8/3/2019 nem ve ya ders notu

1/3

NEMN YAIA DNMSuyun buharlaarak gaz haline dnmesine nem ad verilirAtmosferdeki nemin kaynan okyanus, deniz, akarsu ve glyzeylerinin buharlamas ile bitki ve hayvanlarn terlemesi oluturur.Atmosfere karan nem younlap, tekrar sv ya da kat hale dnerekya yeryzne iner Milyonlarca yldr sren suyun yer ile gkarasndaki bu dolamna gene su dolam veya su dngs denir.

Nemliliin etkileri:

Canl hayatn devamn salar. Yan olumasn salar. Tarmsal faaliyetlerin srdrlmesini salar.

Nem, scakl dengeleyici bir zellie sahiptir. Ar snmave soumaya engel olur.NOT: Yl boyunca gne nlarn dik ve dike yakn alarla alanekvator ve evresi dnyann en scak yeri olmas gerekirken, nem orannfazlal bu durumu engellemitir. Bu karn nem orann ok dkolduu dnenceler evresindeki tropikal ller dnyann en scakyerleridir. lkemizde Akdeniz ve gneydou Anadolu blgesi aynenlemlerde olmasna ramen Akdeniz blgesinde kn scaklklarn okdmemesi, yazn scaklklarn ar ykselmemesi denizellik(nemlilik)ten kaynaklanmaktadr. Oysa Gneydou Anadoluda knscaklklar 0C altna der, yazn 45 Cnin stne kar. Nemliliin azolmasndan dolaydr.Atmosferde bulunan nem higrometre denilen aletle llr ve gr/molarak ifade edilir.

rnek soru: Kn, bulutsuz gnlerde havann ok souk (ayaz)olmasnn balca nedeni aadakilerden hangisidir? (1991 SS)A) Havadaki nem orannn dmesiB) Ima yoluyla yerden atmosfere verilen snn tutulamamas.C) Atmosfer basncnn dmesiD) Alalc hava hareketinin olmamasE) Gneten gelen enerjinin azalmas

Atmosfer iindeki nem u terimlerle ifade edilir:Mutlak nem: 1m hava ierisinde bulunan nemin gram (gr/m)cinsindendeerine mutlak nem denir.

Mutlak nem miktar scaklkla doru orantldr. Hava scakl arttkahavann tayabileceinem miktar da artar. Tersi durumda ise azalr.Buna gre mutlak nem;- gndz fazla,gece az- yazn fazla, kn az- alak kesimlerde fazla, ykseklerde az,- ekvator evresinde fazla, kutup ve llerde az- ormanlk alanlarda fazla, bozkr alanlarndaazdr.Mutlak nem havann ya potansiyelini belirlediindennemlidir.

Not: llerde ortalamascakln fazla olmasnakarlk mutlak nemin azolmas nedeni akarsu , denizve gl gibi buharlamakaynaklarnn buralarda yetersizolmasdr. Kutuplarda ise su bulunduu hal de bu suyu buharlatracak scakln yetersizolmas yine buralarda mutlak neminaz olmasna neden olmutur.

Maksimum Nem (Doyma miktar) Havann belli bir scaklkta tayabilecei en fazla nem

miktardr. Scaklk arttka havann tayabilecei nem miktar artarnk hava sndka geniler. Genileyen hava ise daha fazla nemtama kapasitesine sahiptir. Yani scaklk ile maksimum nem doruorantldr.Dnyada maksimum nemin enfazla olduu yerler, scaklkortalamalarnn en yksekolduu tropikal llerdir. Buyerlerde maksimum neminfazla, mutlak nemin az olmashavann nem an artrr. Buduruma bal olarak tropikalller Dnyada ya ihtimalien az olan yerlerdir.

Trkiyede yaz yalarnndurumu incelendiinde, ya ihtimali en az olan yeri, scaklkortalamasnn ve maksimum nemin en yksek olduu GneydouAnadolu Blgesidir. Trkiyenin ya ihtimali en fazla olan blgesi,mutlak nemin fazla ve maksimum nemin az olduu KaradenizBlgesidir.Not: Nem a maksimum nem-Mutlak nem olarak bulunur ki; nema fazla karsa hava ktlesinin ya brakma ihtimali dk, nema az karsa ya olma ihtimali yksek olur.

