У', нескл., н. 1. Дваццаць першая літара беларускага алфавіта. Вялікае У. Друкаванае у.2. Галосны лабіялізаваны гук задняга рада верхняга пад'ёму. Націскное у.У2, прыназ, з Р, В і М. Спалучэнне з прыпазоўнікам «у» выражае:Прасторавыя адносіны 1. з В. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, месца ці прастору, унутр або ў межы якіх накіраваны рух, дзеянне. Клікаць у хату. Пакласці ў шафу. Ісці ў лес. Укопваць у пясок. Упасці ў яму. Схавацца ў траву, а Не нікчзмным, слабым жабраком, А як бацька прыйду я ў дом, Сонца ў дом прынясу на штыку, Малаком Напаю дачку... Куляшоў. Я кідала кветкі ў хвалі —Расплываліся кругі. А. Александровіч. // Ужываецца пры назвах мясцовасці, краіны, населенага пункта, куды хто-, што-н. накіроўваецца. Прыехаць у Беларусь. Поезд прыбыў у Мінск, а На Новы год пасвяткаваць У горад завітала елка. Танк. Калі сівым зраблюся дзедам, Усімі паважаны госць, У вёску родную прыеду, У ельнік, што за вёскай ёсць. Куляшоў. // Ужываецца пры назвах арганізацыя, устаноў, прадпрыемстваў і пад., куды хто-н. прыходзіць, ўступае і пад. Запрасіць у райком. Паступіць у інстытут. Пайсці ў армію. // (з дзеясловамі «адзець», «апрануць», «абуць» і пад.). Ужываецца пры назвах адзення, абутку. Адзеты ў новы гарнітур. Абуць у боты. Захінуцца ў халат. □ Апранены .. [прамоўца] быў у кароткую суконную вопратку... Чорны. // Ужываецца з дзеясл, «запісаць», «упісаць», «унесці» і пад. пры ўказанні таго, дзе гэта запісана (кніга, газета і пад.). Запісаць у кнігу, а У блакнот свой заношу пачатак Вандроўнага дзённіка. Куляшоў. // Ужываецца пры назвах жывых істот, частак цела, унутр якіх накіравана дзеянне, рух і пад. Боль пранік у сэрца. Увагнуць галаву ў плечы. □ Льецца ў ногі стома, бы свінец. Звонак. Хлопчык нагінаецца, зрывае некалькі суніц і кладзе ў рот. Бядуля.2. з В. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, месца, у бок якога накіравана дзеянне,рух. Ляцець у блакіт. Ісці ў свет. Накіравацца ў тыл. □ Каравая у горы шлях кладзе. Звонак. Вяла ў даль суровая дарога. Хадыка.з В. Ужываецца пры называнні калектыву, катэгорыі асоб, у склад якіх ўступае хто-н. Кандыдат у дэпутаты. Наняцца ў работнікі. □ [Суседкі] ўспомнілі, што Паўлікаў бацька ў першы ж дзень вайны пайшоў у салдаты і больш пра яго ніхто не чуў. Грахоўскі,з В. Ужываецца пры называнні дзейнасці, асяроддзя, становішча, у якое прыходзіць, ўступае, трапляе і пад. хто-, што-п. Ісці ў бой. Збірацца ў паход. Выбрацца ў дарогу. Перадаць справу ў суд. Выехаць у камандзіроўку. Увесці ў зман. Трапіць у бяду. Здаць у друк. □ / вецер у бой Заклікаў штыкі І з імі хадзіў у атакі разам. Куляшоў. Ты ж ідзі ў навуку, Толькі, брат, вучыся. Колас. Прабіраецца ў разведку Непрыкметна партызан... Панчанка.з М. Ужываецца пры ўказанні на прастору або месца, у межах якіх хто-, што-н. знаходзіцца або што-н. адбываецца. Дарога ў полі. Спаткацца ў лесе. Ваду ў палонцы зацягнула лядком. а Старажытныя дрэвы гаманілі ціхутка ў прасторы. Трус. У цесных долах Гвадарамы Каторы дзень не моўкне бой. Глебка. // Ужываецца пры называнні мясцовасці, краіны, населенага пункта, дзе хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Змагацца за мір і бяспеку ў Еўропе. У беларускім Палессі цякуць паўнаводныя рэкі. □ Быў я ў Парыжы на кангрэсе—То ў Загібельцы, браце, лепш: Грыбоў няма ў Вулонскім лесе, А ў Сене хоць бы адзін лешч. Крапіва. Узлятала песня, як віхура, І чужынца ў гарадах і сёлах Навылёт, яв штык, яна калола. Броўка. // Ужываецца пры назвах арганізацый, устаноў, прадпрыемстваў і пад., дзе хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Вучыцца ў школе. Працаваць у сельсавеце. Нарада ў парткоме. □ У кузні мех да позняга шуміць. Астрэйка. У райкоме было людна. Лынькоў. // Ужываецца пры назвах жывых істот, асоб, частак цела, дзе што-п.

знаходзіцца ці адбываецца. Надзея на лепшае заўсёды жыве" ў чалавеку. У вачах адбіласяУ587у

здзіўленне. Гудзе ў галаве, а Усё ў Якіме аж заскача, Задрыжыць і запяе, Як здалёку толькі ўбачыць Постаць мілую яе [Банадысі]. Колас. [Скіба:] Кваску б глынуць, у роце перасохла. Крапіва. // Ужываецца пры ўказанні на словы, размову, твор і пад., а таксама на прадмет, дзе гэта надрукавана або запісана. У яго словах адчувалася суровасць. У творах гучаць грамадзянскíя матывы. У п'есе ёсць рад трапных эпізодаў. Запісы ў сшытку. а Трэба сказаць, што ў народнай мове паміж прыказкай і прымаўкай выразнай мяжы не праводзіцца. Крапіва. У чыстых крыніцах натхпёнага слова, У песеннай грэлі, Для вечнасці, спетай баянам сурова, Жыве Руставелі. Колас.з М. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, памяшканне, ёмістасць і пад., ўнутры якога хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. У печы гарыць агонь. Свішча вецер у коміне. У хаце цёпла. Гатаваць ежу ў гаршку. Схаваць у кішэні. □ У зале адразу стала шумна, гаманліва. Кулакоўскі. У млыне, як у карчме: то поўна, то пуста. Брыль. [Міхал Тварыцкí] нёс за плячыма свой клунак —свае рэчы, у мяшку, перавязаным накрыж шпагатам. Чорны. // Ужываецца пры наэыванні прадметаў, частак цела і пад., блізка ля якіх хто-, што-п. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Стаяць у парозе. Сесці ў нагах. □ У галавах, як горы, высіліся ёмкія падушкі.. Колас.з М. Ужываецца пры называнні асяроддзя, у якім хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Тапаліны пух лётае ў паветры. Патануць у вадзе. □ А Свіслач жыве, бяжыць неўгамонна, Разлёгшыся ў травах, у выспах пясчаных. Колас. // перан. Ужываецца пры ўказанні на прадмет, паняцце, што ўсведамляецца як месца, цэнтр, дзе засяроджваюцца пачуцці, думкі і пад. Радасць у сэрцы. У душы перажываў блізкую ростань. У галаве склаўся пэўны план,. □ Вялікі доктар усялякай хворасці ў чалавечай душы — час — мае вечнага свайго дапаможніка — працу. Чорны.з М. Ужываецца пры называнні калектыву, у якім хто-, што-н. знаходзіцца, што-н. адбываецца. Жыць у вялікай сям'і. Ішлі размовы ў народзе, а А хто там ідзе, а хто там ідзе У агромністай такой грамадзе? Купала. Вы [камсамольцы] ў першых шарэнгах са звонкаю песняй Напорна ішлі, як прадвесне. Колас. // Ужываецца пры называнпі калектыву або катэгорыі асоб, да якіх адносіцца хто-п. (пры назвах прафесій, пасад і пад.). [Шкаруба] быў і камбедам, і ў дэпутатах; яго наўкруга баяліся ўсе самагоншчыкі і дззерціры. Скрыган. [Маці:] — У мяне ж два ваююць— Андрэй у партызанах, а другі — Васіль — той на фронце. Мележ.з М. Ужываецца пры называнні асяроддзя, становішча і пад., у якім знаходзіцца хто-, што-н., адбываецца што-н. У імгле хаваецца краявід. Сядзець у цяпле. Спыніцца ў зацішку. Адпачываць у цяньку. Усё патанула ў гуках. Трымаць у памяці. Паўтараць у думках. □ А недзе далёка ў цёплым тумане Зазыўна гудуць цягнікі. Панчанка. Каля камяніцы Бярозка ў цішы засынала. А. Александровіч.Часавыя адносіныз В. Ужываецца для ўказання на момант або час, калі што-н. адбываецца. У позні час. Спаткаліся ў маладыя гады. У пан з 15 на 16 студзеня. а Добра ў лузе ў час палудны! Колас. У рашаючыя моманты ён [беларус] выступаў са зброяй у руках адкрыта і біўся насмерць. Крапіва. // Ужываецца для вызначэння якога-н. моманту, часу, перыяду. Прыехаў у пяць гадзін. □ Што зрабіла з людзьмі вайна: Дзеўчаняці ў трынаццаць год Чалавека забіць не страшна!.. Гілевіч. [Сяргей Міронавіч:] — У сем

год я іграў так віртуозна, што людзі заслухваліся. Бядуля. // Ужываецца для ўказання на зручны, прыдатны або нязручны, непрыдатны час, тэрмін, пару для якой-н. справы.— А ў іх сям'я вялікая? — Не, дзве дачкі, сын — у пару жаніць: працы будзе. Галавач.з В. Ужываецца пры ўказанні на з'явы, падзеі, якія супадаюць у часе з дзеяннем, што выражана ў дзеяслове. Куды ты пойдзеш у такую завіруху? У жніво начавалі на полі. □ Дарэмна здалёку Паўнюткія вёдры [маці] цягала, Той камень у спёку Вадой і слязьмі палівала. Куляшоў. [Валошып:] Успамінаецца, як у вайну Мы з ім [Азорычам] ляжалі разам у акопах, Чыталі ўпотай розныя лістоўкі І марылі аб новых, лепшых днях. Глебка.з В. Ужываецца для ўказання на меру працягласці якой-н. з'явы, падзеі і пад. Гэта можна зрабіць у момант. Шмат перадумаў у адну мінуту. Будуюць у год па два дамы. □ Увосень ночы доўгія. Так па некалькі разоў у ноч .. [Кастусь] выходзіў слухаць, ці ядуць коні. Чорны.з В. Ужываецца для ўказання на перыяд, эпоху, да якіх накіравана дзеянне. Рабіць крокі ў будучыню. Шлях у заўтра. □ Тут будзе неўзабаве бераг мора. І людзі ў заўтрае спяшаць. Астрэйка. Кіпі ж ты, маладосць, Бунтуй у парываннях, Вадзёрым поступам Імкніся ў новы век. Хведаровіч.з М. Ужываецца для ўказання на момант або перыяд, у час якога ці на працягу якога што-н. адбываецца. Было гэта ў далёкім часе. Не ў часе спахапіўся. Нарадзіўся ў студзені. □ Болей цвету ў гэтым годзе, у гэтым годзе сонца шмат. Хадыка. Ой, бярозы ды сосны — Партызанскія сёстры, Вас ніколі ў жыцці не забыць. Русак.з М. Ужываецца пры называнні становішча, занятку, стану надвор'я, з'яў і пад., калі што-н. адбываецца. Працавалі ў спёку. У канцы дзяжурства. □ Ногі просяцца ўстаць, яны стомы ў дарозе не чулі. Куляшоў. Ці мы з табой зблудзілі ў змроку, Ці лішне выпілі чуток? Глебка.Аб'ектныя адносіны16. з Р. Ужываецца пры ўказанні на асобу, у межах дзейнасці, валодання якой што-н. знаходзіцца, адбываецца, існуе. Размова ў суседа з суседам. У майго бацькі два сыны на фронце. □ Адзіная сёння У салдата размова— Ён грукае ў сцены Берліна сурова. Броўка. Пра маё пакаленне Пісалі мала — У майго пакалення Камсамольскі ўзрост — Хоць маё пакаленне Імя мае, Хоць майму пакаленню 'Пад дваццаць ёсць. Куляшоў. //У588У

Ужываецца пры ўказанні на асоб, у асяроддзі якіх што-н. адбываецца, наглядаецца, лічыцца звычным. Што ў вас чуваць? У нас не горш, як у людзей. □ Але ў нас ужо спрадвеку водзіцца, Што кавалак роднае зямлі — Родзіцца там нешта ці не родзіцца —Мы заўсёды дбайна бераглі. Глебка. — Паслухайце,— Асоба кажа тут Слузе,— Што гэта ў вас за людзі і што ў людзей за густ? Крапіва. // Разм. Ужываецца пры слове «мяне» для выказвання пагрозы або пахвалы. [Пан:] — А за гэты дубок ты ў мяне паскачаш, галубок! Колас.з Р. Ужываецца пры ўказанні на асобу, якой выконваецца ці выканана пэўнае дзеянне. У Сяргея куплены білеты на спектакль. У гаспадароў усё падрыхтавана да свята. □ У гэтага ж аўтара апавяданне выйшла нецікавым, нудным, немастацка простым. Чорны. [Зязюліха:]—Выступіла б і я, але ж не выйдзе ў мяне так спраўна. Брыль.з Р. Ужываецца пры ўказанні на аб'ект, ад якога што-н. атрымліваюць, бяруць, набываюць і пад. Купіць карову ў суседа. Адабралі ў хлопчыка свісцёлку. □ Многа іх

хацела купіць у музыкі скрыпку яго, але ён не прадаў яе нікому. Багдановіч. // Ужываецца пры ўказанні на аб'ект, у якога вучацца, ад якога запазычаюць што-н. Гэту звычку ён пераняў у свайго таварыша. □ —Пажыву, павучуся ў жыцця, а потым прыйду і ім [родным] памагу,— мільганула дзесь у глыбі думка. Галавач. // Ужываецца пры ўказанні на аб'ект (асобу або персаніфікаваны прадмет), да якога звернута запытанне, просьба. Запытаць у настаўніка. Прасіць спагады ў людзей. Выведваць сакрэты ў садоўніка. □ У якой бярозы белай Стан ты выпрасіць сумела? Броўка. Не раз па-пластунску па нівах мы поўзалі, Рукамі абмацвалі купіну кожную, Размову з дубамі вялі і бярозамі, Выпытвалі праўду у багнаў і пожняў мы. Панчанка.з В. Ужываецца пры называнні аб'екта, да якога хто-, што-н. датыкаецца, з якім хто-, што-н. судакранаецца і пад. Уперціся ў сцяну. Стукнуць у дзверы. Страляць у мішэнь. Цалаваць у руку. Піла ўразаецца ў дрэва. □ Калючы снег у ногі коле... Глебка. Сыплюць словы золатам, У сэрца жалам колюцца... Чарот. Вясна-красуня ў бубны б'е. А. Александровіч. / 3 назвамі аб'екта стану. Холадна ў ногі. Горача ў пальцы.з В. Ужываецца пры называнні аб'екта, на які накіраваны погляд або на якім сканцэнтраваны слых. Глядзець у твар. Разглядаць сябе ў люстэрка. Услухвацца ў шум лесу. І У спалучэннях «у акно», «у аконца» (глядзець, пазіраць і пад.) ужываецца ў зпачэнні прыназоўніка «праз». Дай зірку ў сваё аконца — Снег і снег вакол. Зіма. Колас. Сонца прыветліва заглянула ў аконца. Купала.21. з В. Ужываецца пры ўказанні на аб'ект думкі, веры, захаплення. Удумацца ў сэнс падзей. Верыць у шчаслівую долю. Закахаўся ў прыгажуню. □ Калі чытач захоча больш акрэслена вызначыць тэматыку творчасці М. Хведаровіча, яму патрэбна будзе перш. за ўсё удумацца ў назвы яго кніг. Палітыка. Што ок ты татахкаеш, сэрца., бяссільна, Хіба не верыш у подых вясны? Глебка. Слядоўтут нямала пакінуў народ наш І кожны ў Вільню ўлюбёны па праву. Панчанка. // Ужываецца пры вызначэнні сферы ці аб'ёму дзеяння. Уступаць у гаворку. Уключыцца ў работу. □ Гаспадар ніколі не мяшаўся ў справы. Галавач. Савецкая літаратура, якой заўсёды ўласціва баявая актыўнасць, павінна ўжо цяпер аператыўна ўмешвацца ў актуальныя падзеі рэчаіснасці. «ЛІМ».з В. Ужываецца пры ўказанні на прыладу дзеяння. Трубіць у трубу. Званіць у звон. Глядзець у бінокль. □ Загудзеў мядзведзь у рог, Што ласёў ужо запрог. А. Александровіч. Родны горад ляжыць, як юнацтва майго папялішча; Вецер дзьме ў каміны, як у медныя трубы трубач. Куляшоў. Танец скончан. Партызаны Б'юць у ладкі: «Брава! Брава!» Панчанка.з М. Ужываецца пры ўказанні на прадмет або з'яву, у якіх сцвярджаецца або адмаўляецца якая-н. уласцівасць, якасць і пад. Радасць у позірку. Змены ў прыродзе, а Колькі радасці было ў гэтых баравіках у лесе. Лынькоў. У Сержавым позірку было штосьці ўжо не дзіцячае. Чорны.з М. Ужываецца пры ўказанні на прыладу дзеяння. Павезці ў машыне. □ —Я не буду доўга, Зараз жа вярнуся, Трошачкі на рэчцы Ў санках паважуся. Колас.з М. Ужываецца пры ўказанні на галіну прымянення ці выяўлення якога-н. дзеяння, уласцівасці, прыметы. Дапамагаць у вучобе. Разбірацца ў формулах. Таварыш у працы. Не раўняйся з ім у спрыце. Няма зручнасці ў руках. Не магу адмовіць яму ў дружбе. Упэўнены ў сваёй непераможнасці. □ Тады, напачатку трыццатых гадоў, мае аднагодкі на ўсходзе — шчаслівыя сведкі і ўдзельнікі вялікіх спраў — выдатна разбіраліся ў марках машын, якія выйшлі на калгасныя палі. Брыль. А бессмяротнымі ў справах Мы станем заўсёды. Куляшоў.— О, ты разумны! Ты ўсё ўмееш, А пяць ды два не зразумееш,: Дурны ў задачах, як дубіна! Колас. // Ужываецца пры ўказанні на прадмет або асобу, у якіх што-н. выяўляецца, увасабляецца. У гэтай фігуры пазнаў

лесніка. У асобе аўтара маем прадстаўніка пралетарскай літаратуры. □ Малады кавальчук, бацькаў падручны, пачаў нешта вельмі зарана на яе [Валю] прыглядацца: у рухавым па&ростку ён пазнаваў будучую прыгожую жанчыну. Чорны. Следам глядзіш — столькі ў кры[лах] свабоды! Танк.з М. Ужываецца для ўказання на прадмет, які ахоплівае, пакрывае што-н. Дом увесь у бярозах і клёнах. Травы ў расе. Боты ўсе ў пыле. Рукі ў мазалях. □ За горкай панская пасада, Як у вяночку, каля саду. Колас. У срабрыстых ніцях жоўтыя сады. Куляшоў. Я іду і жменяй Гладжу каласы Свежага ячменю У золаце расы. Танк. // Ужываецца пры апісанні знешпяга выгляду, адзення, абутку. Дзед у акулярах. Лейтэнант у міліцэйскай форме. У бацінках на босую нагу. □ Вунь той, у акулярах, здаецца, Аляксей, гэты, з прыгожымі цыганскімі вачыма,— Юрка, а вяртлявы жартаўнік, зусім хлопчык, Коля. Грахоўскі. Ты снішся мне часцей. І вось У цёплай хустцы і ў бурносе На крыжавых стаіш чагось, Дзе лісце кружыць злая восень. Хведаровіч.У589У

