THY KHU

NHN VNGIAI PHM

v vn Nguyn i Quc

BIN KHO

NHN VN GIAI PHMv vn Nguyn i Quc

Bin kho

B sung ti liu mi

Bn in t pdf s 01-1212

LTL thc hin

Tc gi gi bn quyn

Thy Khu

Tn tht V Th Tu, sinh ngy 9 thng 8 nm Gip Thn tc ngy 25 thng 9 nm 1944 ti nguyn qun lng Doanh Chu, huyn Hi Hu, tnh Nam nh.Thng 10/1954, theo gia nh di c vo Nam.Hc Tiu hc ti trng Ng S Lin, H Ni v tip theo l trng Bn C, Si Gn. Hc Trung hc ti cc trng Vn Lang, Tao n v Gia Long, Si Gn.Thng 9/1962 sang Php du hc. Hc d b thi vo Grandes Ecoles.

NHN VN GIAI PHM 5

T 1987, chuyn vit tiu lun ph bnh vn hc trn cc bo Vn Hc, Hp Lu, Th K 21, ...T thng 12/1990 n thng 3/2009, cng tc vi i RFI (Radio France Internationale), ph trch chng trnh Vn Hc Ngh Thut.

Tc phm xut bn:

Cu Trc Th, Vn Ngh, California, 1995 Sng T Trng, Vn Ngh, California, 1998 Ni chuyn vi Hong Xun Hn, v T Trng Hip, Vn Ngh, California, 2002 Sng T Trng II, Vn Ngh, California, 2002 Sng T Trng III, Vn Mi, California, 2005 Nhn Vn Giai Phm v vn Nguyn i Quc, Ting Qu Hng, Virginia, 2012.

Dch: Mademoiselle Sinh (Nng Sinh), vi s cng tc ca Marion Hennebert, tp truyn ngn ca Nguyn Huy Thip, Aube, France, 2010. Crimes, amour et chtiment, tuyn tp truyn ngn ca Nguyn Huy Thip, hiu nh v ch thch ton b; dch mt phn vi s cng tc ca Marion Hennebert, Aube, France, 2012.

MC LC

TaChng 1: Tm hiu phong tro Nhn Vn Giai PhmChng 2: Lch trnh Nhn Vn Giai PhmChng 3: Giai Phm Ma XunChng 4: Nguyn nhn a n cuc cch mng ma thu

ca t tngChng 5: Ni b bo Nhn VnChng 6: Tr thc v dn ch ti Vit Nam trong th k XX

T Phan Chu Trinh, Hong o n NVGPChng 7: Bin php thanh trngChng 8: Thy An (1916-1987)Chng 9: Nguyn Hu ang (1913-2007)Chng 10: L t (1929-2008)Chng 11: Trn Dn (1926-1997)Chng 12: Hong Cm (1922-2010)Chng 13: Vn Cao (1923-1995)Chng 14: Phng Cung (1928-1998)Chng 15: Cuc cch mng hin i u th k XX

NHN VN GIAI PHM 7

Chng 16: Nguyn Tt ThnhChng 17: Hi ng Bo Thn i - Phong tro i quc u

tin ti PhpChng 18: Nguyn i Quc, lai lch v vn bnChng 19: Kho st vn bn Nguyn i Quc/QucChng 20: V sao Phan Chu Trinh ph thc "i s" cho

Phan Khi?Chng 21: Phan Khi (1887-1959)Chng 22: V n Nam PhongChng 23: Nguyn Mnh Tng (1909-1997)Chng 24: Une voix dans la nuit: Ci cch rung t v Ci

to t sn Chng 25: Une voix dans la nuit: Vn tr thc v c ti

ng tr

Ph Lc

Tr chuyn vi ngi trong cuc

Vi nh cch mng Nguyn Hu ang Vi nh th L t Vi nh th Hong Cm Vi ha s Trn Duy

Th mc

TA

D nh tm li du vt phong tro Nhn Vn Giai Phm n vi ti t cui thu 1984, khi tr li ln u, sau ba mi nm xa H Ni. 1984, lc y ti cha cm bt, v 1954, khi ri H Ni, ti mi ln mi. Nh phn ln hc sinh min Nam, ti thuc lng khng ch nhng cu th ni ting ca Trn Dn:

Ti bc i khng thy ph khng thy nhch thy ma sa trn mu c

m cn c nhng cu th t ni ting hn, nhng khng km phn au xt:

Tri vn qut mun vn tng gi.Bc Nam i! t rut chia i.Ti ci xung qu xin ma boCh thm ln u h, kh nhiu ri!

Nhng ting th ca mt thi, thi cn yu thng, thi vt thng chia cch hai min cha mu, ch c nh thng v thng nh bay bng nh Gic m hi hng ca V Thnh:

"La xa thnh yu du, mt sm heo may v, l su trn mi...