Bal (Nisbi, Oransal, ya ihtimali) NemBelli bir scaklkta havada bulunan mevcut nemin, (mutl ak nem) yine oscaklkta havann tayabilecei nem miktarna (maksimum nem) yzde(%) cinsinden orandr.

Bal nemin tespitinde aadaki forml kullanlr.

Bal nem, scaklkla ters orantldr. Scaklk azaldka havannnem tama kapasitesi yani maksimum nemi azalacandan baInemi ykselir. Scaklk deerleri arttka maksimum nemartacandan bal nem der.

Bal nem, l blgeleri ve kara ilerinde az iken ekvator, musonve okyanusal iklim blgeleri gibi yal yerlerde fazladr.

Bal nem mutlak nem ile doru orantldr. Mutlak nem arttkabal nemde artar, azaldka bal nem de azalr.

Bal nem ile doyma miktar (maksimum nem) arasnda ters orantvardr. Maksimum nem arttka bal nem azalr.

Bal nem maksimum nemin az olduu kara ileri ve lblgelerinde azdr. Buna karn mutlak nemin fazla olduuekvatoral blgelerde ve deniz kylarnda fazladr.

Hava mevcut nem miktar (mutlak nem) ile doyma miktar(maksimum nem) arasndaki farka nem a denir. Nem a nekadar az ise bal nem o oranda fazla olur.

Mutlak nem ile maksimum nem (doyma miktar) eit ol duunda balnem % 100 olur ve hava doyma noktasna erimi olur. Bu aynzamanda younlama noktasdr. Ve hava ktlesinin bal nem oran %100 olmayana kadar ya olumaz.

rnek soru: 30C scaklkta 1m havann iindeki mutlak nem miktar

6 gramdr. Bu havann nem tama kapasitesi (maksimum nem) 30 gramolduuna gre, havann bal nemi ve nem a yzde katr?

Aadaki benzetmeyi okuyarak bo braklan yerleri doldurunuz.

Snfta 15 sra var. Her sraya en fazla 2 kiinin oturacan dnrseksnfn maksimum renci kapasitesi 30 olur. Eer snfn maksimumrenci kapasitesini arttrmak istersek snf geniletmemiz gerekir. En ok30 kiilik kapasitesi olan snfta diyelim ki bugn 24 renci var, 0 haldesnfn doluluk oran (24.100/30 = % 80dir. En fazla 30 kii alabilecek olansnfa 33 renci gelirse 3 renci ayakta kalr veya bunlarn dan kmasgerekir. Yani snfn doluluk oran= (33.100)/30% 100 geerdi.)Bu rnek olayda anlatlanlar nemle ilikilendirelim.Snfn en fazla 30 renci alabilmesi..Snfn renci kapasitesini arttrmak iin geniletilmesi.Snfta bugn var olan 24 renci.Snfn % 80lik doluluk Oran.30 kiilik snfa 33 rencinin gelmesi sonucu snfn doluluk orannn %100n zerine kmas:Snftaki % 20!ik bo sra:.

8/3/2019 nem ve ya ders notu

2/3

Younlama eitleriAtmosferde bulunan nemin gaz halinden sv ya da kat hale gemesineyounlama denir.Younlamalar; ykseklerde souma ile meydana gelen bulut, yamur,kar, dolu ve yeryznde souk zeminde meydana gelen i. sis, kr,kra diye iki grup altndatoplanr.Younlamalardan yamurve i su taneleri eklinde,kar, dolu, kr ve kra buz kristalleri eklinde

oluur. Bu farkll k,scaklklarn 0 Cnin stnde veya altnda olmas ile aklanr.Younlamann temel nedeni havann soumasdr. nk souyanhavann tayabilecei nem miktar azalr. Hava tayabildii nemi tar,tayamad nemin fazlasn ise younlatrr

Bir hava ktlesi;

Souk bir hava ktlesi ile karlarsa,

Souk bir blgeden geerse,

Ykselmeye urarsa, scakl azalr ve havann nem tama

kapasitesi azalacandan younlama meydana gelir.

