Nejat BOZKURT Marmara Üniversitesi · Para Hırsının Sonuçları 18 Aynı işletmede çalışan...
Transcript of Nejat BOZKURT Marmara Üniversitesi · Para Hırsının Sonuçları 18 Aynı işletmede çalışan...
Nejat BOZKURTMarmara Üniversitesi
1
Geçmişe Bir Bakış
2
Dünyadaki ilk organize olmuş toplumlardan itibaren, hile eylemi değişik biçimlerde
günümüze kadar gelmiştir.
Geçmişe Bir Bakış
3
HİLE,
Yasa dışı olmasına,
Katı yasal düzenlemelere,
İşletmelerin kendilerini korumalarına ve katı ahlaki düzenlemelere,
KARŞIN HALA SÜRMEKTEDİR.
Geçmişe Bir Bakış
4
Eski Mısırda şimdiki muhasebecilerin ataları, firavunların muhasebe kayıtlarını tutuyorlardı.
iki muhasebecinin de
Eski Mısırda şimdiki muhasebecilerin ataları, firavunların muhasebe kayıtlarını tutuyorlardı. Hububat, altın ve diğer varlıklar kayıt altına alınıyordu. Firavunun çalışanlarından bazıları bu varlıkların cazibesine kapılarak, hırsızlık yapmaya başlamışlardı.Bunu çaresi olarak birbirlerinden bağımsız iki ayrı muhasebeci aynı kayıtları tutmaya başladı. Belli dönemlerde bunların kayıtlarındaki tutarlar karşılaştırılıyordu. Böylece işletmelerde iç kontrol sisteminin ilk temelleri atılmış oldu. Tutarlar birbiri ile benzer ise sorun yoktu. Ancak önemli tutar farklılıklarının bulunmasının sonucu, her iki muhasebecinin de ÖLDÜRÜLMESİ idi.
Hile Tanımları
5
Hile Tanımları
6
Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, desise, entrika, çıkar sağlamak için bir şeye değersiz bir şey katma.
Suistimal : Görev, yetki vb.ni kötüye kullanma
Yolsuzluk : Bir görevi, bir yetkiyi kötüye kullanma
Usulsüzlük : 1. Yöntemsizlik. 2. Yolsuzluk
HİLE DİĞER KAVRAMLAR
Hile Tanımları
7
Aldatma, gizleme veya güven ihlali şeklinde nitelen-dirilebilecek yasadışı her-hangi bir eylemdir.
Bu hareketler şiddet veya güç kullanımına bağlı değil-dir.
Hile bireyler veya örgütlertarafından yapılabilir
Kasıtlı veya kasıtsız bir hare‐ket olup olmadığına bağlıolarak “Hata” dan ayrılabilengeniş kapsamlı yasal birkavramdır.
ACFE AICPA
Hile Kavramının İçerdiği Özellikler
8
Gizlice Sürdürülen Bir
Faaliyettir
Kasıt UnsuruVardır
Her Durumdaİşletme Zarar
Görür
Kurban Aldatılır
Kendine YararSağlar
Kasıt Unsurunu Kanıtlamanın Yollar
• Belgelerde Değişiklik Yapılması,• Kanıtın Gizlenmesi• Kanıtın Yok Edilmesi• Sahte Aklamalar veya Yalanlar• Kişisel Kazanç• İncelemenin veya Adaletin Engellenmesi• Hareket Biçimi• İşbirlikçinin Şahitliği• Kabul Etme• İtiraf Ettirme
Hile Kavramının İçerdiği Özellikler
10
GÜVENSAĞLA
ALDAT
Hile Kavramının İçerdiği Özellikler
11
İşletme sürecindeki ve sistemdeki zayıflıkları, bir çalışandan daha iyi kim bilebilir?.
İşletmede çok sert işleyen bir kontrol sistemi varsa, bu sefer çalışan onun etrafından
dolaşmanın yollarını arar.
Hile Kavramının İçerdiği Özellikler
12
Hile çoğunlukla kolay yapılan bir eylemdir
NİÇİN
Çoğunlukla işverenler çalışanlarına varlık ve verilere erişim izni verirler
Sorumluluk verilen çalışan GÜVENİLİR demektir
O da her zaman hile yapma FIRSATINI elinde tutar
Hile Kavramının İçerdiği Özellikler
13
UNUTULMAMALI
Güven bir duygudur,hiçbir zaman kontrol unsuru
değildir
Başlıca Hile Kabulleri
14
Hile küçük başlar, giderek artar
İlk ortaya çıkartılan hileler buzdağının ucudur
Hileye başlayan durmaz
Bir çürük elma tüm sepeti bozar
Başlıca Hile Kabulleri
15
Düşük hile riskine dikkat edilmezse giderek artar
Küçük hilelerin ortaya çıkartılması, büyükleri önler
Yılanın başı sıfır toleransla küçükken ezilmezse giderek büyür
Bazı Hile Efsaneleri
16
Tüm hileler etik olmayan bir davranıştır. Ancak tüm etik olmayan davranışlar hileli eylem
değildir.
