NET, WEB vµ C¬ së h¹ tÇng th«ng tin - unapcict.org filenhững người khác sẽ thấy các...

NET, WEB vµ C¬ së h¹ tÇng th«ng tin

Edwin S. Soriano

Th¸ng 5, 2003

§¬n vÞ chuyªn nhiÖm vÒ e- ASEAN

UNDP- APDIP

2

LỜI NÓI ĐẦU

Một trong nhiều thách thức mà các nước trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương ngày nay đang phải đối mặt là việc chuẩn bị sẵn sàng cho xã hội và chính phủ của họ trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng thông tin truyền thông. Các nhà hoạch định chính sách, doanh nhân, các nhà hoạt động của các tổ chức phi chính phủ (NGO), các học giả, và thường dân đang ngày càng quan tâm tới nhu cầu xây dựng xã hội trở nên cạnh tranh trong nền kinh tế thông tin đang phát triển. Nhóm công tác e-ASEAN và Chương trình phát triển thông tin châu Á Thái Bình Dương của UNDP (UNDP-APDIP) có chung niềm tin rằng với công nghệ thông tin và truyền thông (ICT), các nước có thể đối mặt với các thách thức của kỷ nguyên thông tin. Với ICT, họ có thể vươn tới một tầm cao mới trong sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội và chính trị. Chúng tôi hy vọng rằng trong việc thực hiện bước nhảy vọt này, các nhà hoạch định chính sách, những người lập kế hoạch, nghiên cứu viên, những người triển khai kế hoạch, các nhà bình luận và những người khác sẽ thấy các quyển sách khoa học thường thức điện tử (e-primers) về xã hội thông tin, kinh tế thông tin và tổ chức xã hội này là bổ ích. E-primers có mục đích giúp cho người đọc hiểu biết rõ ràng về những thuật ngữ, định nghĩa, xu hướng và những vấn đề khác nhau gắn liền với kỷ nguyên thông tin. E-primers được viết với ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu bao gồm các ví dụ, trường hợp tiêu biểu, các bài học thu được và những thực hành tốt nhất giúp các nhà xây dựng kế hoạch và những người ra quyết định trong việc nêu lên những vấn đề thích hợp và xây dựng chính sách chiến lược phù hợp trong nền kinh tế thông tin. E-primers bao gồm những phần sau:

• Kỷ nguyên thông tin • Net, Web và Cơ sở hạ tầng thông tin • Thương mại điện tử và kinh doanh điện tử • Những vấn đề về pháp luật và qui chế trong nền kinh tế thông tin • Chính phủ điện tử • Công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) và giáo dục • Gen, công nghệ và chính sách: Giới thiệu tới công nghệ sinh học

Các tài liệu trên có thể tìm thấy trên mạng qua địa chỉ www.eprimers.org và www.apdip.net Sách khoa học thường thức E-primers này do UNDP-APDIP thực hiện, nhằm tạo ra một môi trường thúc đẩy ICT qua việc cải tổ chính sách và ủng hộ tại khu vực châu Á Thái Bình Dương và qua nhóm công tác e-ASEAN, một sáng kiến ICT vì sự phát triển của mười nước thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á.

3

Chúng tôi hoan nghênh ý kiến của các bạn về những chủ đề và vấn đề mớầcm theo đó nội dung của E-primers có thể hữu dụng. Cuối cùng, chúng tôi xin cảm ơn những người viết bài, các nhà nghiên cứu, những người đóng góp ý kiến và nhóm công tác - những người đã thực hiện và tham gia đóng góp đối với quyển sách E-primers này . Roberto R. Romulo Chủ tịch (2000-2002) Nhóm công tác e-ASEAN UNDP-APDIP Manila. Philippines

Shahid Akhtar Điều phối viên chương trình Kuala Lumpur, Malaysia www.apdip.net

4

Môc lôc Giíi thiÖu I. Vµo m¹ng

C«ng nghÖ th«ng tin vµ liªn l¹c lµ g× ? Internet lµ g×? Sù kh¸c nhau gi÷a Net vµ Web? Çch kÕt nèi vµo Internet phæ biÕn nhÊt lµ g× ? B¨ng réng lµ g×? C«ng nghÖ v« tuyÕn lµ g×? Bluetooth lµ g× ? Wi-Fi lµ g×? Sù kh¸c nhau gi÷a Bluetooth vµ Wi-Fi lµ g×? ThiÕt bÞ v« tuyÕn di ®éng truy nhËp Internet nh− thÕ nµo? Héi tô lµ g×? Héi tô quan träng nh− thÕ nµo vµ t¹i sao?

II. Vi rót, BÝ mËt vµ B¶o mËt Vi rót lµ g× ? T¹i sao sù bïng ph¸t vi rót tiªu tèn tiÒn cña çc c«ng ty? C«ng nghÖ cã thÓ phßng ngõa vi rót l©y lan nh− thÕ nµo? Cookies (b¸nh bÝch qui) lµ g×? Th«ng tin g× l−u tr÷ trong cookies? Lµm thÕ nµo cookies trë thµnh vi ph¹m tÝnh bÝ mËt? Cookies cã thÓ ®äc çc tÖp kh¸c trong m¸y tÝnh ®−îc kh«ng? ChÝnh s¸ch BÝ mËt lµ g×? T¹i sao nã l¹i quan träng? Nh÷ng lo¹i ph¸p chÕ nµo vÒ BÝ mËt ®· ®−îc th«ng qua? Nh÷ng vÊn ®Ò B¶o mËt trªn Internet lµ g×? Nh÷ng biÖn ph¸p g× cÇn thùc hiÖn ®Ó phßng ngõa téi ph¹m m¸y tÝnh vµ çc vi ph¹m B¶o mËt kh¸c? Cã m©u thuÉn gi÷a b¶o mËt quèc gia vµ bÝ mËt c«ng d©n trªn m¹ng trùc tuyÕn kh«ng? Ph©n çch sè lµ g×? Phô n÷ bÞ thiÖt thßi h¬n trong thêi ®¹i th«ng tin? Truy nhËp Internet thÕ nµo víi nh÷ng ng−êi tµn tËt? Cã nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng truy cËp Net v× lý do ng«n ng÷? Internet ®· xö lý çc vÊn ®Ò Font Vµ Ký tù cña çc ng«n ng÷ kh¸c nhau nh− thÕ nµo? C«ng nghÖ xö lý vÊn ®Ò rµo c¶n ng«n ng÷ nh− thÕ nµo? Nguån më lµ g× ? Nã gióp lµm hÑp sù ph©n chia sè nh− thÕ nµo?

5

Nguån më cã gièng nh− phÇn mÒm miÔn phÝ ? vµ phÇn mÒm chia sÎ? Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cã cÇn xem xÐt viÖc sö dông nguån më kh«ng? Nh−îc ®iÓm cña nguån më lµ g×? Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn ®ang lµm g× ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin cña m×nh? ý t−ëng vÒ dÞch vô phæ th«ng lµ kh«ng míi. Ngµy nay ng−êi ta lµm kh¸c ®i nh− thÕ nµo? Tù do ho¸ cã kÕt qu¶ kh«ng? Çc chÝnh phñ ®ang lµm g× ®Ó c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin quèc gia cña m×nh? TriÓn khai b¨ng réng lµ g×? ChÝnh phñ cã thÓ lµm g× ®Ó thóc ®Èy héi tô/ Nh÷ng nç lùc trong khu vùc ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin khu vùc lµ g×? Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ cã kh¶ n¨ng theo kÞp çc n−íc ph¸t triÓn vÒ c¬ së h¹ tÇng ICT?

ÇC §ÞA CHØ THAM KH¶O thªm chó THÝCH chó gi¶i THUËT NG÷ VÒ T¸c gi¶ LêI C¶M ¥N

6

Giíi thiÖu Cuèn s¸ch ®Çu tay nµy g¾ng ®Ò cËp tíi nh÷ng ®iÒu cèt yÕu vÒ c«ng nghÖ th«ng tin liªn l¹c hiÖn nay liªn quan tíi çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn. Çc c«ng nghÖ, nghiªn cøu dùa trªn ®èi t−îng vµ hoµn c¶nh cô thÓ vµ çc vÝ dô tËp trung vµo m¹ng Internet (gäi lµ “Net”), trang Web toµn cÇu – W.W.W (gäi lµ “Web”), vµ c¬ së h¹ tÇng th«ng tin ®−îc biÕt ®Õn nh− xa lé th«ng tin. Trong phÇn ®Çu “Vµo Net” hay “Vµo m¹ng”, çc c«ng nghÖ hiÖn cã ®−îc gi¶i thÝch nh»m cung cÊp cho çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ý t−ëng vÒ c¬ së h¹ tÇng thùc trªn thÕ giíi mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng th«ng tin cña mét quèc gia. Çc Web site vµ mét sè tham kh¶o kh¸c ®−îc cung cÊp ®Ó ®äc thªm. PhÇn thø hai, “ Vi rót, BÝ mËt vµ B¶o mËt” th¶o luËn vÒ nh÷ng mèi ®e do¹ hay ®−îc ®Ò cËp tíi cña Internet. VÝ dô vÒ çc s¸ng kiÕn mang tÝnh ®Þa ph−¬ng hay lËp ph¸p ®Ò cËp tíi çc vÊn ®Ò vÒ bÝ mËt vµ b¶o mËt trªn Internet ®−îc nªu trong çc hép minh ho¹. PhÇn ba, “Net 4 U” tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò mµ hµnh ®éng cña chÝnh phñ lµ quan träng. Çc chñ ®Ò trong phÇn nµy bao gåm viÖc ph©n chia sè, nguån më, rµo c¶n ng«n ng÷, néi dung côc bé, triÓn khai b¨ng réng, dÞch vô phæ biÕn, vµ truy nhËp dµnh cho mäi ng−êi.

I. Vµo Net

C«ng nghÖ th«ng tin liªn l¹c lµ g× ? Theo Tõ ®iÓn trùc tuyÕn Merriam-Webster (www.webster.com), chóng ta cã çc ®Þnh nghÜa sau:

Th«ng tin - lµ sù thu nhËn tri thøc vµ tin tøc Liªn l¹c - lµ hµnh ®éng hoÆc tr−êng hîp ph¸t; mét quy tr×nh nhê nã th«ng tin ®−îc trao ®æi gi÷a çc ç nh©n qua mét hÖ thèng chung çc biÓu t−îng, cö chØ, hoÆc hµnh vi. C«ng nghÖ - lµ çch hoµn thµnh nhiÖm vô mét çch ®Æc biÖt sö dông çc qui tr×nh kü thuËt, çc ph−¬ng ph¸p, hoÆc tri thøc.

C«ng nghÖ th«ng tin vµ liªn l¹c (ICT) ®Ò cËp tíi mét lÜnh vùc réng bao gåm phÇn mÒm, phÇn cøng, m¸y tÝnh vµ m¹ng. Nã gåm c¶ c¬ së h¹ tÇng liªn l¹c vµ çc c«ng nghÖ nh− çc m¹ng ®iÖn tho¹i th«ng th−êng, m¹ng tÕ bµo, liªn l¹c vÖ tinh, ph−¬ng tiÖn qu¶ng b¸, vµ çc h×nh thøc liªn l¹c kh¸c. Internet lµ g× ?

7

Internet lµ ph−¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c ph¸t triÓn rÊt nhanh bá xa c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn kh¸c. Trong vµi n¨m võa qua, con sè ng−êi sö dông, qui m« c¬ së h¹ tÇng vµ l−îng th«ng tin trªn Internet ®· cã sù lín m¹nh mang tÝnh hiÖn t−îng, kú l¹. HiÖp héi ViÔn th«ng quèc tÕ (ITU) −íc tÝnh r»ng Internet ®· ph¸t triÓn tõ 4,4 triÖu ng−êi sö dông n¨m 1991 lªn tíi 655 triÖu n¨m 2002.1 Sè ng−êi dù kiÕn cho 2004 lµ 709,1 triÖu (eMarketer) vµ 945 triÖu (Almanac c«ng nghiÖp m¸y tÝnh). Internet ®· trë thµnh mét c«ng cô m¹nh mÏ vµ lµ ®éng lùc trong nhiÒu lÜnh vùc, kÓ c¶ liªn l¹c, së thÝch, häc, th−¬ng m¹i, qu¶n trÞ, nghiªn cøu, gi¶I trÝ, n«ng nghiÖp,vµ nghÖ thuËt. Nã lµ ph−¬ng tiÖn phæ biÕn nhÊt trªn toµn thÕ giíi khiÕn bÊt kú ai muèn theo kÞp víi sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®Òu ph¶i quan t©m.

8

Hép1. M¸y tÝnh cña b¹n tíi Internet. Cã rÊt nhiÒu çch ®Ó mét ng−êi kÕt nèi tíi Internet. BiÓu ®å d−íi ®©y chØ lµ mét tãm t¾t ch¾t läc vµ kh«ng thÓ

hiÖn hÕt mäi çch cã thÓ kÕt nèi vµo Internet.

Ng−êi sö dông m¸y tÝnh PC

ThiÕt bÞ liªn l¹c cña ng−êi sö dông

Sãng mang d÷ liÖu vßng néi h¹t

M¸y tÝnh ç nh©n (PC) lµ cöa sæ truyÒn thèng vµo Internet. Ng−êi sö dông cã thÓ truy nhËp mét m¸y tÝnh tõ nhµ/v¨n phßng cña anh/chÞ ta hoÆc tõ mét ®Þa ®iÓm c«ng céng nh− Internet cafÐ. §Ó mét m¸y tÝnh ®−îc sö dông hiÖu qu¶ cho Internet, çc thiÕt bÞ ®Çu vµo vµ ®Çu ra tèi thiÓu cÇn lµ mét bµn phÝm, mét thiÕt bÞ chØ gièng nh− con chuét, vµ mét mµn h×nh kÕt nèi vµo Bé xö lý trung t©m (CPU). Çc thiÕt bÞ kh¸c lµm t¨ng thªm sù tr¶I nghiÖm cña ng−êi sö dông bao gåm cã loa, micro, web hoÆc mét m¸y ¶nh sè, mét m¸y quÐt scanner, vµ çc thiÕt bÞ phÇn cøng kh¸c.

ThiÕt bÞ liªn l¹c cña ng−êi sö dông kÕt nèi m¸y PC cña ng−êi sö dông vµo “vßng néi h¹t”.

Ng−êi sö dông t¹i nhµ ®−îc kÕt nèi vµo Internet qua mét modem. Tuú thuéc vµo lo¹i kÕt nèi, modem cã thÓ ®−îc kÕt nèi vµo mét ®−êng d©y ®iÖn tho¹i hoÆc vµo mét ®−êng çp ®ång trôc (gièng nh− çp kÕt nèi vµo truyÒn h×nh çp).

Ng−êi sö dông t¹i v¨n phßng th−êng ®−îc kÕt nèi tíi m¹ng côc bé (LAN). M¹ng LAN lµ m¹ng cña nh÷ng m¸y tÝnh trong cïng mét v¨n phßng hay cïng mét toµ nhµ. M¹ng nµy bao gåm c¶ çc m¸y tÝnh cã çc tÝnh n¨ng ®−îc chuyªn dông ho¸ trªn m¹ng. Nh÷ng m¸y tÝnh nµy cßn ®−îc gäi lµ çc m¸y chñ – server.

Sãng mang d÷ liÖu vßng néi h¹t kÕt nèi vÞ trÝ cña ng−êi sö dông víi çc Nót cung cÊp dÞch vô (Point of Presence - PoP) cña ISP.

Sãng mang d÷ liÖu vßng néi h¹t ®Ò cËp tíi ph−¬ng tiÖn qua ®ã d÷ liÖu ®−îc truyÒn t¶i tõ modem cña ng−êi sö dông tíi ISP. VÝ dô vÒ çc sãng mang d÷ liÖu phæ biÕn nhÊt chÝnh lµ nh÷ng ®−êng ®iÖn tho¹i néi h¹t, ®−êng çp ®ång trôc cho truyÒn h×nh, vµ çc c«ng nghÖ vÖ tinh vµ v« tuyÕn. Chóng kh¸c nhau vÒ tèc ®é vµ ph−¬ng ph¸p truyÒn d÷ liÖu. Çc sãng mang d÷ liÖu sÏ ®−îc th¶o luËn chi tiÕt h¬n sau trong phÇn nµy. TÊt c¶ çc çch truyÒn t¶i nµy kÕt nèi m¸y tÝnh cña ng−êi sö dông tíi çc PoP cña ISP, lµ n¬i çc dÞch vô th«ng tin liªn l¹c lu«n cã s½n cho çc thuª bao.1

9

Çc dÞch vô cña ng−êi sö dông DNS, email, v.v. Çc Server t−¬ng tù nh− çc nh©n viªn v¨n phßng nh÷ng ng−êi ®−îc giao nhiÖm vô gióp ®ì nh÷ng ng−êi kh¸c theo nh÷ng çch riªng. M¸y chñ dïng cho th− ®iÖn tö - Email Server gièng nh− cËu bÐ giao hµng chuyªn dïng ®Ó göi vµ nhËn email. M¸y chñ tªn miÒn - Domain Name Server (DNS) gièng nh− nhµ khai th¸c ®iÖn tho¹i ®Þnh tuyÕn yªu cÇu th«ng tin tíi ®óng m¸y. DNS kÕt nèi vµo Internet qua modem.

B¶o mËt §Ó t¨ng tÝnh b¶o mËt cho LAN hoÆc WAN (m¹ng diÖn réng) ng−êi ta cã thÓ sö dông mét bøc t−êng löa tr−íc khi kÕt nèi vµo Internet. Bøc t−êng löa nµy h¹n chÕ viÖc truy nhËp tõ thÕ giíi bªn ngoµI vµo LAN. Bøc t−êng löa gièng nh− ng−êi lÝnh g¸c b¶o vÖ v¨n phßng khái nh÷ng kÎ x©m nhËp kh«ng mêi mµ ®Õn, trong tr−êng hîp nµy chÝnh lµ çc d÷ liÖu vµ th«ng tin cã h¹i.

11

Nót cung cÊp dÞch vô cña ISP Point of Presence (PoP)

Çc dÞch vô cña ng−êi sö dông vµ néi dung trùc tuyÕn

§−êng trôc ISP

PoP cña ISP lµ n¬i çc kÕt nèi tõ phÝa ng−êi sö dông ®−îc chÊp nhËn vµ x¸c thùc.

DÞch vô chÝnh cña mét ISP lµ cung cÊp kh¶ n¨ng truy nhËp vµo Internet. Ngoµi ra, ISP th−êng cung cÊp çc ®Þa chØ email vµ çc dÞch vô Web site hosting. Çc dÞch vô cña ng−êi sö dông DNS, email, v.v.

§−êng trôc ISP phèi hîp kÕt nèi gi÷a çc PoP cña ISP, vµ kÕt nèi ISP nµy ®Õn víi çc ISP vµ néi dung trùc tuyÕn kh¸c.

Mçi ISP cÊp ra mét username(tªn ng−êi dïng) vµ password(tõ m·) mµ ng−êi sö dông cÇn ph¶I ®−a ra ®Ó ®−îc truy nhËp vµo xa lé th«ng tin. PoP cña ISP gièng nh− cæng tr¹m thu lÖ phÝ x¸c ®Þnh xem liÖu cã cho phÐp ng−êi sö dông nµy sö dông xa lé – xa lé th«ng tin hay kh«ng.

Néi dung trùc tuyÕn Hosting platform (web, audio, video, çc dÞch vô trùc tuyÕn) Néi dung trùc tuyÕn ®Ò cËp tíi viÖc tæ chøc ®¨ng cai çc site mµ ng−êi dïng sÏ t−¬ng t¸c víi. Néi dung trùc tuyÕn hiÖn cã trong çc m¸y tÝnh trªn kh¾p thÕ giíi. Nh÷ng m¸y tÝnh nµy ®−îc biÕt tíi nh− çc host hay server chuyªn dïng ®Ó l−u tr÷ th«ng tin vµ cung cÊp nh÷ng th«ng tin nµy cho ng−êi sö dông khi ®−îc yªu cÇu. Th«ng tin trùc tuyÕn ®−îc t¹o nªn bëi çc c«ng ty hoÆc çc ç nh©n. D¹ng néi dung phæ biÕn nhÊt lµ Web site. Çc Web site cã thÓ ®¬n gi¶n nh− nh÷ng tµi liÖu b»ng v¨n b¶n. Chóng còng cã thÓ hiÓn thÞ b»ng çc h×nh ¶nh. Nh÷ng Web site sö dông tèt Internet vµ çc c«ng nghÖ nã cã thÓ

12

ch¹y sÏ linh ho¹t vµ n¨ng ®éng. Chóng chøa h×nh ¶nh, ©m nh¹c, video vµ çc yÕu tè n¨ng ®éng kh¸c. Tuy nhiªn, çc Web site nh− thÕ nµy chØ ®−îc ®¸nh gi¸ mét çch ®Çy ®ñ bëi nh÷ng ng−êi sö dông cã m¸y tÝnh ch¹y nhanh vµ kÕt nèi b¨ng réng.

Sù kh¸c nhau gi÷a Net vµ Web lµ g× ? Internet (hay Net) lµ mét m¹ng cña çc m¹ng. Nã ®−îc t¹o nªn bëi çc m¸y tÝnh, çc ®−êng çp vµ phÇn cøng kÕt nèi m¹ng kh¸c. Çc ç nh©n vµ tæ chøc kh¸c nhau ®−îc hç trî ph¸t triÓn çc c«ng cô vµ giao thøc sö dông Internet nh− mét ph−¬ng tiÖn ®Ó trao ®æi th«ng tin hay d÷ liÖu. Internet bao gåm çc trang thiÕt bÞ dïng ®Ó trao ®æi d÷ liÖu (m¸y tÝnh, server, hub, tæng ®µi, m¹ng ®−êng trôc, v.v.) vµ çc giao thøc (HTTP, FTP, TCP/IP, WAP, v.v.) vµ çc øng dông (email, telnet, chat, b¶n tin tøc th×, video streaming, usenet, v.v.). MÆt kh¸c World Wide Web (hay Web) lµ mét øng dông phæ biÕn nhÊt trong çc øng dông Internet. Web cung cÊp cho ng−êi sö dông kh¶ n¨ng truy nhËp th«ng tin vµ dÞch vô khi ®ang kÕt nèi vµo Internet. Ng−êi sö dông Web còng cã thÓ c«ng bè th«ng tin vµ ®−a ra çc dÞch vô mµ ai ®ã trªn Internet còng truy nhËp ®−îc. Giao thøc ®Çu tiªn cña Web, giao thøc truyÒn siªu v¨n b¶n (HyperText Transfer Protocol – HTTP) cho phÐp ng−êi sö dông nh¶y tõ mèi liªn l¹c nµy sang mèi liªn l¹c kh¸c. §iÒu nµy t−¬ng tù nh− viÖc ®äc rÊt nhiÒu th«ng tin tham kh¶o vµ nh¶y çch tõ chñ ®Ò nµy sang chñ ®Ó kh¸c thay v× viÖc ®äc theo mét tr×nh tù cè ®Þnh (vÝ dô, tõ trang 1 ®Õn trang 100). Çch phæ biÕn nhÊt kÕt nèi vµo Internet lµ g× ? Quay sè tõ mét m¸y tÝnh qua modem vµ ®−êng ®iÖn tho¹i vÉn lµ çch phæ biÕn nhÊt ®Ó kÕt nèi vµo Internet. T¹i çc khu vùc vµ c«ng ty ®iÖn tho¹i kh¸c nhau ng−êi ta cã çc trang thiÕt bÞ ®iÖn tho¹i kh¸c nhau. ThiÕt bÞ ®iÖn tho¹i trong vïng l©n cËn quanh ng−êi sö dông vµ thiÕt bÞ cña c«ng ty ®iÖn tho¹i sÏ quyÕt ®Þnh lo¹i dÞch vô cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho ng−êi sö dông. M¹ng ®iÖn tho¹i chuyÓn m¹ch c«ng céng (Public Switched Telephone Network –PSTN) nãi ®Õn mét hÖ thèng ®iÖn tho¹i dùa trªn çc ®−êng d©y çp ®ång t¶i d÷ liÖu tho¹i analog. PSTN ®ßi hái ng−êi sö dông ph¶I cã mét modem ®Ó quay sè tíi ISP. Nã còng th−êng ®−îc biÕt tíi nh− mét d¹ng dÞch vô ®iÖn tho¹i ®¬n gi¶n (Plain Old Telephone Services) hay POTS. PSTN sö dông m¹ng chuyÓn m¹ch m¹ch ®Ó ph¸t d÷ liÖu liªn tôc theo thêi gian thùc (vÝ dô: tho¹i). Video trùc tiÕp (live video) còng ®−îc ph¸t tèt h¬n qua m¹ng

13

chuyÓn m¹ch m¹ch. M¹ng chuyÓn m¹ch gãi ®−îc sö dông cho çc d÷ liÖu kh«ng ®ßi hái ®−îc göi ngay hay theo thêi gian thùc. Do vËy, email, Web, chat vµ çc øng dông Internet kh¸c sö dông chuyÓn m¹ch gãi. C«ng nghÖ chuyÓn m¹ch gãi liªn tôc ®−îc c¶i tiÕn. Cuèi cïng th× çc m¹ng chuyÓn m¹ch gãi sÏ cã kh¶ n¨ng truyÒn tho¹i vµ video hiÖu qu¶ nh− çc m¹ng chuyÓn m¹ch m¹ch. B¶ng 1. So s¸nh gi÷a çc m¹ng chuyÓn m¹ch m¹ch vµ chuyÓn m¹ch gãi

M« t¶ Çc −u ®iÓm ChuyÓn m¹ch m¹ch

Ph©n ®Þnh mét ®−êng chuyªn dông ®Ó truyÒn sè liÖu gi÷a hai m¸y ®iÖn tho¹i hoÆc hai m¸y tÝnh

Lµ lý t−ëng khi d÷ liÖu ph¶i ®−îc ph¸t nhanh, ®Õn theo tr×nh tù, hoÆc ph¶i ®Õn víi tèc ®é bÊt biÕn; ®−îc sö dông khi ph¸t d÷ liÖu theo thêi gian thùc nh− audio vµ video.