Адносіны стануз В. Ужываецца пры абазначэнні абставін, у якія хто-, што-н. трапляе. Выкачацца ў снег. а Паўстане змрок На спеўным раздарожжы, У цёмны колер еыфарбуе дол. Хадыка.з М. Ужываецца пры ўказанні на від дзейнасці, якой хто-н. займаецца. Жыццё праходзіць у працы. Здабылі шчасце ў бітеах за волю. Не марнуй часу ў гулянках. Ўдзельнічаць у распрацоўцы праекта. Праводзіць цэлыя дні ў спрэчках. □ У новых бітеах сонца ўстане, Да новых бітваў будзь гатоў! Танк.з М. Ужываецца пры ўказанні на стан, які часова або пастаянна ўласцівы каму-, чаму-н. Спыніцца ў задуменні. Быць у вечным клопаце. Усё ў парадку. Мець у запасе. Выць у ласцы. □ У трывозе Кацярына Поплеч любага ідзе. Броўка.Адносіны пераўтварэнпя (пераходу з аднаго стану ў другі)30. з В. Ужываецца для ўказання на пераход чаго-н. у іншы стан. Парваць у шматкі. Сцерці ў пыл. Размова пераходзіць у сварку. Высах у лыка. а Двое сутак падрад бушавалі вогненныя віхры, у дым і прах развяваючы ўсё, што так любоўна і старанна будаваў чалавек. Лынькоў. У невымоўна высокай тэмпературы метал ператварыўся ў патокі вогненнай вадкасці. Самуйлёнак. Я гарачыя словы ў песенны сплаў пералью, Закаханы навекі ў тваю маладую зямлю! Звонак. // Ужываецца пры ўказанні на новы прадмет, новую форму, выгляд і пад., у якія пераходзіць або ператвараецца што-н. Згарнуць пальцы ў кулак. З'яднаць народ у адну сям'ю. Заплесці валасы ў косы. Адліць у бронзу. □ Жаўталісце з роем павуцíн У маністу восені сплялося. Куляшоў. Адліты ў бронзы нерухомасць, з узлётам мужнае рукі,— Такім народная свядомасць Яго [Леніна] запомніць на вякі! Звонак.Адносіны прыналежнасціз Р. Ужываецца пры называнні асобы, якой належыць месца дзеяння, асяроддзе або сфера знаходжанпя чаго-н. У Мірона збіраецца моладзь. Гасцяваць у далёкіх сваякоў. Пабывалі ў настаўніка. Жыве ў чорта на рагах. □ Нешта сёння у Агаты Лямпа весела гарыць. Крапіва. Дзень, другі ўжо грымела у князя гульня. Купала.з Р. Ужываецца пры ўказанні па асобу, якая што-н. мае ці ў якой што-н. адсутнічае. У Васіля ёсць адказ на гэта пытанне. Былі ў бацькі тры сыны. Ці няма ў вас запалак? У мяне з явілася цікавая думка. □ Ці ля свірка, ці ля хаты Любіць ён \кладаўшчык\ Павыхваляцца:—Не цурайцеся, дзяўчаты, У мяне ж усё багацце! Броўка. Чым

большая ў пісьменніка жыццёвая практыка, тым больш у яго магчымасцей у сэнсе тэм, матэрыялу і вобразаў. Крапіва. [Колька:] —Заўтра ў мамы маёй дзень нараджэння. Грахоўскі. Есць у беларусаў гісторыя і ёсць слава. Кірэенка. / само сабой сталася, што калі дзяўчаты павырасталі, то ў кожнай з іх была гара падушак і поўная шафа адзення. Чорны. Нам прыпала ўсё спытаць і выгнаць: Гора страт, навалы грознай час. Ўсе шляхі вядуць дакамунізма І няма другіх шляхоў у нас! Звонак. // Ужываецца пры ўказанні на асобу, прадмет, якім ўласціва, належыць што-н. У дзеда паважная постаць. У сына залатыя рукі. □ Кожны знае, што з працы Смачна хлеба скарынка, Хмельны сок у бярозы, Песціць вока травінка. Броўка. У Тураўца быў спакойны твар. Мележ.33. з Р. Ужываецца для ўказання на каго-, што-п., каму ці чаму належыць пэўная прымета, ўласціва пэўнае дзеянне або стан. Галава ў яго пайшла кругам. Маці ў мяне маладая. Ажыўляліся твары ў людзей. Ліст у клёна зубчасты. □ Сэрца ў Ніны моцна забілася. Галавач. Сонца грэе, Вецер вее, У старога сэрца млее. Зарыцкі. Я яшчэ не забыў, як кляліся вы з ёй вечарамі, Цалаваліся цэлую ноч у мяне пад акном. Куляшоў.Колькасныя адносіныз В. Ужываецца пры ўказанні на колькасць прадметаў, якія прымаюць удзел у дзеянні, з якіх складаецца што-н. Пілаваць у дзве пілы. Ткаць ў сем нітоў. □ Умела \Раіна] песні звонкія пяяць, На полі першая была жняя І кросны ткала тонка, як паркаль, У колькі хочаш колераў, нітоў... Танк. У тры паясы ўстаюць вясёлкі, Грымяць грамы над галавой. Звонак. У два рады між палёў Роўна рэйкі ляглі. Колас. Сымон Пятровіч разгарнуў на стале складзеную ў дзесяць столак сіньку. Грахоўскі.з В. Ужываецца пры ўказанні на адзінкі вымярэшш (лінейнай меры, вагі, часу, кошту і пад.), а таксама на прадмет або паняцце, якое з'яўляецца эталонам, узорам пры вымярэнні чаго-н. Даўжынёй у тры метры. Плошча ў трыццаць гектараў. Адрэзак часу працягласцю ў дзесяць секунд. Коштам у пяць рублёў. □ У тры сажні агароджа,— Глуха, як у яме. Колас. / Ва ўстойлівых зваротах тыпу: «у колькі разоў». / ў два разы прыбавілася зораў На нашым небе. Панчанка. / Пры колькасных лічэбніках у выразах: «пяць у два», «тры ў восем», «шэсць у сем» і пад.з В. Ужываецца для ўказання на адзін з прыёмаў ці момантаў, у якія адбываецца дзеянне. Працаваць у дзве змены. Выпіць шклянку ў два глыткі. □ Толя саскочыў з Сівага, дапамог Максіму, падсадзіў яго на свайго каня, а сам — па-маладому неразумна, толькі прыкленчыўшы, але весела, у два ці тры націскі выпусціў .. увесь аўтаматны дыск. Брыль.з М. Ужываецца для абазначэння меры адлегласці. У трох кіламетрах ад горада цякла рэчка. □ Высокі чырвонаармеец трымаў стрэльбу напагатове і спакойна і цвёрда ступаў у двух кроках за Алесем. Крапіва.з М. Ужываецца для ўказання, у якой колькасці што-п. ствараецца ці з колькіх частак складаецца. Артыкул надрукаваны ў чатырох экземплярах. Мадэль у трох варыянтах. □ — А якое кіно сёння? — спытаў хтосьці з хлопцаў.— Каляровы, у дзвюх серыях «Разгрузка шчэбеню»,— выпаліў Колька. Грахоўскі.Азначальныя адносіны39. з В. Ужываецца пры характарыстыкі прадмета, яго выгляду ці якіх-н. асаблівасцей.Тканіна ў ёлачку. Касцюм у палоску. ПапераУ 590ў клетку. □ Як горы, высіліся ёмкія падушкі, зложаныя на дзень коўдры ў клетку, посцілкі і прасцíрадлы хатняга вырабу. Колас.40. з Ы. Ужываецца для ўказання на выгляд, форму прадмета. Кніга ў пераплёце.

Будынак у стылі барока. □ Дымок у кольцах, дымок віецца... Броўка. У постаці гордай Стаіць яна [краіна Саветаў] цвёрда, Як волат, як міру скала. Колас.Адносіны падабенстваа В. Ужываецца ў спалучэннях, якія раўназначны выразам «у якасці чаго». Прывесці ў прыклад. Аддаць у дар. Даць ва ўзнагароду. Пакласці ў аснову. Нам гэта не ў прывычку, а У заключэнне мы хочам спыніцца на правапісе. Крапіва.з В. Ужываецца пры абазначэнні поўнага падабенства, тоеснасці. Сын у бацьку. Кропля ў кроплю. Адзін у адзін, п Свісне ў хаце холад, Свісне папацёмку, А ў бары ў панскім — Сасонка ў сасонку. Купала.з В. Ужываецца пры ўказанні на суладнасць, супадзенне. Год у год. Дзень у дзень. Капейка ў капейку. □ Мой верны друг! Прайшлі мы крок у крок Крывых дарог-пуцін ужо нямала. Колас.Адносіны спосабу дзеянняз В. Ужываецца для абазначэння спосабу дзеяння (звычайна ў несвабодных спалучэннях). Гаварыць у адно. Уторыць у тон каму-небудзь. Узяцца ў бокі. Кланяцца, ў пояс. Пакланіцца ў ногі. Дацца ў знакі. Крочыць у нагу. Падняцца ў рост. Стаць у позу. Пасмейвацца ў вус. Паставіць у струнку. Усё ідзе не ў лад. □ Толькі мы, ды радзіма, Ды балотны гушчар Помнім кожнага імя, Знаем многіх у твар. Глебка. Паціху, гармоніку ў лад, 1 хлопцы ў зямлянцы запелі Пра нашых савецкіх дзяўчат, Што з намі раслі і квітнелі. Астрэйка. Аддаць у школку іх [хлопцаў] — не ў руку: Давай харчы, наймі кватэру... Колас. Ішоў.. [Нявада] няроўна. То ледзьве цягнуў ногі, то ўваходзіў у подбег. Чорны. // У спалучэннях прыслоýнага характару: «у абхват», «у абдымку», «у абрэз», «у абцяжку», «у перагонкі», «у загрудкі», «у размашку», «у адкрытую» і пад. [Сымон:] — Можа, ваўкі недзе óлудзяць, Возера з ветрам ў загрудкі ўзялася... Танк.з В. Ужываецца пры абазначэнні назвы гульні. Гуляць у шашкі. Гуляць у жмуркі. а Ажывалі арабы, з маўклівых, панылых рабіліся шумнымі толькі гуляючы ў косці,— проста на зямлі,..— а яшчэ больш на лагерным рынку. Брыль.з В. Ужываецца ў акалічнасных зваротах тыпу «з кутка ў куток», «з хаты ў хату», «з рук у рукі», «з канца ў канец», «з месца ў кар'ер» і пад. Намыль з канца ў канец вяроўку. Купала. Аня, як кажуць, з месца ў кар'ер пусцілася ў скокі. Кулакоўскі.з М. Ужываецца пры ўказанні па форму выяўлення дзеяння. Аднавіць у дробязях. □ Слаў жа ў сонечных маршах, пясняр, Сцяг пераможнай зары! Танк. / вось чаму свет Па крупінцы сабраў І сілы, І таленты У любасць адну — Хаця. б у мільярдах Пачуццяў і спраў Леніна ўславіць І дасягнуць.Кірэенка. У ясныя вясеннія або летнія раніцы ці вечары, калі паветра, напоенае вільгаццю, бывае асабліва чыстым і празрыстым, гэты волат-манастыр выступае яшчэ больш пуката і выразна ў сваіх магутных абрысах. Колас.Адносіны меры і ступеніз В. Ужываецца пры ўказанні на меру дзеяння або прыметы. Нагуляцца ў ахвоту. □ Гаспадарлівыя рукі, у меру патрэбы, давалі сценам рамонт і трымалі іх у ашчадзе ад вільгаці. Чорны. [Селянін:] Вам [Званам] я не паверу—Хлусіце не ў меру. Крапіва. [Надзейка:]—Яно скварку добрую як убярэш, тады і сякерай у ахвоту намахаешся і любы краж зваліш. Лынькоў.з М. Ужываецца пры ўказанні на меру дзеяння або прыметы. У значнай меры. Пагадзіцца ў прынцыпе. Не згодны ў корані. □ Гэтае начынне і прыладдзе, па якім яшчэ нядаўна хадзілі бацькавы рукі, было яшчэ і цяжкае і вялікае кожнаму з нас, але ў той меры, у якой ішоў час, усё больш звыкласць, як светлы ратунак, прыходзіла да нас... Чорны.

Адносіны ўмовы50. з М. Ужываецца пры ўказанні на акалічнасці або ўмовы, у якіх адбываецца дзеянне ці знаходзіцца хто-, што-н. Трымаць у палоне. Быць у няволі. Пакінуць у адзіноце. Як табе жывецца ў тваім замужжы? □ [Юля:] У нашым становішчы доўга гасцяваць не прыходзіцца. Крапіва. Хачу, каб у сне ты спазнала, Што я цябе шчыра кахаю. Чарот. Дзічэлі ў абдымках густой нематы Спрадвеку пакрытыя пылам кусты. А. Александровіч.Мэтавыя адносіныз В. Ужываецца пры ўказанні на мэту дзеяння. Пайсці ў заработкі. Збірацца ў дарогу. □ Ужо мяне чакае, У доўгі шлях гатовы, Мх>й таварыш верны, Сябар —кій дубовы. Колас. Гарачае сонца вандровак паклікала ў новы паход. Куляшоў.з В. Ужываецца пры ўказанні на матывіроўку, абгрунтаванне дзеяння. Аддаць будынак у карыстанне суседу. Гаварыць у сваю карысць. □ Некаторыя не маглі стрымаць гневу і казалі, што цяпер пешаход на вуліцы можа не баяцца ні трамвая, ні тралейёуса, ні іншай машыны, акрамя «Масквіча», якога купіў вось такі грамадзянін ва ўласнае карыстанне. Грамовіч. Вельмі прыкра чытаць, калі крытык вучыць літаратурнаму майстэрству пісьменніка, а сам піша казённай мовай, нязграбна будуе сказы; калі крытык раіць аўтару бліжэй знаёміцца з жыццём, а сам не прыводзяць у пацвярджэнне сваіх довадаў прыкладаў з жыцця. «ЛІМ». / У аналітычных выразах, якія выступаюць у якасці прыназоўнікаў: «у карысць», «у гонар», «у імя», «у апраўданне» і пад. Прарваўся гулка ў неба Магутны кліч у славу перамог. Броўка. [Госці] выпілі ў чэсць панны Ядвігі — слаўнай гаспадыні і вельмі красамоўна хвалілі пры гэтым закускі. Бядуля.з В. Разм. Ужываецца пры ўказанні на прызначэнне прадмета. Завесы ў дзверы. Прыправы ў каўбасы. Дровы ў печ.У...591Убаку

54. з В. Ужываецца пры ўказанні на аб'ект мэты дзеяння (збору, нарыхтоўкі і пад.).Пайсці ў ягады. Хадзілі ў маліны, п Пайсці ў грыбы ці ў тую ж рыбу, Або паехаць у сялібу Ці ў млын малоць на хлеб збажынку — Ўсё гэта квапіла хлапчынку. Колас.55. з М. У аналітычных выразах, якія выступаюць у якасці прыназоўнікаў: «у інтарэсах», «у мэтах» і пад. У нарысе расказваецца пра тое, як малады рабочы ў мэтах рацыяпалізацыі вытворчасці ўдасканаліў машыну. Чорны.Пры чынны я адносіныз В. Ужываецца ў спалучэннях тыпу: «у адказ на што», «у сілу чаго» для ўказання на прычыну дзеяння. У далейшым Кіеўская Русь у сілу пэўных прычын распалася на паасобныя часткі. Крапіва. У адказ на гэта Юрачка крута, з разгону паварочваў вальс на «Мікіту». Брыль.з М. Ужываецца ў спалучэннях тыпу: «у выніку чаго», «у залежнасці ад чаго», «у сувязі з чым» для ўказання па прычыну дзеяння. Словы і ўчынкі Сганарэля матываваны негрунтоўна, у выніку чаго змест вобраза цяжка ўлавіць. «ЛІМ». Букрэй з ціхаю ўсмешкаю маўчаў і слухаў, паварочваючы свой буйны твар з жорсткімі калючымі вусамі то да аднаго, то да другога ў залежнасці ад характару або ступені трапнасці тых ці іншых жартаў... Колас.У3, выкл. 1. Выражае здзіўленне, здагадку, прыпамінанне, пазнаванне. [Таццяна] на момант .. затрымалася ў .. абнімках [Зеленюка] і .. прашаптала: — У, які дужы! Дармо, што гарадскі... І абое весела засмяяліся. Зарэцкі.— Дачка старшынёва? —

ўдакладняе хлопец. Тая таўстушка?.. У, даўно замужам. Ракітны. / У лаянкавых зваротах.— У, чорт!—лаяўся стары.Выражае папрок, пагрозу, абурэнне, гнеў. Колы з санлівага шэпту раптам заходзіліся вясёлым пераборам, і скрозь іх ляскат чуліся матчыны словы — цяжкія, як камяні: — У, забойца. Ракітны.Ужываецца гукапераймальна для абазначэння гудзенпя, свісту, выцця. У-у-у! Гудзе вецер.У..., прыстаўка. І. Ужываецца пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае: 1) накіраванасць дзеяння ўнутр прадмета або асяроддзя, напрыклад: убіць, увезці, уехаць, уплесці, упхнуць; 2) распаўсюджанне дзеяння на ўвесь аб'ект або на частку яго, напрыклад: увешаць, укачаць, утыкаць, удзяліць; 3) давядзенне дзеяння да пэўнага выніку, напрыклад: увязаць, угаварыць, угарнуць, укарміць, усаліць, узгодніць, умаліць; 4) працяканне дзеяння насуперак чаму-н., напрыклад: уляжаць, усядзець, уцярпець; 5) аддзяленне часткі ад прадмета, змяншэнне або павелічэнне яго колькасці, аб'ёму, змяненне якасці, напрыклад: урэзаць, уцаніць, удвоіць, утроіць, усушыць; 6) устойлівасць дзеяппя, напрыклад: устаяцца, угніцца, успацца, угневацца, улегчыся; 7) поўнае паглыбленне ў дзеянне, напрыклад: углядзецца, услухацца, учытанна, удумацца; 8) звычкі суб'екта, яго асаблівыя рысы, напрыклад: унадзіцца,ублытацца, ужыцца; 9) стан суб'екта, напрыклад: упіцца, угамавацца, узрушыцца; 10)узаемнасць дзеяння, напрыклад: угаварыцца, умовіцца, улюбіцца.II. Ужываецца для ўтварэння прыслоўяў і абазначае: 1) месца, прастору, напрыклад: убок, уверх, угару, улева, управа, уверсе, унізе, удалі, увысі; 2) час, напрыклад: увосень, ўвясну, узімку, уначы, увечары; 3) меру і ступень, напрыклад: удвайне, утрайне; 4) спосаб дзеяння, напрыклад: употай, увачавідкі, угалоп, уголас, улегцы.III. Утварао форму закопчанага трывання дзеясловаў, напрыклад: уджаліць, укусіць, упісаць, уклеіць.У А, выкл. Тое, што і ку га1.У АРАЦЬ, уарý, уарэш, у арэ; уарóм, уарацé; зак., што (пераважна з адмоўем «не»). Разм. Змагчы апрацаваць ворывам, з цяжкасцю ўзараць. [Дар'я Якаўлеўна:] — Пачалі мы кусты на полі высякаць, карчаваць. А дзёран узяўся — ні ўкапаць, ні ўараць. Місько.УБАВІЦЦА, убáўлюся, убáвішся, убáвіцца; зак. 1. Зменшыцца, паменшыцца (у памерах, аб'ёме, колькасці і пад.). За год сям'я ўбавілася напалову. Убавіцца ў вазе. // часцей безас. Паменшыцца, аслабіцца ў сваім праяўленні (пра сілу якога-н. дзеяння, стану і пад.). Кажу, не бяда, пані Ядзя, гонару ад таго не убавіцца, а дровы ў школе будуць. Быкаў.2. часцей безас. Аддзяліцца ад чаго-н., памяншаючы памеры, аб'ём або колькасць чаго-н. З калоны ўбавілася некалькі чалавек.УБАВІЦЬ, убáўлю, убáвінí, убáвіць; зак. 1. што і чаго. Зменшыць, паменшыць што-н. (памеры, аб'ём, колькасць і пад.). Убавіць выдаткі. Убавіць цану. Убавіць веку. □ І пасля вайны бярозы не ўбавілі соку. Грамовіч. // Зменшыць, аслабіць сілу чаго-н. (дзеяння, стану і пад.). Убавіць крок. □ Ні акладу ■■ [Купчыну] не знізілі, ні гонару не ўбавілі, прызначыўшы майстрам. Мыслівец.2. што і без дап. Устараніць, адкінуць што-н., змяншаючы, скарачаючы (памеры, аб'ём, колькасць і пад.). [Мая:] Гісторыя, Васілій Паўловіч, што тая песня: не ўбавіш, не прыбавіш, як кажуць. Губарэвіч.УБАЙДОСІЦЬ, -дóшу, -дóсіш, -дóсіць, зак., каго. Разм. 1. Забіць, уходаць. Ледзь убайдосілі япрука.

