NAUČNI BILTEN - BULETINI SHKENCOR Br/Nr. 6 04.04....

INSTITUT ZA NAUNA ISTRAIVANJA I RAZVOJ

INSTITUTI PR KRKIME SHKENCORE DHE ZHVILLIM

NAUNI BILTEN

BULETINI SHKENCOR Meunarodni nauni asopis

Revista Shkencore ndrkombtare

International Scientific Journals

Br/Nr. 6

God - Viti IV / 2014

Botimi i dyt

Ulcinj-Ulqin

Montenegro

REDAKSIA

Dr. Shefket Jakupi, (kryeredaktor)

MA Ardita Bylo (sekretare shkencore)

Dr.Dragoljub Jankovi

Dr.Mirsad Nukovi

DREJTOR I REVISTS

Prof.Ass.dr. Elez Osmani

NAUNI BILTEN - BULETINI SHKENCOR Br/Nr. 6 04.04. 2014

2

CIP

, 330(905L)

NAUNI bilten:ekonomska istraivamja

Buletin Shkencor:hulumtime ekonomike

Urednik:Elez Osmani- God.1,br.1(2009)

Ulcinj:(Pinje bb):Centar za ekonomska istraivanja 2013.24 cm

Godinje.

ISSN 1800-9794 COBISS.CG-ID 20683538

Shtpia botuese Qendra pr hulumtime ekonomike -Ulqin

Shtypshkronja ROZAFA 1 Shkodr

Korrektoi dhe punoi n kompjutr

Dr.Shefket Jakupi

E drejta e autorit :

Instituti per kerkime shkencore dhe zhvillim

Redaksia e Buletinit Shkencor

Ulqin

Adresa e redaksis :

Instituti per kerkime shkencore dhe zhvillim

Redaksia e Buletinit Shkencor

Ulqin ++382 69 265 707

web.: www.ekonomskiinstitut.com

http://www.ekonomskiinstitut.com/

3

KOMITETI EDITORIAL INTERNACIONAL

INTETNATIONAL EDITORIAL COMMITTEE

Bordi shkencor i buletinit shkencor Prof.Dr Arta Museraj - Themeluese dhe drejtuese e "Academicus- International

Scientific Journal, Kryetare

Prof.Dr.Arjeta Troshani dekani i fakultetit Ekonomik,UniversitetiLuigj GurakuqiShkodr

(kryetare)

Prof.Dr.Predrag Goranoviq-Fakulteti Ekonomik Podgorica

Prof.Ass.Dr.Artan Haxhi- Rektor UniversitetiLuigj Gurakuqi,Shkodr

Prof.Dr.Isak Mustafa-Kryetar i Institutit t financave Kosov

Prof.Dr.Beqir Kala-Universiteti internacional Novi Pazar

Dr.Dragoljub Jankoviqi-Fakulteti per studime te biznesit ne Podgoric

Prof.Ass.Dr.Hidajet Shehu Unvivrsiteti BujqesorUBT, Tiran

Prof.Ass.Dr.Mithat Mema-Rektor UniversitetiAleksanderr Moisiu,Durres

Prof.Ass.Dr Armand Universitetit publikHaxhi ZekaPeje

Prof.Dr.Halid Kurtoviq-Universiteti i Zenics

Prof.Dr.Husnija Bibiljica Dekan i fakultetit t turizmit UniversitetiHaxhi Zeka Peje

Prof.Dr.Laszlo Karpati Universiteti per biznes n Budapesht-Hungari

Prof.Ass.Dr.Ilir Hoti-Dekan-fakulteti ekonomikAleksanderr MoisiuDurres

Prof.Ass.Dr.Edmond Beqiri-Rektor Kolegji Dugagjini Pej, Kosov

Prof. Dr.Shefket Jakupi, Kolegji IliriaPrishtin, Kosov


4

Prmbajtja

MF Aurora Kinka (Pulti)

Dr. Blerta Dragusha (Spahia)

MK Nevila Kiri

1 Reforma e decentralizimit fiskal n Shqipri ....................................................................... 9

Akademik, prof.dr Mirsad Nukovi

Prof.dr Tibor Petre

2 Softveri za web prezentacije .............................................................................................. 17

Albana Kastrati (Kullolli)

Ivana Ajkoviq

3 Metodat e vlersimit t kompanive dhe ndikimi i tyre n cilsin e raportimit financiar . 23

Phd Anita Cucovi

4 Prilagodjavanje fiskalne politike zemalja u tranziciji sa fiskalnom politikom Evropske Unije ........................................................................................................................................... 33

Arjeta Fregjaj, M.Prof

Bledar Plori, Msc

Arjeta ANAMALI, PhD (c)

5 Lufta ndaj korrupsionit si faktor i rndsishm i rritjes s cilsis n arsim ..................... 39

Dr.sc, Armand Krasniqi, Prof.asoc

6 Reformimi i sistemit fiskal i vendeve t Evrops Juglindore konform parimeve t Unionit Evropian ..................................................................................................................................... 48

Dr. sc. Pjetr Ndreca

Msc. Napolon Beqiri

Msc. Lavdim Laji

7 Evazioni fiskal dhe ekonomia informale n kndveshtrimin e Komunitetit Evropian ...... 58

Eriklida Shpori

Dr.Yllka Rupa

8 Planifikimi dhe menaxhimi ne prokurimin publik ............................................................. 67

Dr. Naim Malla

9 Disa aspekte juridike penale dhe kriminologjike t parandalimit t pastrimit parave n nj kndvshtrim krahasues ............................................................................................................. 77

Prof. dr Dragoljub Jankovi

10 Modeli I harmonizacija fiskalnih politika zemalja JIE-pe SA evropskom unijom ............ 88

Driton Sylqa

Ariana Elezaj

5

11 Management of policy effectiveness in economic stabilization ........................................ 94

Eglid Dashi

Ma.Esat Callmori

Prof.Ass.Dr. Elez Osmani

12 Harmonizimi i politikave fiskale te vendeve te EJL-se me bashkimin europian ............. 103

PHd(cand.)Enkeleda Lulaj

13 Politikat fiskale n relacion me indikatort makroekonomik n Kosov ....................... 110

14 Furnizimet e pazbritshme nga tvsh-ja, dhe prjashtimet e pjesshme krahasim i Shqipris

me disa vende t rajonit ........................................................................................................... 120

Dr.as.Etleva Paplekaj

15 Qeverisja elektronike dhe modernizimi i administrats publike...................................... 126

16 Fiskalna politika zemalja u tranziciji jugoistone evrope

Dr.Alketa Elezi

17 Raporti i legjislacionit penal shqipetar me normat nderkombetare per parandalimin dhe ndjekjen e genocidit

Gzim JUSUFI, Ph.D Candidate

Mensur AJETI, Ph.D Candidate

18 Krahasimi i politikave fiskale lokale n komunn e gjilanit me ato t be-s .................. 154

Halim Bajraktari

Shaip Ssmani

19 Zhvillimet ekonomike t Kosovs drejt BE-s, implementimi dhe harmonizimi i politikave ligjor e t siguris .................................................................................................... 163

PhD candidate Albert Lusha

Prof. As. Dr. Fran Brahimi1

Prof. Dr. Hidajet Shehu

20 T ardhurat dhe transfertat ndrqeveritare pr pushtetin vendor ..................................... 168

Azemovi Read

21 Implikacije integracionih procesa na sektor osiguranja ................................................... 179

Prof. as. dr. Fatmir VADAHI Ma. Eranda BILALI (HALLUNI)

Dr. Mehdi KRONI 4Ma. Rina MUKA( Gera)

22 The collaboration teachers- family for a better adoptation in kindergarden .................... 189

Ma. Rina( Gera) MUKA

Ma. Eranda BILALI

Prof.Dr. Fatmir VADAHI 4 Dr. Mehdi KRONI


6

5Ma. Dritan CEKA

23 Shkolla publike e jopublike n Shkodr prball krkesave t prindrve ...................... 200

Mr.sc Mahir Gruda

24 Kontabiliteti dhe buxheti I shtetit .................................................................................... 208

Dr Maksut Hadibrahimovi

25 Standardi ivotne sredine i propisi evropske unije .......................................................... 217

Miroslav Doderovi

26 European experience in space planning in Montenegro .................................................. 227

Naim Ismajli1

Roberta Bajrami2

27 Eksporti i produkteve si mundesi e zgjerimit te tregut per kompanite Kosovare-rasti i

kompanise Frutex me produktin Golden Eagle dhe analiza e tregut t Turqis ................... 232

Nerimane Bajraktari

28 Cilat jan dimenosionet e krizes financiare pr ekonomin globale ............................... 241

Ma.sc.Burim HALITI

29 Politikat fiskale n Kosov dhe harmonizimi i tyre me vendet e rajonit dhe t BE-s.. 246

Eglid Dashi

Ma.Esat Callmori

30 Harmonizimi i politikave fiskale te vendeve te EJL-se me bashkimin Europian ............ 255

Zaim Korsi

MSC Ritvana Rrukaj

31 Orientimi drejt menaxhimit te ri publik ........................................................................... 261

Esat allmori

Ritvana Rrukaj

32 Taks progresive apo taks e shesht? ............................................................................. 267

Prof. dr Dragoljub Jankovi

33 Okvir crnogorske fiskalne politike u procesu pridruivanja EU ..................................... 274

Ass.MSc.Venera Kelmendi

34 Globalizimi i ekonomis rast konkret Kosova. ................................................................ 288

Ass.MSc.Venera Kelmendi ...................................................................................................... 297

36 Zhvillimi ekonomik dhe Investimet e huaja Direkte n Kosov ..................................... 297

Dr. Yllka Rupa

Eriklida Shpori

37 Ligji i ri pr npunsin civil n Shqipri dhe reforma n institucionet e menaxhimit dhe mbikqyrjes. ............................................................................................................................. 309

7

Prof dr Zoran Todorovi

38 Harmonizacija poreskog sistema Crne Gore sa Direktivama EU .................................... 314

Zaim Korsi PhD (kandidat)

Ritvana Rrukaj ......................................................................................................................... 324

39 Orientimi drejt menaxhimit te ri publik ........................................................................... 324

Prof. dr Selim airovi

Prof.dr emsudin plojevi

Semir airovi

40 Kulturni turizam Novog Pazara ....................................................................................... 336

Enver Tahiraj

Artan R. Kryeziu

Malesor Gjonbalaj

Bahri Gjinovci

Shqipe Bajinca

Mehmet Mehmeti

41 Rekreacioni n turizm .................................................................................................... 345

Manjola Xhahysa Striniqi

Bledar Striniqi

Servete Ligataj

Reisa Duraj

43 Trite dobara i fiskalna politika u zemljama jie ............................................................. 358

Prof.dr Tomislav Brzakovi

Doc. dr urica Vukajlovi

Doc. dr Daliborka Petrovi

Prof, dr Branislav Jaki

Prof. dr Miodrag Brzakovi

44 Fiskalna politika zemalja u tranziciji Jugoistone Evrope1................................................368

Doc .dr urica Vukajlovi

Prof. dr Tomislav Brzakovi

Doc. dr Momir Grahovac

Prof. dr Miodrag Brzakovi

Prof. dr Boidar Mihajlovi

45.Trite dobara i fiskalna politika u zemljama jie2................................................................378


8

Prof.dr Branislav V.Jaki,

Prof.dr Miodrag Brzakovi,

Prof.dr Tomislav Brzakovi,

doc.dr Djurdjica Vukajlovi,

doc.dr Jasmina Madgalj,

doc.dr Slobodan Vuksanovi,

doc.dr Predrag Jovievi

46 Kvalitet kao profit...................................................................................................389

Ma. Miriam Taipi

47. Knowledge and application of multiple intelligences in the teaching and

learning process................................................................................................405 Doktorant.av.Artan kolnikaj 48. Akte diskreciale dhe perdorimi i tyre ne ekonomi..............................................................416

Neritan Turkeshi, PhD

49. Theoretical views upon the role and importance of the monetary policy...........................424

Msc. Xhelal Fejzullahu

50. Menaxhimi i riskut kreditor dhe mjaftueshmria e kapitalit n banka, rasti i Kosovs......438

BA.Liridona Grxhaliu

51. Zhvillimi i Ndrmarrjeve t Vogla n Komunn e Vushtrris...........................................448

Dr. Vinens Marku 52. Pirandelo: Gjasht personazhe n krkim t autorit.457 53. Dr.sc. JETMIRE ZEQIRI Faktort ekonomiko shoqror, ideopolitik, faktort mikrogrupor dhe sociopatologjik t kriminalitetit465 PhD candidat Ragip GJOSHI