ChuyÓn m¹ch gãi

Kh«ng cã mét ®−êng d©y chuyªn dông ®Ó truyÒn sè liÖu; thay vµo ®ã d÷ liÖu ®−îc c¾t thµnh çc gãi vµ ®−îc göi ®i cho bªn nhËn mµ kh«ng cã mét tuyÕn ®−êng riªng.

HiÖu qu¶ vµ m¹nh h¬n ®èi víi çc d÷ liÖu cã b¶n chÊt rêi r¹c vµ cã thÓ chÊp nhËn trÔ khi truyÒn, vÝ dô nh− çc b¶n tin email, çc trang Web. Nh÷ng ph¸t triÓn hiÖn nay ®· lµm cho chuyÓn m¹ch gãi trë thµnh hoµn toµn cã thÓ ®èi víi audio. Tho¹i qua giao thøc Internet (VOIP) hay tho¹i qua DSL (VODSL) lµ nh÷ng vÝ dô vÒ d÷ liÖu “theo thêi gian thùc” ®−îc truyÒn sö dông chuyÓn m¹ch gãi.

DSL lµ g× ? DSL (®−êng d©y thuª bao sè) lµ mét h×nh thøc truy nhËp Internet tèc ®é cao trªn ®−êng ®iÖn tho¹i tiªu chuÈn. Kh«ng gièng nh− kÕt nèi quay sè th«ng th−êng ®ßi hái ph¶i cã mét modem, DSL cung cÊp ®−êng kÕt nèi chuyªn dông tíi Internet vµ m¸y tÝnh PC lu«n ®−îc kÕt nèi tíi ISP. H¬n thÕ n÷a, DSL cã thÓ xö lý mét cuéc gäi ®iÖn tho¹i vµ truy nhËp Internet cïng lóc. Cã ba lo¹i ADSL, gäi lµ DSL bÊt ®èi xøng(ADSL), DSL ®èi xøng (SDSL) vµ ISDN DSL(IDSL). Nh÷ng lo¹i nµy kh¸c nhau vÒ tèc ®é thu vµ göi d÷ liÖu. Truy nhËp DSL, nãi chung, ®¾t h¬n so víi truy nhËp th«ng th−êng. ¦u ®iÓm tÊt nhiªn lµ kÕt nèi Internet nhanh h¬n. ISDN lµ g× ?

14

M¹ng sè ®a dÞch vô tÝch hîp hay ISDN lµ chuÈn liªn l¹c quèc tÕ ®Ó göi tho¹i, video vµ d÷ liÖu trªn çc ®−êng ®iÖn tho¹i sè. §−êng ISDN cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó thùc hiÖn çc cuéc gäi th«ng th−êng ®Õn PSTN hoÆc ®−êng ®iÖn tho¹i DSL.

H×nh 1. Çc m¹ng chuyÓn m¹ch m¹ch vµ chuyÓn m¹ch gãi ISDN cã hai lo¹i kªnh, gièng nh− nh÷ng lµn ®−êng kh¸c nhau trªn cïng mét xa lé. Kªnh B cã thÓ ®−îc sö dông cho çc kÕt nèi Internet hoÆc kÕt nèi tho¹i. Kªnh D lµ kªnh tÝn hiÖu ®−îc sö dông cho çc thiÕt bÞ m¹ng ISDN.3 Ngoµi ra, ISDN cã hai cÊu h×nh ®Þnh tr−íc: Giao diÖn tèc ®é c¬ së (Basic Rate Interface-BRI) vµ Giao diÖn tèc ®é c¬ b¶n (Primary Rate Interface-PRI). BRI sö dông hai kªnh ®a ph−¬ng tiÖn vµ mét kªnh tÝn hiÖu trªn cïng mét ®−êng d©y. BRI chñ yÕu ®−îc çc v¨n phßng nhá vµ ng−êi dïng gia ®×nh sö dông ®Ó kÕt nèi vµo Internet. Mét kÕt nèi PRI hç trî 23 (®«i khi 30) kªnh ®a ph−¬ng tiÖn vµ mét kªnh tÝn hiÖu. Nã chñ yÕu ®−îc dïng cho çc tËp ®oµn, c«ng ty vµ çc tæ chøc cã yªu cÇu th«ng tin liªn l¹c lín. Çc modem vµ ®−êng ISDN ®¾t h¬n nhiÒu so víi quay sè theo tiªu chuÈn, çc modem çp vµ ®−êng DSL. LiÖu t«i cã thÓ kÕt nèi vµo Internet qua ®−êng çp truyÒn h×nh cña m×nh? Çc nhµ cung cÊp truyÒn h×nh çp ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn viÖc cung cÊp truy nhËp Internet. Trong mét sè tr−êng hîp, mét ®−êng çp tõ c«ng ty çp cã thÓ kÕt nèi tíi c¶ ti vi lÉn m¸y tÝnh qua mét modem çp. Modem nµy chÞu tr¸ch nhiÖm chia t¸ch d÷ liÖu cho ti vi vµ d÷ liÖu cho m¸y tÝnh. Do kÕt nèi quay sè vµ DSL t¹o kÕt nèi mét-tíi-mét víi nhµ cung cÊp Internet, nh÷ng ng−êi sö dông modem çp ph¶i cïng chia xÎ b¨ng th«ng víi mäi ng−êi trªn m¹ng. Cµng cã nhiÒu ng−êi sö dông

15

trªn cïng mét ®−êng dÉn trùc tuyÕn t¹i cïng thêi ®iÓm bao nhiªu th× tèc ®é truyÒn d÷ liÖu sÏ cµng thÊp bÊy nhiªu. B¨ng réng lµ g×? B¨ng réng ®−îc h×nh thµnh tõ çc tõ réng vµ d¶i th«ng, g¾n liÒn víi sãng mang d÷ liÖu cã b¨ng th«ng réng h¬n nhiÒu so víi truy nhËp quay sè th«ng th−êng cña ng−êi sö dông t¹i gia ®×nh. B¨ng th«ng réng h¬n chuyÓn dÞch tíi mét kÕt nèi Internet cao h¬n. DSL, ISDN vµ Internet çp ®−îc coi lµ çc kÕt nèi b¨ng réng tíi Internet. Cã b¨ng réng còng gièng nh− cã mét ®−êng èng to h¬n ®Ó cung cÊp n−íc cho hé gia ®×nh. B¨ng réng cho phÐp ng−êi sö dông Internet xem çc trang Web nhanh h¬n, kÓ c¶ çc tÖp ®a ph−¬ng tiÖn (multimedia files) Th«ng th−êng ph¶i mÊt tíi vµi phót ®Ó çc h×nh ¶nh lín ®−îc t¶i xuèng tõ Internet sö dông quay sè th«ng th−êng. Víi b¨ng réng, ng−êi sö dông sÏ cã kh¶ n¨ng t¶i xuèng phim, audio vµ çc t− liÖu ¶nh. Ng−êi sö dông sÏ cã kh¶ n¨ng tèi ®a ho¸ héi nghÞ truyÒn h×nh. Hä còng sÏ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn çc cuéc gäi liªn tØnh vµ quèc tÕ sö dông Internet. Çc c«ng nghÖ v« tuyÕn lµ g× ? Çc c«ng nghÖ v« tuyÕn (wireless) ®Ò cËp tíi çc ph−¬ng ph¸p hay thiÕt bÞ hoµn tÊt viÖc truyÒn d÷ liÖu mµ kh«ng sö dông d©y h÷u tuyÕn kÕt nèi hai thiÕt bÞ. VÒ b¶n chÊt, çc c«ng nghÖ v« tuyÕn dùa trªn çc sãng tÇn v« tuyÕn gièng nh− radio ©m nh¹c hay v« tuyÕn hai chiÒu. Cã çc cÊu h×nh v« tuyÕn di ®éng vµ v« tuyÕn cè ®Þnh. Sù kh¸c nhau gi÷a chóng lµ ph¶i lµm viÖc víi çc thiÕt bÞ cã kh¶ n¨ng di ®éng. Çc vÝ dô vÒ thiÕt bÞ v« tuyÕn di ®éng lµ ®iÖn tho¹i di ®éng, thiÕt bÞ hç trî ç nh©n sè (Personal Digital Assistant - PDA), m¸y tÝnh laptop, m¸y ¶nh sè, vµ m¸y nghe. ChÊt l−îng mang tÝnh t¸c ®éng m¹nh cña thiÕt bÞ di ®éng lµ ng−êi sö dông cã thÓ mang nã ®i bÊt kú ®©u. MÆt kh¸c, v« tuyÕn cè ®Þnh ®Ò cËp tíi çc thiÕt bÞ hay hÖ thèng v« tuyÕn ®Æt t¹i çc vÞ trÝ cè ®Þnh nh− t¹i v¨n phßng hay t¹i nhµ.. M¹ng LAN v« tuyÕn (WLAN) sö dông m¸y tÝnh desktop lµ mét vÝ dô vÒ thiÕt bÞ v« tuyÕn cè ®Þnh. (Xem phÇn giíi thiÖu vÒ Wi-Fi). Truy nhËp Internet b»ng vÖ tinh còng cã tèc ®é cao. Kh«ng gièng nh− quay sè analog vµ DSL, truy nhËp vÖ tinh thùc tÕ s½n cã mäi n¬i kÓ c¶ ë nh÷ng vïng xa x«i n¬i kh«ng cã ®−êng d©y ®iÖn tho¹i. Ngoµi Internet, çc kªnh truyÒn h×nh vµ ®µi ph¸t thanh cã thÓ ®−îc ph¸t tíi ®Üa vÖ tinh cña ng−êi sö dông. §èi víi nh÷ng n−íc kh«ng cã c¬ së h¹ tÇng viÔn th«ng tèt, c«ng nghÖ vÖ tinh lµ mét sù lùa chän cho viÖc kÕt nèi Internet. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i cã nguån ®iÖn ®¸ng kÓ cho phÇn truyÒn dÉn d÷ liÖu v« tuyÕn sö dông kÕt nèi vÖ tinh..

16

B¶ng 2. So s¸nh çc sãng mang d÷ liÖu vßng néi h¹t Ph−¬ng ph¸p ph©n phèi Tèc ®é

(so víi modem 56Kbps)

H¹n chÕ

Quay sè (PSTN)

Çc ISP sö dông çc ®−êng ®iÖn tho¹i gia ®×nh ®Ó truyÒn d÷ liÖu tõ Internet. Mét modem sÏ chuyÓn ®æi d÷ liÖu vµ m¸y tÝnh ç nh©n PC hiÓn thÞ th«ng tin.

Tèc ®é h¹n chÕ. Çp ®iÖn tho¹i cò kÐm tin cËy.

DSL DSL biÕn tÝn hiÖu sè cña m¸y tÝnh thµnh sãng ©m thanh vµ di chuyÓn chóng trªn m¹ng ®iÖn tho¹i.

Nhanh h¬n 10 lÇn

D©n c− n»m çch tæng ®µi trung t©m h¬n 4,25 km cã thÓ kh«ng dïng ®−îc dÞch vô.

ISDN §−êng ®iÖn tho¹i cã nhiÒu kªnh. Nã cã thÓ bao gåm phèi hîp tõ 3 ®Õn 31 cuéc gäi tho¹i vµ.hoÆc çc kÕt nèi Internet tuú thuéc vµo cÊu h×nh.4

Nhanh h¬n tõ 2 ®Õn h¬n 20 lÇn

§−êng ®iÖn tho¹i kh«ng ho¹t ®éng khi mÊt nguån. Nã cã øng dông hai ho¸ ®¬n trong mét, mét cho ®iÖn tho¹i vµ çi kia cho kÕt nèi Internet. Modem ISDN th× ®¾t tiÒn.

Çc modem çp

D÷ liÖu tõ m¹ng ch¹y trªn cïng ®−êng çp ®ång trôc cã t¶i tÝn hiÖu TV. Modem sÏ ph©n t¸ch d÷ liÖu Internet tõ d÷ liÖu TV vµ ®Þnh h−íng d÷ liÖu nµy tíi m¸y tÝnh vµ TV t−¬ng øng.

Nhanh h¬n 10 ®Õn 20 lÇn

CÇn cã chuyªn gia ®Ó thiÕt lËp hÖ thèng. Çc thuª bao sö dông Internet cïng lóc vµ dïng chung feeder ph¶i t¸ch b¨ng tÇn gi÷a hä.

VÖ tinh

Çc vÖ tinh ph¸t ®i tÝn hiÖu TV còng truyÒn d÷ liÖu Internet. Çc tÝn hiÖu Internet ®−îc thu vµo ch¶o, t¸ch khái tÝn hiÖu TV vµ ®−îc ®Þnh tuyÕn tíi m¸y tÝnh.


§a sè çc dÞch vô vÖ tinh chØ lµ mét chiÒu. NhiÒu kh¸ch hµng cÇn ph¶i cã sù thiÕt lËp phøc t¹p ®Ó göi d÷ liÖu trë l¹i m¹ng trªn ®−êng ®iÖn tho¹i th−êng cña hä. Çc dÞch vô hai chiÒu th× chËm h¬n.

V« tuyÕn cè ®Þnh

Çc sãng kh«ng gian ®−îc sö dông ®Ó ph¸t çc cuéc gäi v« tuyÕn còng cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó ph¸t d÷ liÖu Internet. Çc tÝn hiÖu ®−îc chuyÓn ®i tõ çc cét ¨ng ten v« tuyÕn, thu l¹i vµo ch¶o


§ßi hái tÇm nh×n th¼ng, s¹ch gi÷a cét ¨ng ten vµ nhµ kh¸ch hµng.

17

g¾n t¹i nhµ, vµ ®−îc ®Þnh tuyÕn tíi PC.

TrÝch theo: "A Broadband Primer" BusinessWeek online (8/10/2001); cã t¹i http://www.businessweek.com/magazine/content/01-41/b3752049.htm; truy nhËp 3/9/2002. Bluetooth lµ g× ? Bluetooth lµ chuÈn toµn cÇu cho kÕt nèi v« tuyÕn cù ly ng¾n cã thÓ thiÕt lËp çc ®−êng kÕt nèi gi−· çc m¸y di ®éng, PC, laptop, PDA, m¸y ¶nh sè, vµ gi÷a çc thiÕt bÞ kh¸c. Nã cho phÐp ng−êi sö dông kÕt nèi víi mét hoÆc mét vµi thiÕt bÞ cïng lóc. Do ®©y lµ chuÈn toµn cÇu ®−îc nhiÒu c«ng ty viÔn th«ng lín, çc c«ng ty kÕt nèi m¹ng vµ phÇn mÒm chÊp nhËn, nã ®−îc dù kiÕn sÏ trë thµnh c«ng nghÖ phæ biÕn réng r·i trong vµi n¨m tíi. Nã cho phÐp liªn l¹c çc th«ng tin d÷ liÖu "phæ biÕn" vµ liÒn suèt gi÷a nhiÒu thiÕt bÞ kh¸c nhau qua nhiÒu platform vµ phÇn cøng kh¸c nhau. Bluetooth lo¹i bá çc ®−êng çp d÷ liÖu cù ly ng¾n. VÝ dô, Bluetooth cã thÓ thay thÕ ®−êng çp kÕt nèi m¸y nghe nh¹c hay ®iÖn tho¹i di ®éng víi tai nghe. Nã cã thÓ còng ®−îc sö dông ®Ó thay thÕ çp d÷ liÖu ®−îc dïng ®Ó ®ång bé ho¸ çc PDA víi m¸y tÝnh. Bluetooth tËp trung vµo çc øng dông yªu cÇu c«ng suÊt thÊp vµ tèc ®é truyÒn d÷ liÖu võa ph¶i. Wi-Fi lµ g× ? Wi-Fi, ®−îc viÕt t¾t cho ®é trung thùc v« tuyÕn (wireless fidelity), lµ mét c«ng nghÖ v« tuyÕn b¨ng réng cã tèc ®é truyÒn sè liÖu nhanh h¬n Bluetooth gÊp 10 lÇn. Nã ®−îc dùa trªn chuÈn ngµnh IEEE 802.11b. Çc s¶n phÈm ®−îc Liªn minh vÒ kh¶ n¨ng t−¬ng thÝch Ethernet v« tuyÕn (WECA) chøng nhËn lµ Wi-Fi cã kh¶ n¨ng t−¬ng thÝch víi nhau cho dï chóng ®−îc s¶n xuÊt tõ çc nhµ m¸y kh¸c nhau. Ng−êi sö dông s¶n phÈm Wi-Fi cã thÓ sö dông ®iÓm truy nhËp cã nh·n bÊt kú víi phÇn cøng thiÕt bÞ kh¸ch cña bÊt kú nh·n m¸c nµo kh¸c ®−îc x©y dùng dïng chuÈn Wi-Fi. Wi-Fi cung cÊp cho cù ly 100 mÐt vµ tèc ®é truyÒn dÉn 11 Mbps. §iÒu nµy lµm nã trë nªn lý t−ëng ®èi víi truy nhËp Internet nhanh. Wi-Fi tr−íc tiªn ®−îc sö dông lµm t¨ng kh¶ n¨ng cña çc m¹ng côc bé hiÖn t¹i (LAN). Dï Wi-Fi sÏ kh«ng nhÊt thiÕt thay thÕ LAN h÷u tuyÕn, nã còng lµm cho m¹ng trë nªn ®a n¨ng h¬n vÒ mÆt më réng vµ còng cã thÓ t¨ng kh¶ n¨ng di ®éng cña ng−êi sö dông. Sù kh¸c nhau gi÷a Bluetooth vµ Wi-Fi lµ g× ? MÆc dï Bluetooth vµ Wi-Fi ho¹t ®éng trªn cïng tÇn sè 2,4 GHz, hai c«ng nghÖ nµy vÉn cã ba ®iÓm kh¸c nhau: cù ly, tèc ®é truyÒn d÷ liÖu, vµ c«ng suÊt tiªu thô. Ph¶i l−u ý r»ng Bluetooth vµ Wi-Fi ho¹t ®éng trong mét phÇn b¨ng ISM th−êng ®−îc ph©n bæ cho çc lÜnh vùc c«ng nghiÖp, khoa häc vµ y tÕ. Trªn thÕ giíi, b¨ng

18

ISM th−êng ®−îc sö dông miÔn phÝ vµ kh«ng cÇn cÊp phÐp ®èi víi çc môc ®Ých phi th−¬ng m¹i. Çc thiÕt bÞ th«ng th−êng nh− ®iÖn tho¹i kÐo dµi vµ lß vi sãng, còng nh− çc thiÕt bÞ céng h−ëng tõ (MRI) vµ thiÕt bÞ y tÕ cã thÓ g©y nhiÔu ®èi víi thiÕt bÞ sö dông Bluetooth vµ Wi-Fi.5 C«ng nghÖ ®ang ®−îc hoµn thiÖn ®Ó tr¸nh can nhiÔu gi÷a çc thiÕt bÞ. Çc chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt trong viÖc triÓn khai Bluetooth vµ Wi-Fi còng nªn ®−îc xem xÐt thËn träng. B¶ng 3. So s¸nh Bluetooth vµ Wi-Fi §Æc tÝnh Bluetooth Wi-Fi TÇn sè 2,4 GHz 2,4 GHz Cù ly 10 mÐt 100 mÐt Tèc ®é truyÒn sè liÖu

800 Kbps 11 Mbps

C«ng suÊt tiªu thô

thÊp trung b×nh

ThiÕt bÞ ban ®Çu ®iÖn tho¹i di ®éng, PDA, thiÕt bÞ ®iÖn tö tiªu dïng, çc thiÕt bÞ tù ®éng ho¸ c«ng nghiÖp vµ v¨n phßng

m¸y tÝnh notebook, m¸y tÝnh desktop, server

Ng−êi sö dông chñ yÕu

kh¸ch du lÞch, nh©n viªn v¨n phßng vµ çc ngµnh, ng−êi tiªu dïng ®å ®iÖn tö

çc v¨n phßng c«ng ty, khu tr−êng së, ®Þa ®iÓm kinh doanh hay héi nghÞ

Pháng theo Michael Man, Bluetooth and Wi-Fi (Socket Communications, 3/2002); cã trªn http://www.socketcom.com/pdf/TechBriefWireless.pdf; truy cËp 3/9/2002.

Çc thiÕt bÞ v« tuyÕn di ®éng truy nhËp Internet nh− thÕ nµo ? Cã hai çch ®Ó kÕt nèi vµo Internet qua çc thiÕt bÞ v« tuyÕn. WAP (giao thøc øng dông v« tuyÕn) lµ mét giao thøc cho phÐp mét sè m¸y di ®éng vµ thiÕt bÞ PDA truyÒn d÷ liÖu tõ m¹ng Internet.6 §Ó cã ®−îc kh¶ n¨ng truy nhËp vµo Internet, thuª bao cÇn ph¶i kÕt nèi tíi cæng gateway cña c«ng ty ®iÖn tho¹i di ®éng. Cæng nµy kÕt nèi tíi çc server WAP cung cÊp néi dung. Néi dung ®−îc viÕt b»ng ng«n ng÷ ®¸nh dÊu v« tuyÕn (WML), ng«n ng÷ lËp tr×nh ®−îc thiÕt kÕ ®Ó hiÓn thÞ th«ng tin truy nhËp qua WAP. M¸y ®iÖn tho¹i di ®éng cã hç trî WAP sÏ cã mét phÇn vi tr×nh duyÖt (micro-browser) ®Ó xem çc site. Kh«ng ph¶i sö dông WAP sÏ cã kh¶ n¨ng truy nhËp vµo tÊt c¶ çc Web site. M¸y di ®éng cã kh¶ n¨ng WAP chØ cã thÓ truy cËp vµo çc néi dung viÕt b»ng WML. WML còng cã thÓ ®−îc g¾n vµo trong Web site ®Ó cho phÇn cña Web site cã thÓ truy cËp vµo ®−îc b»ng çch sö dông WAP. DÞch vô v« tuyÕn chuyÓn m¹ch gãi chung (General Packet Radio Service -GPRS) lµ mét c«ng nghÖ ®Èy nhanh tèc ®é truyÒn d÷ liÖu cña WAP.7 GPRS cho phÐp

19

truy cËp Internet víi tèc ®é tõ 56 tíi 114 kbps sö dông chuyÓn m¹ch gãi. TÝnh n¨ng chÝnh cña nã lµ ng−êi sö dông chØ bÞ tÝnh tiÒn theo çc gãi d÷ liÖu ®−îc chuyÓn bÊt kÓ thêi gian cÇn ®Ó chuyÓn nh÷ng d÷ liÖu nµy ®i lµ bao l©u. Kh«ng cã GPRS, ng−êi sö dông ®a sè ph¶i tr¶ tiÒn theo c¬ së phót bÊt kÓ sè l−îng d÷ liÖu ph¶i chuyÓn lµ bao nhiªu. 3G ®Ò cËp tíi m¸y ®iÖn tho¹i thÕ hÖ thø 3, lo¹i m¸y cho ng−êi sö dông cã kh¶ n¨ng truy nhËp vµo çc cuéc gäi th«ng th−êng, dÞch vô b¶n tin ng¾n(SMS), email, truy cËp Internet vµ video. Mét sè m¸y ®iÖn tho¹i 3G cßn ®−îc g¾n s½n video camera sö dông ®Ó chôp ¶nh sè hoÆc quay video göi cho mét m¸y 3G kh¸c. 3G lµm t¨ng tèc ®é truyÒn dÉn ®¹t tõ 128 kbps lªn 2 Mbps tuú vµo viÖc m¸y ®iÖn tho¹i ®ã ®ang ®øng yªn hay ®ang trªn ph−¬ng tiÖn di ®éng. M¸y di ®éng còng cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó kÕt nèi PDA hay m¸y tÝnh laptop vµo Internet. PDA hay laptop nµy ®−îc g¾n vµo m¸y di ®éng vµ lµ giao diÖn trùc gi¸c ban ®Çu cña ng−êi sö dông víi Internet thay v× mµn h×nh nhá cña m¸y di ®éng. Hép 2. øng dông çc gi¶i ph¸p v« tuyÕn tèc ®é cao cho çc n−íc ®ang ph¸t triÓn: Nh÷ng bµi häc rót ra tõ Latvia vµ Moldova

Do c¬ së h¹ tÇng ®iÖn tho¹i chÊt l−îng kÐm, çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ®èi mÆt víi nhiÖm vô khã kh¨n lµ kÕt nèi çc ®Þa ®iÓm(n»m trong cïng mét khu vùc/thµnh phè) cã nhu cÇu b¨ng réng chuyªn dông cao (tõ 256 kbps tíi 4Mbps).Çc n−íc §«ng ©u nh− Latvia vµ Moldova lµ vÝ dô vÒ nh÷ng n¬i cã c¬ së h¹ tÇng ®iÖn tho¹i kÐm ®· v−ît qua khã kh¨n b»ng çch cung cÊp çc ®−êng kÕt nèi Internet v« tuyÕn víi çc tr−êng häc, tr−êng ®¹i häc vµ çc c¬ quan chÝnh phñ. T¹i Latvia, n¨m 1993, LATNET, m¹ng thuéc çc tr−êng ®¹i häc ®−îc b¾t ®Çu thö nghiÖm víi m¹ng LAN v« tuyÕn 2Mbps chi phÝ thÊp, çc adapter m¸y tÝnh ç nh©n ®Ó sö dông ë m¹ng tr−êng ®¹i häc thµnh phè lín. HiÖn t¹i hÖ thèng v« tuyÕn LATNET ë Riga ®ang lµ mét phÇn quan träng cña m¹ng gi¸o dôc kÕt nèi h¬n 200 ®iÓm bao gåm çc khoa cña tr−êng ®¹i häc tæng hîp, çc viÖn, çc tr−êng trung häc vµ çc c¬ quan chÝnh phñ. Moldova tiÕp nhËn kÕt nèi Internet chuyªn dông ®Çu tiªn cña m×nh n¨m 1996, khi thñ ®« Kisinhèp ®−îc kÕt nèi vµo Internet b»ng vÖ tinh V SAT 256K tíi Na uy. GÇn nh− toµn bé dù ¸n ®−îc chÝnh quyÒn thµnh phè tµi trî nµy ®· kÕt nèi tÊt c¶ çc tr−êng häc, c¬ quan chÝnh phñ, çc tæ chøc phi lîi nhuËn, phi chÝnh phñ víi ®−êng kÕt nèi Internet chuyªn dông tèc ®é cao liªn tôc. KÓ tõ ®ã m¹ng v« tuyÕn ë Moldova ®· ®−îc më réng mét çch ®¸ng kÓ qua çc nç lùc cña ®Þa ph−¬ng.

