Nasyonalisasyon ng Kultura, Pulitika at Ekonomya: Ang ...
Transcript of Nasyonalisasyon ng Kultura, Pulitika at Ekonomya: Ang ...
1
Nasyonalisasyon ng Kultura, Pulitika at Ekonomya: Ang Paglalakbay ng Wikang
Filipino at Bansang Pilipinas Tungo sa Paglinang ng Adhikaing Pilipinismo at
Pagpapalaya*
(sanaysay na nagwagi ng Unang Karangalang Banggit sa
Gawad KWF sa Sanaysay 2012)
ni Jonathan Vergara Geronimo
Instruktor, Unibersidad ng Santo Tomas (UST)
Sa bayan ng Araw ay di pawang dagat,
sa Dulong-Silanga’y di pulos na gubat,
ni hindi rin naman pawang alapaap
o pulos na likhang mga pangarap;
dito ay may isang bagay na mabulas,
sa sanlibong pulo ay nakalaganap
na sa katibaya’y hindi natitinag
datnan ma’t panawan ng mga bagabag,
sa kasariwaa’y hindi nalalagas
dahas-dahasin man ng mga habagat.
- mula sa tulang “Ang Aking Wika” ni Lope K. Santos
2
Tinukoy sa mga piling berso ni Lope K. Santos ang hindi matapos-tapos na
himagsik ng wikang pambansa mula sa panahon na maging isang sibilisadong lipunan
ang kapuluang Perlas ng Silangan hanggang sa hasain ang mga tabak at panulat sa
yugto ng pakikibaka para sa kanyang soberanya – ang sistematikong (de)konstruksyon
ng diwang maka-Pilipino sa panahon ng Kolonyalismo at ng mga rebolusyong
naghagkis sa mga kadenang ipinataw nito, at rekonstruksyon ng huwad na
independensiya pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig hanggang sa
kasalukuyan.
Tulad ng anumang bayan sa mga taglay nitong lakas at kagalingan, isang
kumikinang na hiyas din ang pagsibol ng isang wikang pambansa na bagamat
ipinalalagay na laganap at matatag sa buong kapuluan ay nananatiling nasa balag ng
alanganin bunga ng mga sagwil sa kanyang landas na sumasagisag sa “mandarahas
na habagat.” Pangunahing pinatutungkulan ng “habagat” sa tula ang tumitinding gahum
ng Ingles sa lahat ng domeyn o mga larangang pangwika na nagpapabagal sa ganap
na intelektwalisasyon ng wikang Filipino. Makapangyarihang “habagat” din ang
mapanlasong globalisasyon na may matinding epekto sa kalagayang sosyo-ekonomiko,
politikal at kultural ng bansa – isang mapaminsalang salot na pumipigil sa pagyabong
ng wikang Filipino na pagkaisahin at buklurin ang sambayanan mula sa mahigit 7,000
pulo. Inilalantad ng katotohanang ito ang mga tunggalian sa loob ng sistemang
panlipunan na pinalalala ng mga likas na depekto ng neokolonyalismo. Patuloy sa
pagpapataw ng mahigpit na tanikala sa paa, kamay at bibig na nakasusi ng republikang
Pilipino ang kamay na bakal ng imperyalismo na ipinaloob sa sutlang gwantes.
3
Hindi ganap na mabuo ang kakanyahang Pilipino, ang diwang Pilipino, ang
bansang Pilipinas bunga ng mga gerang internal na mauugat at nagpapalala sa
pagkakabukod-bukod at pagkakawatak-watak ng sambayanan. Patuloy na naglalayag
ang bayan upang marating ang kabilang pampang ng kasaysayan, tungo ginintuang
panahong magiging pluralistiko na ang lipunan na matagal nang pinaghihiwalay ng mga
isyu ng etnisidad at identidad, bukod pa sa mga usaping tahas na pampulitika at
pangkabuhayan. Sa pagtatasa sa mahabang paglalakbay ng wikang Filipino bilang
mahalagang behikulo sa panawagang pagbuo o muling pagbubuo ng katutubong
identidad, masasalamin ang iba‟t ibang paraan ng pagsusulong ng adhikaing ito. Ating
baybayin ang mahaba-haba at mabungang kasaysayan ng pag-aambag ng wikang
Filipino sa (re)kontruksyon ng pagkabansa at kakanyahan ng sambayanang Pilipino sa
larangan ng kultura, pulitika at ekonomya.
Historikal na Pagsipat sa Mga Suliranin at Sagwil sa Landas ng Krusada ng
Pambansang Pagkakaisa at Kaunlaran
Ipinahayag ng dating Pangulong Manuel Luis Quezon na “Sa alinmang bagay ay
wala nang napakamahalaga na tulad ng pagkakilala nila sa kanilang kaisahan bilang
isang bansa; at bilang isang bayan ay hindi tayo magkakaroon ng higit na pagkilala sa
bagay na ito hangga’t hindi tayo nagsasalita ng isang wikang panlahat.” Halos walong
dekada nang unang ipahayag ang ganitong propesiya at pangarap sa wikang Filipino
na nagsilbing saligang pwersa sa pagtatamo nito ng kapangyarihang mapagkaisa at
maihanap ng pambansang kaakuhan ang sambayanan. Sa simula‟y naging aandap-
4
andap na ningas ng sulo sa pagkamulat at makabayang paggigiit ang mga litanyang ito
sa larangan ng edukasyon at kultura.
Narahuyo ang gobyernong may hawak ng kapangyarihan sa pagsusulong ng
makadayuhang interes sa halip na itaguyod ang wika ng bayan. Tumahak sa daan ng
pagiging kanya-kanya ang mayorya ng mga Pilipino sa halip na magkaisa sa lakas ng
bayanihan tungo sa makabuluhang transpormasyong panlipunan. Magkakabukod na
paraan ng pagsasalba sa sariling tatak at kamalayan ang namayani, sa halip na
pagtangkilik sa pagbubuo ng isang bansang malaya at maunlad. Malaking salik marahil
sa ganitong kasawian ang mesang walang laman at sikmurang kumakalam ng
sambayanan. Sa humigit-kumulang 100 milyon nating populasyon, 11.3 milyong Filipino
o 27.2% ang walang trabaho at humigit-kumulang sa kalahati (51.4%) ang naghihirap
na mamamayan batay sa pinakahuling tala noong 2011. Paano nga ba aasahang mag-
aambag sa pag-unlad ng bayan ang mga mamamayang dumaranas ng kadahupan at
kagutuman? Sa aspektong politikal, malinaw ang kawalan ng sinseridad ng mga
salitang binibitawan ng mga lider ng ating bayan. Nangangako sila sa lahat ng
kaunlaran at kalayaan sa salita ngunit, sa pangkalahatan, wala sa loob nila ang interes
ng mga mamamayang nagluklok sa kanila at umaasa sa kanilang malasakit at
paglilingkod. Paano nga ba mapasusunod ng mga pinuno ng bayan ang mga
mamamayan sa landas ng pagbabago kung sila mismo‟y hindi kakikitaan ng
transpormasyon sa pagdaan ng panahon? Isang malungkot na pangitaing hanggang
ngayo‟y bumabagabag sa kamalayan ng sambayanan ang tila pagkakahawig ng mga
anti-mamamayang patakaran ng mga nagdaang rehimen. Isa sa malinaw na
manipestasyon nito ang walang puknat na malawakang demolisyon na nagpabagsak sa
5
kabuhayan at pag-asa ng mga maralitang naninirahan sa mga komunidad ng Sitio San
Roque sa North Triangle sa Quezon City, Laperal Compound sa Guadalupe ng Makati
City, Brgy. Kadiwa sa Navotas at Brgy. Corazon de Jesus sa San Juan at kamakailan
sa marahas na pagpapalayas sa mga taga-Silverio. Kasabay ng ganitong pagyurak sa
karapatan sa paninirahan ang tuluyang pagkakaltas ng pondo sa mga mahahalagang
serbisyong panlipunan tulad ng badyet ng mga state colleges and universities o SUCs
na binawasan ng 26% noong 2011. Ngayong 2012, halos 24 bilyong piso lamang ang
inilaan para sa SUCs na malayong-malayo sa 62 bilyong kinakailangan para sa
episyenteng serbisyo ng mga ito. Unti-unting inaabandona na rin ng gobyerno ang
sektor ng kalusugan sa pagkakaltas nito ng 3.5% sa badyet nito noong 2011.