2. Прымусова змясціць куды-н.; зняволіць. За злачынствы яго ўбайдосілі ў турму.УБАКУ, прысл. 1. У некаторым аддаленні ад каго-, чаго-н. Пакрыўджаны Якім стаяў убаку, пакуль не прайшлі ўсе касцы паўз яго- Дуброўскі. / 3 прыназ, «ад» утварае спалучэнне з Р. Там, крыху ўбаку ад вуліцы, расла высачэзная таполя. Чарнышэвіч. [Уладзя] мінуў родную мясціну, прайшоў ад яе ўбаку за пяць кіламетраў. Чорны.2. перан. Па-за асноўным напрамкам дзейнасці, па-за агульным шляхам развіцця. [Дзмітрый Аляксандравіч:] А дакуль лабараторыя будзе стаяць убаку? Не, не! Няхай і яна падключаецца. І — неадкладна. Нам патрэбны аналізы без затрымкі. Савіцкі. / З прыназ, «ад» утварае спалучэнне з Р. [Паэма «Сымон-музыка»], як і «Новая зямля», не засталася ўбаку ад магістральных тэм нашай эпохі. Лойка.Убараніцца _____________________592________________________________УберагчысяУБАРАНІЦЦА, -рашóся, -рóнішся, -рóніцца; зак. Разм. Абараніць сябе ад нападу, замаху, варожых дзеянняў. Убараніцца ад ворага. ІІ Засцерагчы сябе ад небяспекі, непрыемнасцей і пад. Убараніцца ад бяды.УБАРАНІЦЬ, -раню, -рóніш, -рóніць; зак., каго-што. Разм. Абараніць каго-, што-н. ад нападу, замаху, варожых дзеянняў. Земляў чужых мы не хочам, Землі ўбаронім свае. Купала. // Засцерагчы ад небяспекі, шкоды і пад. У бараніць дзіця ад хваробы, а Але няхай цябе ўбароніць Мой голас сэрца, дарагі! Колас. / можа толькі дружба ўбараніла іх абодвух ад смерці. Васілевіч.УБАРÓНЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад убараніць.УБАРОЦЬ, убóра; зак., каго. Абл. Баднуць. Да .. \Петрыка] ідзе Падласка, рогі паставіла і галаву ўвагнула, убароць хоча. Крапіва.УБÁУКА, -і, ДМ -ўцы, ж. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, убаўляць — убавіць і стан паводле знач. дзеясл, убаўляцца —убавіцца.УБАУЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл. убаўляць — убавіць і стан паводле знач. дзеясл, убаўляцца — убавіцца.УБÁЎЛЕНЫ, -ая, -ас. Дзеепрым, зал. пр. ад убавіць.УБАЎЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. 1. Незак, да убавіцца.2. Зал. да убаўляць.УБАЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да убавіць.УБÁЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад убачыць.2. у знач. наз. ўбачанае, -ага, н. Тое, што ўспрынята зрокам. Усё адчутае, ўбачанае і перажытае не давала .. [Надзі] заснуць. Грахоўскі.ЎБАЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; зак. 1. Сустрэцца з кім-н. асабіста, пабачыцца. Алімпа вельмі рада была, што нарэшце ўбачылася з маці. Сабаленка. [Люба:] — Ну, дык бывай, Алеська, праз два тыдні ўбачымся. Мурашка.2. Уявіцца, здацца. Нейкі час Антон сядзеў, не мяняючы паставы, здзіўлены і ўражаны .. тым, што ўбачылася яму ў цьмянай прасторы ночы, калі ён павярнуўся. Савіцкі. Усё гэта мне ўбачылася і падумалася ў нейкае адно імгненне праз адчуванне няёмкасці. Палтаран.УБАЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак., кагошто. 1. і з дадан, сказам. Успрыпяць зрокам. Зірнеш у цясніну — не ўбачыш і дна. Панчанка. У двух кроках ад сябе нічога нельга было ўбачыць. Лынькоў. У гэты момант дзверы зямлянкі адчыніліся, і .. [Мікалай] убачыў сястру. Шамякін. Марыя ўбачыла перад сабою прыгожыя цёмна-карыя вочы. Кулакоўскі. // Заўважыць, прыкмеціць. Яшчэ здалёк хлопцы ўбачылі, што частка даху дэпо знесена і ў адной з сцен ззяе вялізарная прабоіна. Шчарбатаў. Дзіўным было тое, што .. [Косця] не ўбачыў нікога знаёмага. Адамчык. [Віктар] убачыў каля грубкі вольнае крэсла і сеў на яго. Зарэцкі.2. Апынуўшыся дзе-п., самому пабачыць што-н. Маці, якая за сваё жыццё на радзіме

не была далей свайго валаснога мястэчка, убачыла далёкі свет. Пестрак. // Сустрэцца з кім-н. асабіста. Успомніў .. [Андрэй] прадзяўчыну. І так захацелася ўбачыць яе яшчэ хоць раз, што аж млосць бярэ. Якімовіч.У думках, мроях уявіць сабе каго-, штон. Можа, на адну хвіліну заснула Саша ў тую ноч і адразу ўбачыла сон. Шамякін.Паглядзеўшы на каго-, што-н., выявіць, заўважыць, адкрыць для сябе што-н. Я зірнуў на бацьку і ўбачыў, што вочы ў яго ўжо не сярдзітыя. Ляўданскі.— Але,— згадзілася Лёдзя і ўбачыла, як усцешыла галоўнага інжынера яе згода. Карпаў. Чаму ж аніколі ніякіх трывог Не ўбачыш у іншых на твары? Гілевіч. Ц Выявіць, распазнаць скрыты сэнс, прыкметы чаго-н. у кім-, чым-н. [Карнейчык:] Я не ўбачыў у табе закаранелага ўласніка. Крапіва. Млынар убачыў прычыНУ - [дрэннай работы Любы] у яе цяжарнасці, і з трывогай падумаў, што трэба хутчэй яе пазбыцца. Чорны. // Усвядоміць, зразумець што-н., зрабіць вывад. Убачыць сваю памылку. □ Убачылі яны [рабочыя Марселя] Небяспеку над сваёй радзімай: Змрочны цень фашызму і вайны, Шыбеніц, пажарышчаў і дыму. Танк.і без дап. Загнаць асабіста, пераканацца на ўласным вопыце. Шмат убачыў і адчуў сэрцам паэт, калі быў на Віцебшчыне, у партызан бацькі Міная. «ЛІМ».О Не ўбачыць як сваіх вушэй каго-чаго — ніколі не ўбачыць каго-, што-н., не атрымаць чаго-н. Убачыць свет — а) зажыць інакш, куды лепш; б) выйсці з друку (пра перыядычныя выданні, кнігі і пад.).УБÉГЧЫ, убягý, убяжыш, убяжыць; убяжым, убежыцé, убягýць; пр. убег, -ла; заг. убяжы; зак. Увайсці куды-п. бягом. З раніцы, як толькі я сеў за стол апрацоўваць допісы, у пакой убегла Валя. Сабаленка. Праз колькі дзён Кірылка сам не свой убег у дом і паказаў свежую газету. «Мама! Мама! Вось тут —я!» Даніленка.УБÉЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. %íр. ад убяліць.УБÉЛЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да убяліцца.2. Зал. да убельваць {гл. убяліць у 1 знач.).УБЁЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да убяліць (у 1, 2 знач.).УБЕРАГАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да уберагчыся.2. Зал. да уберагаць.УБЕРАГÁЦЬ, -áю, -áеш, -áо. Незак, да уберагчы.УБЕРАГЧНІ, -рагý, -ражэш, -ражэ; -ражóм, -ражацé, -рагýць; пр. убярóг, убераглá, -ло; заг. уберажь'í; зак., каго-што. 1. Зберагчы, хаваючы, абараняючы ад каго-, чаго-н. [Лабыш:] Я хацеў уберагчы цябе ад розных басякоў і жулікаў і выдаць замуж за чалавека, вартага цябе. Козел. У голасе старога Глушака Ганне пачуўся папрок: не ўберагла [дзіця\\ Мележ. [Вера] ў любімай сваёй вопратцы — у адзенні колеру бэж і ў жакетцы з карычневага футра, якія яна ўберагла ад рынку. Мікуліч. // Ахаваць (ад чаго-п. непрыемнага, небяспечнага, непажаданага). [Галя:]—А на тых жа курортах, кажуць, столькі спакус, што хто яго ведае, ці ўбераОІСЭ СЯ бе. Сабаленка.УБЕРАГЧБІСЯ, -рагýся, -ражэшся, -ражэцца; -ражóмся, -ражацéся, -рагýцца; пр. убярóгся. убераглáся. -лóся; заг. уберажыся;Уберажоны593Убіць

зак. Уберагчы сябе, пазбегнуць чаго-н. (непрыемнага, небяспечнага, непажаданага). Фельчар загаварыў пра тыфус, пачаў тлумачыць жанчынам, як ад яго можна ўберагчыся. Галавач. [Алешын:] Прынёс ты вызваленне, ды не ўбярогся толькі сам. Бачыла. Тыя з падпальшчыкаў, якія ўберагліся ад арышту, хаваліся, дзе хто мог.

Новікаў. // Унікнуць чаго-н. [Паэт] ўбярогся і ад схемы, якая адмоўна сказалася на паэме «Аманал». Клімковіч.УБЕРАЖОНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уберагчы.УБІВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, убіваць — убіць.УБІВАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да убіцца.Вельмі моцна гараваць. [Насця:] — Вы толькі не ўбівайцеся, вось пабачыце,.. [сын] яшчэ аб'явіцца, вернецца. Лупсякоў.Зал. да убіваць.УБІВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да убіць.УБІНТАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад убінтаваць.УБШТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., каго-што. Перавязаць бінтамі, марляй; забінтаваць. Убінтаваць раны. а У мяне быў індывідуальны пакет, і я, як умеў, убінтаваў бядро. Сабаленка.УБІНТОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да убінтаваць.УБІРАННЕ, -Я, Н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, убіраць — убраць і убірацца — убрацца.УБІРАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да убрацца (у 1 знач.).Незак, да увабрацца.Зал. да убіраць.О Убірацца ў сілу — а) падрастаць, мужнець; б) разжывацца, мацнець матэрыяльна. Калгас убíраўся ў сілу; в) умацоўвацца арганізацыйна, развівацца. То быў час, калі маладое савецкае жыццё сталела, убіралася ў сілу. М. Ткачоў; г) расці, умацоўвацца (пра расліннасць). Не пусцее за кручай дзялянка, Убіраюцца ў сілу дудкі. Свірка; д) узнімацца (пра сонца), пачынацца, наставаць (пра пару года, дня і пад.). Сонца яшчэ толькі убіралася ў сілу, але расы ўжо не было. Беразняк. Аднак праходзіў час, летняя духмяная раніца убіралася ў сілу, а на дарогах было ціха. Кулакоўскі. А восень усё больш убіралася ў сілу. Ужо ўвесь лес быў голы. Лупсякоў. Убірацца ў тогу каго-чаго — спрабаваць выдаць сябе за каго-н. або заваяваць сабе якую-н. рэпутацыю, не маючы на гэта дастатковых падстаў.УБІРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. 1. Незак, да убраць.2. Незак, да увабраць (у 1, 2 знач.).УБІТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад убіць.2. у знач. прым. Утаптаны, утрамбаваны да цвёрдасці. Убітая сцежка. □ За брамкай і брамай з чорных жалезных прутоў—залітая сонцам прастора, сем-восем крокаў па ўбітым жвіры. Брыль. Пад нагамі сеістала і спявала убітая гладкая дарога. Чарнышэвіч. / у знач. наз. убíтае, -ага, н. Конь, вывернуўшы з пяску на ўбітае, мінуў адразу Боганчыкавы калёсы, зачапіўся быў коламза заднюю вось, мінаючы Махорку, і цяпер пер .. у лагчыну. Пташнікаў.УБІЦЦА, уб'юся, уб'éшся, уб'éцца; уб'ёмся, убяцеся, уб юцца; заг. убíся; зак. 1. Разм. Улезці, забрацца унутр чаго-н., куды-н. Пасля .. [жанчына] ўсё як найлепш расказала — і як выйсці на сцежку, і як перайсці кладкі, і па які бок пакінуць грудок, каб не убіцца ў багну. Быкаў. Ахопленыя жахам,.. [Пацейчык і Клебер] пайшлі назад і ўбіліся ў нейкі забалочаны хмызняк. Чорны. Падлеткі хлапчукі бегалі пад вокнамі, спявалі прыпеўкі і як мага стараліся убіцца ў хату, каб хоць адным вокам зірнуць на гульні і скокі. Каваль. Убіўся [дзядуля] .. у самы натоўп, узлез на нечы воз і пачаў крычаць на ўсе бакі. Гарэцкі. // Зайсці, залезці ў недазволенае месца, у шкоду. [Конь] убіўся з калёсамі ў жыта, прагна хапае мокрымі губамі амаль даспелае калоссе. Навуменка. Хлопчык так задумаўся, што не заўважыў, яв Красуля і цялушка-пярэзімак убіліся ў шкоду. С. Александровіч. // Шчыльна прытуліцца да чаго-н. Убіцца тварам у

падушку. // Унурыцца ў што-н. Максім сеў каля стала плячыма да дзвярэй і, убіўшыся ў .. табліцу, пачаў вывучаць яе на памяць. Машара. Мужчыны ўсё сядзелі, убіўшыся насамі ў карту. Пташнікаў.перан. Разм. Прапікнуць у якое-н. асяроддзе; уцерціся, улезці куды-н. [Наўмыснік:]—Я службовы чалавек быў калісьці: то па маёнтках за аратага быў, то раз у леснікі к пану ўбіўся, але доўга не набыў. Чорны. / Стаха знаходзяць — убіўся ў прымакі да палескага дзядзькі. Лужанін. [Вольга] ўжо не спадзявалася на зварот мужа, чамусь[ці] была ўпэўнена, што з яго языком ўдасца яму дзе-небудзь убіцца. Васілевіч.З сілай уваткнуцца ў што-н. (звычайна пра што-н. вострае). Сякера ўзнялася ўгору, бліснуўшы на сонцы ясным бляскам гладкага металу, і з сілаю ўбілася ў калоду. Мурашка.Утаптацца, утрамбавацца, стаць больш цвёрдым, гладкім. Сцежка ўбілася.перан. Разм. Улезці; прыстаць (пра хваробы, няшчасці і пад.). [Сымон:] -— Хвароба як ўбілася ў хату, дык і не вылазіць. Чарнышэвіч. [Люба:] То ўставайце, покуль курч у ногі не ўбіўся, ды на бераг хутчэй. Козел.перан. Разм. Заняцца чым-н. да забыцця ўсяго астатпяга. [Бацька:] — Хата ледзьве ліпіць, хлеў таксама стары, А ты ўбіўся ў гэту ячэйку. Глебка.Разм. Не выходзіць, не ісці (з галавы, думак). Тыдні са два не бачыла Арына агранома.. Улез у галаву, убіўся, спакою не дае. Б. Стральцоў. У мяне з галавы не выходзіла Іра. І чаго яна ўбілася ў думкі? Сабаленка.О Убіцца ў давер'е (давер) — тое, што і увайсці ў давер'е (давер) (гл. увайсці). Убіцца ў ласку чыю—дамагчыся чыёй-н. прыхільнасцьУБІЦЬ, уб'ю, уб'éш, уб'é; уб'ём, уб'яцé; заг. убí; зак., што. 1. Б'ючы, стукаючы па якім-н. прадмеце, прымусіць яго ўвайсці ў што-н., унутр чаго-н. [Рыльскі] каменем убіў два цвікі, прыгнуў іх, і падлога зноў мела свой сапраўдны выгляд. Чорны. Убілі [мы] ў зямлю некалькі калоў, развесілі на іх вопратку і анучы. Лупсякоў. // Шчыльна прытуліць што-н. да чаго-н., утулідь што-н.Ублытаны 594 Убоккуды-н. У галаве закружылася, усё навокал паплыло, і такая знямога скавала цела, што .. [Сотнікаў], бы нежывы, распластаўся ніц, убіўшы ў снег галаву. Быкаў. [Міхась] павярнуўся на бок і шчыльней убіў твар у рэчавы мяшок. Машара.З сілай уваткнуць, усадзіць куды-н. што-н. вострае; увагнаць. Ссекшы некалькі сукоў з тоўстай калматай елкі, Язэпка ўбіў сякеру ў камель дрэва, азірнуўся кругом .. і нырнуў у гушчар. Якімовіч. Але аднаго разу Рагіна не стрывала, убіла ў зямлю капач, выпрасталася і адрэзала Сяргею проста ў вочы. Адамчык. А трава якая! Касы не ўбіў бы. Дуброўскі.Утаптаць, утрамбаваць да цвёрдасць Убіць сцежку праз поле.перан. Разм. Утлумачыць, прымусіць цвёрда засвоіць што-н. А Сегенецкага хлопцы! Праўду кажучы, дзікуны. Панскі дух бацька ўбіў у іх. Але не чыста панскі, а з лёкайскім душком. Чорны.Дадаючы да стравы, умяшаць (пра сырыя яйцы). Калі бульба зварылася, бабка патаўкла яе, дадала пшанічнай мукі ды ўбіла пару яечак. Колас. // Тое, што і у збіць (у 5 знач.). Трэба было яшчэ сала насмажыць ды з паўдзесятка яечак убіць на патэльню. Чарнышэвіч.Разм. Змарнаваць. Убіць шмат часу на пустыя справы. □ Дарма свой век убіў я, Нічога не зрабіў я. Дзяргай.О Носа не ўбіць — пра што-н. непраходнае, цеснае. А за .. [балотам] пайшоў лес такі густы, што і носа не ўбіць. Якімовіч. Убіць асінавы кол — тое, што і забіць асінавы кол (гл. забіць). Убіць клін паміж кім — тое, што і забіць клін (гл. забіць) .