NHN VN GIAI PHM 9

... nghn ngho thng nh em, H Ni i!" cng l thi lc quan, thi hy vng t nc s

thng nht trong ho bnh, Phm nh Chng vit Hi Trng Dng, Phm Duy vit Tnh Ca, Tnh Hoi Hng, ... thit tha gi cho mt qu hng ton vn trong giao tnh Nam Trung Bc. V trn i b v tuyn cha manh nha mm mng hn th cht chc.

Nhng ri yu thng nht dn, nhng ch cho tuyn truyn, cho h ht chin tranh, cho "l tng thng nht", "gii phng dn tc", cho mt mt mt cn, cho ngy mai chin thng bng mi gi bt k ngn tn tht vn tn xng v cng chng n h s l thuc gn nh tuyt i vo cc cng quc.

Phong tro Nhn Vn Giai Phm xut hin. Min Bc n p Nhn Vn, quy kt Nhn Vn nh mt mm mng phn ng, theo ch. Min Nam khai thc phong tro, chng minh iu kin cn v cho mt cuc "Bc tin". l mt trong nhng l do, khin cho hc tr min Nam thuc lng th Trn Dn. Nhng phi cng bng m xt, nu khng c hu tuyn truyn ny, th nh hng Nhn Vn Giai Phm khng bao trm ln ton th hai min Nam Bc, nh mt cao tro u tranh cho dn ch, ln nht th k XX, trong vn hc Vit Nam.

Nm 1984, khi tr v H Ni, ti mun tm li, d ch mt du vt nh, chng minh s hin din ca Nhn Vn Giai Phm trong lng ngi dn Bc. Nhng v ch. Tt c u b xa s. Kn o d hi nhng ngi thn trong gia nh sng H Ni, thuc th h "phi bit" Nhn Vn, xem c ai cn nh g khng? Nhng khng, tuyt nhin chng ai "nghe ni" n nhng ci tn nh th bao gi: linh hn Nhn Vn b xa trong k c qun chng, v nh vy, "nc c" Nhn Vn hon ton b ty sch.

10 THY KHU

l l do chnh khin vi nm sau, khi thc s bc vo ngh cm bt, ti coi Nhn Vn Giai Phm l mt trong nhng nghi vn vn hc hng u, cn phi tm hiu. Bi vit u tin ca ti v phong tro Nhn Vn Giai Phm, ng trn nguyt san Vn Hc, California, s 27, thng 4 nm 1988; tip theo l nhng bui pht thanh trn i RFI, trong nhiu chng trnh t 1991 n 2004, trong s c nhng bui phng vn cc tc nhn chnh ca phong tro: L t, Hong Cm v Nguyn Hu ang.

Cun sch ny tng kt cng vic tm kim v thu thp cc d kin xung quanh phong tro Nhn Vn Giai Phm trong hn 20 nm, t 1988 n ngy nay.

Trong qu trnh lm vic, c nhng ng r bt ng: kho st v Phan Khi, ti thy sau khi i Php v, Phan Chu Trinh giao cho Phan Khi nhim v vit li lch s i mnh, t , phi tm hiu v nhng ngy Phan Chu Trinh Php, dn n mi tng quan gia Phan Chu Trinh v Nguyn i Quc/H Ch Minh, ngi t nhn l lnh t u tin ca phong tro Vit kiu Yu Nc.

Ti tm c nguyn vn ting Php cc bi vit k tn Nguyn i Quc, mi thy tc gi nhng bi vit ny phi l ngi bit ting Php rt su v c vn ti; khng th l ngi m Trn Dn Tin m t trong cun hi k "Nhng mu chuyn v i hot ng ca H Ch tch". Vy c mt s gi mo lch s quan trng cn phi tm hiu n ngun ci.

l l do ti sao c phn bin kho v Vn Nguyn i Quc trong cun sch ny.

Thy KhuParis 2/2005-8/2011

Chng 1

Tm hiu phong troNhn Vn Giai Phm

Nhn Vn Giai Phm l phong tro tranh u cho t do dn ch ca vn ngh s v tr thc min Bc c tm vc ln lao, khi xng u nm 1955 v b chnh thc dp tt thng 6 nm 1958. Hai t liu sm nht v Nhn Vn Giai Phm (NVGP) l Trm hoa ua n trn t Bc ca Hong Vn Ch do Mt Trn Bo V T Do Vn Ho in Si Gn nm 1959, v Bn Nhn Vn Giai Phm trc to n d lun do nh xut bn S Tht1 in H Ni, cng nm.

Ngoi hai cun sch ny cn c nhng tp t liu khc, ra i hn 30 nm sau.

