. yle ki lke batan baa hrszlk, yama ve her trl ktl batana dmt. Bunlar gidermek ve lkede dirlii salamak iin iyi bir ynetimin oluturulmas gerektiine karar verdi. Bu i iin sert ve becerikli bir insan olan Ramiro d'Arco'yu grevlendirdi. Ona geni yetkiler verdi. Bu kii, ok ksa zamanda lkenin dirliini salayarak byk bir n kazand. Fakat dk Borgia sonradan, halkn nefretini ekeceini dnerek

basky kaldrd. lkenin ortasnda sivil bir mahkeme kurdurdu. Bu mahkemenin ok iyi bir bakan vard. Her ehir burada kendi avukat ile temsil ediliyordu. Dk, balangta gsterilen iddetin halkta bir nefret yarattn biliyordu. Bunu ortadan kaldrmak halk yattrmak ve tmyle kendi yanna ekmek iin Ramiro'yu ldrtt. Bylece baz zulmler yaplmsa da kendisi tarafndan deil de, zalim yaradll Ramiro tarafndan yapldn gstermek istiyordu. Bir sabah vakti Cesana'da ehir meydannda onun ikiye ayrlm cesedini gren halk hem sevindi hem de akna dnd. Fakat biz konumuza dnelim, istedii ekilde kuvvetlendikten ve kendisine zarar verebilecek komularn byk bir ksmn yere serdikten sonra, kendini ok gl bulan dk, fetihlerini srdrmek isterken yalnz Fransa'dan ekiniyordu. Ge de olsa hatasn anlayan Fransa kralnn onun genilemesine (kuvvetlenmesine) hi bir zaman katlanmayacan biliyordu. Bu yzden yeni dostlar aramaya balad. Gaeta'y kuatan spanyollar ortadan kaldrmak iin Franszlarn Napoli krallna girileri srasnda onlara kar kararsz bir tavr taknd. Maksad, Fransa'ya kar kendini gvenceye almakt. Papa Allessandro sa olsayd bunu arabuk salard. Bu dnemde izledii siyaset ite byleydi. Gelecee ynelik riyasetine gelince : Alessandro tarafndan kendisine verilen eyleri yeni Papa'nn elinden almasndan ekiniyordu. Bunu engellemek iin drt are dnd : Birincisi, yerlerinden ettii tm soylularn kkn kazyarak, Papa'nn onlar tekrar canlandrmasna engel olmak, ikincisi, Roma'nn tm soylularn kendi tarafna ekerek onlar aracl ile Papa'y dizginlemeye almak. ncs, dini liderleri olabildiince kendi evresine ekmek. Drdncs, babas Alessandro lmeden, olabildiince glenerek kendi bana ilk saldry nleyecek duruma gelmeye almak. Alessandro ld zaman bu drt iin tamamlanm, drdncs de tamamlanmak zereydi. Soyduu soylulardan yakalayabildiklerinin tmn ldrm, pek az kurtulabilmiti. Roma soylularnn tmn kendi tarafna ekmiti. Dini liderlerin ou onun yanndayd. lkesini geniletmek konusuna pelince, Toscana'ya egemen olmay dnyordu. Perugia ve Piombino'yu ele geirmiti. Ayrca Pisa'y korumas altna almt, spanyollar tarafndan Napoli krallndan kovulan Franszlardan ekinmek iin artk sebep kalmamt. Herkes onun dostluunu kazanmak zorundayd. Pisa'y ele geirdi. Bundan sonra Lucca ve Siena ehirleri korkular ve Floransa'ya duyduklar kin yznden kolayca boyun eerlerdi. Floransallarn kurtulmalar olanakszd. Bunu baarsayd (Papa Alessandro'nn ld yl baarabilirdi) o kadar g ve saygnlk kazanrd ki, kendi kendine yetebilir, baka hi bir gce dayanmak ihtiyacn duymazd. Fakat Alessandro, dkn klcn ekmesinin beinci ylnda ld. Oluna salam yer olarak sadece Romagne blgesini brakt. Dier lkeler iki kuvvetli dman ordusu tarafndan evrilmi durumdayd, stelik dk lmcl bir ekilde hastayd. Ancak dk o kadar iddetli azim sahibi, o kadar yrekli bir insand ki ve insanlar kazanmay ya da mahvetmeyi o kadar iyi biliyordu ki, bu iki byk ordu karsnda olmasa ya da hastalanmasayd dier btn glkleri yenerdi. Romagne lkesinin kendisini bir aydan fazla beklemesi, yar l bir durumda olmasna ramen Roma'da gvenlik iinde kalabilmesi, Baglioni, Vitelli ile Orsinilerin Roma'ya gelmelerine ramen ona kar bir ey yapmam olmalar, kurduu dzenin salam temellere dayandn gsterir. Geri istedii kiiyi Papala getiremedi. Ama en azndan istemedii kiilerin oraya gelmesine engel oldu. Alessandro ld zaman kendisi hasta olmasayd her ey kolay olacakt. Babas Alessandro'nun lmnden sonra olabilecek her eyi dndn ve her eye bir are bulduunu, ancak onun ld gn kendisinin de lmcl derecede hasta olabileceini dnmediini, dk bana ikinci Giulino'nun Papala seildii gn anlatmt. Dkn yapt ileri zetledim. Onu knamak elimden gelmez. Tam tersine, o talihinin yardm ve bakalarnn gc ile hkmdar olan herkese rnek gsterilecek biridir, dncesindeyim. nk o, yrekli ve yksek amal biri olarak baka trl davranamazd. Alessandro'nun ksa sren yaam ve kendi hastal, dncelerini gerekletirmesine engel oldu. Yeni lkesinde dmanlarna kar gvenliini salamak, dostlar edinmek, hile ya da kuvvet kullanarak yenmek, kendini halka sevdirmek ya da onlar korkutmak, askerleri kendine balamak ve onlarn saygsn kazanmak, zarar verebilecek ya da zarar vermek zorunda kalacak olanlar yoketmek, eski dzeni yeniletirmek, sert ve iyiliksever, yce gnll ve hogrl olmak, itaatsiz milisleri yok etmek ve yeni bir milis rgt kurmak, iyilikle ya da korku salarak hkmdar ve krallarn dostluklarn korumak isteyen bir kii iin Valantino dknn yaptklarndan daha taze rnekler bulunamaz. Onun tek knanabilecek davran II. Giuliuo'nun Papa seilmesi iindedir. Kt bir seimde bulundu. Daha nce sylediim gibi, kendi istedii bir kiiyi Papala getiremeyince, en azndan istemedii bir kiinin Papa olmasn engellemeliydi. Daha nce kt davrand ya da Papa olduktan sonra kendisinden korkmalar gerekecek kardinallerin Papa seilmesine asla izin vermemesi gerekirdi. nk, insanlar zellikle hn ya da korku yznden dman olurlar.

ncittii kardinaller arasnda San Piero ad Vincula ve San Giorgio kardinalleri ile Kardinal Colonna ve Ascanio Sforza vardr. (Machiavelli, Giovanni Colonna ile Ascanio Sforza'y isimleri ile anyor, dierlerini ise grevleri ile). Dierlerinin de Papa seildikleri takdirde ondan korkmalar iin sebepleri vard. Bunlardan sadece Rouen kardinali ile spanyollar hari tutmak gerekir: spanyollar, hsmlk ve grdkleri yardm yznden, Rouen kardinali ise Fransa Krallnn kendisini tutmas yznden korkular yoktu. Bu durumda dkn bir spanyolu Papa yapmas gerekirdi. Bu elinden gelmeyince San Piero ad Vincula kardinalinin deil, Rouen kardinalinin Papaln benimsemesi gerekirdi. Byk insanlarn yeni hizmetler karsnda eski hakaretleri unutacaklarn sanan kimse aldanr. Dk de bu seimde aldand. Bu da onun ykmna sebep oldu.