Pinagkaitan din ng badyet ang iba pang sektor gaya ng agrikultura (26%); enerhiya
(65%); at transportasyon (5%).
Katapat ng pagiging manhid ng marami-raming opisyal ng pamahalaan sa
kapakanan ng mga simpleng mamamayan ang kawalan ng paninindigan ng mga
iniluklok na mambabatas at senador ng bayan na kumatig sa wikang Filipino na bihirang
gamitin sa kanilang mga sesyon. Binabansot sa mismong mga pangunahing sangay ng
pamahalaan ang wikang pambansa kaya naman hindi maisulong ang mga repormang
makamasa at makabayan na nagpapalakas sa potensyal ng Pilipinas na makamit ang
minimithing kaunlaran. Hindi rin makatindig ang wikang Filipino bilang tagapamagitan
ng ugnayan sa usaping pangkapayapaan at matagumpay na pagsasadokumento ng
mga paglabag sa karapatang pantao at pagtataguyod ng malayang pamamahayag
dahil Ingles at hindi wikang pambansa ang ginagamit ng pamahalaan sa mga opisyal
nitong transaksyon. “Tal pueblo, tal govierno,” wika nga ni Rizal. Kung ano ang
6
pamahalaan ay siya ring uri ng mamamayan. Samakatwid, kung walang makitang
pagkamakabayan sa mga opisyal ng pamahalaan, hindi dapat asahang agad sisibol
ang binhing nasyonalismo sa puso ng mga Pilipino na siyang magbubuklod sa kanila,
huhubog sa kanilang pagkamamamayan at magpapalaya sa kanilang bayan mula sa
kamay ng mga naghahari-hariang dayuhan.
Sa ganitong mga banta ng mapanghating „habagat‟ na lumilikha ng mga alon na
hamon sa pag-usad ng wikang Filipino at pag-ahon ng sambayanang humihingi ng
saklolo sa gitna ng krisis sa kultura, pulitika at ekonomya, mahigpit na kinakailangan
ang isang wikang pambansa na makapagbubuklod sa mga mamamayan upang sila‟y
manindigan sa pagkakamit ng kaakuhang nakaugat sa kahingian ng pagpapalaya.
Isang krusada para sa pambansang pagkakaisa at paghanap sa pambansang
kaakuhan: ang kahuli-hulihang birtud na magpapanumbalik ng tatag, kolektibong lakas
at pagbubukas ng bagong landas para sa isang maliwanag at aliwalas na hinaharap.
Isang lipunang malaya at maunlad na minimithi ng lahat ang inspirasyon sa
pagsusulong ng sambayanan sa/ng isang matatag na wikang Filipino para sa
pambansang pagkakaisa at pagpapalakas ng katutubong kultura at identidad.
Unang Yugto: Pagbibinhi at Pagsibol ng Wikang Pambansa sa Taong 1935
hanggang 1972
Maraming kaganapan sa ating kasaysayan ang nagpatingkad sa pagpapahayag
ng mga Pilipino ng kanilang pagkakaisa tungo sa paghuhugis ng kanilang pambansang
kamalayan sa pamamagitan ng iba‟t ibang yugto ng pakikibaka laban sa kolonisasyon.
Ngunit, hindi pa rin sapat ang mga tagumpay na ito upang ganap na wakasan ang
7
pagkakahiwa-hiwalay ng mga pamayanan bunsod ng mga etniko at lingguwistikong
dibersidad (Boras-Vega, 2010). Nang balangkasin ang Konstitusyon ng Pilipinas
alinsunod sa Batas Tydings-McDuffie (na tinawag ding “Batas para sa Kasarinlan ng
Pilipinas”), mula 1934-1935 ay sumambulat ang matinding pagtatalo sa pagitan ng mga
delegado ng Kumbensyong Konstitusyunal hinggil sa kung ano ang dapat maging
opisyal na wikang pambansa. Sa ganitong sitwasyon, nakita ng mga kinatawan mula sa
iba‟t ibang lalawigan ang kahalagahan ng isang katutubong wika na magsisilbing
sagisag ng pagbibigkis ng mga mamamayan. At sumapit nga ang pagsasatitik ng
Konstitusyon ng Komonwelt 1935, sa pambansang pagpupunyagi ng Ama ng Wikang
Pambansa na walang iba kundi si Pangulong Manuel Luis Quezon na nagpahayag na
“Hindi makaiiral ang isang diwang pambansa hanggang walang wikang panlahat. Ang
Pilipinas kailanman ay hindi magkakaroon ng tunay na pagkilala sa ating karangalan
bilang isang bansa hangga’t wala tayong wika na sarili natin”. Ito ang una sa tatlong-
yugtong hati ng metamorposis ng Filipino ayon sa kapita-pitagang ”abogado ng wikang
Filipino” at dating direktor ng Surian sa Wikang Pambansa hanggang Komisyon sa
Wikang Filipino (1970-1999) na si Ponciano B.P. Pineda.
Ang pagbibigay-halaga ng Konstitusyong Komonwelt sa pagkakaroon ng isang
wikang pambansa ay maituturing na ginto at utang na loob ng bayang ito sa mga
politikal na pagkilos na maagang naisagawa sa pangunguna ng mga unang naging
tagapagbungkal ng matabang lupang pinaghasikan ng binhi ng wikang pambansa. Sa
pamamagitan ng Batas Komonwelt Blg. 184, s. 1936, pinatibay ang probisyong
pangwika ng Konstitusyon ng 1935:
8
Ang Kongreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad
at pagpapatibay ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa sa mga
umiiral na katutubong wika. Hanggang hindi nagtatadhana ng iba ang
batas, ang Ingles at Kastila ay patuloy na gagamiting mga wikang opisyal.
Upang lalong mapagtibay ang mga paunang hakbang na ito, itinagubilin ni
Quezon sa Asembliya noong Oktubre 7, 1936 ang pagtatatag ng isang Surian sa
Wikang Pambansa (Institute of National Language) na magpapatupad ng mga karapat-
dapat na hakbang sa kaganapan ng isang wika para sa lahat sa layunin ng pagkakaisa
at upang maiwasan ng mga Pilipino ang pagiging “dayuhan sa sariling bayan.”
Nakatuntong ang obserbasyong ito ni Quezon sa lumalaking etniko at lingguwistikong
dibersidad na nagiging sanhi ng kawalan ng mga tulay na ugnayan at hadlang sa
pagbuo ng pambansang pagkakakilanlan.
Matapos ang ilang pag-aaral at pagsusuri ng mga kasapi ng unang lupon ng
Institute of the National Language (INL), napili ng sampung pangunahing kinatawan
mula sa mga pangunahing wika sa Pilipinas ang Tagalog bilang batayan ng wikang
pambansa sapagkat ang Tagalog ang wikang nakatugon sa mga kahingiang itinakda
ng Batas Komonwelt Blg. 184, s. 1936, Seksyon 8, talatang (5), “sapagkat
napatunayang ang wikang “higit” na maunlad sa istruktura/kayarian, mekanismo, at
literatura at tinatanggap at ginagamit sa kasalukuyang panahon ng pinakamaraming
mga Pilipino.” Ipinatupad ang probisyong konstitusyunal na ito sa pamamagitan ng
pagpapahayag ng Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 noong Disyembre 30, 1937
na humubog sa katawagang Wikang Pambansa batay sa Tagalog. Bagama‟t naging
usad-pagong ang pagpapalawig ng wikang pambansa sa mahahalagang larangan
9
tulad ng edukasyon, naging matagumpay naman ang paglulunsad ng kauna-unahang
“Balarila ng Wikang Pambansa” na naglalahad ng mga tuntunin sa mabisang
pagpapahayag ng wika. Pinabilis nito ang paglaganap ng wikang pambansa sa mga
rehiyong di-Tagalog. Halos isang taon ang lumipas bago naging katuwang na midyum
sa pagtuturo sa elementarya ang wikang pambansa sa bisa ng Memorandum Sirkular
Blg. 71 noong Disyembre 5, 1939. Noong Abril 1, 1940 naman, pinagtibay ang
paggamit nito sa mga paaralang sekundarya at eskwelahang pangguro.