Trc ht l cun Cent fleurs closes dans la nuit du Vietnam - Trm hoa ua n trong m Vit Nam ca Georges Boudarel2. Thi gian Vit Nam, Boudarel gp nhiu nh vn nh th, trong c cc thnh vin NVGP v ng mang v Php cc sch bo xut bn H Ni vo thi im NVGP. Cui 1987 u 1988, trong bi cnh "i mi", Boudarel vit lot bi Dissidences intellectuelles au 1 Nay l nxb Chnh Tr Quc Gia.2 Georges Boudarel (1926-2003), nh gio, ng vin cng sn Php, sang Vit Nam nm 1947 vi mc ch tranh u chng chnh quyn thc dn. Sau hai nm dy hc ti Si Gn, Boudarel theo Vit Minh, c trch nhim v "ci to" t nhn Php tri 113. Nm 1966, v khng cn ng vi chnh quyn H Ni, ng tr v Php.

12 THY KHU

Vit Nam L'affaire Nhan Van Giai Pham - Tr thc phn khng ti Vit Nam, v Nhn Vn Giai Phm3 sau tp hp v o su thnh cun "Cent fleurs closes dans la nuit du Viet-nam4".

Ngoi tr vic Boudarel sai nh Hong Vn Ch, khi cho rng NVGP bt ngun t Trm hoa ua n bn Trung Quc5, cun sch ca ng l tp t liu c gi tr, nh , bi kch NVGP n c vi ngi c ting Php.

T nhng nm 90, mt lot ti liu mi v NVGP xut hin ri rc trong v ngoi nc, di dng t thut, bt k, sng tc, ca nhng thnh vin tham gia phong tro, trong c hai tc phm vit bng ting Php ca Nguyn Mnh Tng: hi k Un Excommuni - K b khai tr6; v tiu thuyt Une voix dans la nuit - Ting vng trong m7.

Sau 9 nm theo khng chin, Nguyn Mnh Tng t chin khu tr v trong s nhng tr thc c chnh quyn u i. Phong tro NVGP ra i, ng tham gia v chu s trng pht nng n. Nh hi k Un Excommuni ca Nguyn Mnh Tng, ta c th hnh dung c cc gio s i hc nh o Duy Anh, Trn c Tho, Trng Tu, phi tri qua nhng k lut nh th no, v hiu c cuc sng cch ly, i kht, lun lun b theo di ca h trong hn ba mi nm sa mc.

Cun nht k Trn Dn ghi8 chp nhng vic hng ngy c bit trong thi k: Ci Cch Rung t v cuc thanh trng sau NVGP. Nu Un Excommuni ca Nguyn 3 In trn hai tp san: Sudestasie (s 50 thng1/1988) v Politique Aujourd'hui en Europe (ph bn 1/1989). 4 Do Jacques Bertoin in nm 1991 ti Paris.5 L t, Hong Cm nh chnh qua cc bui tr li phng vn RFI. 6 Vi tiu ta: Hanoi 1954-1991: Procs dun intellectuel - H Ni 1954-1991: Kt n mt nh tr thc, Qu M, Paris, 1992.7 Cha in, vi tiu ta: Roman sur le Viet Nam 1950-1990 - Tiu thuyt v Vit Nam t 1950 n 1990.8 Vn Ngh, California, 2001.

NHN VN GIAI PHM 13

Mnh Tng l bn chc th9 gi cho th h mai sau v s i u ca mt tr thc trc p lc cch mng, th nht k Trn Dn ghi l nhng suy ngh v sinh hot hng ngy ca mt nh th chu nhn mi ti mong c tha th, mun c tr li sng bnh thng nh mi ngi, nhng v hiu. Tiu thuyt Une voix dans la nuit - Ting vng trong m m t cc giai on chnh trong thi k xy dng ch ton tr Vit Nam.

B bng Hong Cm ni chuyn vi bn b, ghi m trong khong thi gian 1998-2008, bc l nhiu s kin cha tng thy nhng ti liu khc. Hong Cm ni rt di, rt nhiu chi tit, nhng thi im khc nhau, i khi v cng mt s kin nhng c nhng chi tit thay i; nn chng ti khng th trch on, ch tm tt nhng chnh, vit gn li, gi nguyn ging Hong Cm. y l mt t liu quan trng v bi kch NVGP, v nhng g xy ra trong hu trng, v s bt b, giam gi, t y, tra kho, hm da, m Hong Cm tri qua nm 1982-1983 v tp th V Kinh Bc, v trch nhim ca giai cp lnh o di thi H Ch Minh v sau H Ch Minh.

Hong Vn Ch v Trm hoa ua n trn t BcHong Vn Ch, tc Mc nh, tc gi Trm hoa ua

n trn t Bc, cho bit: " H Ni ra i u nm 1955, ti hn vi cc bn li l h c dp s ni ln ting ni ca h", "Ti lm vic mt mnh", "Ti lin lc c vi mt y vin trong y ban kim sot nh chin. H i H Ni nh i ch. Mi tun h cp v Si Gn cho ti tt c bo ch xut bn H Ni", "Ti lm vic trong hai nm 56-5