NGUYỄN MINH HIỀN Đặc điểm thành ngữ tiếng Hàn có yếu tố...

1

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

NGUYỄN MINH HIỀN

Đặc điểm thành ngữ tiếng Hàn có yếu tố chỉ con vật:

Trong sự đối chiếu với thành ngữ tiếng Việt tương đương

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN NGÔN NGỮ

HÀ NỘI - 2005

2

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng

tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực và

chưa từng được công bố ở công trình nào khác.

Tác giả của luận văn

Nguyễn Minh Hiền

3

MỤC LỤC

Chương

I………………………………………………………...Error!

Bookmark not defined.

Cơ sở lý

luận…………………………………………………….Error!

Bookmark not defined. 1.Đặc điểm chung của thành

ngữ……...………………………….Error! Bookmark not defined. 1.1 Khái quát về thành ngữ…………………………………….…….Error! Bookmark not defined.

1.2. Phân biệt thành ngữ với cụm từ tự do………………………….Error! Bookmark not defined.

1.3. Phân biệt thành ngữ với tục ngữ……………………………...Error! Bookmark not defined.

1.4. Tính cố định về cấu trúc, hoàn chỉnh về ý nghĩa của thành ngữ…Error! Bookmark not defined.

1.5. Nguồn gốc của thành ngữ…………………………………..…Error! Bookmark not defined.

1.6. Tính biểu trưng của thành ngữ………………………………..Error! Bookmark not defined.

2. Đặc điểm thành ngữ tiếng Hán………………………………..Error! Bookmark not defined.

2.1. Đặc điểm cấu tạo bốn âm tiết của thành ngữ Hán………..Error! Bookmark not defined.

2.2. Đặc điểm cổ văn của thành ngữ tiếng Hán…………………Error! Bookmark not defined.

2.2.1. Thành ngữ tiếng Hán được cấu tạo bởi nhiều từ Hán cổ đơn âm……………………………….…………………Error

! Bookmark not defined. 2.2.2. Nhiều thành ngữ tiếng Hán vẫn giữ cấu trúc ngữ pháp

Hán cổ…………………………………………………Error!


4

3. Khái quát về thành ngữ có yếu tố chỉ con vật trong tiếng

Hán………………………………………………...Error! Bookmark not defined.

3.1. Thành ngữ chứa yếu tố chỉ con vật gắn liền với văn hoá dân tộc…Error! Bookmark not defined.

3.2. Khái quát về thành ngữ có yếu tố chỉ con vật trong tiếng Hán…..Error! Bookmark not defined.

3.3. Khả năng kết hợp giữa các yếu tố chỉ con vật trong thành ngữ….Error! Bookmark not defined.

3.3.1. Khả năng kết hợp “鼠”(thử:

chuột)………………….Error! Bookmark not defined.

3.3.2. Khả năng kết hợp của “牛” (ngưu:

trâu)……………...Error! Bookmark not defined.

3.3.3. Khả năng kết hợp của “虎”(hổ)

……………………..Error! Bookmark not defined.

3.3.4. Khả năng kết hợp của “兔?” (thố: thỏ)

………………Error! Bookmark not defined.

3.3.5. Khả năng kết hợp của “龙”(long:

rồng)…………...Error! Bookmark not defined.

3.3.6. Khả năng kết hợp của “蛇”(xà:

rắn)……………….Error! Bookmark not defined.

3.3.7. Khả năng kết hợp của “马”(mã:

ngựa)…………….Error! Bookmark not defined.

3.3.8. Khả năng kết hợp của “羊?”(dương:

dê)……………Error! Bookmark not defined.

3.3.9. Khả năng kết hợp của “猴”(hầu:

khỉ)……………...Error! Bookmark not defined.

3.3.10. Khả năng kết hợp của “鸡”(kê: gà)

………………Error! Bookmark not defined.

3.3.11. Khả năng kết hợp của “狗”(cẩu:

chó)……………Error! Bookmark not defined.