Nguån: Guntis Barzdins, John Tully vµ Arnis Riekstins, "øng dông çc gi¶i ph¸p v« tuyÕn tèc ®é cao cho çc n−íc ®ang ph¸t triÓn: Bµi häc tõ Latvia vµ Moldova," INET 99 (home page online); cã trong http://www.isoc.org/isoc/conferences/inet/99/proceeding/4d/4d_2.htm; vµo ngµy 3/9/2002.

20

Héi tô lµ g× ? Héi tô lµ sù kÕt hîp cïng nhau cña m¸y tÝnh, çc m¹ng th«ng tin liªn l¹c vµ ph¸t thanh/truyÒn h×nh. Ngµy cµng cã nhiÒu d÷ liÖu ®−îc l−u theo d¹ng sè vµ m¹ng ®Òu ®−îc sè ho¸. Do vËy, trong t−¬ng lai gÇn sÏ kh«ng cÇn ph¶i t¸ch biÖt gi÷a m¹ng viÔn th«ng vµ truyÒn h×nh. Çc ch−¬ng tr×nh truyÒn h×nh ®Õn víi ng−êi xem chØ cÇn qua m¹ng ®iÖn tho¹i dÔ dµng nh− khi dïng m¹ng ph¸t thanh truyÒn h×nh. Mét ®Þnh nghÜa toµn diÖn vµ chÝnh thøc h¬n vÒ héi tô lµ " sù tÝch hîp kh«ng ngõng chuçi gi¸ trÞ th«ng tin vµ néi dung cña çc ngµnh viÔn th«ng, b−u chÝnh, ®a ph−¬ng tiÖn, th−¬ng m¹i ®iÖn tö, ph¸t thanh, c«ng nghÖ th«ng tin, vµ xuÊt b¶n vµo mét chuçi gi¸ trÞ trªn c¬ së ph©n phèi vµ sö dông chung c«ng nghÖ sè."8 Héi tô cã thÓ ®−îc chia lµm 3 lo¹i:

1. Héi tô çc c«ng nghÖ - mét platform chung ®Ó chuyÓn tho¹i, d÷ liÖu vµ çc dÞch vô video.

2. Héi tô çc dÞch vô - chuyÓn ®a dÞch vô tíi ng−êi sö dông cuèi cïng trªn cïng mét ph−¬ng tiÖn/m¹ng

3. Héi tô ®iÒu tiÕt - thiÕt lËp mét C¬ quan cã thÈm quyÒn §iÒu tiÕt (Regulatory Authority-RA) lµm mê nh¹t çc ranh giíi ®iÒu tiÕt ®èi víi c«ng nghÖ viÔn th«ng, th«ng tin vµ ph¸t thanh

Héi tô lµ cÇn thiÕt: t¹i sao vµ nh− thÕ nµo ? Héi tô çch m¹ng ho¸ hai ®iÒu: c¬ së h¹ tÇng th«ng tin liªn l¹c vµ çch thøc mµ con ng−êi nhê ®ã liªn l¹c ®−îc víi nhau. Liªn l¹c trong m«i tr−êng c«ng nghÖ míi ngµy cµng trë nªn hiÖu qu¶ vµ kinh tÕ v× nhu cÇu thiÕt lËp çc m¹ng riªng cho çc dÞch vô ®iÖn tho¹i, truyÒn h×nh qu¶ng b¸, truyÒn h×nh çp vµ truy nhËp Internet sÏ bÞ lo¹i bá. Theo quan ®iÓm cña ng−êi tiªu dïng, chØ cã mét nhµ cung cÊp th«ng tin sÏ ®ång nghÜa víi chi phÝ liªn l¹c rÎ h¬n. H¬n n÷a, nguyªn t¾c truy cËp ®a n¨ng cã thÓ thùc hiÖn hiÖu qu¶ h¬n b»ng héi tô. Bèi c¶nh hiÖn t¹i cho thÊy r»ng chi phÝ cao ®Ó l¾p ®Æt çc ®−êng h÷u tuyÕn t¹i nh÷ng khu vùc n«ng th«n d©n c− ph©n t¸n lµ lý do ng¨n c¶n çc c«ng ty viÔn th«ng l¾p ®Æt ®−êng ®iÖn tho¹i t¹i nh÷ng khu vùc nµy. Cã thÓ thóc ®Èy thµnh phÇn t− nh©n l¾p ®Æt ®−êng h÷u tuyÕn t¹i çc vïng n«ng th«n nÕu doanh thu tõ nh÷ng ®−êng h÷u tuyÕn nµy kh«ng bÞ h¹n chÕ ®èi víi c−íc ®iÖn tho¹i néi h¹t vµ ®−êng dµi mµ còng sÏ cßn bao gåm c¶ c−íc phÝ truyÒn h×nh çp vµ Internet.

II. Vi rót, BÝ mËt vµ B¶o mËt Vi rót lµ g× ?

21

PCWebopedia (www.webopedia.com) ®Þnh nghÜa vi rót m¸y tÝnh nh− lµ " mét ch−¬ng tr×nh hay ®o¹n m· ®−îc t¶i vµo m¸y tÝnh cña b¹n mµ b¹n kh«ng biÕt vµ ch¹y tr¸i víi mong muèn cña b¹n. Vi rót còng cã thÓ tù t¸i t¹o, l©y lan." ThuËt ng÷ vi rót ®· trë thµnh mét çi tªn phæ biÕn cho tÊt c¶ çc ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh cã ¸c t©m hay cè t×nh g©y h¹i. Nãi mét çch nghiªm tóc, vi rót lµ mét lo¹i l©y nhiÔm ®iÖn tö. Çc d¹ng l©y nhiÔm phæ biÕn nhÊt lµ vi rót email, s©u vµ ch−¬ng tr×nh thµnh T¬ roa. Con vi rót email chuyÓn ®éng xung quanh çc b¶n tin email, vµ th−êng t¸i t¹o b»ng çch tù ®éng göi nã vµo çc ®Þa chØ trong sæ ®Þa chØ email cña n¹n nh©n. Con s©u x©m nhËp vµo çc m¹ng m¸y tÝnh hiÖn t¹i qua çc lç hæng b¶o mËt. Nã sö dông m¹ng ®Ó quÐt (scan) çc m¸y tÝnh kh¸c n¬i nã cã thÓ tró ngô vµ tù t¸i t¹o m×nh. Ch−¬ng tr×nh thµnh T¬ roa lµ mét ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn mét ®iÒu (vÝ dô nã nhËn lµ mét trß ch¬i) trong khi ®ang thùc hiÖn çc ho¹t ®éng kh¸c mµ ng−êi sö dông kh«ng biÕt (vÝ dô: sao chÐp vµ göi çc tÖp ®Õn m¸y tÝnh kh¸c).Çc ch−¬ng tr×nh thµnh T¬ roa th−êng kh«ng sao chÐp mét çch tù ®éng. Ho¹t ®éng cña chóng cã thÓ tõ viÖc xo¸ hay thay ®æi tÖp, göi email, hoÆc göi çc th«ng tin ç nh©n qua Internet. T¹i sao bïng ph¸t vi rót lµm tèn tiÒn cña c«ng ty? D−íi ®©y lµ mét sè çch mµ sù bïng ph¸t cña vi rót lµm gia t¨ng chi phÝ cña c«ng ty: Ph¸ háng m¸y tÝnh. Vi rót cã kh¶ n¨ng lµm mÐo mã m¸y tÝnh b»ng çch tÈy xo¸ hoÆc thay ®æi çc tÖp quan träng. Chóng cã thÓ g©y trë ng¹i th¹m chÝ lµm t¾c m¹ng dÉn ®Õn lµm chËm trÔ çc nhiÖm vô chÝnh ®¸ng cña m¸y tÝnh. §iÒu nµy sÏ lµm gi¶m hiÖu suÊt. Yªu cÇu lµm s¹ch vi rót. Khi mét m¸y tÝnh bÞ nhiÔm vi rót, ng−êi ta cÇn kinh nghiÖm cña çc chuyªn gia IT ®Ó lo¹i bá vi rót. Mét sè c«ng ty gäi chuyªn gia IT ®Õn diÖt vi rót. Mét sè c«ng ty kh¸c l¹i chän viÖc tuyÓn dông nh©n sù lµm trän thêi gian ®Ó xö lý sù cè vµ b¶o vÖ hÖ thèng cña hä chèng l¹i sù bïng ph¸t cña vi rót. MÊt d÷ liÖu/kh«i phôc d÷ liÖu. Cã nh÷ng tr−êng hîp d÷ liÖu bÞ mÊt do vi rót l©y lan. D÷ liÖu nµy ph¶i ®−îc t¸i lËp vµ tËp hîp l¹i. Çc biÖn ph¸p b¶o mËt. Çc c«ng ty dµnh mét phÇn ng©n s¸ch IT cña m×nh ®Ó phßng ngõa l©y nhiÔm vi rót vµo m¹ng cña hä. ViÖc ®Çu t− vµo chèng vi rót vµ çc phÇn cøng, phÇn mÒm b¶o mËt kh¸c lµ ®¸ng gi¸. C«ng nghÖ cã thÓ phßng ngõa l©y lan vi rót nh− thÕ nµo?

22

ViÖc nhiÔm vi rót cã thÓ ®−îc ng¨n chÆn qua sù phèi hîp cña mét phÇn mÒm tèt chèng vi rót vµ nh÷ng thãi quen tèt cña ng−êi sö dông. QuÐt vi rót - QuÐt lµ kiÓm tra d÷ liÖu m¸y tÝnh xem liÖu chóng cã vi rót hay kh«ng. Mét sè phÇn mÒm quÐt kiÓm tra d÷ liÖu ngay khi chóng ®−îc ®−a vµo m¸y tÝnh. LÏ th−êng th× - sù phßng vÖ hiÖu qu¶ nhÊt chèng l¹i vi rót lµ thãi quen cña ng−êi sö dông m¸y tÝnh. VÝ dô, ng−êi sö dông kh«ng nªn t¶i xuèng çc tÖp tµi liÖu göi kÌm trong email mµ kh«ng quÐt vi rót cho chóng. Vi rót fix (söa) - vi rót fix ch¹y trªn m¸y tÝnh ®· bÞ nhiÔm ®Ó söa mäi háng hãc do vi rót g©y ra. Vi rót fix lµ kÕt qu¶ cña viÖc nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña vi rót lªn m¸y tÝnh. Do vËy, theo lÏ tù nhiªn vi rót fix sÏ cã sau khi mét vi rót míi ®−îc th«ng b¸o. Cookies (nh÷ng chiÕc b¸nh bÝch qui) lµ g× ? Trong v−¬ng quèc Internet, b¸nh bÝch qui lµ b¶n tin ®−îc Web site l−u tr÷ trong m¸y tÝnh cña ng−êi sö dông. Nã chøa th«ng tin mµ Web site cã thÓ gäi ra khi ng−êi sö dông vµo th¨m l¹i Web site nµy. Trong nh÷ng lÇn vµo tiÕp theo cña ng−êi sö dông, viÖc xuÊt hiÖn cña Web site nµy ®−îc ®iÒu chØnh dùa trªn th«ng tin mµ cookies (b¸nh qui) "cßn nhí". (Nãi mét çch nghiªm tóc th× do b¸nh qui ®−îc l−u tr÷ trong m¸y tÝnh, Web site "ghi nhí" m¸y tÝnh chø kh«ng ph¶i lµ ng−êi sö dông). Çc cookies lµm viÖc gièng nh− vÞ b¸c sÜ nhËp d÷ liÖu vµo thÎ bÖnh nh©n. Khi bÖnh nh©n quay trë l¹i gÆp b¸c sÜ, th«ng tin vÒ lÇn kh¸m tr−íc cña bÖnh nh©n gióp b¸c sÜ cung cÊp dÞch vô tèt h¬n cho bÖnh nh©n nµy. Th«ng tin g× ®−îc l−u tr÷ trong çc cookies ? Cookies cã thÓ l−u tr÷ th«ng tin login(®¨ng ký vµo) do vËy ng−êi sö dông klh«ng cÇn gâ th«ng tin nµy vµo mçi lÇn khi quay trë l¹i site. Cookies còng cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc sù quan t©m cña mét ng−êi sö dông nhÊt ®Þnh b»ng chuçi çc site mµ ng−êi ®ã ®· truy cËp, b»ng th«ng tin mµ ng−êi dïng ®ã ®−a ra, hoÆc b»ng chñ ®Ò mµ ng−êi ®ã chän xem. Cookies còng cã thÓ l−u tr÷ d÷ liÖu vÒ giao dÞch ®ang diÔn ra ®Ó tiÕp tôc giao dÞch ®ã sau nµy. VÝ dô, mét ng−êi ®i chî trùc tuyÕn - Almira ®Õn mét hiÖu s¸ch trùc tuyÕn (nh− Amazon.com) ®Ó mua mét cuèn s¸ch vÒ Elvis Presley. Almira sÏ cã mét chiÕc xe mua hµng ¶o ®Ó c« cã thÓ ®ùng nh÷ng cuèn s¸ch vÒ Elvis. Cookies ®−îc sö dông ®Ó l−u tr÷ d÷ liÖu vÒ xe mua hµng nµy. Sö dông cookies, Web site nµy còng cã thÓ khuyÕn nghÞ mét chiÕc ®Üa CD çc bµi h¸t cña Elvis hay çc bé phim Elvis lµm. Almira cã thÓ xem çc qu¶ng ço vÒ kho¶ng 70 album næi tiÕng kh¸c ®ang b¸n hay çc tour du lÞch m« t¶ chuyÕn ®i ®Õn b¶o tµng Elvis hay Web site b¸n ®å l−u niÖm vÒ Elvis. TÊt c¶ nh÷ng çi nµy ®Òu dùa trªn nhËn thøc cña cookies vÒ mèi quan t©m cña Almira víi Elvis nh− ®−îc thÊy qua viÖc c« t×m cuèn s¸ch vÒ Elvis.

23

Cuèi cïng, nÕu Almira chän t¹m ho·n viÖc mua b¸n cña m×nh, cookies sÏ l−u tr÷ d÷ liÖu sao cho khi c« quay trë l¹i tiÕp tôc ®i mua b¸n, çc cuèn s¸ch hay nh÷ng vËt kh¸c c« ®· ®Ó l¹i trong xe mua hµng ¶o cña c« sÏ vÉn cßn ®Êy. Cookies cã thÓ lµm ph¹m bÝ mËt nh− thÕ nµo ? Cookies thu thËp th«ng tin ®Ó gióp mäi viÖc thuËn tiÖn cho ng−êi sö dông. Nh−ng khi th«ng tin cho mét ng−êi nhÊt ®Þnh cã thÓ nhËn biÕt mét çch trùc tiÕp vµ ®−îc sö dông v× nh÷ng môc ®Ých kh¸c ngoµi viÖc lµm thuËn tiÖn cho ng−êi dïng, nã cã thÓ vi ph¹m bÝ mËt. Quay l¹i vÊn ®Ò t−¬ng tù cña cookies ho¹t ®éng nh− mét thÎ bÖnh nh©n, nÕu b¸c sÜ b¾t ®Çu tiÕt lé th«ng tin vÒ bÖnh nh©n nµy cho bªn thø ba (vÝ dô: b¶o hiÓm y tÕ hay çc c«ng ty d−îc), bÝ mËt cña ng−êi bÖnh sÏ bÞ tæn h¹i. Trong tr−êng hîp cña Almiral, bÝ mËt cña c« bÞ x©m h¹i khi th«ng tin do hiÖu s¸ch trùc tuyÕn thu thËp bÞ b¸n cho çc nhµ cung cÊp kh¸c. SÏ lµ vi ph¹m bÝ mËt khi Web site kh«ng th«ng b¸o cho ng−êi sö dông vÒ lo¹i th«ng tin ®−îc l−u tr÷ trong cookies vµ th«ng tin ®ã ®−îc sö dông nh− thÕ nµo. LiÖu cookies cã thÓ "®äc" çc tÖp kh¸c trong m¸y tÝnh? Kh«ng, cookies kh«ng cã kh¶ n¨ng truy nhËp vµo çc tÖp (file) trong m¸y tÝnh cña mét ç nh©n. Nã còng kh«ng thÓ l©y lan vi rót. Th«ng tin duy nhÊt cã cho cookies lµ th«ng tin mµ ng−êi sö dông ®· tiÕt lé nh− tªn anh/chÞ ta, ®Þa chØ vµ sè thÎ tÝn dông. ChÝnh s¸ch gi÷ bÝ mËt cña Web site lµ thÝch hîp t¹i ®©y. Trong çc th«ng b¸o vÒ b¶o mËt, Web site nªn th«ng b¸o hä sÏ xö lý th«ng tin trao ®æi gi÷a Web site cña hä víi m¸y tÝnh cña kh¸ch nh− thÕ nµo. ChÝnh s¸ch gi÷ bÝ mËt lµ g× ? T¹i sao nã lµ quan träng ? ChÝnh s¸ch gi÷ bÝ mËt chÝnh lµ mét tuyªn bè cña Web site hay c«ng ty th«ng b¸o cho ng−êi tíi th¨m vÒ lo¹i th«ng tin ®−îc thu thËp trªn site ®ã vµ th«ng tin nµy ®−îc sö dông nh− thÕ nµo. Nã th«ng b¸o viÖc Web site b¶o vÖ tÝnh bÝ mËt cña ng−êi sö dông nh− thÕ nµo. Theo mét nghiªn cøu cña c«ng ty Forrester Research, Inc., 90% çc Web site kh«ng tu©n thñ çc nguyªn t¾c bÝ mËt c¬ b¶n.9 Còng nh−, ®¹i ®a sè çc chÝnh s¸ch nµy ®Òu sö dông çc thuËt ng÷ kh«ng râ rµng vµ biÖt ng÷ ph¸p lý phôc vô cho viÖc b¶o vÖ cho çc c«ng ty chø kh«ng ph¶i cho çc ç nh©n. Nghiªn cøu cho thÊy r»ng chØ kho¶ng 10% çc c«ng ty ®−îc nghiªn cøu cã ®Ò cËp ®Çy ®ñ vÒ bÝ mËt c¬ b¶n cho ng−êi sö dông. ChÝnh phñ ph¶i xö lý çc vÊn ®Ò bÝ mËt trùc tuyÕn nh− thÕ nµo ? Cã bèn b−íc tiÕp cËn chung tíi vÊn ®Ò bÝ mËt: chÝnh s¸ch ®Ó mÆc t− nh©n kinh doanh, tù ®iÒu tiÕt, c«ng nghÖ, vµ ph¸p chÕ/chÝnh phñ.

24

ChÝnh s¸ch ®Ó mÆc t− nh©n kinh doanh hay "bu«ng tay" ®Ò cËp tíi nguyªn t¾c lµ chÝnh phñ kh«ng cÇn ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng, v× thÞ tr−êng ®−îc h−íng dÉn bëi "bµn tay v« h×nh" theo h−íng c©n b»ng cung cÇu lý t−ëng nhÊt. Trong bèi c¶nh cña bÝ mËt trùc tuyÕn, b−íc tiÕp cËn ®Ó mÆc t− nh©n tù kinh doanh ph¸t biÓu r»ng nÕu ng−êi ta thùc sù c¶m thÊy quan t©m ®Õn sù bÝ mËt cña hä, hä sÏ chØ vµo çc trang Web site cã chÝnh s¸ch ®¶m b¶o bÝ mËt ®−îc nªu râ rµng. NÕu sè l−îng thµnh c«ng cña çc Web site kh«ng cã chÝnh s¸ch b¶o mËt hoÆc cã nh−ng kh«ng ®ñ gi¶m trªn thùc tÕ th× hËu qu¶ lµ sù ph¸t triÓn sÏ thóc ®Èy Web site nµy ph¶i c¶i tiÕn kh¶ n¨ng gi÷ bÝ mËt trùc tuyÕn cña nã. Trong hoµn c¶nh nµy, ho¹t ®éng cña ng−êi tiªu dïng sÏ x¸c ®Þnh møc b¶o vÖ bÝ mËt mµ ng−êi tiªu dïng cã. Tù ®iÒu tiÕt trong ngµnh lµ chç cã sù hîp t¸c vµ tho¶ thuËn gi÷a çc lÜnh vùc trong ngµnh v/v chÝnh s¸ch bÝ mËt thÝch hîp lµ g×. ChÝnh s¸ch nµy ®−îc dùa vµo çc khuyÕn nghÞ cña çc chuyªn gia ngµnh lµm c©n b»ng nhu cÇu kinh doanh vµ ng−êi tiªu dïng. Mét sè c«ng cô ®Ó thùc hiÖn tù ®iÒu tiÕt ngµnh lµ çc ch−¬ng tr×nh ®−îc niªm phong, çc h−íng dÉn ngµnh vµ çc tæ chøc bÝ mËt. VÝ dô, World Wide Web Consortium (W3C; www.w3c.org) ®· ph¸t triÓn mét chuÈn vÒ tÝnh bÝ mËt gäi lµ Platform for Privacy Preferences Project (P3P). Tæ chøc W3C ®−îc lËp ®Ó gióp hiÖn thùc ho¸ tiÒm n¨ng toµn diÖn cña Web b»ng çch ph¸t triÓn çc giao thøc chung khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ b¶o ®¶m kh¶ n¨ng t−¬ng thÝch. Nãi mét çch ®¬n gi¶n, P3P cho phÐp ng−êi sö dông th«ng b¸o bé çc qui ®Þnh vÒ bÝ mËt ®· ®−îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi yªu cÇu cña kh¸ch hµng. Çc quy ®Þnh nµy sÏ ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh liÖu Web site cã chÊp nhËn çc chÝnh s¸ch vÒ bÝ mËt hay kh«ng. PhÇn mÒm dùa trªn P3P sÏ hç trî ng−êi sö dông quyÕt ®Þnh hµnh ®éng cÇn ph¶ithùc hiÖn khi çc chÝnh s¸ch vÒ bÝ mËt cña Web site kh«ng ®¸p øng quy ®Þnh vÒ bÝ mËt cña ng−êi dïng. C«ng nghÖ lµ mét gi¶i ph¸p cã thÓ ®−îc çc ç nh©n, doanh nghiÖp vµ çc nhãm quan t©m lùa chän. NhiÒu gi¶i ph¸p c«ng nghÖ bao gåm c¶ viÖc phèi hîp víi çc browser (tr×nh duyÖt) th«ng b¸o cho ng−êi sö dông çc møc bÝ mËt mµ Web site ®ang ®−îc vµo x¸c nhËn hç trî. Hép 3. Çc vÝ dô vÒ c«ng cô P3P

Privacy Bird cña AT&T http://privacybird.com P3P Demonstration Site http://p3p.jrc.it/modelsite/index.php Hép dôngcô P3P http://www.p3ptoolbox.org/

C«ng nghÖ vµ chuÈn ngµnh ®ang trë thµnh çc gi¶i ph¸p bæ sung cho vÊn ®Ò vÒ tÝnh bÝ mËt. VÝ dô, cã nh÷ng c«ng cô dùa theo chuÈn P3P tù ®éng t×m th«ng b¸o vÒ b¶o mËt cña Web site. NÕu çc chÝnh s¸ch vÒ bÝ mËt cña Web site n»m trong çc chuÈn ®· nªu cña ng−êi sö dông th× viÖc h−íng dÉn cña site nµy sÏ ®−îc tiÕp tôc. NÕu kh«ng, ng−êi sö dông sÏ ®−îc th«ng b¸o vÒ møc b¶o vÖ tÝnh bÝ mËt mµ Web site ®ã hç trî. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®−îc thùc hiÖn mét çch tù ®éng víi sù

25

can thiÖp tèi thiÓu cña ng−êi sö dông, b»ng çch g¾n çc m· m¸y cã kh¶ n¨ng ®äc, m· nµy ®−îc çc c«ng cô P3P ®äc. Çc c«ng cô nµy ®−îc çc c«ng ty ®éc lËp cña W3C ph¸t triÓn, tæ chøc nµy khuyÕn khÝch çc c«ng ty t− nh©n ph¸t triÓn phÇn mÒm cho phÐp sö dông P3P. ChÝnh phñ ®«i khi ®ãng mét vai trß tÝch cùc trong viÖc b¶o vÖ tÝnh bÝ mËt trªn Internet. VÝ dô, Hµn quèc ®· rÊt thËn träng trong viÖc b¶o vÖ tÝnh bÝ mËt cho çc c«ng d©n, ban hµnh "§¹o luËt b¶o vÖ c¬ së h¹ tÇng th«ng tin" vµ " §¹o luËt khuyÕn khÝch sö dông b¶o vÖ m¹ng vµ d÷ liÖu th«ng tin liªn l¹c" n¨m 2001.10 Çc lo¹i ph¸p quyÒn nµo vÒ tÝnh bÝ mËt ®· ®−îc th«ng qua ? Nghiªn cøu vÒ luËt bÝ mËt cña 15 c¬ quan ph¸p quyÒn11 cho thÊy: • M−êi mét c¬ quan ph¸p quyÒn buéc h¹n chÕ chuyÓn d÷ liÖu qua biªn giíi. ChØ

cã Bra xin, Nga vµ Mü lµ kh«ng. LuËt Trung quèc kh«ng ®Ò cËp tíi viÖc chuyÓn d÷ liÖu qua biªn giíi.