Pinalakas din ang papel ng Surian ng Wikang Pambansa (SWP) kabalikat ng
Sangay ng Kawanihan ng mga Paaralang Bayan sa mahigpit na ebalwasyon ng mga
teksbuk at pantulong na babasahing nasusulat sa wikang pambansa para sa mga
paaralang elementarya at sekundarya, publiko man o pribado. Naabot ng wikang
pambansa ang mas mataas na yugto ng elaborasyon nang lumaganap ang paggamit
nito sa iba‟t ibang larangan at disiplina sa lahat ng dako ng bansa. Ipinatupad ng SWP
ang komprehensibong programa sa pagpaparami ng mga publikasyon at pagsusulong
ng mga gawain na humihikayat sa kultibasyon at intelektwalisasyon ng wika. Sa
pagputok ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, nagpatuloy ang pambansang
pamamahala sa kamay ng mga Pilipino sa gabay ng Pangasiwaan ng Sundalong
Hapon. Naging maluwag ang paggamit ng wikang pambansa bilang matibay na bisig
sa rekonstruksyon ng programang Hapon na “Sama-samang Kasaganaan sa Lalong
Malawak na Silangang Asya” o kung isasalin ay nagpapahayag ng maka-oryental na
mensaheng “Asya para sa mga Asyano” at “Pilipinas para sa mga Pilipino.”
Nadagdagan ang pananagutan ng SWP nang maging bahagi ito ng Kagawaran
ng Edukasyon, Kalusugan at Kagalingang-Bayan (alinsunod sa Kautusang Militar Blg.
10
2 noong 1942). Nilayon ng magkabalikat na paggampan ng dalawang ahensya ang
marubdob na popularisasyon ng wikang pambansa. Sa sunud-sunod na pagpapalit ng
liderato sa ahensya ng SWP, kamulatan din ang nagtulak sa mga nailuklok na direktor
nito tungo sa malawakang pagpapalimbag ng mga diksyunaryong Tagalog, materyales
sa paghahanda ng mga espesyalisadong talasalitaan sa larangang siyentipiko,
talasalitaan ng walong pangunahing wika sa bansa, pananaliksik sa iba‟t ibang
disiplina, mga pormularyong pampamahalaan at aklat ng pagsasalin na nagresulta sa
malayang paggamit ng wikang pambansa sa mga controlling domain ng wika.
Malaking igpaw rin sa kamulatang makabayan ang opisyal na pagpapatibay sa
paggamit ng katagang “Pilipino” sa pagtukoy sa wikang pambansa ayon sa bisa ng
Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 noong Agosto 13, 1959. Maagang humarap sa
masalimuot na pakikipagbuno sa kontrobersya‟t isyu ang bagong-lutong lunas na
“Pilipino” na sumagupa sa mahabang argumentasyon at kabi-kabilang paglilitis ng
diumano‟y panlilinlang sa bayan. Nagtagumpay man sa pagtatapos ng bakbakan ang
katwiran sa katawagang “Pilipino” bilang wikang pambansa nanatiling isang di
resolbadong isyu ang kontradiksyong ito na nagbukas sa panibagong yugto ng
pagkamulat para sa pagtuklas ng wikang magpapatatag sa nagkakaisang lahi ng
Pagka-Pilipino. Kahit papano‟y nakabawas sa lakas ng mga rehiyunalista ang
makabuluhang pagpapalit-tawag na ito na senyales ng napipintong nasyonalisasyon
ng wikang pambansa.
Ikalawang Yugto: Pagbalikwas ng Bayang Lumalakas at Pagbagtas sa Hakbang-
hakbang na De-Amerikanisasyon sa Taong 1973 hanggang 1986
11
Lumipas ang mahigit tatlong dekada ng Pilipinas bilang isang huwad na
nagsasariling bansa. Isa-isang tumambad sa madla ang mga kakulangan at depektong
dulot ng umiiral na kalakarang panlipunan na hindi na sapat upang makatugon sa
lumalawak na pangangailangan ng bansang humaharap sa mga bagong hamon ng
nagbabagong panahon. Muling nagdaos ng isang konstitusyunal na kumbensiyon
noong 1971 at isa sa binigyang-pansin ang pagpili ng isang wikang pambansa na
didinig sa lahat ng panig tungo sa ganap na pagtanggap at pagkakaisa. Naging
malabo ang paglalapat ng mga panig sa panahong ipahayag ang pagpapatibay ng
Saligang Batas ng 1973 na nagsasaad sa Artikulo XV, Seksyon 3:
“(1) Ang Saligang Batas na ito’y opisyal na ipinapahayag sa Ingles at
Pilipino, at isasalin sa bawat isang diyalektong sinasalita ng mahigit sa
limampung libong katao, at sa Kastila at Arabic. Kung may pagtutunggali,
mananaig ang tekstong Ingles.” Sek. (2) “Ang Batasang Pambansa ay
dapat gumawa ng mga hakbang tungo sa paglinang at pormal na
adopsiyon ng isang panlahat na wikang pambansa na tatawaging Filipino”
Kung susuriin ang bagong pormula na inihain ng Konstitusyon ng 1973 ukol sa
wikang pambansa, halos wala itong malaking ipinagkaiba sa pinagbatayan nitong
padron liban na lamang sa lantarang paglalako sa Ingles at iba pang wikang dayuhan
bilang alternatibo sakaling hindi pa rin magkaroon ng kasunduan sa pagkakaroon ng
wikang pambansang nakabatay sa mga katutubong wika na katanggap-tanggap sa
nakararami. Sa pagbabagong-bihis ng konstitusyon, opisyal na kinilala ang Pilipino
12
bilang wikang opisyal na nagbukas ng mga bagong daan tungo sa isang wikang
pambansa na magtataguyod ng isang panlahat na pananaw.
Sa kasamaang-palad, mula sa Konstitusyon ng 1973 hanggang 1986, ang
Batasang Pambansa ay walang ginawang hakbang upang pormal na kilalanin ang
wikang Filipino. Hindi nakita ng lehislatura ang silbi ng awtonomiya sa pagtataguyod ng
isang wikang pambansa na kikilalanin ng lahat ng panig (Recto, 2003). Sa kabila ng
hindi pagbibigay-pansin ng mga mambabatas sa wikang pambansa, nagdulot naman ito
ng matinding kamulatan sa pagkakaroon ng sariling inisyatiba ng ilang tanggapan ng
pamahalaan at makabayang sektor ng lipunan sa pagsusulong ng adbokasiyang
kaugnay nito.
Sumaklolo sa mabagal na mobilisasyon ng sangay-lehislatibo ang bisig ng
edukasyon na malawakang gumagamit ng wika para sa kognitibo, apektibo,
motibasyunal at sosyal na kontekstong pambansa (Bernardo, 2007). Pinagtibay ang
National Board of Education Resolution No. 73-7 na magkatuwang na ipinatupad ng
Surian ng Wikang Pambansa at Ministri ng Edukasyon noong Agosto 7, 1973 – ang
Patakarang Edukasyong Bilingguwal na nagbibigay-diin sa magkahiwalay na gamit ng
Pilipino at Ingles sa mga piling asignatura at paksang-aralin. Nilagdaan naman ng
dating Kalihim Tagapagpaganap na si Alejandro Melchor ang Proklamasyon Blg. 1249
noong Abril 1, 1974 na nagtatadhana ng taunang selebrasyon ng Araw ni Balagtas
tuwing unang araw ng Abril samantalang noong 1986. Pinalawak nito ang gamit ng
wikang Pilipino para sa mga impormal at sosyal na transaksyon sa larangan ng
paggawa at maging sa organisasyon ng negosyo at industriya. Sa ganitong mga
pagtatangka, masasalamin ang hangarin ng pagpapalakas sa wikang pambansa
13
kasabay ng adhikaing mapalakas din ang malawakang kampanya sa muling pagtuklas
sa katutubong kultura na magbubunsod ng pagpapatibay ng konsepto ng pagkabansa
at pagkamamamayan.