3.3.12. Khả năng kết hợp của “猪”(chư:

lợn)……………Error! Bookmark not defined.

5

Chương II: Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ tiếng Hán có yếu tố

là con giáp (có đối chiếu với tiếng

Việt)…………………………..Error! Bookmark not defined. 1. Phân loại thành ngữ tiếng

Hán………………………………..Error! Bookmark not defined.

1.1. Phân loại thành ngữ theo quan hệ ngữ nghĩa…………..…Error! Bookmark not defined.

1.1.1. Theo quan hệ đẳng nghĩa…………………………….Error! Bookmark not

defined. 1.1.2. Theo quan hệ đối

ứng………………………………...Error! Bookmark not defined.

1.1.3. Quan hệ tiếp nối……………………………………...Error! Bookmark

not defined. 1.1.4. Quan hệ mục

đích…………………………………….Error! Bookmark not defined. 1.1.5. Quan hệ nhân

quả…………………………………….Error! Bookmark not defined.

1.2. Phân loại thành ngữ theo quan hệ cấu trúc ngữ pháp.…..Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Thành ngữ có quan hệ chính phụ……………………..Error! Bookmark not defined.

1.2.2. Thành ngữ có quan hệ chủ vị…………………………Error! Bookmark not defined.

1.2.3. Thành ngữ có quan hệ động tân………………………Error! Bookmark not defined.

2. Đặc điểm cấu tạo của thành ngữ tiếng Hán có yếu tố thuộc con giáp (có đối chiếu với tiếng Việt)…..Error! Bookmark not defined.

2.1. Giới thiệu chung về đặc điểm tiếng Hán có yếu tố thuộc con giáp..Error! Bookmark not defined.

2.2. Các dạng thành ngữ tiếng Hán có yếu tố thuộc con giáp…Error! Bookmark not defined.

2.2.1 Dạng thành ngữ có cấu tạo ABCV…………….………Error! Bookmark not defined.

6

2.2.2. Dạng thành ngữ có cấu tạo ABVD……………………Error! Bookmark not defined.

2.2.3. Dạng thành ngữ có cấu tạo AVCD……………………Error! Bookmark not defined.

2.2.4. Dạng thành ngữ có cấu tạo VBCD……………………Error! Bookmark not defined.

2.2.5. Thành ngữ có cấu tạo dạng VBVD…………………...Error! Bookmark not defined.

2.2.6. Thành ngữ có cấu tạo dạng AVCV…………………...Error! Bookmark not defined.

2.2.7. Các thành ngữ có cấu tạo dạng VBVV, VVCV, VVVV, AVVV, ABVV, AVVD, VBV, VVCV

……………………..Error! Bookmark not defined.

Chương

III………………………………………………………….Error!


Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Hán có yếu tố thuộc con

giáp (Có đối chiếu với tiếng

Việt)…………………………………Error! Bookmark not defined. 1. Sự hình thành thành ngữ có yếu tố chỉ con

vật…………..….Error! Bookmark not defined.

2. Lối tư duy liên tưởng để tạo nên thành ngữ có yếu tố là con giáp……………………………………………………………..Err

or! Bookmark not defined. 2.1. Lối tư duy liên tưởng tạo nên thành ngữ

có yếu tố“鼠”(thử: chuột)…………….………………………Error! Bookmark not

defined.

2.2. Lối tư duy liên tưởng tạo nên thành ngữ

có yếu tố “牛”(ngưu:

trâu).……………………………………Error! Bookmark not defined.


có yếu tố “虎”(Hổ)…………………...…………………………Error!


2.4. Lối tư duy liên tưởng tạo nên thành ngữ có yếu tố “兔?”(thố: thỏ) trong tiếng Hán và yếu tố "mèo" trong tiếng Việt…….…Error! Bookmark not defined.