Убіць (набраць) сабе ў галаву — умацавацца ў якой-н. думцы, трымацца яе. [Данута:] — Хлопец недзе схаваўся .. Убіў сабе ў галаву, што яго тут зненавідзелі, і цэлымі бадзяецца недзе. Бажко. Убіць у галаву каму — а) паўтарэннем прымусіць засвоіць што-н. Хоць творы Беднага .. [Міхась] любіў, разумеў іх змест і яны былі блізкія яму, але яны не ўкладваліся ў тыя каноны, якія ўбілі яму ў галаву выкладчыкі літаратуры і падручнікі. Машара; б) унушыць што-н., пераканаць у чым-н.— Бачыла ты, Алена, гэткага? І хто .. [Міхасю] ўбіў у галаву, што ён нейкі асаблівы? Ваданосаў. У рот (душу) не ўбіць — не да смаку, не пад густ (прадукт, страва і пад.). Што ўбіў, то уехаў — пра бесклапотнага, гультаяватага чалавека.УБЛЫТАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ублытаць.УБЛЫТАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. 1. у што. Заблытацца ў чым-н. Левы конь за .. паўхвілін[ы] паспеў ублытацца ў пастронкі. Чорны. Усё .. [Настачцы] здавалася, што за ёй пагоніцца пчала, ублытаецца ў валасы. Кулакоўскі.2. Абвязацца, абматацца чым-н. Ублытацца рознымі лахманамі, каб машкара не кусала.3, перан.; у што і без дап. Разм. Умяшацца, увязацца ў што-н.; прыняць удзел у чым-н. Ублытацца ў чужую справу. □ А тады íіешча ўблыталася: «Няма,— кажа,— дастатку ў нас на вялікіх гасцей». Кандрусевіч.УБЛБІТАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. 1. Заблытаць што-н. у чым-н.Разм. Увязаць, абматаць што-н. Ублытаць валёнак вяроўкамі.перан. Разм. Умяшаць, ўцягнуць у што-н., куды-н., зрабіць саўдзельнікам чаго-н. Ублытаць у непрыемную справу. □ Швагераў адказваў ахвотна і, здавалася, шчыра, але не без хітрасці: стараючыся так падаць усё, каб нідзе не ублытаць сябе. Шамякін.УБЛЫТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ублытваць — ублытаць і ублытвацца — ублытацца.УБЛЫТВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ублытацца.2. Зал. да ублытваць.УБЛЫТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ублытаць.УБОГА. 1. Прысл, да убогі (у 1, 3 знач.).безас, у знач. вык. Бедна. [Марына:] — Просім да стала, Хоць на стале ў нас убога. Колас.безас, у знач. вык. Без раскошы і ўпрыгожанняў; проста. У пакоі было ўбога і няўтульна. С. Александровіч.УБОГАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць, якаець або стан убогага. Убогасць абсталявання. Убогасць побыту.УБОГІ, -ая, -ае. 1. Які знаходзіцца ў беднасці, бедны. Зімняя ночка. Стужа ў полі. Вецер сярдзіты гудзе... К вёсцы убогай ціха, паволі Хтось незнаёмы ідзе. Чарот. Калісьці гэта быў убогі шляхецкі засценак. С. Александровіч. // Які сведчыць аб беднасці; уласцівы бедняку. Аднойчы, прыгнаўшы з пашы карову, Антон убачыў у сваёй убогай хаціне двух салдат. Сабаленка. Адкупнік агледзеў убогі хатні скарб, скрывіўся. Якімовіч.Разм. Які мае калецтва, фізічны недахоп. Пышная душа ва ўбогім целе. Прыказка. / у знач. наз. убогі, -ага, м.; убóгая, -ай, ж. [Андржаяка:] Па дарозе я спаткаў Ці то ўбогую, ці проста багамолку. Клімковіч.Нязначны (па аб'ёму, колькасці); небагаты. Убогія сродкі. □ Хмары, балоты... Над збожжам убогім Вецер гуляе на волі. Багдановіч. // Недасканалы, прымітыўны. Убогая тэхніка. /І Пазбаўлены раскошы і ўпрыгожанняў; просты. Паўлюк пёс аднекуль з запечча маленькую ўбогую газовачку. Зарэцкі. // Варты жалю. [Валодзя:]—

Бачыш, які ў .. [вёскі] цяпер убогі выгляд. А глянула б ты перад вайной на яе з гэтага ўзгорка! Стаяла цэлая града дубоў. Федасеенка.Бедны па зместу. Убогі спектакль. Убогая фантазія. // Абмежаваны духоўна. Слухайце музыку .. Прымайце яе праз свае уяўленні, праз вобразы свайго жыцця!.. Толькі злыя і убогія душы ніколі не спазнаюць музыку. Вітка. Які мізэрны і убогі Той недалёкі чалавек, Што цягне да сваёй бярлогі Набыткі розныя ўвесь век. Панчанка.УБОІНА, -ы, м. і ж. Áдпеты гультай, неслух.— Што гэта, «убоіна»? — пытаецца Ніна, спыніўшы прасці.— Ну, гультайка, няўдаліца... Брыль. [Бацька:] — Казаў жа я табе, каб пачапіў шнурок, а ты, убоіна; не паслухаў бацьку. Масарэнка.УБОК, прысл. Управа або ўлева ад чаго-н. Белаваты струмень, нібы рака, перасек .. [хлопцам] дарогу і пачаў адносіць човен убок. Маўр.Убор 595 УбрыкУБОР, -у, м. Убранне, адзенне; строі. Часам гаспадыні бывае лепш. Тады яна злазіць з печы, адкрывае каваныя скрыні, выцягвае адтуль свае уборы. Асіпенка. [Сяргей з Таняй} спыніліся каля палаткі з дзявочымі ўборамі. Машара. Выходзіць Домна Іванаўна — маці паэта, вясковая кабета ў простым чысценькім уборы. С. Александровіч. // Адзенне, убранне, прызначанае на якія-н. пэўныя акалічнасці. Шлюбныя уборы, а Усе леснікі былі ўжо ў зборы, у лепшым стражніцкім уборы: У новых куртках са шнурамі, А на грудзінах са знакамі. Колас. // Тое, што і гадаў н ы ўбор. Дождж, я верыў, дабрадзей, І чакаў яго штодзень. Дачакаўся І — на двор, З галавы здымаю ўбор. Калачынскі. // Якое-н. упрыгожанне або дадатак да ўбрання чаго-п. Хоць гаспадар і уздыхнуў па ім [кані], ды зняў сядло з уборам залатым. Дубоўка. // Пра тое, што ўнрыгожвае сабою што-н. (лісце, снег, іней і пад.). Бярозы былі ў прыгожым уборы, на ветры трапяталася зялёнае, з ружовым адценнем лісце. Гурскі. Пахіліліся галіны пад белым уборам. Лынькоў. Мне на плечы ніцыя акацыі Сыплюць свой пялёсткавы ўбор. Шымук.О Галаўны ўбор — агульная назва рэчаў, якія надзяваюцца на галаву (шапкі, капелюшы і пад.).УБОРАЧНЬІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўборкі сельскагаспадарчых культур. Уборачная пара. Уборачныя работы. Уборачная кампанія. // Прызначаны для ўборкі ўраджаю. Уборачная тэхніка. Уборачныя машыны.2. у знач. наз. уборачная, -ай, ж. Уборка ўраджаю, а таксама пара ўборкі ўраджаю. Уборачная не'сёння-заўтра распачнецца. Васілевіч.УБÓРКА, -і, ДМ -рцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, убіраць — убраць (у 1 знач.).УБОСТВА, -а, н. 1. Уласцівасць і стан убогага. Убоства жыцця. Убоства душы. Разумовае убоства. □ З агідай бічаваў паэт духоўнае убоства ў вершах «Званковы валет». Лойка. Дзяцінства і юнацтва Змітрака Бядулі прайшлі ў вясковай глушы, і на яго светапоглядзе, на яго духоўным развіцці як чалавека і паэта адчуваўся ўплыў як перадавых тэндэнцый часу, так і убоства правінцыяльнай рэчаіснасць Каваленка.2. Крайняя беднасць, галеча, жабрацтва. Давесці да убоства. // Непрыглядны выгляд; непрыгожасць. Зрэшты,., [дзяўчына] была худая, плоская, недарэчна высокая, непрыгожая з твару, і какецтва яе, нягледзячы на вопыт і тэхніку, толькі падкрэслівала убоства. Брыль.УБРÁНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан убрапага.УБРАННЕ, -я, к. 1. Адзенне, убор; строі. Васіль .. стаў перад Аўгіняй, каб паказацца ёй у гэтым шыкарным убранні. Колас. Вось і шыльда майстэрні .. Побач — невялікая люстраная вітрына, поўная ўзораў жаночага ўбрання. Машара. // Спецыяльнае адзенне, убор.— Я ўжо не ў арміі,— дадаў .. [Андрыян], заўважыўшы, што бабуля пазірае на яго вайсковае ўбранне. Марціновіч. [Даўгулевіч:] — Потым я пачуў нечыя

крокі і ўбачыў жаночую постаць у падвянечным убранні. Гурскі. // Пра тое, што ўпрыгожвае сабою што-п.(пра снег, лісце і пад.). Прыгадаўся адзін залаты ў асеннім убранні дзень. Асіпенка. / тут зусім нечакана паваліў снег. Ціхі такі, спорны. Неўзабаве уся зямля была ў белым убранні. Ігнацепка. Парк заціхаў, убранне яго жоўкла, асыпалася. Ракітны.2. Аддзелка, абсталяванне памяшкання. — Усё сам парабіў,— зазначыў Хмялеўскі, заўважыўшы, што Андрэй з цікавасцю аглядае ўбранне яго хаты. Чарнышэвіч. // Убор, аздаблепне чаго-н. Будаўнікі здымалі рыштаванні з гатовых дамоў, і горад прыгажэў на вачах, апранаючыся ў святочнае ўбранне — транспаранты, плакаты, лозунгі, сцягі... Карпаў. Бацька прынёс зялёную густую елачку, і Тоня па вечарах пасля ўрокаў рыхтуе для яе ўбранне. Ус.УБРАНСТВА, -а, н. Разм. Тое, што і убранне. / між усякага убранства Відна і дзядзькава апратка, Пільчак і шапачка-аладка. Колас. Аказваецца, сосны і ўзімку мяняюць сваё зялёнае убранства. Курто.УБРАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад убраць.2. у знач. прым. Прыведзены ў парадак; упрыгожаны. Убраная хата.УБРАДЦА, убярýся, убярэшся, убярэцца; убярóмся, уберацéся, убярýцца; зак. 1. Набыць прыгожы выгляд, стаць прыгожым. Убраліся ў чырвань праспекты і плошчы І ў [к]вецень вясновую — дрэвы садоў. Хведаровіч. // Прыгожа адзецца, прыбрацца, разадзецца; выстраіцца. Убрацца у святочны касцюм. □ [Міхаліна:] — А калі адчыніла шафу, каб адзецца, то адчула, што знікла маё жаданне ўбрацца па-сеяточпаму. Шамякін.2. Разм. Управіцца з уборкай ўраджаю. [Ганна:]—Напішы, Алеська, што убраліся са збажыною. Скрыган.О Убрацца ў пер'е — абжыцца, палешныць матэрыялыíае становішча, пачаць жыць самастойна.УБРАЦЬ, убярý, убярэш, убярэ; убярóм, уберацé, убярýць; зак., што. 1. і без дап. Сабраць ураджай (сельскагаспадарчых культур). Убраць буракі машынамі. □ [Дзед Паўлюк:] «Надвор'е ж добрае — убяром на славу!» Корбан.2. Надаць прыгожы выгляд, упрыгошыць. Убраць партрэты вянкамі. / Пра лісце, іней і пад. У брала восень навакол Палі і луг страката. Кірэенка.УБРОД, прысл. Ідучы (едучы) па дне ракі, возера і пад. (у неглыбокім месцы); проціл. уплаў. [Лабановіч з ураднікам] селі ў брычку, праехалі Мікуцічы, адтуль цераз Нёман, уброд, выбраліся на дарогу. Колас. Уброд псраходоíсу праз плёс. Мне дзіўна і незразумела: Ці сам я настолькі падрос, Ці гэтак яна [рака] памялела. Аўрамчык.УБРУКАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад убрукаваць.УБРУКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак., што. Разм. Забрукаваць поўнасцю, цалкам; выбрукаваць. Убрукаваць усю вуліцу.УБРУКОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да убрукаваць.УБРЫКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; нём, -няцé; зак., каго-што. 1. Ударыць, выцяць задняй нагой, заднімі нагамі (пра капытных жывёл).Убудаванне596.Увага

Конь хадзіў на выгане, ніяк не хацеў лавіцца і нават два разы ўбрыкнуў Юзіка. Крапіва.2. перан. Разм. Пакрыўдзіць, зняважыць. Лемяшэвіч, праўда, ведаў, што не надта любіць яго Арэшкін і што чалавек гэты здольны пры выпадку ўбрыкнуць знянацку.

Шамякін.УБУДАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, убудаваць.УБУДАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад убудаваць.УБУДАВАЦЬ, -дýю, -дýеш, -дýе; зак., што. Пабудаваць, збудаваць ўнутры чаго-н.УБУДОУВАННЕ, -я, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл, убудоўваць — убудаваць.УБУДОУВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да убудоўваць.УБУДОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да убудаваць.УБУХАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад убухаць.УВУХАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Упасці, уваліцца куды-н.УБУХАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што і чаго. Разм. 1. У вялікай колькасці ўліць, усыпаць, укласці і пад. ў што-н.; уваліць. Ураджай павінен быць сёлета добрым .. Восенню, перад сяўбой механізатары сюды [пад азімыя] столькі гною ўбухалі. Шымук.2. Неашчадна патраціць. Столькі грошай убухалі за мэблю.УБЫВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. убываць — убыць (у 1 знач.).УБЫВАЦЬ, -áе. Незак, да убыць (у 1 знач.).УБЫЦЬ, убýду, убýдзеш, ,убýдзе; пр. ўбыў, убылá, -ло; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Паменшаць, убавіцца ў колькасці, аб'ёме, сіле і пад. Убыла вада ў сажалцы. Ўбыў дзень. // Знікнуць, аслабець. Убыла рашучасць.2. (звычайна з адмоўем «не»). Пражыць, прабыць пэўны час дзо-н. Парабак не ўбыў доўга на адным месцы. Чорны. // Ужыцца з кім-н. [Старая:] — Ты вось ляжы, як пан, а я табе ўсюды спраўлюся .. З табою ж не ўбудзе ніхто. Брыль.УБЯГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да убегчы.УБЯЛ1ЦЦА, убялюся, убéлішся, убéліцца; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Добра выбеліцца. Убялілася палатно.2. Запэцкацца ў што-н. белае. Убяліцца ў вапну.УБЯЛІЦЬ, убялю, убéліш, убéліць; зак., што. 1. Добра выбеліць. Убяліць палотны.2. Зрабіць усё белым, накрыць чым-н. белым. Снег убяліў зямлю. Квецень убяліла сад.3. Запэцкаць чым-н. белым. Убяліць касцюм у мел.ЎВА, прыназ, з М. Ужываецца замест прыназоўніка «у» перад словамі «мне», «усіх», «усім», напрыклад: ўва мне, ўва ўсіх, ўва ўсім.УВАБРÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увабраць (у 1 знач.).УВАБРАЦЦА, убярýся, убярэшся, убярзцца; убярóмся, уберацéся; пр. увабрáўся, -бралася; зак. (пераважна ў пр. часе). 1. Пранікнуць унутр чаго-п., паглынуцца, уцягнуцца. Дзёгаць увабраўся ў юхтовыя боты.Разм. Усяліцца куды-н. [Соня:] — Праўда, пуста яшчэ ў нас — толькі ўвабраліся. Дадзіёмаў.Разм. Забрацца, залезці куды-н. [Лдсш] пайшоў назад у лес, увайшоў у самую цемень,увабраўся ў гушч[а]рню і лёг на зямлю. Чорны.УВАБРАЦЬ, убярý, убярэш, убярэ; убярóм, уберацé; пр. увабрáў, -брала; зак-, каго-што (пераважна ў пр. часе). 1. Паступова паглынуць (ваду, паветра і пад.); ўцягнуць унутр; усмактаць. «Тут скрозь балоты,— пісаў нам Сяргей ..— Прыпяць не наспявае увабраць усю ваду». Хомчанка. [Алесь] уздыхнуў так, як быццам хацеў увабраць у сябе ўсё паветра, што было навокал. Броўка. [Каметá] ўвабрала вельмі мала святла з навакольнае прасторы, але пры пэўнай спрактыкавапасці яе можна заўважыць простым вокам. Шыцік. // Падабраць, заправіць унутр чаго-н. [Васіль] зашпіліў верхні гузік касавароткі і нават увабраў пад кепку непакорны віхорчык валасоў. Кулакоўскі. Доўгую белую кашулю [мужчына] увабраў у штаны і па штанах туга падперазаўся

саматканым паяском. Галавач. // Ўцягнуць, утуліць (шыю, галаву і пад.). Стаіць Рыгор Варанец у варотах .. Галаву ў каўнер увабраў. Крапіва. Волак увабраў шыю, адразу паменшаў і баязліва паглядзеў у вочы Блажэвічу. Няхай. Люся ўвабрала ў плечы галаву, сціснулася. Шашкоў. // Умясціць куды-н. У клецях — тканіны ядвабныя, Футры, сувоіны кужалю... Усё, што пакоі прывабныя Сквапна увабраць не падужалі. Дзяргай. // перан. Успрыняць, засвоіць. Зямля бацькоў, Лагойшчына мая,.. На ўсё жыццё увабраў у сэрца я Тваіх кастроў і боек дым гаркавы. Гілевіч. Лабановіч увабраў у сябе погляды, думкі, настроі працоўнай сялянскай масы, з якой ён выйшаў. Казека. Музыка-сын спяваў на дзіва. У сваю душу ён увабраў І лісця подых палахлівы, І ціхі шэпт пушчанскіх траў. Кляўко.Разм. З'есці ўсё без разбору, без астатку. [Зайцаў:]—Варэнікаў .. украінскіх з вішнямі я зараз бы цэлае вядро увабраў... Даніленка.(са словамі «у сябе»). Уключыць у свой склад, аб'ядпаць. Лясная брыгада ўвабрала ў сябе ўсіх людзей. Трэба было да вясны ссячы і прывесці ў парадак дзялянку. Ермаловіч.што і за што. Разм. Моцна ўхапіць, схапіць што-н. Увабраць кол. Увабраць за чуб.Разм. Схапіць, захапіць. [Шабанок:] Дык от мы, утраіх, згаварыліся увабраць аднаго фашыста. Кучар. [Салдат:] — Нам, разведчыкам, і то рэдка увабраць ўдаецца такога важнецкага языка. Якімовіч.УВАГА, -і, ДМ ўвазе, ж. 1. Сканцэнтравапасць думак, зроку, слыху на чым-н., накіраванасць думак. Накіраваць сваю ўвагу на вучобу. □ У апошнія дні [Туравец] з вялікай увагай слухаў радыё, адчуваючы, што восьвось падыходзяць дні вялікіх падзей. Мележ. Востры боль прайшоў ужо, чалавек расплюшчыў вочы і, здаецца, упершыню з увагай агледзеў палату і сваіх суседзяў. Быкаў. / вось .. [Краўчанка] апынуўся на вуліцах сталіцы; ягоная ўвага штохвілінна пераключалася то на новых людзей, то на цікавыя будынкі, то на вітрыны магазінаў. Мікуліч.2. Клапатлівыя, чулыя адносіны, прыхільнасць да каго-, чаго-н. Карыстацца увагай. Сяброўская ўвага. □ Увагу бачаць нашага народа Будаўнікі вялікіх пабудоў. Астрэйка. [Праца дырэктара] патрабавала ўвагі да сотні вялікіх і дробных спраў. Чорны. Юрку не падабаліся ні матчыны клопаты, ні яе празмер-чах авечку і ў вус не с ужыв. Вадаспад тае сл ца градам, А ён [чале чыўся—маленькі пад коў.Увагнаны597Уважлівы