VIII. BLM

CNAYET LEYEREK HKMDAR OLANLAR Hibir yetenee ve talihe sahip olmadan, sradan bir insan hkmdarla getiren iki yol daha vardr. Bunlara da deinmek gerekir. Hatta burada cumhuriyetlerden sz etseydik bu yollardan biri hakknda uzun uzun durmamz gerekecekti. Bu yollar unlardr : Ya ktlk ve cinayetle ya da yurttalarn yardm ile hkmdar olunur. Birinci yol konusunda doruluunu ve haklln tartmadan biri eski dieri yeni iki rnek vereceim. Bu iki rnek, onlar taklit etmek zorunda olanlar iin yeterli olacaktr. Sicilyal Agatokles, orta snftan bile deil, aa snftan biri olduu halde Sicilya kral olmutur. Bir mlekinin olu olan Agatokles, yaamnn btn dnemlerinde rezillikler yapmtr. Bununla beraber cinayetlerine byk apta kafa ve beden yetenei katmtr. Milis kuvvetlerine katld, orada derece derece ykselerek Siracusa komutanlna kadar geldi. Buraya iyice yerletikten sonra, kendisine gnl rzas ile teslim edilen ehri zorla ve bakasna bal olmakszn ynetmek istedi. Ordusu Sicilya'da savaan Kartacal Amilcar ile grtkten sonra bir sabah, devlet ilerini grmek bahanesiyle Siracusa halkn ve senato yelerini toplad. Halkn en zengin olanlarn ve senato yelerini askerlerine ldrtt. Ve bylece hibir direnile karlamadan hkmdarl ele geirdi. Geri Kartacallar tarafndan iki kez yenilgiye uratld ve sonunda onlar tarafndan kuatld. Ancak lkesini savunmay baard gibi, ordusunun bir ksmn ehrin savunmas iin brakarak dier kuvvetleri ile Afrika'ya saldrd. Az bir zaman sonra Kartacallar kuatmay kaldrmak zorunda kaldlar. Sicilya'y ona brakp Afrika ile yetinerek onunla anlama yoluna gittiler. Bu adamn yapt ilere ve yeteneklerine bakacak biri, talihe balanacak hibir ey gremez, ya da ok az ey grr. Yukarda sylediimiz gibi herhangi birinin yardm ile deil, bin trl glk ve tehlike ile askerlik hayatnda kazand yer sayesinde hkmdar olmu ve sonra da gl ve tehlikeli nlemlerle yerini korumutur. Yurttalar ldrmek, dostlara ihanet etmek, imansz, merhametsiz ve dinsiz olmak deerlilikle nitelenemez. Bu yollar insan iktidara getirebilir ama onur kazandrmaz. Ancak Agatokles'in tehlikelere gs germesindeki cesareti, kt talihe dayanmasnda ve onu yenmesindeki yrekliliine baklacak olursa onun en byk komutanlardan hi de aa kalmad grlr. Bununla beraber korkun kycl, insanlk d davranlar, saysz cinayetleri yznden o, stn insanlardan saylamaz. Baarsnda ne faziletin ne de talihin rol vardr. Gnmzdeki rnek Oliveretto de Fermo rneidir. Altnc Alessandro papa iken, Oliveretto de Fermo, ocuk yanda ksz kalm, Giovanni Fogliani adndaki days tarafndan bytlm, iyi yetimesi iin ok gen yata milis kuvvetlerinde Paolo Vitelli'nin yanna verilmiti. Paolo ldkten sonra onun kardei Vitellozzo'nun emrine girdi. Yetenei, vcut ve ruh salaml ile az zamanda sivrildi ve ordunun nemli insanlarndan biri oldu. Fakat bakalarnn emri altnda olmak ona aalk bir i gibi geldii iin, Vitellozzo'nun destei ve vatanlarn zgrlk iinde grmektense esaret altnda grmeyi tercih eden baz Fermolularn yardm ile Fermo ehrini igal etmeyi kararlatrd. Days Fogliani'ye mektup yazarak, uzun sre gurbette kaldn kendisini ve memleketini grmek istediini bu ara mal ve mlkn de grm olacan bildirdi. Ancak eref ve itibarndan baka bir dncesi olmam, vaktini boa geirmemi biri olduunu hemehrilerine gstermek istiyordu. Bu yzden ehre girerken yannda dostlar ve maiyetinden

meydana gelecek yz atl bulunmasn, Fermo halknn kendisini trenle karlamasn istedi. Bylesine karlanma, sadece kendisine deil, onun tarafndan yetitirildii iin daysna da eref verecekti. Days, yeenini iyi karlamak iin her eyi yapt : Fermo halk tarafndan trenle karlanan Oliveretto ehre yerleti. Birka gn iinde, ileyecei cinayetler iin tasarlar gelitirdi. Bir len dzenledi ve bu lene days Giovanni Foglianni ile ehrin tm ileri gelenlerini ard. Yemein ve bu tr lenlerde det olan elencelerin bitiminden sonra Oliveretto, Papa Alessandro ile olu Cesare'n yaptklar byk ilerden sz aarak ilgin bir tartma ortam yaratt. Days ve orada bulunan dier bazlar da tartmaya girince, bu tr konularn gizli bir yerde konuulmas gerektiini syleyerek, birden bire ayaa kalkt. Ve bir odaya girdi. Giovanni ve dierleri de onu izlediler. Oturmaya vakit kalmadan odann gizli yerlerinden kan askerler Giovanni ve yanndakilerin tmn ldrdler. Sonra, Oliveretto ata binip ehri dolat. Bakanlk sarayn kuatt, yle ki, herkes korkusundan boyun emek zorunda kald. O da kendisini hkmdar ilan etti. Durumdan memnun olmayp kendisine zarar gelebilecek olanlar ldrtt. Sivil ve askeri alanda yeni dzenlemeler getirdi. yle ki ynetimi elinde tuttuu sre iinde sadece gvenliini salamakla kalmad; btn komularna korku sald. Eer Cesar Borgia, Orsiniler ve Vitellilerle birlikte onu da tuzaa dsrmeseydi yklmas Agatokles'inki kadar g olacakt. Yukarda sylediim gibi Cesar Borgia, Sinigaglia'da Orsini'leri ve Vitelli'leri yakalad zaman onu da ele geirdi. Ve cinayetinden bir yl sonra hainlikte stad olan Vitolozzo ile birlikte bouldu. Agatokles ve benzerlerinin sonsuz ihanet ve zulmlerden sonra nasl olup da lkelerinde gvenlik iinde yaayabildikleri, d glere kar savunabildikleri, uyruklarnn ktlklerinden korunabildikleri artcdr. nk biroklar, deil sava zamannda, bar zamannda bile, zulmleri ile devletlerini koruyamamlardr. yle sanyorum ki, bu, zulmn iyi ya da kt kullanlmasndan domaktadr. Zulmn iyi kullanlmas (ktle iyi denebilirse) bir kez ve gvenliin gerektirdii anda kullanlmasndandr. Zulm srekli olarak uygulanmaz; hemen ardndan halka iyi davranmak gerekir. Zulmn kt kullanlmas ise, balangta az olan, giderek daha da azaltlaca yerde artrlan zulmdr. Birinci yolu izleyenler Tanr'nn ve insanlarn yardmyla sorunlarna bir are bulabilirler. Agatokles rneinde olduu gibi. Dier yolu izleyenlerin baar anslar yoktur. Bu dnceden hareket ederek, denebilir ki, bir lkeyi ele geiren kii, uygulamak zorunda olduu sert yntemleri her gn tekrarlamamak iin, bunlar tasarlamal ve bir anda hepsini uygulamaldr. Ktlkler tekrarlanmaynca halk gvenlik kazanr ve hkmdara balanr. Korku ya. da yanl deerlendirme yznden baka, trl davranan bir hkmdarn her zaman hanerini elinde gezdirmesi gerekir. Srekli tazelenen ktlkler yznden halkn kendisine gveni kalmayaca iin kendisinin de halka gveni olamaz. Yaplacak btn ktlklerin bir anda yaplmas gerekir. Bylece daha ksa zamanda duyulaca iin daha az ac verir. Buna karlk iyilikler azar azar yaplmaldr. Bylece tadna daha iyi varlr. Ayrca bir hkmdar uyruuyla yle yaamaldr ki, iyi ya da kt hibir olay onu deitiremesin. nk skt zaman ktlk yapmaya eli varmaz, iyilik yaparsa fayda vermez. Byle davranmak zorunda olduuna hkmederler. Kimseyi memnun edemez.

IX. BLM

SVL HKMDARLIK ZERiNE Bir yurtta cinayet ileyerek ya da baka bir iddet kullanarak deil de yurttalarnn yardm ile hkmdarla gelirse, bu hkmdarla sivil hkmdarlk denir. Bunun iin ok deerli bir insan olmaya gerek olmad gibi ok ansl olmak da gerekmez. Kurnaz olmak yeter. Bu tr hkmdarla ya halkn ya da sekinlerin yardmyla ulalr. nk btn sitelerde birbirine zt iki eilim vardr. Halk, sekinlerden bask ve zulm grmek istemez. Dier yandan, sekinler de halk bask ve zulm altnda tutmak isterler. Birbirine zt bu iki eilimden u sonular doabilir : Ya hkmdarlk, ya zgrlk, ya da dzensizlik.