7


có yếu tố “龙”(long:

rồng)…………………………………….Error! Bookmark not defined.


có yếu tố “蛇”(xà: rắn)….……………………………………..Error! Bookmark not

defined.


có yếu tố “马”(mã:

ngựa)……….……………………………..Error! Bookmark not

defined.


có yếu tố “羊?”(dương:

dê)……………………………………..Error! Bookmark not defined.


có yếu tố“猴”(hầu: khỉ).……………………………………….Error! Bookmark not

defined.


có yếu tố “鸡”(kê:

gà…………………………………………...Error! Bookmark not

defined.4


có yếu tố “狗”(cẩu:

chó)..….…………………………………Error! Bookmark not defined.


có yếu tố“猪”(chư: lợn)..……………………………………..Error! Bookmark not

defined.

3. Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ có yếu tố thuộc con

giáp……………………………………………………….…….80

3.1. Tính đồng nghĩa và phản nghĩa cặp đôi

trong nội bộ thành ngữ…..……………………………………….Error! Bookmark

not defined.

8

3.1.1. Các cặp yếu tố phản nghĩa trong thành ngữ…………..Error! Bookmark not defined.

3.1.2. Các cặp yếu tố đồng nghĩa, cận nghĩa trong thành

ngữ…………………………………………..Error! Bookmark not defined.

3.2. Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ so sánh có yếu tố thuộc con giáp…………………………………………Error! Bookmark not defined.

3.2.1 Thành ngữ so sánh có yếu tố thuộc con giáp được cấu tạo theo mô hình “A như

B”.…………………...Error! Bookmark not defined. 3.2.2. Thành ngữ so sánh có yếu tố chỉ con vật

được cấu tạo theo mô hình “như B”……………………....Error! Bookmark not defined.9

Kết luận…………………………………………………………………...91

Tài liệu tham khảo………………………………………………………..93 Phụ lục: Danh sách các thành ngữ có yếu tố chỉ con vật…………………96

9

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài

“Ngôn ngữ là linh hồn của dân tộc”, trong đó có thành ngữ là một

phần cấu thành nền văn hóa dân tộc, phản ánh đời sống xã hội, phong tục

tập quán, lễ giáo, quan điểm thẩm mỹ, cách đối nhân xử thế, mọi mặt nói

chung của đời sống con người thuộc từng dân tộc, quốc sự.

Là một trong những nôi văn hoá của nhân loại, dân tộc Trung Hoa

có bề dày lịch sử hàng vạn năm với các triều đại phong kiến nổi tiếng thế

giới. Vì thế, nếu coi ngôn ngữ là một bộ phận của văn hóa thì trong di sản

văn hóa văn minh Trung Hoa đồ sộ đó có ngôn ngữ là tiếng Hán mà thành

ngữ là một bộ phận không thể thiếu.

Cũng là một dân tộc có nền nông nghiệp với 90% là nông dân, con

trâu, con bò là bạn của nhà nông và các loài gia súc gia cầm khác đều rất

thân quen với người Việt Nam và Trung Hoa như chó, mèo, lợn, gà…hơn

thế nữa chúng còn đi vào nền văn hoá của cả hai dân tộc như 12 con giáp

(tý, sửu, dần, mão, thìn, tỵ, ngọ, mùi, thân, dậu, tuất, hợi) và chúng đi vào

ngôn ngữ tiếng Hán bằng lối tư duy liên tưởng để tạo ra những thành ngữ

có yếu tố chỉ con vật. Những thành ngữ này được sử dụng rộng rãi trong

giao tiếp, trong thơ ca và trong các tác phẩm văn học.

Do sự tác động qua lại giữa hai nền văn hóa và ngôn ngữ Hán-Việt,

một số lượng không nhỏ thành ngữ gốc Hán đi vào tiếng Việt bằng nhiều

hình thức khác nhau. Điều này tạo điều kiện thuận lợi lớn cho người học

tiếng Hán trong việc đối dịch thành ngữ Hán-Việt. Song cũng chính điều

này gây ra cho việc đối dịch không ít khó khăn do ảnh hưởng của tiếng mẹ

đẻ và sự khác biệt về văn hoá và lối tư duy liên tưởng của mỗi dân tộc.