• M−êi hai c¬ quan ph¸p quyÒn cã luËt hiÖn hµnh hoÆc ®ang ®Ò xuÊt ®Ò cËp ®Õn c¶ tÝnh bÝ mËt truyÒn thèng lÉn b¶o vÖ d÷ liÖu. LuËt vÒ bÝ mËt ë NhËt vµ Thuþ ®iÓn tËp trung chñ yÕu vµo b¶o vÖ d÷ liÖu.

• §a sè çc c¬ quan ph¸p quyÒn yªu cÇu l−u ý cho chñ thÓ-d÷ liÖu lµ d÷ liÖu ®ang ®−îc thu thËp vµ sö dông, mét sè h×nh thøc chñ thÓ ®ång ý cho d÷ liÖu ®−îc thu thËp vµ sö dông, b¶o vÖ quyÒn truy nhËp vµo d÷ liÖu cña chñ thÓ vµ duy tr× tÝnh b¶o mËt d÷ liÖu bëi ng−êi kiÓm so¸t d÷ liÖu.

• T¹i ba c¬ quan ph¸p quyÒn - Australia, Hong kong vµ NhËt - chñ thÓ d÷ liÖu cã thÓ ph¶i ra toµ buéc tu©n theo luËt bÝ mËt.

• Trong 13 c¬ quan ph¸p quyÒn ®−îc kh¶o s¸t, vi ph¹m luËt bÝ mËt lµ téi ph¹m. Hép 4 -Th«ng lÖ C«ng b»ng vÒ Th«ng tin cña Hîp chñng quèc Hoa Kú vµ OECD Hîp chñng quèc Hoa Kú vµ Tæ chøc Hîp T¸c Ph¸t triÓn Kinh tÕ (OECD) cã çc b¶n Th«ng lÖ C«ng b»ng vÒ Th«ng tin cña riªng hä. ë Mü, Uû ban Th−¬ng m¹i Liªn bang ®· tãm t¾t çc néi dung chÝnh cña th«ng lÖ vÒ ph©n chia th«ng tin hîp lý nµy thµnh 5 h¹ng môc: th«ng b¸o, lùa chän, truy nhËp, b¶o mËt, vµ liªn l¹c. * Th«ng b¸o (Notice) – Th«ng tin cho ç nh©n mét çch chÝnh x¸c th«ng tin nµo ®ang ®−îc thu thËp, ®−îc thu thËp nh− thÕ nµo, th«ng tin sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nµo, vµ sÏ ®−îc chia sÎ víi ai. * Lùa chän (Choice) – Cho phÐp ng−êi dïng thùc hiÖn viÖc qu¶n lý phÇn sö dông d÷ liÖu cña m×nh (vÝ dô nh− liÖu gia nhËp hay t¸ch ra khái çc b¶n tin ®iÖn tö hoÆc çc chiÕn dÞch tiÕp thÞ). * Truy nhËp (Access) – Cho phÐp ç nh©n rµ so¸t l¹i th«ng tin ®· ®−îc thu thËp vÒ ç nh©n ®ã. Nã còng cho phÐp ç nh©n cã kh¶ n¨ng chØnh söa hoÆc xãa çc th«ng tin kh«ng chÝnh x¸c.

26

* B¶o mËt (Security) - §ßi hái ng−êi thu thËp d÷ liÖu b¶o vÖ çc th«ng tin thu thËp ®−îc trong c¶ hai qu¸ tr×nh truyÒn dÉn vµ l−u tr÷. * Liªn l¹c - §ßi hái ng−êi thu thËp th«ng tin cung cÊp cho ç nh©n çc th«ng tin liªn l¹c ®¸ng tin cËy. OECD ®· më réng dùa trªn çc nguyªn t¾c nµy khi th«ng qua mét bé gåm 8 th«ng lÖ vÒ c«ng b»ng th«ng tin. Ba Th«ng lÖ bæ sung ®ã lµ x¸c ®Þnh môc ®Ých, giíi h¹n sö dông vµ sù tham gia cña ç nh©n * X¸c ®Þnh môc ®Ých (Purpose specification) - Çc môc ®Ých ®Ó thu thËp çc sè liÖu ç nh©n ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh râ ngay khi thu thËp sè liÖu. * Giíi h¹n sö dông – Ng−êi thu thËp sè liÖu ph¶i gi÷ bÝ mËt bÊt cø mét th«ng tin nµo vÒ ç nh©n, trõ phi ®−îc phÐp cña ç nh©n hoÆc c¬ quan ph¸p luËt cho phÐp tiÕt lé. * Sù tham gia cña ç nh©n – Mét ç nh©n cã quyÒn cã ®−îc sù x¸c nhËn vÒ t×nh tr¹ng thùc cña d÷ liÖu, quyÒn ®Ò nghÞ truy cËp, thö d÷ liÖu, vµ cã thÓ xãa bá, kiÓm tra, hoµn chØnh hoÆc söa ®æi sè liÖu. LÊy tõ çc nguån: Jared Strau vµ Ken Rogerson, “Çc chÝnh s¸ch vÒ b¶o mËt trùc tuyÕn t¹i Mü vµ Khèi Céng ®ång chung Ch©u ¢u”, Quy ®Þnh vÒ Internet: EU & US Perspectives [home page online], tõ http://jsi.artsci.washington.edu/programs/europe/Netconference/Strauss-RogersonPaper.htm, truy cËp ngµy 4 th¸ng 9 n¨m 2002. James S. Huggins, “OECD Privacy D-Personal Data Privacy Goes International” James S.Huggins’ Refrigerator Door [home page online], tõ http://www.jameshuggins.com/h/bas1/oecd_privacy_d.htm; truy cËp ngµy 4 th¸ng 9 n¨m 2002. Çc vÊn ®Ò vÒ b¶o mËt trªn m¹ng Internet lµ g×? Trung t©m §iÒu phèi CERT (CERT/CC; www.cert.org), mét trung t©m chuyªn m«n vÒ b¶o mËt m¹ng Internet, ®· cho r»ng çc c«ng cô tÊn c«ng ngµy cµng t¨ng m¹nh vµ trë nªn tinh vi h¬n, çc ®iÓm yÕu dÔ bÞ tÊn c«ng ngµy cµng dÔ ph¸t hiÖn h¬n, vµ møc ®é thÈm thÊu cña bøc t−êng löa ngµy cµng t¨ng lµ çc xu h−íng quan träng cã liªn quan tíi vÊn ®Ò b¶o mËt trªn Internet.12 §¸ng chó ý lµ mèi ®e däa tõ çc cuéc tÊn c«ng vµo c¬ së h¹ tÇng ngµy cµng gia t¨ng. Lo¹i ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ Tõ chèi DÞch vô DoS (Denial of Service), t¹i nh÷ng n¬i mµ çc cuéc tÊn c«ng ¸c ý g©y ra t×nh tr¹ng l−u l−îng m¹ng qu¸ t¶i lµm t¨ng v−ît møc cho phÐp sè ng−êi ®−îc sö dông m¹ng hîp ph¸p. Lo¹i tÊn c«ng thø hai lµ th«ng qua çc con bä, nh÷ng con bä nµy lµ nh÷ng m· nguy hiÓm cã thÓ tù lan truyÒn nh− “Code Red”, “Nimda”, “Klez”. Con bä Code Red ®· lµm l©y nhiÔm h¬n 250.000 hÖ thèng chØ trong 9 giê ®ång hå. Lo¹i thø ba lµ çc cuéc tÊn c«ng trªn çc hÖ thèng tªn miÒn Internet (DNS) khiÕn cho kh«ng thÓ truy cËp ®−îc vµo çc Websites, chñ ý ph¸ ho¹i çc Websites chÝnh thèng hoÆc h−íng l−u l−îng cña çc Websites tíi ®Þa chØ çc Website cña kÎ tÊn c«ng. Çc Website cña ChÝnh phñ vµ qu©n ®éi lµ nh÷ng môc tiªu phæ biÕn cña lo¹i tÊn c«ng nµy. Lo¹i thø t− bao gåm çc cuéc tÊn c«ng nh»m vµo hoÆc sö dông çc router. Çc cuéc tÊn c«ng vµo router cã thÓ g©y nªn t×nh tr¹ng chÆn th«ng tin hoÆc lµm chËm tèc ®é chuyÓn th«ng tin.

27

Nh÷ng biÖn ph¸p nµo cã thÓ sö dông ®Ó phßng ngõa téi ph¹m m¸y tÝnh vµ çc vi ph¹m b¶o mËt kh¸c? Cã 3 biÖn ph¸p ®èi phã víi çc mèi ®e däa ph¸ ho¹i nµy: sö dông c«ng nghÖ, con ng−êi vµ çch xö lý kh«n ngoan. Çc tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ ®ang ngµy cµng hoµn thiÖn vÊn ®Ò vÒ b¶o mËt çc hÖ thèng computer. PhÇn mÒm vµ phÇn cøng ®−îc ph¸t triÓn ®Ó b¶o vÖ computer khái çc cuéc tÊn c«ng. Trong sè çc biÖn ph¸p ®èi phã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, cã çc biÖn ph¸p nh− kÕt nèi DSL an toµn, l¾p ®Æt hÖ thèng bøc t−êng löa ç nh©n, l¾p ®Æt phÇn mÒm chèng virus, tiÕn hµnh email an toµn, vµ th−êng xuyªn backups. Nh−ng c«ng nghÖ chØ cã hiÖu lùc tíi khi mét cracker tiÕp theo xuÊt hiÖn vµ ph¸t hiÖn ra lç hæng b¶o mËt kh¸c. Do vËy, ®iÒu quan träng ®èi víi mäi ng−êi (çc chuyªn gia vÒ b¶o mËt, nh÷ng ng−êi lËp ch−¬ng tr×nh, çc nhµ qu¶n trÞ) lµ ph¶i cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t hÖ thèng mét çch hiÖu qu¶. §Æc biÖt lµ khi çc m¸y tÝnh, m¹ng hoÆc server chøa ®ùng çc th«ng tin nh¹y c¶m th× cµng c©ng thiÕt ®Ó çc chuyªn gia cã thÓ b¶o vÖ an toµn cho hÖ thèng. Cuèi cïng, nh÷ng chÝnh s¸ch ®−a ra ®Ó trõng trÞ çc cracker lµ rÊt quan träng. Míi ®©y ng−êi ta ®· ®−a ra thö nghiÖm çc bé luËt míi vÒ téi ph¹m m¸y tÝnh. Çc nhµ lËp ph¸p ®ang tiÕn hµnh nghiªn cøu xem liÖu çc bé luËt cho lo¹i téi ph¹m nµy cã hiÖu qu¶ hay kh«ng. Xin h·y ®äc thªm vÒ ®iÒu nµy trong cuèn s¸ch c¬ b¶n vÒ luËt m¸y tÝnh.

§Þnh nghÜa: Hacker – thuËt ng÷ ®Ó chØ lo¹i ng−êi say mª m¸y tÝnh, cã nghÜa lµ ng−êi ham mª häc çc ng«n ng÷ lËp tr×nh vµ çc hÖ thèng m¸y tÝnh vµ cã thÓ th−êng ®−îc xem nh− lµ mét chuyªn gia trong lÜnh vùc nµy. Cracker – lµ nh÷ng ç nh©n truy cËp bÊt hîp ph¸p vµo çc hÖ thèng m¸y tÝnh nh»m môc ®Ých lÊy trém vµ lµm sai lÖch d÷ liÖu. Çc thuËt ng÷ hacker vµ cracker ®· cã lóc ®−îc sö dông ho¸n ®æi cho nhau mét çch nhÇm lÉn. Tuy nhiªn çc hacker vÉn duy tr× luËt ho¹t ®éng nghiªm ngÆt, h¹n chÕ hä cã ý ®å thùc hiÖn çc hµnh ®éng lµm háng vµ h− h¹i Nguån: Webopedia.com

28

Hép 5 – C¬ quan B¶o mËt Th«ng tin cña Hµn Quèc

C¬ quan B¶o mËt Th«ng tin cña Hµn Quèc (KISA) ®−îc thµnh lËp n¨m 1996 nh»m ®èi phã mét çch hiÖu qu¶ çc hµnh vi vi ph¹m vµ hµnh ®éng x©m ph¹m ®iÖn tö, vµ b»ng çch ®ã t¹o nªn mét m«i tr−êng ph©n lo¹i th«ng tin an toµn vµ ®¸ng tin cËy. KISA lµm hÕt søc m×nh ®Ó t¨ng c−êng tÝnh b¶o mËt vµ ®é tin cËy cña çc giao dÞch ®iÖn tö b»ng çch ph¸t triÓn vµ cung cÊp çc thuËt to¸n mËt m·, gåm c¶ SEED vµ KCDSA. Ngoµi ra KISA cßn dÉn ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn b¶o mËt th«ng tin ë Hµn quèc th«ng qua viÖc thÈm ®Þnh hÖ thèng b¶o mËt IT, gi¸o dôc b¶o mËt th«ng tin vµ ®−a ra çc chiÕn dÞch phæ biÕn nhËn thøc cho ng−êi d©n, çc chÝnh s¸ch vÒ b¶o mËt th«ng tin vµ çc nghiªn cøu vÒ khung ph¸p lý. Víi viÖc ®−a ra Bé LuËt B¶o vÖ h¹ tÇng Th«ng tin vµ LuËt KhuyÕn khÝch Sö dông m¹ng Th«ng tin vµ TruyÒn th«ng, B¶o vÖ c¬ së d÷ liÖu vµo th¸ng 7 n¨m 2001, KISA cã thªm çc nhiÖm vô míi nh− ph©n tÝch vµ thÈm ®Þnh kh¶ n¨ng dÔ bÞ tÊn c«ng cña çc h¹ tÇng th«ng tin thiÕt yÕu, chøng nhËn hÖ thèng IT b¶o mËt, vµ lµ Ban Th− ký cña ñy ban vÒ Ph−¬ng tiÖn Th«ng tin ç nh©n.

BÝ mËt quèc gia vµ bÝ mËt ç nh©n cña çc c«ng d©n cã bÞ xung ®ét trong thÕ giíi m¹ng trùc tuyÕn kh«ng? Mét th¸ch thøc n÷a lµ lµm sao ®Ó b¶o vÖ tÝnh ç nh©n cña mçi c«ng d©n trªn m¹ng mµ kh«ng lµm gi¶m quyÒn thÈm ®Þnh cña Nhµ n−íc ®èi víi çc tµi liÖu vµ çc ®−êng truyÒn cã thÓ ®e do¹ tíi an ninh quèc gia. Cuéc tÊn c«ng cña bän khñng bè ngµy 11 th¸ng 9 vµo n−íc Mü ®· ®−a ra mét khung c¶nh míi cÇn ph¶i c©n nh¾c vÒ VÊn ®Ò B¶o mËt Quèc gia víi BÝ mËt ç nh©n cña C«ng d©n. Mét mÆt th× vÉn tiÕp tôc chiÕn dÞch b¶o vÖ cho bÝ mËt ç nh©n. Cßn mÆt kh¸c th× çc chÝnh phñ (®Æc biÖt lµ chÝnh phñ Mü) vÉn muèn biÕn c«ng nghÖ th«ng tin thµnh c«ng cô ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa khñng bè. Nh÷ng n¨m tr−íc cuéc tÊn c«ng h«m 11 th¸ng 9, çc tæ chøc tµi chÝnh ®· më réng triÓn khai hÖ thèng b¶o mËt ®èi víi çc b¶n chµo hµng tr¶ b»ng thÎ tÝn dông, b¸n hµng qua th− trùc tuyÕn vµ çc lo¹i tiÕp thÞ cã ®Þnh h−íng kh¸c13. Çc hÖ thèng kh¸c cã môc ®Ých cô thÓ lµ nh»m ph¸t hiÖn ra çc ho¹t ®éng röa tiÒn. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ viÖc ph¶i tËp hîp hµng triÖu giao dÞch kh¸c nhau tõ çc tæ chøc tµi chÝnh vµ x¸c ®Þnh ®−îc h−íng xuÊt hiÖn nghi ngê. KiÓu chia sÎ th«ng tin gi÷a çc tæ chøc tµi chÝnh ®· bÞ bá h¼n kÓ tõ khi nã ®−îc nhiÒu ng−êi coi nh− lµ sù vi ph¹m vÒ vÊn ®Ò bÝ mËt ç nh©n. Tuy nhiªn, sau ngµy 11 th¸ng 9, “mét sè chuyªn gia tin r»ng ng−êi tiªu thô xem xÐt vµ c©n nh¾c vÊn ®Ò thay mÆt chÝnh phñ, thËm chÝ cßn thÊu ®¸o vµ s©u s¾c h¬n”14 . Ph©n chia sè lµ g×? Ph©n chia sè ®−îc xem nh− lµ sù ph©n chia thÕ giíi IT ®èi víi nh÷ng ng−êi truy nhËp vµo ICT vµ nh÷ng ng−êi kh«ng truy nhËp vµo çc c«ng nghÖ nµy. V× ICTs lµ

29

çc c«ng nghÖ cã kh¶ n¨ng trong kû nguyªn kü thuËt th«ng tin, mµ ph©n chia sè lµ mét mèi quan t©m quan träng cho sù ph¸t triÓn cña thÕ kû 21. Ph©n chia sè cã thÓ tån t¹i gi÷a nh÷ng ng−êi d©n thµnh thÞ vµ ng−êi d©n ë n«ng th«n, gi÷a nh÷ng ng−êi cã häc vµ nh÷ng ng−êi kh«ng häc thøc, gi÷a çc tÇng líp kinh tÕ x· héi kh¸c nhau, gi÷a çc nhãm t«n gi¸o ®¶ng ph¸i, vµ gi÷a thÕ giíi ®µn «ng vµ ®µn bµ. Còng cã sù ph©n chia sè gi÷a çc quèc gia, vµ çc vïng ®Þa lý. Cô thÓ lµ ®èi víi m¹ng Internet backbones, th× çc n−íc nh− Mü, Canada, vµ çc n−íc ch©u ¢u ®Òu ®−îc kÕt nèi víi nhau, trong khi Ch©u ¸, vïng Th¸i b×nh d−¬ng, vïng ch©u Mü La tinh vµ Caribª vÉn ®ang ph¶i n©ng cÊp m¹ng Internet backbone cña m×nh. Trong Thêi ®¹i Th«ng tin, phô n÷ chÞu thiÖt thßi h¬n? Trong mét tµi liÖu nghiªn cøu mang tiªu ®Ò “Giíi tÝnh, C«ng nghÖ Th«ng tin vµ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn: mét nghiªn cøu mang tÝnh ph©n tÝch”, Nancy Hafkin vµ Nancy Tancy Taggart ®· ®−a ra luËn ®iÓm vÒ vÊn ®Ò “Phô n÷ (women) ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i chÞu ¶nh h−ëng lín nhÊt cña viÖc ph©n chia sè (digital divide), hä bÞ t¸ch xa víi Thêi ®¹i cña Th«ng tin h¬n so víi nh÷ng ng−êi ®µn «ng mµ hä cïng ph¶i chia sÎ sù nghÌo khã”. Çc trë ng¹i t¸c ®éng tíi viÖc më réng sù truy cËp cña Phô n÷ vµo ICT lµ tr×nh ®é vµ häc vÊn, ng«n ng÷, thêi gian, vÞ trÝ ®Þa lý, vµ çc tiªu chÝ vÒ v¨n hãa còng nh− x· héi. Tr×nh ®é vµ häc vÊn lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó sö dông c«ng nghÖ th«ng tin. Tuy nhiªn, çc c« vµ çc bµ, ®Æc biÖt lµ ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, l¹i cµng kh«ng dÔ dµng nh− ®µn «ng ®Ó cã thÓ kiÕm ®−îc mét tr×nh ®é häc vÊn c¬ b¶n cÇn thiÕt ®Ó sö dông c«ng nghÖ th«ng tin. T−¬ng tù nh− vËy, phô n÷ vµ çc nhãm thiÓu sè thø yÕu kh¸c còng Ýt cã kh¶ n¨ng h¬n ®Ó ®−îc häc mét ng«n ng÷ quèc tÕ nh− tiÕng Anh ch¼ng h¹n, ®iÒu nµy h¹n chÕ hä chØ sö dông çc nguån tµi nguyªn ®−îc viÕt b»ng ng«n ng÷ b¶n ®Þa cña hä.

30

H×nh 2 - M¹ng Internet Backbones kÕt nèi víi çc vïng ®Þa lý trªn kh¾p ThÕ giíi (sè liÖu tõ gi÷a n¨m 2001)

Thêi gian ®èi víi phô n÷ còng lµ mét thø ®iÒu kiÖn rÊt cÇn thiÕt nh−ng l¹i kh«ng ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ. §ã lµ v× phô n÷ th−êng rÊt bËn rén víi çc mèi quan t©m gia ®×nh nh− ch¨m sãc con çi, çc c«ng viÖc néi trî, ®· khiÕn hä kh«ng giµnh nhiÒu thêi gian cho viÖc sö dông Internet - ®iÒu mµ ®−îc hä coi nh− lµ mét ho¹t ®éng gi¶i trÝ khi rçi r·i. ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, vÞ trÝ ®Þa lý cña çc trung t©m truy cËp Internet c«ng céng còng lµm ¶nh h−ëng tíi viÖc truy cËp Internet cña phô n÷. M« h×nh Internet cafe ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ cã xu h−íng xa l¸nh phô n÷. Çc qu¸n cafe Internet cã sè ng−êi sö dông chñ yÕu lµ nam giíi. §Ó t¨ng sù truy cËp cña phô n÷, çc trung t©m truy cËp Internet c«ng céng nªn ®Æt ë çc khu vùc cã çc giíi víi nhau nh− th− viÖn, tr−êng häc, vµ çc khu vùc b¸n hµng c«ng céng. Sù tham gia cña phô n÷ vµo c«ng nghÖ th«ng tin còng bÞ t¸c ®éng bëi çc tiªu chÝ v¨n hãa vµ x· héi. Cã mét sè nÒn v¨n hãa kh«ng khuyÕn khÝch phô n÷ giao tiÕp víi ®µn «ng ngoµi gia ®×nh cña m×nh. §iÒu nµy lµm h¹n chÕ c¬ héi häc tËp cña hä. Mét çch gi¶i quyÕt h¹n chÕ nµy lµ tæ chøc çc ngµy “chØ giµnh cho n÷ giíi” t¹i çc trung t©m truy cËp c«ng céng vµ cã nh÷ng trung t©m viÔn th«ng “chØ giµnh cho n÷ giíi”.

Hép 6 . T¸c ®éng cña C«ng nghÖ Th«ng tin ®èi víi çc vÊn ®Ò vÒ Giíi tÝnh: Bu«n b¸n bÊt hîp ph¸p

Mét trong nh÷ng khÝa c¹nh nguy hiÓm nhÊt cña c«ng nghÖ th«ng tin, ®Æc biÖt lµ Internet, lµ sù gãp phÇn cña nã vµo viÖc khai th¸c t×nh dôc n÷ giíi. Sè tµi liÖu cã néi dung râ rµng vÒ t×nh dôc trªn Web vµ kh¶ n¨ng dÔ dµng truy cËp ®Òu ®−îc mäi ng−êi biÕt rÊt râ. Nguyªn do t×m kiÕm th«ng th−êng nhÊt cho dï xuÊt ph¸t tõ bÊt cø mét ®éng c¬ t×m kiÕm nµo ®Òu lµ v× tõ “sex”. GÇn ®©y, Internet ®· trë thµnh c«ng cô cho n¹n m·i d©m cña phô n÷, víi nh÷ng phô n÷ bÞ lõa g¹t hoÆc buéc ph¶i cã çc hµnh vi t×nh dôc th× çc bøc ¶nh kü thuËt sè ®−îc ghi l¹i vµ chóng xuÊt hiÖn trªn kh¾p çc trang Web cã thÓ truy cËp ®−îc trªn toµn cÇu. Cã rÊt nhiÒu çch ®Ó mua b¸n d©m trªn Internet. ë Brazil çc kh¸ch hµng cã thÓ ®Æt chç ®Ó mua b¸n m¹i d©m trªn Web. Çc tæ chøc vÒ sex toµn cÇu sö dông Web ®Ó tuyÓn dông nh÷ng phô n÷ tõ kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi. Nh÷ng ®iÒu nµy nh»m tíi toµn cÇu hãa viÖc mua b¸n sex. MÆt kh¸c, çc nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi chèng l¹i n¹n mua b¸n bÊt hîp ph¸p ë Brazil vµ çc n¬i kh¸c ®ang thiÕt lËp çc ®Þa chØ Web ®Ó c¶nh b¸o cho phô n÷ vÒ sù khæ nhôc cña n¹n mua b¸n t×nh dôc. ViÖn MiraMed ë Nga ®iÒu hµnh mét ®Þa chØ Web, mét b¶n tin ®iÖn tö vµ mét phßng Internet chat b»ng tiÕng Nga ®Ó ®Êu tranh víi n¹n mua b¸n bÊt hîp ph¸p çc c« g¸i vµ phô n÷ ®Õn tõ n−íc Nga. V× thÕ, c«ng nghÖ th«ng tin ®−îc c¶ nh÷ng kÎ trôc lîi lÉn nh÷ng ng−êi ®Êu tranh chèng l¹i n¹n xÊu nµy khai th¸c.