Finans yöneticilerimiz, iç denetçilerimiz veyamuhasebecilerimiz işletmemizi hileye karşı
koruyabilir.
İşletmemizde dikkati çekecek düzeyde hile yoktur.
Bazı Hile Efsaneleri
17
Hile işletmede olabilecek bir maliyettir.
Hileye karşı alınacak önlemler işletmeye pahalıya mal olur.
Para Hırsının Sonuçları
18
Aynı işletmede çalışan kar ve koca, hayali bir şirket kurdular . Düzenlenen fatura, kocanın bölümüne geldi. Kendisi, inşaat ve bakım bölümünün başındaydı ve faturayı ödenmesi için onayladı. Ödeme talebi eşin bulunduğu bölüme gitti ve ödeme kendisi tarafından yapıldı. Yakalandıklarında , işletmeye 400.000 USD zarar vermişlerdi. Nasıl yakalandılar. Çok akıllı biçimde hilelerini sürdürüyorlardı. Ancak koca paranın hırsına kapılarak kişisel harcamalarını da, şirkete yüklemeye başlamıştı. Bir kredi kartı incelemesinde yaptığı ortaya çıktı. Araştırmanın gemişletilmesi ile hayali işletmeleri de yakalandı.
Hile Kavramının İçerdiği Özellikler
19
CHARLESPONZİ
ve20.000.000 USD
FaizleriÖdediama
Hiç YatırımYapmadı.
20
İşletme Odaklı Hile Türleri
Hile Türü Kurban Hile Yapan Açıklama
Çalışan Hileleri İşverenler Çalışanlar Çalışan kasadan para çalar
Yönetim Hileleri Tüm İşletme İlgilileri Tepe Yönetimi
Tepe yönetimi mali tabloları olduğundan farklı gösterir
Yatırım Hileleri Yatırımcılar Bireyler Yatırımcıların gerçek olmayan yatırımlara para koyması sağlanır
Satıcı Hileleri Mal veya Hizmet Alanİşletmeler
Mal Satanlar Yüksek fiyatlı veya düşük kaliteli mal satılır
Müşteri Hileleri Mal veya Hizmet Satan İşletmeler
Mal Alanlar Satıcı aldatılarak mal veya hizmet alınır
21
Çalışan Hileleri
• Hile çalışan tarafından doğrudan yapılır,
• 3. Taraf bulunmaz
Doğrudan Yapılan Hileler
• 3. Taraf bulunur,• Çalışan yararı 3. taraftan sağlar
Dolaylı Hileler
22
Yönetim Hileleri
İşletme olduğundan iyi gösterilir
İşletme olduğundan kötü gösterilir
23
Yatırım Hileleri
Yatırım ve yüksek getiri sözü verilir
Yatırım yapılmaz, ilk getiri ödenir
Genelde 2. yılda paralarla kaçılır
24
Satıcı Hileleri
Satıcı ilişkide olduğu
işletmeyi hedef alır
Yüksek tutarlı
Düşük kalite
Eksik veya hiç teslim etmeme
25
Müşteri Hileleri
Müşteri ilişkide olduğu
işletmeyi hedef alır
Düşük tutarlı
Ödemeyapmadan
Ödeme yapılmış
gibi
26
İşletme Odaklı Hileler
27
Nakit Varlık Hileleri
Kayıt Öncesi Hileler
Kayıt Sonrası Hileler
Hileli Ödemeler
28
Kayıt Öncesi Hileler
Satışların Kayda
Alınmaması
Satışların Düşük Değerde
Gösterilmesi
Nakit Tahsilatın Kayda
Alınmaması
Gelen Çek ve Senetlerin Kayda
Alınmaması
29
Kayıt Öncesi Hileler
30
Hileli Ödemeler
Fatura Hileleri
Gider Hileleri
BordroHileleri
Çek Hileleri
31
Hilenin Boyutları
31
400600 660 652
994
0
200
400
600
800
1.000
1.200
Tutar (Milyar USD)
Ortalama Hile Maliyetleri
1996 2002 2004 2006 2008
Rapor 1996 2002 2004 2006 2008
Tutar (Milyar USD) 400 600 660 652 994
ACFE’ nin yayımladığı hile raporlarında ABD işletmelerinin hile yoluylakaybettikleri ortalama tutarlar aşağıda yer almaktadır :
32
Hilenin Boyutları
Rapor 1996 2002 2004 2006 2008
Yüzde 6 6 6 5 7
Raporlara göre işletmelerin yıllık gelirlerinden hile yoluyla kaybettikleri tutarların yüzde boyutları aşağıdaki gibidir:
Dünyada çeşitli tarihlerde yayımlanan hile ile ilgili diğer raporlar da incelendiğinde , ekonomik büyüklüklerle orantılı olarak benzer sonuçların olduğu görülmektedir.