54 Misioni dhe vizioni i menaxherit t institucioneve arsimore n Kosov pr shek. XXI....472

Prof.As.Dr.Brilanda Bushati,

55. Nj model e-commerce per te mbeshtetur sjelljen konsumatore ne blerjet online.............479

Dr. Elind Dibra,

Ma Iglil Osja

56.Globalisation, tourism and development............................................................................488

Dr. Senada Rei

57. Qarkullimi i lir i shrbimeve sipas direktivs "Bolkestein" prball integrimit t Ballkanit

perndimor n Tregun e Brendshm.........................................................................................493

Dr. Ardita Borii

Dr. Albana Borii (Begani)

Dr. Arjola Dergjini

58. Vreshtaria dhe industria e vers alternativa t zhvillimit t agroturizmit n qarkun e

Shkodrs ...................................................................................................................................503

PhD(C) Ramiz FAZLIU

59. Organizimi territorial i shqiptarve n Luginn e Preshevs.............................................513

9

MF Aurora Kinka (Pulti)3,

Dr. Blerta Dragusha (Spahia)4,

MK Nevila Kiri5

1 REFORMA E DECENTRALIZIMIT FISKAL N SHQIPRI

DECENTRALIZATION FISCAL REFORM IN ALBANIA

ABSTRACT

During the last two decades, many developed and developing countries have

undertaken comprehensive reforms of their intergovernmental fiscal systems. Many countries

in the region are already in the process of considering or implementing refor

ms in the area of fiscal decentralization. However, macroeconomic instability and

heritage of socialism and central planning have made that the development of an effective

decentralized system becomes more difficult.

In Albania, the process of decentralisation has started in 2000. Reforms in this area

have increased the responsibilities of local government and local autonomy for the allocation

of expenditures. The end of 2002 and 2003 represent an important step in the progress of fiscal

decentralization in Albania. Empirical evidence indicates that fiscal decentralization has helped

to improve the welfare and growth although it remained modest and far from the expected

impacts of efficiency and good public management.

EU Priorities for Albania in terms of decentralization include the strengthening of local

government in particular issues such as public procurement and environment. For the EU,

Albania is still considered as a place "in the process of decentralization".

Hyrje

Decentralizimi sht nj nga parimet kryesore kushttuese pr t siguruar nj

performance sa m t mir n mnyrn e organizimit dhe funksionimit t qeverisjes vendore.

Decentralizimi sht transferimi i autoritetit dhe prgjegjsis s funksioneve publike nga

pushteti qndror n at vendor ose n organizata t tjera n nivel lokal. Decentralizimi dhe

autoritetet vendore prfaqsojn parimet baz t demokracive t konsoliduara. Ai perfaqson t

drejtn e qytetarve pr t marr pjes n administrimin e punve publike dhe t bindur se n

nivelin vendor kjo e drejt ushtrohet n mnyr t drejtprdrejt dhe efikase.

3 Universiteti i Shkodrs Luigj Gurakuqi,Departamenti i Financ-Kontabilitetit




10

Prvoja t zhvillimit t pushteteve vendore n Europ

N Europ ka dy tipe t organizimit t qeverisjes vendore:

1. Tipi i Europs Veriore me njsi vendore t mdha dhe me shkall t gjr t prgjegjsive

dhe

2. Tipi i Europs Jugore me njsi vendore t vogla dhe me prgjegjsi t vogla.

Kalimi nga shtete me regjim komunist n shtete demokratike pati nje impakt t madh n

shum prej vendeve t cilat po kalonin kt periudh tranzicioni pasi ky ndryshim solli thyerjen

e katr monopoleve t shtetit komunist t cilat ishin6:

1. Monopoli politik, sepse zgjedhjet e para tani ishin potencialisht te lira ku moren pjese partite politike dhe grupet e shtetasve pa asnje lloj kufizimi.

2. Monopoli i parimit t unitetit t pushtetit shtetror, ku u krijua fusha e jetes publike, pr t ciln prgjigjen vetm vetqeverisjet, e cila u shkput nga kontrolli i

administrats qeveritare.

3. Monopoli i prons, e cila u realizua prmes dhnies komunave, n pronsin e tyre, t nj pjese shum t madhe nga pronsia shtetrore.

4. Monopoli i financave publike, prmes shkputjes s financave t komuns nga buxheti i shtetit.

Po t shohim prvojn e Polonis, e cila sht nj ndr shtetet ish-komuniste, do

shohim se ajo ndrmori hapat e para per rindrtimin e vetqeverisjes vetm n 1980, pas

shpalljes s gjndjes s jashtzakonshme. Pas zgjedhjeve parlamentare t 1989, reforma

vetqeverisse u b nj nga detyrat prioritare. Megjithse shteti psoi reforma t shumta

ekzistonte frika se njerzit, pas zgjedhjeve, do t vazhdonin t ndiqnin t njjtat zakone t

vjetra duke penguar kshtu zbatimin e reformave t rndsishme. Sistemi vetqeveriss q u

krijua ishte simbol i hapit t par pr t rindrtuar shtetin7.

1.2.Rndsia e decentralizimit

Decentralizimi i pushtetit n drejtim t fuqizimit t qeverisjes vendore sht nj nga shtyllat

baz t demokratizimit real t institucioneve publike t nj shteti, q bn t mundur

njkohsisht administrimin efektiv publik dhe prafrimin e vendim-marrjes me qytetarin.

Fenomeni i decentralizimit sht i prhapur n mbar botn, por kuptimi, zbatimi dhe efektet

e tij variojn nga njri vend n tjetrin. Eksperienca botrore v n dukje tre msime t

zbatueshme kudo 8:

S pari, decentralizimi ndikon n stabilitetin makroekonomik, lehtsimin e varfris, sigurimin

e shrbimeve sociale dhe cilsin e qeverisjes. Pr kt arsye, nj vend q decentralizon

sektorin e tij publik ka nevoj t zhvilloj nj strategji koherente decentralizimi, e cila

prcakton vizionin afatgjat t qeveris vendore, synimet e prgjithshme e objektivat e

decentralizimit, prshkruan detyrat dhe planin pr zbatimin e tyre, burimet q nevojiten si dhe

rolin dhe pjesmarrjen e aktorve kryesor n proesin e decentralizimit.

Decentralizimi i zbatuar n mnyr t drejt rezulton me prfitime ekonomike, efienc dhe

prgjegjsi m t madhe n shprndarjen e shrbimeve t dshiruara nga popullsia lokale. N t

kundrt, do t shfaqen dhe bashkshoqrojn vendin pasoja t padshirueshme si disekulibr

6 Probleme t Decentralizimit n Vendet e Europs Qndrore dhe Juglindore

7 Prvoja e Pushtetit Lokal n Poloni

8 Probleme t Decentralizimit n Vendet e Europs Qndrore dhe Juglindore

11

makroekonomik, diferenca, konflikte rajonale dhe zvoglim i cilsis dhe sasis s shrbimeve

publike. Strategjia e decentralizimit sht nj dokument politik, udhzues pr t gjitha ato

reforma q prekin drejtprdrejt QV. Nga ana tjetr politikat apo reformat e sektorve t

ndryshm do t harmonizohen me parimet dhe synimet e decentralizimit pr ato shtje q kto

reforma ndikojn mbi decentralizimin dhe autonomin vendore d.m.th pikrisht kjo strategji

harmonizon synimet dhe parimet e prgjithshme me ato t sektorve dhe nnsektorve.

S dyti, duke patur parasysh q strategjia e decentralizimit sht nj dokument pr zbatim, nj

plan dinamik i hapur ndaj ndryshimeve q qartsojn dhe prmirsojn vizionin dhe synimet,

sht e nevojshme nj infrastruktur institucionale e prshtatshme pr monitorimin dhe

zbatimin e politiks s decentralizimit. Kjo infrastruktur prfshin strukturat ligjore,

organizatat pr koordinim dhe kapacitetet hartues t programeve. Nj strategji pa nj prkrahje

t till institucionale nuk do t ishte e suksesshme.

Reforma e decentralizimit pr vet rndsin q paraqet duhet t jet nj proes i matshm, pr

t br t mundur vlersimin e efektivitetit t proesit, modifikimin e strategjis sipas nevojave

dhe informimin e drejtuesit dhe publikut t gjer pr rezultatet konkrete t matshme t arritura,

duke zvogluar n kt mnyr konfuzionin, konfliktet politike dhe subjektive, q n mnyr

konstante shoqrojn do ndryshim t rndsishm.

S treti, vendeve u sht dashur t mbeshtesin rritjen e decentralizimit me rregulla t ndryshme

n pajtim me kapacitet e ndryshme manaxheriale t njsive territoriale.

Duke iu referuar eksperiencs botrore n lidhje me strategjin e decentralizimit, mund t

konkludojm se do vend duhet t zhvilloj strategjin e tij t decentralizimit, infrastrukturn e

veant institucionale n pajtim me faktort politik, ekonomik dhe shoqror, duke mos ln

mnjan historin, traditn, kulturn dhe psikologjin e vendit, veprimi/ndikimi i t cilve n

disa raste mund t jet m tepr frenues pr zbatimin e strategjis s decentralizimit.

1.3 Avantazhet dhe Disavantazhet e decentralizimit

Decentralizimi si nj element thelbsor i reformave, i par n kndveshtrimin e tranzicionit ka

avantazhet dhe disavantazhet e tij.

Avantazhet dhe argumetat n favor t decentralizimit

Thellimi i reformes s decentralizimit bhet nj garanci pr demokratizimin e mtejshem t jets s vendit.

Decentralizimi sht nj instrument i fuqishm pr t hequr dor nga shteti i centralizuar e burokratik. Nprmjet decentralizimit procesi i vendimarrjes

demokratizohet gjithnje e m shum, ai zhvillohet n m shum njsi dhe i afrohet

gjithnj e m shum nivelit baz, komunitetit vendor. Kjo bn q t kufizohet gjithnj e

m tepr pushteti dhe marrja e vendimeve nga nj organ apo struktur e vetme apo i nj

grupi t kufizuar njerzish n administratn qndrore, sado t kualifikuar qofshin ata.

Decentralizimi lejon marrjen e vendimeve n fushn e zhvillimit ekonomik n prputhje me interesat e prfituesve n nivel vendor. N kushtet e ekonomis s tregut,

ku vepron konkurenca e lire, zgjedhjet m t mira n fushen ekonomike dhe t

sherbimeve prcaktohen nga vet mekanizmat e tregut, sic jan krkesa dhe oferta,

mimi dhe vlera e produktit t ofruar. N kushtet e sektorit publik, n t cilin nuk

ekzistojn t tilla kushte pr nj konkurenc t lir e t hapur, zgjedhjet m t mira

ekonomike jan ato q marin parasysh dhe i shrbejn plotesimit m t mir t

nevojave dhe interesave t atij komuniteti. Pra, baza pr marrjen e vendimeve jan

interesat dhe preferencat e komunitetit prkats.

Decentralizimi forcon parimin e transparences dhe prgjegjshmrise. Parimi i llogaridhnies apo prgjegjsis respektohet m mir n nivelin e pushtetit vendor ku

ofrohet shrbimi dhe ku ndodhen prfituesit direkt. T zgjedhurit vendor japin llogari

direkt pr punn para zgjedhsve t tyre. Gjithashtu dhe administrata vendore duke


12

qn n kontakt t prditshm dhe t vazhdueshm me qytetart dhe nevojat e tyre, jan

n gjndje t komunikojn dhe tu prgjigjen n mnyre t kontrolluar shqetsimeve dhe

tu japin zgjidhje nprmjet ballafaqimeve per mnyrn e veprimeve.