Hkmdarla ya halkn ya da sekinlerin yardm ile ulalr. Bu, iki taraftan birinin yakalayaca frsata baldr. Zenginler, halka kar koyamayacaklarn grdkleri zaman, kendi aralarndan birini hkmdar yaparak onun glgesi altnda hrslarn doyururlar. Buna karlk halk da, sekinlere kar koyamayacan grnce, bir kiiye snr, onu hkmdar yapar ve kendini korur. Sekinlerin yardm ile hkmdar olanlar, halkn yardm ile bu yere gelenlere gre daha g durumdadrlar. nk evresindeki kiiler onu kendilerine eitmi gibi grrler. Bu yzden hkmdar onlara gerektii gibi emir veremez. Fakat halkn yardm ile hkmdar olanlar tek balarnadrlar. Ve kendilerine boyun emeyecek hi kimse yoktur, ya da pek azdr. Ayrca, sekinleri namuslu bir biimde ve bakalarna hakszlk etmeden memnun etmeye imkn yoktur. Oysa halk memnun etmek mmkndr. Halk zenginlerden daha anlayldr. Zenginler zulmetmek isterler, Halkn istedii sadece ezilmemektir. unu da ekleyelim, halkn dman kesilmesi hkmdarn gvenliini bozar; halk kalabalktr. Oysa, sekinlerin dmanlklarna kar hkmdar kendini koruyabilir. nk onlarn says ok deildir. Halkn dman olmasndan bir hkmdarn bekleyebilecei en kt ey onun tarafndan terkedilmektir. Oysa sekinlerin dmanl sadece onlar tarafndan terk edilme korkusu yaratmaz. Korkulacak baka eyler de vardr. nk bunlar daha ileri grl ve hilekrdrlar. Kendi gvenlikleri iin, hkmdarn aleyhine dnerler ve baka birini ararlar. Hkmdar, her zaman ayn halkla birlikte yaamak zorundadr. Oysa sekinler iin durum byle deildir. Hkmdar isterse bunlar her gn deitirebilir, yerlerinden edebilir ya da onlara yeni olanaklar saklayabilir. Bu konuyu daha iyi aklamak iin sekinlere iki adan bakmak gerekir. Bunlar ya btnyle hkmdarn yannda olurlar ve ona balanrlar ya da balanmazlar. Bal olanlar fazla a gzl olmamalar art ile sevmek ve onlara sayg gstermek gerekir. Bal olmayanlara da iki trl bakmak gerekir. Bunlar ya korkak ve gevektirler. Sebep bu ise, bu insanlardan yararlanlabilir. zellikle iyi dncelere sahip olanlar, iyi gnlerde size eref katarlar. Kt gnlerde de size bir zarar dokunmaz. Hkmdara bal olmamalarnn sebebi kiisel ihtiraslar ve hesaplarndan kaynaklanyorsa, bu hkmdardan ok kendilerini dndklerini gsterir. Bu durumda hkmdarn onlardan bir dmandan ekinir gibi ekinmesi gerekir. nk bunlar kt zamanda hkmdarn yklmasna yardmc olurlar. Halkn yardm ile hkmdar olan birinin her zaman onun kendisine olan sevgisini korumaya almas gerekir. Bu kolay bir eydir. nk halk zulm grmemekten baka bir ey istemez. Halka kar olarak sekinlerin yardm ile hkmdar olanlar, her eyden nce halk kazanmaya almaldrlar. Halk koruyup gzetirlerlerse bu kolaylkla gerekleir. nk insanlar ktlk bekledikleri yerden iyilik grdkleri zaman daha fazla minnettarlk duyarlar. Halkn sevgisini kazanmann deiik yollar vardr. Bu konuda kesin bir kural gsterilemez, hal ve zamana gre bu yollar deiik olabilir. Ancak u kadarn sylemek gerekir ki, hkmdarn her zaman halknn sevgisine ihtiyac vardr. Aksi halde kt gnlerde aresiz kalr. Isparta hkmdar Nabis, Yunanistan'n ve muzaffer Roma ordularnn saldrlarna hedef olduu zaman, bu tehlikeleri atlatmak iin adamlarndan ok azna kar kendini gvenceye ald. Bu ona yeterli geldi. Eer halk ona dman olsayd asla yeterli olmazd. Sylediklerime kar, u nl atasz ile kar konulmasn : Halka dayanan, balk zerinde bina kurmua benzer. Bu sz, halktan birinin, dmanlarndan ve yksek memurlarn basksndan korunmak iin halka dayanmas ve ondan yardm beklemesi halinde dorudur. Roma'da Graccolarn, Floransa'da Grigio Scali'nin bana gelmitir bu. Fakat halka dayanan kii hkmdarsa, emretmesini biliyorsa, yrekli bir kiiyse, talihsizliklerden ve tehlikelerden ekinmeyip bakalarna cesaret verebiliyorsa, hibir zaman halk tarafndan aldatlmayacak, tam tersine kendisini salam temeller zerinde bulacaktr. Bu hkmdarlklar sivil ynetimden mutlakiyetilie doru kaydklar zaman tehlikeye derler. nk bu hkmdarlar ya bizzat ya da yksek memurlar ile ynetimi salar. Yksek memurlar aracl ile ynetimin salanmas halinde durum daha tehlikelidir. nk devlet bu insanlarn istek ve iradelerine baldr. Ve bunlar, zellikle bir kargaalk annda hkmdar kolaylkla otoritesinden yoksun brakabilirler; hkmdara itaat etmek istemezler ya da halk ona kar kkrtabilirler. Bu durumda hkmdar, mutlak ynetimi ele geirmekte ge kalm olur. nk halk, yksek memurlara itaat etmeye almtr, hkmdara itaat etmek istemez. Zor dnemlerde hkmdar, gvenilir insan bulmakta glk eker. Barta, lmn uzak olduu dnemde, herkes onun yanndadr. Fakat tehlike annda, devletin vatandalara ihtiyac olduu zaman o kadar insan bulunmaz. Ve byle bir deney ancak bir kez yaanabildii iin ok tehlikelidir. Akll hkmdar, yurttalarn her zaman ve her durumda kendisine, muhta brakmaldr. Onlarn srekli olarak balln salayacak tek yol budur.

X. BLM

HKMDARLIKLARIN GLER NASIL LLMELDR Hkmdarlklarn nitelikleri incelenirken bir noktann daha gz nnde tutulmas gerekir : Bir hkmdar, gerektiinde kendini savunabilecek kadar bir devlete sahip midir, yoksa bakalarnn yardmna m muhtatr? Bu konunun iyice aydnlatlabilmesi iin unu syleyeceim. Bence, yalnz kendi glerine dayananlar, insan ve para gleri ile iyi bir ordu oluturup her trl saldrya kar koynbilen hkmdarlar, yeterli hkmdarlardr. Buna karlk kendi balarna savaa giriemeyen ve kendi ehirlerinin kale duvarlarna kapanp kalan hkmdarlar her zaman bakalarna muhtatrlar. Birincilerden sz etmitik. Yeri geldiinde yine de sz edeceiz. kincilere gelince, bu hkmdarlara ehirlerini kuvvetlendirip donatmak ve geri kalanlarla fazla uramamaktan baka, nerilebilecek bir ey yoktur. nk hkmdar ehrini kuvvetlendirince ve yukarda sylediim gibi halk ile ilikilerini iyi dzenlerse, kolay kolay ona saldrlamaz. nk insanlar her zaman g ilere girimekten ekinirler. lkesini kuvvetlendirip donatm ve halk tarafndan nefret duyulmayan bir hkmdara saldrmak hibir zaman kolay deildir. Almanya'da ehirler ok bamszdrlar. Topraklar olduka azdr, imparatora istedikleri zaman itaat ederler. Ne imparatordan ne de kuvvetli komularndan korkarlar. nk bu ehirlerin her biri kaleler ve geni hendeklerle evrilmitir. ok sayda toplar ve her zaman depolarnda bir yl yetecek kadar, yiyecek, iecek ve yakacaklar vardr. Bu ehirleri kuatmann uzun ve zahmetli olacan herkes bilir. Buralarda, hazineye zarar vermeden halk beslemek iin ehrin hayat damarlarn oluturan mesleklerde her zaman bir yllk i vardr. Aynca bu ehirlerde, askerlik eitimine ok nem verilir. Bu ekilde kuvvetlendirilip donatlm bir ehre sahip olan ve halkn nefretini zerine ekmemi bulunan bir hkmdar, saldrya uramaz. Ona kar saldrya gemek isteyen biri bulunsa bile ksa srede kendini kk drp ekilir. nk bu dnyada iler o kadar belirsiz ve deikendir ki, kimse bir yl boyunca bou bouna bir ehri kuatmaz. Fakat halkn ehir dnda mal mlk olur da bunlarn dman tarafndan yama edilmesini halk grr ve sabr taar, uzun sren kuatma ve kiisel kar duygusu hkmdar unutturur, denirse, buna yle cevap veririm. Kudretli ve yrekli bir hkmdar, halkna, bazen bu kt durumun ok srmeyeceini, syleyerek, bazan dmann vaheti ile korkutarak, ya da ok ileri gidenleri ustalkla gvence altna alarak, her zaman bu glkleri yenebilir. Ayrca, dman lkeyi yakp ykacaksa doal olarak bunu gelir gelmez yapar. Bu aamada, dmana kar koyanlar, henz ateli ve savunma gayreti iinde olurlar. Hkmdarn bundan daha az endie etmesi gerekir. nk birinci aama sona ermi, i iten gemitir. Halkn da atei dmtr. Artk are yoktur. Bu durumda halk, uruna evini barkn yaktrd hkmdarnn etrafnda daha sk bir biimde toplanr, ona minnet duyar, insanlarn yaradl byledir. Kendilerine yaplan iyilikler iin olduu kadar, kendilerinin yaptklar iyilikler iin de ballk duyarlar. Btn bunlar dikkate alnrsa, ihtiyatl bir hkmdar iin, savunma aralar ve yiyecek iecei salanm bir ehri uzun sre savunmak g olmayacaktr.