33
Organizasyon Yapılarına Göre Hile Maliyetleri
ORGANİZASYON TÜRÜNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ
Organizasyon Türü 2002 2004 2006 2008
Özel İşletmeler %31.9 %41.8 %36.8 %39.1
Halka Açık İşletmeler %30.0 %30.3 %31.7 %28.4
Kamu İşletmeleri %24.7 %15.8 %17.6 %18.1
Kar Amaçsız Kuruluşlar %13.4 %12.2 %13.9 %14.3
34
Çalışan Sayılarına Göre Hile Maliyetleri
ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USD
Çalışan Sayısı 1996 2002 2004 2006 2008
100 Kişiden Az 120.000 127.500 98.000 190.000 200.000
100‐999 100.000 135.000 78.500 179.000 176.000
1.000‐9.999 80.000 53.000 87.500 120.000 116.000
10.000 Kişiden Fazla 126.000 97.000 105.000 150.000 147.000
ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ
Çalışan Sayısı 1996 2002 2004 2006 2008
100 Kişiden Az %39.0 %45.8 %36.0 %38.2
100‐999 %20.1 %21.1 %20.3 %20.0
1.000‐9.999 %23.4 %19.8 %24.8 %23.0
10.000 Kişiden Fazla %17.5 %13.3 %18.9 %18.9
35
Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri
HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA MALİYET DAĞILIMI – USD
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Varlıkların Haksız Kullanımı 65.000 80.000 93.000 150.000 150.000
Yolsuzluk 440.000 530.000 250.000 538.000 375.000
Hileli Mali Raporlama 4.000.000 4.250.000 1.000.000 2.000.000 2.000.000
HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Varlıkların Haksız Kullanımı %81.1 %85.7 %92.7 %91.5 %88.7
Yolsuzluk %14.8 %12.8 %30.1 %30.8 %27.4
Hileli Mali Raporlama %4.1 %5.1 %7.9 %10.6 %10.3
36
Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri
ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET ‐ USD
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Nakit Varlık Hileleri 60.000 80.000 98.000 150.000
Nakdi Olmayan Varlık Hileleri 100.000 200.000 100.000 200.000 100.000
ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Nakit Varlık Hileleri %70.4 %77.8 %86.6 %87.7
Nakdi Olmayan Varlık Hileleri %10.7 %9.0 %20.5 %23.4 %16.3
37
Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri
NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET ‐ USD
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Nakit Hırsızlığı 22.000 25.000 80.000 73.000 75.000
Kayıt Öncesi Hırsızlıklar 50.000 70.000 85.000 76.000 80.000
Hileli Ödemeler 75.000 100.000 125.000
NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Nakit Hırsızlığı %2.9 %6.9 %20.7 %14.2 %10.3
Kayıt Öncesi Hırsızlıklar %20.3 %24.7 %24.4 %18.9 %16.6
Hileli Ödemeler %47.1 %55.4 %64.2
38
Hile Yöntemleri ve MaliyetHİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA MALİYET ‐ USD
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Fatura Hileleri 250.000 160.000 140.000 130.000 100.000
Çek Hileleri 96.432 140.000 155.000 120.000 138.000
Bordro Hileleri 50.000 140.000 90.000 50.000 49.000
Gider Hileleri 20.000 60.000 92.000 25.000 25.000
Yazar Kasa Hileleri 22.500 18.000 18.000 26.000 25.000
HİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA YÜZDELER
Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008
Fatura Hileleri %15.7 %25.2 %33.5 %28.3 %23.9
Çek Hileleri %11.5 %16.7 %20.1 %17.1 %14.7