31

LÊy tõ nguån: Nancy Hafkin vµ Nancy Taggart “Giíi tÝnh, C«ng nghÖ Th«ng tin vµ çc n−íc ®ang ph¸t triÓn: mét nghiªn cøu mang tÝnh ph©n tÝch” V¨n phßng Phô n÷ trong thêi ®¹i ph¸t triÓn [home page online] (th¸ng 6 n¨m 2001); tõ http://www.usaid.gov/wid/pubs/it01.htm, truy cËp vµo ngµy 4 th¸ng 9 n¨m 2002. Nh÷ng ng−êi tµn tËt vµ mÊt kh¶ n¨ng truy cËp Internet thÕ nµo? Hµn quèc lµ quèc gia tiªn phong trong viÖc cè g¾ng x©y dùng mét m«i tr−êng th«ng tin nh»m khuyÕn khÝch nh÷ng ng−êi tµn tËt sö dông c«ng nghÖ th«ng tin. Vµo th¸ng 12 n¨m 2000, Hµn quèc th«ng qua LuËt Ph©n chia sè (Digital Divide Law) nh»m “®¶m b¶o kh¶ n¨ng truy cËp réng lín, kh«ng giíi h¹n vµo çc dÞch vô viÔn th«ng ®èi víi nh÷ng ng−êi cã thu nhËp thÊp, nh÷ng ng−êi sèng ë n«ng th«n, ng−êi giµ, phô n÷ vµ nh÷ng ng−êi tµn tËt … lµ nh÷ng ng−êi gÆp khã kh¨n trong viÖc truy cËp hoÆc sö dông çc dÞch vô viÔn th«ng v× çc lý do vÒ kinh tÕ, ®Þa lý, thÓ chÊt … ®Ó nh»m n©ng cao chÊt l−îng sèng cho nh÷ng ng−êi nµy vµ do vËy gãp phÇn vµo viÖc ph¸t triÓn c©n b»ng nÒn kinh tÕ cña quèc gia”15.

Hép 7 - Truy cËp Web ®èi víi ng−êi tµn tËt

Bobby lµ mét c«ng cô vÒ phÇn mÒm cã kh¶ n¨ng truy cËp Web toµn diÖn ®−îc thiÕt kÕ nh»m gióp th¸o bá hoÆc söa l¹i rµo c¶n ng¨n çch víi kh¶ n¨ng truy cËp vµ khuyÕn khÝch thùc hiÖn ®óng çc chØ dÉn truy cËp ®· cã. Bobby ®−îc t¹o ra t¹i CAST (http://www.cast.org), mét tæ chøc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn phi lîi nhuËn cã môc tiªu lµ më réng çc c¬ héi truy cËp ®èi víi nh÷ng ng−êi tµn tËt th«ng qua viÖc sö dông çc c«ng nghÖ m¸y tÝnh ®· ®−îc ®æi míi. Bobby ®−îc thiÕt kÕ cho çc nhµ ph¸t triÓn phÇn mÒm ®Ó kiÓm tra çc trang web vµ t¹o çc b¶n b¸o ço tãm t¾t chØ râ çc vÊn ®Ò cÇn thiÕt nhÊt t¸c ®éng tíi kh¶ n¨ng truy cËp site tr−íc khi göi tíi Web hoÆc çc Intranet. CAST hîp t¸c chÆt chÏ víi Ban s¸ng kiÕn vÒ kh¶ n¨ng truy cËp Web (WAI) cña World Wide Web Consortium (W3C) ®Ó ph¸t triÓn c«ng cô thÈm ®Þnh sö dông Çc H−íng dÉn vÒ Kh¶ n¨ng Truy cËp Web vµ cung cÊp çc hç trî thÈm ®Þnh ®Þa chØ Web vµ trang Web cho çc nhµ ph¸t triÓn phÇn mÒm

LÊy tõ nguån: Bobby Worldwide, “About Bobby”, Bobby Worldwide [home page online]; tõ http://bobby.watchfire.com/bobby/html/en/index.jsp ®−îc truy cËp ngµy 18 th¸ng 9 n¨m 2002. LuËt nµy ®−a ra çc h−íng dÉn ®Ó cã kh¶ n¨ng truy cËp çc dÞch vô viÔn th«ng nh»m gióp ®ì ng−êi nghÌo. Çc ®iÒu kho¶n kh¸c nh»m trî cÊp mua m¸y tÝnh PC cho ng−êi nghÌo vµ ng−êi tµn tËt, hç trî ph¸t triÓn çc c«ng nghÖ truy cËp cho ng−êi tµn tËt; vµ hç trî cung cÊp nguån th«ng tin cho nh÷ng ng−êi tµn tËt, ng−êi nghÌo vµ trong ngµnh trång trät, ®¸nh b¾t ç.

32

Khu vùc kinh tÕ t− nh©n còng tham gia vµo b»ng viÖc cung cÊp çc c¬ së h¹ tÇng sö dông vÖ tinh vµ c«ng nghÖ sö dông n¨ng l−îng mÆt trêi. Çc ®−êng d©y ®iÖn tho¹i vµ truy cËp Internet b¨ng réng sÏ ®−îc l¾p ®Æt t¹i çc ®¶o nhá n¬i cã Ýt d©n c− sinh sèng.16 Cßn cã nh÷ng ng−êi kh«ng cã kh¶ n¨ng truy cËp Net v× lý do ng«n ng÷? Mét nÐt riªng biÖt cña sù ph©n chia sè lµ sù thèng trÞ cña ng«n ng÷ - TiÕng Anh - trªn Internet. 68% néi dung cña Web ®−îc viÕt b»ng tiÕng Anh vµ 40,2% ng−êi sö dông Internet dïng tiÕng Anh17 . Nh−ng còng cã nh÷ng ng−êi sö dông kh«ng nãi tiÕng Anh n»m ngoµi sè ng−êi sö dông Internet nãi tiÕng Anh. Ng«n ng÷ ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt trªn ThÕ giíi lµ tiÕng Trung víi h¬n 1,2 tû ng−êi (sè liÖu vµo n¨m 2000). Nh−ng chØ 3,9% néi dung Web ®−îc viÕt b»ng tiÕng Trung vµ chØ 9,8% ng−êi sö dông Internet truy cËp Internet b»ng tiÕng Trung. TiÕng NhËt chØ lµ ng«n ng÷ phæ dông ®øng thø 10 víi 126 triÖu ng−êi nh−ng tiÕng NhËt l¹i lµ ng«n ng÷ quan träng nhÊt ®øng thø 2 (vÒ mÆt néi dung) trªn Web. TiÕng Hindu, ArËp, Bengali vµ Malay, tÊt c¶ nh÷ng ng«n ng÷ nµy ®øng hµng thø 9 vÒ ®é phæ dông, nh−ng l¹i kh«ng chiÕm phÇn ®¸ng kÓ néi dung Web. B¶ng 5 - Çc ng«n ng÷ ®−îc sö dông cña Internet

Sè ng−êi nãi (triÖu ng−êi)a

PhÇn tr¨m néi dung Web ®−îc

viÕt b»ng ng«n ng÷ ®ã b

PhÇn tr¨m ng−êi sö dông ng«n ng÷ ®ã trªn m¹ngc [UP1]

TiÕng Trung 1.200 3,9% 9,8% TiÕng Anh 470 68,4% 40,2% Hindi 418 T©y Ba Nha 381 2,4% 7,2% TiÕng Nga 288 1,6% 2,0% TiÕng ArËp 218 0,8% Bengali 196 Bå §µo Nha 182 1,4% 2,6% Malay 155 TiÕng NhËt 126 5,9% 9,2% TiÕng Ph¸p 124 3,0% 3,8% TiÕng §øc 121 5,8% 6,8% TiÕng Italia 1,6% TiÕng Hµn quèc 1,3% Ghi chó:

a. Globaware International (http://www.globaware.com/div/pdf/paper1.pdf) b. Vilaweb.com, as quoted by eMarketer (http://global-reach.biz/globstats/refs.php3),

th¸ng 3 n¨m 2002 c. Thèng kª Internet toµn cÇu (http://www.glreach.com/globstats), th¸ng 3 n¨m 2002

Tæng d©n sè trªn m¹ng trªn toµn thÕ giíi lµ: 560 triÖu

33

Internet gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph«ng ch÷ vµ ký tù cña çc ng«n ng÷ kh¸c nhau nh− thÕ nµo? Çc ng«n ng÷ kh¸c nhau ®−îc m· hãa kh¸c nhau lµm cho viÖc dÞch cña m¸y gÆp khã kh¨n. Do vËy, Unicode ®· ®−îc thiÕt lËp. ChuÈn Unicode lµ “ hÖ thèng m· ký tù ®−îc thiÕt kÕ nh»m hç trî sù trao ®æi lÉn nhau trªn toµn cÇu, xö lý vµ hiÓn thÞ v¨n b¶n viÕt cña ng«n ng÷ chuyÓn ®æi cña thÕ giíi hiÖn ®¹i.”18 §−îc ph¸t triÓn, më réng vµ thóc ®Èy bëi tæ chøc phi lîi nhuËn, Unicode Consotium (www.unicode.org), ChuÈn Unicode gióp cho viÖc th«ng tin quèc tÕ dÔ dµng h¬n. C«ng viÖc cña Unicode Consotium vÉn ®ang tiÕp tôc v× môc ®Ých cña nã lµ më réng ChuÈn Unicode thÝch hîp víi tÊt c¶ çc ký tù cÇn thiÕt trong truyÒn th«ng quèc tÕ.

Hép 8. Nçi khæ cña ph«ng ch÷ Khmer trªn Internet19

ViÖc sö dông tiÕng Khmer trªn Internet gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Thø nhÊt, tiÕng Khmer chØ ®¹i diÖn cho mét thÞ tr−êng t−¬ng ®èi nhá. Trªn thÕ giíi chØ cã kho¶ng 12 ngµn ng−êi nãi tiÕng Khmer. Trong sè 11,4 triÖu ng−êi sèng t¹i Campuchia th× ch−a ®Õn 10 ngµn ng−êi sö dông Internet. §iÒu nµy gãp phÇn khã kh¨n vµo viÖc t¹o ra néi dung tiÕng Khmer. Thø hai, nhËp v¨n b¶n còng khã kh¨n. B¶ng ch÷ çi tiÕng Khmer cã 150 ký tù, trong khi bµn phÝm tiªu chuÈn chØ cã 47 phÝm. ViÖc ®¸nh m¸y tiÕng Khmer l¹i cµng phøc t¹p. VÝ dô, phÇn lín tÊt c¶ çc phô ©m cã 2 d¹ng kh¸c nhau, phô thuéc vµo vÞ trÝ cña chóng trong tõ. TiÕng Khmer viÕt còng bá qua kho¶ng trèng gi÷a çc tõ. H¬n thÕ n÷a, trong khi b¶ng mÉu tù tiÕng Anh chØ cÇn 1 líp, tiÕng Ph¸p lªn ®Õn 2 (®Ó phï hîp víi träng ©m), th× ch÷ viÕt Khmer sö dông tíi 4 líp. Cã nhiÒu s¸ng kiÕn vµ dù ¸n kh¸c nhau nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc sö dông ®iÖn tö cña ng«n ng÷ Khmer. VÝ dô, mét diÔn ®µn më cña Campuchia ®−a ra ch−¬ng tr×nh chuyÓn ®æi file, dÞch v¨n b¶n tõ tiÕng Khmer sang tiÕng Khmer. §iÒu nµy nghe cã vÎ nh− kú quÆc nh−ng nã cÇn thiÕt v× cã nhiÒu hÖ thèng ph«ng ch÷ Khmer kh¸c nhau kh«ng t−¬ng thÝch víi nhau. Unicode Consotium, cã tr¸ch nhiÖm vÒ hÖ thèng m· ký tù nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho “sù trao ®æi víi nhau trªn toµn thÕ giíi, xö lý vµ hiÓn thÞ v¨n b¶n viÕt cña ng«n ng÷ chuyÓn ®æi cña thÕ giíi hiÖn ®¹i,” ®· ®−a ra gi¶i ph¸p cho ng«n ng÷ Khmer. Tuy nhiªn cã nh÷ng phµn nµn r»ng gi¶i ph¸p kh«ng hoµn thiÖn, vµ nã ®−îc ph¸t triÓn mµ kh«ng ®−îc ng−êi Campuchia chÝnh thøc ®−a vµo. Nguån: Khmer Internet: Cambodia Case Study; cã trªn http://www.itu.int/ITU-D/ict/cs/cambodia/material/KHM%20CS.pdf C«ng nghÖ xö lý vÊn ®Ò rµo c¶n ng«n ng÷ nh− thÕ nµo? Çc dÞch vô dÞch (b»ng m¸y) kh¸c nhau ®Òu cã s½n. Trong khi chÊt l−îng cña nã kh«ng tèt nh− viÖc dÞch chuyªn nghiÖp (cña con ng−êi), th× çc phÇn mÒm dÞch vÉn ®ang tiÕp tôc ®−îc ph¸t triÓn vµ c¶i tiÕn. Mét vµi c«ng cô dÞch lµ phÇn mÒm

34

cã thÓ t¶i xuèng; mét sè lµ çc dÞch vô trùc tuyÕn tù ®éng; cßn mét sè kh¸c lµ çc dÞch vô Web ®−îc dÞch bëi con ng−êi . “Mét trong nh÷ng thø mµ t«i mong chê lµ kh¶ n¨ng dÞch ng«n ng÷ t¹i thêi gian thùc, v−ît qua rµo c¶n ng«n ng÷. B¹n sÏ cã thÓ nãi chuyÖn qua ®iÖn tho¹i b»ng mét ng«n ng÷, vµ ng−êi gäi sÏ cã thÓ nghe b¹n b»ng ng«n ng÷ kh¸c. §iÒu ®ã sÏ cho phÐp rÊt nhiÒu ng−êi truy cËp ngay lËp tøc nhiÒu th«ng tin h¬n chØ víi ngãn tay cña m×nh.” (David K.Allison, nhµ lÞch sö vÒ c«ng nghÖ, nãi vÒ tiÒm n¨ng cña bé vi xö lý trong 25 n¨m tíi.) B¶n dÞch cña con ng−êi chÝnh x¸c h¬n rÊt nhiÒu b¶n dÞch cña m¸y. Nh−ng gi¸ cña dÞch vô nµy ®«i khi l¹i cao ®Õn møc kh«ng thÓ tr¶ ®−îc. Çc chuyªn gia vÒ dÞch thuËt trªn www.wordzone.com nãi r»ng gi¸ dÞch vô cña hä dùa trªn çc ng«n ng÷ ®−îc sö dông vµ sè l−îng tõ cña v¨n b¶n.20 Nguån më lµ g×? Nã gióp thu hÑp kho¶ng çch ph©n chia sè nh− thÕ nµo? Nguån më lµ 1 giÊy chøng nhËn nhËn tiªu chuÈn do Open Source Initiative (OSI) ban hµnh, trong ®ã nªu râ m· nguån ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®−îc lµm s½n miÔn phÝ cho c«ng chóng. Lý do c¬ b¶n cña viÖc nµy lµ mét nhãm lín çc lËp tr×nh viªn cã thÓ sÏ viÕt çc ch−¬ng tr×nh h÷u Ých vµ æn ®Þnh h¬n cho mäi ng−êi sö dông nÕu hä cã thÓ kiÓm tra m· nguån. Kh¸i niÖm phô thuéc vµo viÖc xem l¹i b×nh ®¼ng vµ ph¸t triÓn phÇn mÒm céng t¸c bëi çc nhµ lËp tr×nh trªn kh¾p thÕ giíi. Ng−îc l¹i, phÇn mÒm ®ãng cã çc m· nguån ®−îc çc nhµ ph¸t triÓn gi÷ kÝn nh− mét c«ng thøc bÝ mËt. Nã h¹n chÕ ë chç chØ cã ng−êi ph¸t triÓn cã thÓ c¶i tiÕn ®−îc phÇn mÒm ®ã. PhÇn mÒm nguån më kh«ng nh÷ng m¹nh mÏ mµ cßn kh«ng ®¾t. Çc quèc gia kh«ng thÓ tr¶ tiÒn cho phÇn mÒm së h÷u riªng vµ muèn gi÷ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ sÏ thÊy phÇn mÒm nguån më rÊt hÊp dÉn. Nguån më cã gièng nh− phÇn mÒm miÔn phÝ vµ phÇn mÒm tù nguyÖn? Nguån më, phÇn mÒm miÔn phÝ vµ phÇn mÒm tù nguyÖn lµ nh÷ng kh¸i niÖm ®−îc dïng ®Ó miªu t¶ çc ch−¬ng tr×nh phô thuéc vµo çch ph©n phèi çc ch−¬ng tr×nh nµy. Çc ch−¬ng tr×nh ®−îc gäi lµ nguån më khi chóng ®−îc ph©n phèi víi m· nguån. OSI dïng 1 ®Þnh nghÜa h×nh thøc h¬n theo ®ã h×nh thµnh giÊy chøng nhËn ch−¬ng tr×nh. MÆt kh¸c, phÇn mÒm miÔn phÝ lµ çc ch−¬ng tr×nh ®−îc ph©n phèi miÔn phÝ. M· nguån kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ph©n phèi cïng víi phÇn mÒm.

35

PhÇn mÒm tù nguyÖn ®−îc dïng ®Ó m« t¶ 1 ch−¬ng tr×nh ®−îc ph¸t phèi miÔn phÝ nh−ng cã h¹n chÕ. Çc h¹n chÕ chung lµ ch−¬ng tr×nh sÏ chØ lµm viÖc trong 30 hoÆc 60 ngµy, hoÆc mét vµi tÝnh n¨ng kh«ng ho¹t ®éng hoµn toµn. Çc h¹n chÕ nµy ®−îc th¸o bá ngay khi ng−êi sö dông tr¶ phÝ. Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cã cÇn xem xÐt viÖc sö dông nguån më kh«ng? Cã. PhÇn mÒm nguån më (OSS) ®· ®−îc chµo hµng nh− lµ mét sù lùa chän cã thÓ thùc hiÖn ®−îc cho çc n−íc ®ang ph¸t triÓn v× mét vµi lý do. Nguån më lµ kh¶ n¨ng cã thÓ ho¹t ®éng t−¬ng t¸c víi nhau. Mét çch rÊt tù nhiªn, phÇn mÒm nguån më cã thÓ ho¹t ®éng trong çc hÖ thèng vËn hµnh vµ çc lo¹i m¸y mãc kh¸c nhau. Nã còng lµ c¬ së tèt cho çc HÖ thèng th«ng tin chÝnh phñ. Nã dÔ dµng h¬n ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho sù trao ®æi d÷ liÖu gi÷a c¬ së d÷ liÖu cña çc c«ng ty kh¸c nhau hoÆc çc c¬ quan chÝnh phñ cã sö dông nguån më. ViÖc trao ®æi d÷ liÖu lµ vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh trong ph¸t triÓn mét c¬ së h¹ tÇng chÝnh phñ ®iÖn tö khoÎ m¹nh. Víi nguån më th× çc vÊn ®Ò vÒ b¶n quyÒn vµ gi¸ c¶ còng Ýt h¬n. Chi phÝ cña OSS, nÕu cã, th−êng chØ lµ phÝ ph¸t phèi. Nã cã thÓ ®−îc sao chÐp vµ nãi chung, ®−îc sö dông miÔn phÝ mµ kh«ng cã vÊn ®Ò vÒ h¹n chÕ b¶n quyÒn nµo. NÕu cã nh÷ng chi phÝ vÒ ®µo t¹o trong sö dông phÇn mÒm, th× còng chØ víi gi¸ ®Þa ph−¬ng. Kh¶ n¨ng thÝch øng cña nguån më cho phÐp nã ®−îc sö dông trªn çc m¸y tÝnh cò. Çc yªu cÇu phÇn cøng cña nguån më kh«ng cao, vµ çc m¸y tÝnh hiÖn t¹i cã thÓ sö dông. H¬n n÷a, phÇn mÒm nguån më tÝch hîp tèt víi çc m¹ng ch¹y phÇn mÒm kh¸c. Nguån më lµ ®¸ng tin cËy. §iÒu nµy ph¸t sinh tõ thùc tÕ nã ®−îc më ®Ó çc lËp tr×nh viªn cã quan t©m nghiªn cøu kü l−ìng. Khi çc lçi bÞ ph¸t hiÖn trong khi ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh nguån më, hµng ngµn çc lËp tr×nh viªn trªn kh¾p thÕ giíi cã kh¶ n¨ng kiÓm tra m· vµ t×m ra gi¶i ph¸p (th−êng ®−îc gäi lµ “fix”) trong m· nguån cña ch−¬ng tr×nh. H¬n n÷a, çc thiÕu sãt vÒ b¶o mËt vµ sù bïng næ cña virut nhanh chãng bÞ t×m ra do truy cËp vµo m· nguån. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®−îc çc t×nh nguyÖn viªn cña céng ®ång nguån më lµm miÔn phÝ. Ng−îc l¹i, çc ch−¬ng tr×nh nguån ®ãng l¹i phô thuéc vµo çc nhµ ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh trong nhãm ®Ó t¹o ra "fix". Sù hç trî kü thuËt cña nguån më næi bËt nhê cã sù trao ®æi hîp t¸c trong céng ®ång nguån më. Çc t×nh nguyÖn viªn hç trî kü thuËt miÔn phÝ cho ng−êi sö dông. Çc Web site ®−îc lËp ra ®Ó b¸o ço vÒ çc lçi vµ ®Ó dïng chung (share) “fix” miÔn phÝ. MÆt kh¸c, víi phÇn mÒm th−¬ng m¹i, hµng triÖu ®«la ®· ®−îc tr¶ ®Ó thiÕt lËp çc trung t©m hç trî kh¸ch hµng (call center) vµ çc ph−¬ng tiÖn hç trî kü thuËt. Çc chi phÝ nµy sau cïng còng chuyÓn sang cho kh¸ch hµng. Nh÷ng bÊt lîi cña nguån më lµ g×?

36

Kh«ng gièng nh− phÇn mÒm ®éc quyÒn, OSS d−êng nh− Ýt ®Ó cung cÊp tµi liÖu dÉn chøng vµ hç trî kü thuËt.22 Nãi chung, OSS kh«ng cã nhiÒu tµi liÖu dÉn chøng nh− phÇn mÒm ®éc quyÒn. Kh«ng mét OSS nµo cã phßng hç trî kü thuËt lµm viÖc c¶ ba ca trong ngµy ®Ó xö lý khiÕu n¹i hoÆc th¾c m¾c cña kh¸ch hµng. MÆc dï céng ®ång nguån më cã Web site hç trî nh÷ng ai cã th¾c m¾c vµ hç trî ®−îc ®−a ra trªn c¬ së tù nguyÖn. Kh«ng cã tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh t¹i OSS. Ng−êi sö dông OSS kh«ng thÓ khiÕu n¹i víi bÊt kú c«ng ty ®Æc biÖt nµo khi cã th¾c m¾c hoÆc khiÕu n¹i vÒ OSS th× bÞ bá qua kh«ng tr¶ lêi. Do vËy, trong khi OSS th−êng Ýt thu ®−îc phÝ, th× chi phÝ quyÒn së h÷u toµn bé ph¶i ®−îc tÝnh ®Õn khi quyÕt ®Þnh vÒ OSS hay phÇn mÒm ®éc quyÒn

Hép 9. Gi¶i th−ëng Hç trî kü thuËt tèt nhÊt ®∙ trao cho Open Source Community

N¨m 1997, TËp ®oµn d÷ liÖu quèc tÕ (International Data Group – IDG), tæ chøc dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng, nghiªn cøu vµ sù kiÖn vÒ c«ng nghÖ ®· trao Gi¶i th−ëng Hç trî kü thuËt tèt nhÊt cho Linux Community. Linux lµ hÖ thèng khai th¸c nguån më. Nh− mét thø mµ b¹n cã thÓ t¶i vÒ miÔn phÝ, Linux kh«ng cã sù hç trî cña tæ chøc th−¬ng m¹i nµo, nh−ng ®ã chÝnh lµ ®iÒu mµ çc ®éc gi¶ thÝch. “Hç trî trùc tuyÕn qua Usenet, çc trang Web, vµ IRC tèt h¬n nhiÒu nh÷ng g× mµ b¹n cã thÓ cã tõ çc nhµ khai th¸c th−¬ng m¹i, ngay c¶ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò thùc tÕ”, mét ng−êi tham dù diÔn ®µn InfoWorld Electric viÕt, ng−êi nµy ®−a ra ý kiÕn ®ång quan ®iÓm víi kh¸ch hµng cña Microsoft Access, gäi ®Õn Microsoft khi gÆp çc vÊn ®Ò khã gi¶i quyÕt. “H·y t−ëng t−îng, nÕu nh©n viªn Microsoft trªn m¹ng h−íng b¹n ®Õn 1 trang Web n¬i mµ b¹n cã thÓ t¶i vÒ miÔn phÝ nh÷ng th«ng b¸o míi nhÊt cña SQL Server vµ 1 b¶n C++ miÔn phÝ nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña b¹n, sau ®ã 1 tuÇn göi qua email cho b¹n 1 ch−¬ng tr×nh do ng−êi ®ã viÕt trong thêi gian r¶nh rçi, më réng ch−¬ng tr×nh cña b¹n theo çch míi…” Kh«ng thÓ ®−îc, ®iÒu ®ã kh«ng bao giê x¶y ra! B¹n nãi…[nh−ng] thËt vËy nh÷ng ®iÒu nh− vËy vÉn x¶y ra hµng tr¨m lÇn mçi ngµy trong tuÇn, suèt c¶ n¨m.” Nh−ng sù hç trî miÔn phÝ tõ nh÷ng ng−êi sö dông kh¸c cã thÓ tin t−ëng thùc sù nhiÒu nh− sù hç trî mµ b¹n tr¶ tiÒn? RÊt nhiÒu ng−êi sö dông Linux cam ®oan r»ng ®iÒu ®ã cã thÓ. “Trong khi ®iÒu ®ã d−êng nh− phi logic, nã rÊt gièng víi kinh nghiÖm cña t«i, mét ®éc gi¶ kh¸c viÕt. “PhÇn lín çc phÇn mÒm th−¬ng m¹i, b¹n tr¶ tiÒn mµ vÉn kh«ng nhËn ®−îc sù hç trî. RÊt nhiÒu lÇn [çc nhµ khai th¸c] phñ nhËn r»ng phÇn mÒm cña hä cã lçi. NÕu t«i gÆp r¾c rèi víi ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm miÔn phÝ ®−îc sö dông réng r·i, sÏ cã ai ®ã hoÆc nh÷ng ng−êi kh¸c trong Usenet biÕt c©u tr¶ lêi. ThËm chÝ tèt h¬n, viÖc t×m kiÕm cã thÓ cho b¹n biÕt c©u hái cña b¹n ®· ®−îc nªu ra vµ ®· ®−îc tr¶ lêi. MÆt kh¸c, nÕu t«i ®ang sö dông phÇn mÒm miÔn phÝ mµ nã kh«ng ®−îc sö dông réng r·i, t¸c gi¶ th−êng kh«ng bÞ ngËp ®Çu vµo çc c©u hái vµ do ®ã th−êng s½n sµng tr¶ lêi çc c©u hái vÒ s¶n phÈm cña m×nh.”

