1

I. MC CH TIHnh nh cy da i vo i sng con ngi Vit Nam t xa xa, rt dn d, mc mc. l hnh nh nhng bui tra h mc vng di tn l mt ri, nghe ting l da xo xc nh li ru ngt ngo ca m thu cn th, cc tr chi ko tu da, ly l da lm kn, lm thnh nhng con chu chu, co co rt d thng. Ln ln vn da tr thnh chn hn h ca cc i nam thanh n t. Hay nhng bui tra ba m i lm ng v, ung tng ngm nc da ngt lm mt tn y lng.Trong nn vn ha, trong tim thc con ngi Vit Nam, cy da tr nn quen thuc v c gi tr bn vng th hin qua cuc sng hng ngy. Vng Ty Nam B v duyn hi min Trung nc ta nhng vng c truyn thng trng da, sn phm t da c s dng nhiu trong ch bin thc phm, m phm, trong cng nghip, rt gn gi trong ba n hng ngy v nc da l loi nc gii kht b dng v ngon ming.Bn cnh nhng ging da truyn thng, nc ta cn c mt s ging da nhp ngoi vi phm cht tt v gi tr kinh t cao nh 2 ging da da v da sp, c trng nhiu Ty Nam B, ch yu tp trung hai tnh Tr Vinh v Bn Tre. Trong , da sp l loi da c cm dy, t nc, do qunh, thm ngon rt c a chung, cho gi tr kinh t cao nhng li cho sn lng t do trong s qu da sp to thnh trong mt bung t, mt khc da sp rt kh ny mm ngoi t nhin do nhiu l do.Trc tnh hnh , Vit Nam cng nh mt s nc trng nhiu da khc nh Philippin, Thi Lan, c nhiu nghin cu nhn ging v lai to cc ging da v c nhiu thnh cng.Trong phm vi bi tiu lun ny, nhm em xin trnh by v c im ca da sp, nhng cng trnh nghin cu v da, v phng php nui phi da trong iu kin in vitro. Bi lm cn rt nhiu thiu st , mong thy ng gp kin bi tiu lun hon chnh hn. Nhm em xin chn thnh cm n!II. TNG QUAN TI LIUTi liu gm tng cng 54 trang, 7 phn. Phn u a ra mc ch ti ca bi tiu lun v mc cn thit ca phng php nhn ging i vi cy da sp v n mang li gi tr cao nhng sn lng li t. Phn sau gii thiu v cy da sp cn gi l da c rut, da kem, v cm dy, mm, do nh sp. Bng da thng t hoc khng c nc. Cm do nc da t t c li ri phnh ra to thnh mt khi xm xp, v bo v ngt. Da sp l c sn ca qu hng Tr Vinh, ni ting nht l ti huyn Cu K. S d da sp qu him l v rt kn t v kh trng. Cng l loi da sp nhng c tri cho sp, c qu khng. Hn na, cng mt bung (quy da) nhng khng phi tri no cng c sp m t l cho sp ch chim khong 20-40%. Phn sau gii thiu v cc phng php nhn ging cho da sp,cch th phn cho da sp cng nh k thut trng da. Phn cui ni v cc loi bnh trn cy da v gi tr m n mang li.

III. PHN B A L Vit Nam, da sp c tm thy ch yu huyn Cu K, tnh Tr Vinh, vi din tch gn 200 ha, trong c khong 50 ha da ang cho tri. IV. GII THIU PHN LOIIV.1. Phn loi:Kingdom: PlantaeDivision: MagnoliophytaClass: LiliopsidaOrder: ArecalesFamily: ArecaceaeSubfamily: ArecoideaeTribe: CocoeaeGenus: CoconutsSpecies: Coconuts MakapunoIV.2. Gii thiu:Da Sp theo ting Tagalog ca Philippines l Makapuno. Maka c ngha l hu nh v puno c ngha l y, do Makapuno c ngha l hu nh y, ch hin tng c rt t nc hoc hu nh khng c nc ca ging da ny. Ging da c rut ny c pht hin ln u tin tnh Laguna v Tayabas (Quezon - Philippines ngy nay) v cng c cp trn tp ch khoa hc ln u tin vo nm 1914. n nm 1937 nhng nghin cu v da sp cho kt qu ban u v di truyn tnh trng cm da c rut ca da Sp. Ngi ta quan tm n ging da c rut ch yu l v tm quan trng kinh t ca n v v n c 3 c im thu ht cc nh nghin cu da l: (1) Cm da mm, sp, nc da sn st nh keo. (2) Cy da mang qu da c rut c ngoi hnh nh cy da bnh thng. (3) Tri da c rut khng c kh nng ny mm v c im c rut ca cm da sp c kim sot bi mt gen n ln.IV.2.1. Mt s c im c bn v hnh thi hc ca da Sp:Cy da sp c tri c rut trng ging vi cy da bnh thng v tt c cc phn, t l, thn, hnh dng, mu sc v kch thc tri. R:Da c r bt nh sinh ra lin tc phn y gc thn, khng c r cc. Lc mi mc c mu trng sau chuyn sang mu nu. R khng c r lng ht m ch c nhng r nh l r dinh dng. Nhng r ny hnh thnh trn r chnh v c hot ng nh r h hp, gip cho cy trao i kh. Trong iu kin ngp nc lin tc s nh hng n kh nng h hp ca b r, lm cho cy da gim sc tng trng do cy da l cy chu nc nhng khng chu ngp. R gi s cht v r mi pht trin lin tc.Tun u tin sau khi ny mm, cy da con s mc ra mt r cp 1 c chiu di trung bnh 5cm, mi ngy sau s mc ra r th hai, sau su tun s c trung bnh 3 r cp 1, vi chiu di r di nht khong 20cm.Khi cy da 5 nm tui s c khong 548 r cp 1 v t s lng 5.200 r cp 1 khi cy 13 nm tui. S lng r cp 1 cy da trng thnh bin ng t 2.000 n 16.500 r. H thng r da phn ln tp trung xung quanh gc trong vng bn knh 1,5-2m. R c th n su n 4m, trong 50% r tp trung 50cm lp t mt. Thn:Thn da mc thng, khng phn nhnh, chiu cao trung bnh t 15-20m. Trong giai on u sau khi trng thn da ngn, pht trin chm, cho n khi chiu ngang pht trin y th thn mi bt u cao ln. Giai on ny ko di khong 4 nm ty theo ging. Do c im ny m thn da cao ch pht trin mnh sau 4-5 nm. Gc da l mt trong nhng c im phn bit nhm ging da cao v da ln. nhm ging da ln thng c gc nh, ngc li nhm ging da cao v da lai gia ging ln v ging cao thng c gc phnh to n rt to. S so l trn thn trn 1m chiu cao thn l mt trong nhng c im nh gi iu kin sinh trng v pht trin ca cy, da trn c im ny lm tiu chun chn ging theo phng php truyn thng. Do cu to ca thn khng c tng sinh m th cp nn nhng tn thng trn thn da khng th phc hi c v ng knh thn cng khng pht trin theo thi gian nn quan st mt on thn ta c th nh gi tnh hnh sinh trng ca cy trong thi gian . ng thi thn pht trin t nh sinh trng (c h) nn khi b ung tn cng cy s b cht.Tm li, thn da l c im dng nh gi s sinh trng ca cy. Thn da to, khng b tn thng, so to, kht l cy da sinh trng mnh, cho nng sut cao. L:Mt cy da c khong 30-35 tu l. Mi tu l di 5-6m vo thi k trng thnh. cy trng thnh, 1 tu l da gm 2 phn. Phn cung l khng mang l cht, li mt di, phng hay hi lm mt trn, y phng to, bm cht vo thn v khi rng s li mt vt so trn thn. Phn mang l cht mang trung bnh 90-120 l cht mi bn, khng i xng hn qua sng l m mt bn ny s c nhiu hn bn kia khong 5-10 l cht.nh sinh trng sn xut l lin tc, c mt l xut hin trn tn th c thm mt chi l xut hin v mt l gi rng i. Mt cy da tt, mi nm ra t nht 14-16 l (24-26 ngy/l) i vi nhm da cao v 16-18 l (20-22 ngy/l) i vi nhm da ln. Ma kh da ra l nhanh hn so vi ma ma. Mt tu l da lun lun c i sng 5 nm, t khi tng n khi xut hin 2,5 nm v t khi xut hin n khi kh, rng l 2,5 nm. Nu iu kin t nhin bt li l s ra chm hn, s l t i ch khng rt ngn i sng ca l. iu kin dinh dng v nc y cy ra nhiu l s lm cho s l trn tn cy nhiu hn (35-40 tu). Nu gp iu kin bt li thi gian ra l ko di, s l trn tn cy s t. vng kh hn, trn tn l c mt s l kh nhng khng rng, l iu kin rt c trng chng t cy b thiu nc.Tm li, quan st tn l ca cy da ta c th nh gi c kh nng sinh trng v cho nng sut ca cy. y l mt trong nhng ch tiu dng tuyn chn cy lm ging. Tn l phn phi u chng t cy mnh v c kh nng cho nhiu tri. Hoa:Thi gian t khi tng n khi n trung bnh t 30-40 thng. Thng thng mi nch l mang mt pht hoa, do c bao nhiu l mi l c kh nng c by nhiu pht hoa c sinh ra mi nm. Tuy nhin, giai on 15-16 thng trc khi hoa n (giai on phn ha nhnh gi) pht hoa da c th b thui do cy da b thiu dinh dng, kh hn hay ngp ng. y l mt trong nhng nguyn nhn gp phn gy ra hin tng ma treo da.Hoa da thuc loi n tnh, ng chu ngha l hoa c v hoa ci ring r nhng trn cng mt gi hoa. S lng hoa ci trung bnh bin ng t 20-40 ci trn mi pht hoa ty theo ging. S hoa ci trn bung t c th do thiu cht m. Nhm da ln c s lng hoa ci nhiu hn nhm da cao.Mi pht hoa c th mang trung bnh t 5-10g phn hoa. Mi hoa c cha khong 272 triu ht phn c kch thc rt nh. Ch khong 40% ht phn c kh nng th phn trong mi pht hoa. Thi gian hoa ci u tin n n hoa ci cui cng th phn xong trn cng pht hoa gi l pha ci, ko di t 5-7 ngy ging da cao v t 10-14 ngy i vi ging da ln.Thi gian hoa c u tin m n hoa c cui cng m gi l pha c, ko di khong 18-22 ngy. Thi gian xut hin ca pha c v pha ci hnh thnh nn kiu th phn khc nhau v l mt trong nhng c tnh quan trng phn bit gia cc ging. Trn ging da cao pha c thung xut hin trc ri mi n pha ci nn c s lch pha v s th phn cho l ph bin.Trn ging da ln, pha ci thng trng vi pha c nn da ln thng t th phn. i vi nhm da lai, gia pha c v pha ci c s trng pha mt phn nn c th xy ra hin tng t th trn cng mt pht hoa. Do nhm da cao c c tnh th phn cho nn khi nhn ging bng phng php hu tnh cn c k thut ring bit v nghim ngt hn so vi ging da ln.Hoa da c th phn ch yu nh gi v cn trng, trong ong mt c vai tr quan trng nht. Vic nui ong trong vn da lm tng nng sut da ng k. Tri:Tri da thuc loi qu hch, nhn cng. Tri gm c ba phn: Ngoi qu b (phn v bn ngoi c ph cutin) Trung qu b (x da) v ni qu b bao gm go. Nc v cm da. V da dy t 1-5cm ty theo ging, phn cung c th dy n 10cm. V da bao gm 30% l x da v 70% l bi x da. Bi x da c c tnh ht v gi m cao t 400-600% so vi th tch ca chnh n.

Go da c hnh dng rt khc bit ty theo ging, dy ca go t 3-6mm. Bn thng tui sau khi th phn go da bt u hnh thnh v chuyn sang mu nu v cng hn khi tri c 8 thng tui.

Nc da xut hin t thng th ba sau khi th phn v t c th tch ln nht tm thng tui. Th tch s gim dn khi tri kh. Thnh phn ha hc ch yu ca nc da l ng v mui khong.

Cm da bt u hnh thnh 5 thng sau khi th phn, c th thu hoch ung nc vo thng th 7-8. Thi gian hoa ci th phn, pht trin thnh tri v n khi tri kh ko di 12 thng. Thu hoch tri giai on 10 thng sau khi u tri c th gim nng sut do tri cha pht trin y nhng giai on t 11 thng tr i th tri c th dng lm ging. Trng lng cm da kh ca mt tri da dao ng t 100-350 g/tri v cha khong 65-74% du da ty theo ging. Kch thc, hnh dng tri rt a dng, ty theo ging.