XI. BLM

DNSEL HKMDARLIKLAR Simdi de dinsel hkmdarlklardan sz edeceim.. Buradaki btn glk hkmdarln kazanlmasndan nce grlr. Bu hkmdarlklar ya talih ya da yetenekle elde edilir. Fakat kazandktan sonra onu

korumak iin ne talihe ne de yetenee gerek vardr. nk bu hkmdarlklar eski dinsel kurumlara dayanrlar ve bunlar o kadar gl kurumlardr ki ne ekilde ynetilirlerse ynetilsinler hkmdar her zaman yerini korur. Bir lkeye sahip olduklar halde onu savunma gereini duymayan, uyruklar olduklar halde onu ynetme gereini duymayan yalnz dinsel devletlerdir. Savunmasz braktklar halde devletleri ellerinden alnmaz. Ynetimsiz braktklar halde halk onlardan kurtulmay ne dnr ne de bunu yapabilir. Gvenlik iinde ve mutlu olan hkmdarlklar sadece bunlardr. Fakat insanst yntemlerle ynetildiklerinden ve insan aklnn bu alana yetimesi imknsz olduundan bunlardan sz etmem kstahlk olur. Tanr'nn iidir bu. Bununla beraber, bugn Kilise'nin nasl olup da bu kadar maddi bir gce ulat, bir Fransz kraln korkutabildii ve onu talya'dan kovabildii, ayn zamanda Venediklileri kertebildii sorulabilir. Oysa Papa Alessandro'dan nce deil talyan devletleri, en kk baronlar ve beylikler bile Kilise'nin maddi gcn kmsemilerdi. Herkesin bildii bir ey de olsa yeniden szn etmeyi gereksiz saymyorum. Fransa kral VIII. Charles talya'ya girmeden nce bu blge Papa'nn, Venediklilerin, Napoli kralnn, Milano dknn ve Floransallarn ynetimi altndayd, iki temel tasalar vard bunlarn. Biri, yabanc bir devletin talya'ya girmesini nlemek, ikincisi de, ilerinden hibirinin topraklarn geniletmemek. Aralarnda en ekinilecek olanlar Papa ile Venediklilerdi. Venediklileri tutabilmek iin, Ferrare savunmasnda olduu gibi dierlerinin ibirlii yapmalar gerekiyordu. Papay gemlemek iin ise Roma baronlarndan yararlanlyordu. Bunlar, Orsini'ler ve Colonnalar diye ikiye ayrlmlard ve aralarnda srekli dmanlk vard. Papann gz nnde silah elde dolamalar Papal zayf ve ciz dryordu. Bazen IV. Sisto gibi yrekli bir Papa ksa bile, ne talihi ne de yetenei g durumdan kurtulmasna yetmemitir. Bunun sebebi Papalk sresinin ksaldr. Bir Papa, ortalama olarak yaad on yl iinde bu ocaklardan ancak birini sndrebiliyordu. Szgelimi bir Papa Colonna'lar yksa, Orsini'lere dman olan baka bir Papa Colonnalar diriltiyordu. Fakat bu da Orsinileri yok etmeye zaman bulamyordu. Bu durum talya'da Papa'nn maddi gcnn azmsanmasna sebep oluyordu. Sonunda Alessandro kageldi. Para ve asker gc ile bir Papa'nn ne kadar kuvvetli bir duruma gelebileceini gsterdi. Dk'n yapt ileri anlatrken sylediim gibi, Valantino dknn yardm ve Franszlarn talya'ya inmelerinden yararlanarak yapt iler bunun tandr. Geri, amac Kiliseyi deil olunu glendirmekti. Fakat, kendisinin ve olunun lmnden sonra Kilise onun tm elde ettiklerinin mirasna kondu, Alessandro'dan sonra II. Giulio Papa oldu. Kilise glenmi durumdayd. Btn Romagne blgesi ve Roma baronlar yerle bir edilmi, Alessandro'nun iddetli takibi sonunda btn gruplar kertilmiti. Ayrca Alessandro'dan nce hibir zaman denenmemi olan para bulma iinin yolu almt. Papa Giulio, Alesandro'nun yolunu izlemekle kalmad, daha da ileri gitti. Bologna'y almay, Venediklileri yok etmeyi ve Franszlan talya'dan kovmay kafasna koydu. Ve tasarlad btn bu ileri byk bir baar ile gerekletirdi. Btn bunlar zel karlar iin deil, Kilise'yi kuvvetlendirmek iin yapt. Ayrca Orsini ve Colonna'lar nasl buldu ise ayn durumda brakt. Bunlar kendi aralarnda karklk karacak sorunlara sahip olsalar da iki sebepten dolay rahat duruyorlard. Birincisi Kilise'nin gcnden korkmalaryd. Bu da aralarndaki anlamazln kayna oluyordu. Kendilerine taraftar kardinallere sahip olduka da aralarndaki anlamazlk bitmeyecektir. nk Roma'da ve darda karklklar krkleyen bu kardinallerdir. Ve senyrlcr de bunlar desteklemek zorunda kalrlar. Bylece yksek dereceli din adamlarnn ihtiraslar yznden baronlar arasnda anlamazlk ve geimsizlikler doar. Papa Leone, Papaln ok gl dneminde bu makama geldi. Alessandro ve Giulio, silahlar ile bu kurumu nasl glendirdiyseler, onun da iyilii ve tkenmez erdemleriyle daha byk ve daha saygn bir hale getirilmesi umulur.