Yine ayn hava Ktlesi;

Scak bir hava ktlesiyle karlarsa,

Scak bir blgeden geerse,

Alalmaya urarsa, scakl artar ve havann nem tama

kapasitesi artacandan younlama sona erer.

Balca younlama eitleri unlardr;a. BulutSu buharnn ykselip soumasyla oluan, ok kk boyuttaki suzerrecikleri ya da buz kristalleri topluluudur.

Gkyznn bulutlarla kapl olma orannabulutlulukdenir Meteoroloji

istasyonlarnda gkyznn tam kapal olmas 10 olarak kabul edilir

Nefometre ad verilen bir aletle llr.Buna gre; bulutluluk oran 0 - 2 aras ak gn bulutluluk oran 2 - 8aras bulutlu gn, bulutluluk oran 8 - 10 aras; kapal gn olaraknitelendirilir. Bulutlar yerden yksekliklerine gre 3 gruba ayrlrlar.

Alak Bulutlar (Strats)Yerden itibaren 3000 metre ykseklikte oluan ve gkyzn koyurenkli bir tabaka eklinde kaplayan bulutlardr. Genellikle yalara yolaarlar.Orta Ykseklikteki Bulutlar (Kmls)Yerden 30006000 metre ykseltileri arasnda bulunan ki]melerbiiminde aitlar dz, stleri yuvarlak bulutlardr.

Kmls bulutlar, ok hzl dikey hava hareketleri ile oluur. Ksa

sreli saanak yalara neden olurlar. Genellikle alt ksmlar dz ve

siyah olur. Alt ksmlarnn dz olmasnn nedeni younlamann ayn

seviyeden balamasdr. Siyah olmasnn nedeni ise iri su

taneciklerinden olumasdr.Yksek Bulutlar (Sirrs)6000 metrenin stndeki ykseltilerde yer alan, genellikle ya

oluturmayan, ty ya da ince iplik biimindeki bulutlardr. Bunlar, bir

siklonun yaklatnn ve havann bozacann habercisidirler.

Sis, ise yeryzne ok yakn olumu ya da yeryzne kmbulutlardr. Scak ve nemli bir havann daha souk bir yerle temassonucu sis oluur. Scak ve souk hava ktlelerinin karlamas dasislere yol aar. Balca sis oluum ekilleri unlardr:a. Rzgar, lk denizlerden souk karaya eserse karada sis oluur.b. Rzgar, scak denizlerden souk denizlere eserse souk sular zerinde sis

oluur.c. Rzgar, scak karalardan souk denizlere eserse deniz zerinde sis oluur.d. Serin denizler zerinde alalan hava ktleleri sis oluumuna neden olur.YAI ETLERAtmosferdeki su buharnn younlaarak sv yada kat halde yeryznedmesine ya denir. Balca ya eitleri unlardr;1. iy: Havadaki su buharnn souk zeminler zerinde, su taneciklerieklinde younlamasyla oluur. zellikle ilkbahar ve sonbaharaylarnda grlr.2. Kra: Havadaki su buharnn souk cisimler zerinde,0Cden dk scaklklarda kristaller eklinde younlamasyla oluur.Sonbahar aylarnda ya da k balarnda grlr.3. Kr: Havadaki su buharnn ok soumu aa dallar, tel,saak, vb. cisimler zerinde younlaarak buz tabakas haline

gelmesidir. Kradan ayrlan yn, kristallerin st ste ylarak buztabakalar haline gelmesidir.4. Yamur: Bulutu oluturan su taneciklerinin bymesiyle oluan sudamlalardr. Younlamann devam etmesi ile arl artan sudamlalar ya halinde yere der.5. Kar: Su buharnn, ykseklerde 0C altnda yava yavayounlamasyla oluan buz kristalleri yere der. Bu tr yalara kardenir.6. Dolu: Hava scaklnn birden bire ve byk lde azalmas sonucuyamur damlalar donarak buz paracklar halinde yere der. Buyalara dolu denir