IV.2.2. Nhu cu sinh thi: Kh hu:S tng trng pht trin ca cy da ty thuc vo 2 yu t kh hu v t ai. S hiu bit v mi trng v nhng nh hng ca chng trn i sng cy da gip chn ng ni c th pht trin trng da. S xc nh nhng yu t gii hn trn nng sut da gip ta c bin php k thut ci thin tng nng sut, nng cao hiu qu s dng t ai, gia tng thu nhp.Cy da c trng trong hu ht cc vng nhit i m, hn 90% vn da trn th gii c tm thy gia Bc v Nam v tuyn th 20, vi cao trung bnh di 500m so vi mt nc bin. Nhit thch hp cho cy da l 27oC v dao ng t 20-34oC. Nhit thp di 15oC gy ra hin tng ri lon sinh l ca cy. Do tc ng ca nhit nn khi trng da nhng vng c cao trn 500m thng cho nng sut khng cao. Cy da c th trng trn cc vng c lng ma trung bnh hng nm t 1.000-4.000mm. Lng ma l tng t 1.500-2.300mm v phn b tng i u trong nm. m thch hp l 80-90%, m di 60% c th gy ra hin tng rng tri non. Da l cy a sng, cn ti thiu 2.000 gi chiu sng mi nm, 120 gi chiu sng mi thng thch hp cho cy da (4 gi/ngy). Gi nh gip tng kh nng th phn v u tri, ng thi tng kh nng thot hi nc dn n tng kh nng ht nc v dinh dng ca cy. t ai:Cy da c th trng trn nhiu loi t khc nhau t t ct ngho dinh dng. Tuy nhin, thch hp nht l t tht pha ct, thot thy tt. Cy da c th chu c t vi pH t 5 n 8. Tuy nhin pH t thch hp nht t 5,5 - 7. Vng b kh hn hay ngp ng khng thch hp cho cy da. Vng mn da c tri nh. BSCL, t c nng sut cao, khi chn t pht trin cy da cn ch mt s c im sau:- B dy tng t mt trn 1 m- Khng b ngp ng- Khng b nhim mn lin tc- pH t 6-7- Thnh phn c gii l ct pha hay tht pha ctIV.2.3. Mt s c im c bn ca cm da c rut trn cy da sp:Chng ta c th c phn bit da thng v da sp bng cch kim tra tri da. Chc chn nhng cy da sp s cho tri da c rut mt t l no . Tri da c rut c phn bit vi tri da bnh thng bng cch lc hoc b i nhng tri da kh (t 10 thng tui tr ln). Nu c rut, khi lc nhng tri da ny khng nghe c ting c ch bn trong do phn nc da tr nn sn st. Thng thng mt quy da sp c 12 tri, ch c khong 4-5 tri c sp, thm ch khng c tri no, ty theo nhiu yu t.Khc vi da thng, da sp c du cao hn, mi hng c trng hn. l c im qu cn nghin cu ng dng trong vic sn xut bnh ko v cc sn phm khc em li ngun li kinh t cao.Adriano v Manahan (1931) phn loi da c rut theo 3 kiu ph bin: Kiu 1 (kiu A): phn nc ch hi sn st, phn cm da ging nh cm nho v c dy cm da ging tri da bnh thng. Kiu 2 (kiu B: phn nc st hn, trng c, phn cm da dy hn cm da bnh thng, lp cm da gn go da trng ging nh cm nho, lp k mm hn v bng ln vo bn trong. Kiu 3 (kiu C): nc da hu nh khng cn m c thay th bi phn cm da rt nho v bo. Ging nh hai kiu kia, lp cm da cn go da ca tri da c rut kiu 3 ging cm nho, lp bn trong sp, mm hu nh chim y khng gian bn trong tri.

Thnh phn cm da sp tng t nh cm da ca tri da bnh thng, bao gm 60% nc, 53% cht bo, 7,5% cht m, v 25% cht hu c, 5% cht x th v 2,5% tro (ngoi tr m , cc thng s c tnh ton da trn trng lng kh). Cm da c ca tri da sp c hm lng cht hu c cao hn tt c cc giai on pht trin ca tri. ng tng s khng gim v ng ha tan ca hai loi tri cng khc bit c ngha tt c cc giai on pht trin ca tri. Nhng s khc bit ny l c im ch th qu trnh trao i cht khc thng ca da sp.c tnh t bo hc ca cm da c tng t nh cc khi u bu ca thc vt v ng vt (Abraham et al, 1965; dela Cruz v Ramirez, 1968). Qu trnh ny l do mt kiu thay i t bo c kh nng di truyn c lin quan n c ch iu tit. Ngoi tr da sp, cha c trng hp no c ghi nhn xut hin khi u di truyn trong thc vt. S liu t kt qu phn tch thnh phn ha hc ca cm da c ch ra h thng trao i cht rt khc bit so vi cm da bnh thng. C hai kiu chu k tng hp sinh hc hot ng lin tc trong cc t bo khi u: (1) chu k th nht lin quan n cc cht iu ha tng trng, nhng cht ny thit lp nn cc quy trnh trao i cht trong s phn chia v tng trng ca t bo; (2) chu k th hai lin quan n nhng sn phm cn thit cho iu kin pht trin khi u (Braun, 1981).Del Rosario v de Guzman (1981) tm thy hot ng kch thch tng trng cao hn v cc cht kch thch tng trng ging nh cytokinin nhiu hn trong cm da c so vi cm da bnh thng.Hai loi kch thch t -D-galactosidase v mannosidase trong tri da c rut c th gy ra vic khng th tng hp hoc tng hp c rt t cht kch thch t galactomannan dn n s thiu dinh dng v nng lng cho phi. V vy c th l nguyn nhn ch yu dn n hin tng khng th ny mm ca phi da c rut.IV.2.4. c im di truyn ca cm da c rut trn cy da sp:Bng phng php th phn nhn to trn cng cy v th phn cho gia hai cy da sp vi nhau u ghi nhn kt qu nh sau: t l gia tri bnh thng/tri c rut l 3:1 cho php kt lun cm da c ca tri da sp c kim sot bi mt gen ln. Khi th phn cho qua li gia cy da sp v cy bnh thng cho kt qu tt c tri u bnh thng. Kt qu ny khng nh mt cch chc chn cm da ca tri da sp khng c rut c quy nh bi gen tri. V vy nhng tri da thu c t nhng cy da sp t th phn s c 3 kiu gen: (1) MM: tri da sp vi cm da bnh thng (MMM); (2) Mm: tri da sp c kiu hnh ca cm da bnh thng (MMm v Mmm) v (3) cy da sp c trng s mang tri c rut v s khng th ny mm l mang gen ln mm (mmm).Kt qu kho st v nh gi cc c im hnh thi ca da sp Vit Nam cho thy da sp ca Vit Nam c th phn thnh 3 nhm da vo cc ch tiu s lng ca thn, l, hoa, tri v cc ch tiu cht lng ca cm da m t v phn loi nh sau:Bng 1. Phn nhm da Sp Vit Namc im m tNhm INhm IINhm III

Kch thc triNhToTrung bnh n to

Hnh dng triTrnT thon di n hnh qu lTrn

Mu sc v tri cn tiXanhXanhVng nu

Kiu c rut ca cm daBAA

Ghi ch:Kiu A: cm da mm nh cm nho, nc da c nht nh, dy cm da ch dy hn cm da bnh thng mt cht.

Kiu B: nc da sn st, c mu trng trong, cm da sp, mm, dy hn gp i cm da thng, lp cm da gn go da mm nh cm nho, lp cm da bn trong sp v bong ln khng u.

Bng 2. c im sinh hc ca hoa da Spc imDa Sp nhm IDa Sp nhm IIDa Sp nhm III

Trung bnh s hoa ci/ bng mo21,815,313,1

Pha c (ngy)16,113,514,9

Pha ci (ngy)4,14,64,1

S ngy pha ci ca bng mo th nht (n) trng vi pha c ca bng mo s 2 (n+1)3,5-1,82,0

V. PHNG PHP NHN GING V TNHNui cy phi soma t chi mm c xem l gii php tt nht hin nay nhn nhanh v ng b v kiu di truyn ging da sp c rut. Theo cng ngh ny th 2 phng php c a vo ng dng l phi soma th cp v phng php nhn callus phi. Qui trnh ca phng php ny c thc hin trnh t vi bc khi u t phi soma s cp c nui cy trong mi trng nhn to hnh thnh phi th cp v callus phi. Sau 3 chu k nhn phi th cp v callus phi, giai on sau cng hnh thnh nhiu phi soma ri chuyn thnh cy con hon chnh. Nh vy, theo phng php ny, t 1 chi mm ban u ca 1 tri da sp thu thp c chng ta c th to ra c 98.000 phi v tnh t sn xut ra c 98.000 cy ging da sp m bo ng u v mt di truyn, cung cp cho cc c s sn xut v b con nng dn cc a phng m rng din tch ging da c sn qu him ny trong nhng nm ti.VI. PHNG PHP NHN GING HU TNHVI.1. Trng da sp theo phng php truyn thng: Dng tri khng c ca cy da sp m lm ging s cho t l ny mm khong 60-70%. Tuy nhin nhng cy ging ny s cho t l tri c rut thp ging nh cy b m (khong 25%).Trc khi th phn, phi ly phn c trn cy sp mo bung 2-3 ngy. y l lc phn c gi, mnh, bng ci s th phn mnh hn. Phn c (tuyt i khng c phn l) ly v c nghin v, cho vo thng kn, phi ngoi tri trong bng rm c nhit ng yu cu t 37-40oC (c t nhit k theo di). Phi khong 2 ngy s c m mu nu, nghin tip n khi phn bung mu vng ht g th ry ly bt mn. Ly mt phn bt ny em th t l ny mm, nu thp th b tt c; cn mnh th trn vi bt phn theo t l nht nh, cho vo dng c phun t ch gn di theo thn cy tm vng kh. Dng c phun gm mt cy tm vng kh di khong 5-6 thc. Mt ng nha trong di cng chng y thc. Mt ng cao su ging tri bu. Mt b phn ng phn c v cho phn c lan to khp xung quanh bng ci mi n khi bp qu bu. Phun sut t 6 ti 8 ngy th kt thc, ty s bng ci trn bung. Khi bng ci th phn xong, cung chuyn sang mu nu.Kinh nghim nhn ging da sp ca ngi dn:

Chn ging: Nhn ging da sp ch yu bng tri, da lm ging c tuyn chn t nhng cy u dng trn 10 nm tui, cy da c sp, kho mnh, khng b bnh. Chn bung nhiu tri, tri to, mu sc p (lu chn tri da nc) nu chn tri sp th tri khng ny mm.

Tri da hi xung, treo ln dy phi kh, sau vt mt, xp xung t hoc cho vo bch nylon c cha x da + phn chung, a vo vn m.

Lm gin li che bt nh sng, ngy ti 1 ln, ma ma khng cn ti. Sau khi a vo vn m khong 35 ngy, tri ny mm. Khi ny mm, dng phn bn l phun kch thch cho l v r pht trin. Tip tc chm sc thm 25 ngy, khi cy da cao 50cm v r m ra khi v da l xut bn c.

Cch trng: Da sp rt thch hp vi t ct pha nh, c th trng xung quanh b ao, b knh, nu trng din tch ln, nn trng tp trung. o h rng 80 x80cm, hoc ln m, cy cch cy 8 x 8m ri trn phn chung + tro tru + phn hu c, lp mt lp t mng. H cy da xung, lp t cht, kn ngang mt bu.