Disavantazhet dhe argumentat kundr decentralizimit

Vshtirsit q krijohen n ruajtjen e stabilitetit makroekonomik t vendit. Ku ruajtja e stabilitetit makroekonomik, do t thot ruajtja dhe mbajtja nn kontroll t treguesve t

rndsishem ekonomiko-financiar n nivel makroekonomik si: inflacioni, defiiti

buxhetor, niveli i papunesis, kursi i kmbimit t valuts. Kto trgues makroekonomik,

pr vet natyrn e tyre ekonomike dhe financiare, kontrollohen dhe manaxhohen m

mir dhe m leht n nivel kombtar drejtprdrejt nga institucionet qndrore.

Manaxhimi i situatave t krizave natyrore dhe konflikteve sociale. Ku prfshihen: fatkeqsit natyrore, prmbytjet, termetet etj, apo konfliktet sociale si: kriza politike e

sociale, konflikte lokale, etj t cilat kontrollohen dhe manaxhohen m mir n nivel

qndror dhe kombtar sesa n nivel lokal.

Mungesa e kapaciteteve dhe kompetencave n nivel lokal. Ky faktor prdoret shpesh si argument kundr decentralizimit, mirpo po t analizohet m n hollsi, mungesa e

kapaciteteve dhe kompetencave n nivel lokal mund t interpretohet fare mir dhe si

shkak edhe si pasoj e centralizimit dhe kontrollit burokratik t ushtruar nga

institucionet qendrore. Ashtu si mund t vihen n dyshim aftsit dhe kompetencat e

pushtetit vendore pr t kryer me sukses funksione dhe prgjegjsi t reja, ashtu edhe

mund t argumentohet se pa i dhn mundsin ktij pushteti vendor q t provoj

vehten, q t merret me detyra dhe prgjegjsi t reja, nuk mund t realizohet edhe rritja

dhe zhvillimi i kapaciteteve t ktij pushteti dhe nivelit t kualifikimit t stafit t tij.

2.1 T drejtat e njsive t qeverisjes vendore

Nj ndr parimet m t rndsishme t organizimit dhe funksionimit t qeverisjes

vendore sht ai i autonomis. Ligji nr.8652/2000 Pr organizimin dhe funksionimin e

qeverisjes vendore garanton autonomin financiare e cila e bn reale autonomin e qeverisjes

vendore. Pr t realizuar kt, ai sanksionon nj sr t drejtash, t cilat e mundsojn

ushtrimin e autoritetit t njsive t qeverisjes vendore n interes t komunitetit. T drejtat e

sanksionuara n kt ligj jan:

1. E drejta e qeverisjes: Bashkia dhe komuna nuk jan gj tjetr vese nj qeveri vendore dhe

pr kt arsye mund t mendohet se e drejta e qeverisjes rrjedh natyrshm. Praktikisht, kjo do

t thot se njsit e QV marrin masa t ndryshme pr ushtrimin e funksioneve dhe

kompetencave t tyre. Ato kan t drejt t nxjerrin urdhresa, vendime dhe urdhra.

2. E drejta e pronsis: Pas aprovimit t ligjeve prkatse t transferimit t pronave, njsit e

QV do t jen n gjendje t ushtrojn t drejtn e pronsis. Komunat dhe bashkit, pas

transferimit t pronave, kan t drejt ti rregjistrojn kto prona n emr t tyre n zyrat e

regjistrimit t pasurive t paluajtshme. Njsit e QV mund t fitojn prona t tjera me blerje,

dhurime apo kmbime si dhe t ushtrojn t gjitha t drejtat e pronarit. Pronat njkohsisht

prbjn edhe nj burim t rndsishm pr ushtrimin e funksioneve dhe rritjen e t ardhurave

t njsive t QV.

3. E drejta e krijimit t t ardhurave dhe kryerjes s shpenzimeve: Ushtrimi i funksioneve dhe

kompetencave t njsive t QV mundsohet me burimet prkatse financiare. Njsit e QV

kan t drejt t vendosin tarifa pr shrbime t caktuara si dhe t vendosin nivelin e taksave q

13

u jan dhn atyre me ligj. Po ashtu, ato kan t drejtn t vendosin pr mnyrn se si do t

shpenzohen kto t ardhura.

4. E drejta e kryerjes s veprimtarive ekonomike: Pr prmbushjen e funksioneve publike, ky

ligj sanksionon edhe t drejtn pr kryerjen e aktiviteteve ekonomike. Kjo do t thot q prve

veprimtarive ekonomike publike t mirfillta, si ndrmarrja e ujsjellsit apo ndrmarrja

komunale, kur sht e nevojshme mund t krijohen edhe kompani publike me qllim fitimi.

Kjo e drejt nuk duhet shprdoruar, sepse mund t cnoj konkurrencn e lir, ndrkoh q

misioni kryesor i bashkive/komunave sht prmbushja e funksioneve publike dhe jo biznesi

fitimprurs.

5. E drejta e bashkpunimit: Kjo sht nj e drejt shum e rndsishme q kontribuon n

prmirsimin e shrbimeve dhe jets s qytetarve. Njsi t ndryshme t QV mund t krijojn

nj subjekt t kompetencave t prbashkta q, e thn ndryshe, mund t jet nj komitet/bord

i prbashkt apo kompani ku t gjitha njsit jan pronare proporcionalisht. Ky subjekt do t

jet prgjegjs pr kryerjen e shrbimeve pr t cilat ato bien dakort t bashkpunojn me njri

tjetrin.

6. E drejta e personit juridik: Si do person tjetr juridik, njsit e QV gzojn t gjitha t

drejtat e prcaktuara n Kodin Civil. Ato kan t drejt t hapin llogari bankare, t hyjn n

kontrata dhe t krijojn persona t tjer juridik.

7. T drejta t tjera: Mgjs nj pjes e mir e tyre jan me karakter simbolik, ato jan prsri t

rndsishme, pasi i japin seriozitet dhe legjitimitet institucionit t QV.

Si vihet re, pushtetet vendore n vendin ton ligjrisht njihen si persona juridik dhe

gzojn t drejtat ligjore q u takojn pushteteve lokale n mbajtjen e pronave, ushtrimin e

autonomis fiskale dhe n planifikimin e zhvillimit t tyre ekonomik lokal, si edhe gzojn t

drejtn t bashkpunojn dhe t shoqrizohen. Kjo do t thot q n ligjin organik jan t

prcaktuara tashm t drejtat themelore pr nj funksionim normal t pushteteve vendore.

Megjithat, rregulloret komplementare (q prcaktojn n mnyr specifike kto t drejta dhe

pushtete pr qeverisjen) dhe krijimi i kushteve objektive lokale (duke prfshire kapacitetet dhe

burimet vendore) jan pjes e strategjis n vijim t qeveris pr zbatimin e decentralizimit.

2.2 Reforma e decentralizimit fiskal ne Shqipri

Reforma e decentralizimit n Shqipri ka sjelle nj rritje t prgjegjsive t qeverisjes

vendore si edhe t autonomis vendore pr alokimin e shpenzimeve, por me nj evoluim m

pak t shpejt t autonomis vendore pr t ardhurat. Fundi i vitit 2002 dhe viti 2003 prbjn

nj hap t rendsishm n ecurin e decentralizimit fiskal n Shqipri9.

Nprmjet decentralizimit fiskal sht synuar:

Sigurimi i mjeteve financiare t nevojshme pr pushtetin vendor pr t ushtruar funksionet e prcaktuara me ligj;

Dhnia e autoritetit t nevojshm pushtetit vendor n vendosjen e taksave vendore dhe n prdorimin e tyre;

Prmirsimi i skemave financiare t ndarjes s transfertave t pakushtzuara q buxheti i shtetit alokon pr pushtetin vendor;

Neprmjet aplikimit t skemave t ekuilizimit, kompensimi i njsive t qeverisjes vendore me mjete t pamjaftueshme financiare pr garantimin e shrbimeve publike pr

t gjitha komunitetet vendore;

Hartimi dhe harmonizimi i strategjive t zhvillimit ekonomik vendor me strategjit rajonale dhe kombtare t zhvillimit.

9 Decentralizimi n tranzicion


14

N vitin 2002 u transferuan nga pushtetit qendror n at vendor, autoriteti dhe kompetenca

n fushn e infrastrukturs dhe shrbimeve publike, n fushn e shrbimeve

me karakter social kulturor e sportiv, n fushn e zhvillimit ekonomiko-vendor dhe n fushn e

rendit dhe t mbrojtjes civile. Gjithashtu, n Buxhetin e Shtetit pr vitin 2002, u miratua pr

her t par koncepti i dhnies s transfertave t pakushtzuara pr qeverisjen vendore, me

an t nj formule. Kjo formul ekuilibroi nevojn e marrjes n konsiderat t kritereve

objektive t lidhura me kostot e shrbimeve vendore dhe sigurimit t nj mase t ekualizimit,

pr t ndihmuar njsit m t varfra t qeverisjes vendore. Rezultate kryesore t formuls

kishin t bnin me prmirsimin e drejtsis, krijimin e nj lidhje m t madhe midis

madhsis se popullsis dhe shums s fondeve t marra, sigurimit t njfar efekti barazie. Pr

her t par, transfertat vendore nga Buxheti i Shtetit u bn transparente dhe t

parashikueshme, gj e cila prbnte nj prmirsim shum t madh pr t ndihmuar

administrimin e buxhetit nga ana e zyrtarve vendor.

N kuadr t thellimit t reforms s decentralizimit fiskal n dhjetor t vitit 2002, sht

miratuar nj paket e rendsishme ligjore fiskale pr pushtetin vendor. N favor t buxhetit

vendor kaluan, taksa e biznesit t vogl, taksa e regjistrimit t prvitshm t mjeteve t

transportit rrugor, taksa e transaksioneve t pasurive t paluajtshme si dhe u riaktivizua taksa

pr tokn bujqsore10

. Paketa e re fiskale i ofron pushtetit vendor nj autonomi substanciale

fiskale e cila u lejon atyre, rritjen e buxhetit vendor, fleksibilitet n bashkrendimin e interesave

t komunitetit t biznesit me njsite vendore, t drejtn e hartimit t politikave inkurajuese n

territore prkatse t cilat i hapin rrug zhvillimit t bashkis, komuns apo vet qarkut.

N baz t legjislacionit n fuqi, pushteti vendor n mnyr t pavarur vendos:

Pr bazn dhe nivelin e takss, Pr proedurat e administrimit dhe mnyrn e mbledhjes s taksave vendore, Pr prjashtimin ose lehtsimin e kategorive t ndryshme t komuniteteve, n pagimin e

taksave,

Pr prdorimin e t ardhurave t grumbulluara nga taksat vendore.

Jan t shumt faktort q jan shfaqur si penges n decentralizimin e funksioneve t veta t

pushtetit lokal, por shumica e tyre jan t natyrs subjektive. Ndr ta mund t prmendim :

Mungesa e dshirs dhe vullnetit t disa ministrive t linjs dhe institucioneve qndrore pr t lshuar kontrollin e tyre mbi disa funksione dhe investime;

Mungesa e akteve nnligjore, metodikave, guidave dhe proedurave q mundsojn kalimin gradual t nj funksioni nga QQ pr tek QV;

Mungesa e inisiativs pr decentralizim nga vet njsit e QV; Mungesa e kapaciteteve dhe aftsive n disa njsi t pushtetit lokal, sidomos n komuna.

2.3 Avantazhet e reforms s decentralizimit fiskal

1. sht nj reform substanciale fiskale, q do thot, se burimet financiare vendore jan m t mdha, se ato qe vijne nga burimet kombtare fiskale t buxhetit t shtetit.

2. Rrit n prgjithsi t ardhurat e pushtetit vendor.

3. Rifutja e takss mbi tokn bujqsore i krijon shanse njsive t qeverisjeve vendore, pr

rritjen e t ardhurave te tyre. Ky tatim sht me rndsi dhe pr faktin, se aktivizon edhe

mekanizma t tjera pr zhvillimin e tregut t toks bujqsore dhe t produkteve q gjeneron

ajo.

10

Decentralizimi n tranzicion

15

4. Rrit iniciativn pr mbledhjen e t ardhurave vendore.

5. Rrit prgjegjsin e prdorimit me efektivitet t fondeve publike. Fakti q 64.4% e buxhetit

vendor pr vitin 2004 do sigurohet nga taksat vendore, krijon sensibilitete tek tatimpaguesit

lokale, pr te marre pjese ne vendimarrje dhe pr t kontrolluar prdorimin e kontributeve t

tyre.