Bordro Hileleri %7.8 %9.8 %12.6 %13.2 %9.3
Gider Hileleri %7.0 %12.2 %14.2 %19.5 %13.2
Yazar Kasa Hileleri %1.3 %1.7 %2.8 %1.7 %2.8
39
Hilelerin Ortaya Çıkartılma Süreleri – 2008 Raporu
Hile Yöntemi Süre - Ay
Çek Hileleri 30
Hileli Mali Raporlama 30
Kayıt Sonrası Hileler 26
Bordro Hileleri 25
Yolsuzluk 24
Fatura Hileleri 24
Gider Hileleri 24
Kayıt Öncesi Hileler 24
Yazar Kasa Hileleri 22
Nakdi Olmayan Hileler 21
Doğrudan Nakit Hırsızlığı 17
40
Hilelerin Ortaya Çıkartılma Biçimleri ‐ %
Ortaya Çıkartılma Biçimi 2002 2004 2006 2008
İhbar 43.0% %39.6 %34.2 %46.2
Şans Eseri %18.8 %21.3 %25.0 %20.0
İç Denetim %18.6 %23.8 %20.2 %19.4
İç Kontrol %15.4 %18.4 %19.2 %23.3
Bağımsız Denetim %11.5 %10.9 %12.0 %9.1
Polis Uyarısı %1.7 %0.9 %3.8 %3.2
41
İşbirliği Düzeyine Göre Hile
İşbirliği Düzeyi 2006-% 2008-%
Tek Başına 60.3 63.9
Birden Fazla Çalışan 39.7 36.1
İşbirliği Düzeyi 2006-usd 2008-usd
Tek Başına 100.000 115.000
Birden Fazla Çalışan 485.000 500.000
42
Hile Yöntemleri ve Çalışanlar ‐ 2008
KONUM VE HİLE TÜRÜ
Hile Türü Düz Çalışan Yönetici Ortak/Yönetici
Aktiflerin Haksız Kullanımı %39.9 %37.9 %22.2
Yolsuzluk %23.6 %39.1 %37.3
Mali Tablo Hilesi %11.1 %35.6 %53.3
43
Hile ve Önleme ‐ 2008HİLEYE KARŞI KONTROLLARIN VARLIĞINA GÖRE ZARAR
Kontrol Var-usd Yok-usd Azalma %
Ani Denetimler 70.000 207.000 66.2
İş Rotasyonu 64.000 164.000 61.0
İhbar Hatları 100.000 250.000 60.0
Çalışan Destek Programları 110.000 250.000 56.0
Hile Eğitimleri-Yöneticilere 100.000 227.000 55.9
İç Denetim 118.000 250.000 52.8
Hile Eğitimleri-Çalışanlara 100.000 208.000 51.9
Hile Karşıtı Politikalar 100.000 197.000 49.2
Bağımsız Denetim 110.000 250.000 56.0
Ahlak Kuralları 126.000 232.000 45.7
Denetim Komiteleri 137.000 200.000 32.0
İhbarcılara Ödül Sistemi 107.000 150.000 29.0
44
HİLE YAPANLARINKARAKTERİSTİK
ÖZELLİKLERİ
45
Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri
Ana kural düşmanınızı tanımaktır. Birçok hilekar;
‐ Bilinmeyeni, ‐ Görülmemiş olanı, ‐ Kontrol edilmemiş olanı
yapabildiklerinden dolayı başarılı olmaktadır.
46
Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri
Adım 1:BİR HİLEKAR NEYE BENZER ?
Adım 2:HİLE İLE SAVAŞTA RAKİBİ TANIMAK GEREKİRMİ ?
Adım 3:Bir “HİLEKAR PROFİLİ” vardır
Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri
47
Günümüz dünyasında hile yapan kişiyi, tek bir tipe indirmek çok zordur.
Kişinin dürüst gibi gözüken dış görünüşüne karşın, kişisel yaşamında neler olduğunu bilemezsiniz .
Çaresiz insanlar, her şeyi yapabilecek bir ruh haline girebilirler.
Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri
48
Bir Yaklaşımla İki Tür Hilekar Grubu Vardır
Çıkarcı Hilekarlar
Duruma Bağlı
Hilekarlar
Çıkarcı Hilekarlar
49
Suçlarını Tekrarlama Eğilimleri Vardır
Ortalamanın Üstünde Akıllı ve Eğitimlidirler
Risk Alırlar. Yakalanma Tasa ve Korkuları Yoktur
Kimseyi Düşünmez. Ben Odaklı Yaşarlar
Yırtıcı Hayvana Benzerler
İşletme Psikopatları
50
‐ Konuşkan ve sevimli,‐ Kendine çok değer biçen,‐ Hastalık derecesinde yalancı,‐Manipülasyon ve bozgunculukta aşırı hünerli,‐ Vicdan azabı çekmeyen,‐ Duygusuz,‐ Katı ve başkalarının duygularına önem vermeyen,‐ Eylemleri nedeniyle sorumluluk kabul etmeyen.