Chm sc: Trng xong ti nc ngy 1 ln, da trng c 30 ngy tin hnh bn ur, lng phn khng ng k, mi gc 1 nm. Khi cy tr bng, bn 1kg phn NPK 16 - 16 - 8 + 10kg phn hu c Humix. Bn bng cch o rnh xung quanh gc da, cch gc 1, 5m b phn xung ri lp t li. Mun cy da sp t t l sp cao (cm dy), khi cy tr bng cn th phn nhn toVI.2. Nui cy phi da sp: Phng php nui cy phi in vitro Nhng tri sp c rut khng th t ny mm do ni nh pht trin bt thng (cm da mm v xp) v phi ca tri sp c rut ny ch ny mm bng phng php nui cy phi in vitro, ly phi t tri c rut em cy vo mi trng dinh dng thay th cho ni nh ca da sp, phi da sp ny mm v pht trin thnh cy da ging c t l tri c rut cao (70%, theo Rillo).Bng phng php nui cy phi hu tnh, cy da sp nui cy phi c th cho t l tri sp c rut 70%. Qui trnh nui cy phi da sp gm nhiu giai on, tuy nhin, vi qui trnh nui cy phi da trc y ch t t l thnh cng 19-20%, thi gian nui trng khong 20 thng. Nguyn nhn l do t l phi pht trin thnh cy trong ng nghim v s thch nghi ca cy con vn m cn thp. ti tp trung nghin cu cc gii php k thut trong phng th nghim v vn m nh thay i thnh phn mi trng nui cy, iu kin chiu sng, hm lng ng, ch bn phn... lm tng t l ny mm, gip phi tng trng tt trong ng nghim thng qua vic ci thin chi, r v lm tng t l sng ca cy con vn m.VI.2.1. Tnh hnh nui cy phi da nc ngoi:Vic nui cy in vitro phi da hp t (zygotic) c nhiu tc gi nghin cu thnh cng t nhng nm trc y nh De Guzman v Del Rosario (1974), Assy Bar (1986), Rillo v Paloma (1992), Samosir v cng s (1999). Cc nghin cu ny nhm mc ch cu ly nhng phi hu tnh pht trin bnh thng t nhng qu da t bin nhng c gi tr cao nh da Sp (makapuno) trong khi ni nh (cm da) li mm, xp v khng c chc nng (Rillo v Paloma, 1992) t to ra nhng cy ging cho t l tri sp cao. Ngoi ra phng php ny cn c p dng trong vic chn la in vitro cc tnh trng cy trng khc nhau v bo quan gen da nhit thp.T nhiu nm nay, Mng lui gen da quc t - Vin Qu gen thc vt Quc t (COGENT-IPGRI) ti tr vn v thit lp ngn hng bo tn ngun gen da quc nhiu ni (ICG). Mng li cc im bo tn ny, trong c nhiu ni i vo hot ng nm trong 5 khu vc ca COGENT l ng Nam , Nam , Nam Thi Bnh Dng, Chu Phi, n Dng, Chu M La Tinh v vng Caribe. Mng li ngn hng gen da ny s l ni lu gi phn ln ngun gen da ca th gii v bo v chng cho vic s dng trong tng lai ca ngnh cng nghip da. h tr cho vic thnh lp cc ngn hng bo tn gen da, vic thu thp ngun gen bng phi mm ring bit hoc nhng ming ni nh nh c cha phi v di chuyn chng nh trong trng hp nui cy phi trong ng nghim (in vitro) tr thnh mt bin php mang tnh thc t hn nhiu trong cng on vn chuyn gen da va gn nh, d dng, va an ton v mt kim dch thc vt.Cho n nay, k thut nui cy phi da tiu chun quc t c s dng lp ra b su tp ngun gen da v sn xut cc cy ging cht lng cao t nhng ging da t bin nh da Sp (makapuno). Phng php ny c gi l K thut nui cy phi mm lai (Batugal, 2002), c s dng sn xut cy ging da nhng ni phi mm c gi n sau cc v trao i quc t.Nhiu kha cnh v mt sinh l ca cy con pht trin trong qu trnh nui cy in vitro l cha ti u v chnh iu ny c cho l nguyn nhn lm gim t l thch nghi vi iu kin kh hu bn ngoi v s pht trin ca cy con sau khi a ra khi mi trng nui cy. Cc c im sinh l ca cy con c kh nng chu nh hng bi k thut, l s pht trin ca b r, kh nng quang hp v tnh mn cm vi bnh.Nhng nghin cu gn y ca Trung tm nghin cu nng nghip Quc t c (2008) vi s tham gia ca mt nhm cc nh khoa hc n t nhiu quc gia khc nhau (c, Indonesia, Papue Newguinea, Philippines v Vit Nam trong mt thi gian hn 3 nm. Mt s ci tin ng k ca quy trnh c s dng cho vic vn chuyn gen da, ti thit lp v sn xut cy ging t bin cht lng cao nh da Sp Makapuno.VI.2.2. Tnh hnh nghin cu nui cy phi da trong nc: Vit Nam, v nui cy phi da c cc cng trnh t 1993 ( Nguyn Hu H v cng s, 1993; Nguyn Th Hin, 1996) nhng ch thc hin vi cc ging da a phng c t l ny mm trong t nhin rt cao, cha c nghin cu no thc hin cho cc ging da qu him.Vin nghin cu Du v cy c du nghin cu nui cy phi da t nm 1996 v nhn c tr gip ti chnh t Chnh ph Vit Nam, IPGRICOGENT, v gn y thng qua i hc Queensland (Australia) bi mt d n ACIAR. Nhm tc gi V Th M Lin, Trn Th Ngc Tho v cng s (Vin nghin cu Du v cy c du) nghin cu nui cy phi da trong iu kin in vitro t nm 1999 trn 2 ging da l Ta xanh v Ln vng M Lai. T nm 2000 n 2001, c s ti tr ca IPGRI-COGENT, Nhm tc gi trn nghin cu nui cy phi da Sp (Makapuno), da o trong iu kin in vitro.n nm 2003-2004, nhm tc gi trn tip tc nghin cu hon thin, nng cao qui trnh nui cy phi trong phng th nghim thng qua vic tm mi trng thch hp cho nui cy phi da Sp v da Da, nghin cu nh hng ca thi gian tr lnh n kh nng ny mm ca phi da Sp. Bn cnh , nhm tc gi cn nghin cu nh hng ca gi th trng, ch ti, ch nh sng, m n t l sng ca cy da nui cy phi vn m. T cho thy, vic tm ra iu kin nui trng ca vn m gip cy da cy phi thch nghi vi iu kin ex-vitro l mt vn kh khn nhng li rt thit thc.Song song , vi s ti tr ca Trng i hc Queensland (Australia) thng qua d n ACIAR thc hin t nm 2003-2005, nhm tc gi ny nghin cu s nh hng ca IBA v NAA n s to r ca phi da Da v Xim, nghin cu nh hng ca vic ct dy treo (haustorium) ca phi trong qu trnh nui cy hn ch t l cht ca cy da nui cy phi khi chuyn ra vn m.V thng qua d n Pht trin sn xut ging Da (giai on 2001-2005) ca B Cng Nghip, nhm tc gi V Th M Lin, Trn Th Ngc Tho v cng s nghin cu nui trng 2 ging da qu l Sp v Da, hin nay trng ra ng c khong 5ha.Tuy nhin, cho n nay t l thnh cng vn cha cao. T phi mi a vo nui cy cho n khi cy trng thnh trng ra ng l 19-20%VI.2.3. Qui trnh nui cy phi da:T nm 2001-2005 vin Nghin Cu Du v Cy C Du bc u thc hin thnh cng vic nhn ging da sp bng cch nui cy phi da trong iu kin in vitro. Di y l quy trnh c m t li :Giai on 1: Chn tri gingDa sp c ly Cu K Tr Vinh, chn tri ging khng b h, khong 9 thng tui. giai on ny t l tri c s dng ly phi b hao ht ch cn khong 80%.Giai on 2 : Tch phi v kh trng. Cy phi v nui phiPhi da sau khi c ly ra cng vi lp cm da c kh trng vi javen 100% trong 10-15 pht. Ra phi bng nc v trng khong 4-5 ln. Tch phi

Cy phi c v trng vo cc ng nghim c cha 50 ml mi trng chun Y3

Cc ng nghim cha phi c mang i nui cy phng sng nhit 280C 20C, nh sng l 4.000 lux, thi gian chiu sng 9h/ngy.

Cy chuyn phi hng thng (10 ln/10thng).Phi da bt u ny mm sau khong 3-4 tun, khong 10-11 thng hnh thnh y cc b phn thn, l, r. Trong khong thi gian ny cn nh k cy chuyn mi thng mt ln nhm thay th mi trng c cn kit dinh dng bng mi trng mi giu dinh dng hn, to iu kin cho cy pht trin khe mnh v cn i.

Cy trng thnh trong ng nghim chun b chuyn ra vn m l cy phi t kch thc v chiu cao cy 15cm, c 3 l m hon ton v c r th cp.Kt thc giai on nui cy phi trong phng th nghim, t l phi sng st v pht trin thnh cy l khong 40%.Giai on 3: Giai on thch nghi trong phng th nghim.Cy trng thnh trong ng nghim chun b chuyn ra vn m nn cn c mt giai on thch nghi trong phng th nghim. Cc cy da con c cy vo mi trng Y3 c nng ng 4,5% v c t vo iu kin phng th nghim c nhit 30oC, m 60% v cng chiu sng 5.000 lux. Giai on thch nghi trong phng th nghim c thc hin khong 1-2 thng.

.

Giai on 4 : lm cy thch nghi vn mCy da trong phng th nghim c em ra trng trong cc ti PE 15 c pha ct, x da, phn chung theo t l (1:1:1). Nui trng cy da trong bch PE khong 4 thng. Cy sng st t giai on ny t 60-70%.

Giai on 5: Trng vn mSau khi trng thch nghi vn m, cc cy con c chuyn sang gi th trng khc l t v c trng trong ti PE 25Cy sng st giai on ny t 80-90%.Cy con t tiu chun a ra vn trng l cy c chiu cao 40cm, cy c t nht 5 l xanh, chu vi gc 10cmGiai on 6: Trng ra ngSau khi c trng giai on thch nghi cy da cng cp c kh nng chng chu cao, c em trng ra ng, tng lng phn bn ln 1/3 so vi khuyn co trng da. T l sng giai on ny l khong 95% -100%.=>Nh vy, sau qu trnh nui cy phi khong 12-13 thng, t l phi pht trin thnh cy xanh tt vn m t tiu chun trng ra ng l 19-20%.Nguyn nhn dn n t l thnh cng thp l do: T l phi b chm hon ton trong mi trng khi mi a vo nui cy chim 10-15%, cc phi ny hu ht khng pht trin c v cht. T l phi pht trin bt thng cao chim khong 10-30% (cc phi pht trin bt thng l cc phi pht trin khng c l hay r, hay cy khng c l m) T l phi pht trin thnh cy hon chnh trong ng nghim tiu chun a ra vn m thp (khong 40%) H thng l v r ngho nn (l nh, pht trin chm, b r khng c hoc c t r th cp) Kh nng thch nghi vn m thp (T l cy con sng st vn m l khong 60-70%)

=>Nh vy vn chnh cn gii quyt trong ti ny l phi nh hng cho phi pht trin ngay khi mi a vo nui cy v ci to c h thng chi v r nng cao t l ny mm v pht trin thnh cy hon chnh c y l r trong ng nghim. Ngoi ra, ti ci thin t l sng ca cy da nui cy phi giai on vn m.

Cy da nui cy phi pht trin tt trong phng th nghim c iu kin a ra vn m l: Cy pht trin xanh tt. Cy l v r pht trin cn i Cy c 3 l m v c r ph

Cy da nui cy phi pht trin tt trong vn m tiu chun a ra vn trng khi: Cy pht trin xanh tt, khng su bnh. Cy t chiu cao 40cm Cy c 5-6 l xanh ng knh gc 30mm