6. Rrit kooperimin midis administrats tatimore vendore dhe asaj qendrore.

22..44 Strategjia e Decentralizimit

Strategjia e decentralizimit sht nj dokument politik i integruar/prmbledhs, i cili

prcakton vizionin afatgjat t QV, synimet e prgjithshme e objektivat e decentralizimit,

prshkruan detyrat dhe planin pr zbatimin e tyre, burimet q nevojiten, si dhe rolin dhe

pjesmarrjen e aktorve kryesor n proesin e decentralizimit. Si nj dokument prmbledhs,

kjo strategji harmonizon synimet dhe parimet e prgjithshme me ato t sektorve dhe

nnsektorve. Si nj dokument n zbatim, ajo nuk sht dika e ngurt apo nj dogm, por nj

plan dinamik, i hapur ndaj ndryshimeve q qartsojn dhe prmirsojn vizionin dhe synimet

dhe ofrojn zgjidhje t reja, brenda parimeve gjersisht t pranuara t autonomis lokale. N

vendin ton, Strategjia e Decentralizimit sht aprovuar nga Qeveria n vitin 1999 dhe sht n

proesin e zbatimit. Synimi i ksaj strategjie sht zbatimi i dispozitave t Kushtetuts s

Shqipris pr decentralizimin e pushtetit dhe autonomin vendore n prputhje me parimet e

Karts Evropiane t Autonomis Vendore, t ciln vendi yn tashm e ka nnshkruar. Karta

Evropiane e Autonomis Vendore sht instrumenti juridik i Kshillit t Europs q prcakton

standarte t prbashkta pr mbrojtjen dhe nxitjen e parimeve dhe t drejtave t autonomis

vendore n t gjitha vendet q e kan nnshkruar dhe ratifikuar at. N parimet e prgjithshme

t Kushtetuts s Shqipris vendoset :

Qeverisja vendore n Republikn e Shqipris ngrihet mbi parimin e decentralizimit t

pushtetit dhe ushtrohet sipas parimit t autonomis lokale

Kjo strategji synon q, duke u bazuar n dispozitat kushtetuese pr qeverisjen vendore,

t kombinoj traditn shqiptare dhe vizionet e synimet e aktorve politike qndror e vendor

me prvojn m t mir ndrkombtare e modelet e shoqrive demokratike dhe euroatlantike.

Institucioni qeveritar q luan rolin e liderit n zbatimin e Strategjis s Decentralizimit

sht MPV&D. Ajo ndjek ecurin e proesit t decentralizimit, evidenton dhe monitoron

realizimet, sinjalizon pr pengesat q shfaqen dhe jep mendime pr nxitjen e ktij proesi n

fusha t caktuara. Nj ndihmes t madhe n ecurin e proesit t decentralizimit ka dhn

edhe bashkpunimi me donator t huaj si Kshilli i Europs, Bashkimi Europian, PNUD,

USAID,Instituti Urban etj. Pavarsisht nga vshtirsit subjektive dhe objektive t krijuara,

proesi i decentralizimit ka ecur me shpejtsi. N vitet e fundit sht ecur prpara n

konsolidimin dhe zbatimin e funksioneve t veta, kryesisht nga bashkit dhe komunat, sidomos

pr konsolidimin e rolit qeveriss nga kto organe.

Ecuria e decentralizimit t funksioneve t veta t PL ka qen n nj nivel t dukshm,

por jo t knaqshm. S pari, megjith punn dhe prpjekjet e vazhdueshme, kan mbetur pa u

decentralizuar n favor t PL disa funksione t rndsishme si furnizimi me uj t pijshm,

ndrtimi dhe mirmbajtja e rrugve urbane, planifikimi urban, etj. Megjithse ligji mbi

organizimin dhe funksionimin e QV parashikonte q kto funksione t transferoheshin tek PL

brenda dats 1 Janar 2002, ato vazhdojn t jen edhe sot t centralizuara. Pra sht krijuar nj

hendek midis t drejts q jep ligji dhe zbatimit praktik t ktyre funksioneve. S dyti, pr disa

funksione t veta, PL nuk i sht dhn kompetenca e investimit, e cila vazhdon t kontrollohet

nga ministrit e linjs dhe institucionet qndrore. Prmendim ktu funksionin e mirmbajtjes s


16

rrugve dhe kanalizimeve, disa investime pr nevojat e administrats vendore, investimet pr

ndrtimin e disa objekteve sociale, kulturore e sportive. S treti, pr shumicn e njsive t QV

nuk mjaftojn fondet pr financimin e e t gjitha funksioneve t veta t tyre dhe ndodh ai q

quhet fenomeni i mandateve t pafinancuara. Kjo cnon kryerjen e disa funksioneve dhe ul

nivelin e shrbimeve t ofruara ndaj qytetarve. Shembuj t mungess s financimeve n

kryerjen e disa funksioneve t PL jan kujdesi social, zhvillimi ekonomik vendor, mbrojtja e

mjedisit, rendi dhe mbrojtja civile, etj.

Konkluzione

Decentralizimi sht nj nga parimet kryesore kushttuese pr t siguruar nj

performance sa m t mir n mnyrn e organizimit dhe funksionimit t qeverisjes vendore.

Fenomeni i decentralizimit sht i prhapur n mbar botn, por kuptimi, zbatimi dhe efektet

e tij variojn nga njri vend n tjetrin. Reforma e decentralizimit n Shqipri ka sjelle nj rritje

t prgjegjsive t qeverisjes vendore si edhe t autonomis vendore pr alokimin e

shpenzimeve, por me nj evoluim m pak t shpejt t autonomis vendore pr t ardhurat.

Fundi i vitit 2002 dhe viti 2003 prbjn nj hap t rendsishm n ecurin e decentralizimit

fiskal n Shqipri. N vendin ton, Strategjia e Decentralizimit sht aprovuar nga Qeveria n

vitin 1999 dhe sht n proesin e zbatimit. Synimi i ksaj strategjie sht zbatimi i dispozitave

t Kushtetuts s Shqipris pr decentralizimin e pushtetit dhe autonomin vendore n

prputhje me parimet e Karts Evropiane t Autonomis Vendore, t ciln vendi yn tashm e

ka nnshkruar. N vitet e fundit sht ecur prpara n konsolidimin dhe zbatimin e funksioneve

t veta, kryesisht nga bashkit dhe komunat, sidomos pr konsolidimin e rolit qeveriss nga

kto organe.

Literatura

Decentralizimi n tranzicion, Raport i Banks Botrore pr Shqiprin

Karta Europiane e Autonomis Lokale

Ligji Nr.8652, dat 31.7.2000 Pr organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore

Paketa fiskale dhe ligjet prkatese mbi qeverisjen vendore

Prvoja e Pushtetit Lokal n Poloni, Botim i Fondacionit t zhvillimit t Demokracise

Lokale

Probleme t Decentralizimit n Vendet e Europs Qndrore dhe Juglindore, Instituti i

Politikave Efektive Publike

Raport Vjetor mbi Decentralizimin, Ministria e Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit

Strategjia e Decentralizimit dhe Autonomis Vendore

Shqipria Studim pr financat e qeverisjes vendore

http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNAD292.pdf

http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PNADW292.pdf

17

Akademik, prof.dr Mirsad Nukovi,

Univerzitet u Novom Pazaru11

,

Prof.dr Tibor Petre12

,

Univerzitet u Segedinu

2 SOFTVERI ZA WEB PREZENTACIJE

Saetak

Davna izreka mudraca, mislim dakle postojim, prerasta u ima te na internetu postoji,

to je i interesovanje mnogih znavalaca bavljenja tehnologijom, kao i interesenata za nove

tehnologije, umnogome fokusiralo na izradu programa za globalnu svetsku mreu.

Postoji veliki broj tehnologija za razvoj Web sadraja. U razvoj i implementaciju Web

tehnologija su ukljuene razliite kompanije i zajednice to znaajno indukuje njihovo

usavravanje, stalni napredak i podrku za razliiti multimedijalni sadraj. Web tehnologije je

mogue podeliti prema lokaciji na kojoj se izvravaju na serverske i klijentske. Generalno,

savremene Web aplikacije najee predstavljaju mashup razliitih Web tehnologija.

Najpopularnije savremene serverske tehnologije su PHP,ASP.Net, JSP, JSF itd. a postoje i

tehnologije koje koriste i ostale popularne programske jezike za izvravanje script-ova na

serveru poput Pyton-a i Ruby on Rails-a. Na razvoj obrade na klijentskoj strani se masovno

korsti JavaScript. U novije vreme se javljaju biblioteke za olakani razvoj JavaScript koda a

najpoznatija od njih je JQuery.

Kljune rei: web tehnologija, internet, softver, poslovanje, marketing.

UVOD

Iako sa Veb dizajnom moemo da poveemo bukvalno na desetine razliitih disciplina,

njegova etiri glavna aspekta su sadraj, tehnologija, vizuelni elementi i ekonominost. Uloga

tehnologije na Veb lokaciji ogleda se u obezbeivanju funkcija lokacije. Vizuelni elementi

lokaciji obezbeuju potrebnu formu. Za veinu lokacija potrebno je da razmotrimo i

ekonomske aspekte pravljenja lokacije. Ukoliko nije sasvim jasno zbog ega treba napraviti

lokaciju ili od nje nema neke koristi, ona se obino i ne pravi. Relativni znaaj svakog

pojedinanog aspekta razlikuje se od jedne do druge lokacije. Obino neemo razmatrati

ekonomske pokazatelje line matine strane, ali emo i te kako obratiti panju na taj aspekt

lokacije na kojoj se neto prodaje. Interna mrea proizvodne firme verovatno se nee toliko

oslanjati na vizuelne elemente kao Veb lokacija koja reklamira akcioni film itd. Neophodan

broj razliitih disciplina koje je potrebno razmotriti pri izradi lokacije veoma varira, pa je stoga

nemogue da se o Veb dizajnu govori na jedinstven nain.

Ipak, Web tehnologije zahtevaju odlino poznavanje programiranja i veliko iskustvo prilikom

razvoja Web aplikacija. Da bi naivnim korisnicima bio omoguen razvoj Web aplikacija bez

specijalizovanog poznavanja Web programiranja, softverske kompanije su razvile programe za

dizajn ovakvog Internet sadraja. Ovi softverski alati najee omoguuju vizuelno

11

[email protected] 12

[email protected]


18

programiranje prevlaenjem pojedinanih komponenti iz grupe alata na radnu povrinu. Na

ovaj nain je mogue dizajnirati ne samo statike Web sajtove ve i potpuno funkcionalne

Web aplikacije koje ukljuuju serversku obradu, rad sa bazom podataka, multimedijalni

sadraj, autorizaciju i autentifikaciju kao i potpunu interakciju sa korisnikom.

Softverski alati za dizajn Web aplikacija mogu biti korieni i od strane eksperata i imaju

podrku za editovanje novog ili prepravku automatski generisanog koda stranica aplikacije. Na

ovaj nain je omoguena fleksibilnost i naprednim korisnicima kroz promenu predefinisanih

funkcionalnosti. Ipak, danas su ove aplikacije toliko unapreene tako da je gotovo svaku

funkcionalnost mogue implementirati korienjem dizajnerskog moda. Stoga se korienjem

ovakvih alata, dizajn Web aplikacija svodi na korisnikovo poznavanje rada na softveru a ne na

poznavanje programiranja.

U novije vreme se pored ovakvih desktop aplikacija javljaju i razliite Web aplikacije u kojima

je mogue kreirati sopstvene Web aplikacije. One mogu biti razliiti Content Management

System-i (CMS) za ureivanje sadraja kroz unos teksta, slika i posebnih dodataka koje

razvijaju drugi korisnici ili posebne Web aplikacije kompanija koje nude ovakvu uslugu online.

ak i pojedine aktuelne socijalne mree omoguuju ureivanje sadraja korisnikih stranica

prema korisnikovom nahoenju podstiui ih na taj nain da obogate sadraj dostupan ostalim

korisnicima.

U daljem tekstu e biti nabrojana trenutno aktuelna softverska reenja za dizajn Web aplikacija

i bie dat krai opis nekoliko aplikacija sa znaajnim funkcionalnostima sa ilustracijama.