Chính vì lý do trên, trong khuôn khổ của một luận văn thạc sỹ,

chúng tôi tiến hành khảo sát một cách cơ bản về thành ngữ tiếng Hán có

10

yếu tố chỉ con vật ở hai bình diện cấu trúc và ngữ nghĩa gắn với những nét

văn hoá, lối tư duy liên tưởng với mong muốn giúp học sinh Việt Nam có

những hiểu biết nhất định từ đó khắc phục những trở ngại về ngôn ngữ và

văn hoá, sử dụng các thành ngữ chính xác trong việc đối dịch hai thứ tiếng

Hán- Việt.

2. Mục đích và nội dung nghiên cứu

Chỉ ra đặc trưng ngôn ngữ văn hóa của các thành ngữ có yếu tố chỉ

con vật trong tiếng Hán.Thông qua đó, chỉ ra những điểm tương đồng và

khác biệt về ngôn ngữ, văn hoá, tư duy liên tưởng của các thành ngữ có

yếu tố chỉ con vật trong tiếng Hán và tiếng Việt.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Với mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ như sau:

- Hệ thống hóa những đặc điểm nổi bật của thành ngữ tiếng Hán

- Khảo sát, đưa ra bức tranh chung về thành ngữ có yếu tố chỉ con

vật trong tiếng Hán.

- Khảo sát thành ngữ có yếu tố thuộc 12 con giáp trong tiếng Hán

và đối chiếu với tiếng Việt tương đương, tìm ra đặc trưng ngôn ngữ, văn

hóa, tư duy liên tưởng của mỗi dân tộc - Trên cơ sở đối chiếu với

tiếng Việt, rút ra những vận dụng góp phần giúp công tác phiên dịch, biên

dịch, học tập, nghiên cứu và giảng dạy bộ môn tiếng Hán cho người Việt

Nam hiểu đúng và đối dịch các thành ngữ chỉ con vật chính xác, phù hợp

với văn hóa, truyền thống ngôn ngữ của người Việt Nam.

Về tư liệu khảo sát, luận văn tiến hành thống kê, xử lí các thành ngữ

có yếu tố chỉ con vật được thu thập trong các cuốn từ điển sau:

(1) Từ điển thành ngữ thực dụng

(NXB Hoa Văn, 1996), tác giả Thường Hiểu Phàm

(2) Từ điển thành ngữ tiếng Việt phổ thông

11

(NXB Đại học Quốc gia Hà nội, 2002), tác giả Nguyễn Như Ý (chủ biên)

(3) Từ điển thành ngữ tục ngữ Hoa-Việt

(NXB Khoa học xã hội, 1998), tác giả Nguyễn Văn Khang (chủ biên)

(4) Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt -Hoa

(NXB Khoa học xã hội, 1999), tác giả Nguyễn Văn Khang

4. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn có sử dụng phương pháp diễn dịch và qui nạp, đối chiếu

tương phản, lấy tiếng Hán làm ngôn ngữ nguồn, lấy tiếng Việt làm ngôn

ngữ phương tiện.

5. Cấu trúc của luận văn

Luận văn ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục

gồm 3 chương.

Chương 1: Cơ sở lý luận

Chương 2: Đặc điểm cấu trúc của thành ngữ tiếng Hán có yếu tố

thuộc con giáp

Chương 3: Đặc điểm ngữ nghĩa của thành ngữ tiếng Hán có yếu tố

thuộc con giáp

12

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tiếng Việt

1. Nguyễn Hữu Cầu: Nghiên cứu đối chiếu ngữ nghĩa của từ ngữ đất nước

học tên gọi động vật, thực vật trong hai ngôn ngữ Hán và Việt với việc giảng dạy

tiếng Hán cho sinh viên chuyên ngữ Việt Nam. Đại học Quốc gia Hà nội (2002)

2. Đỗ Hữu Châu: Từ vựng học tiếng Việt, Nxb giáo dục (1981)