VI.2.4. Cc yu t nh hng n qu trnh nui cy phi da in vitro:1. Mu phi:Chn mu phi da cy l yu t ht sc quan trng nh hng rt ln trong qu trnh nui cy cho n lc ra vn m, pht trin thnh cy, hoa v tri. Do vy, cng tc chn phi phi tht nghim ngt. Phi chn phi da sp t nhng qu da sp khng qu non, khng qu gi, khng b thi nhn. Tri ging u n, khng d dng v su bnh. Tri chn, khong 10-11 thng tui.2. S ha nu:Da l loi thc vt giu cc hp cht polyphenol (tanin hay cc hydroxyphenol). Sau khi phi b tn thng trong qu trnh ct v kh trng, cc hp cht ny b oxid ha bi cc oxydase cha gc ng (Cu) nh polyphenoloxydase. Cc hot ng oxid ha c to thnh s cn hot ng ca cc enzyme trong m lm m v mi trng nui cy b ha nu hay en trong vng vi ngy sau , m khng th tng trng v s cht. Cc polyphenol oxydase c th tng hp mi hay hin din sn v phng thch do s tc ng ca vt thng.C th hn ch s ha nu bng cch: Loi b cc hp ch phenol (phenolic) sinh ra. Thay i th oxid kh. Bt hot ha cc enzyme phenolase Gim hot tnh phenolase Loi i cht ca phenolase.Trong thc t, phng php d nht cn s ha nu ca m thc vt l loi cc hp cht phenol sinh ra, c th thc hin bng nhiu cch:M cy c chuyn thng xuyn trong 2-4 tun l u. S cy chuyn s d thc hin hn nu m cy c t vo mi trng lng (nui cy lc).Cc phenolic c th lin kt vi cc hp cht c cho vo trong mi trng nui cy nh than hot tnh (0.5-5mg/l). Khi b lin kt cc phenolic s khng cn s tng trng ca m thc vt.3. Vai tr ca cc cht dinh dngCc nguyn t a lng cng nh vi lng u c vai tr i vi thc vt (hot ha enzym). Thc vt ch cn mt lng nh cht khong cho nhu cu sinh trng, pht trin ca chng. Tuy nhin, s tha hay thiu cc nguyn t ny cng u gy ra nhng ri lon bin dng, dn ti nhng triu chng bt thng c trng v c th d dng nhn ra khi theo di s pht trin ca chng. Cc khong a lng:a. Nit ( N):Nit l nguyn t cn thit to acid min, cc loi protein, acid nucleic, dip lc t, vitamin v enzym. L thnh phn bt buc ca protein-cht c trng cho s sng. Cc hp cht nit cung cp nng lng cho c th, tham gia cu to ADP v ATP. Nit cn l thnh phn ca nhiu vitamin nh : B1, B2, B6, PP, ng vai tr l nhm hot ng ca nhiu h enzym oxy ha kh, trong c s to thnh ca Adenin.M t bo thc vt trong nui cy c th s dng nit hai dng amonium v nitrat, ng thi c th s dng cc dng nitrogen hu c nh acid amin. T l nit dng amonium v nitrat thch hp ty theo loi cy, b phn v trng thi pht trin ca m. Nng NH4+, NO3- thay i t 3-6 mM.Nit cn c tc ng nhiu mt n s ng ha CO2. Khi thiu Nit cng ng ha CO2 gim, lm gim cng quang hp. Khi cung cp nit lm cy tng hp Auxin tng ln.Nu m cy hp thu nit vt qu nhu cu th s mm mng. Tuy nhin nu khng cung cp lng cn thit th m cy s b cng do tha cenllulose v ligin thnh t bo.Khi thiu nit th thn m cy km pht trin, m c mu xanh nht, l c mu vng, phin l mng, nh hng n quang hp.b. Phospho (P):Phospho c vai tr quan trng trong s sinh trng, cn thit cho s phn chia t bo, s pht trin ca r. Phospho c lin quan n s tng hp ng, tinh bt v phospho l thnh phn ca cc hp cht cao nng tham gia vo cc qu trnh phn gii hay tng hp cc cht hu c trong t boKhi thiu phospho l cy c mu xanh m do s thay i t l dip lc t a v b. mi trng c pH thp, nhiu st th d b thiu phospho v lm phospho t linh hot. S thiu phospho thng i theo s thiu nit v c triu chng gn tng t nhau v phospho lin quan n s bin dng nit. Hai dng mui phospho thng dng nht l NaH3PO4.7H2O v KH2PO4. Nng phospho trong mi trng bin thin t 0.15 - 4mM, thng dng 1 mM.c. Kali (K):Kali lm tng qu trnh quang hp v thc y s vn chuyn glucid t phin l vo cc c quan. Kali cn tc ng r rt n trao i protid, lipid, n qu trnh hnh thnh cc vitamin.Kali rt d xm nhp vo t bo, lm tng tnh thm thu ca thnh t bo i vi cc cht khc, tng qu trnh thy ha, gim nht, tng hm lng nc lin kt. Kali nh hng n cc qu trnh sinh tng hp cc sc t trong l, nh hng tch cc qu trnh nhnh, hnh thnh bng v cht lng ht ca cc ht ng cc.Ngi ta cung cp Kali cho m nui cy di dng KNO3, KCl, KH2PO4.Nng Kali trong mi trng bin thin t 2 - 25 mM, trung bnh khong 10 mM.d. Canxi (Ca):Canxi l thnh phn mui pectate ca t bo (pectate calcium) c nh hng trn tnh thm ca mng. Canxi cn cho s thm nhp ca NH4+ v NO3- vo r. Canxi l ion km linh ng nn mng t bo thc vt hp thu d dng.Canxi c cung cp di dng mui Ca(NO3)2.4H2O, CaCl2.6H2O hocCaCl2.2H2O. Nng Ca2+ trong mi trng nui cy t 1- 3.5 mM, trung bnh l 2mMe. Magie (Mg):Magie l thnh phn cu trc ca dip lc t, c tc dng su sc v nhiu mt n qu trnh quang hp, ph tr cho nhiu enzym, c bit l ATPase lin quan trong bin dng carbohydrat, s tng hp acid nucleic, s bt cp ca ATP vi cc cht phn ng.Khi thiu magie l b vng, quang hp km dn n nng sut gim. S dng magie di dng MgSO4.7H2O, MgO, nng 0.5-3 mMf. Lu hunh (S):Gi vai tr m trong t bo (trao i anion vi cc t bo). Lu hunh l thnh phn cu trc ca cystein, methionin, to cu ni disulfur to cu trc bc ba ca protein.Lu hunh cn l thnh phn ca mt vi enzym. Thiu lu hunh th s sinh tng hp protein gim, cy b hong ha do khng tng hp c dip lc t, l c mu lc nht, thnh thong c mt phn l b , thng xut hin l non cy chm ln, nng sut phm cht gim. Lu hunh thng c s dng dng MgSO4.7H2O, FeSO4, (NH4)2SO4 Cc khong vi lnga. Km (Zn):Tham gia trong qu trnh tng hp auxin, v km c lin quan n hm lng tryptophan, amino acid tin thn ca qu trnh sinh tng hp NAA.Km c tc dng n nhm GA3, c lin quan n sinh tng hp vitamin nhm B1, B2, B6, B12. Ngoi ra cn nh hng tt n bn ca dip lc t, tc dng tt n tng hp carotenoid. Km cn vn chuyn cc sn phm quang hp t l xung cc c quan d tr, tng kh nng gi nc, ngm nc ca m do lm tng qu trnh tng hp cc cao phn t a nc nh protein, nucleic acid.Khi thiu km th cng tng hp tryptophan t indol v serine b kim hm nn r khng to c hoc km pht trin, l b bc mu, sc t b hy hoi, l km pht trin, hnh dng l khng bnh thng, lng ngn,Thng s dng km dng ZnSO4.7H2O.b. St (Fe):Nhng mi trng c in thng dng st di dng clorua st FeCl2, FeCl3.6H2O, FeSO4.7H2O, Fe(SO4)3. Hin nay hu ht cc phng th nghim u dng st di dng chelat kt hp vi Disodium Ethylen diamin tetra-acetat (Na2-EDTA). dng ny st hu nh khng b ta v gii phng dn dn ra ngoi mi trng theo nhu cu ca m thc vt.c. ng (Cu):L thnh phn cu trc ca nhiu enzym xc tc cc phn ng oxi ha kh, can thip vo cc phn ng oxi ha cn oxi phn t.Thiu ng l km pht trin, c mu xanh m. Nu thiu nhiu dn n cht mt phn ca l. Thng c s dng dng CuSO4.5H2O.d. Mangan (Mn):nh hng ca Mn i vi cy trng kh ging st, ngoi tr bnh vng l khng xut hin l non nh trong trng hp ca st. C mt vi du hiu chothy c s nh hng ln nhau gia cc lng khc nhau st v mangan v cn phi phng nga trc chc chn rng s cn i gia mangan v st l khng i trong gii hn pht trin tt nht ca cy trng.e. Bor (B):Bor lin quan trong s tng hp cc acid nucleic, cc phn ng hormon v cc chc nng ca mng, trong s cn chuyn carbohydrat, v trong s dng calcium cho s thnh lp vch.Thiu Bor, s phn chia t bo b cn, s hoi m en xy ra l non (ch yu gc l) v r ph to, cy c th mt u tnh ngn.f. Molypden (Mo):Mo l thnh phn ca nitrat reductase. Thiu Mo, c s hong ha v hoi m cc l gi. Ngun Carbon:Trong nui cy in vitro, ngun carbon m, t bo thc vt tng hp nn cc cht hu c gip t bo phn chia, tng sinh khi khng phi do qu trnh quang hp cung cp m do ng trong mi trng. ng c s dng nh ngun carbon cung cp nng lng ch yu trong nui cy phi.Hai dng ng thng c s dng nht l saccharose v glucose nhng hin nay saccharose c dng ph bin hn v 2 nguyn nhn chnh: S dng ng saccharose kinh t hn c bit l khi ng dng vo sn xut v gi thnh ng saccharose thp hn. ng saccharose l mt disaccharit c cu to t 2 ng n l - D-glucose v -D-fructose. Trong qu trnh hp v trng mi trng vi autoclave 121oC, 1atm, saccharose b tch thnh 2 loi ng n nh trn v m thc vt c th hp thu c c hai loi ng n ny, i vi mt s m c bit th s hp thu ng fructose hiu qu hn glucose, ngay c ng saccharose m thc vt vn c th hp thu c nh cc enzyme v cc cht chuyn ch c bit qua mng.Trong th nghim nui cy phi da, khng s dng ng vng v trong ng vng c nhiu tp cht, c th l nhng yu t khng kim sot c trong qu trnh lm th nghim.Ngoi ra, ng cn tc ng nh cht to ra p sut thm thu. Ty tng giai on pht trin phi khc nhau, nhu cu v ng v p sut thm thu khc nhau (t 0.1 n 12%). Cc Vitamin:Cc vitamin thng c pha hn hp trong dung dch m c nng cao gp 500 hoc 1000 ln dung dch lm vic. Cc dung dch vitamin rt d hng do nm khun nhim tp, v vy cn gi trong iu kin lnh di 0oC.Vai tr tng loi vitamin: Thyamin hydrocloric (B1): dng tinh bt kt tinh trng, ht m, rt khng bn vng. Cha lu hunh, c tng hp trong l hay chi non. Cc m nui cy khng tng hp c vitamin B1 do vy cn b sung vo mi trng nui cy. Vitamin B1 thit yu trong s bin dng t bo. Vitamin PP c tm thy trong NAD hay NADP, cc coenzym thit yu trong s vn chuyn in t. Prydoxine HCl (B6) :di dng phosphoryl ha, l nhm hot ng ca transaminase Myo-inositol : l mt ng phn ca inositol, cht lin quan trong s truyn du hiu hormon v lin kt vi auxin. N thng c dng vi nng kh cao nn thng t ngoi nhm vitamin. Ca-D pantothenate: cht bt trng, tan trong nc, l dng ph bin nht ca vitamin B3 Biotin cn trong vi s carboxyl ha Cht iu ho tng trng thc vt.Cht iu ho sinh trng thc vt (hormone thc vt) l nhng hp cht hu c do t bo to ra ti mt ni no trong c th thc vt v c chuyn ti mt ni khc. , vi nng rt thp gy ra mt phn ng sinh l. nng thp lm bin i cc hot ng sinh l (kch thch, iu ho hay cn) cc qu trnh sinh l ca thc vt. nng cao chng tr thnh cht c cho thc vt (c bit l vi con ngi).Cht iu ho sinh trng ni sinh t bn v d kim sot hn so vi cc cht iu ho ngoi sinh. Do vy trong thc t cc cht iu ho tng hp c s dng rt ph bin.Cht iu ho sinh trng thc vt c phn lm 5 nhm chnh l: Auxin, Cytokinin, Gibberilin, Acid Abscisic v Ethylen. Mi cht c nhng tc dng sinh l khc nhau trn qu trnh sinh trng ca thc vt t nhin v thc vt trong nhn ging in-vitro.VI.2.5. Tc ng ca cc iu kin mi trng: nh sng:nh sng ng vai tr quan trng trong vic to hnh cy in vitro, n tc ng n cc qu trnh quang hp v h hp ca cy. nh sng cn gp phn vo vic to r v chi bt nh ca cc phi. Khi thiu nh sng cy s b hong ho do l thiu dip lc t v quang hp khng xy ra dn n hu qu l cy s gim trng lng, vic phn ho m v to r s gim.Mt khc, khi cng nh sng yu th cng quang hp cng km hn cng h hp lm tng hm lng CO2 gy c cho cy. Khi nh sng qu nhiu, cng nh sng tng cao s lm tng s thot hi nc, lm cho mi trng nui cy kh do thiu nc nh hng ti s pht trin ca m cy.nh sng trong phng cy m c cng thay i trong khong 3000 - 5.000lux thi gian chiu sng t 8-10 gi /ngy. Khi chun b a cy ra vn m th cng nh sng tng ln khong t 3.000- 5.000 lux.Phn ng ca cy i vi quang hp v pht sinh hnh thi khi nh sng c bc sng 400 v 680nm do dip lc t a v b c hai cc i hp thu, mt vng xanh lam (400-460nm), mt vng (620-680nm) v hu nh khng hp thu nh sng gia hai cc i ny (tc trong vng lc v vng). Cht lng nh sng quyt nh n kh nng pht sinh hnh thi ca cy invitro. Cht liu bnh nui cy cho php s vn chuyn nh sng qua bnh. V d: cht liu l thy tinh, nha, polycarbonate, cho php cn nh sng c bc sng 390, 300, 290nm. Nh vy, nh sng m cy in vitro thu nhn c ph thuc vo bc sng nh sng v cht liu bnh nui cy. Nhit :Nhit c tc ng trn s tng trng do tc ng trn s quang hp, cc phn ng bin dng, s hp vn chuyn nc v cc cht khong.nh sng l ngun gc to nn nng lng v chuyn thnh nhit nng, 25% nng lng c s dng trong quang hp. nh sng lm cho bnh nui cy tng nhit , v chnh lch cao nhit ngoi bnh t 0,5 n 1oC trong sut qu trnh quang hp. m: m trong nui cy in vitro cn m tng i khong 95% do m nh hng ti hnh thi, cu trc v sinh l ca m cy. m gip to p sut thu tnh, gim bt nhit dao ng trong bnh cy, gip vn chuyn cc cht trong c th thc vtKhi m trong bnh cy m qu cao s gy ra s bo ho hi nc trong bnh cy m lm cho lp cutin mng, hin tng thu tinh th xy ra dn n s gim nng sut khi a cy ra mi trng ngoi. pH: pH ph hp trong nui cy phi da sp trong khong t 5,8 - 6. Trong mi trng nui cy nu pH cha ph hp th n c xu hng dch chuyn v pH ph hp m c th pht trin c.VI.2.6. Giai on thch nghi: thch nghi cy da nui cy phi, cy con cn c t l thch hp gia chi v r. Nu cy con c to r in vitro, khi trng vo hn hp t (cha trong ti PE) cn c duy tr trong cc iu kin che sng mt phn v m tng i cao trong vi ngy. Cy thch nghi nh s gim dn m tng itrong kh quyn. iu ny c thc hin n gin bng cch trm cy con vi vi ti PE trong sut trong vi ngy sau m dn ti PE ra.Cy con ra r in vitro c th lm cho cng cp hn bng cch cy con trong ng nghm thm 1-2 tun trc khi cho ra hn hp t. X l cy con mi c chuyn ra t vi cc cht chng nm gip lm tng ng k s sng cn ca cc cy con. S t dng ca cy con:Quang hp v s to lp sp cutin trn l c nh hng trn s sng cn ca cy con t s nui cy in vitro. Cy con tng tng in vitro trn mi trng giu carbihydrate ni chung chsn xut mt phn rt t nhu cu carbohydrate t s c nh CO2 trong quang hp.Khi cc cy con ny c chuyn vo iu kin in vivo, chng phi tr nn hon ton t dng, quang hp gia tng. Tuy nhin trong thi gian u (trong vng khong 1-2 tun) chng vn cn phng thch nhiu CO2 hn l hp thu cho quang hp. H hp ti ca cc cy ny cng cao hn h hp ti ca cc cy con cng tui, cho thy rng cc cy con mi c chuyn dng nhiu nng lng thch ng vi mi trng mi. Do s sng cn ca cc cy con mi c chuyn ra vn m l thuc mnh vo ngun tinh bt c tch ly trong s nui cy invitro. S cn bng nc ca cy con:Cc cy con t s nui cy in vitro c lp sp cutin trn b mt l mng hn nhiu so vi cc cy tng t c trng trong nh knh hay ngoi ng. S gim lp sp cutin ny lm cy con in vitro mt nc nhanh hn cy bnh thng v do gy bt li cho cy in vitro khi mi chuyn ra vn m. m cao trong cc bnh nui cy c xem l nguyn nhn chnh lm gim lp sp cutin. nh sng thp cng gp phn trong s gim ny. Mt l do khc ca s mt nc l hot ng khng hiu qu ca cc kh khu.