Nagbunsod ng dakilang pagkamulat ang ganitong malawakang paggamit ng
wikang pambansa. Ang kabi-kabilang pagkilos ng mga mamamayan mula sa loob at
labas ng akademya, pusod ng pagawaan at pabrika, iba‟t ibang larangang propesyunal
at hanay ng mga magsasaka at mga maralitang tagalungsod ang nagsilbing pwersa sa
paggamit ng wikang Pilipino bilang wika ng protesta at politika tungo sa hakbang-
hakbang na de-amerikanisasyon ng sambayanan (San Juan, 2009). Lumaganap ang
kamulutang humulagpos sa dikta ng kamay na bakal at isinilang ang rebolusyon na
naging tulay tungo sa pagbabagong hangad ng lahat.
Ikatlong Yugto: Pag-ahon, Pakikitunggali at Pagsulong ng Wikang Filipino sa
Taong 1987 hanggang Kasalukuyang Panahon
Isinupling ng makasaysayang Rebolusyong 1986 sa EDSA ang Konstitusyon ng
1987. Nang pangalanan ang apatnapu‟t walong mga kasapi ng Kumbensyong
Konstitusyunal, muling inasahan ang aktibong pakikilahok ng mga samahang
pangwika sa pagpapatibay ng bagong kalayaang iginawad ng bagong-silang na
demokrasya. Sinikap na solusyunan ng Kumbensyong Konstitusyunal sa plenaryo ang
sigalot ng mga samahang pangwika upang makapagpatuloy sa pormulasyon ng isang
wikang panlahat na magnunyutralisa sa lahat ng oposisyon. Pinagkaisahan ang
pagbuo ng wikang pambansang batay sa wikang Pilipino na pauunlarin sa tulong ng
iba pang katutubong wika gaya ng isinasaad sa Artikulo XIV:
14
Seksyon 6. “Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang
nalilinang, ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa batay sa umiiral na
mga wika ng Pilipinas at iba pang mga wika.”
Sa ikatlong yugto ng pagkamulat sa panahon ng bagong silang na demokrasya,
idineklara na sa wakas ang tagumpay ng lahat ng panig bilang pagtatapos sa
mahabang serye ng hatakang-lubid sa pagitan ng mga tagapagsulong ng iba‟t ibang
kampo sa isyu ng pagkakaroon ng isang wikang para sa lahat. Maituturing na
malaking igpaw ang mga pinagtibay na simulain ng Konstitusyon ng 1987 na ang
Filipino ay hindi lamang magiging midyum sa larangan ng komunikasyon at tatawaging
opisyal na wika, bagkus malaking pagbabago rin na itakda ng isang umiiral na
konstitusyon na maging pangunahing wika ito ng sistemang pang-edukasyon. Pinahina
rin ang paghahari ng Ingles na nagsilbing pinakahuling opsyon sa anumang
pagpapasya ng bagong kalakaran samantalang itinaas naman ang papel ng mga
umiiral na katutubong wika bilang katuwang ng Filipino sa pagtatamo nito ng mataas
na pagkilala, pagpapahalaga at pagpapalaganap batay na rin sa binagong depenisyon
ng ahensya sa pangangalaga ng wikang pambansa na tinatawag na ngayong
Komisyon sa Wikang Filipino (KWF):
Ang Filipino ay ang katutubong wika na ginagamit sa buong Pilipinas
bilang wika ng komunikasyon at etnikong grupo. Katulad ng iba pang
wikang buhay, ang Filipino ay dumaraan sa proseso ng paglinang sa
pamamagitan ng mga panghihiram sa mga wika sa Pilipinas at di-
katutubong wika para sa iba-ibang sitwasyon, sa mga nagsasalita nito na
15
may iba’t ibang saligang sosyal at para sa mga paksa ng talakayan at
iskolarling pagpapahayag.
Iginawad din sa yugtong ito ang mas malawak na mandato at kapangyarihan ng
ahensyang KWF. Binigyan ito ng mataas na pagkilala at direktang katungkulan sa ilalim
ng Tanggapan ng Pangulo na nagbunsod din ng ganap na kalayaan nito sa
paglulunsad ng mga karapat-dapat na gawain sa pagsusulong, pagpapaunlad at
paglinang ng wikang Filipino. Upang maipamalas ang sinseridad ng konstitusyon sa
pagpapatibay ng ugnayang pambansa ng mga mamamayan, binigyang-diin ng batas na
ang lupong tagapagpaganap ng nasabing ahensya ay bubuuin ng mga kinatawan mula
sa iba‟t ibang wika ng bansa na mangunguna sa lahat ng pagpapasya at
implementasyon ng mga programang saklaw ng ahensya.
Naging madali ang pagpapaabot ng mga makabuluhang programa ng komisyon.
Naipatupad ang mga pangakong pagbabago na ilahok ang mga organisasyon mula sa
iba‟t ibang rehiyon sa pagpapasya at pagpapatupad ng mga makabuluhang gawain sa
pagsusulong ng matatag na wikang panlahat. Aktibong nagampanan nito ang papel na
itinakda sa kanila ng konstitusyon sa pamamagitan ng pagpapalawak ng saklaw nito sa
anyo ng mga Panrehiyong Sentro sa Wikang Filipino na itinayo sa mga lalawigan sa
bansa na nakabase sa mga state colleges and universities (SUCs). Dahil sa
tinatamasang tagumpay sa pagkakaroon ng wikang pambansa, lalong naging masikhay
ang ahensya, kabalikat ng iba pang tagapagsulong ng wikang Filipino sa pagtuklas ng
pangmatagalang preserbasyon ng umiiral na wikang pambansa na kikilalanin bilang
sandigan ng pambansang kaunlaran. Naibukas ang posibilidad ng intensibong
pagpapatibay sa mga umiiral na bernakular na wika sa pamamagitan ng programang
16
pang-edukasyon na Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE) na
nakatakdang ipatupad bilang suporta sa pagpapataas ng literasi kasabay ng
preserbasyon ng mga katutubong wika.
Sa kabila ng mga panimulang pagsisikhay at tagumpay na ito ng pagpapatatag
sa wikang Filipino, nananatili ang kahambal-hambal na katotohanan na ang mga
kapitan ng barko na inaasahan nating magiging tagapamandila ng ating pambansang
soberanya at identidad ang traydor na nagsisilbing ahente ng hegemonya ng Ingles at
mapanlinlang na dikreto ng globalisasyon. Sa kontrabidang sabwatan ng House Bill
4701 sa Kongreso at inilunsad na gera ng rehimeng Arroyo laban sa wikang Filipino sa
anyo ng E.O. 210, lalong namulat ang sambayanan sa pagtataksil ng pamahalaang
kanilang iniluklok. Nalantad sa madla ang prinsipyong anti-mamamayan at anti-
makabayan ng nagdaang rehimen. Bukod sa walang kaparis na promosyon ng Ingles,
walang habas din ang pagtalima ng rehimeng Arroyo sa patakarang dikta ng
malawakang pandaigdigang kumpetisyon, sa halip na igiit ang pagsasariling pang-
ekonomya sa pamamagitan ng pambansang industriyalisasyon na pangunahing
makinarya sa tunay na ekonomikong pag-unlad (Sison at De Lima 1998). Nabansot
man ang ipinunlang hadlang at pansamantalang napalayas ang salot at pesteng
nagbabanta sa pagyabong ng wikang Filipino, nanatili ang mapagmulat at
mapanghamong tagpo sa mas masalimuot pang paglalakbay at pagtahak ng wikang
Filipino tungo sa kaganapan nito bilang isang matatag na wikang pambansa sa
pagpapalakas ng identidad at kalinangan ng sambayanan. Kung sisipatin ang naging
takbo ng wikang Filipino sa pagbubuklod ng iba‟t ibang pangkat sa bansa na may
dibersidad sa wika at kultura, tungo sa pagkakaisa at pagtatagumpay sa kabila ng mga
17
banta ng globalisasyon, mapaglilimi na ang wikang Filipino ay nanatiling matatag na
sandigan sa pambansang adyenda ng Pilipinismo – ang ugat ng pagkakaisa,
kaunlarang bayan at ganap na pagpapalaya bilang isang lahi.