* Bir psikoloğun araştırması
Duruma Bağlı Hilekarlar
51
Olağan Görünümlü Kişilerdir
Beklenmedik Bir Nedenle Hile Yaparlar
Baskı ve Fırsatın Bir Araya Gelmesi Gerekir
Hile Yaparken Bir Başkasına Zarar Verme
Niyetleri Yoktur
Genelde Geçmişleri Temizdir
52
Cinsiyet
CİNSİYETEGÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USD
Cinsiyet 1996 2002 2004 2006 2008
Kadın 48.000 60.000 60.000 102.000 110.000
Erkek 185.000 200.000 160.000 250.000 250.000
CİNSİYETE GÖRE ORTALAMA YÜZDELER
Cinsiyet 1996 2002 2004 2006 2008
Kadın %46.5 %47.1 %39 %40.9
Erkek %53.5 %52.9 %61 %59.1
53
Medeni Durum
0 50.000 100.000 150.000
Evli
Bekar
150.000
54.000
Ortalama Zarar USD
ACFE nin 1996 araştırmasında hile yapanların medeni durumu aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
54
Eğitim DurumuEĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USD
Eğitim Düzeyi 1996 2002 2004 2006 2008
Lise 50.000 70.000 50.000 100.000 100.000
Kolej 200.000 196.000
Üniversite 200.000 243.000 150.000 200.000 210.000
Üniversite Sonrası 275.000 162.500 325.000 425.000 550.000
EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ
Eğitim Düzeyi 1996 2002 2004 2006 2008
Lise %42 %56 %32.8 %33.9
Kolej %21.6 %20.8
Üniversite %45 %32.7 %33.4 %34.4
Üniversite Sonrası %13 %10.4 %12.2 %10.9
Yaş Durumu
55
YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USDYaş 1996 2002 2004 2006 2008<25 12.000 18.000 18.000 25.000 25.00026‐30 50.000 27.000 25.000 50.000 50.000
31‐35 54.000 100.000 75.000 134.000 113.00036‐40 100.000 100.000 80.000 135.000 145.00041‐50 196.000 150.000 173.000 250.000 250.000
51‐60 280.000 285.000 250.000 250.000 500.00060+ 346.000 500.000 527.000 713.000 435.000
YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİYaş 1996 2002 2004 2006 2008<25 %6.0 %5.9 %6.0 %4.626‐30 %10.4 %10.7 %8.8 %8.131‐35 %17.5 !%18.0 %16.1 %12.836‐40 %18.8 %16.2 %16.4 %16.241‐50 %30.1 %32.0 %34.6 %35.551‐60 %14.7 %15.1 %15.4 %18.960+ %2.5 %2.0 %2.8 %3.9
Zeka Düzeyi
56
Zeka Düzeyi Yüksek veya Bu İddiaları Var
Bu tür kişilerde hile yapma isteği fazla görülüyor
Özellikle işletmenin iç kontrol yapılarına veya güvenlik sistemlerine meydan okuyarak, bunları delme uğraşı veriyorlar
Benlik Düzeyi
57
Egoist Bir Yapı Taşıma
Hile yapanların, diğerlerine göre daha fazla egoist bir yapıda oldukları görülmüştür
* Bulundukları yeri beğenmeme,* Kendilerini daha önemli biri olarak görme,* Üstlerini küçümseme veya aşağılama
İlgi Düzeyleri
58
• İşletmeye veya işine aşırı meraklı olma,• Yeni bir şey yaratmak için aşırı isteklilik
İlgili Bir Kişilik Taşıma
Yapılan araştırmalar kişilik olarak ilgi düzeyleri yüksek olanlardahile olasılığının yüksek olduğunu saptamıştır.
Risk Alma Düzeyi
59
• Başarısızlıktan korkmama,• Yakalanabileceğini düşünmeme,• Şansını denemek arzusu
Risk Alan BirYapı
Araştırmalar, hile yapanların diğerlerine göre daha fazla risk alabildiklerini göstermektedir.
Kurallara Uyma Düzeyi
60
• İşletmede konulmuş olan kurallara uymama,• Sonuca daha kestirmeden gitme isteği,• Kendini bu konularda haklı gösterme çabaları
Kurallara Uymayan Bir Kişilik
Kurallara uymama eğilimi yüksek olan işletme çalışanları arasında hile yapma eğilimi daha fazla olmaktadır.
Çalışma Koşulları
61
İşe en önce gelip, en geç giderler
İşin bitmediğini bahane edip, geç saate kadar çalışırlar
Yıllarca izin yapmadan çalışırlar
Kişilik Durumları
62
Suç
Korku
Stres
DavranışBozukluğu
63
ÇALIŞANLARI HİLE YAPMAYA
İTEN NEDENLER
Bölüm 5
64
Kimler Hile Yapar
İŞLETMEDE HER ÇALIŞAN HİLE YAPABİLİR
• Bir Çalışan Niye Hile Yapar• Bir Çalışanı Hile Yapmaya İten Nedenler Nelerdir
Kimler Hile Yapar
65
Bazı insanlar her zaman dürüsttür
Bazı insanlar hiçbir zaman dürüst değildir