VII. K THUT TRNG:VII.1. Ma v: ng bng sng Cu Long (BSCL) nn trng vo thng 6 - 7 dng lch ( vo ma ma) gim chi ph ti trong giai on cy con. Tuy nhin, nu ch ng c ngun nc ti th c th trng vo bt k thi gian no trong nm.VII.2. o mng ln lip: BSCL ngoi t ging ct, th tt c cc loi t t t ph sa ven sng hay t phn u phi ln lip khi trng cy lu nm nh cy da. Tuy nhin, kiu ln lip ty thuc vo tng loi t v m hnh canh tc. i vi vng t ph sa khng phn c th ln lip theo kiu cun chiu, tc l lp t mt b a xung di v tng t di su c a ln mt, dn dn lip c hnh thnh. i vi vng t c phn, ty thuc vo su xut hin tng phn m xc nh su ca mng, trnh a tng t phn tim tng ln tng mt, t oxid ha sinh ra phn hot ng s lm cht cy da. Ngoi ra, nn p dng bin php k lip khng lm o ln tng t, khng a t phn ln tng mt. VII.3. Kch thc lip: Ty thuc vo loi t v m hnh canh tc m lip c ln theo kiu lip n vi chiu rng mt t 4-6 m hay lip i vi chiu rng mt t 6-8 m, thm ch t 10-12 m. i vi vng t ph sa, khng phn, c th ln lip i tin vic trng xen hoa mu trong giai an kin thit c bn, ng thi cng d p dng cc m hnh a canh khi cy trng thnh. i vi vng t c phn, mnnn ln lip n lip mau ra phn v thng p dng m hnh c canh hay xen canh vi mt s cy c kh nng chu phn nh chui, khm. t ct pha a hnh bng phng, d thot nc: Khng cn ln lip. Dn sch t, cy ti xp. nh hng trng, ng cc nh v h trng. t tht kh thot nc: Phi o mng ln lip. Kch thc v kiu lip thay i ty theo iu kin thc t, nhng iu kin quan trng l phi c tng t mt dy 1m bo m cho b r da pht trin. C 2 loi lip: lip n v lip i. Lip i: B rng lip i thng l 10 m. Trng hai hng da 2 bn, cch b mng 1-1,5 m.

Lip n: B rng mt lip khong 5 m. Trng mt hng da gia lip

i vi t c tng canh tc dy > 50 cm c th ln lip hon chnh ngay t u. i vi t c tng canh tc < 50 cm c th tin hnh ln vi cc bc sau: Nm u tin: p dng hnh nn ct chiu cao 1m, b mt trn c cnh rng 2,5m, cnh y rng 3,5m. Nm th 2: m rng thm 1m mi cnh. Nm th 3: ni cc li vi nhau hnh thnh lip hon chnh. Nu trng trn , kch thc khng nn qu nh, cy s b hc nc vo ma kh, t nht cnh y phi c 3,5m, cnh mt 2,5m.VII.4. Khong cch trng: Khong cch trng ty theo ging, mu m ca t, iu kin kh hu v m hnh c trng xen hay khng. Ging da cao do c l di 5-6m nn thng trng tha hn ging da ln vi l di 3-4m. Vng t mu m, ma nhiu, khng c cc yu t bt li ca mi trng cy da s pht trin mnh nn trng tha hn so vi vng t ai khng mu m v kh hu kh hn, lng ma thp. Ngoi ra, m hnh c trng xen nn trng tha nhm bo m nhu cu nh sng cho cy trng xen. Trng qu tha s lng ph t canh tc nhng nu trng qu dy cy cnh tranh nh sng, vn cao, lng di cho nng sut thp. Trng theo kiu hnh tam gic c mt cao hn 15% so vi trng theo kiu hnh vung. Tuy nhin, trng theo kiu hnh vung hay hnh ch nht thch hp cho m hnh trng xen hn trng theo kiu tam gic (Bng 3). Ging da cao: khong cch 9m x 9m hnh tam gic u, mt 143 cy/ha. Ging da lai: khong cch 8.5m x 8,5m hnh tam gic u, mt 160 cy/ha. Ging da ln: khong cch 8m x 8m hnh tam gic u, mt 180 cy/ha.Bng 3. S cy da/ha tng ng theo mt trng v phng php trngKhong cch trng (m)Phng phpHnh vungPhng phpTam gic u

7 x 7204236

7,5 x 7,5178205

8 x 8156180

8,5 x 8,5138160

9 x 9123143

Nu c trng xen, khong cch trng c th tha hn (t 9 10m) ty theo i tng cy trng xen. Ty theo loi t: t xu trng dy, t tt trng tha. Mt trung bnh nn t 160-180 cy/ha.Bng 4.Khong cch v mt trng ca da cao v da ln trn t ph sa v t phn (Nguyn Bo V v csv., 2004)TTGingKhong cch trng (m x m)Mt (cy/ha)

Hnh vungHnh tam gic

1Da cao

- t ph sa8,0 x 8,0156180

- t phn7,5 x 7,5178205

2Da ln

- t ph sa7,0 x 7,0204236

-t phn6,5 x 6,5237273

VII.5. p m hoc chun b h trng: vng t thp nn trng cy trn m trnh b ng nc cho cy. M hnh chp, c kch thc t 60-80cm, cao t 30-40cm. Dng t ph sa hay t mt trn vi 5-10kg phn hu c, 0,5kg phn ln p m 1-2 tun trc khi trng. Vng t cao nn trng trong h c kch thc 60x60x60 cm. Trn u t mt vi phn hu c hoai mc, phn ln cho v h nh p m.

VII.6. Chun b cy con: i vi cy con c m trc tip trn t nn dng len xn t r xung quanh ri nhc cy ln khi lip m. Khng nn dng tay nm l ko t r da s lm gy gc thn. Ct ngn r cn t 3-5cm, nhng cy con v dung dch thuc tr nm trnh cho r khng b nhim bnh v mau phc hi. Nn trng cy con cng sm cng tt, tt nht l ngay trong ngy sau khi c bng ra khi vn m. Cy con c m trong ti nha do s thun tin v n gin hn khi c chuyn i trng.

VII.7. Cch trng cy con: o mt l c kch thc bng tri da trn m hay trong h sau t cy da con v h, lp t khong 2/3 tri. Nn p t, nn xung quanh cy con gip cho cy c gi cht v t. Dng np tre ct v gc thn cy khng b lung lay v dng l da che mt cho cy con vo ma kh. Trng hp m da trn lung: Bn lt vo h o trc y, t cy con xung v bn phn v c trn vi t mt chung quanh gc, cui cng lp t li cho ngang mt t, ph gc 3cm, gim nh xung quanh gc, ti nc.

i vi cy con m trong ti nha do: Dng dao rch mt ng cch y ti 1cm, khng rch su trnh tn thng cho r, nng cy con t nh v h, cn thn khng lm b t l b r ra. Tip theo rch mt ng dc, cho t lp bu t t t, sau ko ti PE ra khi h. Cn cn thn trnh lm v bu t khi trng khng nh hng n s sinh trng ca cy con.

VII.8. Chm sc vn da: Trng dm: Trng dm ngay khi cy cht hoc ma ma tip theo cc cy da trong vn cho tri ng u. Thng thng d tr thay cy cht khong 5%. Che mt v y gc: Nhm hn ch s bc thot nc, gip cy phc hi nhanh sau khi trng cn che mt cho n khi cy bn r, pht trin tt. Ngoi ra, gim bt lng nc bc hi trong ma kh, cn y gc cho cy con bng cch dng v da, bi x da hay lc bnh ph quanh gc da. Lm c: Dn sch c di xung quanh m hay h khng c di cnh tranh dinh dng, nc v nh sng vi cy da s lm cho cy da chm ln. Trong giai an cy da cha mang tri nn trng xen canh cc loi cy ngn ngy hay c lm thc n cho gia sc, cy h u che ph t, hn ch s ra tri cht dinh dng b mt, ng thi tng thm cht hu c bi dng cho t, gim chi ph chm sc v tng thu nhp cho nh vn. Bn phn: Qua kt qu phn tch s huy ng cc cht dinh dng ca cy da (Bng 3) cho thy ba cht dinh dng quan trng nht i vi cy da c xp theo th t l Kali (K), Clorua (Cl) v m (N). Tip theo l Canxi (Ca), Natri (Na), ln (P), Ma-nh (Mg) v cui cng l lu hunh (S). Bng 5: S huy ng mt s cht dinh dng (kg/ha) ca cy daNng sutNP2O 5K2OMgCaSNaCl

100 tri/cy (Ouvier v Ochs, 1978)49161158541164

6,7 tn copra/ha (Ouvier v Ochs, 1978)

- Tri10839232159920125

- C cy1744029939753054240

1 tn copra (Ashgar, 1988)16,253321,41,32,519,7

Kali cn thit cho s to thnh cm da v du da. Bn kali sm giai an vm m cy con s mc mnh, ra tri sm, sai tri, lm tng nng sut t 15-20%. Thiu kali giai an u s nh hng su xa n nng sut da v sau mc d thi gian sau c bn kali y .Kali c nh hng n vic tng s bung, s hoa ci, t l u tri, trng lng tri, gip cy chng bnh m l. Do , cy da thiu kali thng cho t tri, tri nh v nng sut thp. Triu chng thiu kali trn cy da cng in hnh nh cc cy trng khc l l b vng v nu chp l v ba l, c hnh ch V, sau lan dn v c l b kh nu tnh trng thiu kali ko di. Triu chng biu hin trn tu l cng nh trn tng l cht. Triu chng thiu kali d nhn bit trn cy da l l bn di tn cht sm, kh nhng khng rng nn thng c 5-6 tu l da kh cn dnh trn cy.m, ngoi vai tr gip cho s tng trng ca cy, cn gip cho cy da pht trin mnh v ra hoa sm, m cn c vai tr quan trng l gip cho cy da sn xut nhiu hoa ci. Nhiu nghin cu n cho bit khi s hoa ci/pht hoa t hn 20 hoa th nn ngh ngay n vic b sung m. m cn c tc dng h tng vi kali. m gip cho cy da s dng kali hu hiu hn. Cy da thiu m thng tng trng chm, c tu l b vng. L non vn c mu xanh nht nhng khng lng nh cy y m. Triu chng thng biu hin r l gi do m l mt cht di ng trong cy. Tuy nhin, nu cy da thiu kali m bn nhiu phn m th l vn vng v nng sut vn thp.Clorua c xem nh mt cht a lng i vi cy da hn l mt cht vi lng so vi cc loi cy trng khc. Trn cy con, clorua c nh hng n s gia tng chu vi gc thn v gip cho cy chng li bnh m l do nm Pestalotiopsis sp. gy ra. Clorua gip gia tng s hp th cc cht kali, ln, canxi v ma-nh nn gip cho cy ra tri sm. i vi nng sut, clorua c vai tr quan trng trong vic thnh lp cm da. Khi thiu clorua da cho tri nh nhng s tri/bung khng gim. Triu chng thiu chlor thng d nhm ln vi triu chng thiu kali. Cn ch l gia chlor v lu hunh c s i khng r rt. Chlor lm tng chu vi gc thn trong khi lu hunh lm tng chiu cao cy. Bn nhiu lu hynh s lm gim hm lng chlor trong l r rt. Ch phn bn ty thuc vo tui cy v loi t. Cng thc bn phn cho da mi trng nhiu loi t khc nhau c trnh by trong Bng 6. Lng phn bn cho da cc tui khc nhau vng t ph sa v t st c khuyn co trong Bng 6 v 7Bng 6: Lng phn (g/cy/nm) bn cho cy da giai an kin thit c bn v trng thnh vng t st v t ph saTui cy(Nm)Loi phn

UrSuper phosphateKCl

1150400300

2200-400

3300800500

4400-600

55001.000800

> 5800-1.000-800-1.000

Bng 7: Lng phn (g/cy/nm) bn cho cy da giai an kin thit c bn v trng thnh vng t phnTui cy(Nm)Loi phn