Paglaganap ng Ideolohiyang Nasyonalismo sa Kalakarang Postkolonyalismo:
Ang Wikang Filipino sa Ikalawang Milenyo
Dumatal ang yugto ng postkolonyalismo at bumungad ang Ikalawang Milenyo,
sinalubong ng maraming pagbabago at hamon ang mga kalakarang panlipunan sa
bansa kabilang na ang estado ng wikang Filipino sa patuloy nitong paghahanap ng
espasyo sa pambansang kaakuhan at aspirasyon sa kaunlarang bayan. Ayon sa
sosyolohistang si Fishman (sa Constantino, 1996), "ang wika ay isang pangunahing
komponent ng nasyonalismo… at ang katutubong wika ay isang aspekto ng kaluluwa o
esensiya ng nasyonalidad.” Ang pagtangan sa ideolohiya ng nasyonalismo lalo sa
yugtong ito ng postkolonyalismo o unti-unting pag-ahon ng kamalayang pambansa sa
kumunoy ng daantaong kolonisasyon ay kailangang palakasin at pagtibayin, gamit ng
wikang Filipino salig sa prinsipyong makabayan bilang pagsasabuhay nito.
Kasabay ng mahigpit na pagtangan sa wikang sagisag ng kalayaan, mahalagang
mapanatili ang katwiran ng pagsusulong sa pambansang interes at kapakinabangan
laban sa anumang anyo ng dominasyon at kontrol ng mga dayuhang kapitalista sa
mahahalagang kalakarang pambansa kabilang ang aspekto ng kultura, pulitika at higit
sa lahat, sa ekonomya. Sa sitwasyunal na paglalarawan ni Edward Said (sa Tolentino,
2007) sa kalagayan ng bansa sa ilalim ng postkolonyalismo ipinahayag ang posibleng
tunguhin nito "sa mga tao at bansa sa labas ng Kanluran, kinakailangan nilang
18
mamangka sa dalawang ilog para makarating sa nais nilang tunguhin, ang unang
direksyon ay pagsa(n)gka sa sinauna ngunit namamayaning kalakaran ng kaalamang
likha ng Kanluran; at ang ikalawang direksyon ay ang pagtahak sa tunguhin ng bansa.”
Binigyang-diin naman ni Almario (2006) ang depekto ng postkolonyalismo sa
kontekstong Pilipino: “…sapagkat kasangkapang banyaga ang ginagamit, hindi ganap
na maitanghal ng kritisismo ang katutubo at tradisyunal.” Mapapansin sa dalawang
awtoritatibong pahayag ang kapansanan ng padrong postkolonyalismo na
humahadlang sa pagpapanumbalik ng pambansang kaakuhan at ang mga bakas nito
ay nanatiling matinding hagupit na sagabal sa tunguhin ng ganap na pagsasarili sa
kasalukuyan. Sa ganitong kapasyahan ng tuluyang pagbaklas sa anino ng
postkolonyalismo, nagbanyuhay rin ang mga panawagan at adyenda sa pinalawig na
mga alternatibong pagkilos upang mapag-ibayo ang pananagutan ng wikang Filipino na
makatugon sa reoryentasyon at rekonstrukyon ng kamalayang pambansa tungo sa
ganap na kalayaan sa kultura, edukasyon, pulitika at ekonomya. Nilinaw ni Monico
Atienza (1998) ang naitadhanang pananagutang ito ng wikang pambansa sa
pagpapalaya ng bansa mula sa kanyang testamento na “…sapagkat ang anumang wika
sa ating bansa ay nararapat lamang magtaglay ng pagtanaw sa hinaharap ng
sambayanang P(F)ilipino.”
Ang Pamumulaklak at Popularisasyon ng Kalinangang-Bayan: Panitikan, Awit,
Bagong Midya at Pelikula sa Wika ng Sambayanan
Sa larangan ng pambansang kultura, itinanghal ng wikang Filipino ang mga
katutubong panitikan na sumasalamin sa karakterisasyon ng katutubong tatak,
19
dumadakila sa pagsulong ng bernakular na diskurso at nagpapamukod sa katangiang
pluralistiko ng ating lipunan. Higit na pinagyaman ang mga sinaunang panitikan sa
kasalukuyan upang pagtibayin ang pag-unawa ng mga mamamayan sa mayamang
sibilisasyong pre-kolonyal ng ating mga ninuno. Binuhay sa popular na midyum ng
telebisyon at pelikula ang mga personaheng ibinatay sa mga historikal at pseudo-
historikal na mga karakter gaya nina Amaya, Urduja, Lam-ang, Lapu-Lapu at iba pa.
Inuungkat ng mga ganitong makabuluhang palabas ang kayumangging kalinangan ng
ating nakaraan kasabay ng pagtatampok sa barayti ng wikang Filipinong masining at
intelektwalisado.
Itinatanghal din sa pedestal ng lumalawak na koleksyon ng popular na panitikang
bayan – isang makabagong kilusang pangkultura na nagpapalakas sa potensyal ng
mga batikan at baguhang manunulat ng lahi upang malalim na makaugnay sa masang
Pilipino na pangunahing mambabasa nito – ang wikang Filipino. Namayagpag ang
karisma ng mga seryeng nobela ni Bob Ong na gumamit ng mga simpleng salita upang
awtentikong mailarawan ang sensibilidad ng pagiging Pilipino sa parikala ng
pagpapatawa na kinagiliwan ng mga kabataang dati-rati‟y ”Harry Potter,” ”Lord of the
Rings,” ”Twilight” at iba pang Kanluraning akda lamang ang binabasa at
pinapahalagahan. Ginamit naman sa dalawang nobela ng batikang scriptwriter na si
Ricky Lee ang pagtingin sa trahedya at pantasya na tinangkang tuligsain ang mga
kumbensyong panlipunan tungo sa pagbalangkas ng isang tunay na demokratikong
lipunan na nagpapalaya sa kanyang mga tauhan mula sa mapanikil at mapang-aping
status quo. Ginagad din sa kasalukuyang panahon ng panitikan ang mga kanluraning
pamantayan gaya ng postmodernismo na inilapat sa mga akda nina Khavn de la Cruz
20
at Eros Atalia na napanatili ang panlasa at kulturang Pilipino. Sa ganitong punto,
pinatutunayan na nakasasabay sa pagsulong ng daigdig ang wikang Filipino na hindi
nililimot ang kanyang identidad, bagkus ay lalo pa itong pinagyayaman sa pamamagitan
ng adapsyon at/o reimbensyon ng mga popular at/o banyagang padron sa pagsusulat
na may potensyal sa pagtatanghal ng kulturang Pilipino.
Maging ang mga lokal na mang-aawit at komposer ay nakapag-aambag din sa
proseso ng pagbasag sa kolonyal na kaisipan at pagtatampok ng karanasan at
damdamin bilang isang lipunan. Ginamit ni Gloc 9 ang rap sa pagtalakay ng mga
suliraning panlipunan gaya ng katiwalian at malawak na agwat ng mayaman at mahirap
sa awiting "Upuan"; kriminalidad, karahasan at malaepikong mito ng buhay sa
kalunsuran sa awiting "Hari ng Tondo”; at paglobo ng bilang ng migranteng Pilipino na
nagdulot ng brain drain sa awiting "Walang Natira." Ibinandila rin ng bandang
Eraserheads ang pagsasalarawan sa sinseridad ng karaniwang Pilipino at kalakaran ng
mayorya nito na masasalamin sa kantang "Para sa Masa" habang isinasahimpapawid
naman ang mga hinaing ng sambayanang hikahos sa lyrics ng "Hallelujah" ni Bamboo.