XII. BLM

MLSLERN ETLER VE PARALI ASKERLER

Tantmak istediim btn gl hkmdarlklar ayrntl bir biimde inceledikten, gelime ve k sebeplerini gsterdikten ve birounun bu hkmdarlklar nasl kazanp koruduklarn belirttikten sonra, imdi de bu hkmdarlklardaki savunma ve saldr konularndan sz etmem gerekiyor. Bir hkmdarln salam temellere dayanmas gerektiini, aksi halde yklp gideceini daha nce sylemitim, ister yeni, isterse eski ve karma olsun, btn devletlerin balca temelleri iyi kanunlar ve iyi ordulardr, iyi ordularn bulunmad yerde iyi kanunlarn bir ie yaramayaca ve iyi ordularn bulunduu yerde iyi kanunlarn bulunmas gerektii iin kanunlar zerinde durmayp, yalnzca ordulardan sz edeceim. Bir hkmdar, devletini ya kendi askerleriyle, ya da paral askerlerle; ya yardmc askerlerle ya da karma askerlerle savunur. Paral ve yardmc askerler faydasz ve tehlikelidirler. Hkmdar, devletinin gvenliini paral askerlerle salamak isterse hibir zaman gvence iinde olamaz. nk bunlar arasnda birlik yoktur; haris, disiplinsiz ve sadakatsizdirler. Dostlar arasnda yrekli, dman karsnda korkak olurlar. Ne Tanr korkusu ne de iyi niyetleri vardr; yle ki ykmnz ancak saldry erteleyebildiiniz kadar geciktirebilirsiniz. Barta onlar tarafndan, savata dman tarafndan soyulursunuz. Onlarn size balanmalar iin paradan baka bir ara yoktur. Ve dediiniz para da urunuzda lmeleri iin yeterli deildir. Savamadnz dnemlerde asker olmay pekl isterler. Ancak sava gelip att zaman kaarlar ya da kamak isterler. Bunu kantlamak o kadar g bir i deildir. Bugnk talya'nn perian durumu, uzun sre paral askerlere gvenmi olmasndan baka bir sebebe dayanmamaktadr. Bu askerler balangta baz gelimeler gstermiler, kendi aralarnda kahraman insanlar olarak grnebilmilerdir. Fakat bir yabancnn gelmesiyle ne mal olduklar ortaya kmtr. yle ki, Fransa kral Charles talya'y tebeirle alabilmitir (1). Bunun sebebi gnahlarmzdr, diyenler doru sylyorlard. Fakat bu gnahlar, onlarn sandklar gnahlar deil, benim sylediklerimdir. Yani hkmdarlarn hrs ve agzlldr. Onlar da bunun cezasn ekmilerdir. Bu eit askerlerin ne gibi ktlkler getirebileceini ak bir biimde gstermek istiyorum. Paral askerlerin komutanlar bazen ok deerli askerlerdir. Bazlar da byle deillerdir. Komutanlar deerli iseler onlara gvenemezsiniz. nk size bask yaparak, ya da sizin isteinize aldrmadan bakalarna bask yaparak her zaman kendilerini glendirmeye bakarlar. Komutanlar deersiz ise, bu da sizin iin bir ykm sebebidir. Paral olsun olmasn eli silah tutan btn komutanlarn ayn eyi yapaca eklindeki itiraz yle cevaplayabilirim. Sava hkmdar ya da cumhuriyet karr. Hkmdar bizzat komutanlk grevini stlenmelidir. Cumhuriyette ise bu grev vatandalardan birine verilir; bu kii yeteneksiz karsa deitirilir. Yetenekli biri ise, yetkilerini amamas iin yasalarla balanmaldr. Byk ileri sadece silahlanm cumhuriyetlerin ve hkmdarlarn yapt, para ile tutulmu askerlerin zarar vermekten baka bir ie yaramadklar deneylerle kantlanmtr. Ayrca kendi z kuvvetleriyle donatlm bir cumhuriyet ynetimi, kendi komutannn basksna kar, yabanc glerle donatlm bir cumhuriyetten daha iyi korunmu saylr. Roma ve Isparta kendi ordular ile uzun sre zgr yaamlardr. svireliler gnmzde, gl ordular ile ok zgrdrler. Paral askerlere ilikin eski bir rnek Kartaca'da gsterilebilir. Kartacallar, Romallara kar ilk savalarndan sonra kendi paral askerleri tarafndan neredeyse esir alnacak oldular. stelik bu askerlerin, komutanlar kendi uyruklarndand. .Makedonyal Philippe. Epaminondas'n lmnden sonra Thebaililer tarafndan komutanla getirildi. O da, zaferi kazandktan sonra Thebai'lileri esir ald. Dk Philippe'nin lmnden sonra Milanolular, Venediklilere kar savamak iin Francesco Sforza'y para ile tuttular. Sforza, dmanlar Gravaggio'da yenilgiye urattktan sonra efendileri olan Milanolulara bask yapmak iin onlarla birlik oldu. Francesco Sforza'nn babas, Napoli kraliesi Giovanna'nn para ile tutulmu komutan iken bir gn onu korumasz brakt. yle ki Kralie, tahtn korumak iin Aragon kralnn kucana dmek zorunda kald. Venedikliler ve Floransallar eskiden bu tr askerlerle lkelerini geniletmiler ve komutanlar hkmdar olmaya kalkmam, tam tersine onlar savunmulardr, eklinde bir soru yneltilirse bu soruya kar unu syleyeceim: Floransallarn byk anslar vard. nk en ok ekinecekleri komutanlarn kimileri sava kazanamam, kimileri engellerle karlam ya da ihtiraslarn baka yerlere yneltmilerdi. Giovauni Aucut sava kazanamam bir komutand. Bu yzden sadakati denenmemiti. Fakat herkes kabul eder ki, sava kazansayd Floransallar emri altna alrd. Sforza, her zaman Braccio'nun kuvvetleri ile ilgilenmitir. Bunlar karlkl birbirlerini kolluyorlard. Francesco ihtirasn Lombardiya'ya, Braccioda Kilise ve Napoli Krallna ynetmiti. Gnmzn olaylarna gelelim. Floransallar, halktan biri iken byk ne erimi, akll bir adam olan Paulo Vitelli'yi kendilerine komutan yaptlar. Vitelli Pisa'y alm olsayd Floransallarn onun emrine gireceklerini kimse yadsyamaz. nk Vitellinin dman tarafna gemesi onlarn lm demek olacakt. Yanlarna aldklar zaman da ona itaat etmek zorundaydlar.

Venediklilerin gelimelerine baklrsa, bunlarn kendi balarna savatklar zaman, gvenlik iinde ve erefle ileri yrttkleri grlr. (Kara savalarna girimelerinden nceki durum buydu.) iyi silahlanm soylular ve halk kitleleri yiite savayorlard. Fakat kara savalarna baladklar zaman kahramanlklarn unuttular, talyan sava geleneklerine uydular. Karadaki ilk gelimelerinde, gerek devletlerinin kk olmasndan gerekse byk nlerinden dolay, komutanlarndan fazla ekinmiyorlard. Fakat Carmignuola'nn ynetimi altnda snrlarn genilettike, hatalarn anladlar. Milano dkn yendii zaman onun yeteneini grdler. Dier yandan savakanlndaki duraklamay da fark ettiler. Onunla bu sava baarya ulatramayacaklarn, nk bunu istemediini, ayrca elde ettiklerini kaybetmeden onu kovamayacaklarn dndler. Gvenliklerini salamak iin onu ldrmek zorunda kaldlar. Venedikliler bundan sonra, Bergameli Barthelemy, San Severinolu Roberto, Pitigliano kontu gibi komutanlara sahip oldular. Bu komutanlarla Venediklilerin sava kazanmay deil kaybetmeyi beklemeleri gerekirdi. Nitekim sonralar Vaila'da bu da balarna geldi. Sekiz yz ylda binbir zahmetle kazandklarn bir gnde kaybettiler. nk bu tr askerlerin zaferleri yava, zayf ve clz, fakat kayplar ani ve artc olur. Bu rnekler, sz, uzun yllar paral asker kullanan talya'ya getirmiken ii batan alp bu askerlerin ortaya klarna ve gelimelerini gstermek istiyorum. Bylelikle daha iyi are bulunabileceini dnyorum. Son zamanlarda imparatorluun talya'nn dna kaymasndan ve Papa'nn byk bir maddi gce ulamasndan hemen sonra talya'nn paralanp birok devlete ayrld iyi bilinmelidir. Byk ehirlerin ou, eskiden mparatorluun korumas altnda kendilerini esir olarak kullanan soylulara kar ayaklandlar. Kilise de dnya, ilerinde g kazanmak iin bu ayaklanmalar destekledi. Birok ehirde halk, ynetimi ele geirdi. yle ki talya hemen hemen btn ile Kilise'nin ve birok cumhuriyetin eline geti. Bu papazlar ve bu halk silah tamaya alkn deildiler, Bu yzden parayla tutulmu yabanc askerleri kullanmaya baladlar. Bu tr askerlerin tutulmasn ilk kez neren Alberigo da Conio'dur. Onun yetitirmeleri arasnda, dnemlerinde btn talya'ya egemen olmu olan Braccio ve Sforza vardr. Onlardan sonra dierleri geldi. Ve zamanmza kadar talya'da ordulara komutanlk ettiler. Bunlarn yznden talya, Kral Charles'n istilasna uram, kral Louis tarafndan soyulmu, kral Ferdinand tarafndan inenmi ve svirelilerin hakaretine uramtr. Bu komutanlar ilk i olarak, kendilerine saygnlk kazandrmak iin piyade askerlerinin saygnlklarn yok ettiler. Bunlarn kendilerine ait devletleri olmad ve kendi sanatlar ile yaadklar iin ok sayda piyade askerini besleyemiyorlard. Az sayda piyade askeri de onlara saygnlk kazandramazd. Bu yzden atl askerleri tercih ediyorlard, Yeter sayda atl askerin beslenmesi daha kolay ve daha saygnlk kazandrc idi. iler o hale geldi ki, yirmi bin kiilik bir ordunun iinde iki bin piyade bulunmaz oldu. Bunun dnda, savata taraflar birbirlerini ldrmeden, fidyesiz esir almak suretiyle komutanlar kendilerine ve askerlerine zahmet ve korku vermemekte her trl ustal gsterdiler. Geceleyin, kaleye saldrmazlar, kaledekiler de darya ate etmezler. Ordughlarnn etrafna siper kazmazlar, hendek amazlar. Kn sefere kmazlar. Btn bunlar kendileri tarafndan uydurulan ve askeri kurallara balanan konulardr. Bylece zahmetten ve tehlikeden kanrlar. talya'y klelie ve erefsiz yaamaya srkleyen bunlardr.

(1) Papa VI. Alessandro'nun kulland bir deyimdir. Bu deyim Fransz ordularnn ele geirdikleri binalar tebeirle iaretlemelerinden kaynaklanr.