UrSuper phosphateKCl

11502000200

2200-400

34002000500

4600-500

58002000600

> 51000-12000-800-1000

Ngoi phn ha hc, vic bn phn hu c cho da cng cn c quan tm nhm cung cp thm phn vi lng, ci to t, gip cho cy sinh trng tt, tng sc khng v t nng sut cao. T nm th hai tr i nn bn 20kg phn hu c/cy, sau tng dn mi nm 5kg/cy v t nm th by tr i bn 50kg phn hu c/cy/nm. Phn hu c c th l cc loi phn chung hoai mc, xc b thc vt, rm r, c mc. Ph sa sng hay bn ao cng l ngun cung cp cht hu c v gp phn cung cp cht dinh dng cho vn da BSCL. C th bi bn mi nm hay 2 nm mt ln. Nn bi vo ma nng, khi bi ch nn tri mt lp bn dy khong 3-5cm. Bi qu dy c th a phn ln mt lip, c th nh hng n s sinh trng ca cy. VII.9. Trng xen trong vn da: V r da n cn v tn l tha nn cn trng xen trong vn da nhm s dng hiu qu ti nguyn t v nh sng di tn da v tng thu nhp cho nh vn. Yacoob (1995) cho bit r da tp trung su 1m v n rng 2m , do ngoi phm vi ny c th trng xen tn dng t, tng thu nhp. Ngoi ra, nhiu nghin cu cho thy trng da vi khong cch 8 x 8 m th di tn da cn li t 70-75% nh sngMt trong nhng nguyn tc c bn ca cc m hnh trng xen trong vn da l s cnh tranh v nh sng, dinh dng v nhu cu nc gia cy da v cy trng xen khng dn n s gim nng sut v hiu qu kinh t ca c cy da v cy trng xen. trnh s cnh tranh v dinh dng v nhu cu nc gia cy da v cy trng xen nn trng cch gc da ti thiu 2m v cy trng xen phi l nhng cy a bng rm hay c th chu ng iu kin c bng rm. iu cn ch cc m hnh trng xen l cy da v cy trng xen c cng k ch gy hi nh nm Phytopthora sp. gy bnh thi t trn cy da nhng ng thi cng gy bnh thi tri, kh cnh trn cy ca cao hay rng lng trn cy tiu. Do cn c bin php phng tr thch hp nhm trnh thit hi cho c cy da v cy trng xen.Da vo loi cy trng xen hay loi hnh xen canh m ta c cc kiu xen canh trong vn da l trng xen, a canh v a tng canh tc (Nguyn Bo V v csv., 2004). Xen canh: Xen canh l hnh thc trng xen cc loi hoa mu, rau hay cy ngn ngy trong vn da. Trong giai an kin thit c bn c th trng xen la ry, rau, u. Xen canh l phng chm ly ngn nui di khi thnh lp cc vn cy lu nm. Vic xen canh trong cc vn mi trng cn gim chi ph ti nc v lm c cho cy da. Khi cy trng thnh nn trng cc loi cy c c nh khoai lang, khoai m, gng.

a canh: a canh l hnh thc trng xen cy di ngy trong vn da. Cc m hnh a canh trong vn da bao gm cc loi cy n tri nh u , chui, cy c mi, mng ct, bn bon, du hay cc loi cy cng nghip nh ca cao, tiu. M hnh a canh nu trng khng ng nh mt da qu cao, cy trng xen khng chu c bng rm s dn n s cnh tranh dinh dng, nc v nh sng lm cho c nng sut da v cy trng xen trong m hnh u gim, tr thnh mt kiu vn tp khng c hiu qu kinh t. Sau y l mt s m hnh trng xen thch hp v c hiu qu trong vn da: M hnh da-cy c mi (chanh, cam, qut, bi): Do cy c mi khng thch nh sng trc x nn rt thch hp trong m hnh a canh vi da. M hnh thng p dng cho cc vng t ph sa, t tht pha ct, ni chung l t c tng canh tc dy, hm lng dinh dng trong t t trung bnh n cao, ch ng c ngun nc.

M hnh Da-khm (thm): thng p dng cho vng t nhim phn. Trng vi mt khong 4.000 cy khm/ha. Trong iu kin c nc ti tri khm c th t trng lng 1,5 kg. Da-la: p dng cho vn da trng theo kiu ln m, ln .

Da-ca cao: y l m hnh tng i l tng v em li hiu qu kinh t cao hin nay. Da v ca cao c tc dng h tng rt tt. Da che nng v chn gi cho ca cao trong khi l ca cao c tc dng gi m v cung cp cht hu c cho da. Do , m hnh xen canh da-ca cao c hiu qu kinh t cao hn so vi m hnh c canh. Vi khong cch 2,5-3m, c th trng xen t 400-600 cy ca cao/ha, nng sut 50-60 tri/cy/nm .

Da-chui: Cy chui rt thch hp trong m hnh a canh. Cc ging chui gi ln, gi Hng u thch hp di bng rm cy da. C th trng chui vi mt 1.000 cy/ha cng vi 125 cy da. a tng canh tc: a tng canh tc l m hnh tn dng ngun nng lng mt tri v ngun dinh dng trong t. y l mt m hnh a canh vi cc cy trng c chiu cao khc nhau cng nh b r n su cn khc nhau. Nh m hnh a tng canh tc vi da, tiu, ca cao, khm hay rau lang dng lm thc n cho gia sc. Trong m hnh ny da l cy cao nht ng thi cng l cy nc cho cy tiu v che mt cho cy ca cao bn di. Rau lang hay khm tng cui cng. S phn b theo chiu cao cng tng t nh b r trong t, trong r da n su nht v cn nht l rau lang. Do s phn b ny nn s cnh tranh gia cc cy trng trong m hnh rt t so vi vi s h tr ln nhau t c hiu qu kinh t cao.

Canh tc hn hp trong vn da: Canh tc hn hp trong vn da bao gm cc loi cy trng trong vn da kt hp vi chn nui hay thy sn. Mt s m hnh canh tc hn hp trong vn da c hiu qu BSCL c khuyn co nh: Da-Tm, c; Da- G/ vt; Da- c- d/ b - Biogas; Da - ca cao- tm, c- ong mt (Hnh 37)

VIII. SU BNH:VIII.1. Bnh thi t:Da l loi cy d trng, t u t phn, thuc nh cc loi cy trng khc, t chu nh hng ca bin i khi hu v c bit l thch hp vi vng t Bn Tre.Trong thi gian gn y, din tch trng da ngy cng m rng do gi da ang n nh mc cao. Mc d, l loi cy d tnh nhng t nng sut cao th i hi nng dn cng phi quan tm chm sc nht l vic phng tr cc i tng dch hi bo v vn da. Hin nay, bnh thi t da c xut hin trn mt s vn, y l bnh kh nguy him v nu khng phng tr kp thi s lm cht cy.VIII.1.1. Triu chng:Triu chng u tin ca bnh thi t l nhng l non t v nhng l k b vng t ngoi cht sau lan dn vo bn trong, trong khi cc l pha di vn xanh. Nhng l vng rt d b gy b, ko nh cng ri khi thn. Sau , c c h (t da v cc l cha m) cng s kh thi v c mi hi rt kh chu (cn phn bit vi triu chng b ung da: ch l ngn ho vng v ng xung, c nhiu l c ca kin vng; p st tai vo thn nghe c ting ung n ro ro nh ting my ch la). Giai on ny cy khng ln na, cc tu l gi ra trc vn xanh v cc bung tri l ny vn c th chn c, nhng cc bung tri non trn s rng trm trng.Nu nm khng xm nhp n c h th cy c th phc hi sau , nhng trn ngn cc tu l s mo m v nhng l cht chng cht ln nhau, nh hn i. V th, nng dn cn nhn bit triu chng ngay giai on u phng tr kp thi mi cu c cy da.VIII.1.2. Nguyn nhn:Bnh do nmPhytophthora palmivoragy ra. Nm gy bnh trn nhiu loi cy trng. Trn th gii ni no trng da u c nhim bnh ny. Tuy nhin, nhiu cy thi ngn do b st nh, nm sau mi xm nhim vo th c th l nmPhytophthora palmivorahoc c th l mt loi nm khc. Nm thng gy bnh vo u ma ma, m cao. T khi nm bnh xm nhim vo n khi da cht khong 3-5 thng.VIII.1.3. Bin php phng tr:Trnh trng ni m thp, vn trng da phi cao ro, thot nc tt. Khng trng qu dy, thiu nh sng.Thng xuyn v sinh vn da, ph ht lm bi, lm c to thng thong vn da.Trnh gy vt thng nht l nhng l non, tch cc tiu dit cc tc nhn gy vt thng nh kin vng, chut, hn ch con ng xm nhp ca bo t nm vo cy.Pht hin trong vn da c cy bnh nng (khng th cu c) th nn n b ngay v tiu hy mm bnh khng pht tn sang nhng cy khc.Tng cng bn phn hu c cho da.Thm vn thng xuyn, pht hin sm khi cy va chm bnh (nhng l trn hi vng trong khi nhng l di vn xanh) dng thuc ha hc phun k gia t l v nch l. S dng mt trong nhng loi thuc sau: Aliette 80WP, Ridomil MZ 72 WP, Mataxyl 500WP, phun 2-3 ln, mi ln cch nhau 7-10 ngy./.VIII.2. Bnh m l Pesta Lotia: VIII.2.1. Triu chng bnh: Bnh do nm Pestalotia palmarum gy ra. Lc u, trn l c nhng chm nu nh, sau lan dn thnh m nu vi tm m c mu xm n xm trng, vin m c mu nu en, kch thc m bnh 2-3 mm. m bnh ln dn ra, mu xm trng, dng hnh bu dc, kch thc 1 x 2-3 cm, hoc dng ko di dc theo phin l, vin m bnh rt hp... Khi bnh nng, c l b chy kh. Cy cn nh m b nhim bnh nng th c th cht; cn cy ln s cho t tri. VIII.2.3. Bin php phng tr:V sinh vn da. Bn phn cn i, tng cng bn thm phn kali, gip da tng kh nng chng bnh. giai on cy cn nh, nn ct ta l bnh, em t v phun Bordeaux 1% phng tr bnh. VIII.3. Bnh chy m thn: VIII.3.1. Triu chng bnh:Bnh do nm sinh sn hu tnh c tn l Ceratocystis paradoxa. Trn thn c nhng k nt v cht nha h chy ra nh cht m. Nha c mu r st hoc mu nu, nhn, xut hin t na thn cy tr xung v cch mt t 1 mt. Phn thn ngay di vt nt chy nha b thi. VIII.3.2. Bin php phng tr:Dit kin vng trong vn da. Nu bnh do nm, c th co b phn bnh, pha thuc Copper Zinc trt ln b mt vt bnh, cn bo v lp thuc bng cch trt tip ln lp thuc mt lp nht hoc du hc. VIII.4. Bnh cht t (Kh t):Bnh t ly lan thnh dch nhng i khi gy hi nng mt s ni. Bnh thng xy ra trn cy cho tri. VIII.4.1. Triu chng bnh:Bnh do nm Phytophthora palmivora gy ra u tin, cc l t b mt mu xanh bnh thng. L c mu vng nht, kh v rng. C h da b thi ra ra tng mnh v c mi hi. Khi c truyn bnh nhn to, triu chng xy ra sau 3-9 thng. Ty vo m khng kh, t s cht nhanh. Hin tng cc l t kh v rng s lan dn xung cc l di, sau vi thng th cy s khng cn t na. VIII.4.2. Bin php phng tr:Cn pht hin bnh sm, khot b phn c h b bnh, ri trt du hc ln. Phun nga bng thuc Copper Zinc, phun ln l xung quanh c h. Trng hp bnh nng, cn n b v thiu hy phn t bnh. VIII.5. Bnh rng tri non: VIII.5.1. Triu chng bnh:y l bnh rt ph bin Vit Nam. Tri rng nhiu khi cn non, cung tri b thi en. C ba nhm tc nhn gy bnh: Do thiu kch thch t sinh trng: c khong 20-30% s tri b rng. Do bin php canh tc cha thch hp, ch nc ti v phn bn khng p ng nhu cu sinh trng ca cy: c khong 20-40% s tri b rng do nguyn nhn: Do nhim k sinh: c th do cc nm: Phytophthora palmivora, Fusarium, Pestalotia, Thielaviopsis, Botryodiplodia v cc vi khun phc hp. Bnh ch yu l do nhm tc nhn k sinh. VIII.5.2. Bin php phng tr:Ty vo tng nhm tc nhn gy bnh m p dng bin php thch ng, c th.Nu do thiu kch thch t sinh trng, c th phun 2-4 D. Nu do bin php canh tc, cn iu chnh li liu lng phn bn hoc ch nc cho ph hp. Nu do k sinh, phun thuc Copper Zinc hoc Aliette khi hoa mi th.VIII.6. Cn trng v ng vt hi da:VIII.6.1. B da: (Brontispa longissima Gestro) B da hay cn gi l b cnh cng xut hin Vit Nam vo cui nm 1999 v pht trin nhanh thnh dch gy hi trn qui m rng khp cc tnh pha nam. M t: B cnh cng tri qua 4 giai on pht trin l trng, u trng, nhng v thnh trng. B c kch thc t 9-10mm, ngang 2-2,25mm, ru di 2,75mm, c tp tnh hot ng v m. Vng i ca b cnh cng t 130-135 ngy. Con ci bt u trng khi c 2 tun tui v n c th n 120 trng trong sut vng i. Giai on gy hi ca b cnh cng l giai on u trng v thnh trng. Thnh trng gy hi nng hn u trng.