HAVA KTLELER VE CEPHELERAtmosferde ayn scaklk ve nem zelliklerini tayan geni havaparalarna hava ktlesi ad verilmektedir. Hava ktleleri olutuklar vegetikleri yerin zelliklerini tarlar ve bu zelliklerine greisimlendirilirler. Ancakksaltmalarnda aynkelimelerin ngilizceharfleri kullanlr.-Ekvator Tropikal (T)-Kutuplar Kutbi (kutupsal) (P)-Deniz kkenli Denizel (m)-Ktasal (kara)kkenli Karasal(c)rnein Trkiye kmevsiminde kutbi karasalhava ktlelerininetkisindedir.

K mevsiminde Sibirya Termik yksek basnc etkili o lmaktadr.

Trkiye farkl hava ktlelerinin karlama sahasnda yeralmaktadr. Bu bakmdan avantajl bir konumda olduu sylenebilir.Farkl hava ktlelerinin karlamas Trkiyenin orta kuakta yeralmasyla ilgilidir. zellikle karasal souk hava ktleleri ile denizelscak hava ktlelerinin karlamas, gney blgelerin bol ya almasnSalar. Kimi zamanlarda kuzeyden gelen souk ktlelerin gneye dorualann fazla geniletmesi ise lkemizde ar souklarn yaamasnaneden olur.

Farkl zellikteki hava ktlelerini birbirinden ayran snra isecephe denir. Cephelerde eitli atmosfer olaylar meydana gelir. Cephe boyunca karlaan iki hava ktlesinden, scak olan souk olann

zerinde ykselir. Ykselme soumaya, bulutlarn olumasna, sislereve yalara neden olur.

Oluumuna Gre Ya TipleriHavadaki su buharnn younlaarak sv ya da kat halde

yeryzne dmesine ya denir. Yalar plviyometre ad verilen biraletle llr. Yan l birimi m ye den kg veya mmdir.

Ya oluumunun temel koulu soumadr. Hava ktleleri eitliekillerde ykselerek sour ve bnyesinde bulundurduu nemi yaolarak brakr. Yalar oluumlarna gre grupta toplanr.

1.Yama (orografik) yalar: Bir yama boyunca ykselen nemlihava ktlesinin souyarakyoumas sonucu oluanyalardr. Yama yalar

ounlukla dan st ksmna kar, altksmna yamur hlinde der. Yazmusonlar bu tr ya brakr.lkemizde Akdeniz ve Karadenizkylarndaki dalarn denize bakan yamalarnda da bu tr yalaroluur2. Ykselim (konveksiyon) yalar: Alttan snan nemli havaktlesinin dikey ynde hzlaykselmesi sonucu souyupyoumasyla oluur. Ekvatoralblgelerde oluan yalarounlukla bu ekildedir. lkemizdebu tr yalar i Anadoludailkbahar sonlarnda ve yaz balarnda

gerekleir. Bu yalara blgedekrk ikindi yalar ad da verilir. Dou Anadolu blgesinde yazyalar olarak grlrler.3. Cephe Yalar (Frontal Yalar): Scak ve souk havaktlelerinin karlama alanlarnda meydana gelen yalardr.

Dnya'da en ok, Orta kuakta ve 60 enlemleri civarndagrlr. Trkiye'de, zellikle k mevsiminde grlen yalarn oucephesel kkenlidir.

K mevsiminde, kutuplardankaynaklanan souk hava ile Ekvatoral blgeden kaynaklanan scak havaktleleri Akdeniz zerinde karlarlar.Bylece Akdeniz tali cephesi

meydana gelir. Cephe boyunca da yalar grlr. Anadolu

8/3/2019 nem ve ya ders notu

3/3

zerinde de, Sibirya yksek basnc ile zlanda alak basnc ve Asoryksek basncna bal cephe yalar grlr.