ная ўвага. Карпаў. // Цікавасць, якая праяўляецца да каго-, чаго-п. Не выпадковай уяўляецца цяперашняя ўвага да жанру паэмы: сам час хіне да эпічнай размовы. Лужанін. Сонца схіляецца да захаду, а пакупнікоў, вартых увагі, усё няма. Самуйлёнак.3. Дадатковае тлумачэнне да тэксту; заўвага.О Браць (узяць) пад увагу гл. браць. Быць у цэнтры ўвагі гл. цэнтр. Варты (заслугоўвае) увагі — важны, каштоýны, які заслугоўвае клопатаў. Выпусціць з-пад увагі гл. выпусціць. Звярнуць на сябе ўвагу гл. звярнуць. Звярнуць увагу каго на каго-што гл. звярнуць. Звярнуць увагу па каго-што гл. звярнуць. Мецца на ўвазе гл. мецца '. Мець на ўвазе гл. мець. Нуль увагі гл. нуль. Прыняць пад увагу гл. прыняць. Прыцягнуць увагу гл. прыцягнуць. Увага! — просьба, загад засяродзіцца, выслухаць і пад.УВАГЙÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увагнаць.УВАГНАЦЬ, уганю, угóніш, у гоніць; пр. ўвагнаў, -гнала; заг. угапі; зак., каго-што

(пераважна ў пр. часе). 1. Прымусіць увайсці, убегчы куды-н.; загнаць. Увагнаць жывёлу ў хлеў.З сілай убіць, уткнуць у што-н. Увагнаць рыдлёўку ў зямлю. □ Шавец з маху ўвагнаў цвік у абцас. Васілёнак. [Яўген] павольна ўзяў сякеру, што стаяла ля маіх ног, узмахнуў і з разгону глыбока ўвагнаў яе ў пянчук. Савіцкі.перан. Давесці каго-н. да якога-н. стану (звычайна непрыемнага). Увагнаць у расходы. п Маці крыху ўпіралася, даводзіла, што навука ў сухоты мяне ўгоніць, але хутка здалася. Мядзёлка. Добра .. [дзяўчаты] спявалі, прыемна было слухаць, але як завялі адну песню старую, дык аж у слёзы ўвагналі Ганну. Дубоўка.О Увагнаць у магілу (у труну, у дамавіну, у зямлю) — тое, што і загнаць у магілу (у т

Р У н у, у дамавіну, на т о іі свет, у зямлю) (гл. загнаць). Ува-гнаць у пот — прымусіць многа і напружана працаваць (да поту). Увагнаць у чырвань—■ засароміць, прымусіць пачырванець.УВАГНУТАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць увагнутага (у 2 знач.).2. Увагнутае месца, угіп.УВАГНУТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад увагнуць.2. у знач. прым. Які мае паверхню з угінам; проціл, выпуклы. Увагнутае люстра. Шапка з увагнут.ым верхам.УВАГНУЦЦА, -нýся, -нéíпся, -пéцца; -пёмся, -няцéся; зак. і. Прагнуцца ўнутр, утварыць паглыбленне. Хісткая, прашмуляная нагамі ступепька ўеагпулася і заенчыла пад яго [Пятрзся] ботам. Арочка. Стукнуў .. [сярэдні брат) сваёю булавою,— вароты толькі ўвагнуліся. Якімовіч.2. Сагнуцца пад цяжарам чаго-н.; згорбіцца. [Пушкарэвіч:] — Пастушок ля.чантуе, аж заходзіцца, а .. [воўк] увагнуўся, цягне на плячах авечку і ў вус не дзьме. Гурскі. / у перан, ужыв. Вадаспад тае славы сыплецца, сыплецца градам, А ён [чалавек] увагнуўся і скурчыўся — маленькі пад тым вадаспадам. Сіпакоў.УВАГНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., што. 1. Сагнуць, уціспуць унутр чаго-п., зрабіць паглыбленне ў чым-н. кнігі ўвагну.н паліцу. Шафа ўвагнула падлогу. □ Дзядзька пачаў збіраць кусочкі разбуранага гнязда. Пасля ўзяў сетку, увагнуў яе і стаў старанна складваць кусочак да кусочка ластаўчыну хатку. С. Александровіч.Апусціць уніз, нагнуць, схіліць (плечы, шыю і пад.). Да .. [Петрыка] ідзе .. Падласка, рогі паставіла і галаву ўвагнула, убароць хоча. Крапіва. [Мікола] увагнуў плечы і ўпаў на тратуар. Якімовіч.З цяжкасцю сагнуць. Дрот такі тоўсты, што ледзь увагнуў.УВАГРЗТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увагрэць (гл. угрэць у 1—3 знач.).УВАГРЭЦЦА, увагрэюся, увагрэешся, увагрэецца; пр. увагрэўся, -грэлася; зак. Тое, што і у грэцца.— Чаго там мокнеш, швагер? — .. гукнуў яго Даніла.— Увагрэўся, то і прастыць нядоўга. Чарнышэвіч.УВАГРЭЦЬ, увагрэю, увагрэеш, увагрэе; пр. увагрэў, -грэла; зак. Тое, што і угрэць.УВÁЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уважыпь (у 1 знач.).УВАЖАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. Разм. 1. што. Лічыць, меркаваць. [Мікола Антонавіч:]— Будзем уважаць пашу размову сканчанай. Дубоўка. Мне давялося затрымлівацца на асобных прамашках і ўдачах аўтараў? уважаючы іх за пралікі ў рабоце рэдакцый. Лужанін.што і чаго. Любіць што-н. [Кучучыха:] — А вой! Хіба салодкага не любіш? А я ж уважаю. Лобан.на што (звычайна ў форме дзеепрысл.). Улічваць, прымаць пад увагу што-н. Міхалапіху апраўдалі, уважаючы на тагачасны яе душэўны стан. Лупсякоў. Мабыць, уважаючы на гэтыя два матывы, і назваў Аляксей Кулакоўскі сваю аповесць «Да

ўсходу сонца». Скрыган.УВАЖЛІВАСЦЮ -і, ж. 1. Праяўленне ўвагі (у 1 знач.). Агл.ядаючы гаспадарку, Пракоп забываў сваю самазваную ролю дэлегата і са ўсёй пільнасцю і уважлівасцю знаёміўся з формамі калгаснай работы. Колас. З фотакарткі глядзела коратка падстрыжанае дзяўчо. У вачах, крыху прыжмураных, строгасць і ўважлівасць. Гаўрылкіп.Уважлівыя адносіны да каго-н., прыхільнасць, добразычлівасць. Андрэй балюча перажываў здраду. Але здарэнне гэта дапамагло набыць самую дарагую якасць — ўважлівасць да людзей. Шамякін. Сваёй уваоюлівасцю да людзей, мілай ветлівасцю .. [Зорык] адразу ж заваёўваў сімпатыі. Новікаў. Бацькі з падкрэсленай уважлівасцю глядзелі адно за адным, як асірацелыя дзеці. Асіпенка.Уласцівасць уважлівага (у 3 знач.). Ўважлівасць прычыны.УВАЖЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Які адносіцца да чаго-п., робіць што-íт. з увагай (у 1 знач.). Уважлівы вучань. Уважлівы слухач. □ [Валік] быў уваохліеы на ўроках, добра вучыўся, вызначаўся надзвычайнай акуратнасцю. Ваданосаў. [Мацей:]—Рыбак, браце, павінен быць кемліеы, уважлівы да ўсяго. Ляўданскі. // Які выказвае ўвагу (у 1 знач.); пільны. Уважлівыя вочы. □ Пакуль Ніна Пятроўна гаварыла,.. [Казімір] міжвольна акінуў яе ўсю ўваж-Уважны 598 Увалачылівым позіркам. Краўчанка. // Які робіцца, выконваецца з увагай; старанны. Уважлівае вывучэнке матэрыялаў з'езда. Уважлівае назіранне за ростам раслін.2. Які праяўляе ўвагу (у 2 знач.); чулы, клапатлівы. Трэба быць больш уважлівым да чалавека, хто б ён ні быў. Колас. Надзя была вельмі ўважлівая да брата, заўсёды адчувала і разумела яго перажыванні, супярэчнасці ў думках і імкненнях. Кулакоўскі. Цяпер Ніна ўжо не адыходзіла больш ад Алеся, была ўважлівай і ласкавай. Шыцік.3. Які можа быць нрыняты пад увагу; дастатковы для апраўдання. Уважлівыя прычыны. Уважлівы довад.УВÁЖНЫ, -ая, -ае. Тое, што і уважлівы. У важны слухач. Уваокныя вочы.УВАЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак. 1. кагошто. Аднесціся з увагай да чаго-н., выканаць, здзейсніць што-н. Мы ўважылі .. настойлівую просьбу [вартаўніка] і купілі яму .. бескурковую іжаўскую дубальтоўку. Брыль.2. каго-што. Аказаць каму-н. павагу, праявіць увагу да каго-н. [Дзед Мікола:'] — А ў мінулым годзе ведаеце, што прыдумалі? — Хто? — запытаў я.— Людзі нашага сяла. Юбілейíмне наладзілі, уважылі старога на сямідзесягым годзе. Скрыпка. Як ні ўпіралася Поля, а прысесці да стала прыйшлося — трэба было ўíважыць гасцей. Арочка. Дзед Дзянíс падтрымаў .. [маці]: не адведаць суседа, не ўважыць ласкай такую радасць, як прыход са службы, нягожа... Мележ. // каму. Зрабіць што-н. у знак павагі, увагі. Не паслухаць старшыню сельсавета Хацяноўскі не мог, а ўважыць яму — не надта і ведаў яв. Кулакоўскі.3. каму. Зрабіць уступку, прыняўшы пад увагу што-н.; уступіць. [Пан:] — Я табе тады на беднасць тваю ўважыў і на паслугу тваю, а ты што ж гэта? Галавач. [Васіліса:] Я ж цябе ведаю, ты яму не саступіш і ён табе не ўважыць. Гурскі.УВАЗНКІ, -áя, -óе. Які мае адносіны да ўвозу (у 1 знач.). Увазная сыравіна. // Які збіраецца, спаганяецца за ўвоз тавараў з-за мяжы. Увазная пошліна.УВАЙСЦІ, увайдý, увóйдзеш, увойдзе; пр. увайшоў, -шлá, -шло; заг. увайдзí; зак. 1. Зайсці ўнутр чаго-н., уступіць куды-н., у межы чаго-н. Увайсці ў хату. Увайсці ў двор. Войскі ўвайшлі ў горад. Увайсці ў лес. □ [Ваўчыха:] — Яв увойдзеш у браму, ўбачыш там двух сабак. Якімовіч. Захацелася Галынскаму ўвайсці ў ваду і паплыць аж туды, да тых дрэў. Галавач. Ноч. Сёння крэйсер павінен увайсці ў Няву для падтрымкі

рэвалюцыі. Сяргейчык. // Пранікнуць углыб чаго-п.; упіцца. Сякера больш чым напалову ляза ўвайшла ў дрэва. Шамякін. Два гарпуны глыбока ўвайшлі ў бок кашалота. Ён ірвануўся наперад, але моцныя канаты надзейна трымалі яго. Матрунёнак. // Асесці. [Хаткі] схіліліся набок, увайшлі ў зямлю ледзь не па самыя вокны. Шахавец.2. Уступіць, уключыцца ў склад, у члены чаго-н. Увайсці ў склад праўлення. Увайсці ў склад рэдакцыі. □ У склад уборачна-транспартнага атрада ўвайшлі вопытныя механізатары. «Звязда». У .. [штаб] увойдуць камандзіры атрадаў і начальнік лагера. Сергіевіч. // Стаць састаўной часткай чаго-н. П'еса трывала ўвайшла ў рэпертуар тэатра. □ Не-каторыя з праектаў Міхайлава ўвайшлі ў падручнікі і ўражалі яснасцю сваёй думкі і строгай прыгажосцю. Карпаў.Змясціцца, умясціцца. У бочку ўвайшла яшчэ вядро вады.Унікнуць у што-н., разабрацца; асвоіцца з чым-н. Рыгор ведаў, што новы дырэктар яшчэ поўнасцю не ўвайшоў у работу інстытута і таму часта выязджае ў камандзіроўкі. Арабей. Я неяк увайшоў ужо ў рэдакцыйныя будні і адчуваў цяпер сябе ў рэдакцыі патрэбным чалавекам. Сабаленка.(з прынавоўнікам «у»). У спалучэнні з абстрактнымі назоўнікамі азначае пачатак дзеяння, стану, які выражаецца гэтымі назоўнікамі. Увайсці ў азарт. Увайсці ў кантакт. Увайсці ў прывычку. Увайсці ў традыцыю. Увайсці ў сістэму. Увайсці ва ўжытак.Разм. Прайсці які-н. шлях, адысці на якую-н. адлегласць ад чаго-н. Увайсці дзесяць кіламетраў. □ [Мішурын:] ■—А ці далёка мы ўвайшлі ад Брэста? [Стары:]—Адсюль да Врэста дзевятнаццаць кіламетраў. Чорны.О Увайсці ў гады — стаць дарослым. Увайсці ў гісторыю — стаць вядомым, надоўга захавацца ў памяці людзей; пакінуць след у гісторыі. Увайсці (уцерціся, убіцца) у давер'е (давер) — набыць давер'е, дабіцца прыхільнасць каго-н. Увайсці ў жыццё — а) тое, што і ўвайсці ў побыт; б) прывыкнуць да якога-н. жыцця, прыняць удзел у ім; в) пачаць жыць самастойна. Увайсці ў злосць — раз'юшыцца, страціць раўнавагу ў паводзінах. Увайсці ў каляіну (каляю) — вярнуцца да прывычнага спосабу жыцця; прыйсці ў звычайны стан. Увайсці ў курс чаго — азнаёміцца дэталёва або ў агульных рысах з чым-н. Увайсці ў моду — а) стаць модным; б) стаць прывычным, звычайным. Увайсці ў норму — тое, што і прыйсці ў норму (гл. прыйсці). Увайсці ў побыт — стаць, зрабіцца звычайным, прывычным. Увайсці ў прывычку — стаць пастаянным для каго-н. у якіх-н. адносіпах. Увайсці ў ролю — а) асвоіцца са сваімі абавязкам!, са сваім становішчам; б) натуральна, праўдзіва ствараць чый-н. вобраз на сцэне. Увайсці ў свае берагі —а) пра раку ў паводку, калі вада спала;б) вярнуцца да прывычнага, звычайнага жыцця. Увайсці ў сілу — а) стаць законным, дзённым (пра закон, дагавор і пад.); б) узмацнець, падужэць; в) умацаваць сваё становішча. Увайсці ў смак — пачаць адчуваць задавальненне ад чаго-н. Увайсці ў становішча чыё — аднесціся да каго-н. з увагай, спачуваннем. Увайсці (уступіць) у строй — стаць дзённым (пра што-н.). Увайсці ў еэрца (душу) — глыбока ўсхваляваць; стаць аб'ектам пастаянных разважанняў, роздуму і пад. О, Радзіма! Ты разам з вясною Ў маё сэрца ўвайшла назаўжды. Прыходзька.УВАЛ, -у, м. Спец. Дзеянне паводле дзеясл, уваліць ' (у 7 знач.). У вал судна.УВАЛАКÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да увалакаць.УВАЛАКÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да увалачы.УВАЛАЧЫ, -лакý, -лачэш, -лачэ; -лачóм, -лачацé, -лакýць; пр. увалóк, -лаклá, -лаклб;

зак., каго-што. Разм. 1. Ўцягнуць, з цяжкасцю ўнесці ўнутр чаго-н. Неяк пасля абеду, каліУвалены599Увар

Іван узяўся збіраць брудныя кацялкі і міскі, каб аднесці іх на кухню, ля ўваходу ў палатку пачуліся галасы, тупат, і двое санітараў увалаклі насілкі з параненымі. Быкаў.2. Украсці. Воўк авечку ўвалок. □ Пятрок ля варот цяпло ўвалок, сам не бяжыць, а стаячых не любіць. З нар.О (Ледзь) ногі ўвалачы — пазбегнуць небяспекі, выратавацца. [Напалеон] думаў: — Як з гэтай краіны Я ногі свае ўвалаку? Бялевіч.УВАЛЕНЫ', -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уваліць ' (у 1—3 знач.).УВÁЛЕНЫ 2, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уваліць2.УВАЛÍЦЦА', увалюся, увáлішся, увáліцца; зак. 1. Упасці, праваліцца куды-н. Каб не ўваліцца ўпоцемках у якую-небудзь яму, Пераход увесь час глядзеў сабе пад ногі. Кулакоўскі. Зімою, у самыя маразы .. гусак у калодзеж уваліўся. Лобан. // Укуліцца, з ходу сесці (у вазок, калёсы, кузаў машыны і пад.). Калі .. [Сотнікаў] неяк уладкаваўся поруч з таварышам, паліцай уваліўся ў сані ззаду. Быкаў. [Вугальнік] адразу, выйшаўшы ад дырэктара, уваліўся ў сані .. і пагнаў каня. Пташнікаў.2. Стаць упалым. Уваліліся грудзі. У казы бакі уваліліся. □ Вочы [палкоўніка] пачырванелі ад бяссонных начэй, шчокі уваліліся. Шамякін. / Нюра вельмі пахудзела, пахудзела і пастарэла. Шчокі уваліліся, каля губ маршчыны. Вочы сумныя. Арабей. Рыгор Данілавіч пахудзеў, вочы глыбока уваліліся, на твары .. жоўтыя плямы. Хведаровіч.В. (1 і 2 ас. не ужыв.). Разм. Праваліцца, абваліцца; абрушыцца ўнутр чаго-н. Ўвалілася страха гумна на ток. // Асесці. [Загароўская:~\ — Увесну сорак пятага года я з дзецьмі прыйшла, каб прыбраць магілу салдата. За зіму магіла ўвалілася. Я сказала, што трэба падсыпаць зямлі, а сама з групай дзяцей пайшла ў лес, каб зрабіць вянок. Гурскі.4. Разм. Цяжка, з шумам, грукатам увайсці куды-н.; уварвецца няпрошаным. Тое, што столькі мужчын ўвалілася адразу ў хату, мусіць, спалохала гаспадыню. Сабаленка. Многія пачалі развітеацца з маладажонамі, і тады ў залу уваліўся Ігар Раеўскі. Даніленка. // перан. Нечакана ўзнікнуць; укінуцца. У вёску уваліўся тыфус, перахварэлі ім усе і ў нашай сям'і. Хадкевіч. Быў выпадак, калі узвод напаткала вельмі цяжкая бяда — уваліўся сыпняк. Кулакоўскі.ЎВАЛІЦЦА 2, увáліцца; зак. Стаць цвёрдым, ушчыльніцца ў працэсе валення (пра сукно, шэрсць). Сукно добра ўвалілася.УВАЛІЦЬ', увалю, увáліш, уваліць; зак. 1. што. Укіпуць, унесці куды-н. што-н. цяжкае, грувасткае. Уваліць камень у канаву. Уваліць мяшок жыта ў сенцы. // Разм. Усыпаць што-н. адразу, у вялікай колькасці. Уваліць шчэбень у яму. // Вывезці на поле ў вялікай колькасці для ўгнаення глебы. Столькі гною ўвалíлі пад азімыя.што. Увагнуць, уціснуць унутр чаго-н., зрабіць упалым. Уваліць страху.што. Разм. Праваліць, абваліць; абрушыць што-н. унутр чаго-н. Такой жа моцы і столь: за метровай мураванай кладкай падвешан перапл'ёт сталёвых прутоў, залітых цэ-ментам .. Вось чаму бомбы ўвалілí столь толькі там, дзе ўпалі. Лужанін.4. без дап. Разм. Увайсці, убегчы гуртам, натоўпам, неарганізавана. / раптам у