Hindi naman kumukupas ang mensahe ng mga awiting post-Edsa na nagsisilbing
repleksyon sa mayamang karanasan at patuloy na pakikibaka sa mga awiting "Kamusta
Na?" ng Yano at "Sayaw sa Bubog" ng The Jerks. Ang iba pang kontemporaryong
bandang umaawit sa wikang Filipino na kinagigiliwan ng mga kabataan gaya ng Siakol,
Parokya ni Edgar, Datu‟s Tribe, Kamikazee atbp. ay tagapagmana ng mga naunang
henerasyon ng banda at mang-aawit na naghawan ng daan sa Pilipinisasyon at
Filipinisasyon ng musika sa bansa gaya ng Asin, Banyuhay, Mabuhay Singers, Juan de
21
la Cruz Band, Buklod, Patatag at tulad nina Sampaguita, Mike Hanopol, Florante,
Coritha at marami pang iba.
Makabuluhang ambag din sa larangan ng musika ang mga saling-awit nina Jose
"Pete” Lacaba ("Minsan Lang” para sa "Only Once”) at Pambansang Alagad ng Sining
Bienvenido Lumbera ("Tulayin Ako” para sa "Bridge Over Troubled Waters”) na
nagbigay ng katutubong panlasa sa mga dayuhang musika na may kabuluhan sa ating
mga personal at kolektibong kalagayan. Pinatutunayan ng mga nabanggit na awitin ang
pagpapanatiling buhay ng ating kalinangan at pagkamamamayan bilang isang matatag
na lahi, gamit ang wikang sarili. Sa bawat kaisipan, damdamin, hinagpis, sentimyento at
adhikaing ipinahahatid sa malikhaing gamit ng wikang Filipino, napalalakas ang isang
matibay na sandata sa pagmumulat at pagpapakilos sa sambayanang tagatangkilik
nito.
Hindi rin maisasantabi ang mahalagang partisipasyon ng bagong midya gaya ng
internet at iba pang teknolohiyang digital sa pagpapasidhi ng makabuluhang papel ng
Filipino sa pagbuo ng malalim na mga ugnayan at kritikal na pag-unawa sa mga isyung
pang-edukasyon, pangwika, pangkultura, pampulitika at pang-ekonomya. Nagsisilbing
bintana sa mundo ang internet upang hubugin ang kamalayan at identidad ng mga
Pilipinong nagsipangalat na sa iba‟t ibang panig ng daigdig sa panahong digital.
Naipapakilala ng mga makabuluhang website gaya halimbawa ng panitikan.com,
sawikaan.org, kwf.gov.ph, ibon.org, pinoyweekly.org, arkibongbayan.net, kilusan.net at
iba pang kaugnay na pahina ang sumusulong na wikang Filipino at pambansang
kalinangan na higit na pinagyayaman sa mas malawak na mundong kinabibilangan nito.
22
Naging mabisang kasangkapan naman ang wikang pambansa sa layunin ng
ekspresyunismo, malikhaing pagpapahayag ng opinyong publiko at kahingiang paglaya
sa mapaniil na lipunan ang inilalako sa nauusong sistema ng Pinoy indie films.
Masusuri sa anumang nalilikhang indie ang rasyunal ng makatotohanang pagtatampok
sa reyalidad at politisasyon sa paggamit ng wika upang buksan ang malayang diskurso
at sentral na paghahatid ng kahulugan ukol sa mga estadong panlipunan sa
naturalistikong paraan.
Sa mga pelikulang naitanghal sa mga nagdaang Cinemalaya Independent Film
Festival gaya ng Kubrador (2006) ni Jeffrey Jeturian; Engkwentro (2009) ni Pepe
Diokno; Dinig Sana Kita (2009) ni Mike Sandejas; Patikul (2011) at Migrante (2012) ni
Joel Lamangan at Ang Sayaw ng Dalawang Kaliwang Paa (2011) ni Alvin Yapan;
Kamera Obskura (2012) ni Raymond Red, kapansin-pansin ang pagkakagamit ng
wikang Filipino sa rasyunal na lampas sa pagpapalitaw ng natural at realistikong
kalakarang panlipunan. Ibinubukas ng mga pelikulang ito ang kapasyahang magamit
ang wikang Filipino upang ugatin ang katotohanan na hindi nailalayo sa mga aktwal na
karanasan at pang-araw-araw na pakikibaka ng mga simpleng mamamayang wikang
sarili ang gamit sa pakikipagtalastasan. Ipinapataw ng bawat indie film ang
pananagutan sa mga manonood nito ang papel na magsuri sa kanyang sarling
kalagayan at makapagpasya sa karapat-dapat na pagkilos tungo sa adhikain ng
paglaya. Sinasang-ayunan ang ganitong pananaw sa wika bilang kasangkapang
panlipunan na maaaring magbunga ng eksploytasyon o pagsasamantala, at
magbunsod din ng liberasyon o pagpapalaya, sa pagpapakahulugan ni Constantino
(1996).
23
Wikang Pambuklod sa Mayamang Kultura: Wikang Magpapalaya sa Masa
Kaakibat ng anumang hangarin ng paglaya at pagpapalaya ang pagkilos at
pakikisangkot, isang aktong politikal na sangkap sa proseso ng pagbabago at
pagkakaisa sa ating pamahalaan alinsunod sa manipestasyon ng sambayanan na
ipinapahayag sa wikang pambansa. Nagdudulot ng matinding impact ang paggamit ng
wikang Filipino sa pagsusulong at pagpapatupad ng mga adyenda tungo sa isang tunay
na demokratiko at malayang lipunan. Naisasatinig ang panig ng mga maralita at inaapi
sa ating lipunan sa pamamagitan ng wikang Filipino na tuntungan ng kanilang mga
sentimyento at hangarin. Bunsod ng mga karatula ng protesta, pagpapahayag sa
progresibong polyeto at posisyong papel na nagrerehistro ng kanilang mga kahingian at
paninindigan sa mga kapasyahan ng pamahalaan, aktibong nakalalahok ang
mamamayan sa isang kolektibong proseso ng pagsusulong ng isang matuwid at
makatarungang lipunan.
Ibinabalik ng wikang nauunawaan ng sambayanan ang kapangyarihang
nagmumula sa kanila. Pinalalakas nito ang kanilang pagkakaisa di lamang sa
pagkamulat sa katutubong kultura at paraan ng pag-iisip kundi pati sa mga
progresibong aksyong pampulitika na nagdudulot ng makabuluhang pagbabagong
panlipunan. Sa aktibong paggamit naman ng ilang lider pulitikal sa wikang pambansa,
pinalalakas nila ang pananalig at kompyansa ng sambayanan sa kanilang potensyal na
maglingkod sa bayan sa papamagitan ng pag-unawa sa pangangailangan ng kanyang
nasasakupan at patuloy na pakikipagtalakayan sa kung paano mababago ang kanilang
abang kalagayan. Pinatunayan ito ng matatagumpay na eleksyong nagdaan na
24
nagluklok sa mga lider bunga ng positibong panghihikayat sa mga botante ukol sa
kanilang plataporma de gobyerno na naipahayag sa wikang naiintindihan ng mayorya.
Sa pagtimo ng mga makatawag-pansing linya sa pananalumpati ng mga lider ng
bayan, masasalamin ang bisa ng wikang Filipino bilang matatag na wika ng
responsableng pamamahala na inaasahang magbubunsod upang makapanghimok sa
mas malawak na pakikilahok ng mamamayan sa pagpapatakbo ng kanilang bayan.
Mataginting na halimbawa ang pagtatalumpati ng dating Pangulong Joseph Ejercito
Estrada sa wikang Filipino ("Huwag n‟yo akong subukan...”) na mabisang
nakapagpahayag ng mensahe ng pagkakapantay-pantay sa pamamahala.
Nagtagumpay rin na maging pangulo ng bansa si Benigno Simeon "Noynoy” Cojuangco
Aquino sa paggamit ng mga islogan ng "Matuwid na Daan” na naglalayong mahikayat
ang mga mamamayan sa pagpapanumbalik ng tiwala sa pamahalaan. Ibig
ipakahulugan ng mga nabanggit na halimbawa ang esensya ng wikang Filipino sa
larangan ng pulitika bilang matibay na saligan ng isang matatag na republikang may
sariling kultura, kakanyahan at kalayaang pampulitika, sapagkat higit na nadarama ang
mensahe ng pagbabago kung nasa sariling wika nailalahad ito.