3. Nguyễn Thiện Giáp: Từ vựng học tiếng Việt, Nxb giáo dục (1998)

4. Nguyễn Hữu Đạt - Trấn Trí Dõi -Thanh Lan: Cơ sở tiếng Việt.

Nxb Văn hóa thông tin (2000)

5. Nguyễn Văn Hằng: Thành ngữ bốn yếu tố trong tiếng Việt hiện

đại. Nxb Khoa học xã hội (1999)

6. Nguyễn Xuân Hòa: Vai trò của tri thức trong việc nghiên cứu,

đối chiếu thành ngữ. Tạp chí văn học dân gian (1993)

7. Nguyễn Văn Khang: Bình diện văn hóa, xã hội - ngôn ngữ học của các

thành ngữ gốc Hán trong tiếng Việt, Văn hóa dân gian, Ngôn ngữ và đời sống, số 1 -

1994

8. Nguyễn Văn Khang: Ngôn ngữ học xã hội những vấn đề cơ bản,

Nxb Khoa học xã hội (1999)

9. Nguyễn Văn Khang (chủ biên), Nguyễn Thị Tân - Hong zhao Xiang -

Nguyễn Thế Sự: Từ điển thành ngữ tục ngữ Hoa – Việt, Nxb Khoa học xã hội

(1998)

10. Nguyễn Văn Khang: Từ điển thàh ngữ tục ngữ Việt – Hoa, Nxb

Khoa học xã hội (1999)

11. Nguyễn Lai: Về mối quan hệ ngôn ngữ và văn hóa: Việt nam -

những vấn đề ngôn ngữ và văn hóa. Hội ngôn ngữ học Việt Nam. Trường

Đại học Ngoại ngữ Hà Nội.

13

12. Nguyễn Như Ý – Nguyễn Văn Khang - Phan Xuân Thành: Từ

điển giải thích thành ngữ gốc Hán. Nxb văn hóa thông tin (1990)

13. Nguyễn Như Ý - Nguyễn Văn Khang - Nguyễn Xuân Thành: Từ

điển thành ngữ tiếng Việt phổ thông, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, (2002)

14 . Viện ngôn ngữ học: Lượm lặt ngôn ngữ (2000)

2. Tiếng Hán

1．实用?成语词典 (1995 年版)：常晓?帆编者 ß

华文出版社

2．应用?汉语词典 (2000年版)

商?务印书馆?辞书研?究中?心编

3．现代越汉词典(1998年版)：雷航主编

商?务印书馆?

4．现代汉越词典(1997年版)《汉越词典》编写组编

外语教?学与研?究出版社

5．《史记》成语典故(2000年版)：李肃东编者 ß

广?西民族出版社

6．成语故事(1998年版)：刘?微白雪改编

人民出版社

7．龙与中?国之华(1990年版)：罗?二?虎编者 ß

三?环出版社。

8．动物之华小品集(1998年版)：王?希杰编者 ß

湖?北教?育?出版社

9．中?国吉祥物(1990年版)：乔继?堂?编者 ß

天?津?人民出版社。

14

10．成语(2000年版)：刘?洁修?编者 ß

商?务印书馆?

11．中?国生之花(2001年版)：常峻?编者 ß

上海辞书出版社

12．汉语成语特征分析(1999年 8月)：韩越编者ß

湘潭示范学院学报。

13．论汉语成语的价值系统(1995年第三?期)刘?娴霞编者 ß

贵州?师范大学学报(社会学版)

14．汉语成语及其特征(2000年 11月)：金?惠?明编者 ß

黑龙江教?育?学院学报

15．汉语成语新论(2000年版)莫彭龄编者 ß

江苏?社会学报

16．中?国(1998年版)秦石编者 ß

新星出版社

NGUYỄN MINH HIỀN Đặc điểm thành ngữ tiếng Hàn có yếu tố...

Documents

Transcript of NGUYỄN MINH HIỀN Đặc điểm thành ngữ tiếng Hàn có yếu tố...