1. ADOBE DREAMWEAVER Adobe Dremwever CS5.5 je vodei softver u industriji web dizajniranja i ureivnja.

Dreamweaver je softver koji pru i vizuelni kod, nivoa mogunosti z kreirnje stndrd

zsnovnih web sjtov i dizjn z rdnu povrinu, smrtfone, tblete, i drugim urejim.

Prua se mogunost smouverenog dizajniranja, izgrdnje njsvremenijih HTML5 i CSS3

sjtov, i dodtni nivo interktivnostiAdobe Dremwever CS5.5 softver. Dizjn z vie

urej istovremeno, i imju vee poverenje u sveobuhvtnu proveru kod.

Dremwever uvek nudi solidnu skupinu lt z projektovnje, izgrdnju i uprvljnje

sjtovima. Njnovij verzij nudi mone lte z PHP progrmere, novi lt z proveru CSS-,

podrk z populrni PHP bzirnim sistemim z uprvljnje sdrjem, ko i nekoliko

pojednostvljenj koje ine formirnje lokcij i izgrdnju n osnovu CSS rsporede lke.

Dremwever CS5 je njznjniji dodtak usmeren n Web progrmerinje izgrdnje PHP

sjtov. PHP je bespltn, open source Web progrmski jezik koji skoristi n milione sjtov

(ukljuujui Fcebook, Flickr, i Digg) i podrava mnoge od njpopulrnijih sistem z

uprvljnje sdrjem ko to je Drupl, Jooml i WordPress.

Dremwever CS5 ukljuuje proireni kod ngovetvjui podrku z PHP, tko d dok

kucte PHP kod u web dokument, Dremwever-liste funkcij i kljune rei koje se

podudrju. Td moete d izberete jedan od Dremwever predlog i d g piete n

osttku kod, ovako smanjujete kucanje i ubrzvate ve progrmirnje. Kod sveti funkcij

tkoe prikzuju dokumentciju direktno iz PHP-Web lokcije, tko d ko je nejsno kko se

koristi PHP funkcij, moete d ponete d kucte ime funkcije, izberete g iz liste kod

svet, ztim se vidi objnjenje kko d funkcij rdi direktno u Dremweveru.

19

Dremwever kod sveti k imaju podrku svoje funkcije i kljune rei. Ako ste definisli

promenljive u kodu (n primer, $ theVlue), Dremwever je svestn tog, tko d ko ponete

d kucte smo prvih nekoliko slov ($-og, n primer), Dremwever-sugerie d promenljivu

u kodu sveti prozor. Jo bolje, ko koristite WordPress, Jooml, Drupl ili neki drugi unpred

izgren PHP plikciju n vem sjtu, moete d postvite pokziv n Dremwever PHP

fjlove z tu plikciju, i d g imju izgrditi prilgoeni set kod svete. Drugim reim, ko

koristite WordPress, Dremwever moe d ponudi svete koda z osnovne WordPress kako bi

on funkcionisao. Svi ovi kodovi dodtno poveavaju brzinu programiranja i manje kuckanja.

Nlost, kod ne iske utomtski: Vi esto morte d pritisnite Ctrl-Space preicu d

Dremwever prikzuje listu koda ngovetja, i tako potvruje kucaj manje, programiraj

vie funkciju.

Dremwever CS5 je tkoe mnogo bolji u rdu s Web sjtovima koji koriste ugneene (ili

"ukljuene") PHP fjlove. N primer, u WordPress blog sistemu, desetine PHP dtotek koristi

se z prikzivnje jedne strnice. Dremweverov "Relted files"Toolbr sd omoguv d

otvorite Web dokument i nete bilo koji od PHP fjlova koje koristi tj dokument, to ini

mnogo lkim izmenu PHP dtoteke koju elite.

Jo jedn odlin funkcij z one koji rde s serverom strne progrmirnja je poboljn Live

Wiev funkcija. Live Wiev funkcija, koj je jo od Dremwever CS4, koristi Apple WebKit

(rendering iz Sfri i Chrome-) d biste prikzli strnicu ko to e se pojviti u pregledu

(dobro, u Sfri-ju, brem). U Live Wiev moete lko d pregledte strnice koje su kreirne

od server-side progrmskih jezika ko PHP-.

Dremwever CS5 dodje nvigciju prikz uivo: Kd kliknete n vezu, Dremwever-

uitava nove Web strnice u Live Wiev. Ov funkcij je posebno vna z dinmike sjtove,

koje esto tre vezu d se isprvno prike strnica. N primer, u WordPress sistemu z

blogovnje glvni fjl, index.php, prikzuje veinu strnic n sjtu: Poetn strn, ktegorij

strne, i individulnih blogova. Drugim reim, blog ne postoji ko jedna dtoteka-to zist

smo stvr osnovni index.php fjl. Dkle, kko bi pregledli mnoge dinmike sjtove

isprvno morte biti u mogunosti d kliknete i na nvigciju sjt.

Nlost, ko ste progrmofob i oslnjte se n Dremwever d npiete PHP-z vs, neete

ni bilo koju isprvku progrm Oni zgodni, unpred npisni kodovi koji se bve "server

ponnje."sve iz-scene progrmirnje "z uobijene zdtke ko to je povezivnje n bzu

podtk, preuzimnje, umetnje i urirnje podtk, ko i lozinku z ztitu Web strn

ostju nepromenjene (ko to su u poslednjih nekoliko verzij progrm). PHP-CS5

poboljnj su nedvosmisleno usmerena n one koji su progrmirali svoj PHP kod runo.

1.2.Provera CSS-a

CSS (Cscding Style Sheets) je njvniji lt Web dizjna z pravljenje lepih sjtova, i

Dreamweaver je ve bogat ltkama z kreirnje, ureivnje, uprvljnje i CSS. CS5 dodje

odlin lt z proveru CSS- u Live Wiev. Provera novog reima omoguv prelazak mia

preko strnice, i zmisli obino nevidljivi prostor dodo pdding i mrgine, ko to i prelaz

miem preko element, Dreamweaver istie prostor koji je dodo mre u uto, prostor dodo

Idi u ljubisto. Pored tog, CSS stilove pnel menj dok mia pomerate preko strne,

prikzujui stilove koje se odnose n sve to vm miem pree preko element. Ovo je odlin

lt z vizuelizciju sloenih interkcij stilov poznt ko "kskd"


20

Kd kliknete n dugme Prover elemenata u modu, Dreamweaver zmrzv Stilove pnel i

prikzuje listu stilov primenjene na element. Ztim moete brzo videti koje osobine se

primenjuju n element i d brzo izmenite stilove.

Reim provere je posebno koristn z strnice iji sdrj je generisn s JvScript ili server

strnice ko to je progrmski jezik PHP, jer vm omoguv d brzo vidite i izmenite CSS z

sdrj koji se ne vidi ni u kodu korisnik ili kodu dizjn (ko to je Jv generisno pop-up

meni ili BILINE n WordPress blog).

1.3.Dodatna poboljanja

Dreamweaver CS5 ukljuuje veliki broj mnjih poboljnj. Revidirni "sjt Setup" procedur

u velikoj meri pojednostvljuje proces dobijnj Dreamweaver-spremnih d rde n sjtu. Sd

postoji smo jedn metod z postvljnje sjt (u prethodnim verzijm moete d izberete

bilo vremen "robnjk z sjt definicij" ili zbunjujui "Advnced" podevnj proces),

smo od vs se zhtev d kete Dreamweaveru gde d prone fjlove veg sjt, i t elite

z ime sjt. Niste obvezni d obezbede bilo koje druge informcije z poetk, ko morte

d koristite druge funkcije progrm, ko to su ugrene FTP ltke, ztim Dreamweaver pit

z te informcije smo kd pokute d koristite tj lt.

Progrm tkoe ukljuuje prilino nekoliko mlih, korisnikih interfejs promena koje

obezbeuju vie rdnih mest i vie logikih orgnizcija dugmdi. Pored tog, "Strter" CSS

rsporede koji se isporuuju s Dreamweaver CS3, jer su ponovo npisni i pojednostvljeni d

pruaju bolji uvid, ko i lkou upotrebe z one uenje CSS-bzirnih izgleda strnica.

Dreamweaver CS5 im ugrenu podrku z uslugu BrowserLb Adobe. Ovj Web bzirni

servis je boji dr z ugroene Web dizjnere koji pokuvju d osigurju svoje dizjn rdove

u svim veim pretrivim. BrowserLb je u osnovi dinovsk slika ekrn koj uzim

maina za slike s Web strnice korienjem irokog spektr pretriv z Windovs i Mc-to

je posebno korisn z Mc korisnike koji nemju pristup opertivnom sistemu Windovs mini

ili vie verzij progrm Internet Explorer. U okviru Dreamweaver CS5, moete d odberete

d pregledte strnicu n kojoj rdite u Adobe-ovom BrowserLb pokree svoj Web

pretriv i lje svoju strnicu d BrowserLbu, koji snima ekran i prikzuje ih z vs tko

d moete d uporedite svoj dizjn u vie pregled . BrowserLb trenutno nije

Dreamweaverov-CS5 smo servis, meutim. Dremever CS4 korisnici mogu d preuzmu

ekstenziju z rd s BrowserLb, moete k i d koristite usluge bez Dreamweavera uopte.

Dok dreamweaver cs5 dodaje mnoge nove mogunosti za PHP programere, druge alatke

poinju da pokazuju svoje starosno doba. Programi slika, odnosno "ono to vidite je ono to

dobijate" ne istae kompleks CSS ispravno, i ne istae efekte koje koriste CSS tehnike kao su

to web Font (koristei CSS @FONT-suoavaju se sa metodama), koja je proizvedena sadraj,

re razdvajanje, nejasnoca, rgba boju ili mnoge css3 selektora. To znai da dizajneri sve vie i

vie zavise od Dreamweaver-a Live Viewa sa kojim tano mogu videti njihove dizajne-

naalost, budui da ne moete urediti Live View, tok rada se prekida zbog potrebe za

ukljuivanjem Live View i iskljuiti tokom rada na stranici. Dreamweaver CS5 je dodao malu

podrku za novije tehnologije kao to su web CSS3 ili HTML 5. Iako sada moete odabrati

HTML 5 DOCTYPE za stranice, ne postoji alat za dodavanje HTML 5 oznake (ak ni kod

21

saveta).Na primer pravilno definisanje prozor-dizajner-friendly dijaloga koristi se za stvaranje

stilova-ostaje nepromenjena od prole verzije, a jo uvek ne omoguuju pristup nekim iroko

podranim CSS svojstvima kao to su 2,1 min irine, max-width, border-prostor, granice -

kolaps, ili RGB bojama. Niti se mogu pronai svi alati za rad uobiajeni za rad sa CSS3

svojstvima kao to neprozirnosti, RGBa boje, ili @ font-face direktive.

2. MICROSOFT FRONTPAGE

Microsoft FrontPage 2003 je web-mesto stvaranja i ureivanja, komponenta je sastava Office

2003 paket.. No, za razliku od svih prethodnih verzija, koje su prodavane ili posebno ili s

ostatkom paketa, najnovija verzija se moe kupiti samo kao zaseban paket.

FrontPage i dalje integrira s ostatkom Office-a i zapoljava zajednike Office funkcije kao to

su Picture Manager i Clip organizirator. Ali to je sada namenjeno za ozbiljne web autore i

kompanije koje ele izgraditi web stranice na temelju izvora podataka u XML, OLEDB, ili

web-usluge formata. Mnoge napredne funkcije, kao to su web logovi i stranice sa vestima,

zahtevaju Microsoft SharePoint Services.

Elegantne nove funkcije ine visoko automatozovan, poslovno usmereni FrontPage 2003

vredno nadograenim. Efikasni interfejs eliminie vertikalni Pregled bar i zamenjuje ga sa

karticama interfejsa na ureen ekran, to vam daje brzi pristup i upravljanje stranicama i

ureivanje funkcija.

Udaljenom mestu pogled je dodan karticama upravljanja stranicama, tako da ne morate otvarati

poseban dijalog prozor. Poboljana stranica za ureivanje funkcije ukljuuju split-prozor

pogled koji prikazuje sirovi HTML code na vrhu i WYSIWYG stranicu pri dnu. Novi pristup

provere nalazi kod koji moe uzrokovati probleme za vienje s oteenjem posetioca, ali na

naim testovima, to generie neke dosadne neistine. I neke dugorone frustracije ostaju, kao to

su preice tastature koje nisu u skladu sa starijim programima iz sastava Office.