Bazı insanlar çoğu zaman dürüsttür
Birçok insan bazen dürüsttür
Kimler Hile Yapar
66
%15
%75
%10Her Durumda Hile Yaparlar
Hiçbir DurumdaHile Yapmazlar
Fırsatını Bulunca Yaparlar
tempting
Kimler Hile Yapar
67
Bir işletmede hile yapan kişi kimdir gibi genel bir soru sorulursa :
YANIT GÜVENİLİR ÇALIŞANDIR
Erişim Hüner Zaman GÜVENİLİ RÇALIŞAN
İnsan Davranış Biçimi ve Hile
68
Hile Yapmanın Sonuçları
CEZAÖDÜL
İnsan Davranış Biçimi ve Hile
69
Hile Yapmamanın Sonuçları
KAYIPKAZANÇ
Hile Üçgeni
70Baskı
Fırsat
Haklı Gösterme
Hile Üçgeni
71
BaskıUnsuru
KötüAlışkanlıklar
Mali İçerikli
İşle İlgili
Hile Üçgeni
72
Mali• Para hırsı ve açgözlülük• Güzel yaşam isteği
İçerikli• Yüksek tutarlı kişisel borçlar• Yüksek tutarlı sağlık harcamaları
Baskılar• Yüksek tutarlı eğitim harcamaları• Beklenmeyen mali gereksinimler
Hile Üçgeni
73
Kötü Alışkanlıklardan Doğan Baskılar
KumarBağımlılığı
Alkol Bağımlılığı
Uyuşturucu Bağımlılığı
Gece Hayatına
Düşkünlük
Hile Üçgeni
74
İşinden MemnunOlmama
HaksızlığaUğradığınıDüşünme
BeklediğiTerfi’yi
Alamama
DüşükÜcretle
Çalıştırılma
İşle İlgili Baskılar
Hile Üçgeni
75
Fırsat Yoksa
Hile Yoktur
Sıkı Kontrol
Yakalanma Olasılığı Yüksek
Ağır Ceza Politikası
Hile Yapma İsteği Azalır
Hile Üçgeni
76
Denetim Yönetim
UNUTULMAMALI
Birçok işletmede iç kontrol sistemi vardır.
Önemli hilelerin büyük çoğunluğu, sistemin yetersizliği veya yokluğundan
değil, işletilmemesinden
dolayı meydana gelir.
Önemli denetim sonuçları, tepe yönetimlerini etkiler, onlarda bu sonuçları değiştirmek
isterler
Hile Üçgeni
77
Bir Çalışanın,Pozisyonu
Sorumlulukları
Yetkileri
Hile Yapma Fırsatına Katkı Sağlar
Hile Üçgeni
78
Zayıf ahlak politikaları
Üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar
Çalışanların yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlik
Disiplinli bir ortamın sağlanmaması
Çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması
Tepe yönetiminde var olan cahillik, umursamazlık ve yetenek eksikliği
Sağlıklı denetim çalışmalarının bulunmaması
Hile Üçgeni
79
Haklı Gösterme Unsuru
Borç Almıştım,
Geri Verecektim
Bu,Yaptıklarımı
nKarşılığıdır
Kimse İncinmedi
İyi Bir Amaç İçinYaptım
SuçOlduğunu
Bilmiyordum
İşletmeBunu
Hak Etmişti
80
HİLENİN ORTAYA
ÇIKARTILMASI
Bölüm 6
Hilenin Ortaya Çıkartılması
81
Hilenin Ortaya
Çıkartılması
HileninAraştırılması
KararaVarma Ceza
82
Hilenin Ortaya Çıkartılması
Bir Cinayet Olayında Somut Bir Kanıt Vardır. Örneğin : Ceset
Bir Banka Soygununda Somut Bir Kanıt Vardır: Örneğin : Kamera Kayıtları
Hilenin Ortaya Çıkartılması
83
Hile Eyleminde Çoğunlukla Somut Kanıt Yoktur
Başlangıçta Çoğunlukla Belirtiler Vardır
Hile Belirtileri = Kırmızı Bayraklar
Kırmızı bayrak, gerekli kanıt olmadan bazı şeylerin yanlış olabileceğini ortaya koyan bir göstergelerdir
Hilenin Ortaya Çıkartılması
Yönetimle İlgili Anormallikler
85
Faaliyetlerin yürütülmesi ile ilgili Anormallikler
Yönetim özellikleri ile ilgili anormallikler
Örgüt yapısı ile ilgili anormallikler
Üçüncü kişilerle olan düzensiz ilişkiler
Faaliyetlerin Yürütülmesi ile ilgili Anormallikler
86
Mali tablo rakamlarındaki açıklanamayan değişiklikler
Kriz ortamında faaliyetleri sürdürme
Hesap döneminin kapanışına yakın olağan olmayan veya büyük ölçekli ve karlı işlemlerin varlığı vaKazançların kalite düzeyinde kötüye gidiş
Kötü bir biçimde tanımlanmış işletme stratejileri
Stratejilerin sağlıklı bir iletişim ortamında işletme kadrosuna aktarılmaması
Sektör ortalamalarına göre sapmalar gösterme
Yönetim Özellikleri ile ilgili Anormallikler
87
Yüksek tutarlarda kişisel borçlu ve mali zorluklar içindeki yöneticiler
Kumar veya buna benzer uygunsuz eylemlere meyilli yöneticiler
Geçmişi karanlık veya sabıkalı yöneticiler
Dürüst olmayan ve ahlaki nitelikleri taşımayan yönetim