двор уваліла гурба дзяцей. Шамякін.Разм. Моцна пабіць. Яму так увалілі, што ледзь жывы.Разм. З'явіцца, сесці (аб фурункуле, скуле і пад.). Скула уваліла.Спец. Адхіліць ад якога-н. кірунку, курсу. Уваліць нос карабля пад вецер.УВАЛІЦЬ2, увалю, увáліш, уваліць; зак., што. Апрацаваць сукно, шэрсць валеннем. Уваліць лямец.УВАЛОЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увалачы.УВАЛЬВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увальваць2 — уваліць 2 і увальвацца2 — ўваліцца 2.УВАЛЬВАЦЦА', -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ўваліцца '.2. Зал. да увальваць ' (гл. уваліць ' у 1— З знач.).УВАЛЬВАЦЦА2, -аецца; незак. 1. Незак, да ўваліцца 2.2. Зал. да увальваць2.УВАЛЬВАЦЬ1, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уваліць '.УВАЛЬВАЦЬ2, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уваліць2.УВАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Спец. Уласцівасць паруснага судна паварочвацца супраць ветру незалежна ад павароту руля. Увальнасць судна.УВАМЛÉЦЬ, увамлéю, увамлéеш, увамлéе; пр. увамлéў, -млéла; зак. Тое, што і у м л е ц ь. [Дарахвей:] — Калі праўду казаць, дык я і ўвамлеў, быццам мяне хто варам абліў. Сабаленка.УВАМЧÁЦЦА, -мчýся, -мчьíшся, -мчыцца; зак. Імкліва ўехаць, убегчы. Хлапчук увамчаўся ў хату.УВАМЧАЦЬ, -мчý, -мчыш, -мчыць; зак., каго-што. Імкліва ўвезці каго-, што-н. куды-н. Увамчаць калёсы ў двор.УВАПРЭЛЫ, -ая, -ае. Тое, што і у п р э л ы.УВАПРЭЦЬ, увапрэю, увапрэеш, увапрэе; пр. увапрэў, -прэла; зак. Тое, што і у п р э ц ь. Бульба ўвапрэла добра. Сабаленка. Мне стала лягчэй. Затое Іван увесь увапрэў: жыта пайшло густое, каласы частыя, саломка, бы трысцё, і ён не паспяваў спіхваць .. з палатна. Кухараў.УВАПХАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увапхань.УВАПХАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., што. Разм. Тое, што і у п х а ц ь.УВАПХНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увапхнуць.УВАПХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; нёмся, -няцéся; зак. Разм. Тое, што і у п х н у цц а. Здалося, Ткачук не адразу рашыўся лезці за мной, але ўрэшце, нязграбна хапаючыся за, спінкі сядзенняў, увапхнуўся і ён. Быкаў.УВАПХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Разм. Тое, што і упхнуць.УВАР, -у, м. 1. Тое, што і у в а р к а.2. Колькасць, аб'ём, на які паменшала што-н. пры варцы.Уваравіт600Уваскрэсенне

УВАРАВІТ, -у, М -вíце, м. Мінерал ізумрудпа-зялёнага колеру з групы граыатаў з дамешкай хрому.[Ад уласн, імя.]УВАРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уварыдь.УВÁРАЧНЫ, -ая, -ае. Які служыць для ўваркі чаго-н. Уварачны пункт.УВÁРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уварваць — уварыць і увáрвацца — уварыцца.^

УВАРВАІШЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, урывáцца — уварвáцца. ' УВАРВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уварваць (у 1, 2 знач.).УВАРВАЦЦА, -аецца; незак. і. Незак, да уварыцца.2. Зал. да уварваць.УВАРВАЦЦА, -рвýся, -рвéшся, -рвецца; -рвёмся, -рвяцéся; зак. 1. Увайсці сілай, пераадольваючы перашкоды. Пад вечар рота прабіла абарону і уварвалася ў сярэдзіну варожага апорнага пункта. Мележ. Дзверы, зашчэпленыя на кручок, з сілай былі расчынены, і ў магазін уварваўся мужчына. «Звязда». На станцыю мы ўварваліся з поўнага ходу і ўсім агнём абрушыліся на ворага. Ракітны. // Бесцырымонна прапікпуць куды-н., вельмі хутка ўвайсці, убегчы, уехаць куды-н. Мімаходзь кінула [Ліза] на стол папку і ветрам уварвалася ў бацькаў кабінет. Сачанка. // перан. Умяшацца ў што-н. Якая -яна, гэтая жанчына, што так нахабна уварвалася ў .. асабістае жыццё [Люсі]? Шашкоў.2. перан. Хутка пранікнуць куды-н. (пра гукі, пахі і пад.). У зямлянку разам з марозным паветрам уварваўся напружаны і цяжкі гул матораў. Паслядовіч. Цёплае красавіцкае паветра уварвалася ў пакой, напоўніла яго веснавой свежасцю. Васілевіч. Павольна наблізіўся вялікі, ярка асветлены будынак. Яго святло уварвалася праз акно ў адзін кут купэ. Васілёнак. // Імкліва напоўніць сабою, пранікнуць (пра думкі, пачуцці, здарэнні і пад.). У галаве [Несцера] бліснула думка, што патрэбна хата новая і інакшая. Нават неяк спалохаўся стары такое думкі, але што зробіш, калі яна уварвалася так неспадзявана. Пестрак. Гаравала бабка Наста. Гэткае ж ліха уварвалася ў іх жыццё! Колас. Вайна уварвалася ў лёс Акіліны, як урывалася яна ў тысячы другіх жаночых лёсаў. Шкраба.УВАРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уварыць.УВАРВАЦЬ, -рвý, -рвéш, -рве; -рвём, -рвяцé; зак., што і чаго. 1. Вырваць хуткім рухам невялікую частку чаго-н. Уварваць жменю сена. І/ перан. Здабыць, прысвоіць сабе нейкую колькасць чаго-н. [Уладзік:]—Я грошы не збіраю і не кладу ў паклад. Што ўварву — прагуляю. Крапіва. [Стэфа:] — Усё выведаў [Юхім], усё выглядзеў і з'явіўся. Як груган, каб сабе што уварваць. Савіцкі.перан. З цяжкасцю вылучыць, выкраіць (пра час). Часамі можна і ўдзень часіну уварваць. Чорны. У мяне зусім не стала вольнага часу, рэдка калі ўварвеш якую гадзіну, каб пайсці ў кіно ці парк. Ус.Разм. Заставіць каго-н. патраціць час, энергію, сілы і пад. Колькі ён мне здароўя ўвар<ваў!Укусіць. Сабака ўварваў за нагу.О Уварваць кусок (кавалак) — захапіць сабе частку якога-н. багацця, атрымаць прыбытак з чаго-н.УВАРКА, -І, ДЫ -рцы, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уварваць — уварыць.2. Колькасць, аб'ём, на якія ўварылася што-н.УВАРТАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увартаваць.УВАРТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., каго-што. Усцерагчы. Вартаеаў ён людскі супакой, Толькі дзе там яго ўвартуеш. Глебка.УВАРЫЦЦА, уварыцца; зак. 1. Дайсці да поўнай гатоўнасці (пра стравы, якія гатуюцца кіпячэннем). Сабіна з цікавасцю глядзела ў акно. Яна бачыла, як Сабастыян сам сёрбаў лыжкай юшку, спрабуючы, ці ўварыліся грыбы. Сабаленка.2. Паменшаць у вазе, аб'ёме ад уварвання. Многа ўварылася мяса.УВАРЫЦЬ, уварý, увáрыш, уварыць; зак., што. 1. Давесці да поўнай гатоўнасці (пра стравы, якія гатуюцца кіпячэннем на агні).2. Зменшыць колькасць, аб'ём ад уварвання.

УВАСАБЛЕННЕ, -я, н. Х. Дзеянне паводле дзеясл, увасабляць (у 1 знач.)—увасобіць і стан паводле дзеясл, увасабляцца (у 1 знач.) — увасобіцца.Перанясенне ўласцівасцей, рыс жывой істоты ці чалавека на з'явы, прадметы і паняцці.Ажыццяўленне чаго-н. у рэчаіснасць праяўленпе ў канкрэтным вобразе, канкрэтнай форме. Машына — гэта матэрыяльнае ўвасабленне творчай думкі чалавека. □ Гусляр з паэмы Янкі Купалы «Курган»—.. герой народа, увасабленне яго магутнага духу. Каваленка. Сэрца [Галі] .. рванулася да хлопчыка як да жывога ўвасаблення любага ёй чалавека. Сабаленка. Камунізм — гэта рэальнае ўвасабленне гуманізму. «Звязда». // Пра таго, хто (або тое, што) з'яўляецца самым высокім праяўленпем якіх-н. якасцей. Юнакі адчувалі сябе такімі ж смелымі і мужнымі, як тыя людзі, якія з'яўляліся для іх ўвасабленнем гераізму. Асіпенка. Кляпнёў .. доўга і мнагаслоўна прасіў прабачэння ў гаспадыні. Анёл, а не чалавек. Увасабленне найвышэйшай этыкі. Шамякін.УВАСАБЛЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак. да увасобіцца.2. Зал. да увасабляць (у 1 знач.).УВАСАБЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе; незак., што. 1. Незак, да увасобіць.2. Быць ўвасабленнем якіх-н. якасцей. [Вобраз Паддубнага] ўвасабляе лепшыя рысы р эв алюцыяне р а-падпольшчыка, арганізатара і кіраўніка мае. Хромчанка.УВАСКРАСАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уваскрэснуць.УВАСКРАШÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да уваскрашаць.УВАСКРАШАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уваскрэсіць.УВАСКРАШЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уваскрашаць — уваскрэсіць.УВАСКРЭСЕННЕ, -я, н. 1. Паводле рэлігійных вераванняў — вяртанне мёртвых да жыцця.2. перап. Ўнутранае абнаўленне, адраджэнняУваскрэсіць601Уваходзіны

УВАСКРЭСІЦЬ, -крэшу, -крэсіш, -красіць; аак., каго-што. 1. Паводле рэлігійных вераванняў — вярнуць да жыцця таго, хто памёр; ажывіць. [Макар:] — Яго [бацьку] ўжо не ўваскрэсіш. Асіпенка.2. перан. Выклікаць ўнутранае абнаўленне, зрабіць зноў жыццядзейным; аднавіць чые-н. сілы. Спорт уваскрэсіў ранейшую сілу і спрыт. І/ перан. Выклікаць яркае ўяўленне аб чым-н., аднавіць у памяці пітон, забытае. Я жыў у снах і дзень, і два, і месяц, каб хоць на міг твой вобраз уваскрэсіць. Федзюковіч.УВАСКРЗСЛЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Паводле рэлігійных вераванняў — які ўваскрэс, вярнуўся да жыцця.2. Які зноў узнік, ажыў; праявіўся з ранейшай сілай. Лёліны словы будзілі ўспаміны, і ўваскрэслае мінулае станавілася перада мною, як жывое. Сабаленка.ЎВАСКРЭСНУ ЦЬ, -ну, -н еш, -не; пр. ўваскрэс, -ла; зак. 1. Паводле рэлігійных вераванняў — вярнуцца да жыцця пасля смерці; ажыць. Тут музыка як урэзаў —Нежывы і то ўваскрэс! Гілевіч. // Пра таго, хто лічыўся прапаўшым без вестак і пад. ý/ Стаць здаровым, бадзёрым, жыццядзейным. Ўваскрэспуць духам.2. Узнікнуць зноў, ажыць; праявіцца з ранейшай сілай. За хвіліну прабяжыць .. [жыццё] ва ўспамінах усё — далёкае, забытае ўваскрэсне, як самая ясная ява, што толькі кранула цябе сваім цёплым дыханнем. Скрыган. // Адрадзіцца, аднавіцца. Лявей .. ўзвышаліся валы з нейкай руінай — і гэта былі валы старой Разані, якая так і не ўваскрэсла пасля нападу татар. Караткевіч. / адродзіцца, ўваскрэсне Ціхая слава

твая, Хірасіма. Дзяргай.УВАСКРЗШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уваскрэсіць.УВАСЛÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уваслаць.ЎВАСЛÁЦЬ, усцялю, усцéлеш, усцéле; пр. уваслáў, -слáла; заг. усцялí; зак., што. Разм. Тое, што і услаць. То жоўтай саломкай, То лёгкім пяром За дзень Уваслаў ён [шпак] уважліва дом. Броўка.УВАСОБІЦЦА, -біцца; зак. Знайсці праяўлепне, адлюстраванне ў якой-н. канкрэтнай форме. Уся логіка яго [Івана] адмаўлення ўвасобіласі.. ў пытаннях-дакорах: «Навошта? Навошта?... Што ты робіш?..» Быкаў. Нязвыклымі былі і гэтая навакольная цішыня — без выбухаў, без шуму баёў,., і сустрэча з бабулькай, у якой як бы ўвасобілася гора, перажытае тутэйшымі людзьмі за гады вайны. Хадкевіч-УВАСÓБІЦЬ, -блю, -біш, -біць; зак., кагошто. 1. Адлюстраваць стыхійныя сілы, з'явы прыроды ў вобразе жывой істоты.2. Выразіць у якой-н. канкрэтнай форме; падаць чаму-н. рэальны вобраз. Эпоха вялікіх класавых бітваў захапляла мастакоў слова, выклікала ў іх жаданне ўвасобіць у сваіх творах гэтыя векапомныя падзеі. Пшыркоў. [Вобраз Таланава] быў зразумелым і блізкім мне, хваляваў як творцу і сам прасіўся ўвасобіць сябе на сцэне. Сяргейчык. // Быць ўвасабленнем якіх-н. якасцей. Купала і Колас увасобілі ў сабе жывое спалучэнне на беларускай глебе дзвюх эпох, двух стыляўпаэзіі. У. Калеснік. Лірычны герой паэзіі Пестрака ўвасобіў тыповыя рысы рэвалюцыйнага беларускага народа: мужнасць, бунтарскую непрымірымасць да паднявольнага існавання. Хромчанка.УВАСОБЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўвасобіць.УВАССÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увассаць.УВАССÁЦЦА, увассéцца; пр. увассáўся, -ссáлася; зак. Прывучыцца, прывыкнуць ссаць (грудзі).УВАССАЦЬ, увассý, увассéш, увассé; увассём, увассяцé; пр. увассáý, -ссáла; зак., што і чаго. Ссучы, усмактаць пекаторую колькасць. Увассала цяля трохі малака.О Увассаць з малаком (мацеры) — засвоіць, успрыняць з ранняга ўзросту, з дзяцінства.УВАСЬМЁХ, прысл. У колькасці васьмі чалавек (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын).УВАСЬМЯРБІХ, прысл. Колькасцю ў восем асоб (рознага полу) або істот (ніякага роду). УВАТКАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уваткаць.УВАТКАЦЬ, уваткý, уватчэш, уватчэ; уватчóм, уватчацé, уваткýць; пр. уваткáў, -ткала; зак., што. Тое, што і у т к а ц ь.УВАТКНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уваткнуць.УВАТКНУЦЦА, уваткнýся, уваткнéшся, уваткнéцца; уваткнёмся, уваткняцéся; пр. уваткнýўся, -ткнулася; зак. Разм. Тое, што і уткнуцца (у 1—3, 5 знач.). Некалькі куль з гулам уваткнулася ў зямлю. Чорны. Хто ўваткнуўся ў газету ці кнігу, хто проста драмаў. Жычка.УВАТКНУЦЬ, уваткнý, уваткнéш, уваткне; уваткííём, уваткняцé; пр. уваткнуў, -ткнýла; зак., што. Тое, што і уткнуць у (1, 2 знач.). Дома, у сенцах старое хаты,., маці ўваткнула свой серп у шчыліну над вушаком. Брыль. [Грышка] пачаў .. [начлежнікам] падпяваць, уваткпуўшы твар у каўнер кажуха. Чарот.О Уваткнуць свае тры грошы — тое, што і уткнуць свае тры грошы (гл. уткнуць). Уваткнуць свой нос (язык) —тое, што і уткнуць свой нос (язык) (гл. уткнуць).УВАХÓД, -а і -у, М -дзе, м. 1. -у. Дзеянне паводле дзеясл, уваходзіць — увайсці (у 1 знач.).