Novi gumb Builder dodaje mi iznad radnje za navigacijske trake. Sloeni izgledi stranice su

graeni s novim tablicama izgleda, to pozicija teksta i grafike u tablici poput okvira je vidljiva

u ureivanju ekrana, ali ne u pregledniku. Sites gradi Saradnika grupa moe koristiti izgled

predloga u kojima su svi, ali odreene regije je nemogue ureivati, kao zakljuane elije u

proraunskoj tablici. Funkcija traenja Image vam omoguuje da mockup sliku svoje stranice i

to moete videti kao polu-prozirni sloj iza povrine ekrana, to vam omoguuje da poloaj

elemenata stranice runo podesite njihovim mjestima na mockup. Sitewide vizualne teme sada

se temelje na Cascading Style Sheets (CSS), a ne HTML, vie kompaktan i jednostavan je za

odravanje koda.

Macromedia Dreamweaver MX 2004 moe ponuditi vie snane CSS funkcije i jednostavniji

pristup kontroli nad grafiki podeavanjima, ali FrontPage ostaje prvi izbor za male firme i

kole-based site zgrade.

Pomenuemo jo neke od softvera, koji su zastupljeni u pravljenju web stranica

Vanish, Squid, Carti, Freeway, Pyxle...

ZAKLJUAK


22

Internet je svakim danom sve vaniji faktor bilo kakvog poslovnog poduhvata, pa i u sferi

marketinga i prezentacija.

Znaaj Interneta u svakodnevnom ivotu je sve vei to ima za posledicu ukljuivanje ireg

kruga korisnika u razvoj sadraja na Web-u. Da bi olakali razvoj Web aplikacija korisnicima

koji nisu upoznati sa programiranjem, kompanije i programerske zajednice su razvile razliit

aplikativni softver za dizajniranje Web aplikacija. Ovakav softver mogu koristiti kako naivni

korisnici tako i profesionalci. Iako omoguuju direktnu intervenciju nad kodom aplikacije u

procesu razvoja, akcenat je na vizuelnom dizajniranju prevlaenjem razliitih komponenti na

radnu povrinu. Pored kreiranja statikog i dinamikog sadraja, pristupa bazi podataka i

ostalim izvorima podataka, omoguen je i rad sa multimedijalnim sadrajem, vektorsko i

rastersko iscrtavanje.

Ipak, uoljiv je trend migracije dekstop reenja za dizajn Web aplikacija na Web. U blioj

budunosti dizajn Web aplikacija e sve vie ii ka konfiguraciji unapred pripremljenih reenja

direktno na Webu, korienje specijalizovanih Web aplikacija za dizajn i naprednih CMS

reenja.

LITERATURA

1. Dreamweaver MX Tutorial, http://www.macromedia.com/software/dreamweaver/

2. Igor Kundi, dipl. oec., dipl. ing. Zoran Jani, HTML Prirunik za polaznike, Algebra, Zagreb 2007

3. http://html-osnove.htmlplanet.com/index.htm

4. www.adobe.com 5. www.microsoft.com 6. www.elfak.ni.ac.rs

http://www.macromedia.com/software/dreamweaver/http://www.adobe.com/http://www.microsoft.com/http://www.elfak.ni.ac.rs/

23

Albana Kastrati (Kullolli)13, MK

Ivana Ajkoviq14

3 Metodat e vlersimit t kompanive dhe ndikimi i tyre n cilsin e raportimit financiar

Abstract

The business evaluation process is considered art and science. It is an art because it includes

the quality analysis of the business like its of the industry or the economic situation where the

business operates. It is a science, because the accounting data are the basis of the avaluation

methods application.

In this paper we will treat four theoric methods of the evaluation of the companies that are: the

evaluation based on dividends, the evaluation based on cash flows, P/E ratio and P/B ratio.

Then we will see their application in evaluation of the Albtelecom Company, supposing it is in

sale.

The main objective of this paper is to determine the price of this company. Its evaluation goes

through five phases of this process: Business analysis, Financial Statement Analysis, Forecast,

Determining the discount rate and finally the evaluation.

From the treatment of this example we will try to give you the difference between theory and

practice of the evaluation models.

In the end we will treat the reasons of the non application of these methods in Albania and

finally we will give some modest conclusions and recommendations.

Abstrakt

Proesi i vlersimit t biznesit konsiderohet art dhe shkenc. sht art, sepse proesi i

vlersimit prfshin analizn cilsore t biznesit, si ajo e industris apo situatn ekonomike ku

operon biznesi. sht shkenc, sepse jan t dhnat kontabl ato q ndrtojn bazn, pr

aplikimin e metodave t vlersimit.

N kt punim, do t trajtohen nga pikpamja teorike katr metodat kryesore pr vlersimin e

kompanive t cilat jan: vlersimi i bazuar n dividend; vlersimi i bazuar n flukset e paras;

raporti P/E dhe raporti P/B. Ndrsa m pas do t ndalemi tek rasti I kompanis Albtelecom, n

gjetjen e vlers s saj, duke supozuar shitjen e saj.

Objektivi kryesor i ktij punimi sht prcaktimi i mimit t shitjes pr kt kompani.

Vlersimi i ksaj kompanie i nnshtrohet pes fazave t ktij proesi: analizs s biznesit,

analizs s pasqyrave financiare, parashikimit, prcaktimit t norms s skontimit, dhe

vlersimit. Nprmjet ktij shembulli synohet t pasqyrohen diferencat mes teoris dhe

praktiks n zbatimin e modeleve t vlersimit.

N fund t punimit trajtohen arsyet e mosaplikimit t metodave t vlersimit n Shqipri, si dhe

disa konkluzione dhe rekomandime modeste n lidhje me temn.

Hyrje

13

Pedagoge pran Fakultetit Ekonomik, Universiteti Luigj Gurakuqi, [email protected] 14

Shefe e zyrs s auditit n kompanin Albtelecom, Tiran, [email protected]


24

Gjat dekads s fundit, krkesa pr shrbimet e vlersimit t shoqrive ka ardhur gjithmon e

m tepr n rritje. Globalizimi, lvizja e kapitaleve dhe tregtia ndrkombtare kan favorizuar

rritjen e bizneseve. Listimi i bizneseve nuk ofrohet m thjesht n bursat lokale, por edhe n ato

ndrkombtare. Si pasoj e ktij zgjerimi, tregtimi i aksioneve sht rritur ndjeshm n bursat

ndrkombtare. Blerja dhe shkrirja e bizneseve jan shndrruar n nj fenomen t zakonshm.

Rritja e vazhdueshme e biznesit krkon investime t reja kapitale.

dokush q investon n nj kompani, krkon t shoh prtej pozicionit aktual n t ciln

ndodhet biznesi q ai zotron apo pret t investoj. do gj e ka nj vler, dhe do vendim pr

t rritur vlern e biznesit sht mjaft thelbsor pr nj investitor. Proesi i vlersimit t

bizneseve nuk sht nj shkenc ekzakte; vlera e nj kompanie prcaktohet n mnyr

subjektive dhe sht n varsi t qllimit pr t cilin vlersimi kryhet dhe t personit nga i cili

realizohet.

Nuk ekziston asnj mnyr e sakt pr t vlersuar nj kompani duke qen se ajo gjendet nn

influencn e shum faktorve. Q proesi i vlersimit t konsiderohet i plot, ai krkon njohuri

teorike n shum fusha t ekonomis si dhe nj konceptim t qart t t gjith veprimtaris s

kompanis pr t ciln realizohet vlersimi. Qllimi i vlersimit t biznesit sht prcaktimi i

vlers s kompanis duke u bazuar n informacionin mbi kompanin dhe mjedisin n t cilin

ajo vepron. Proesi i vlersimit sht gjithprfshirs. Analistt prdorin teknika t ndryshme

pr t llogaritur vlern e nj kompanie. Vlera prfundimtare e derivuar nga llogaritjet, prdoret

pr t kshilluar investitort n vendimet e tyre investuese.

1. A sht I mjaftueshm informacioni kontabl pr vlersimin e kompanive? Vlersimi i kompanive po bhet gjithmon e m shum i pavarur nga informacioni q

pasqyrojn t dhnat kontabl. Vlera e nj kompanie, sipas pikpamjeve klasike, sht e lidhur

me madhsin e fitimeve q gjeneron biznesi. Por, fitimi nuk sht faktori i vetm i cili ndikon

n vlersimin e nj kompanie, jan t tjer faktor m t rndsishm t cilt influencojn

vlern e nj kompanie. Arsyet prse informacioni kontabl nuk sht i mjaftueshm n

vendimet pr investime jan disa:

Shpenzimet e krkim zhvillimit zvoglojn madhsin e fitimit duke mos pasqyruar rritjen n vlern e kompanis,

N varsi t rregullave kontabl jo t gjith aktivet jomateriale regjistrohen n bilanc, edhe ato qe rregjistrohen kane veshtiresi ne vleresimin e sakte te tyre

Rregullat kontabl pr pasqyrimin e blerjeve, regjistrimin e amortizimit, e taksave ndryshojn nga nj vend n tjetrin dhe nga nje kompani ne tjetren;

Informacioni kontabl sht nj informacion statik i cili nuk krijon hapsir n vendimet pr investime

Ky informacion nuk paraqet besnikrin ndaj konsumatorve, kulturn e strukturn e biznesit, motivimin ndaj punonjsve, faktor t cilt ndikojn n vlern e nj kompanie;

Faktor t tjer t cilt duhet t prfshihen n analiz jan edhe niveli i konkurrencs, diferencimi i produkteve, pozicioni i kompanis n treg, imazhi q kompania ka krijuar

tek konsumatort e saj etj.

Informacioni kontabl nuk paraqet t dhna mbi situatn ekonomike t nj vendi, situatn politike, riskun nga investimet, zhvillimet e fundit teknologjis, ambientin

social-kulturor etj.

Zrat e bilancit jan t rregjistruar me koston e tyre historike, e cila mund t jet shum e ndryshme nga vlera aktuale e tregut.

Vshtirsi n matjen e detyrimeve ttilla si detyrimet mjedisore, t pensionit, kompensimet e kompanive t fluturimit etj.

25

Disa detyrime nuk prfshihen aspak n bilanc, t cilat njihen ndryshe si Off Balance Sheet

Vshtirsia n vlersimin e jetgjatsis s aktiveve pr efekt t llogaritjes s amortizimit, sht m tepr vlersim subjektiv sesa real

Mosvleresimi i zrave sipas inflacionit sjell nj panorame joreale t pasqyrave financiare

Shtrembrimi i numrave nga ana e menaxherve pr t fshehur situaten e vrtet t firms sht nj faktor tjetr q bn t pabesueshm informacionin kontabel, sidomos

kur ky shtrembrim mbshtetet nga firma audite

Informacioni sht mjaft i rndsishm n proesin e vendimmarrjes gjat investimit.

Zgjedhja e metods pr vlersimin e bizneseve varet nga informacioni q disponohet. Metodat

sasiore, t cilat prdoren pr prcaktimin e vlers s kompanis duhet t ndrthuren me

metodat cilsore si analiza e industris ku vepron kompania, konkurrenca, produktet,

marketingu etj,pr t dhn n fund vlern e biznesit. Proesi i vlersimit sht i prbr nga

pes faza: analiza e biznesit, kontabiliteti, analiza e pasqyrave financiare, proesi i parashikimit

dhe n fund vlersimi.

2. Metodat e vlersimit t kompanive, kufizimet e tyre

Objektivi prfundimtar i analizs s pasqyrave financiare sht vlersimi i nj shoqrie dhe i

aksioneve t saj. Vlersimi i nj kompanie sht nj proces mjaft i vshtir q mbart pasiguri.

Proesi i parashikimit konsiderohet si faza m e pasigurt gjat gjith vlersimit t kompanis

sepse ai ndrtohet n baz t supozimeve mbi performancn financiare t kompanis n t

ardhmen. Pasiguria q shoqron proesin e parashikimit mund t reduktohet deri n nj nivel

nprmjet nj analize t kujdesshme e t sakt, t faktorve t jashtm e t brendshm t cilt

ndikojn n t ardhmen e kompanis.