Liberasyong Ekonomiko: Salalayan ng Matagumpay na Pagpapalayang Kultural
at Pulitikal
Gayunman, dapat bigyang-diing hindi sapat ang katatagan ng pambansang
kultura at larangang pulitikal sa paglinang ng diwang makabansa. Kinakailangang
mapalakas nang higit ang estadong pang-ekonomiya at nasyonalisasyon ng larangang
ito na nakaugat sa kabuhayan at roadmap sa kaunlaran ng sambayanang Pilipino.
25
Naniniwala si Constantino (1996) na ang sustenadong ekonomikong pag-unlad ay
sumasabay, batay sa kasaysayan, sa pagyabong ng kultural na nasyonalismo at sa
paggigiit tungo sa pagdodomina ng pagkakaroon ng pambansang identidad at
pagmamalaki sa bansa kaysa sa rehiyon at/o mga banyagang nasyon. Binibigyang-diin
sa ganitong katwiran na ang wikang pambansa ay magagamit hindi lamang bilang
simbolo ng pagkakaisa bagkus ay isang matibay na paninindigan din sa pagpapataas
ng ekonomikong kalagayan ng bansa na nakaugat sa pambansang pagtangkilik at giit
sa pagsasabansa.
Ibig sabihin, kinakailangang makailang-ulit na isulong ang kampanya ng reporma
sa lupa at industriyalisasyon na pawang malalaking igpaw sa mithiing pagsasarili at
tuluyang paghulagpos sa tanikala nang daantaong pagkaalipin. Kinakailangan ang
intensipikadong gamit ng wikang Filipino alinsunod sa paghubog ng mga kabataang
manggagawa at propesyunal na maglilingkod sa bansang Pilipinas at sa mga
mamamayan nito. Sa ganitong prinsipyo, makikita ang malaking silbi ng pambansang
kalinangan sa usapin ng kaunlarang bayan na hindi kinukunsinte ang desperadong
hakbang ng lalong bangkaroteng gobyerno sa pagtutulak nito sa mga mamamayan na
sunggaban ang mga oportunidad sa labas ng bansa, sa halip na pagsikhayan ang
ikabubuhay at ikauunlad ng mga mamamayan sa sariling bayan. Nagiging sunud-
sunurang karilyo ng mga mauunlad na bansa ang mga kontemporaryong
administrasyon sa Pilipinas sa pamamagitan ng kanilang pagpupumilit na ipadron sa
mga dayuhang dikta ang edukasyon ng mga kabataan gaya ng ipinakikita sa madaliang
implementasyon ng Programang K to 12. Upang ganap na mapalaya ang bansa sa
ganitong kolektibong tanikala na matagal nang sumasakal sa ating kultura, edukasyon,
26
ekonomya, at pulitika mula pa noong panahon ng kolonyalismo hanggang sa panahong
ito ng globalisasyon, nararapat na magkaisa ang mga mamamayan sa pagtataguyod ng
mga makabayang programa sa ekonomya.
Sa gitna ng kabiguan ng kapitalistang globalisasyon na magluwal ng kaunlaran
para sa nakararami, nararapat lamang na mag-isip na ng panibagong alternatibo ang
mga Pilipino. Epektibong maisusulong ang mga alternatibong pambansang adyendang
sosyo-ekonomiko para sa bansang Pilipinas – ang mga tinig mula sa “ibaba,” ang tinig
ng mga mahihirap at tinig mula sa “labas,” ang tinig ng mga non-government
organization (NGO) at mga kilusang panlipunan na mula sa at kasama ng mga dukha –
silang laging etse-pwera sa pagbabalangkas ng mga kinopyang padrong sosyo-
ekonomiko – sa wikang higit na naiintindihan ng bayan, sa gitna ng daan-daang tomo o
volume ng mga artikulo, pananaliksik, papel, sanaysay, ulat, tesis at disertasyon tungkol
sa paglutas ng kahirapan ng bansa, na sa kasamaang-palad ay karaniwang nakasulat
sa malalim na Ingles.
Kailangang unahin ang mga usaping "pambituka” upang magkaroon ng bisa ang
anumang kampanya sa pagtataguyod ng katutubong kultura at pagbabagong
pampulitika. Matatandaang simple lamang plataporma ni FPJ noong 2004. Aniya,
ALTANGHAP o ALMUSAL, TANGHALIAN at HAPUNAN ang pangunahing problema ng
mga Pilipino kaya ito rin ang dapat bigyang-tuon ng gobyerno. Ang malawaka na
kagutuman sa Pilipinas sa kabila ng saganang likas na yaman ng bansa dahil sa
monopolyo ng iilang pamilya sa pangunahing likas na yaman na kailangan sa
pagtatanim at sa pagpapakain ng bayan: ang lupa.
Daantaon nang problema ang kawalan ng reporma sa lupa, ang matibay na
27
kontrol ng iilang pamilya sa mayorya ng lupa sa Pilipinas, ang sistemang kahawig ng
pyudalismo sa Europa noong Edad Media. Tinatayang 60% ng mga lupang agrikultural
sa bansa ay kontrolado ng mga mayayamang pamilya na bumubuo sa 13% lamang ng
populasyon ng bansa, at 7 sa 10 magsasaka ang walang sariling lupa ayon sa Ibon
Foundation (2008). Ang ganitong konsentrasyon ng lupa sa iilang pamilya ang dahilan
ng kawalan ng sapat na pagkain ng bansa at kawalan ng sapat na trabaho para sa
mayorya ng mga mamamayan (75% ng mga Pilipino ay magsasaka ayon sa Kilusang
Magbubukid ng Pilipinas, 2008). Ang pagliit ng share ng agrikultura sa pambansang
ekonomya – na bunga ng kawalan ng reporma sa lupa – ay nagresulta rin ng matinding
kahirapan at kawalan ng oportunidad para sa maraming taga-probinsya. Ayon sa World
Factbook ng Central Intelligence Agency (CIA), 34% ng labor force ng bansa ay nasa
agrikultura, 15% ang nasa industriya at 51% naman ang nasa serbisyo (call centers,
fastfood chains, banks, malls at iba pa). Hindi uunlad ang Pilipinas kung patuloy itong
aasa sa sektor ng serbisyo. Ang pagbibigay-prayoridad lamang sa sektor ng agrikultura
at industriya ang makapagliligtas sa bansa, gaya ng pinatunayan ng Japan, South
Korea, Tsina at iba pang karatig-bansa. Samakatwid, nararapat itaguyod ang reporma
ng lupa bilang tulay sa liberasyon ng nakararaming magsasaka sa bansa, na
nangangahulugan din ng liberasyon ng ating ekonomya sa kamay ng mga ganid at
mapagsamantalang dayuhan at ng mga malalaking negosyanteng lokal na kanilang
kasosyo.
Dapat ding pasimulan ang modernisasyon ng agrikultura sa bansa. Malaki ang
papel na gagampanan nito ng mga kooperatiba at/o organisasyon ng mga magsasaka,
at mga kolehiyo, unibersidad at mga sentro sa pananaliksik sa bansa, partikular ang
28
mga nangungunang paaralan na maunlad na ang pananaliksik sa larangan ng siyensya
at teknolohiya. Ang modernisasyon ng agrikultura ang magtitiyak sa self-sufficency sa
pagkain ng bansa. Ang kasapatan sa pagkain ay isa ring porma ng pagtitipid sapagkat
ang importasyon ng pagkain ay ginugugulan ng dolyar. Sa nakalipas na mga taon ay
libu-libong tonelada ng bigas ang inimport ng bansa. Sa halip na mag-angkat, mas
makabubuting gamitin sa modernisasyon ng agrikultura ng bansa ang pondong dating
ginagamit sa pag-aangkat ng bigas. Sa pamamagitan ng modernisasyon ng agrikultura
ay matitiyak din ang pagkakaroon ng sapat na hilaw na materyales para sa mga
industriyang itatayo sa bansa. Walang magiging matibay na gulugod ang
industriyalisasyon ng bansa kung hindi magiging moderno ang ating agrikultura. Sa
kabuuan, ang pagsigla ng agrikultura na dulot ng reporma sa lupa at modernisasyon ng
sektor na ito ay magpapalapad sa pamilihan at magreresulta sa pagsigla ng
ekonomyang agrikultural na magluluwal na karagdagang kapital para sa pagtatayo ng
mga industriya. Kailangang isulong ang industriyalisasyon o pagtatayo ng mga
industriyang Pilipino na lilikha ng mga trabaho para sa mga Pilipino at magsusuplay ng
mga pangangailangan ng bansa.