XIII. BLM

YARDIMCI, KARMA VE ULUSAL ASKERLER e yaramaz askerlerden biri de yardmc askerlerdir. Bir hkmdarn yardm ve savunma iin ard kuvvetlerdir bunlar. Son olarak birka yl nce Papa Giulio, Ferrare ile giritii savata paral askerlerin

fenalklarn grdkten sonra yardmc asker kullanmaya yneldi, spanya kral Ferdinand'n ordular ile birlikte gelip kendisine yardm etmesini istedi. Bu askerler kendileri iin iyi ve yararl olabilirler. Fakat onlar aran iin her zaman zararldrlar. nk yenilirlerse siz de kaybedersiniz; sava kazanrlarsa siz onlarn esiri olursunuz. Tarihin eski dnemleri bu tr rneklerle dolu olmakla birlikte, ben daha yeni bir rnei Papa II. Giulio rneini sylemeden geemeyeceim. Bu adam, Ferrare'yi yenmek istedii iin en olmayacak biimde kendisini bir yabancnn kucana att. Fakat ans iyi gitti; yapt kt seimin sonularna katlanmadan nc bir olanak dodu. Yardmc askerleri Ravenne'de yenik dt srada, gerek kendisinin ve adamlarnn gerekse dierlerinin beklentilerinin aksine svireliler ortaya kt ve bunlar galip ordular kovaladlar. Bylece Giulio, hem dmanlarnn eline dmekten, hem de paral askerlerine esir olmaktan kurtuldu. Dmanlar kovalanmt; baary da paral askerleri ile deil, yabanc kuvvetlerin gc ile kazanmt. Floransallar tamamen silahsz olduklar iin Pisa'y almak zere on bin Fransz askerini oraya yoladlar. Bu davranlar ile de kendilerini hayatlarnn en byk tehlikesine attlar. stanbul imparatoru, komularna kar koymak iin on bin Trk askerini Yunanistan'a soktu. Sava bittii zaman oradan kmadlar. Bu da Yunanistan'n Trkler tarafndan igal edilmesinin balangc oldu. Yardmc askerler, ancak sava kaybetmek isteyenlerin kullanacaklar askerlerdir. Bunlar paral askerlerden daha tehlikelidirler. nk birlik ve beraberlik iindedirler ve sizden deil baka birinden emir almaya almlardr. Paral askerlerin, zaferden sonra size kar koymalar iin daha ok zamana ve daha iyi frsata ihtiyalar vardr. nk birlik ve beraberlik iinde deildirler, sizin tarafnzdan arlmlardr ve paralarn sizden almaktadrlar. Balarna geirdiiniz komutan, ksa zamanda onlar size kar kullanamaz. Ksaca sylemek gerekirse, paral askerlerin savataki geveklii ve tembellii, yardmc askerlerin ise deeri en byk tehlikedir. Akll bir hkmdar her zaman bu tr askerleri kullanmaktan kanr. Kendi askerlerine dayanr. nk bakalarnn gcne dayanarak kazanlacak baary gerek bir baar saymad iin, onlarla olmaktansa kendi askerleri ile yenik dmeyi tercih eder. Cesare Borgia'y ve eylemlerini anmadan gemeyeceim. Borgia, tm Fransz olan yardmc askerlerle Romagne blgesine girdi. Ve onlarn yardm ile Imola ve Forli'yi ele geirdi. Fakat sonra bu tr askerlerin kullanlmasnn gvenceli olmadn grerek, daha az tehlikeli bulduu paral askerleri kullanmaya balard. Orsinilerle Vitellileri paral asker olarak tuttu. Daha sonra, paral askerlerin de pheli, sadakatsiz ve tehlikeli olduunu grnce onlar brakt ve sadece kendi askerlerinden yararlanmaya balad. Kendi bana kald ve yalnz kendi askerlerine dayand zamanki n ile, yalnz Franszlara, sonra Orfini ve Vitellilere dayand zamanki n karlatrld zaman bu tr ordular arasnda ne gibi farklar olduu kolayca grlebilir. Kendi ordusuna tmyle egemen olduunu herkesin grd zaman kazand saygnl baka hibir zaman grmemiti. talya ile ilgili ve yeni rneklerden uzaklamak istemezdim. Ancak yukarda szn ettiim Siracuzal Hieron rneine deinmeden geemeyeceim. Sylediim gibi bu kii Siracuzallar tarafndan komutanla getirildii zaman, ksa srede, paral askerlerin bir ie yaramadklarm anlad. Bu askerlerin banda bulunanlar, tpk bizim talya'dakiler gibi davranyorlard. Bunlar; tutmann ya da bunlara yol vermenin imknsz olduunu grnce hepsini kltan geirdi. Bundan sonra sadece kendi askerleri ile savaa katld; bakalarna ait askerleri kullanmad. Kitab Kadim'in (Ahdi Atik'in) bu konuya ilikin bir hikyesini de hatrlatmak isterim. Davud, Filistinli krtc Goliat'a kar savamak isteyince, hkmdar Saul, cesaretlendirmek iin onu kendi silahlar ile donatt. Davud bu silahlar kuannca kendini pek gven iinde grmeyip reddetti. Dmana kar kendi sapan ve ba ile savamak istedi. Sonu, olarak unu syleyeceim. Bakalarnn silah ya stnzden dklr, ya ar gelir ya da skar. XI. Louis'nin babas VII. Charles, talihli ve yetkinlii ile Fransa'y ngilizlerin elinden kurtarnca, kendi zel ordusunu kurmak gereini duydu. Ve lkesinin her tarafnda atl ve piyade birlikleri oluturdu. Daha sonra olu Louis, piyade birliklerini datarak svire'den paral asker almaya balad. Bu hata ondan sonra gelenler tarafndan da tekrarland. Bugn grdmz gibi bu hatal tutum bu krallktaki btn ktlklerin kayna oldu. svirelilere byk n salamakla kendi insanlarn kk drd. Piyade birliklerini datmakla, atllarn yabanc birliklere bal brakt. svirelilerle birlikte savamaya altklar iin, onlarsz baarya ulaamayacaklar dncesine kapldlar. Franszlarn, svirelilere kar yetersiz kallar ve onlar olmadan bakalar ile savaa giriememeleri bu yzdendir. Fransz ordular, bir ksm paral askerlerden, bir ksm da yerli askerlerden oluan karma, ordulardr. Bu tr ordular, sadece paral askerlerden ya da sadece yardmc askerlerden oluan ordulardan daha yksek; ancak milli ordulardan ok aa dzeydedirler. Verdiim rnek yeter bir aklama getirmektedir. Eer Charles'n getirdii dzen korunsa ve gelitirilseydi Fransa Krall yenilmez bir durumda olurdu. Fakat ihtiyatszlk insan yle bir ie balatr ki, balangtaki iyi grnt altta yatan zehiri gstermez. Tpk verem atei gibidir.

Ktlkleri ancak geldikleri zaman gren hkmdar akll biri deildir. Fakat nceden gren aklda herkeste bulunmaz. Eer Roma mparatorluunun yklnn, birinci sebebi aranrsa, bu, Gotlarn paral asker olarak tutulmaya balanmasnda grlr. Roma mparatorluunun kuvvetleri bundan sonra yozlamaya balad, Romallarn kaybettikleri tm iyi nitelikler Gotlara geti. u halde sonu olarak denilebilir ki. bir hkmdar kendi askerine sahip deilse hibir zaman gvenlik altnda olamaz. Dmanlklara kars itenlikle kar koyacak ve onu koruyacak kimsesi olmad iin kaderin oyunca olur. yi bir atasz vardr bu konuda : Kendi z gcne dayanmayan bir ynetim kadar zayf ve kararsz birey olamaz, z kuvvetler, yurttalardan ve kendi adamlarnzdan oluturduunuz kuvvetlerdir. Bunlarn dndakiler paral ya da yardmc askerlerdir. Yukarda belirttiim esaslar incelenir ve Byk skender'in babas Philippe'in ve dier hkmdarlarn ve birok cumhuriyetlerin nasl glendiklerine, nasl silahlandklarna baklrsa, ulusal ordu oluturmann yntemleri kolaylkla bulunur.