Vlera e kompanis ndryshon nga mimi, pasi mimi prbn shumn q investitori paguan pr

nj aksion, obligacion ose shoqri, kurse vlera paraqet at q ai pret t marr n t ardhmen nga

investimi i br. Vlera e kompanis varet nga modeli i vlersimit q kompania aplikon pr t

realizuar vlersimin dhe nga variablat e prdorur pr vlersim. Informacioni i nevojshm pr t

zgjedhur metodn e duhur t vlersimit prfshin: t dhnat pr disa periudha, historikun e

pagesave t dividentve, vlern kontabl t aktiveve, industrin ku vepron kompania, mimet e

aksioneve, eksperiencn e kompanis n treg etj.

Modelet e vlersimit t kompanive q do t trajtohen jan: vlersimi i bazuar n dividend,

vlersimi i bazuar n flukset e paras, raporti P/E dhe raporti P/B. do model ka avantazhet

dhe disavantazhet e tij dhe aplikohet n varsi t rrethanave n momentin q kryhet vlersimi.

Teorikisht ekziston nj pamje e qart pr mnyrn se si vlersimi i kompanie duhet t

realizohet.Por, nga ana tjetr ekziston nj paradoks, sepse disa teoricien mendojn q edhe

nprmjet prmbushjes s t gjitha etapava q krkohen nga literatura, analizat mbeten nj

harxhim kohe.Nj problem tjetr gjat aplikimit t teoris n praktik sht se t gjitha modelet

e vlersimit rezultojn n vlera t ndryshme, edhe n rastet kur i njjti model prdoret nga

dyvlersues t ndryshm. Kjo diferenc varet dhe nga karakteri personal ivlersuesit, do

vlersues ka pikpamje t ndryshme pr variablat t cilat prdoren gjat vlersimit.

Le tI trajtojm me nga dy fjal secilin nga modelet:

I. Vlersimi i bazuar n dividend; N kt model mimi I kompanis prcaktohet nga dividendt e ardhshm, vlera e aksionit sht vlera aktuale e dividendve n pafundsi. N

kontekstin e ktij modeli kthimet e ardhshme jan dividendt dhe norma e skontimit sht

kostoja e kapitalit t firms. Pr t prfituar dividendt e ardhshm bhen supozime mbi

normat e rritjes s fitimeve n t ardhmen. Kosto mesatare e ponderuar e kapitalit do t


26

prdoret kur synohet t llogaritet vlera e firms si nj e tr. Sipas ktij modeli vlera e

kompanis prcaktohet si m posht:

N kt formul vlera e nj firme n vitin baz sht e barabart me vlern aktuale t

dividendve t ardhshm t skontuar me normn e krkuar t kthimit t aksioneve . ,

q ndodhet n numrues, skontohet me normn e nj t prvitshmeje n pafundsi ( -g)

pr ta sjell at n vitin T dhe pastaj skontohet me faktorin e nj shume ( pr ta

sjell at n vitin 0.

Tre jan problemet t cilat lidhen me modelin e skontimit t dividendve:

1. Prcaktimi i gjatsis s periudhs s rritjes. Prderisa pritet q norma e rritjes t ulet n nj nivel m t qndrueshmpas ksaj periudhe, vlera e investimit do t rritet me zgjatjen e

periudhs.

2. Supozimi se norma e rritjes sht m e lart gjat periudhs fillestare. N fund t periudhs ajoshndrrohet n nj norm t ult por t qndrueshme. Kto transformimegjat

rritjes mund t ndodhin, por do t ishte m realist te supozohej faktiq ky kalim nga nj

norm e lart rrijtjeje n nj norm t qndrueshme trealizohej gradualisht.

3. Fokusimi tek dividendt krijon shtrembrime n llogaritjen e vlers pr kompani t cilat nuk jan duke paguar dividend n nivelin real q mund t prballohet nga ato. Vlera e

ktyre kompanive, t cilat akumulojn mjete monetare dhe paguajn dividend m pak se

mundsit e tyre reale, nnvlersohet.

II. Vlersimi i bazuar n flukset e paras; N kt model kompania paraqitet si nj gjeneruese e flukseve t paras dhe vlera e saj prcaktohet duke llogaritur vlern aktuale t

flukseve t ardhshme t paras nprmjet nj norme skontimi. Pr vlersimin e nj

kompanie duke u bazuar n kt metod, analiza fillon nga Pasqyra e Flukseve t paras.

Modeli i skontimit t flukseve t paras llogaritet me formuln e mposhtme:

Kjo formul shpreh se vlera e aksioneve n vitin baz sht e barabart me vlern e

flukseve t ardhshme t paras t skontuara me normn e krkuar t kthimit nga aksionert.

Proesi i parashikimit nuk mund t zgjas n pafundsi, zgjidhet nj periudh T pas s cils

supozohet se firma arrin fazn e pjekuris dhe se flukset FPF t saj rriten me nj norm

rritjeje konstanteg.Kutiza e fundit n ekuacion paraqet skontimin e nj t prvitshmeje n

pafundsi n vitin T (WACC - g) dhe pastaj skontimin e ksaj shume nga viti T n vitin 0

me faktorin .

Kufizimet e kesaj metode jane si me poshte:

1. Kemi t bjm me nj model statik, rezultati i llogaritur nprmjet ksaj metode sht thjeshtsisht i manipulueshm.

2. Modeli sht mjaft i ndjeshm ndaj do pasaktsie n prcaktimin e variablave t nevojshm pr llogaritjen e fluksit t lir t paras. Skontimi i flukseve t paras

bazohet mbi shum variabla q krkojn supozime mbi performacn e kompanis n t

ardhmen.

27

3. Pasiguria n lidhje me flukset e ardhshme, nnkupton se kthimi aktual mund t jet m i lart ose m i ult se kthimet e pritura. N rast se prcaktimi i primit t riskut nuk

realizohet n mnyr t kujdesshme, ai nuk do t pasqyroj burimet e pasiguris si risku

i kursit t kmbimit, inflacioni, risku i likuiditetit, risku i normave t interesit, risku i

biznesit dhe risku i konkurrencs.

III. Raporti P/E; Raporti P/E (Cmim/Fitim) mat sasin e parave q investitort jan t gatshm t paguajn pr nj njsi monetare (lek) t fitimeve aktuale. Ky

tregues krahason mimin e tregut t aksioneve me vlern e raportuar t fitimit pr aksion

EPS. Nj raport i lart P/E tregon q investitort po paguajn m tepr pr nj njsi

monetare t fitimeve aktuale, pra aksioni sht m I shtrenjt krahasuar me nj aksion me

nj raport P/E m t ult.

mimi pr aksion n numrues paraqet mimin e tregut pr nj aksion dhe ndikohet nga

prirjet e investitorve n t ardhmen, ndrsa emruesi Fitimi pr aksion reflekton efektet

historike.Vlera efitimeve t firms e cila vendoset n emrues t raportit P/E, megjithse

prfaqson fitimin e periudhs aktuale prmbledh efektet e t gjitha zgjedhjeve dhe

politikave kontabl t bra nga firma n t kaluarn.

Prgjithsisht nuk sht e mjaftueshme pr t gjykuar mbi raportin P/E t nj kompanie t

vetme. Nj analist duhet q t krahasoj raportin P/E t nj kompanie me raportin P/E t

industris n t ciln kompania bn pjes, me sektorin n t ciln ajo operon, si dhe me t

gjith tregun (p.sh. indeksin S&P 500 n t ciln kjokompani mund t gjendet e

listuar).Vetm pas nj krahasimi t till nj analist mund t prcaktoj nse raporti P/E

sht i lart apo i ult me cilsit e prmendura mlart (i nnvlersuar, i mbivlersuar, me

vler t drejt etj.)

Problemet qe lidhen me raportin P/E jan:

1. Ndryshimi i fitimeve: Kompanit shpesh prdorin teknika kontabl t ndryshme pr t mos pasqyruar drejt vlern e fitimit neto.

2. Ndryshimet n industri: Industri t ndryshme kan norma rritje e nivele risqesh t ndryshme, kshtu q dhe vlerat mesatare t raportit P/E do t jen t ndryshme. Pr kt

arsye sugjerimi m i prshtatshm sht krahasimi i raporteve P/E pr kompani t cilat

bjn pjes n t njjtin sektor.

3. Faktor t tjer: Ky raport nuk prfshin nj numr t madh faktorsh t tjer mjaft t rndsishm. Nj faktor i rndsishm konsiderohet norma e ardhshme e rritjes s

kompanis. Dy aksione mund t jen identik n do aspekt, duke prfshir edhe raportin

P/E t cilin mund ta ken njjt, por n rast se nj kompani po rritet me nj norm dy her

m t madhe se ajo e kompanis tjetr, ather kjo kompani do t prbj nj investim m

t mir dhe m me vler pr nj investitor. Kjo do t ishte me vler n rastin e kompanive

t cilat nukkan borxhe, por n rastin e nj kompanie e cila financohet me borxh kyraport

do t jepte nj informacion t pasakt.

4. Volatiliteti dhe risku: Raporti P/E nuk merr n konsiderat faktor kritik si risku dhe volatiliteti. N qoft se dy kompani kan raporte P/E t njjt, por t ardhurat dhe fitimet e

njrs kompani jan shum m t sigurta dhe m t besueshme se ato t kompanis tjetr,

ather aksionet e ksaj kompanie do t jen nj investim m i mir dhe m i sigurt pr

investitorin.

IV. Raporti P/B; Ky model krahason mimin e tregut t aksionit t nj shoqrie mevlern kontabl pr aksion t saj (Total i aktiveve aktivet e patrupzuara detyrimet totale).

Raporti P/B sht nj raport i qndrueshm n koh dhe merr gjithmon vlera pozitive.

Raporti P/B prdoret m tepr pr krahasime midis shoqrive q bjn pjes n t njjtn


28

industri, se sa midis industrive t ndryshme. Ai paraqitet si nj mats i vlefshm pr

kompani t cilat gjenerojn fitime negative pr periudhn, fitime t cilat do t ishin t

vshtira pr tu vlersuar nprmjet raportit P/E. Raporti P/B llogaritet si m posht:

P/B =

Kufizimet mbi prdorimin e raportit P/B renditen si me poshte:

1. Vlera kontabl e kapitalit aksioner sht m tepr nj mats kontabiliteti se sa nj mates ekonomik. Kompanit t cilat kan nivele t larta t borxhit krijojn vlera artificiale pr

raportin P/B, duke e rritur s teprmi at.

2. Eliminimi i vlers s aktiveve jomateriale (patenta, emri i mir etj.) nga totali i aktiveve. Kjo mosprfshirje e tyre nuk ndikon n nj vlersim t drejt pr kompanit e

shrbimeve, ku aktivet si emri i mir, licencat, patentat zn nj pesh kryesore n bilancin

e shoqris.

3. Aktivet afatgjata t cilat paraqiten n bilancin e kompanive t vlersuara me vlern e tyre kontabl, jan t aktive t nnvlersuara dhe gjithashtu vlerae tyre kontabl sht e ult

(vlera kontabl = Aktive Detyrime). Si rezultat i aktiveve t nnvlersuara kjo diferenc

do t bj q vlera kontabl e kapitalit aksioner t ulet dhe vet raporti P/B t rritet. Pr

shkak t ktijraporti t lart investitort mund t zgjedhin t investojn n nj kompanime

vler t ult.

4. Blerjet e aktiveve t reja do t rrisin vlern kontabl dhe do t ulin vlern e raportit P/B. Edhe blerja e kompanive t tjera do t ndikoj n rritjen e vlers kontabl dhe uljen

artificiale t raportit P/B.

3. Rasti I vlersimit t kompanis Albtelecom sh.a

Pjesa n vijim e ktij materiali trajton analizn e biznesit dhe at t pasqyrave financiare pr

Albtelecom Sha, me supozimin se kjo kompani do t shitet n treg, duke iu ofruar investitorve

t ndryshm me nj mim t caktuar. Qllimi i ksaj analize sht prcaktimi i mimit t shitjes

pr kt kompani duke u bazuar n metodn e skontimit t flukseve t ardhshme t paras.