Ang reporma sa lupa, pagpapasigla ng agrikultura at industriyalisasyon ay
maisasakatuparan lamang sa pamamagitan ng mahigpit na pagtutulungan ng mga
samahan ng mga magsasaka, manggagagawa, mga siyentista, mga mananaliksik at
iba pang produktibong sektor. Nararapat nilang gamitin ang wikang pambansa sa
anumang pananaliksik, talakayan at pagpupulong hinggil sa mga repormang ito upang
matiyak na magiging malawakan at ganap ang partisipasyon ng mga ordinaryong
29
mamamayan sa kampanya para sa pambansang pagpapalayang ekonomiko na siyang
salalayan ng pagpapalayang kultural at pulitikal.
Patuloy na Paglalayag sa Hinaharap: Pagbalikwas sa “Habagat” ng Huwad na
Kalayaan at Pagkakawatak-watak
Magkakabukod ngunit hindi mapaghihiwalay ang pakikibaka para sa
pagtataguyod ng wikang pambansa, pagbubuo o muling pagbubuo ng pambansang
kultura at identidad, at paglalapat ng mga repormang pampulitika at pang-ekonomya.
Sa pamamagitan ng pagtataguyod ng paggamit ng wikang pambansa sa edukasyon,
tumataas ang lebel ng kamulatan ng mga mamamayan sa mga isyung may kaugnayan
sa kanilang personal at kolektibong pag-unlad, at napatitibay ang kanilang pagkakaisa.
Gayunman, hindi sapat ang simpleng paggamit ng wikang Filipino sa nyutralisasyon ng
mga “habagat” na hadlang sa pagpapatatag ng kultura at identidad. Kailangang ilapat
ang mekanismo at paninindigang kabuhol nito para sa adhikain ng Pilipinismo o ganap
na pagsasarili para sa pagpapalakas ng pundasyon ng pagkabansa at pagka-Pilipino –
walang iba kundi ang pag-unlad ng lupang tinubuan na maisasabalikat lamang ng mga
mamamayang nagkakaunawaan at nagbabayanihan sa paggamit ng iisang wikang
nagbubuklod sa kanila.
MGA SANGGUNIAN
Abad, Melania L. 2007. Neoliberalistang Pagpaplanong Pangwika: Tungo sa
Komodipikado at Episyenteng Pagpapahayag (sa “Mula Tore Patungong Palengke:
Neoliberal Education in the Philippines”)
30
Almario, Virgilio S. 2003. Nasyonalisasyon ng Filipino. (sa “Ikalawang Sourcebook ng
SANGFIL)
Aspillera, Paraluman S. 1972. Talambuhay ni Lope K. Santos: “Paham ng Wika”.
Capitol Publishing House, Inc. Republika ng Pilipinas.
Bernales, Rolando A. et.al. 2007. Akademikong Filipino Tungo sa Epektibong
Komunikasyon: Batayan at Sanayang-Aklat sa Filipino 1, Antas Tersarya. Mutya
Publishing House, Inc. Lunsod ng Valenzuela.
Bernardo, A.I. at Borromeo, R.T. (mga editor). 2005. Vision of Education: Essay on
Philippine Education in Honor of Bro. Andrew Gonzalez. De La Salle University Press,
Inc. Lunsod ng Maynila.
Boras, Vega Sheilee. 2010. Ang Wikang Filipino Bilang Wikang Panlahat: Ang
Kasaysayan ng Wikang Pambansa Tungo sa Pagpaplanong Pangwika 1935 – 2010.
Komisyon sa Wikang Filipino. Lunsod ng Maynila.
Constantino, Pamela C. (editor). 2005. Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL. UP
Sentro ng Wikang Filipino at Sanggunian sa Filipino, Lunsod ng Quezon; at
Pambansang Komisyon para sa Sining, Lunsod ng Maynila.
Constantino, P.C. at Atienza M. (mga editor) 1996. Mga Piling Diskurso sa Wika at
Lipunan. University of the Philippines Press. Lunsod ng Quezon.
Cruz, Isagani S. 2005. Ang Walang Katapusang Di-Natapos Na Simponiya ni Kalihim
Andrew Gonzalez. (sa “Vision of Education: Essay…”)
David, Randolf S. 2003. Politika ng Wika,Wika ng Politika. (sa “Ikalawang Sourcebook
ng SANGFIL)
31
Espiritu, Clemencia C. 2003. Ang Wika sa Nagkakaisang Republika: Implikasyon sa
Pagtuturo ng Filipino. (sa “Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL)
____________________. 1990. Transkrip ng Patakarang Pangwika (Serye ng mga
Kumperensya: Enero 12-13, 1990, Kumperensya ng mga Espesyalista; Mayo 9, 1990:
Dialogo ng Academe sa mga CEO). UP Sentro sa Wikang Filipino. Lunsod ng Quezon.
Gullas, Eduardo et al. 2006. House Bill/HB No. 4701 (An Act to Strengthen and
Enhance the Use of English As the Medium of Instruction in Philippine Schools).
Gonzales, Andrew. 1990. Philippine Language Policy Through the Years: In
Retrospect (sa “Transkrip ng Patakarang Pangwika”)
Lumbera, Bienvenido et al. (mga editor) 2007. Mula Tore Patungong Palengke:
Neoliberal Education in the Philippines. IBON Foundation, Inc. Lunsod ng Quezon.
Liwanag, Lydia B. 2005. Mga Kalakaran ng Pagpaplanong Pangwika sa Edukasyon:
Karanasan ng Singapore at Hongkong. (“Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL.”)
Macapagal-Arroyo, Gloria. 2003. Executive Order (EO) 210, Series of 2003. (nasa
“Apendiks” ng “Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL”).
Mactal, Rolando B. 2003. Ang Pulitika ng Imperyalismo at ang Rebolusyong Pilipino.
De La Salle University Press, Inc. Lunsod ng Maynila.
Oliveros, Reynaldo et.al. 2004. Ang Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas:
Edisyong 2004. IBON Foundation,Inc. Lunsod ng Maynila.
Peralejo, Cezar. 2003. Mga Saliksik sa Batas at Politika. (sa “Ikalawang Sourcebook ng
SANGFIL)
32
Pineda, Ponciano B.P. 2003. Patuloy sa Bagong Milenyum ang Matuling
Nagmemetamorfosis na Wikang Filipino Noon-Ngayon. (sa “Ikalawang Sourcebook ng
SANGFIL)
Santos, Benilda S. (editor). 2003. Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL. UP Sentro
ng Wikang Filipino at Sanggunian sa Filipino, Lunsod ng Quezon; at Pambansang
Komisyon para sa Sining, Lunsod ng Maynila.
San Juan, Jr. E. 1990. From People to Nation: Essays in Cultural Politics. Asian Social
Institute, Inc. Lunsod ng Maynila.
San Juan, David Michael M. 2009. KONTRA-GAHUM: Ang Lahatang-Panig at Kapit-
sa-Patalim na Pag-unlad at Pagsulong ng Wikang Pambansa Mula sa Panahon ng
Kolonyalismo Hanggang sa Bungad ng Ikalawang Milenyo. (masisipat sa
www.kwf.gov.ph.)
Sisson, J.M. at De Lima, J. 1998. Philippine Economy and Politics. Aklat ng Bayan,
Inc. Republika ng Pilipinas.
Tolentino, Rolando B. 2007. Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa,
Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan. Ateneo De Manila University Press. Lunsod ng
Quezon.
Tupas, T. Ruanni F. (editor) 2007. (Re)Making Society: The Politics of Language,
Discourse, and Identity in the Philippines. The University of the Philippines Press.
Lunsod ng Quezon.
Yu, Rosario Torres (editor). 2005. Bayan at Lipunan: Ang Kritisismo ni Bienvenido L.
Lumbera. University of Santo Tomas Publishing House.