2. -а. Месца, праз якое ўваходзяць куды-н. Ля падножжа гары ззяў уваход у пячору. Шыцік. Кожная палата мела свой уваход і выхад. Якімовіч. На шпітальным двары было цёмна, гарэла некалькі ліхтароў толькі над уваходам у будынак. Чорны.УВАХОДЖАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уваходзіць — увайсці.УВАХОДЗІНЫ, -дзін; адз. няма. Разм. Ўрачыстая гулянка з выпадку перасялеппя на новае месца, у новае жылое памяшканне. Неяк у нядзелю ў Беражках адбылося радаснае гулянне — адразу пятнаццаць калгасных сем'яў спраўлялі уваходзіны ў новыя дамы. Краўчанка. Заўтра тут расставяць сталы і лаўкі, і папоўпіцца хата шумам-гоманам вясёлых уваходзін. Ус.20 Зак. 2240ГУваходзіць ______________602_________________________________УверавацьУВАХОДЗІЦЬ, -хóджу, -ходзіш, -ходзіць. Незак, да увайсці (у І—5 знач.)УВАХОДНЫ, -ая, -ас. 1. Які прызначаны, служыць для ýваходу. Уваходныя дзверы. □ Грукаючы на крыжавінах, цягнік прайшоў міма ўваходных стрэлак, паступова суцішаючы ход. Мележ.Які дае права на ўваход куды-н. Уваходпы білет.Атрыманы ўстаповай (пра дакументы, карэспандэнцыю і пад.); проціл, выходны. // у знач. наз. увахóдная, -ай, ж. Дзелавы дакумент такога тыпу.УВАЧАВІДКІ, прысл. 1. Хутка, на вачах. Прыпякала сонца, і яркая зелень знікала, трава бляднела, вяла ўвачавідкі. Васілевіч. Па стрэхах хат .. снег ужо растае і салома падсыхае ўвачавідкі. Брыль. Увачавідкі раслі новыя вёскі, людзі вылазілі з гіблых зямлянак, спраўлялі наваселлі. Дуброўскі. Марыва туману ўвачавідкі рабілася празрыстым, пачало паступова раставаць. Краўчанка. // Імгненна. Твар старшыні ўвачавідкі наліваўся крывёю. Сабаленка. Збялеў хлапец увачавідкі. Бачыла.2. Сваімі вачамі, асабіста; наглядна. Упэў' ніцца ў праўдзе ўвачавідкі, а Сяляне ўвачавідкі ўбачылі, што грамадой ім [пад сілу] любая задача. Навуменка. / вось цяпер, перагортваючы старонкі старых блакнотаў, нібы ўвачавідкі бачыш тыя незабыўныя сустрэчы. Дадзіёмаў.УВАЧЧУ, прысл. У вачах. Уваччу забліскалі іскаркі смяшлівасці і хітрасці. Колас. Гаварылі доўга. У Рудзянкі аж цямнела ўваччу. Новікаў.УВЁДАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уведаць.УВЕДАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. І. аб кім-чым, пра каго-што і з дадан, сказам. Атрымаць, сабраць звесткі пра каго-, што-н.; даведацца. Дарэчы, аб смерці мне прыйшлося ўведаць на наступны вечар. Даніленка. — Мама, як вы. можаце так гаварыць, не ўведаўшы чалавека? ■—А ты гл.ядзі мне, а то ўведаеш, ды позна будзе... Паўлаў.— Што ўведалі новае пра Паддубнага? — спытаў .. [Злобіч], заглянуўшы ў палатку начальніка штаба. М. Ткачоў. [Тодзік:] — Мой бацька .. узрадаваўся, калі ўведаў, што мы згаварыліся пажаніцца. Чорны. // Выведаць што-н. Ушыўся [Пракапчук] у гурт людзей, каб што-небудзь пачуць пра поезд. Але нічога пэўнага не ўведаў. Сабаленка. Якой ні паказвала вясёлай сябе Сарока, пайшла назад яна, чуў Апейка, недавольная: так нічога толкам і не ўведала! Мележ. // Дазнацца. \Іванчанка:] Люба!.. Клянуся табе, мы знойдзем спосаб уведаць, дзе гэтыя дзеці. Кучар. [Уладзімір Андрэевіч:] — Пазней колькі ні спрабаваў дазнацца, як склаўся ягоны [Цярэнція] лёс, але нічога не ўведаў. Кухараў.2. і з дадан, сказам. Набыць веды адносна чаго-п.; пазнаць што-н. Афіцыйная навука, ды яшчэ — семінарская,.. не магла .. даць [Адаму Ягоравічу] і дзесятай долі таго, што ён уведаў, што ўзяў ад кнігі. М. Стральцоў. За кароткі час хлапчук уведаў амаль усе гатупкі яблынь, груш. Пальчэўскі. Усё, што ні стрзнецца дзеду, Уведаць яму так

цікава. Колас. // Атрымаць належпае ўяўленне аб кім-, чым-н.; выявіць сутнасць чаго-п. Будзечас таму-сяму навучыцца [Галі] ў старога брыгадзіра, падумаць, уведаць людзей, убачыць брыгадную гаспадарку. Ермаловіч. [Антанюк:] — Каб ты сама стала маці, То ведала б цану жыцця. Яна ведала, маці твая. І я ведаю. А ты не паспела ўведаць. Шамякін.Праверыць, зведаць на ўласным вопыце; зазнаць, перажыць. А Вера ўжо адчула, ўведала смак нялюбай работы. Дуброўскі. Пасля, пад націскам ворага .. [хлопец з Дона] адступаў, уведаў бяздонную горыч разгрому і палону. Брыль. // і з дадан, сказам. У форме буд, часу ужываецца пры выказванні пагрозы. [-4кя.] — Ты яшчэ ўведаеш, якая я! Карпюк.каго. Убачыць каго-п., пазнаёміцца з кім-н. Не ўведаў Іван свайго сына, што ўжо нарадзіўся без яго... Місько.УВЁДВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, уведваць — уведаць (у 2 знач.).УВÉДВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да уведваць.УВЕДВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уведаць.УВЁДЗЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увесці.УВÉЗЕІІЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увезці.УВÉЗЦІ, увязý, увязéш, увязé; увязём, увезяцé; пр. увёз, увéзла; зак., што. Завезці, даставіць куды-н., унутр чаго-н. Увезці калёсы ў гумно. Увезці тавары з-за мяжы.УВЕКАВÉЧАННЕ, -я, п. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увекавечыць.УВЕКАВÉЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увекавечыць.УВЕКАВÉЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увекавечыць.УВЕКАВÉЧВАЦЦА, -аюся, -асшся, -аецца; незак. 1. Незак, да увекавечыцца.2. Зал. да увекавечваць.УВЕКАВÉЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак. да увекавечыць.УВЕКАВЕЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; зак. Стаць векапомным, застацца ў памяці нашчадкаў.УВЕКАВЕЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак. і. каго-што. Зрабіць навекі памятпым, захаваць у памяці нашчадкаў. Увекавечыць памяць герояў. Увекавечыць падзеі ў творах мастацтва. □ Як мне выказаць шчыра Падзяку табе, Як аддзячыць за тое, Што ў момант суровы Для Купалы Прытулак знайшоў ты ў сябе І што ты ўвекавечыў Купалава слова? Аўрамчык.2. што. Захаваць назаўсёды, навечна: садзейнічаць даўгавечнасці чаго-н. [Нарыновіч:]—За мяжою, там які-небудзь Ракфелер ці Форд добра ведае, кім павінен быць яго пераемнік .. Выхоўвае ўласную падмену, каб увекавечыць сваю дынастыю. Грамовіч.УВÉНЧВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да увянчацца.2. Зал. да увенчваць.УВЁНЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да увянчаць.УВЕРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак., у што. Разм. Канчаткова паверыць у што-н. / цяпер Адама Блецьку раз'ядалі самыя су пярэчлівыя думкі. Гэта не быў чалавек, якіУверадзіцца603Увесці

ўпарта, як фанатык, мог верыць у тое, у што яму выгадна было б увераваць. Чорны.УВЕРАДЗІЦЦА, увораджýся, увярэдзішся, увярэдзіцца; зак. Разм. Стаміцца, змарыцца. [Гараська:]—Калі засеяць тую зямлю — увярэдзішся жаць. Алёшка. / у

іран. ужыв. [Уладзік:]—А што табе ці мне пашкодзіць і прайсціся? Падумаеш, паны, увярэдзімся! Брыль.УВЕРАДЗІЦЬ. уверадакý, увярáдзіш, увярэдзіць; зак., што. Разм. Стаміць, змарыць працай; натрудзіць да болю. // Пакалечыць, параніць. [Змітрук:] — Ты, відаць, дзе на фабрыцы робіш? [Алесь:] — Па гу це.— А руку як уверадзіў? — Ды дошкай неяк стукнула. Брыль.УВЕРСЕ, прысл. У верхняй частцы чаго-н.; угары; проціл, унізе. Над дзвярыма уверсе была вялікая шчыліна. Чорны. // У вышыні (у паветры, у небе). Уверсе пікіраваў самалёт. М. Ткачоў. У сонечныя дні стары Гарась, выбраўшыся з хаціны, вобмацкам апускаýся на палена пад стромкім, амаль высахлым дубам, які толькі высока уверсе зелянеў дзвюма галінамі. Ракітны.УВЕРХ, прысл. 1. У вышыню, угору; увысь; проціл, уніз. Струнамі гудуць правады, прагнае полымя шалёна ўзвіваецца ўверх. Лынькоў. Туман ірвануўся ўверх. Бядуля. // У напрамку да верхняй часткі чаго-п. Перамагаючы страх, я пачынаю карабкацца па сцяне. Але ногі мае коўзаюцца, рукі зрываюцца, і хутка я лячу ўніз .. —Пачакай,— кажу я,— дай злаўчыцца. Зноў карабкаюся ўверх. Якімовіч.(звычайна ў спалучэнні з наз. у Т). Упутраным бокам наверх, ніжняй часткай прадмета ўгору. Міхась скінуў кажух, выверпуў уверх шэрсцю і накінуў на сябе. Колас. [Рыбацкая лойка] не была прыкута, а ляжала ў кустах, перавернутая ўверх дном. Шамякін.У напрамку да вытоку, вярхоўя ракі, супраць цячэнпя. Буксір узяў курс уверх па рацэ. «Маладосць». Дзіцячы гоман і плёскат вады чуўся .. далей, уверх па рэчцы. Брыль.— Дзядзька Мікола,— кажа [Настасся Ніліпаўна] старому,— не ўніз, а ўверх плывём. Бялевіч.0 Перавярнуцца ўверх дном гл. перавярнуцца. Перавярнуць уверх дном гл. перавярнуць. Уверх дном — не так, як трэба (ісці, пайсці і пад.) — пра ход спраў, парушэппе звычайнага парадку. [Марыля:] Як вярнуўся малады паніч недзе з далёкага краю, з навук, дык усё пайшло ўверх дном. Купала.УВЕРЦЮРА, -ы, ж. 1. Музычны уступ да оперы, балета, драмы і пад. Уверцюра да оперы «Алеся». // перан. Пачатковы этап, папярэдняя частка чаго-п. Прысвячаючы паэму чСымон-музыка» беларускай моладзі, паэт напіша вельмі прачулую, глыбокую паэтычным .. сэнсам уверцюру, у якой у значнай меры раскрые сваё крэда паэтычнага бачанпя, адчування свету. Навуменка.2. Невялікі музычны твор у форме сапаты. Сімфанíчпая уверцюра.[Фр. оííуегíнге ад ОІІУГІГ — адкрываць.]УВÉРЧАНЫ, -ая, -ас. Дзеепрым, зал. пр. ад увярцець.УВЕРЧВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да увярцецца. Ч. Зал. да уверчваць.УВÉРЧВАЦЬ, -ато, -аеш, -ае. Незак, да увярцець.УВЁРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак., у чым і з дадан, сказам. Разм. Канчаткова лераканацца ў чьш-н. [Калядка:] — Ну як, таварыш Кавалёў, што вы выхадзілі? [Кавалёў:] — Па праўдзе сказаць, нічога. Толькі ўверыўся, што балота непраходнае. Чарнышэвіч. Дзяўчаткі ідуць пазней, надта ж развясёлыя. Аж сцены звіняць ад смеху. Быццам, усё ўжо яны спазналі, уверыліся ў сваім шчасці. Мыслівец.УВÉРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., каго ў чым і з дадан, сказам. Разм. Канчаткова паверыць у што-н. Анюта і напраўду ўверыла, што ёй такі здалося... Лобан. // Пераканаць у чьш-н. [Гарбачыо:] А можа Любоў сапраўдная і страсць пар[а]стак новы Дасць роду вашаму, бо вера горы рушыць, Паверце самі і людзей уверце ў гэтым. Клімковіч.УВЕСНУ, прысл. Разм. Вяспой. Ёсць азёры і балоты, якія увесну робяцца морамі.

Маўр. [Пятровіч:] Ты ўся ў юнацкім захапленні, Цвіцеш, як луг увесну за ракой. Бачыла.УВЕСЦІ, увядý, увядзéш, увядзé; увпдзём, уведзяцé; пр. увёў, увялá, -ло; заг. увядзі; зак., каго-што. 1. Прымусіць увайсці ўнутр чаго-н., прывесці куды-н. Увесці войскі ў горад. □ [Леапольд] усё стаяў ля сына, як той пераадзяваўся, каб увесці яго ў хату самому. Чорны. [Міхась] адчыніў хлеў, увёў туды веласіпед. Дамашэвіч. Хвядзько злез [з воза], сам раскінуў вароты і ўвёў [у двор] фурманку. Лобан. // Прыняць, уключыць у склад чаго-н., далучыць да ліку чаго-н. Увесці ў праўленне. Увесці ў склад экспедыцыі. // Уліць, упусціць уяутр чаго-н. Увесці глюкозу ў вену. Увесці камфару хвораму.Уключыць у што-н., зрабіць дзённым або ўжывальным. Увесці ў бой новыя сілы. Увесці канал у эксплуатацыю. Увесці ва ўжыванне новае лякарства. Увесці мяч ц гульню. □ Аўтар старанна сабраў і ўвёў у навуковы абыход многія зусім невядомыя факты. Івашын.Устанавіць, укарапіць; пакласці пачатак чаму-п. Увесці самаабслугоўванне. Увесці пастаяннае дзяжурства. Увесці надзвычайнае становішча, а Калі Старыца апынулася ў партызанскай зоне, яе жыхары зноў сышліся ў калектыў і ўвялі ў вёсцы даваенныя парадкі. Хадкевіч. Максім .. разумеў, што сапраўды няблага б увесці на ферме механічна^ даенне кароў. Дайліда. Каб хутчэй увесці правільны севазварот у «Чырвонай ніве», акрамя ўсяго іншага, не хапала насення канюшыны. Шахавец.Пазнаёміць, дапамагчы асвоіцца з чым-п. Увесці ў свае планы. □ Апошка ўвёў яе [Марыну] ў навуку, Як трэба пчолак даглядаць. Колас. Работа ў газеце ўвяла мяне, калі так можна сказаць, у самую гушчу літаратурнага жыцця. Карпаў.5. Ўцягнуць у што-п., схіліць да чаго-н. (звычайна адмоўпага). Увесці ў выдаткі. Увесці ў грэх. // Прывесці ў які-н. стан. Вонкавая прастата і беднасць падарожнікаў ўвялі ў зман жанчыну. Шамякін. У вачах

20*•Увесь604Увесь

.. [Марыны Паўлаўны] Галілей убачыў слёзы, і гэта ўвяло яго ў страшзннае замяшанне. Зарэцкі.О Увесці ў вушы каму — падказаць каму-н. неабходнасць якога-н. дзеяння. Увесці ў злосць — раззлаваць. Увесці ў зман — падмануць, ашукаць. Увесці ў курс чаго — назнаéміць каго-н. дэталёва або ў агульных рысах з чым-п. Увесці ў моду — зрабіць прывычным, звычайным што-н. Увесці ў слёзы — расхваляваць, прымусіць заплакаць. Увесці ў страту — прымусіць растраціцца. Увесці ў строй — зрабіць дзённым (пра што-н.).УВЕСЬ, усяго, ЛÍ.; уся, усёй, ж.; усё, усяго, н.; мн. усе, усіх; займ. азначальны. 1. Вызначае што-н. як непадзельнае, узятае ў поўным аб'ёме; цэлы. Увесь вечар. Усё лета. □ Няма патрэбы ўсяму ўзводу ісці пад Доўгі Брод, як гэта было намечана раней. Колас. Увесь май сушыла. Ні дажджынкі, ні расінкі. Паўлаў. Мінск — сталіца, гордасць наша, Слава ўсёй краіны. Купала. // толькі мн. ■(усе, усіх). Указвае на вычарпалыíы ахоп асобных аднародных прадметаў, асоб, з'яў; без выключэння, кожны ў сукупнасці з іншымі. З,усіх бакоў. Па ўсіх правілах. □ Цяпер ідуць Пад горды сцяг Саветаў Народы ўсе І ўсе мацерыкі. Хведаровіч. За мір і за шчасце змагайцеся,

Працоўныя ўсіх краін! Куляшоў. Усе на лузе, ад малога да вялікага. Ваданосаў. // Уваходзячы па сэнсу ў склад выказніка або азначэння, ужываецца ў значэнні: цалкам, поўнасцю, зусім. Быў .. [Мікуць] увесь мокры. Чорны. Сядзіба [Арлоўскага] шырокая і доўгая, уся пад садам. Чарнышэвіч. Са з'яўленнем .. [Соні] мне быццам перадаваўся яе бадзёры настрой, і я ўвесь ажываў. Ракітны. // Пры абстрактных наэоўніках указвае на вышэйшую ступень праяўлення якасці, прыметы. Ва ўсю шырыню. Сканцэнтраваць усю ўвагу. □ Каб недавер увесь развеяць, Скажу: тут выдумкі ні-ні... Бачыла.2. у знач. паз. усё, усяго, н. Тое, што ёсць, цалкам, без выключэння. Усё для перамогі! Заўсёды ўсім задаволены. □ Усё ў доме цяпер пераеернута дагары нагамі. Ус. Вясковыя жанчыны любяць пра ўсё пагаварыць. Чорны. // усё. У спалучэнні з выш. ст. прым. або прысл, і прыназ, «за» паказвае на вышэйшую меру якасці. Лепш за ўсё. Больш за ўсё. Менш за ўсё. о Успаміны .. [Нічыпара] былі часам і цікавыя і мелі якое-небудзь значэнне. А часцей за ўсё стары гаварыў проста так, што прыходзіла ў галаву. Кулакоўскі. [Іванчанка:] А я думаю, што .. [дзеці] хутчэй за ўсё тут, у вёсцы... Кучар. // у знач. вык. Азначае выключную важнасць, значэнне прадмета, паняцця і пад. [Паддубны:] — Мы разумеем, што сувязь з народам — гэта ўсё. М. Ткачоў. // у знач. наз. усе, усіх. У поўным складзе, без выключэння. Усе ў зборы. Адзін за ўсіх і ўсе за аднаго. □ Падалі снеданне. Усе селі за стол. Юрэвіч. Усім спадабалася Балукова выдумка і гурт[ам] прыступілі да распрацоўкі ўсяго плана. Колас. Нізкі пералаз — усім дарога. Прыказка. // усё, усе. Ужываецца ў якасці абагульняючага слова пры пералічэнні. Вас, землякі мае, Вітаю .. Прастор палёў, лясы — Усё ваша. Чарот. // Р усіх. У спалучэнні з выпі. ст. прым. або прысл, і прыназ, «за» паказвае навышэйшую меру якасці. Бяздомны музыка, жабрак для .. [Ганны] мілей за ўсіх і вышэй за ўсіх. Гіст. бел. сав. літ. Больш за ўсіх Крумкач стары Набіваў злкускай волле. Гілевіч.3. толькі ў Н. Скончыцца, зрасходавацца цалкам. Соль уся. о —Рыс ужо ўвесь,— сказала .. [маці] бацьку. Маўр.у знач. вык. усё. Разм. Скончана, канец. Больш не ўбачымся. Усё. □ — Усё,— сказаў Тарас, усміхнуўшыся. Якімовіч.— Не хочам і — усё! — капрызна выкрыкнуў другі, пухлагуóы пястун. Ракітны.З некаторымі назоўнікамі з прыназоўнікамі «з», «у» (ва), «на» утварае ўстойлівыя прыслоўныя словазлучэнні, якія паказваюць на паўнату, інтэнсіўнасць, сілу праяўлення якога-н. дзеяння. Ва (на) ўвесь дух. Ва ўсе вочы. Ва (на) ўсю моц. З усіх ног. З усяго маху. На ўвесь голас. На ўвесь рост. На ўсе застаўкі. На ўсё горла. На ўсю сілу. З усёй сілай. З усіх сіл.О Ад усіх дзірак (бочак) затычка гл. затычка. Ад усяго сэрца гл. сэрца. Валіць усё ў адну кучу гл. валіць. Ва ўсе лапаткі гл. лапатка. Ва ўсёй (сваёй) красе гл. краса. Ва ўсіх адносінах гл. адносіны. Ведаць усе хады і выхады гл. ведаць. Вось (табе) і ўвесь сказ гл. сказ. Выматаць усю душу (усе духі, нервы, кішкі) гл. выматаць. Выціснуць усе сокі гл. выціснуць. Званіць ва ўсе званы гл. званіць. З усімі анёрамі гл. анёры. З усіх канцоў гл. канец. З усяго свету гл. свет. Ісці на ўсё гл. ісці. І ўсё тут — больш нічога; няма чаго гаварыць, размова скончана. Майстар на ўсе рукі гл. майстар. Мераць усё (усіх) сваёй меркай гл. мераць. Мераць усіх адной меркай гл. мераць. Мераць усіх (усё) на адзін аршын гл. мераць. На ўсе вякі гл. веі;. На ўсе жылы; з усіх жыл гл. жыла. На ўсе лады гл. лад'. На ўсе чатыры бакі гл. бот;. На ўсім гатовым гл. гатовы. На ўсю іванаўскую гл. івапаўскі. Не ўсе дома ў каго — пра дзівака, чалавека ненармальнага, прыдуркаватага. «Ой, Сёма, Сёма! — стары паляпаў пальцам па лбе.— Не ўсе ў цябе, сыночак, дома»... Корбан. Ну, вось і ўсё! гл. вось 2. Па ўсім відаць гл. відаць. Па ўсіх