37

Nguån: InfoWorld, “Gi¶i th−ëng Hç trî kü thuËt tèt nhÊt ®· trao cho Open Source Community,” InfoWorld [home page online]; cã trong http://ww1.infowworrld.comcgi-bin/displayTC.pl?/97poy.supp.htm;accessed 4/9/ 2002. Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn ®ang lµm g× ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin cña m×nh? Th¸ch thøc lín nhÊt vÉn lµ lµm thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o r»ng th«ng tin ®¸ng tin cËy, ®Çy ®ñ vµ çc dÞch vô t«ng tin lu«n cã s½n. §¹i ®a sè çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cã mËt ®é ®iÖn tho¹i thÊp vµ sù hiÓu biÕt vÒ m¸y tÝnh ç nh©n (PC) thÊp. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù hiÓu biÕt vÒ Internet thÊp. §Õ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin cña m×nh, phÇn lín çc n−íc ®Òu cã dÞch vô c«ng Ých/ ®−êng lèi/ chÝnh s¸ch truy cËp. Liªn minh viÔn th«ng quèc tÕ ITU ®Þnh nghÜa dÞch vô c«ng Ých (universal service) lµ “cung cÊp çc dÞch vô viÔn th«ng cho phÐp truy cËp vµo dÞch vô tèi thiÓu ®· x¸c ®Þnh cña dÞch vô chÊt l−îng cho tÊt c¶ ng−êi sö dông kh¾p mäi n¬i, vµ, theo ®iÒu kiÖn cña quèc gia cô thÓ, víi gi¸ cã thÓ tr¶ ®uîc. Kh¸i niÖm dÞch vô c«ng Ých còng bao gåm dÞch vô cho nh÷ng ng−êi sö dông cã hoµn c¶nh khã kh¨n.” Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®· x©y dùng c¬ cÊu ®iÒu chØnh çc dÞch vô viÔn th«ng c¬ b¶n gåm 1 bé nguyªn t¾c mµ çc bªn ký kÕt cÇn ph¶i tu©n thñ khi x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ dÞch vô c«ng Ých 23 Nguyªn t¾c chÝnh cña dÞch vô c«ng Ých bao gåm:24 (1) sù râ rµng; (2) kh«ng ph©n biÖt ®èi xö; (3) trung lËp c¹nh tranh; (4) øng dông kh«ng nÆng nÒ; vµ (5) gi¸ c¶ cã thÓ tr¶ ®−îc. Kh¸i niÖm truy cËp c«ng Ých còng ®−îc giíi thiÖu trong tµi liÖu vÒ ph¸t triÓn. Truy cËp c«ng Ých cã gèc rÔ tõ §¹o luËt th«ng tin cña Mü n¨m 1934 bao hµm çc dÞch vô ®iÖn tho¹i, ®iÖn tÝn vµ radio, nh»m ®¶m b¶o cã çc ph−¬ng tiÖn ®Çy ®ñ víi gi¸ c−íc hîp lý. §¹o luËt tËp trung vµo viÖc ng¨n chÆn sù ph©n biÖt ®èi xö c¬ b¶n vÒ chñng téc, t«n gi¸o, nguån gèc d©n téc hoÆc giíi tÝnh. Sù xuÊt hiÖn cña x· héi th«ng tin ®ßi hái ph¶i më réng kh¸i niÖm vÒ truy cËp c«ng Ých v−ît ngoµi giíi h¹n çc dÞch vô ®iÖn tho¹i, ®iÖn tÝn vµ radio. C«ng nghÖ giíi thiÖu çc s¶n phÈm vµ dÞch vô vÒ th«ng tin vµ truyÒn th«ng, ®ßi hái kh¶ n¨ng vµ kü n¨ng ë møc cao h¬n nh− ®iÖn tho¹i di ®éng hoÆc Internet. Nh−ng vÒ thùc chÊt, truy cËp c«ng Ých vÉn chØ nh¾m tíi chÊt l−îng ph©n phèi mét c«ng nghÖ nµo ®ã. Truy cËp c«ng Ých lµ môc tiªu mµ çc quèc gia cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng nhiÒu çch, vÝ dô, vÒ tû lÖ ®iÖn tho¹i cho nh©n d©n vµ vÒ phÇn tr¨m d©n sè trong ph¹m vi 1 kho¶ng çch nµo ®ã hoÆc thêi gian liªn l¹c qua ®iÖn tho¹i (vÝ dô, d©n sè toµn bé quèc gia lµ trong ph¹m vi 20km hoÆc 1giê di chuyÓn cña ®iÖn tho¹i.)

Hép 10. §iÖn tho¹i ë Malaysia Malaysia ®· ®¹t ®−îc mét tiÕn bé to lín trong viÖc cung cÊp truy cËp c«ng

38

Ých çc dÞch vô viÔn th«ng. Tõ ch−a ®Õn 50 000 ®−êng d©y ®iÖn tho¹i chÝnh vµo n¨m 1960, m¹ng cña Malaysia ®· ph¸t triÓn tíi h¬n 4,5 triÖu m¸y vµo n¨m 2000. MËt ®é ®iÖn tho¹i (®−êng d©y ®iÖn tho¹i chÝnh trªn 100 d©n) ®· t¨ng 34 lÇn qua cïng 1 thêi gian, tõ 0,6 lªn 19,9. Sù t¨ng lªn vÒ mËt ®é ®iÖn tho¹i t−¬ng ®−¬ng víi sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ hïng m¹nh cña Malaysia. Malaysia còng ®· t¹o ra ®−îc sù tiÕn bé m¹nh mÏ trong viÖc th©m nhËp ®iÖn tho¹i vµo çc hé d©n, th−íc ®o c¬ b¶n vÒ dÞch vô c«ng Ých. Çch ®©y 20 n¨m, ch−a ®Õn 10% gia ®×nh Malaysia cã ®iÖn tho¹i trong khi chØ ®Õn cuèi n¨m 2000 con sè nµy ®· t¨ng lªn lµ 69%. Malaysia ®· dïng mét lo¹t çc b−íc ®Ó gi¶m sù kh¸c nhau trong truy cËp ®iÖn tho¹i trªn toµn quèc. Ch−¬ng tr×nh ®iÖn tho¹i c«ng céng n«ng th«n ®· thµnh c«ng trong viÖc l¾p ®Æt Ýt nhÊt 1 m¸y ®iÖn tho¹i c«ng céng t¹i tÊt c¶ 4000 lµng quª cña Malaysia. C−íc phÝ ®iÖn tho¹i quèc gia còng ñng hé vïng n«ng th«n, d©n vïng Sabah vµ Sarawak ®−îc thuª ®iÖn tho¹i cè ®Þnh rÎ h¬n vµ nh÷ng m¸y nµy ®−îc nèi víi çc tæng ®µi nhá. Uû ban viÔn th«ng vµ ®a ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng Malaysia (MCMC) ®Ò nghÞ lËp nªn mét quü ®Ó tÊt c¶ çc nhµ khai th¸c ®ãng gãp dùa trªn doanh thu cña m×nh. Telekom Malaysia Berhad (TMB) lµ 1 trong 5 c«ng ty viÔn th«ng chñ yÕu. §−îc chØ ®Þnh lµ nhµ cung cÊp b¾t buéc dÞch vô c«ng Ých (Universal Service Obligation – USO) theo çch thøc dÞch vô c«ng Ých −u tiªn, TMB ®· nhËn ®−îc sù ®ãng gãp tõ quü cho viÖc cung cÊp dÞch vô t¹i çc khu vùc phi kinh tÕ. MCMC ®ang ®Ò nghÞ çc nhµ khai th¸c kh¸c nhËn tr¸ch nhiÖm nµy t¹i nh÷ng vïng kh«ng cã sô hiÖn diÖn cña TMB. MCMC ph©n biÖt gi÷a truy cËp tËp thÓ vµ truy cËp ç nh©n. Truy cËp tËp thÓ lµ th«ng qua çc ®iÓm c«ng céng nh− ®iÖn tho¹i tù ®éng, trong khi truy cËp ç nh©n lµ dÞch vô cã s½n t¹i nhµ. Sù −u tiªn cÇn ph¶i giµnh cho truy cËp tËp thÓ, MCMC nãi vµ truy cËp Internet cÇn cã trong ®Þnh nghÜa vÒ dÞch vô c«ng Ých. Nguån: “Multimedia Malaysia: Internet Case Study”, trªn http://www.itu.int/asean2001/reports/material/MYS%20CS.pdf ý t−ëng vÒ dÞch vô c«ng Ých kh«ng míi. Ngµy nay hä lµm kh¸c nh− thÕ nµo? Ngµy nay, çc quèc gia ®ang xem xÐt çch tiÕp cËn trªn c¬ së thÞ tr−êng ®Ó më réng c¬ së h¹ tÇng vµ çc dÞch vô truyÒn th«ng vµ th«ng tin. Khu vùc viÔn th«ng, theo truyÒn thèng vÉn ®ang ®éc quyÒn mét çch tù nhiªn25. Tr−íc ®©y, rÊt nhiÒu çc c¬ së viÔn th«ng do nhµ n−íc khai th¸c thµnh lËp mét ®¬n vÞ ®éc quyÒn do nhµ n−íc qu¶n lý nh− lµ 1 phÇn cña chiÕn l−îc cho viÖc khëi ®éng h¹ tÇng c¬ së viÔn th«ng quèc gia. Tuy nhiªn, hiÖn nay, çc tæ chøc ®éc quyÒn viÔn th«ng cña nhµ n−íc ®ang bÞ chØ trÝch. Sù c¹nh tranh, ngµy nay ®−îc xem nh− lµ mét trong çc nguyªn t¾c c¬ b¶n

39

trong c¶i çch viÔn th«ng, ®−îc ®−a ra ®Ó khuyÕn khÝch vèn t− nh©n mµ d−êng nh− lµm h¹ gÝa çc dÞch vô viÔn th«ng. Sù c¹nh tranh ®−a ngµnh viÔn th«ng ®Õn çc khu vùc dÞch vô réng lín ®Õn çc thÞ tr−êng ch−a ®−îc ®ông ®Õn. §iÒu nµy gióp c¶i tiÕn viÖc triÓn khai viÔn th«ng ®Õn çc khu vùc thÝch hîp mµ tæ chøc ®éc quyÒn tõ chèi cïng phôc vô. Cuèi cïng nh−ng kh«ng kÐm phÇn quan träng, sù ®æi míi trong çc c«ng nghÖ viÔn th«ng dÔ triÓn khai h¬n trong thÞ tr−êng c¹nh tranh, n¬i mµ ng−êi ch¬i cÇn ®Æt m×nh ra khái nh÷ng ng−êi ch¬i kh¸c. Tù do ho¸ cã kÕt qu¶ kh«ng? Th¸ng 4/2000, Singapore ®· më cöa thÞ tr−êng viÔn th«ng cho c¹nh tranh hoµn toµn nh− lµ 1 phÇn cña sù chuyÓn ®éng nh»m t¨ng c−êng tÝnh c¹nh tranh cña Singapore nh− lµ 1 trung t©m dÉn ®Çu trong vïng vÒ c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng. Ng−êi ta −íc tÝnh trong vßng 3 n¨m sau khi gi¶i phãng hoµn toµn thÞ tr−êng, tæng ®Çu t− tõ çc ho¹t ®éng míi (kh«ng kÎ ®Çu t− vµo v« tuyÕn cè ®Þnh vµ di déng 3G) sÏ vµo kho¶ng 1,8 tû US$. Ng−êi ta còng dù ®o¸n xa h¬n n÷a, sÏ cã kho¶ng 2.500 chç lµm míi sÏ ®−îc t¹o ra.26 N¨m 1995, §¹o luËt ViÔn th«ng cña Philippine cã hiÖu lùc, ®Ò ra chÝnh s¸ch c¹nh tranh vµ gi¶i phãng cho khu vùc viÔn th«ng. Nh÷ng n¨m sau ®ã cho thÊy sù t¨ng cña thÞ tr−êng vÒ sè l−îng l¾p ®Æt çc m¸y cè ®Þnh27, víi con sè h¬n gÊp ®«i tõ 1,4 triÖu vµo n¨m 1995 lªn 3,35 triÖu vµo n¨m 1996. Con sè nµy t¨ng lªn 5,77 triÖu vµo n¨m 1997. Sù t¨ng m¹nh mÏ vÒ viÖc th©m nhËp nµy lµ do cã sù tham gia cña çc c«ng ty viÔn th«ng trong ®Êu tr−êng c¹nh tranh. §ã chØ lµ hai vÝ dô vÒ t¸c ®éng tÝch cùc cña sù c¹nh tranh ®uîc ®−a vµo çc thÞ tr−êng viÔn th«ng. Çc chÝnh phñ ®ang lµm g× ®Ó c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin quèc gia cña m×nh? RÊt nhiÒu chÝnh phñ t¹i Ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng ®· ph¸t triÓn kÕ ho¹ch c¬ së h¹ tÇng th«ng tin quèc gia.

Hép 11. C¹nh tranh t¹i Estonia

Khi Estonia giµnh l¹i ®éc lËp vµo n¨m 1991, chÝnh phñ b¾t ®Çu dù ¸n ®Çy tham väng ®−a quèc gia vµo thêi kú sè. Ngµy nay, Estonia kiªu h·nh lµ mét trong çc m¹ng viÔn th«ng hiÖn ®¹i nhÊt Ch©u ©u, c−íc kÕt nèi thÊp, tû lÖ hiÓu biÕt vÒ m¸y tÝnh cao, thËm chÝ theo tiªu chuÈn T©y ©u. 28% d©n sè Estonia ®−îc kÕt nèi Internet. §Çu t− chiÕn l−îc cña Estonia vµo hÖ thèng d©y ®iÖn cho toµn bé ®Êt n−íc ®· dÉn ®Õn sù bïng næ øng dông ICT trong çc ngµnh ng©n hµng, gi¸o dôc, y tÕ, giao th«ng vµ hµnh chÝnh c«ng. Th«ng qua viÖc chèng ®éc quyÒn tÝch cùc trong ngµnh viÔn th«ng, nhÊt lµ th«ng qua viÖc gi¶i phãng khu vùc v« tuyÕn, çch tiÕp cËn m¹nh mÏ h¬n vµ ®a d¹ng vµo çc tiÕn bé cña ICT, çc gi¶i

40

ph¸p liªn quan ®· n¶y sinh. Çc ph−¬ng thøc kh¸c nhau, kÕt hîp v« tuyÕn, kªnh thuª vµ çc m¹ng sîi quang, ®Ó më réng c¬ së h¹ tÇng æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn kh¶ n¨ng kÕt nèi vïng n«ng th«n. Nguån: T¹o ra ®éng lùuc ph¸t triÓn: B¸o ço cuèi cïng vÒ khëi x−íng c¬ héi sè; cã trªn http://www.opt-init.org/framework/pages/appendix3Case3.html Singapore ®· b−íc vµo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ICT lÇn thø t−. Tõ n¨m 1981 ®Õn 1985, Singapore ®· thùc hiÖn KÕ ho¹ch ®iÖn to¸n ho¸ quèc gia cña m×nh víi viÖc tËp trung vµo Ch−¬ng tr×nh ®iÖn to¸n ho¸ dÞch vô d©n sù vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp IT vµ nh©n c«ng IT. Çc n¨m 1986 ®Õn 1991, hÖ thèng IT chÝnh phñ cho khu vùc t− nh©n theo KÕ ho¹ch IT quèc gia ®· ®−îc më réng. IT 2000, ®−îc triÓn khai vµo gi÷a n¨m 1992 vµ n¨m 2000, yªu cÇu ®−a Singapore thµnh §¶o th«ng minh. Theo kÕ ho¹ch hiÖn nay, Infocomm 21, 2000-2005, Singapore ®−îc h×nh dung nh− thñ ®« infocomm toµn cÇu, kinh tÕ ®iÖn tö vµ x· héi ®iÖn tö. NhËt b¶n ®· thµnh lËp Héi ®ång chiÕn l−îc IT ®Ó ph¸t triÓn chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cÊu tróc th«ng tin.28 5 khu vùc chÝnh s¸ch sau sÏ ®−îc −u tiªn: 1. §Èy m¹nh c¬ së h¹ tÇng Internet tèc ®é cao vµ siªu cao. 2. Sè ho¸ gi¸o dôc phæ th«ng vµ cñng cè ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 3. N©ng cao néi dung m¹ng. 4. §Èy m¹nh chÝnh phñ ®iÖn tö vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®iÖn tö. 5. N©ng cao çc ho¹t ®éng quèc tÕ. Th¸i lan còng ®ang tiÕn tíi trë thµnh mét x· héi theo xu h−íng th«ng tin. ChÝnh s¸ch IT quèc gia tËp trung vµo ba trô cét chÝnh cña sù ph¸t triÓn IT.29 Thø nhÊt, ®Çu t− vµo c¬ së h¹ tÇng th«ng tin quèc gia cña chÝnh phñ. Thø hai, ®Çu t− vµo viÖc c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Trô cét thø ba lµ ch−¬ng tr×nh ®iÖn to¸n ho¸ chÝnh phñ ch¹y song song víi vai trß tÝch cùc h¬n cña chÝnh phñ trong viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn IT cña ®Êt n−íc. ChÝnh s¸ch IT quèc gia cña Th¸i lan, IT200030, còng tËp trung vµo sù cÇn thiÕt cung cÊp dÞch vô viÔn th«ng c«ng Ých cho c¶ hai vïng thµnh thÞ vµ n«ng th«n. ViÖc nµy ®−îc hç trî bëi kÕ ho¹ch tæng thÓ vÒ viÔn th«ng cè g¾ng chó t©m vµo 3 chñ ®Ò: gi¶i phãng, t− nh©n ho¸ vµ thµnh lËp chÕ ®é ®iÒu tiÕt vÒ viÔn th«ng. Còng cã nh÷ng nç lùc nh»m thóc ®Èy viÖc sö dông m¸y tÝnh b»ng çch gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi m¸y tÝnh (phÇn cøng vµ phÇn mÒm) vµ ¸p dông viÖc b¾t buéc biÕt çch sö dông m¸y tÝnh ®èi víi c«ng chøc. ViÖc triÓn khai b¨ng réng NhiÒu nç lùc kh¸c nhau cña chÝnh phñ trong viÖc ®Èy nhanh triÓn khai b¨ng réng r¬i vµo 3 ph¹m trï sau:

1. Sù can thiÖp tèi thiÓu cña chÝnh phñ vµo viÖc më réng m¹ng vµ çc dÞch vô b¨ng réng cña khu vùc t− nh©n. Çch tiÕp cËn nµy tËp trung vµo c¬ cÊu ®iÒu tiÕt râ rµng nh»m khuyÕn khÝch sù c¹nh tranh vµ truy cËp më. ChÝnh phñ

41

trao quü bæ sung cho viÖc c¶i thiÖn, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, ®«i khi nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn tay nghÒ. Thuþ sü vµ New Zealand dïng çch tiÕp cËn nµy.

2. Çch tiÕp cËn theo h−íng céng t¸c tËp trung vµo viÖc gi¶m sù ph©n chia sè

qua çc khu vùc vµ nhãm môc tiªu n¬i mµ søc m¹nh thÞ tr−êng kh«ng xö lý viÖc truy cËp kh«ng t−¬ng xøng mét çch ®Çy ®ñ. Ph−¬ng ph¸p nµy nhËn thÊy r»ng çc dÞch vô b¨ng réng khu vùc t− nh©n sÏ cung cÊp cho çc trung t©m th−¬ng m¹i, çc thµnh phè chÝnh vµ çc khu vùc giµu cã h¬n víi b¨ng réng thËm chÝ kh«ng cÇn sù hç trî hay can thiÖp cña nhµ n−íc. Do vËy, chÝnh phñ cÇn tËp trung h¬n n÷a vµo çc khu vùc n«ng th«n nghÌo. ChÝnh phñ còng cã thÓ tËp trung vµo gi¸o dôc hoÆc y tÕ tõ xa. Mü, Australia, §øc vµ Anh sö dông çch tiÕp cËn theo h−íng céng t¸c.

3. KÕ ho¹ch b¨ng réng quèc gia tæng hîp lµ nç lùc toµn quèc nh»m t¹o ra

c«ng chóng giái vÒ IT th«ng qua viÖc ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. Víi sù tham gia cña chÝnh phñ kÕt hîp réng r·i gi÷a çc ngµnh, çch tiÕp cËn nµy nhÊn m¹nh vµo truy cËp b¨ng réng c«ng Ých, qui ®Þnh râ rµng vµ çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tÝch cùc. Hµn quèc, Malaysia, Singapore vµ NhËt b¶n cã çc ch−¬ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng th«ng tin quèc gia.

ChÝnh phñ cã thÓ thóc ®Èy sù héi tô nh− thÕ nµo? T¹i ®a sè çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, trë ng¹i cho sù héi tô lµ luËt vµ qui ®Þnh nhiÒu h¬n lµ c«ng nghÖ. Trong khi c«ng nghÖ ®· s½n sµng cho sù héi tô nh−ng çc ®iÒu kho¶n luËt vµ quy ®Þnh hiÖn hµnh, mµ ®· cã hiÖu lùc t¹i thêi ®iÓm khi mµ çc c«ng nghÖ viÔn th«ng cßn t¸ch rêi, kh¸c biÖt vµ riªng rÏ (cã nghÜa lµ radio ®èi víi truyÒn h×nh, truyÒn thanh ®èi víi truyÒn dÉn çp, vµ nh÷ng çi kh¸c) ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña nã. Mét vÝ dô vÒ ph−¬ng ph¸p luËt ph¸p thóc ®Èy sù héi tô lµ §¹o luËt Th«ng tin liªn l¹c vµ TruyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn (CMA) 1998 cña Malaysia32 (b¶ng 4). Ph¸p chÕ nµy chuÈn bÞ cho c¬ cÊu luËt ph¸p vµ hiÕn ph¸p cho kh¶ n¨ng héi tô ®Ó h−íng tíi c«ng nghiÖp truyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn. M« h×nh cña Malaysia cung cÊp ph¸p chÕ chñ yÕu chung nhÊt, víi mét sè vÊn ®Ò cô thÓ nh»m vµo çc quy ®Þnh nh−ng cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt l¹i th−êng xuyªn. Nã ®· t¹o nªn mét c¬ cÊu cÊp phÐp míi theo chiÒu ngang ®èi víi çc h·ng viÔn th«ng vµ truyÒn th«ng cò còng nh− çc nhµ cung cÊp dÞch vô trùc tuyÕn kh«ng dùa trªn c¬ së cña c«ng nghÖ ®−îc sö dông mµ dùa trªn dù ®Þnh cña çc bªn trong viÖc ®−a ra çc lo¹i h×nh cña dÞch vô liªn quan. Thªm vµo ®ã, qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh çc quy ®Þnh ®· ®−îc xóc tiÕn tÝch cùc víi sù nhÊn m¹nh ®Õn viÖc truy cËp, kÕt nèi qua l¹i, kh¶ n¨ng cã thÓ ho¹t ®éng t−¬ng t¸c víi nhau cña çc m¹ng vµ çc lo¹i dÞch vô, tÝnh c¹nh tranh vµ chÊt l−îng dÞch vô. TÊt c¶ çc vÊn ®Ò nµy, mét sè ®· b¾t ®Çu trïng nhau, sau ®©y ®−îc quy ®Þnh theo §¹o luËt vÒ Th«ng tin Liªn l¹c vµ TruyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn (CMA) (B¶ng 4).