Çok üst düzeyde güven sağlamış yöneticilerin varlığı
Düşük kaliteli yönetim kadrosu
Örgüt Yapısı ile ilgili Anormallikler
88
Aşırı derecede karmaşık işletme yapıları
Yetersiz kalitede yönetim kurulu ve denetim komitelerinin varlığı
İşletmede etik kuralların ve örgüt kültürünün zayıf bir görüntü vermesi
Zorbalığa veya diktatörlüğe dayanan yönetim biçimleri
Denetimi zayıf, bağlı işletmelerle yapılan anlamlı işlemler
Yönetimin veya denetimin etkinliğini azaltan örgüt yapıları
Üçüncü Kişilerle Olan İlişkilerdeki Anormallikler
89
İşletmenin denetçilerinde meydana gelen sık değişmeler
Yönetimin bağımsız denetçilere despot bir davranış biçimi göstermesi
Kamu kurumları ile yaşanan sorunlar
Yöneticilerin kamu otoritelerine karşı umursamaz tavırlar takınması
İşletmenin geçmişinde sermaye piyasası kuruluşları ile ilgili olarak çeşitli sorunlar yaşanmış olması
İşletmenin maliye idaresi ile çeşitli sorunlar yaşıyor olması
Çalışanlarla İlgili Anormallikler
90
Muhasebe ile ilgili Anormallikler
İç kontrol yapısı zayıflıkları
Analitik anormallikler
Üçüncü kişilerle olan ilişkiler
Aşırı yaşam biçimleri
Olağan olmayan davranışlar
Çeşitli şikayetler
Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri
Kayıp Belgeler
Belge Üzerinde
Oynamalar
Sıra No’lardaDüzensizlikler
ZamanındaKayda
Alınmama
Genel İsimVe
Adresler
Çift Ödemeler
FotokopiBelgeler
Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri
Yetkisiz İşlemler
Son Dakika
Düzeltmeleri
Envanter Tutarsızlıkları
Hareketsiz Hesaplarda
Hareketlenme
Önemli Varlık
Kayıpları
Kasa FazlaVe
Noksanlıkları
Vadesi GeçenHesaplarda
Artış
Uzun Süredir Bekleyen
Büyük TutarlıŞüpheli
Alacaklar
Belli Bir Satıcıda
Yoğunlaşma
Önemli Bütçe
Sapmaları
Aynı Kişilere Yüksek
Ödemeler
Şüpheli Alacaklarda
Artış
Faturalarda DestekleyiciBelgelerin Yokluğu veya
Eksikliği
Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri
Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri
94
Hile genelde bir zimmetle veya hırsızlıkla başlar
Varlık cebe atılır
Yapılan hile gizlenir veya olduğu gibi bırakılır
Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri
95
Veznedar kasadan para
çalar
Bunun için bir kayıt yaparsa, hileyi gizlemiş
olur
Yapmazsa kasa açığı açıkta
bekler
Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri
96
Ortaya Çıkartılma
Gizleme Aşaması
Hırsızlık Aşaması
Parayı Çalar
Sahte bir gider kaydı
Denetim yoksa ortaya çıkmaz
Tutar düşükse ortaya çıkmaz
Bekleyen bir borcun
ödenmesi
Doğrulama yoksa ortaya
çıkmaz
İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları
İçDenetimYokluğu
GörevlerinAyrılığında
Zayıflık
İ.K. Sisteminin
Olmaması –Zayıflığı Yetersiz
PersonelPolitikaları
DenetimKomitesiYokluğu
Analitik Anormallikler
98
Analitik İnceleme Prosedürleri ile BAK
Yolunda gitmeyen bir
durum var’mı ?
Olağan durumdan olağan olmayan duruma
geçiş var’mı ?
Hareketlerde bir
anormallik var’mı ?
Sapmalar anlamlı mı ?
Gerçekçi olmayan gelişmeler var’mı ?
Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerde Anormallikler
Dikkati Çeken
Davalar
Yönetimİstifaları
DenetimeDireniş
SıkDeğişen
Denetçiler
Bankalarlaİlişkiler
Bozuk Kamu Kurumuİlişkileri
Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri
100
Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri
Hırsızlık
Gizleme
Dönüştürme
Yapılan hileyi gizlemek için çeşitli eylemler
yapılır
Çalınanlar nakde dönüştürülür ve harcanır.
Nakit, alacak, stok,bilgi gibi varlıklar
çalınır
Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri
102
HIRSIZLIK AŞAMASI
Varlık Çalınır
Ancak hırsızlık aşamasında birinin görmesiyle ortaya
çıkar
Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR.
İşletmede denetim varken hile durur.