Tc hi: Thnh trng v u trng b cnh cng tn cng b mt ca l cht cha m. Chng n lp biu b lm l b ho kh, mt kh nng quang hp. Ty thuc vo mc gy hi m hoa ci b rng, khng u tri hoc u rt t, nng sut gim. Cy da b b cnh cng tn cng d dng dng nhn bit bi cc l ngn b chy kh, l cht cong queo . Phng tr:

Bin php c hc: Chm sc tt cy da rt ngn thi gian n bung b l ngn, hn ch mi trng sinh sn ca b cnh cng v tng sc khng cho cy; ct b, tiu hy l b b cnh cng tn cng. i vi nhng cy da con trong vn m v da mi trng vi s lng t nn bt th cng.Bin php ha hc: Dng thuc Ambush phun 4 tun 1 ln. phng s tn cng ca b cnh cng ln cy da con sp trng nn nhng cy con vo dung dch Ambush v khuy u dung dch phun ln b mt l trc khi chuyn ra trng: 3g Ambush + 15g cht kt dnh Agral, pha vo 15 lt nc. Dng 21g Padan 95WP, Furadan 3G hoc Basudin 10H trn vi 80g mt ca tm vo bao vi mng treo ngn cy t hiu qu cao v hiu qu c th ko di n 90 ngy. Dng Vicarb 95BHN di dng bt ng trong bao giy xp t ln ngn da, thuc s xng hi lu dn ln t da trong nhiu tun, t kt qu cao v hn ch nhim mi trng. Dng Actara bm vo thn cy da, cch gc da 1-1,5m. c l nghing 45 , su khong 3-4cm, bm thuc, dng t st bt l li.Bin php u tranh sinh hc: Dng ong k sinh (Asecodes hispinarum), loi ong ny c kch thc rt nh, c mu en, ht mt hoa v khi trng n c gng vo bn trong c th nhng ca b cnh cng v cui cng tiu dit nhng, th h ong k sinh mi bt u sau 3 tun. Qun th ong k sinh pht trin s khng ch s pht trin ca qun th b cnh cng mt mc thp khng gy hi cho cy da.

VIII.6.2. Kin vng (Oryctes rhinoceros L.): Kin vng l mt loi cn trng ph bin v gy thit hi nhiu nht cho cy da. Thnh trng tn cng cy da mi la tui, n cc l non ang pht trin, c vo chi v nh tng trng ca da, trng hp nng c th gy cht cy da. M t: Kin vng tri qua 4 giai on pht trin: trng, u trng, nhng v thnh trng:u trng kin vng

Trng: Kin vng trng trong nhng thn da v gc da mc, m, ng rc, phn tru b, rm mc, thn bp, l ma Trng c hnh trn, mu trng, c ng knh t 3-4mm. Sau 7-18 ngy trng pht trin thnh u trng. u trng: u trng kin vng c mu trng c, thng gp cong thn li vi u mu nu v mang 3 i chn. u trng pht trin y c kch thc t 60-105mm (Hnh 5).Kin vng tri qua giai on u trng trong khong t 80-130 ngy ti ni trng c ra. Nhng: Nhng c mu nu nht, c bao ph bi mt ci kn lm t t v x da. Nhng pht trin trong kn t 14-29 ngy.Thnh trng kin VvVVVVvngvng

Thnh trng: y l giai on gy hi ca kin vng. Thnh trng c mu en hi nu vi 1 ci sng tng i di trn u cong v pha sau.Thnh trng c th sng c 4 thng. Mt con ci c th t 70-140 trng. Kin vng thng n chi v l cha tch trong b l ngn.

Tc hi: i vi cy di 1 nm tui kin vng lun tn cng vo gc ca cy ni thn cn mm. Trong mt vi trng hp, kin vng cng chui qua t khot vo thn cy. Trong trng hp ny c th phng bng cch ri thuc tr su trn vo lp t mt. i vi cy da trng thnh kin vng tn cng vo b l ngn v nh tng trng ca cy da. V vy khi l mc ra c hnh tam gic v l cht b ct c hnh rng lc. Nu lin tc b tn cng cy s mt sc pht trin do b l b h hi, nhng nguy him nht chnh l ung, nm s xm nhp vo thn da qua ch vt thng do kin vng gy ra. Bin php phng tr: phng tr kin vng hi da c th p dng cc bin php sau: V sinh vn: V sinh cy khng ch cho kin vng gy hi. Kim tra nh k, bt bng tay. Dn dp hoc t nhng ng rc, thn, l da hoai mc,.. khng to mi trng cho kin vng trng. p dng cc bin php u tranh sinh hc: Nm Metarhizium anisopliae (MA) hoc vi khun Baculovirus. Dng thuc ha hc: u ma ma nn ri Padan 90WP, Servin 85 WP, Basudin 10H vo b l nga s ph hi ca kin vng. Khi cy da b kin vng tn cng c th b cc loi thuc ht nh Basudin 10H vo hang sau dng t st trt li. Trng cy bo v: Trng xen cy h u thn ng trn cc dy phn l hoc cc hng bo v trn vn da cn ng bay v xm nhp ca kin vng.

VIII.6.3. ung: (Rhynchophorus ferruginenus O.): ung l cn trng gy hi nguy him nht bi v rt kh pht hin khi n bt u tn cng t non, n khi pht hin ra th nh sinh trng b ph hy, cy da cht m khng th cu c. Ngoi ra, i vi cy cn t hay cy sp vn lng ung cng c th tn cng gc thn. Nhn chung, cy da t 2-15 nm tui u c th b ung tn cng nhng cy da t 3-6 nm tui l giai on bt u hnh thnh gc v thn th d b tn cng hn. M t: Vng i ca ung da tri qua 4 giai on l trng, u trng, nhng v thnh trng. Trong , ch c u trng gy hi cy da.u trng ung

Trng: Mt con ung ci c th trung bnh 240 trng, trng n sau 3-5 ngy. N trng trn vt nt, ni b tn thng ca thn v ngn cy gy ra bi con ngi, ng vt khc hoc cn trng, v d nh kin vng... Trng c mu kem v hi di. u trng: Giai on gy hi ca ung. u trng c mu kem, n hi v di, khng chn vi u mu nu. u trng n cy da sng trong vng 50 ngy. Nhng: Nhng nm trong 1 ci kn lm bng m g da (phn mm gn v cy). Sau 19 ngy pht trin thnh thnh trng.Thnh Trng ung

Thnh trng: C mu nu hi hoc mu en. C mt ci sng di vi mi sng hi cong xung. Thnh trng sng uc 3-4 thng. Vng i ca ung l 195 ngy t trng n khi trng thnh, sau cht. Tc hi: Con ung trng thnh trng trn thn b thng tch v trn nhng vt nt ca thn. Khi trng n, u trng khot nhng l nh trn thn hoc trn ngn cy. Chng n v lt xc theo mi hng thm ch khot nhng l ln v su hn. Nhng im b ung tn cng thng li xc b ca cc m g da v nha mu nu hi . Khi u trng bt u tn cng v n t da (nh sinh trng), nhng l non bt u ho v ng xung, bo hiu cy da sp cht. Bin php phng tr: Khi xc nh chnh xc nhng im tn cng ca ung trn cy da. C th tin hnh phng tr bng cch khoan su vo thn cy khong 10-25cm hng lch xung 15cm bn trn vng b tn cng. C th khoan 1- 2 l mi im b ung tn cng. Sau cho vo l khoan cc loi thuc tr su nh Basudin. Bt kn l li bng t st. Sau 3-4 ngy, kim tra hiu qu ca thuc bng cch k tai vo thn da, nu vn nghe ting ro ro v nha mi t thn tip tc chy ra th nn x l thuc li ln hai, nu ung cht khng cn gy hi th c th dng t st bt kn l li hay hn kn cc l li vnh vin bng mt mnh g c chiu rng v chiu su hi ln hn kch thc ca l. Thm vo lp cc l li v sn cc vt so thn bng mt loi bt than. Nhm ngn cn s tn cng ca ung cn trnh nhng tn thng trn thn da, l ni to ch trng cho ung. Dng bt than sn ln cc vt thng ca cy con. Kim sot kin vng bi v cc im tn cng ca kin vng c th tr thnh ni trng cho ung. n v t nhng cy da b nh hng nng ca ung v git nhng cn trng tt c nhng giai on khc nhau. Loi b xc cy da non, gc da cht, ni c th tr thnh ch trng ca ung. Thm ng v kim tra thng xuyn pht hin kp thi s xut hin ca ung. Bt ung v cc cn trng gy hi khc giai on ph hoi ch yu ca chng v sn ph cc vt sn bng mt lp bt than.

VIII.6.4. Su ni (Parasa lepida): Khc vi con b da, su ni n l da gi, trng hp gy hi nng tn l tr nn x xc, cy khng quang hp c dn n gim nng sut da. M t: Su ni trng thnh trng ring l hoc thnh tng trng mt di ca l cht. Trng trn lng c hnh trn hoc hnh bu dc. V trng trong sut, di knh hin vi c th nhn thy s pht trin ca u trng bn trong xuyn qua v trng. u trng ca su ni c th c phn thnh hai nhm chnh da trn s khc bit v mt hnh thi. C hai loi su u ko kn trn, dai trong 1-2 ngy. Chng rt khc nhau trong cu trc, mu sc v v tr ca kn. Bm trng thnh lun chui ra khi kn vo bui chiu. N cn khong 1-2 gi bm chui hon ton ra khi kn v lm kh i cnh. Bm rt tch cc vo ban m v b thu ht bi nh sng nn c th dit bm bng cch dng by. Bm khng n v phn ming khng pht trin. Con ci mang y trng khi chui ra khi kn. Giai on thnh trng thng rt ngn. Su ni

Tc hi: Giai on u trng l giai on ph hoi ch yu ca loi su ny. giai on u u trng n lp biu b bn di ca l. n khi gi chng n ton b phin l ch li gn l. Nu gy hi nng u trng c th lm rng l. Bin php phng tr: Phng tr su ni rt kh khn, c bit i vi cc cy da cao. Tuy nhin, nu p dng cc bin php sau y c th gim ti thiu tc hi ca su ni: Bin php u tranh sinh hc: S dng cn trng k sinh nh l rui (tachinids) v ong bp cy (Hymenopterans) gim ti thiu s gy hi ca su ni. Chng trng trn u trng v nhng ca su ni. Khi nhng con su non nh ra khi trng, s lm mi cho nhng con cn trng k sinh ny. Kim sot mi trng canh tc: S dng my ko cy xi t tiu dit cc kn ca loi su ny. Bin php c hc: i vi da nh, bt v git cc con su khng gy nga v kn ca n gim qun th su ni n mt mc khng gy hi kinh t cho da. Nhng con bm trng thnh l nhng cn trng bay m, chng b thu ht bi nh sng. V vy, dng by nh sng l mt gii php c hiu qu. Cc by ny c th c ci t ngoi ng khi cc con bm trng thnh bt u chui ra khi kn. t khong 10 by n cho 1ha l hp l. Bin php ha hc: Thuc tr su ch c khuyn co i vi cc cy da nh. Mc d k thut hp th qua r i vi thuc tr su Azodrin c th c p dng, nhng nhn chung dng thuc ha hc tr su ni l khng kinh t.VIII.6.5. Chut (Ratus): Tc hi: vng khng c nc ngt trong ma kh nh vng gn bin, thit hi do chut gy ra c th ln n 30-40%. Chut cn ph r, tri da trong vn m, cy da mi trng v khot tri trn quy. Chut thng gy hi nng nhng vn m um tm nhiu c. Chut tn cng nhiu nht tri da t 2-6 thng tui. Chut c khet phn mm gn cung n cm da v ung nc Chut hi daTri da b chut khot