42

B¶ng 4. Çc ph¹m trï cña §¹o luËt vÒ Th«ng tin Liªn l¹c vµ TruyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn cña Malaysia

Ph¹m trï cÊp phÐp Çc ho¹t ®éng

Nhµ cung cÊp ph−¬ng tiÖn m¹ng (NFP)

Bao gåm quyÒn së h÷u çc ph−¬ng tiÖn nh− çc tr¹m vÖ tinh mÆt ®Êt, çp sîi quang b¨ng réng, çc tæng ®µi vµ ®−êng d©y viÔn th«ng, thiÕt bÞ truyÒn dÉn truyÒn th«ng radio, çc tr¹m gèc th«ng tin di ®éng, çc th¸p truyÒn dÉn truyÒn thanh vµ truyÒn h×nh vµ çc thiÕt bÞ

Nhµ cung cÊp çc dÞch vô m¹ng (ASP)

Bao gåm viÖc cung cÊp kh¶ n¨ng kÕt nèi c¬ b¶n vµ b¨ng th«ng ®Ó hç trî çc øng dông kh¸c nhau

Nhµ cung cÊp dÞch vô øng dông (ASP)

Bao gåm viÖc cung cÊp çc chøc n¨ng nh− çc dÞch vô tho¹i, çc dÞch vô d÷ liÖu, çc dÞch vô trªn c¬ së néi dung, th−¬ng m¹i ®iÖn tö vµ çc dÞch vô truyÒn dÉn kh¸c

Çc nhµ cung cÊp dÞch vô øng dông néi dung (CASP)

Mét nhãm nhá çc nhµ cung cÊp çc øng dông ®Æc biÖt bao gåm çc dÞch vô truyÒn th«ng truyÒn thèng vµ çc dÞch vô míi h¬n nh− xuÊt b¶n trùc tuyÕn vµ çc dÞch vô th«ng tin

Nguån t− liÖu: Syed Hussein Mohamed, Quy ®Þnh khung míi ®èi víi ngµnh th«ng tin liªn l¹c vµ tuyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn: ViÖc x©y dùng luËt phô thuéc (Uû ban Th«ng tin Liªn l¹c vµ §a ph−¬ng tiÖn); hiÖn cã trªn http://www.cmc.gov.my/cmc_papers/030400Asli.doc. §· cã nh÷ng nç lùc nµo trong khu vùc ®Ó ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cho c«ng nghÖ th«ng tin khu vùc? Th¸ng 11 n¨m 2000, HiÖp héi çc n−íc §«ng Nam ¸ (ASEAN; www.aseansec.org) ®· cïng ®−a ra mét Tháa thuËn khung vÒ ASEAN ®iÖn tö nh»m gióp ®ì ph¸t triÓn tÝnh c¹nh tranh cña khu vùc ICT ASEAN, gi¶m ph©n çch vÒ sè, thóc ®Èy sù hîp t¸c gi÷a c«ng céng vµ t− nh©n vµ thóc ®Èy viÖc gi¶i phãng th−¬ng m¹i ®èi víi çc s¶n phÈm ICT, çc dÞch vô ICT vµ çc ®Çu t− hç trî cho sù khëi x−íng mét ASEAN ®iÖn tö. Tháa thuËn khung vÒ ASEAN ®iÖn tö tËp trung vµo viÖc thùc hiÖn n¨m néi dung chÝnh: 1. T¹o ®iÒu kiÖn thµnh lËp c¬ së h¹ tÇng th«ng tin cña ASEAN 2. T¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i ®iÖn tö

43

3. Gi¶i phãng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc bu«n b¸n çc s¶n phÈm ICT vµ çc dÞch vô ICT, vµ cho çc lo¹i h×nh ®Çu t−

4. X©y dùng n¨ng lùc vµ x· héi ®iÖn tö 5. ChÝnh phñ ®iÖn tö Nhãm lµm viÖc vÒ ViÔn th«ng vµ Th«ng tin (TEL) thuéc Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng (APEC; www.apecsec.org.sg) ®· lËp ra mét Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng cho C¬ së h¹ tÇng Th«ng tin vµ TruyÒn th«ng. Çc néi dung chÝnh bao gåm: 1. thóc ®Çy viÖc triÓn khai c¬ së h¹ tÇng cho mét ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin tiªn

tiÕn, b¶o mËt vµ ®¸ng tin cËy 2. khuyÕn khÝch viÖc x©y dùng lín m¹nh h¬n n÷a bªn ngoµi m¹ng Internet nh»m

thóc ®Èy më réng kh¶ n¨ng sö dông b¨ng réng 3. kiÓm tra t¸c ®éng cña Internet vµ kh¶ n¨ng sö dông b¨ng réng ®èi víi nÒn

kinh tÕ, ®Æc biÖt ®èi víi çc doanh nghiÖp võa nhá (SMEs); 4. t¹o ®iÒu kiÖn cho çc ho¹t ®éng R&D vµ çc ph©n tÝch (vÒ tµi chÝnh, kü thuËt

vµ chÝnh s¸ch) cña çc c«ng nghÖ vµ øng dông ®Ó ®¸p øng ®−îc nhu cÇu sö dông ICT cña khu vùc APEC,

5. ®Èy m¹nh viÖc tham gia vµ hîp t¸c cña m×nh víi khèi t− nh©n/doanh nghiÖp trong viÖc ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng vµ dÞch vô th«ng tin liªn l¹c

6. khuyÕn khÝch h¬n n÷a viÖc hîp t¸c gi÷a çc chÝnh phñ, doanh nghiÖp, çc khèi tr−êng häc vµ çc tæ chøc x· héi ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu nµy;

7. nghiªn cøu vµ thùc hiÖn çc dù ¸n céng t¸c nh»m n©ng cao viÖc thùc hiÖn çc m¹ng vµ c«ng nghÖ thÕ hÖ tiÕp theo; vµ

8. tiÕp tôc hç trî nh÷ng ho¹t ®éng hîp t¸c nh»m chia sÎ vµ tËn dông tèt h¬n n÷a c¬ së h¹ tÇng cña c«ng nghÖ th«ng tin trong çc ngµnh kinh tÕ.

Bæ sung thªm cho nh÷ng môc tiªu nµy, viÖc båi ®¾p vÒ kh¶ n¨ng nh©n sù còng n»m trong ch−¬ng tr×nh cña TEL. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña TEL lµ t¨ng gÊp ba sè ng−êi cã thÓ truy cËp Internet. §iÒu nµy nh»m t¨ng c−êng viÖc hîp t¸c gi÷a çc tæ chøc ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch th−¬ng m¹i ®iÖn tö liªn quan ®Õn çc ch−¬ng tr×nh vµ kinh nghiÖm ®µo t¹o, vµ t¹o ra nhiÒu c¬ héi h¬n n÷a trong ICT. TEL còng dù ®Þnh tiÕn hµnh thùc hiÖn çc dù ¸n ®µo t¹o ®Æc biÖt nh»m vµo nh÷ng mèi quan t©m cña çc nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. Còng t¹i Héi nghÞ Th−îng ®Ønh cña APEC t¹i Brunei vµo th¸ng 11 n¨m 2000, Lùc l−îng §Æc nhiÖm APEC ®iÖn tö ®· ®−îc thµnh lËp nh»m ph¸t triÓn mét ChiÕn l−îc APEC ®iÖn tö cã thÓ x¸c ®Þnh m«i tr−êng chÝnh s¸ch cÇn thiÕt vµ chØ râ nh÷ng môc tiªu vµ ph−¬ng ¸n hµnh ®éng phï hîp. ChiÕn l−îc APEC ®iÖn tö lµ mét kÕ ho¹ch h−íng tíi t−¬ng lai, l©u dµi vµ tËp trung hµnh ®éng víi ba trô cét chÝnh. Thø nhÊt, chiÕn l−îc nµy t×m kiÕm ®Ó t¹o ra mét m«i tr−êng nh»m t¨ng c−êng çc c¬ cÊu vµ thÓ chÕ cña thÞ tr−êng. Thø hai, nã nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho m«i tr−êng cho viÖc ®Çu t− c¬ së h¹ tÇng vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ. Cuèi cïng, nã nç lùc t¨ng c−êng x©y dùng ®éi ngò nh©n sù vµ ®Èy m¹nh chÝnh s¸ch thÇu kho¸n.

Hép 12. Sù khëi x−íng x· héi th«ng tin t¹i ch©u Phi (AISI)

44

Th¸ng 5 n¨m 1996 Héi nghÞ Bé tr−ëng ECA ®· th«ng qua mét gi¶i ph¸p cã tªn lµ “Thùc hiÖn khëi x−íng x· héi th«ng tin t¹i ch©u Phi”. Nguyªn lý hµnh ®éng cña nã kªu gäi chi tiÕt hãa vµ thùc hiÖn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin liªn l¹c quèc gia nh»m bao gåm viªc ph¸t triÓn c¬ cÊu tæ chøc; çc nguån lùc nh©n sù, th«ng tin vµ c«ng nghÖ t¹i tÊt c¶ çc quèc gia ch©u Phi; vµ theo ®uæi çc chiÕn l−îc −u tiªn, çc ch−¬ng tr×nh vµ dù ¸n cã thÓ hç trî cho viÖc x©y dùng bÒn v÷ng mét x· héi th«ng tin t¹i çc quèc gia ch©u Phi. Çc bé tr−ëng ch©u Phi ®−îc thuyÕt phôc r»ng viÖc x©y dùng nªn mét x· héi th«ng tin cña ch©u Phi sÏ gióp ch©u Phi ®Èy nhanh tèc ®é thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, kÝch thÝch t¨ng tr−ëng, vµ mang ®Õn nh÷ng c¬ héi míi trong gi¸o dôc, th−¬ng m¹i, y tÕ, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ an toµn thùc phÈm, vµ do ®ã gióp çc n−íc ch©u Phi nh¶y vät qua çc giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ t¨ng møc sèng cña m×nh. Çc ch−¬ng tr×nh hiÖn t¹i cña AISI phôc vô cho nh÷ng ph−¬ng diÖn kh¸c nhau cña viÖc ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së th«ng tin cña khu vùc: • H¹ tÇng th«ng tin liªn l¹c quèc gia (NICI) ®−a ra c¬ cÊu cho viÖc hßa

nhËp çc chiÕn l−îc vµ kÕ ho¹ch ICT vµo çc kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña quèc gia vµ cña khu vùc gióp ®¹t ®−îc çc −u tiªn vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña quèc gia vµ khu vùc.

• Scan-ICT lµ mét s¸ng kiÕn nh»m x©y dùng n¨ng lùc tiÒm tµng cña ch©u Phi trong viÖc thu thËp vµ qu¶n lý nh÷ng th«ng tin chñ chèt cÇn thiÕt ®Ó hç trî kho¶n ®Çu t− ngµy cµng lín vµo ICTs. Môc tiªu lµ t¹o nªn mét m¹ng l−íi ICT toµn ch©u Phi cã thÓ ®−îc phèi hîp vµ hç trî bëi mét c¬ së quan s¸t/nghiªn cøu.

• Trung t©m C«ng nghÖ Th«ng tin ch©u Phi (ITCA) tËp trung vµo viÖc lËp ra çc chÝnh s¸ch vµ nh÷ng ng−êi ra quyÕt ®Þnh hoµn toµn hiÓu râ nh÷ng lîi Ých cña ICT khi thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ch©u lôc.

Nguån t− liÖu: “VÒ viÖc khëi x−íng cho x· héi th«ng tin ch©u Phi”, AISI [trang chñ trùc tuyÕn]; hiÖn ®ang cã t¹i ®Þa chØ http://www.uneca.org/aisi/abtaisi.htm; truy cËp ngµy 18/9/2002. Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ®uæi kÞp çc n−íc ph¸t triÓn vÒ h¹ tÇng c¬ së cho ICT kh«ng? Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cã nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt do hä x©y dùng hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së ICT “muén mµng” h¬n. Nh÷ng thuËn lîi nµy lµ: KiÕn thøc vÒ thùc tiÔn tèi −u. Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cã lîi thÕ lµ biÕt ®−îc nh÷ng thùc tiÔn tèi −u tõ nh÷ng n−íc ®· ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng tr−íc ®ã. KiÕn thøc nµy lµ rÊt quan träng ®Ó tr¸nh ®−îc nh÷ng sai lÇm lín ®· x¶y ra trong qu¸ khø. C«ng nghÖ ph¸t triÓn hoµn chØnh. Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn cßn cã thuËn lîi trong viÖc lùa chän ®−îc nh÷ng phÇn cøng vµ phÇn mÒm ®· ph¸t triÓn hoµn chØnh. Nh÷ng kh¸ch hµng sö dông c«ng nghÖ hoÆc phÇn mÒm ®−îc triÓn khai qu¸ sím

45

ch−a ®Çy ®ñ ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng chi phÝ b¶o d−ìng hoÆc tÖ h¬n n÷a lµ tÝnh kh«ng c¹nh tranh. Çc n−íc ®ang ph¸t triÓn sÏ cã lîi tõ viÖc sö dông nh÷ng c«ng nghÖ ®¸ng tin cËy vµ hoµn thiÖn. Chi phÝ thÊp h¬n. Khi c«ng nghÖ vÒ mét phÇn cøng nµo ®ã ®· ®−îc hoµn thiÖn, viÖc s¶n xuÊt ra phÇn cøng ®ã sÏ cµng ®−îc n©ng cao. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ sÏ gi¶m chi phÝ. §èi víi çc n−íc ®ang ph¸t triÓn, c©u hái kh«ng ph¶i lµ cã nªn x©y dùng vµ/hoÆc c¶i tiÕn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin cña m×nh kh«ng. C©u hái lµ “khi nµo” vµ “nh− thÕ nµo”. Çc ®Þa chØ tham kh¶o thªm C¬ së h¹ tÇng th«ng tin/Çc c«ng nghÖ th«ng tin liªn l¹c T«i mua b¨ng réng. 2002. “B¨ng réng 101 – ISDN Nh÷ng c©u hái th−êng xuyªn,” T«i mua b¨ng réng. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ https://www.ibuybroadband.com/ibb2/know-isdn.asp; Internet. Naik, Dilip. 1998. Çc tiªu chuÈn vµ qui t¾c cña Internet. Washington: Microsoft Press. Palm.com. 2002. “Bluetooth(tm) T¹o M¹ng Ç nh©n Kh«ng d©y,” Palm.com. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://palm.com/wireless/bluetooth/. Internet. Sheldon, Tom. 2002. “Çc tæ chøc vµ ñy ban Internet”. Linktionary. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.linktionary.com/i/internet_organizations.html; Internet. Ho¹t ®éng cña Internet. 2002. “Ho¹t ®éng cña Internet”. Ho¹t ®éng cña Internet. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://livinginternet.com/; Internet. Çc lo¹i virus, tÝnh bÝ mËt vµ b¶o mËt Brain, Marshall. 2002. “Çc virus m¸y tÝnh ho¹t ®éng nh− thÕ nµo”. Howstuffworks. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.howstuffworks.com/virus.htm; Internet. KiÕn thøc vÒ m¸y tÝnh. 2002. “LÞch sö virus”. KiÕn thøc m¸y tÝnh. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.cknow.com/vtutor/vthistory.htm; Internet. Trung t©m Th«ng tin vÒ quyÒn riªng t− ®iÖn tö. 2002. “EPIC trùc tuyÕn h−íng dÉn vÒ çc c«ng cô ®èi víi quyÒn riªng t− thùc tÕ”. Trung t©m Th«ng tin vÒ quyÒn riªng t− ®iÖn tö. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.epic.org/privacy/internet/cookies/; Internet. Huggins, James S. 2002. “ChÝnh s¸ch riªng t−”, James S. Huggins. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.jamesshuggins.com/h/bas1/privacy.htm; Internet. Lawson, Katherine T. 2002. “LuËt vÒ quyÒn riªng t− trong Internet cña Hoa kú vµ H−íng dÉn vÒ D÷ liÖu cña Céng ®ång ch©u ¢u”, Tr−êng Khoa häc Th«ng tin vµ Th− viÖn. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.ils.unc.edu/~lawsk/policypaper.html; Internet.

46

C¬ së cho nh÷ng −u tiªn vÒ quyÒn riªng t−. 2002. “P3P 1.0: Mét tiªu chuÈn míi vÒ quyÒn riªng t− trªn m¹ng”, World Wide Web Consortium. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.w3.org/P3P/brochure.html; Internet. Roziah, Sharifah. 2002. “B¶o mËt m¸y tÝnh gia ®×nh”, Trung t©m VÊn ®¸p Quèc gia vÒ B¶o mËt vµ KhÈn cÊp ICT. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.niser.org.my/resources/homepcsecurity.pdf; Internet. C«ng nghÖ Khoa häc vµ Ban L·nh ®¹o – OECD, 2002. “QuyÒn b¶o mËt vµ riªng t− vÒ th«ng tin”, Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn Kinh tÕ. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.oecd.org/EN/relevant_links/0,,EN-relevant_links-43-1-no-no-146-000.html; Internet. Strauss, Jared vµ Ken Rogerson. 2002. “Çc chÝnh s¸ch vÒ quyÒn riªng t− trùc tuyÕn t¹i Hoa kú vµ ch©u ¢u”, Tr−êng §¹i häc Tæng hîp Washington. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.jsis.artsci.washington.edu/programs/europe/Netconference/Strauss-RogersonPaper.html; Internet. Tolman, Jarrett. 2002. “....Virus m¸y tÝnh”, Information Please. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.infoplease.com/spot/virustime1.html; Internet. Tin tøc White & Case. 2002. “Xu h−íng kiÓm so¸t vÒ ph¸p lý ph¸t sinh tõ çc kh¶o s¸t vÒ LuËt riªng t− t¹i çc n−íc ph¸t triÓn trªn toµn thÕ giíi cña White & Case”, Tin tøc White & Case. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.whitecase.com/pr_wc_privacy_law_survey.html; Internet. Çc dÞch vô phæ th«ng vµ truy cËp phæ th«ng Cairncross, Frances. 1997. Çi chÕt cho kho¶ng çch. Boston: B¸o Tr−êng Doanh nghiÖp Havard. Quü Benton. 2002. “Th− viÖn thùc tÕ vÒ dÞch vô chung vµ ph−¬ng tiÖn truy cËp chung cña Quü Benton”, Quü Benton. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.benton.org/Policy/Uniserv/; Internet. Bjorn Wellenius. 1997. “Më réng çc dÞch vô viÔn th«ng ®Õn çc vïng n«ng th«n – Kinh nghiÖm tõ Chilª”, ChÝnh s¸ch c«ng céng cho khèi t− nh©n. XuÊt b¶n trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.worldbank.org/html/fpd/telecoms/pdf/ruralchi.pdf; Internet. Côc C«ng nghÖ Th«ng tin Liªn l¹c Toµn cÇu. 2002. GICT. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://info.worldbank.org/ict/; Internet. Khëi x−íng viÖc truy cËp phæ th«ng t¹i Purdue. 2002. “Khëi x−íng viÖc truy cËp phæ th«ng t¹i Purdue – Nguån tµi nguyªn cña ng−êi ph¸t triÓn m¹ng”, §¹i häc Tæng hîp Purdue. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.purdue.edu/odos/puai/; Internet Tæ chøc c¶i çch ngµnh viÔn th«ng. 2002. “Tµi liÖu vµ b¸o ço: dÞch vô th«ng th−êng”, HiÖp héi ViÔn th«ng Quèc tÕ. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.itu.int/ITU-D/treg/related-links/links-docs/uso.html; Internet. Quan s¸t x· héi th«ng tin cña UNESCO. 2002. “Tæng qu¸t vÒ çc ph−¬ng tiÖn truy nhËp chung”, UNESCO. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.unesco.org/webworld/observatory/doc_uni_access/index.shtml; Internet. Wolf, Jason vµ Natalie Zee. 2001. Kho¶ng çch cuèi cïng – B¨ng réng vµ cuéc çch m¹ng Internet s¾p tíi. USA: McGraw-Hill.

47

Ng«n ng÷ ViÖn c«ng nghÖ ng«n ng÷. 2002. “Çc dù ¸n LTI”, ViÖn C«ng nghÖ Ng«n ng÷. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.lti.cs.cmu.edu/Research/cmt-projects.html; Internet. Translate-free.com. 2002. “Çc dÞch vô dÞch thuËt miÔn phÝ trªn Internet”, Translate-free.com. KÕt nèi trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://translate-free.com/; Internet. T¹p chÝ dÞch thuËt. 2002. “T¹p chÝ phiªn dÞch”, Accurapid Translations. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://accurapid.com/journal/index.html; Internet. TÝnh c¹nh tranh/§éc quyÒn Accenture, Quü Markle, Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn cña Liªn Hîp quèc. 2002. “Phô lôc 3 TiÕp cËn ICT Quèc gia: Nghiªn cøu nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ”, C¬ héi khëi x−íng kü thuËt sè. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.opt-init.org/framework/pages/appendix3Case2.html; Internet. Stiglitz, Joseph. 2002. “T¹o ra tÝnh c¹nh tranh trong c«ng nghiÖp viÔn th«ng”, Ng©n hµng ThÕ Giíi. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.worldbank.org/html/extdr/extme/jssp042798.htm; Internet. Phßng Th−¬ng m¹i Hoa kú – Ng©n hµng D÷ liÖu Th−¬ng m¹i Quèc gia. 2002. “Costa Rica: B¸o ço quèc gia n¨m 1998 vÒ ChÝnh s¸ch Kinh tÕ vµ Th«ng lÖ Th−¬ng m¹i”. TradePort. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.tradeport.org/ts/countries/costarica/ecopol.html; Internet. LÞch sö Internet Berners-Lee, Tim. 1999. DÖt m¹ng Web. New York: Harper San Francisco. Berners-Lee, Tim. 2002. “M¹ng th«ng tin toµn cÇu: lÞch sö ç nh©n v¾n t¾t”, World Wide Web Consortium. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.w3.org/People/Berners-Lee/ShortHistory.html; Internet. M¹ng l−íi tr−êng häc vµ viÖn nghiªn cøu cña Croatia. 2002. “LÞch sö Internet”, M¹ng l−íi tr−êng häc vµ viÖn nghiªn cøu cña Croatia. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.carnet.hr/internet/eng/world/index_eng.htm; Internet. Grifiths, Richard T. 2002. “LÞch sö Internet, Internet cho çc nhµ sö häc (vµ vÒ tÊt c¶ mäi ng−êi)”, Universiteit Leiden. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.let.leidenuniv.nl/history/ivh/frame_theorie.html; Internet. X· héi Internet. 2002. “Mäi ®iÒu vÒ Internet: LÞch sö Internet”, X· héi Internet. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.isoc.org/internet/history; Internet. Zakon, Robert H. 2002. “§−êng thêi gian Internet cña Hobbes”, §−êng thêi gian Internet cña Hobbes. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.zakon.org/robert/internet/timeline/; Internet. Minh häa H×nh 1. BiÓu ®å cña Edwin S. Soriano, do Corey Cruz thÓ hiÖn b»ng kü thuËt sè (http://geocities.com/mcxidesign). H×nh 2. ChuyÓn thÓ tõ TeleGeography, “Çc lé tr×nh cña Internet gi÷a çc khu vùc chÝnh, 2001”, TeleGeography [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ

48

http://www.telegeography.com/resources/statistics/internet/pg02_major_internet_routes.html; truy cËp ngµy 18/9/2002. Hép biÓu ®å 1. ChuyÓn thÓ tõ Russ Haynal, “BiÓu ®å: Internet: ‘Bøc tranh lín’”, Information Navigators [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://navigators.com/internet_architecture.html; truy cËp ngµy 29/8/2002. §−êng thêi gian Internet. ChuyÓn thÓ tõ “§−êng thêi gian Internet cña Hobbes” 1993-2003 cña Robert H Zakon. Cét ¨ng ten ®iÖn tho¹i tÕ bµo, c¸p sîi quang vµ ch¶o vÖ tinh lµ nh÷ng bé phËn cña h¹ tÇng c¬ së Internet toµn cÇu. ¶nh chôp cét ¨ng ten ®iÖn tho¹i tÕ bµo ®−îc sö dông víi sù cho phÐp cña DÞch vô EMF ë trang web: http://www.emfservices.com.

49

Chó thÝch 1 ITU, “Nh÷ng chØ dÉn c¬ b¶n vÒ viÔn th«ng toµn cÇu ®èi víi dÞch vô viÔn th«ng thÕ giíi”, ITU [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.itu.int/ITU-D/ict/statistics/at_glance/KeyTelecom99.html; ®−îc truy cËp ngµy 18/8/2002. Çc −íc tÝnh kh¸c cè ®Þnh sè ng−êi sö dông Internet ë 445,9 triÖu (eMarketer), 533 triÖu (Niªn gi¸m ngµnh c«ng nghiÖp m¸y tÝnh) vµ 544,2 triÖu (Nh÷ng kh¶o s¸t vÒ Internet cña NUA). Sè ng−êi sö dông Internet vµo n¨m 2004 ®−îc dù b¸o sÏ lµ 709,1 triÖu (eMarketer) hoÆc 945 triÖu (Niªn gi¸m ngµnh c«ng nghiÖp m¸y tÝnh).