Kim görebilir. İşletme çalışanları
ve yöneticiler
Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri
103
GİZLEME AŞAMASI
Hile yapan özellikle muhasebe kayıtlarında olayı örtmeye çalışır
Yapılan özellikle inceleme aşamasında veya içeriden birinin
görmesiyle ortaya çıkar
Denetçiler görebilir mi. DAHA ŞANSLARI VAR. İşletmede denetim yaparken ortaya çıkartabilirler.
Kim görebilir. Denetçiler ve çalışma
arkadaşları
Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri
104
DÖNÜŞTÜRME AŞAMASI
Çalınan malın paraya çevrilmesi ve çalınan paraların harcanması
Yapılan harcamalar, hilekarın yaşam
düzeyinde farklılıklara neden olur.
Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. Aralıklarla
denetim yaptıklarından, çalışandaki değişimleri
anlayamazlar.
Kim görebilir. Hilekarın yakınında olan çalışma arkadaşları. Değişimi en
iyi onlar gözlerler.
Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri
105
Çalışanlar neden ihbarda
bulunmaktan kaçınırlar
Emin olmadıklarından
dolayı
Korktuklarından dolayı
Hileyi yapan amiri olduğundan dolayı
Gammazcı gibi görünmek
istemediklerinden dolayı
Olayın içeriği yönetim tarafından
kendilerine iyi anlatılmadığından
dolayı
Davranış Değişiklikleri
106
Suç
Korku
Stres
Davranış Bozukluğu
• Uykusuzluk çekme,• Artan alkol tüketimi,• Uyuşturucu kullanma,• Aşırı tütün kullanımı,• Olağan olmayan sinirlilik,• Aşırı şüphecilik,• İşini kaybetme korkusu• İnsanların gözlerine bakmaktan kaçınma• Hoşgörü eksikliği, • Aşırı alınganlıklar,• Hasta olmaktan korkma,• Aile ve arkadaş çevresinde utanma
görüntüsü verme,• Aşırı tartışmacılık ve sabit fikirlilik,• Saplantılar veya ürkeklikler,• Her an kaçacakmış havası verme,• Psikologlara gitme, itiraflarda bulunma
107
HİLENİN ORTAYA
ÇIKARTILMASINDAAKTİF YAKLAŞIMLAR
Bölüm 7
Teknoloji Temelli Yaklaşımlar
108
Geleneksel ve Teknoloji
Temelli Yaklaşımlar
Geleneksel Yaklaşımda hile
genellikle, ihbar veya şans eseri ortaya çıkmaktadır
Denetçiler hile ile ilgili uygulamalarda
teknolojiden yararlanmamışlardır
Teknoloji Temelli Yaklaşımda, %100 inceleme, erken uyarı ve süreklilik
esası vardırDosyalar arası karşılaştırma ve analiz yapılabilir
Temel, “Bilgisayar Destekli Denetim Teknikleri” ne
(CAAT’S)dayanır
Teknoloji Temelli Yaklaşımlar
109
NİYE YAKALANMADI
Teknoloji Temelli Yaklaşımlar
110
Hilenin Ortaya
Çıkartılması
Geleneksel Yaklaşım
Teknoloji Temelli Yaklaşım
Teknoloji Temelli
Yaklaşımlar
Bulanık Mantık
BDDT
VeriMadenciliği
Analitikİnceleme
Prosedürleri
Stratejik Yaklaşım
112
Stratejik Yaklaşım
Belirti Görülmesi Beklenmez
Belirtinin Olup
Olmadığına Bakılır
113
HİLENİN ARAŞTIRILMASI
Bölüm 8
Hilenin Araştırılması
114
Hilenin Araştırılması
115
Hile Belirtisi Araştırmaya Gerek Var’mı?
EVET : AraştırHAYIR : Kapat
Hilenin Araştırılması
116
Araştırmada Yanıt
Bulunacak Noktalar
Hilekar Kim ve Rolü Ne
Hileyi Hangi Nedenlerle Yapmış Olabilir
Hile Nasıl ve Hangi Yollarla
Yapılmış Olabilir
117
HİLENİN ÖNLENMESİ VE CAYDIRICILIĞIN
SAĞLANMASI
Bölüm 9
Hileden Korunma ve Caydırıcılık
118
Dürüst Kişilerin İşeAlınması
ÇalışanlaraEğitim
Verilmesi
Olumlu Bir Çalışma
Ortamının Yaratılması
Çalışanlara Destek
Programları
Korunma ve
Caydırıcılık
Hileden Korunma ve Caydırıcılık
119
İşletme KültürününYaratılması
İşletme Etik Kurallarının
Oluşturulması
Güçlü İç Kontrol Sistemi
İhbar Hatları
Korunma ve
Caydırıcılık
Hileden Korunma ve Caydırıcılık
120
Müşteri ve SatıcılarıBilgilendir
ÇalışanlarıGözle
CezalandırılmaKorkusuYarat
İşletme HilePolitikasıOluştur
Korunma ve
Caydırıcılık
Dürüst Kişilerin İşe Alınması
121