3.1 Pak histori pr Albtelecom sh.a ALBtelecom, i krijuar n vitin 1912 menjher pas shpalljes s Pavarsis dhe i liensuar m 1992 nga Enti Rregullator i Tekomunikacionit (ERT) pr ofrimin e telefonis fikse dhe internetit, vazhdon t jet pjes e pandashme dhe zgjedhja e par e komunikimit t shqiptarve. Kompania zotrohet n 76 pr qind t aksioneve nga CETEL a.s. (Ankara), prbr nga nj nga kompanit m t mdha n Turqi, alik Group 80 pr qind dhe Turk Telekom 20 pr qind. Ndrsa pjesa tjetr e aksioneve prej 24 pr qind zotrohet nga qeveria shqiptare dhe aksioner t tjer. ALBtelecom, zotron dhe 100 pr qind t aksioneve t Eagle Mobile, operatorit t tret celular n Shqipri, si pjes e pakets s privatizimit t kompanis. Gjigandi i telekomunikacionit shqiptar ofron komunikim cilsor n telefonin fikse, ADSL, Akses Internet t Dedikuar, Dial-up, Intranet, shrbim ISDN, Karta t Parapaguara etj. N kuadr t planeve strategjike pr futjen e produkteve t reja, ALBtelecom ka rritur ndjeshm investimet n prmirsimin e infrastrukturs s rrjetit, shtimin e kapaciteteve n centrale, rritjen e numrit t abonentve n t gjith Shqiprin si dhe n zhvillimin e teknologjive t informacionit dhe t komunikimit, n mnyr t veant t Internetit. N nj periudh t shkurtr kohore, pikrisht n saje t ktyre investimeve sht rritur ndjeshm cilsia e shrbimit t telefonis fikse dhe shrbimit t internetit si dhe jan shtuar ofertat dhe paketat e reja ekonomike pr klientt. Me privatizimin e ALBtelecom, pronart e rinj shnojn dhe nisjen e nj epoke t re t zhvillimit t kompanis dhe shrbimeve t telekomunikacionit prmes fibrs optike. Prej rreth 3 vitesh, prve

29

ofrimit t shrbimeve cilsore n telefonin fikse dhe internet broadband, ALBtelecom ka kryer nj volum t madh investimesh n ngritjen e nj rrjeti modern dyqanesh, zvendsimin total t infrastrukturs dhe rrjetit n t gjith vendin.

Eagle Mobile, pjes e Albtelecom, operatori i tret i telefonis celulare n Shqipri, u

themelua m 23 tetor 2003 nga qeveria shqiptare, si nj pjes integrale e operatorit t telefonis

fikse n Shqipri, Albtelecom. Privatizimi filloi n vitin 2005 dhe u finalizua m 28 shtator

2007, kur Cetel Telekom, i prbr nga nj nga kompanit m t mdha n Turqi, alik Group

80% dhe Turk Telekom 20%, bleu 76% t aksioneve, s bashku me partnerin e saj Turk

Telekom. Ndrsa pjesa tjetr e aksioneve prej 24% zotrohet nga qeveria shqiptare dhe

aksioner t tjer.

3.2 Modeli i vlersimit pr Albtelecom

Pr t llogaritur vlern e kompanis Albtelecom sht prdorur modeli i vlersimit t bazuar n

flukset e paras, i cili sht modeli mbizotrues pr prcaktimin e vlers s nj shoqrie.

Kompania Albtelecom duke qen nj korporat q operon n Shqipri nuk emeton aksione dhe

rrjedhimisht nuk shprndan dividend, n kt mnyr prdorimi i tre metodave t tjera t

vlersimit, si skontimi i dividendve, raporti P/E dhe raporti P/B sht i pamundur. Vlersimi i

bazuar n flukset e paras, ndrtohet mbi bazn e parashikimeve shumvjeare t flukseve t

paras duke i skontuar ato me koston mesatare t ponderuar t kapitalit.

3.3 Analiza e krahasuar e pasqyrave financiare

Pr t kuptuar situatn financiare n t ciln ndodhet kompania Albtelecom, sht prdorur

informacioni financiar i tre viteve t kaluar, duke filluar nga 2009 deri n vitin 2011.Ky

krahasim shumvjear sht bazuar n pasqyrat kryesore financiare si Bilanci, Pasqyra e t

Ardhura e Shpenzimeve. Kjo analiz zhvillohet duke krahasuar do z t ktyre pasqyrave, nga

nj vit n tjetrin pr t par ndryshimet q kan ndodhur. Pr t llogaritur ndryshimet e zrave

nga nj vit n tjetrin sht prdorur analiza horizontale dhe vertikale n prqindje.

Nprmjet saj jan prcaktuar trendet pr do z si diferenc mes dy viteve n prqindje.

Kshtu duke u bazuar dhe n informacionin e nevojshm pr t llogaritur modelin e bazuar n

flukset e paras, jan llogaritur prkatsisht trendet pr zrin e T ardhurave t cilat jan rritur

me 500% pr 2010 dhe ulur 50% n 2011, sht llogaritur trendi pr zrin e shpenzimeve

operative t cilat jan ulur me 4% n 2010 dhe rritur 6% n 2011, jan llogaritur n t njjtn

mnyr edhe trendet pr zrin e shpenzimeve financiare, amortizimin, aktivet afatgjata material

si dhe pr aktivet afatshkurtra e detyrimet afatshkurtra. Analiza vertikale konsiston ne

llogaritjen e peshes specifike te secilit ze. Kshtu psh EAN ze 3% te shitjeve pr vitin 2011 dhe

shpenzimet operative q zn nj pesh prej 53 % n totalin e shitjeve. Nga informacioni q

gjenerohet nprmjet analizs s krahasuar t pasqyrave financiare mund t arrijm tek analiza

e tendencave.

3.4 Analiza e perspektives

Analiza e perspektivs gjenerohet nprmjet supozimeve t ngritura n analizn e perfomancs

s kaluar t kompanis. Objektivi i ksaj analize sht parashikimi i flukseve t pritshme t

cilt jan prbrsi kryesor n vlersimin e flukseve t paras. Analiza e perspektivs prdor t

gjith informacionin financiar pr t parashikuar perfomancn ekonomike t kompanis n t

ardhmen nprmjet krijimit t pasqyrave financiare proforma.Ky proces parashikimi konsiston

n llogaritjen e vlerave t ardhme pr flukset e paras.

Meqense proesi i parashikimit nuk mund t shtrihet n pafundsi, zgjidhet nj periudh T pas

t cils supozohet se firma arrin fazn e pjekuris dhe se flukset e saj rriten me nj norm

rritjeje konstante g. Kt norm e kam marr apriori 5%.

Kosto mesatare e ponderuar e kapitalit prfaqson koston mesatare t ponderuar t fondeve.

Kosto mesatare e ponderuar e kapitalit lidh koston e borxhit me koston e kapitalit. Kjo kosto


30

sht nj mesatare e ponderuar e normave t krkuara t burimeve t financimit, ku secilit tip t

financimit i jepet pesha e vet n strukturn e kapitalit afatgjat t synuar t shoqris.

Struktura e kapitalit afatgjat t kompanis Albletecom sht e prbr nga 65% nga kapitali i

vet dhe 35% borxh. Burimi i financimit nprmjet borxhit shte vendori. Kosto e borxhit sht

8% nga e cila zbritet norma e tatimit prej 10%, duke e reduktuar at n 7.2%. Pra, kosto ps

tatimit e borxhit afatgjat, sht kosto e financimit q merr parasysh reduktimin e interesave

me normn e tatimit.Kjo kosto prdoret pr llogaritjen e kostos mesatare t ponderuar t

kapitalit.

Pr t llogaritur koston koston e kapitalit firma prdor modelin CAPM ku:

N Shqipri nuk kemi vlera t koeficientit , prandaj kompania merr pr baz e nj kompanie

n industrin e telekomunikacionit t nj vendi tjetr t ngjashm me tonin. Meqnse

Albtelecom sht e bler nga nj kompani Turke ato marrin e Turk Telecom n Turqi e

modifikuar sipas ndikimit te faktorve ekonomik n Shqiperi. Pra ne e marrim = 0.7.

sht norma e interesit e marr nga bonot e thesarit ne Shqipri, e cila sht 7.1%. Primi i

tregut vlersohet me 11%.

= 7.1% + 11% *0.7 = 14.8% = int * (1-T) = 8% * (1-10%) = 7.2%

WACC = 65% * 14.8% + 35% * 7.2% =12.14%

Nga analiza horizontale e Pasqyrave financiare prcaktojm normen e rritjes s flukseve t

paras prkatsisht me 13% pr flukset e paras nga aktiviteti operues, me 7% pr flukset e

paras nga aktiviteti financues. Pr sa i perket flukseve t paras nga aktiviteti investues sht

parashikuar apriori nj shum prej 30 mln EUR.

Sipas formuls flukset e parave do te skontohen me WACC sipas viteve:

Viti I: = 19.8/(1+0.1214) = 17.66

Viti II: = 11.71 / = 11.71

Viti III: = 17.15/ = 19.24

Viti IV: = 23.3/ = 29.31

Vlera Horizont = 23.3/ (0.1214-1)+ = 327.9733

Vlera prfundimtare e firms = + + + + Vlera Horizont = 412.95 mln .

4. Arsyet e mosaplikimit t metodave t vlersimit n Shqipri

Mosekzistenca e tregjeve financiare

-Aktualisht n Shqipri Bursa e Tirans sht i vetmi treg i organizuar i titujve n Shqipri. N

Bursn e Tirans nuk gjendet aktualisht e listuar asnj kompani.

-Tregu i kapitaleve n Shqipri pothuaj nuk njihet fare si metod financimi pr shoqrit

shqiptare, qoft teorikisht, qoft praktikisht.

- Mosekzistenca e tregjeve financiare shkakton pasaktsi n llogaritjen e metods s bazuar n

flukset e paras. Parashikimi i flukseve t ardhme dhe przgjedhja e normave te duhura s

skontimit, shpesh n kto kompani realizohen n mnyr subjektive.

31

- Pr kompanit t cilat nuk jan t listuara n burs nuk mund t prcaktohet koefienti beta

dhe kjo shkakton pasaktsi n llogaritjen e sakt t mesatares t ponderuar t kapitalit WACC.

Forma e organizimit t shoqrive n Shqipri

Format mbisunduese t organizmit t shoqrive q prfaqsojn biznesin e madh n vend jan

shoqria me prgjegjsi t kufizuar dhe ajo aksionere me pronsi trsisht private. Fokusimi i

shoqrive t tipit sh.p.k.n aktivitete ekonomike q karakterizohen nga qarkullim i shpejt dhe

shum fitimprurs, e pr m tepr mnyra e financimit t tyre, e bn tepr t vshtir

shndrrimin e tyre n shoqri anonime me ofert publike n t ardhmen. Gjithashtu, ekziston

nj ritm fare i ngadalt i krijimit t bizneseve n formn e shoqris s tipit sh.a. Nga ana

tjetr, organizmi i shoqrive ne sh.a.sht m tepr rrjedhoj e proesit t privatizimit sesa

domosdoshmri apo krkes e natyrshme e aktivitetit t ktyre shoqrive.

Menaxhimi dhe marrja e vendimeve

Shoqrit shqiptare karakterizohen nga nj nivel i ult menaxhimi dhe n pjesn drrmuese

mungon nj strategji apo plan zhvillimi dhe rritjeje e biznesit te tyre n t ardhmen (n

periudh afatmesme). Nga kto shoqri nuk jan br prpjekje pr hartimin e nj strategjie t

mirfillt biznesi. Drejtuesit e tyre paraqesin nj nivel t dobt t prgatitjes menaxheriale dhe

munges t theksuar vizioni strategjik pr shoqrit q ata drejtojn dhe nivel minimal t

kulturs financiare n prgjithsi. Kjo prforcohet dhe nga vet nevojat e larta pr asistenc, q

kan kto shoqri, nga konsulent t specializuar financiar.

Konkluzione dhe Rekomandime

Krkesa pr shrbimet e vlersimit t biznesit po rritet gjithnj e m shum. Vlersimi i

biznesit prdoret pr situata t ndryshme si: blerjet e kompa

NAUČNI BILTEN - BULETINI SHKENCOR Br/Nr. 6 04.04....

Documents

Transcript of NAUČNI BILTEN - BULETINI SHKENCOR Br/Nr. 6 04.04....