2 Tõ ®iÓn b¸ch khoa toµn th− vÒ m¹ng vµ viÔn th«ng, xuÊt b¶n n¨m 2001, 3 Southwestern Bell, “ISDN lµ g×?”, DÞch vô Internet Southwestern Bell [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.public.swbell.net/ISDN/overview.html; truy cËp ngµy 18/9/2002. 4 Southwestern Bell, “ISDN lµ g×?”, DÞch vô Internet Southwestern Bell [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.public.swbell.net/ISDN/overview.html; truy cËp ngµy 18/9/2002. 5 Gi¶i ph¸p mang tÝnh c¬ ®éng cña Hewlett-Packard – White Papers, “Wi-Fi vµ Bluetooth – çc vÊn ®Ò nhiÔu sãng”, Gi¶i ph¸p mang tÝnh c¬ ®éng cña Hewlett-Packard - White Papers. [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.h30008.www3.hp.com/whitePapers/wifiBluetooth.html; xuÊt b¶n th¸ng 1/2002; truy cËp ngµy 18/9/2002. 6 Wiz’n’about.com, “WAP lµ g×?” Wiz’n’about.com [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.wiznabout.com/whatiswap.htm; truy cËp ngµy 18/9/2002. 7 Lance Cocannon, “WAP vµ GPRS”, T¹p chÝ Internet [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.internet-magazine.com/mobile/wap.asp; truy cËp ngµy 18/9/2002. 8 DOTC, Mét chÝnh s¸ch vÒ th−¬ng m¹i th«ng tin ®èi víi Kinh tÕ Th«ng tin (Philippines, 2000), 31 9 Chet Dembeck, “B¸o ço vÒ çc chÝnh s¸ch riªng t− ®èi víi Internet ®−îc gäi lµ ‘Mét trß ®ïa’”, Thêi b¸o Th−¬ng m¹i §iÖn tö. [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.ecommercetimes.com/perl/story/1243.html; c«ng bè ngµy 16/9/1999; truy cËp vµo ngµy18/9/2002. 10 Seung Taik Yang, “§Þa chØ chµo mõng – Héi th¶o çc s¸ng kiÕn míi cña ITU vÒ viÖc t¹o lßng tin vµo h¹ tÇng c¬ së m¹ng then chèt”, ITU [tµi liÖu trùc tuyÕn]; hiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.itu.int/osg/spu/ni/security/docs/cni.12.doc; giao vµo ngµy 20/5/2002; truy cËp vµo ngµy 18/9/2002. 11 Tin tøc White & Case. 2002. “Xu h−íng kiÓm so¸t vÒ ph¸p lý ph¸t sinh tõ çc kh¶o s¸t vÒ LuËt riªng t− t¹i çc n−íc ph¸t triÓn trªn toµn thÕ giíi cña White & Case”, Tin tøc White & Case. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.whitecase.com/pr_wc_privacy_law_survey.html; xuÊt b¶n ngµy 1/5/2002; truy cËp ngµy 18/9/2002. 12 Trung t©m §iÒu phèi CERT, “Bao qu¸t vÒ çc khuynh h−íng tÊn c«ng”, Liªn minh B¶o mËt Internet [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.isalliance.org/resources/papers/attack_trends.pdf; xuÊt b¶n ngµy 19/2/2002, truy cËp ngµy 18/9/2002.

50

13 Robert O’Harrow Jr., “Cuéc chiÕn kinh hoµng, QuyÒn riªng t− chèng QuyÒn b¶o mËt”, Washingtonpost.com [t¹p chÝ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.washingtonpost.com/ac2/wpdyn?pagename=article&node=&contentld=A49323-2002Jun2&notFound=true; xuÊt b¶n ngµy 3/6/2002, truy cËp ngµy 29/8/2002. 14 Ibid 15 Ch−¬ng tr×nh ChÝnh phñ §iÖn tö cña New Zealand, “Xãa bá sù ph©n çch kü thuËt sè ë Hµn quèc”, Ch−¬ng tr×nh ChÝnh phñ §iÖn tö cña New Zealand [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.e-government.govt.nz/news/2001100115.asp; xuÊt b¶n th¸ng 10 n¨m 2001, truy cËp ngµy 22/8/2002. 16 Kim Deok-hyun, “KT më ®Çu mét chiÕn dÞch chèng l¹i ‘ranh giíi vÒ kü thuËt sè’”, Thêi b¸o Hµn quèc [t¹p chÝ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.hankooki.com/kt_tech/200206/t2002062318502245110.htm; xuÊt b¶n ngµy 23/6/2002; truy cËp ngµy 22/8/2002. 17 Global Reach, “Thèng kª Internet toµn cÇu (theo ng«n ng÷)”, Global Reach [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.glreach.com/globstats/index.php3; truy cËp ngµy 18/9/2002. 18 Unicode Consortium, “Tiªu chuÈn Unicode”, Unicode Consortium [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.unicode.org/unicode/standard/standard.html; truy cËp ngµy 18/9/2002. 19 Michael Minges, Vanessa Gray, Lucy Firth, “Internet Kh¬-me: Nghiªn cøu vÒ Campuchia”, HiÖp héi ViÔn th«ng Quèc tÕ [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.itu.int/ITU-D/ict/cs/cambodia/material/KHM%20CS.pdf; truy cËp ngµy 18/9/2002. 20 Steve Dolan, 27/5/2002, pháng vÊn trùc tiÕp trªn m¹ng 21 Sù khëi ®Çu cña nguån më, “§Þnh nghÜa nguån më”, sù khëi ®Çu cña nguån më [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.opensource.org/docs/definition.html; truy cËp ngµy 29/8/2002. 22 David Sims, “Chñ ®Ò träng t©m cña OSCON: Çc nguån më ®Ó lµm g×?”, O’Reilly Network [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.oreillynet.com/pub/a/network/2001/07/26/baker.html; xuÊt b¶n ngµy 26/7/2001, truy cËp ngµy 18/9/2002. 23 DÞch vô viÔn th«ng cña WTO, “Tµi liÖu tham kh¶o: Nhãm ®µm ph¸n vÒ viÔn th«ng c¬ b¶n”, DÞch vô viÔn th«ng cña WTO [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.wto.org/wto/english/tratop_e/serv_e/telecom_e/tel123_e.htm; truy cËp ngµy 29/8/2002. 24 Danh s¸ch çc nguyªn t¾c cña WTO ®−îc lÊy tõ: E.Wolfstetter, Volksw. V. Grimm, DÞch vô chung sau khi ®−îc më réng tù do (Humboldt Universitat Berlin, 19/6/2001), trang 5 [tµi liÖu trùc tuyÕn]; hiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.wiwi.hu-berlin.de/wt1/lectures/tele/01/essays/cheesb-bos.doc; truy cËp ngµy 18/9/2002. Danh s¸ch ®−îc t×m thÊy t¹i http://www.fcc.gov/connectglobe/sec6.html kh«ng bao gåm môc cuèi cïng trong cuèn s¸ch nµy: “5. c−íc phÝ cã thÓ tr¶ ®−îc” 25 §éc quyÒn tù nhiªn lµ mét trong nh÷ng thø n¶y sinh kh«ng cã sù can thiÖp cña chÝnh phñ. Paul M. Johnson, “Nh÷ng thuËt ng÷ kinh tÕ chÝnh trÞ”, Nh÷ng thuËt ng÷ kinh tÕ chÝnh trÞ [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.auburn.edu/~johnspm/gloss; truy cËp ngµy 29/8/2002

51

26 QuyÒn lùc ph¸t triÓn Infocomms “Singapore Telecom Liberalisation Draws ATT. MCI WorldCom and Other Global Players”, IDA trùc tuyÕn [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.ida.gov.sg/Website/idacontent.nsf/dd1521f1e79ecf3bc825682f0045a340/062b3547b527e6dbc82568d30044d8c9?OpenDocument; xuÊt b¶n ngµy 3/4/2000; truy cËp ngµy 26/8/2002. 27 Uû ban ViÔn th«ng Quèc gia “Sù t¨ng tr−ëng trong dÞch vô ®iÖn tho¹i d©y vµ danh môc mËt ®é ®iÖn tho¹i”, NTC trùc tuyÕn [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.nt.cgov.ph/state2000/lecs.htm; truy cËp ngµy 26/8/2002 28 Ch−¬ng tr×nh NhËt b¶n ®iÖn tö 2002, “Ch−¬ng tr×nh NhËt b¶n ®iÖn tö 2002”, Ch−¬ng tr×nh NhËt b¶n ®iÖn tö 2002 [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.kantei.go.jp/foreign/it/network/0626_e.html; truy cËp ngµy 29/8/2002 29 Pichet Durongkaveroj, “C¬ së h¹ tÇng th«ng tin quèc gia ë Th¸i lan”, Dù ¸n thö nghiÖm (Testbed) siªu xa lé th«ng tin quèc gia [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.ntl.nectec.or.th/ish/apii_paper.html; truy cËp ngµy 27/8/2002 30 Uû ban C«ng nghÖ Th«ng tin Quèc gia, “IT2000 ChÝnh s¸ch IT Quèc gia cña Th¸i lan”, Uû ban C«ng nghÖ Th«ng tin Quèc gia [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.nitc.go.th/it-2000/exec.en.html; truy cËp ngµy 27/7/2002 31 James Savage, “Çc ch−¬ng tr×nh c«ng céng quèc tÕ cung cÊp kh¶ n¨ng truy cËp b¨ng réng vµo Internet”, Lùc l−îng ®Æc nhiÖm b¨ng réng quèc gia [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.broadband.gc.ca/english/resources/inter_summ_jan05.pdf; xuÊt b¶n ngµy 5/1/2001; truy cËp ngµy 29/8/2002 32 Uû ban Th«ng tin vµ TruyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn Malaysia, “§¹o luËt Th«ng tin Liªn l¹c vµ TruyÒn th«ng ®a ph−¬ng tiÖn 1998”, Uû ban Liªn l¹c vµ §a ph−¬ng tiÖn Malaysia [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.cmc.gov.my/akta588/eng/legis_cma1998_pg3.htm; truy cËp ngµy18/9/2002 33 Syed Hussein Mohamed, Quy ®Þnh khung míi ®èi víi ngµnh th«ng tin liªn l¹c vµ ®a ph−¬ng tiÖn: ViÖc x©y dùng luËt phô thuéc (Malaysia), trang 4 [tµi liÖu trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.cmc.gov.my/cmc_papers/030400Asli.doc; truy cËp ngµy 18/9/2002. 34 Lùc l−îng ®Æc nhiÖm APEC ®iÖn tö, “ChiÕn l−îc APEC ®iÖn tö”, Lùc l−îng ®Æc nhiÖm APEC ®iÖn tö [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.apecsec.org.sg/new_economy/eapec_strategy.htm; truy cËp ngµy 29/8/2002 35 QUALCOMM Europe “Chó gi¶i thuËt ng÷ 3G vµ Kh«ng d©y”, C«ng nghÖ QUALCOMM CDMA ch©u ¢u [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.umtschips.com/about_3g/glossary.html; truy cËp ngµy 18/9/2002 36 Dan Koenig, “§iÒu tra vÒ téi ph¹m tin häc (Cybercrime) vµ téi ph¹m liªn quan ®Õn c«ng nghÖ”, Céng t¸c viªn ViÖn §iÒu hµnh Quèc gia [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.neiassociates.org/cybercrime.htm; xuÊt b¶n th¸ng 3 n¨m 2002, truy cËp ngµy 18/9/2002 37 “TCP/IP ®−îc sö dông réng r·i trong çc hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin t¹i çc tr−êng tæng hîp vµ çc c¬ quan cña chÝnh phñ. Nh−ng viÖc sö dông nã mang môc ®Ých th−¬ng m¹i l¹i mê nh¹t h¬n so víi çc thµnh tùu cã søc c¹nh tranh nh− SPX/IPX cña Novell Inc., NetBEUI cña Microsoft hoÆc SNA cña IBM. Tr−íc khi Web, còng t¹o ra TCP/IP nh− giao thøc lùa chän,

52

ph¸t triÓn phæ biÕn, mét cuéc tranh luËn d÷ déi vÒ giao thøc truyÒn th«ng nµo cã thÓ thèng trÞ truyÒn th«ng m¹ng” Lee Copeland, “TCP/IP”, Computerworld [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.computerworld.com/networkingtopics/networking/story/0,10801,42984,00.html; xuÊt b¶n ngµy 17/1/2000, truy cËp ngµy 18/9/2002 38 Robert Zakon, “§−êng thêi gian Internet cña Hobbes”, §−êng thêi gian Internet cña Hobbes. Trang chñ trùc tuyÕn. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.zakon.org/robert/internet/timeline/; truy cËp ngµy 18/8/2002 39 Tim Berners-Lee, DÖt m¹ng Web (New York: Harper San Francisco, 1999), 4 40 Ibid., 69 41 Richard Lowe vµ Claudia Arevalo-Lowe, “LÞch sö cña Browsers”, Internet Tips [Trang chñ trùc tuyÕn]. HiÖn cã t¹i ®Þa chØ http://www.internet-tips.net/Browsers/history.htm; truy cËp ngµy 18/9/2002 T− liÖu cña HiÖp héi ViÔn th«ng Quèc tÕ (ITU) ®−îc sö dông trong cuèn s¸ch nµy ®· ®−îc sao chÐp l¹i víi sù ñy quyÒn cña HiÖp héi lµ bªn gi÷ b¶n quyÒn. Toµn bé tr¸ch nhiÖm lùa chän çc trÝch dÉn ®Ó sao chÐp lµ thuéc vÒ t¸c gi¶ vµ kh«ng liªn quan g× ®Õn ITU. Khèi l−îng hoµn chØnh çc t− liÖu cña ITU mµ tõ ®ã çc v¨n b¶n sao chÐp ®−îc trÝch dÉn, cã thÓ lÊy tõ:

HiÖp héi ViÔn th«ng Quèc tÕ Phßng B¸n hµng vµ TiÕp thÞ

Place des Nations – CH-1211 Geneva 20 (Thôy SÜ) §iÖn tho¹i: +41 22 730 61 41 (tiÕng Anh) / +41 22 730 61 42 (tiÕng Ph¸p) / +41 22 730 61 43

(tiÕng T©y Ban Nha) Telex: 421 000 uit ch / Fax: +41 22 730 51 94

E-mail: [email protected] / http://www.itu.int/publications

53

Çc chó gi¶i vÒ thuËt ng÷ 3G – ThÕ hÖ kh«ng d©y thø ba, hÖ thèng kh«ng d©y truyÒn d÷ liÖu tèc ®é cao (144kbp vµ h¬n n÷a). HÖ thèng nµy ®−îc trang bÞ ®Ó xö lý çc cuéc gäi di ®éng th−êng xuyªn, dÞch vô nh¾n tin ng¾n (SMS), th− ®iÖn tö, truy cËp internet vµ video. 35 Bluetooth – mét c«ng nghÖ kh«ng d©y cù ly ng¾n liªn kÕt çc thiÕt bÞ cè ®Þnh hoÆc di ®éng nh− ®iÖn tho¹i di ®éng, PDAs, m¸y in, m¸y ph¸t thanh vµ çc thiÕt bÞ ®iÖn tö kh¸c. Broadband (B¨ng réng) – mét kiÓu truyÒn d÷ liÖu trong ®ã mét d©y ®¬n cã thÓ cung cÊp cïng mét lóc vµi ®−êng dÉn d÷ liÖu. Tïy thuéc vµo lo¹i kÕt nèi b¨ng réng, tèc ®é truyÒn d÷ liÖu cã thÓ nhanh h¬n tõ 2 ®Õn 20 lÇn so víi çc kÕt nèi th«ng th−êng. Bug (Bä) – mét lçi hoÆc khiÕm khuyÕt trong phÇn mÒm hoÆc phÇn cøng cã thÓ lµm cho ch−¬ng tr×nh bÞ trôc trÆc. Convergence (Sù héi tô) – sù xuÊt hiÖn cïng mét lóc cña hai hoÆc nhiÒu h¬n nguyªn t¾c hoÆc c«ng nghÖ riªng biÖt Cookie – mét tin nh¾n ®−îc l−u gi÷ t¹i mét trang web trong m¸y tÝnh cña ng−êi sö dông sao cho trang web cã thÓ ®iÒu chØnh nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m×nh cho phï hîp víi ng−êi sö dông. Cracker (téi ph¹m m¸y tÝnh) – nh÷ng ç nh©n cã thÓ truy nhËp tr¸i phÐp vµo hÖ thèng m¸y tÝnh ®Ó ¨n trém hoÆc ph¸ háng d÷ liÖu. Xem thªm phÇn Hacker. Cybercrime (Téi ph¹m tin häc) – mét téi ph¹m ®−îc t¹o nªn hoÆc cã thÓ thùc hiÖn bëi c«ng nghÖ m¸y tÝnh Denial of Service (DoS) – mét kiÓu tÊn c«ng b»ng çch lµm trµn ngËp m¹ng b»ng nh÷ng luång th«ng tin qu¸ t¶i, v« hiÖu hãa m¹ng ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng hîp ph¸p DNS – HÖ thèng tªn miÒn; dÞch vô tªn miÒn DVD - §Üa h×nh kü thuËt sè Firewall (Bøc t−êng löa) – thiÕt bÞ b¶o vÖ d÷ liÖu cã thÓ h¹n chÕ vµ kiÓm so¸t çc luång d÷ liÖu trong m¹ng, ®Æc biÖt lµ gi÷a m¹ng néi bé vµ m¹ng Internet. FTP – Nghi thøc chuyÓn tÖp d÷ liÖu, nghi thøc chuyÓn tÖp d÷ liÖu tõ mét thiÕt bÞ nµy (vÝ dô, mét v¨n phßng hay mét m¸y chñ (server) ®Õn mét thiÕt bÞ kh¸c

54

Hacker (Tin tÆc) – mét tõ lãng ®Ó gäi nh÷ng ng−êi say mª m¸y tÝnh, cã nghÜa lµ ng−êi cã thó vui häc çc ng«n ng÷ lËp tr×nh vµ hÖ thèng m¸y tÝnh vµ lµ ng−êi ®−îc coi lµ chuyªn gia vÒ mét hoÆc nhiÒu kh¶ n¨ng. Xem thªm phÇn Cracker. HTML – Hypertext Markup Language (ng«n ng÷ ®¸nh dÊu siªu v¨n b¶n), lµ ng«n ng÷ chñ ®¹o ®Ó t¹o nªn çc v¨n b¶n trªn m¹ng th«ng tin toµn cÇu HTTP – Hypertext Transfer Protocol (giao thøc truyÒn siªu v¨n b¶n), lµ giao thøc ®−îc WWW sö dông Infrared – çc sãng ¸nh s¸ng ®Ó truyÒn d÷ liÖu Internet Explorer – mét browser ph¸t triÓn bëi TËp ®oµn Microsoft ISDN – M¹ng sè çc dÞch vô tÝch hîp, lµ tiªu chuÈn liªn l¹c quèc tÕ ®Ó göi tho¹i, h×nh ¶nh vµ d÷ liÖu theo çc ®−êng ®iÖn tho¹i sè hoÆc d©y ®iÖn tho¹i th«ng th−êng ISP – Nhµ cung cÊp dÞch vô Internet, mét c«ng ty cung cÊp quyÒn truy cËp Internet LAN – M¹ng côc bé, m¹ng m¸y tÝnh më trong mét khu vùc nhá cã liªn quan, ®Æc biÖt trong mét v¨n phßng nhá hoÆc t¹i gia ®×nh Kho¶ng çch cuèi cïng (Last mile) – lµ mét phÇn cña c«ng ty çp hoÆc ®iÖn tho¹i ®−îc kÐo d©y trùc tiÕp tíi nhµ cña kh¸ch hµng. Modem - §iÒu biÕn, lµ thiÕt bÞ gióp m¸y tÝnh cã thÓ truyÒn d÷ liÖu b»ng ®−êng d©y ®iÖn tho¹i Netscape Navigator/Communicator – lµ mét tr×nh duyÖt Web ®· çch m¹ng ho¸ thÞ tr−êng phÇn mÒm m¸y tÝnh b»ng çch cho kh«ng tr×nh duyÖt Navigator Web phæ dông, do vËy ®· giµnh ®−îc thÞ phÇn rÊt lín vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1990. OSS – phÇn mÒm nguån më P3P – Dù ¸n vÒ Platform cho −u tiªn bÝ mËt (P3P) PGP - mang tÝnh riªng t− cao POTS – dÞch vô ®iÖn tho¹i ®¬n gi¶n kiÓu cò PSTN – M¹ng ®iÖn tho¹i chuyÓn m¹ch c«ng céng Protocol – mét h×nh thøc ®−îc tháa thuËn ®Ó truyÒn d÷ liÖu gi÷a hai thiÕt bÞ M· nguån – nh÷ng chØ dÉn cña mét ch−¬ng tr×nh m¸y tÝnh ë d¹ng nguyªn thñy

55

TCP/IP – Nghi thøc KiÓm so¸t truyÒn tin / Nghi thøc Internet Telnet – cho phÐp ng−êi sö dông ®¨ng ký vµo çc m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn tõ xa vµ cung cÊp çc chøc n¨ng liªn l¹c c¬ b¶n gi÷a çc m¸y tÝnh Telecenter – mét c¬ së c«ng céng cung cÊp çc dÞch vô viÔn th«ng nh− truy cËp Internet, gäi ®iÖn tho¹i d©y vµ ®iÖn tho¹i di ®éng, fax vµ héi nghÞ truyÒn h×nh (video conferencing) Unicode – mét tiªu chuÈn vÒ viÖc sö dông çc ký tù lµ çc sè nguyªn ®Ó hç trî cho viÖc trao ®æi toµn cÇu, so¹n th¶o, vµ tr×nh bµy çc v¨n b¶n viÕt b»ng çc ng«n ng÷ kh¸c nhau cña thÕ giíi hiÖn ®¹i USB – Universal Serial Bus, mét tiªu chuÈn th«ng tin d÷ liÖu cã thÓ sö dông ®Ó nèi víi çc phô kiÖn m¸y tÝnh nh− chuét, m¸y in, modem, thiÕt bÞ ©m thanh, camera kü thuËt sè .v.v. VSAT – Very Small Aperture Terminal, mét tr¹m vÖ tinh mÆt ®Êt ®−îc sö dông trong viÖc truyÒn d÷ liÖu, çc ký hiÖu tho¹i vµ h×nh ¶nh, ngo¹i trõ truyÒn h×nh. W3C – World Wide Web Consortium, mét tæ chøc ph¸t triÓn çc ®Æc ®iÓm kü thuËt, çc chØ dÉn, phÇn mÒm vµ dông cô cho m¹ng Web (trang Web: http://www.w3.org) WAP – Giao thøc øng dông kh«ng d©y, mét giao thøc liªn l¹c cho phÐp ng−êi sö dông truy cËp th«ng tin trùc tiÕp tõ çc thiÕt bÞ kh«ng d©y cÇm tay WLAN – M¹ng côc bé kh«ng d©y Kh«ng d©y – c«ng nghÖ truyÒn d÷ liÖu gi÷a çc thiÕt bÞ kh«ng sö dông çp nèi XML – Ng«n ng÷ ®¸nh dÊu më réng (Extensible Markup Language)

56

VÒ t¸c gi¶ Edwin S. Soriano lµ céng t¸c viªn dù ¸n, nhµ nghiªn cøu, t− vÊn kü thuËt vµ h−íng dÉn ®µo t¹o cho Quü C«ng nghÖ Th«ng tin, Gi¸o dôc vµ Ph¸t triÓn (FIT-ED) vµ Quü Kü thuËt sè Philippines. ¤ng lµ Kü s− §iÖn tèt nghiÖp Tr−êng §¹i häc Tæng hîp Philippines. Trong nh÷ng n¨m qua «ng ®· gi¶ng d¹y t¹i mét hßn ®¶o kh«ng cã ®iÖn ë phÝa nam Philippines, triÓn khai çc hÖ thèng tù ®éng hãa t¹i çc khu c«ng nghiÖp trong c¶ n−íc, d¹y çc häc viªn t¹i Häc viÖn Qu©n sù Philippines ë phÝa b¾c Manila vµ h−íng dÉn çc khãa ®µo t¹o, nghiªn cøu vµ çc dù ¸n tËp trung vµo viÖc ph¸t triÓn ICT. §Þa chØ cè ®Þnh nhÊt cña «ng lµ mét ®Þa chØ th− ®iÖn tö «ng cã l¹i ®−îc vµo n¨m 1996.

Lêi c¶m ¬n

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n çc nhµ biªn tËp cña t«i lµ

«ng Michael Minges, Gi¸m ®èc C¬ quan D÷ liÖu ViÔn th«ng vµ Thèng kª thuéc Côc Ph¸t triÓn cña HiÖp héi ViÔn th«ng Quèc tÕ «ng John Ure, Gi¸m ®èc Dù ¸n Nghiªn cøu ViÔn th«ng, Trung t©m Nghiªn cøu ¸ ch©u, Tr−êng §¹i häc Tæng hîp Hongkong.

Nh÷ng ®ãng gãp quý gi¸ cña çc ngµi ®· c¶i tiÕn cuèn s¸ch vì lßng nµy lªn nhiÒu lÇn. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n çc ®ång so¹n gi¶ vµ çc b¹n ®ång nghiÖp, sù tô héi cña b¨ng réng vµ nh÷ng trÝ tuÖ nguån më Kay Ka Owel, patuloy ang ating mga pangarap. Xin c¶m ¬n gia ®×nh t«i, m¹ng côc bé cña t«i, nÕu kh«ng cã hä t«i sÏ chØ lµ mét kÎ c« ®éc khèn khæ. Xin c¶m ¬n Maya, lµ gia ®×nh vµ ng−êi qu¶n lý hÖ thèng cña t«i. Vµ xin c¶m ¬n §Êng S¸ng t¹o v× tÊt c¶ mäi thø, dï ®−îc nèi m¹ng hay kh«ng, t«i xin t¶i lªn m¹ng tÊt c¶ cho Ng−êi. Edwin

NET, WEB vµ C¬ së h¹ tÇng th«ng tin - unapcict.org filenhững người khác sẽ thấy các...

Documents

Transcript of NET, WEB vµ C¬ së h¹ tÇng th«ng tin - unapcict.org filenhững người khác sẽ thấy các...