Bin php phng tr:t vng thit trn thn da

V sinh vn v tn da ph ni tr n ca chut. t vng thic hoc nha trn lng rng 40cm bao quanh thn da cch gc da 2m cc cy da khng giao tn.Tuy nhin bin php t vng thic s km hiu qu nhng vn trng qu dy hay c nhiu cy tp trong vn. Dng thuc ha hc: dng b c phosphor km theo t l 19 phn mi v 1 phn thuc, trn u lm thnh bnh 200g t gc hay ngn cy. By chut bng cc by ng tre, by lng.IX. GI TR KINH T:Nu ch sn sut cc sn phm truyn thng c gi tr thp, kh tiu th nh cm da kh v du da th cy da c lit vo loi cy trng c thu nhp thp. Nhn chung cy da c tim nng kinh t ln v c nhiu li th ring, c kh nng cnh tranh vi cc loi cy n qu khc. Thc t cho thy nu nng dn trng ging da nng sut cao, bit p dng cc bin php trng xen, nui xen thch hp trong vn da ng thi ch bin cc phn ca cy da thnh cc sn phm c gi tr cao tham gia th trng, bin vn da tr thnh h sinh thi nng nghip sn xut v kinh doanh nhiu loi sn phm tn dng ti nguyn t ai, nh sng, nc, tay ngh lao ng trong cng ng th hiu qu kinh t thu c t cy da rt cao. c thi k nng dn cht da trng nhn, trng cy c mi nhng gi y, cng vi s pht trin ca cng nghip ch bin tri da, cy da nghim nhin quay tr li v tr thnh loi cy trng ch o trong c cu cy trng cho hiu qu kinh t cao.Cy da d trng, khng kn t, khng i hi u t chm sc nhiu. Hu nh ngi trng da rt t khi bn phn cho cy da, hoc c bn th lng phn cng rt khim tn nhng cy da vn cho mi thng mt quy, mang li ngun thu u n hng thng cho nng dn m khng tp trung vo mt t thng trong nm nh cc loi cy n qu khc. Mt u im khc ca cy da l vn su, bnh gy hi khng nghim trng nh cc cy trng khc. Thng cy da c th d dng vt qua v phc hi nhanh chng, tip tc mang tri sau khi b tn cng bi nhng loi cn trng, ng vt gy hi khng nghim trng hoc c pht hin sm m khng cn bt k bin php x l tn km no. u im quan trng nht ca cy da l tt c cc phn ca cy da u c th to ra thu nhp. Thm ch khi cy cht, thn da cng c th lm hng th cng m ngh v dng c gia nh c th dng trang tr v s dng. nhng nc vn minh hn, con ngi thng c khuynh hng s dng nhng vt liu c kh nng ti ch, khng gy nhim mi trng theo xu th bo v mi trng sch v bn vng th cy da cng c ngha hn na v kha cnh ny.IX.1. Da - cc sn phm t Da:Cy Da c mnh danh l cy ca cuc sng, cy ca 1001 cng dng do tnh cht a dng ca n, tt c cc phn ca cy da t thn, l, tri, v, x, go, nc u c th s dng phc v i sng con ngi. C l khng c loi cy trng no c th sn xut ra nhiu loi sn phm bng cy da. Cho n nay cc quc gia thnh vin ca Hip Hi Da Chu -Thi Bnh Dng (APCC) sn xut v xut khu c hn 70 chng loi sn phm t da, trong Philippines ng gp hn 40 loi sn phm t du da, t cc sn phm cao cp phc v cng nghip nh alcohol bo cho n hng th cng m ngh. n v Sri Lanka li xut khu nhiu loi sn phm t x da. Nm 1994, Indonesia xut khu c 102 triu USD sn phm ng t mt hoa da. Philippines, thch da c xut khu thu ngoi t hn 26 triu USD trong nm 1993 v hn 17 triu USD trong nm 1996. Malaysia, sa da cng tr thnh sn phm quen thuc c cc cng ty em giao tn siu th v trng hc vo mi bui sng. C my ai bit c rng nhng bnh x phng cao cp ca cc hng m phm ni ting nh Unilever, P&G u c thnh phn chnh l du da. Vic s dng nc da ti nh l mn gii kht tinh khit, b dng v ang tr thnh mt ngnh cng nghip hp dn phc v khch du lch v xut khu ti cc nc Thi Lan, Malaysia, Sri Lanka.Cc sn phm c ch bin t da hin nay rt phong ph v c nhiu c hi cho cng nghip da Vit Nam pht trin thng qua ch bin, a dng ha sn phm. Cc mt hng than go da, ch x da, cm da no sy, cc sn phm th cng m ngh t da gp phn gii quyt vic lm cho hng vn lao ng, tn dng thi gian nng nhn v gii quyt lao ng d tha nng thn, gia tng thu nhp cho ngi trng da, v gp phn xa i gim ngho, ng thi gp phn cung cp mt phn thc phm v hng tiu dng cho nhu cu ti ch.IX.1.1Cc sn phm thc phm ch bin t da: Cm da kh (Copra): cm da ca tri da kh c phi nng hoc sy kh cn 6-7% m , y l sn phm truyn thng t tri da dng p du da. Hin nay sn lng cm da kh gim ng k do li nhun t p du da thp. Du da th: c chit p t cm da kh, sau qua giai on lc, du da c chit p theo phng php p kh phi qua khu tinh luyn kh mu, kh mi tr thnh du n (cooking oil) vi thnh phn acid bo ch yu l acid lauric (47,3%) c mch carbon trung bnh, ngoi cng dng n n cn ch bin cc sn phm v ha cht khc s dng trong cng nghip. Bnh du da kh: l phn b da cn li sau khi chit p du da c dng lm thc n gia sc, b da cn cha khong 20% protein, 45% carbohydrat, 11% cht x cng vi du da v cc cht khong khc. Du da tinh khit: l du c chit p t cm da ti theo phng php p t, loi du da ny khng mu, c mi c trng, gi ca du da tinh khit cao gp 3-4 ln so vi du da chit p theo phng php p kh. Du da tinh khit ch yu c dng lm m phm, dc phm, thc phm cao cp. Theo nghin cu ca mt s quc gia trng da, ung hai mung nh du da tinh khit mi ngy s nga c bnh tim mch, bo ph, ngn nga cholesterol, SARS, km hm v hn ch c bnh HIV/AIDS. Cm da no sy: cm da ti c nghin ra thnh cc kch c khc nhau, sy kh, ng gi. Cm da no sy c dng lm nguyn liu cho ngnh cng nghip bnh ko, c dng n trc tip b sung cht bo cho cc nc khng c da nh Trung ng. Sa da v bt sa da: nc ct da c p t cm da ti, qua khu x l, tit trng, ng gi. Sa da rt tin li dng ung, ch bin cc mn n cn b sung sa da hoc cc mn trng ming n ti. Bt sa da l sn phm bt da thu c sau khi sy phun sa da, c cng dng tng t nh sa da. Kem da: nc ct da m c hoc cm da Sp xay nhuyn c thay th mt phn sa b ti trong thnh phn nguyn liu ch bin kem. Kem da Sp c mi thm c trng ca da v bo rt hp dn. Ph mai da v Yaourt da: nhng sn phm ln men tng ng ca sa da. Ko da: l sn phm ca hn hp c c ca ng, mch nha v sa da c c. Hin nay trn th gii c nhiu loi ko da nhng phn ln l ko da cng, ko da mm l c sn rt c trng ca Vit Nam. Thch da: l sn phm ln men nc da kh, to thnh lp thch cellulose dy, v thc cht thch da khng cha nhiu dinh dng cho sc khe con ngi nhng n l mn n trng ming gip d tiu ha, chng bo ph v khi c nu trong siro ng lm tng mt phn nng lng ca sn phm. ng da v ru da: l sn phm c c t mt chit t hoa da cn non (mo cha m), tng t nh ng vng ca cy tht nt, ng t mt hoa da c mi thm c trng ca da v nhiu nng lng. Ru da cng l mt loi thc ung c sn ca cc quc gia trng da ph bin nh Philippines, Sri Lanka, Indonesia Ru da c ct t mt hoa da ln men. Mi hoa da c th thu c t 20-30 lt mt hoa da c gi tr cao gp 5 ln gi tr ca quy da v nhu cu tiu th ln trn th trng, nhng khi ly mt th khng cn thu tri c na. Ngoi ra mt hoa da cn c th dng ch bin gim n. Mt da: cm da cng cy (10 thng tui) c gt b phn v nu, bo mng, trn vi ng v sn n khi ng kh, bt ng o xung quanh ming cm da. y l sn phm rt truyn thng c dng trong ngy tt. Nc da ti ng hp: nc da ca ging da ung nc 8 thng tui c x l v trng v ng hp, i khi nh ch bin cn b sung thm cc si cm da non lm tng thm s hp dn cho sn phm. T lu nc da ti c xem l mt loi nc b dng, v sinh c FAO khuyn co s dng.IX.1.2.Cc sn phm phi thc phm t da dng trong cng nghip v gia dng: Sn phm t g da: lm vt liu xy dng, hng th cng m ngh xut khu v sn phm gia dng. Indonesia, mun mua mt b bn gh, ging t t g da phi t hng trc 6 thng ch sy g, g da tt nht l g ca cy da gi, lo khong t 50-70 nm tui. Ca hng th cng M ngh Trng Ngn Bn Tre sn xut hn 50 mt hng t g da xut khu i nhiu quc gia trn th gii, thu ht nhiu lao ng trong cng ng. Sn phm t l da: l da kh dng lm cht t, cng l da kh b chi. Trong khi cng l da ti tht gi, nhu cu v gi cng da hin nay rt cao do i sng kinh t-vn ha x hi ca ngi dn ngy cng tng cao, con ngi c nhu cu v mua, tng, trang tr. Sn phm c tiu th ni a v xut khu. Hin nay, ngi ta cn dng cht l da ti b thnh tng b th xung bin dn d c trong nh bt c. Sn phm t ch da, ym da: lm hng th cng m ngh. Sri Lanka, ym da c x l, nhum mu lm vt liu may cc loi ti xch, cp ng ti liu vn phng xut khu thu ngoi t v cho quc gia. Sn phm t v da: lm hng th cng m ngh, c x l thnh ch x da, lm thm x da, nm x da, li sinh thi, vn cch nhit, dy thng, ch yu dng trong nng nghip, cng nghip xy dng, sn xut xe hi v gia dng. Ngoi ra sn phm ph t v da l bi x da c x l lm t sch, phn hu c trong nng nghip, c cht trng nm, cht gi m Sn phm t go da: lm than thiu kt v t than thiu kt c ch bin thnh than hot tnh dng trong cng nghip. Ngoi ra go da cn dng lm cht t, hng th cng m ngh.IX.2.Gi tr kinh t ca cy da sp:Da Sp Makapuno c gi tr kinh t cao, phc v cho cc ngnh du lch, ch bin thc phm, gi thnh ca mt tri da sp cao gp 20-30 ln mt tri da thng. Hin nay, da sp c mnh danh l loi da mc nht Vit Nam vi gi dao ng t 100.000 n 120.000/tri. y l loi tri gii kht c o ca Huyn Cu K tnh Tr Vinh, khng u c th snh c, k c x s ni ting v da l Bn Tre. Tt c cc phn ca cy da sp t thn, l, tri, v, x, go, nc u c th s dng phc v i sng con ngi. Do vy, vi gi thnh hin ti ca tri da sp cng vi hng v thm ngon ca tri da sp phn no gip cho tim nng du lch ti a phng pht trin. Bn cnh cng gii quyt c cng n vic lm, n nh v i sng kinh t cho ngi nng dn.Hin nay, Philippines l quc gia hng u v sn xut cy da Sp nui cy phi, vi 10 phng th nghim chuyn sn xut ging da ny nhng vn cha ging cung cp cho nhu cu sn xut v gi cy da ging vn cn kh cao, ch mt s cng ty t nhn mi kh nng u t trng da Sp v phi t mua cy ging trc 1-2 nm.Bng 1.1: Gi cy da Sp nui cy phi cc nc khcNm Quc gia Gi tri Sp Gi cy da NCPNmQuc giaGi tri spGi cy da NPC

2007Philippines30 Peso/tri(~0,65USD/tri)500 Peso/cy (~11 USD/cy)

Indonesia2-3 USD/tri30 USD/cy

2008Philippines600 Peso/cy (~14 USD/cy)

2009Philippines600 Peso/cy (~14 USD/cy)

2010Philippines60 Peso/tri (~1,35USD/tri)900 Peso/cy (~21 USD/cy)

Mc d gi cy da ging cy phi kh cao, ngi dn kh c kh nng tip cn, nhng tim nng li nhun rt ln, v cy da Sp nui cy phi sau 3,5 nm trng s cho nng sut tri sp l trn 70% nn ch cn sau 1 -2 t thu hoch l c th thu hi vn u t v c th thu hoch c 40-50 nm.

X. KT LUN

Phng php trng da nhm a ra vn cn mt s nhc im v thiu st : nui phi invitro cn xa l vi ngi dn, thit b cn s si, k thut v hiu bit ca ngi dn cha cao.

TI LIU THAM KHOa. NGHIN CU CI TIN CNG NGH NUI CY PHI DA SP MAKAPUNO (COCOS NUCIFERA L.) GIAI ON PHNG TH NGHIM V VN M

MC LCPhn I:Mc tiu ti1Phn II:Tng quan ti liu1Phn III:Phn b a l2Phn IV:Gii thiu cy da sp- Phn loi2IV.1 Phn loi2IV.2 Gii thiu2IV.2.1 c im c bn v hnh thi hc ca da Sp2IV.2.2 Nhu cu sinh thi6IV.2.3. Mt s c im c bn ca cm da7IV.2.4. c im di truyn ca cm da8Phn V:Phng php nhn ging v tnh9Phn VI:Phng php nhn ging hu tnh10VI.1. Trng da sp theo phng php truyn thng10VI.2. Nui cy phi da sp11VI.2.1. Tnh hnh nui cy phi da nc ngoi11VI.2.2. Tnh hnh nghin cu nui cy phi da trong nc12VI.2.3. Qui trnh nui cy phi da13VI.2.4. Cc yu t nh hng n qu trnh nui cy phi da in vitro17Phn VII. K thut trng22Phn VIII. Su bnh32VIII.1. Bnh thi t32VIII.2. Bnh m l Pesta Lotia34VIII.3. Bnh chy m thn34VIII.4 Bnh Cht t35VIII.5. Bnh rng tri non35VIII.6. Cn trng v ng vt hi da35VIII.6.1. B da36VIII.6.2. Kin vng37VIII.6.3. ung38VIII.6.4. Su ni39VIII.6.5. Chut40Phn IX. Gi tr kinh t41IX.1.Da-cc sn phm t Da42IX.1.1Cc sn phm thc phm ch bin t da42X.1.2.Cc sn phm t da dng trong cng nghip v gia dng43IX.2. Gi tr kinh t da sp45Phn X. Kt lun46

1