XIV. BLM

HKMDARIN ORDUYA LKN GREVLER Bir hkmdar, savatan ve orduyu dzenleyip onun disiplinini salamaktan baka bir dnceye sahip olmamal, baka bir ile uramamaldr. nk komuta edenin tek ii budur. Bu yle bir itir ki sadece hkmdar olarak doanlar bu yerde tutmakla kalmaz, fakat ou kez halktan birini bu yerlere karr. Buna karlk, askerlikle uramaktan ok elenceyi seven hkmdarlarn devletlerini kaybettikleri grlr. Bu kayb douran birinci sebep askerlik sanatna nem vermemektir. Buna karlk bu sanata nem verilirse yeni devletler kazanlr. Francoise Sforza, halktan biri iken Milano dk oldu. nk silahlyd. Oysa ocuklar, askerliin glklerinden kandklar iin, dklkten sradan bir yurtta durumuna dtler. Silahsz olmann dourduu ktlkler arasnda kk dmek de vardr. Aada syleyeceim gibi, bir hkmdarn kanmas gereken rezaletlerden biridir. Silahl bir insanla silahsz bir insan mukayese edilmez. Silahl bir insann silahsz birine itaat etmesi ve silahsz bir insann silahl hizmetileri arasnda gvenlik iinde olmas akln almayaca bir eydir. Birindeki kmseme ile brndeki phe yznden uyum salanamaz. Sonu olarak, sava sanatn bilmeyen bir hkmdar hibir zaman askerlerinden sayg gremez ve askerlerine gvenemez. u halde, bir hkmdarn askerlik sanatndan uzak durmamas gerekir. Bu ilerle bar zamannda, sava zamanndan fazla ilgilenmelidir. Bunu, teorik ve pratik olarak iki trl yapabilir. Pratik olarak, askerlerini her zaman hareketi: hazr halde tutmann yannda, hkmdarn av ile ilgilenmesi, bylece vcudunu yorgunlua altrmas gerekir. Hkmdar, ayn zamanda arazinin durumunu renmeli, dalarn yksekliini, ovalarn yaymn, vadilerin girintilerini, nehir ve bataklklarn durumunu bilmelidir. Ve bunlara byk nem vermelidir. Bunlar bilmesinin iki yarar olacaktr. nce, lkesini iyi tanmakla onu daha iyi savunmay renecektir. Bundan sonra, bu yerleri tanmakla, gerek duyaca dier btn yerlerin durumunu kolaylkla anlayabilir. nk, szgelimi Toscana'daki tepeler, vadiler, ovalar, nehir ve bataklklar dier blgedekilere benzerler. yle ki bir blgenin bilinmesiyle dier baz blgelerin tannmas iyice kolaylar. Bu konular iyi bilmeyen bir hkmdar, iyi bir komutanda bulunmas gereken birinci nitelikten yoksun saylr. nk bu nitelik, dman bulmay, orduyu yerletirmeyi ve ynetmeyi, sava dzeni almay, bir ehri iyi bir ekilde kuatmay retir. Akhailerin hkmdar Philippoemenis hakknda tarihilerin yaptklar vglerden biri onun bar zamannda, sava ynetme tekniklerinden baka bir ile uramamas zerinedir. Dostlar ile arazide gezerken sk sk durup onlara sorular sorarm : Dman u tepede olsa, biz de ordumuzla burada bulunsak hangimiz daha avantajl durumda olurduk Sava dzenimizi bozmadan onlara nasl yanardk? Geri ekilmek iin ne yapardk? Onlar geri ekilseler biz nasl kovalardk? Bir savata ordunun bana

gelebilecek btn durumlar, yol boyunca dostlaryla grr, onlarn dncelerini alr; kendi dncelerini anlatr, gerekelerini gsterilmi. Bylesine srekli dnmeleri sayesinde, ordularn ynetirken hibir zaman aresini bulamayacak bir glkle karlamam. Askerlik sanatnn teorik ynne gelince, bir hkmdarn tarih okumas gerekir. Bylece byk adamlarn eylemleri zerine kafa yormu olur. Savalarda nasl davrandklarn grr. Baarlarnn ve yenilgilerinin nedenlerini birini rnek almak brnden kanmak iin inceler. Hkmdar, zellikle gemiteki nemli insanlarn yaptklarna bakmaldr. Byk skender'in Achille'i, Sezar'n skender'i, Scipion'un Keyhsrev'i taklit ettii sylenir. Xenophon'un yazd Keyhsrev'in hayatn okuyan biri, daha sonra Scipion'un hayatn okuyacak olursa bu taklidin kendisine ne kadar saygnlk kazandrdn; drstlk, nezaket, insanlk ve cmertlikte, Xenophon'un Keyhsrev zerine yazd zelliklere ne kadar sahip olmaya altn grr. te akll hkmdar byle davranr. Bar zamann bo yere harcamaz; kt gnlerinde yararlanmak iin hazrlanr. yle ki, bir gn talihi yaver gitmezse, onun douraca glklere kar hazrlkl olur.

XV. BLM

NSANLAR VE ZELLKLE HKMDARLAR HANG LERDEN DOLAYI VLR YA DA YERLRLER imdi de hkmdarn uyruklarna ve dostlarna, kar nasl davranmas gerektiini grelim. Birok yazarn bu konuya deindiini biliyorum. Bu yzden ben yeniden yazarken, zellikle dierlerinin grlerinden ayrldm zaman, kendini beenmi saylmaktan korkuyorum. Oysa, maksadm okuyuculara yararl eyler sylemektir. Hayalden ok, gerein ardna dmek bana daha uygun geliyor. Birok kii, gerekten hibir zaman grlmemi ve iitilmemi cumhuriyetler ve hkmdarlklar tasarlamlardr. Yaananla yaanmas gereken arasnda o kadar fark var ki, yaptn yapmas gereken iin bir kenara brakan kii varln korumaktan ok yok olmay renmi olur. O halde varln srdrmek isteyen bir hkmdarn iyi olmamay renmesi ve koullarn gereklerine gre davranmay bilmesi gerekir. Hkmdarlar konusundaki hayal rn dnceleri bir yana brakp gerekler zerinde durursak derim ki, btn insanlar ve yksek durumda olduklarndan dolay daha ok gz nnde olduklar iin zellikle btn hkmdarlar iyi ya da kt nitelikleriyle anlrlar. Kimi cmert, kimi agzl, kimi gaddar, kimi merhametli, kimi yalanc, kimi sznn eri, kimi korkak, kimi yrekli, kimi nazik, kimi kibirli, kimi sefih, kimi temiz, kimi mert, kimi hilekr, kimi inat, kimi uysal, kimi sert, kimi yumuak, kimi dindar, kimi dinsiz,... olarak anlr. Bu saydm niteliklerden iyi olanlarnn bir hkmdarda bulunmasnn vgye deer olduunu herkes kabul eder: bunu biliyorum. Ancak bunlarn tmnn bir arada bulunmas, bunlarn tmne uyulmas insann doasna uygun olmadndan, hkmdarn, en azndan, kendisini yerinden edecek derecedeki kusurlardan kanmasn bilmesi gerekir. Dier kusurlara gelince, hkmdar bunlardan kanabiliyorsa kansn, kanamyorsa fazla tasalanmasn. Hatta devletim rahat bir biimde korumasna yarayan baz kusurlara sahip olmaktan da yksnmesin. nk her yn ile iyice baklrsa baz zellikler meziyet gibi gzkr fakat ykm getirir; baz zellikler de kusur gibi gzkr fakat gvenlik ve esenlik salar.

XVI. BLM CMERTLK VE CMRLK

Cmert tannmak iyidir. Bununla beraber bu konuda n yapacak kadar cmert davranmak sizi batrr. Gerektii kadar ve l ile davranrsanz bu da cmertlik saylmayacak adnz cimriye kacaktr. nsanlar arasnda cmert diye tannmak istiyorsanz hibir debdebeden kanmamanz gerekir. Bu durumda btn malvarlnz, yok olur. Bir hkmdar cmertlik sfatn korumak istiyorsa para bulmak iin yurttalarna olaanst ar vergiler yklemek, onlarn mallarna el koymak gibi para getirici baz giriimlerde bulunmak zorunda kalr. Bu da halkn nefretini eker. Fakir dnce de saygnl azalr. Cmertlii yznden ok kiiyi fakir drd, ok az kiiye yarar dokunduu iin durumu naziktir. En kk bir olayda tehlikeye der. Hkmdar, bu durumunu grp tavrn deitirirse bu kez de ok ksa srede ad cimriye kar. Bir hkmdar, adnn cmerte kmasnn kendisine zarar dokunmadan cmertlik yapamyorsa tedbirli biriyse cimri tannmaktan ekinmemelidir. nk tutumluluu ile, geliri kendisine yettii, kendisi ile savaa girieceklere kar savunabildii, halka ar vergiler yklemeden ileri kotard grlnce, zamanla daha cmert saylacaktr, yle ki, kendilerinden hibir ey almad byk ounlua kar cmert, kendilerine hibir ey vermedii kk bir aznla kar da cimri saylacaktr. amzda, sadece cimri diye tannanlarn byk iler yaptklar grlr. Dierleri batmlardr. Papa II. Guionu, Papal elde etmek amacyla cmertlik sfatndan yararlandktan sonra bu sfatn korumak iin hibir tasa duymad. nk savamak istiyordu. Halka olaanst vergiler koymadan birok savalar yapt. Biriktirdii paralarla sava harcamalarn karlad. imdiki spanya kral, cmertlik heveslisi olsayd hibir zaman bu kadar zafer kazanamazd. Bir hkmdar cimri diye tannmaktan fazla yksnmemelidir. Yeter ki halk soymasn, kendi kendini savunabilsin, yoksulluk ve itibarszla dmesin. nk bu kusuru ile ynetimi elinde tutmaktadr. Biri kp ta Cesar, cmertlii ile imparator oldu; biroklar da cmertlikleri ile yksek mevkilere geldiler, derse ona u cevab veririm : Siz ya hkmdarsnz ya da hkmdar olmak yolundasnz. Birinci durumda cmert olmak hibir yarar salamaz. Hkmdar olma yolundayken cmert gzkmenin yarar vardr. Cesar, Roma imparatoru olmak isteyenlerden biriydi, imparator olduktan sonra cmert kalarak uzun sre yaasayd ve harcamalarn ksmasayd imparatorluu kerdi. Biri cevap olarak, birok cmert hkmdarn ordular ile byk iler baardklarn sylerse, unu syleyeceim : Hkmdar ya kendinin ve uyruunun ya da bakalarnn kesesinden harcar. Birinci durumda eli sk davranmaldr. Dier durumlarda istedii kadar cmert davranmaldr. Ordusuyla sefere kan, ehirleri yama ederek bakalarn haraca balayan bir hkmdarn cmert davranmas gerekir. Aksi halde askerleri arkasndan gelmez. Size ve uyruunuza ait olmayan serveti databilirsiniz. Keyhsrev, Cesar ve skender byle yaptlar. nk bakalarnn maln harcamak nnz azaltmaz, aksine oaltr. Oysa kendi malnz harcamak size zarar verir. Dnyada cmertlik kadar insan bitiren bir ey yoktur. Cmert davrandka cmertlik yapacak gcnz kalmaz; yoksul ve itibarsz bir duruma dersiniz. Ya da yoksulluktan kurtulmak iin soyguncu ve iren bir insan olursunuz. Oysa bir hkmdarn aalk ve iren olmaktan kanmas gerekir. Cmertlik her zaman insan bu yollara gtrr. Bu nedenle cmertlik uruna admzn nefret uyandrc bir soyguncuya kmasndansa, byle bir duyguyu yaratmayacak cimrilii kabul etmek daha akllca bir davrantr.

XVII. BLM

ZALMLK VE MERHAMET SEVLMEK M YOKSA KORKULMAK MI DAHA YDR imdi hkmdarlarn dier niteliklerine gelelim. Her hkmdar zalim deil merhametli gzkmeyi istemelidir. Bununla beraber bu merhametin yerinde kullanlmas gerekir. Cesar Borgia zalim olarak tannrd. Bununla beraber bu zalimlii btn Romagne blgesini dzene sokmu, birletirmi bar ve esenlie ulatrmt. Dikkat edilirse, byle zalimliin, Floransa halknn zalim gzkmemek iin Pistoia ehrinin ykmna gz yuman merhametinden daha merhametli olduu grlr. Uyruunu birlik ve

beraberlik iinde tutmak isteyen bir hkmdar merhametsizlikle sulanmaktan ekinmemelidir. nk btn bir lkeyi altst edecek soygun ve kyma yol aacak dzensizlie gz yummaktansa ibret verici baz cezalandrmalarda bulunmak daha insanca olacaktr. Hkmdarn ceza vermek iin yapaca kym ok az insana yneliktir. Oysa dzensizliin douraca zarar tm toplumu ilgilendirir. Btn hkmdarlar iinde zalim denmekten kanmayacak olanlar yeni hkmdarlardr. nk yeni devletler tehlikelerle dolu olur. Virgile, Didon'un azndan unlar sylyor : Res dura, et regni ovitas me talia cogunt Moliri, et late fines, custode tueri. (G artlar ve saltanatmn yenilii beni bu yntemleri kullanmaya ve bylece snrlarm korumaya zorluyor) Bununla beraber, hkmdar kolay inanp harekete. gememeli, kendi glgesinden de korkmamaldr. Bazen sk bazen gevek davranmal, ne ar gven gsterip tedbirsizlie, ne de ar gvensizlik gsterip ekilmez bir hale dmemelidir. Kurada bir sorun kmaktadr : Korkulan bir insan olmaktansa sevilen bir insan olmak m, yoksa sevilen bir insan olmaktansa korkulan bir insan olmak m daha iyidir? Buna cevap olarak, hem sevilen hem de korkulan bir insan olmak gerekir, derim. Fakat bu iki zellii bir arada bulundurmak g olduundan birisinden vazgemek gerekirse korkulan bir insan olmak daha iyidir, derim. nk insanlar genellikle nankr, deiken, iki yzl, tehlikeden kaan, karlarnda hasis yaradltadrlar. Kendilerine iyilik yaptka sizinle olurlar. Onlara ihtiyacnz olmad zaman, yukarda sylediim gibi, kanlarn mallarn, canlarn, ocuklarn size adarlar. Fakat tehlike bagsterince herkes ortadan kaybolur. Sadece onlarn szlerine dayanan bir hkmdar, baka nlemler almad iin yok olup gider. nk onlarn dostluu para gc ile kazanlmtr, gnl ycelii ile deil. Bu dostluklar hak edilir ama kullanlamaz; bir ihtiya halinde bunlara dayanlamaz. insanlar, sevilen kiilerin iddetinden ok korkulan kiilerin iddetinden ekinirler. nk insanlar, yaradltan kt olduklar iin bir kar karsnda sevgi balar yok olur. Oysa korku ile balanm insanlar ceza tehdidi altnda olduklar iin bu balar hibir zaman onlarn yakasn brakmaz. Bununla beraber hkmdar, halk ylesine korkutmal ki sevilmese bile nefret de uyandrmasn. nk korkutmakla nefret uyandrmamak pekl bir arada bulunabilir. Halkn malna mlkne ve rzna dokunulmazsa bu salanabilir. Gerektii zaman birinin kanna girilebilir. Buna yol aan nedenler ak bir ekilde belirtilirse sorun yoktur. Ancak zellikle kimsenin malna dokunmamak gerekir. nk insanlar babalarnn kaybn unuturlar da mallarnn kaybn unutmazlar. Ayrca, bakasnn malna el koymak iin szde nedenler hibir zaman eksik olmaz. Yama ile yaamaya balayan biri her zaman bir neden uydurur. Fakat insan ldrmek iin bol neden bulunmaz. Fakat hkmdar ordusunun banda bulunduu ve kalabalk bir askeri topluluu ynettii zaman zalim diye anlmaktan asla ekinmemelidir. Aksi halde ordusunda birlik salayamaz, askerlerini savaa hazr bir duruma sokamaz. Anibal'in hayranlk uyandrc davranlarndan biri, byk ve eitli halklardan oluan ordusu ile yabanc lkelerde savarken, ne askerlerin kendi aralarnda ne de kendisi ile askerler arasnda ne ilerin iyi gittii ne de kt gittii zamanlar hibir geimsizlik yaratmam olmasdr, diye sylenir. Bu, onun ar derecede sert davranmasndan baka bir sebebe balanmaz. Bu davran saysz meziyetleri ile birlikte onu askerlerinin gznde saygn ve korkulur bir kii yapmtr. Bu nitelii olmasayd dier nitelikleri ile bu etkileri yaratamazd. Bunu iyi gremeyen baz yazarlar, bir yandan onun yaptklarna hayranlk duyarken dier yandan bu sonucu salayan temel nedeni eletiri konusu yaparlar. Dier niteliklerin yeterli olmadn en ak biimde gsteren ey Scipion rneidir. Yalnz gnmzde deil tarihin btn dnemlerinde eine az rastlanr bir komutan olan bu kiinin ordular spanya'da isyan ettiler. Bunun nedeni Scipion'un ar hogrs, askeri disiplinin gereklerine aykr olarak askerlerine geni, zgrlkler tanm olmasdr. Bu hatas, Fabio Masimo tarafndan Senato'da ak bir biimde yzne vurulmu; ona Roma ordusunun bozguncusu ad verilmitir. Locresliler Scipone'nin kk rtbeli bir komutan tarafndan yok edildikleri zaman bunun intikam alnmad; bu komutann kstahl onun tarafndan cezalandrlmad. Bu, Scipion'nun ar hogrs yznden oluyordu. yle ki Senato'da yelerden biri onu savunmak iin, baz insanlarn bakalarnn hatalarn cezalandrmaktan ok kendilerinin hata yapmamay daha iyi bildiklerini, syledi. Scipion'un bu tavr devam etseydi phesiz zamanla yldz snerdi. Fakat Senato'nun denetimi altnda olduu iin bu tehlikeli nitelii aa kmad; stelik nn gelitirdi. Korkulmak ve sevilmek konusunda sylediklerime dnyorum. Ve sonu olarak diyorum ki, insanlar mademki kendi isteklerine gre korkuyorlar, o halde akll bir hkmdar bakalarna ait olan eylere deil,

kendine ait olan eylere dayanmaldr. Ancak daha nce sylediim gibi nefret uyandrmamaya zen gstermesi de gerekir.

XVIII. BLM

HKMDARLAR SZLERN NASIL TUTMALIDIR Bir hkmdarn sznde durmasnn, sinsi deil itenlikle davranmasnn ne kadar vgye deer olduunu herkes kabul eder. Fakat deneyler bize gstermektedir ki, byk iler yapm hkmdarlar verdikleri szleri fazla dikkate almamlar, ustalkla insanlar aldatmlardr. Sonunda, dorulua dayanm olanlar gemilerdir. Bilmek gerekir ki mcadelenin iki yolu vardr : Biri kanun yolu, dieri kuvvet yoludur. Birincisi insanlar, ikincisi hayvanlara zgdr. Fakat, ou zaman olduu gibi, birinci yol yeterli gelmedii zaman ikinci yola bavurmak gerekir. Bu nedenle hkmdar insanca davranmay da, hayvanca davranmay da bilmelidir. Bu kural eski yazarlar tarafndan rtl bir biimde retilmitir : Bu yazarlar, Achille'in ve dier birok h