правілах гл. правіла. Па ўсіх правілах мастацтва гл. правіла. Перш за ўсё гл. перш. Скарэй за ўсё гл. скарэй. Скланяць на ўсе лады гл. скланяць. Увесь у каго — пра падабенства да каго-н. [Галя:] — Ого! Хлопец ■— увесь у тату. Шамякін. Увесь час гл. час. Увесь (уся, усё, усе) чыста — без выключэння, поўнасцю, цалкам. [Паўлюк:]—Ну, і выйшла, што я ўвесь чыста ў .. руках [брата]. Зарэцкі. Сядай! Не хвацкі танец твой! — Крычаць яму [Фа.че] а застолля усе чыста. Корбан. Выказаць усё чыста — нашто ёй [Ганне] і яму [Сцяпану] цярпець немаведама для чаго! Мележ. Усе да аднаго; усе (усё) на свеце — ужываюцца з узмацняльным значэннем вычарпальнай паўнаты, поўнага ахопу. / вось падмарозіць. Яблыкі ападуць усе да аднаго. Укрыюць дол пад дзічкаю. Бяспалы. Тэатр засланіў перад ., [Вашамірскім] усё па свеце. Бядуля. Усе козыры ў руках гл. козыр. Усё адно — а) аднолькава, няма розніцы. [Та п ар к о ў:]—А калі за маё старанне такая аддзяка—мне ўсё адно. Навуменка; б) абавязкова, нягледзячы ні на што. Не адступленне — перадышка. НамУвечар___________________■________________605___________________________________Уві н выйграць бой, усё адно. Л. Александровіч. Усё адно як — як быццам бы. Стаіш і маўчыш, усё адно як чужы. Скрыган. Усё гарыць у руках — тое, што і работа гарыць у руках (гл. работа). Усё кончана — пра цяжкую страту, безнадзейнае становішча. Усё (усе) на адзін капыл гл. капыл. Усё роўна — а) аднолькава, няма розніцы. [Насця:] А хіба ж не ўсё роўна вам, Дзе мой каханы, тут ці там? Колас; б) абавязкова, нягледзячы ні на што. Але бацька ўсё роўна пойдзе і вернецца дадому толькі на світанні. Кулакоўскі; в) тым не менш, усё-такі. Як ні ціха Андрэй адчыняў дзверы, як ні ціха распранаўся, а маці ўсё роўна пачула. Ермаловіч. Усё роўна як — быццам бы. Ён гаварыў сурова, усё роўна як загадваў. Скрыган. Усё страчана — пра што-н. канчаткова згубленае, пра беззваротную страту. Усё як ёсць — літаральна ўсё, поўнасцю. [Няміра:]—Я думаў, што вы адно сёе-тое прадасце, аж вы ўсё як ёсць. Чорны. Гледачы памяркоўныя абмяркоўваюць. Усё як ёсць Нетаропка. Барадулін. Усімі сіламі гл. сіла. Усіх масцей гл. масць. Усяго добрага гл. добры. Усяго найлепшага гл. найлепшы.УВЕЧАР, прысл. У вячэрні час, вечарам. Не будзе ёй [Марыне] жыцця, спакою Ні ўдзень, ні увечар, ні ўначы. Колас. Не пытайся увечар, Не сварыся ўранку: Маладым не вечна Хадзіць на гулянку. Гілевіч.УВЕЧАРЫ, прысл. Тое, што і увечар. Увечары на вуліцы стала пуста, гола: з канца ў канец не сустрэць чалавека. Скрыган. Увечары разведчыкі пераправілі цераз Нёман даволі цікавага дзецюка. Брыль.УВЕЧАРЗЦЬ, -эе; безас, зак. Разм. Звечароць. Але калі ўжо добра ўвечарэла,.. [Ціток] аб'ехаў сяло з загумення. Лобан.УВÉШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увешаць.УВЁШАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Увешаць сябе чым-н. Увешацца карáлямі.УВЁШАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што, чым. Лбвсшаць, завесіць чым-н. у вялікай колькасці або па ўсёй паверхні. Увешаць сябе зброяй. Увешаць сцены пакоя фотакарткамі.УВÉШВАЦЦА, -аюся, -аешся. -аецца: незак. 1. Незак, да увешацца.2. Зал. да увешваць.УВÉШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да увешаць.УВЁРСТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, увёрстваць — увярстаць (у 2 знач.).УВЁРСТВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да увярстацца.2. Зал. да увёрстваць.УВЁРСТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да увярстаць.УВЁРСТКА, -і, ДМ -тцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, увёрстваць — увярстаць (у 2

знач.).УВІВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увіваць — увіць.УВІВАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да увіцца.2. Разм. Вярцецца каля каго-, чаго-н., неадступна хадзіць за кім-н. У хаце, аднак, было ціха, толькі кот, відаць, увіеаўся каля некага і вымагаў спажыву. Кулакоўскі. // Дагаджаць каму-п., дамагаючыся чаго-п. [Іван Фёдаравіч:] — Малайчына, Магнат.„ Твой гэты Шмыг нешта ўвіваецца каля старшага майстра. Мыслівец. Ля начальніка ўвівайся, Кожныкрок яго прадбач. Ён смяецца — гы ўсміхаліся, Ён надзьмецца ■— ты заплач. Корбан. // Пастаянна знаходзіцца пры кім-н., заляцацца да каго-н. Адэля прыгожая, дык хлопцы ля яе і ўвіваюцца. Савіцкі.3. Зал. да ўвіваць.УВІВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да увіць.УВІДНЕЦЬ. -éе; безас, зак. Разм. Развідняцца, развіднець. Акуні пачнуць хапаць трохі пазней, як увіднее. Лупсякоў.УВІЁЛЕВЫ, -ая, -ае. Які прапускае ультрафіялетавыя прамяні. Увіёлевае шкло.[Ад лац. ц(ІІга) —звыш, за межамі і УІО1а — фіялетавы колер.]УВХЛЬВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увільваць — увільнуць.УВІЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да увільнуць.УВІЛЬГАТНЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увільгатняць — увільгатніць і стан паводле знач. дзеясл, увільгатняцца — увільгатніцца.УВІЛЬГАТНІЦЦА, -нíцца; зак. Стаць вільготным; насыціцца вільгаццю.УВІЛЬГАТНІЦЬ, -ню, -нíш, -ніць; зак., што. Зрабіць вільготным, насыціць вільгаццю. Веснавыя дажджы ўвільгатнілі глебу.УВІЛЬГАТНЯЛЬНІК, -а, м. Прыбор, прыстасаванне для ўвільгатнення паветра.УВІЛЬГАТНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да увільгатніцца.2. Зал. да увільгатняць.УВІЛЬГАТНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак. Ьа увільгатніць.УВІЛЬГОТНЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увільгатніць.УВІЛЬНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. і. Спрытна ухіліцца ад сустрэчы, сутычкі з кім-, чым-н.; лоўка павярнуўшыся, пазбегнуць чаго-н. Увільнуць ад удару, о — Я ўжо іду,— і бег [Федзька] дахаты, азіраючыся на бацьку, каб увільнуць, калі той захоча аперазаць. Арабей. // Непрыкметна пайсці, паехаць, скрыцца ад каго-н. На агароджапай канатамі арэне рысоўка не паможа, бо там няма куды увільнуць, няма кім засланіцца. Карпюк.2. перан.; ад чаго. Ухіліцца ад чаго-н., карыстаючыся рознымі хітрыкамі; выкруціцца. Увільнуць ад цяжкай працы. Увільнуць ад прамога адказу. □ Калі ўзяць, дык — [кулак] надта хітры, Калі даць, дык — «носік вытры». Увільне не сяк, дык так, Бо нашто ж бы быў кулак? Крапіва. Калі раней [Валодзя] толькі і думаў, як увільнуць ад работы, дык цяпер ніколі не адстае ад астатніх. Рунец.УВШАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. Разм. 1. Незак, да увінуцца.2. Зал. да увінаць (гл. увінуць у 1 знач.).УВІНАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да увінуць.УВІНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Разм. 1. Укруціцца ў што-н.; ухутацца. Увінуцца ў коўдру.2. Управіцца, паспець. Другі раз ужо не ўвінуўся стары, Каб стрэліць у панскую еграю. Танк.УВІНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -пяцé; зак. Разм. 1. што ў што. Укруціць, абвярцець што-н. з усіх бакоў; завінуць.

2. Знікнуць, увільнуць. Загаманіўшы з старым садоўнікам, Ларыса не заўважыла, як увінуў Ігнась. Мурашка.Увіты 606 УводзіУБІТЫ, -ая, -ас Дзеепрым, зал. пр. ад увіць.УВІХАННЕ, -я, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увіхацца.УВІХАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Хутка і спрытна рабіць што-н., займацца чым-н.; клапаціцца аб кім-, чым-н. Увіхацца каля печы. Увіхацца па гаспадарцы. □ [Раёк] усё каля дому увіхаўся—пчол глядзеў, у лесе сеяў, дом і сядзібу высокім парканам абносіў... Сіўцоý. Спрытна арудуючы іголкай і нажніцамі, дзяўчына ўвіхалася каля .. шыняля. Васілевіч. Над бледнай, скрыўленай ад болю маці ўвіхалася медсястра ў белым халаце. Карпаў.Разм. Круціцца каля каго-, чаго-н.; неадступна хадзіць за кім-н. Усцін Маркавіч .. абчышчаў рыбу. Каля яго .. увіхаўся кот. Кулакоўскі. // Увівацца, круціцца каля каго-н., стараючыся дагадзіць чым-н. Камар увіхаўся каля гасцей, перастаўляючы з месца на месца крэслы. Гартны. // Заляцацца, увівацца. [Наталля:] — [Ніна] расказала мне, як каля цябе ўвіхалася: у кіно вадзіла, у госці да сябе запрашала. Было гэта? Скрыган. Міровіч параіў Чароту ,. увесці [у п есу] два камічныя персанажы: бабыля Данілу і немаладую, адзінокую, але зухаватую Параску, за якой увіхаецца Даніла з надзеяй ажаніцца з ёю. Рамановіч.Хутка рухацца; круціцца. Трос [мядзведзь] галавой, круціўся ва ўсе бакі, увіхаўся, а сабака грыз яго не на жарт. Бядуля. На сухой еерхавінцы таполі па-ранейшаму ўвіхалася неўтаймоўная стракатая мухалоўка. Гарбук. Увіхаюцца рукі, не ведаючы стомы. [Максімка] не для Радзівілаў .. працуе, а для сябе. Гурскі,УБІЦЦА, уваўéцца; пр. увíўся, увілáся, -лóся; зак. 1. Уплесціся, укруціцца пры віцці, звіванні. Добра ўвілася стужка ў косы.2. Змясціцца (пра тое, што намотваецца).УВІЦЬ, уваўю, уваўéш, ^ уваўé; уваўём, уваўяцé; пр. увíў, увілá, -ло; заг. уві; зак., што. 1. Уплесці, укруціць віццём, звіванпем. Увіць стужку ў вянок.Намотваючы, змясціць. Увіць усю пражу на верацяно.Абвіць сабою паверхню чаго-н. (аб раслінах). Дзікі вінаград увіў сцены дамоў.Упрыгожыць, абвіваючы чым-н. Увіць арку гірляндамі.УВІШНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць увішнога; жвавасць, спрытнасць. Суседзі па кватэры палюбілі Марынку за яе жвавасць, увішнасць і пасябравалі з ёй. Хадкевіч. Васіліна са старым Макарам Дубовікам, якія ў гэты час былі ля кухні, нават здзівіліся гэткай увішнасці гаспадароў. Сабаленка.УВІШНКІ, -áя, -óе. 1. Жвавы, спрытны ў рухах, у дзеянні. Увішны ў рабоце, а Мая гаспадыня была ўвішная, рухавая кабета, нягледзячы на свае пяць дзесяткаў год. М. Стральцоў. Ішла [Лідá] чамусьці занадта павольна, хоць звычайна была вельмі порсткая, ўвішная. Кулакоўскі. У новай Тэклінай хаце ўвішныя жанчыны ўжо расстаўлялі на сталах пачастункі. Краўчанка. / Пра жывёл, птушак. Зрэдку папісквалі, пырхаючы з галінкі на галінку, увішныя каралькі. Паслядовіч. // Уласцівы такому чалавеку; спрытны. [Хлопец] так быў заняты працай, што, здавалася, нічо-га не заўважаў вакол—рухі разлічапыя, дакладныя, увішныя. Ваданосаў. Ўвішная постаць .. [Анатоля] мільганула ў праёме дзвярэй. Хадкевіч. Аксеня аж здзівілася: «Хутка робіш, хутка... Рукі твае ўвішныя...» Пестрак. // Хуткі, спорны. Пайшла работа — ціхая, ўвішная, без адзінага слова. Шухаюць рыдлёўкі, скрыгочуць каменнем. Ракітны. Ўвішная хада адбірала сілы. Пад цяжарам гнулася галава, і Тышкевіч амаль не бачыў, куды ідзе. Асіпенка. // Паваротлівы, вёрткі. Падаў першы снег, весела мітусіліся ўвішныя сняжынкі. Мележ.

2. перан. Вынаходлівы, хітры. Хусейн праявіў сябе хітрым, выкрутлівым і ўвішным палітыкам. В. Вольскі.УВОГУЛЕ, прысл. 1. Разглядаючы цалкам, не звяртаючы ўвагі на дробязі, прыватнае. [Палкоўнік:] — Тут сёння цяжка, а ўвогуле справы нашы ідуць вельмі добра. Новікаў. Федзя думаў аб тым, што Алесь і Валодзя ўвогуле добрыя хлопцы. Ваданосаў.Заўсёды, ва ўсіх выпадках; зусім. [Стэфе] хацелася, каб свята ўвогуле не было. Савіцкі. Ніхто пабочны сюды не заглядваў — грамадзянскаму насельніцтву ўвогуле было забаронена хадзіць у лес. Няхай.Ужываецца ў значэнні абагулыюючага слова перад заключэнне*!, вывадам, падагульненнем.— Не, я больш не буду,— прыгубіўшы шклянку, адсунуў яе ад сябе Ваўчок.— Ды і ўвогуле ўжо хопіць, пара, мне здаецца, і па спачын. Хадкевіч.у знач. пабочн. У цэлым, у выніку. [Люба:] — Не дрэнны, увогуле, хлопец, і далікатны і уважлівы. Лынькоў. Увогуле — вячэра адняла цэлую гадзіну. Гартны.УВОД, -у, М -дзе, м. 1. Дзеянне паводле дзеясл, уводзіць — увесці (у 1, 2 знач.).2. Прыстасаванне для правядзення куды-п. уíгутр электрычных, тэлефоíшых правадоў, газавых труб і пад.УВÓДДАЛІ, прысл, і прыназ, і. прысл. Няблізка, на адлегласці, воддаль. Чорнай сцяной высіцца ўводдалі хвойнік. Бядуля. З высокага пагорка лашчыў вока чароўны далягляд, аблямаваны ўводдалі сінім паскам лесу. Рамановіч. Вось .. замільгалі ўводдалі цьмяныя агеньчыкі горада. Сяргейчык. / 3 прыназ. «ад» утварае спалучэнне з Р. Баль быў грандыёзны. З усяго наваколля .. былі гасцямі паны і падпанкі. Быў і той княжыч. Але ён сядзеў, весяліўся ўводдалі ад княжны. Сабаленка.2. прыназ, з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «ўводдалі» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца для указання на размяшчэнне каго-, чаго-н. няблізка, па адлегласці, воддаль ад каго-, чаго-н. На ўскраіне ў гэты час, навокал машын, акрытых брызентамі, і ўводдалі іх, у дазорах, стаяць .. напагатове лётчыкі атрада. Самуйлёнак.УВОДЗШЫ, -аў; адз. няма. 1. Уступная, пачатковая частка чаго-н.; уступ. Уводзіны да падручніка. □ Уводзіны ў артыкул крыху зацягнутыя. «ЛіМ».у што. Раздзел навукі, у якім раскрываюцца асноўныя паняцці гэтай павукі. Уводзіны ў мовазнаўства.Уст. Увядзенне парадзіхі з дзіцем у царкву і пачастунак у сувязі з гэтым. Назвалі кума і куму на уводзіны.Уводзіцца ___________607__________________________________УвязнуцьУВОДЗІЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; незак. 1. Незак, да увесціся.Уст. Ісці ў царкву з дзіцем на ўводзіны (у 3 знач.). Маладзіцы мелі розныя тэрміны: каму трэба было «уводзіцца» каля сёмухі, каму каля Пятра, каму на каляды, а хто яшчэ і зусім не вытрымаў свой тэрмін. Колас.Зал. да уводзіць.УВОДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць. Незак, да увесці.УВÓДНЫ, -ая, -ае. 1. Які служыць увядзенпем у што-н.; уступны. Уводная частка ўрока. Уводная экспазіцыя выстаўкі.Змешчаны ўнутры чаго-п.; устаўны. Уводныя эпізоды ў рамане. Уводныя ролі ў п'есе.Які служыць для ўводу (у 2 знач.). Уводная адтуліна.О Уводны ліст — акт, які складаецца судовымі органамі пры ўводзе каго-н. у карыстанне ўладаннем.УВОЗ, -у, м. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увозіць — увезці.2. Агульная колькасць або кошт тавараў, завезеных у краіну з-за мяжы; імпарт; проціл, вываз.

УВОЗІЦЦА, увóзіцца; незак. Зал. да увозіць.УВОЗІЦЬ, увóжу, увóзіш, увóзіць. Незак. да увезці.УВОЛЮ, прысл. 1. Колькі хочацца, удосталь. Нагнуўся Андрэй і напіўся ўволю крынічпай вады. Якімовіч. У цырку Бараны быў у жанглёра... Уволю еў аўса, не знаў на працы зморы. Корбан. Насмяяўшыся ўволю, студэнты .. павалілі ў актавую залу. Карпюк.2. Многа, у поўным дастатку. Людзі шчыты пастаўлялі на полі, каб затрымаць вас [снягі], Мець вільгаці ўволю. Лужанін. // у знач. вык. Многа, даволі. У хаце дастатак завёўся: хлеба і грошай уволю. Васілевіч.УВОСЕНЬ, прысл. У асенні час, восенню. Чаго толькі няма ў тым буданчыку! Тут і раскладныя лесвіцы, з дапамогай якіх увосень збіраюць яблыкі, і няскончаны рамачны вулей,., і розны інструмент. Даніленка. Увосень слаўна чакаць першага снегу, а зімой — першай травы. Чорны.УВОСЬМЕРА, прысл. У восем раз, у восем частак і пад. Скласці паперу ўвосьмера.УВУЛЯРНЫ, -ая, -ае. Спец. Які вымаўляецца пры актыўным удзеле мякката паднябенпя і язычка. Увулярныя зычныя.[Ад лац. цуцíа — язычок мяккага паднябення.]ЎВУШШУ, прысл. Разм. У вушах. Звінела ўвушшу і цяжка дыхалася парнай вільгаццю. Ваданосаў. «Я Зямля! Я Зямля!» ■— стаяла ўвушшу. Пташнікаў.УВКІКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. увык, -ла; зак. Абл. Прывыкнуць да чаго-н.— Увыкла... Смаліць, як мужчына, проста сорам... Нядаўна заходжу дома на кухню, а .. [жонка] сядзіць і смокча: з маіх недакуркаў зрабіла папяроску. М. Стральцоў.УВЬ'ІСЬ, прысл. Уверх, угару, увышыню. За гмахам гмах, ушыр і ўвысь, Расце трактараград. А. Алексапдровіч. І вось падняўся ўвысь лісток, Ляціць па-над радзімым краем. Смагаровіч.УВЬШІЫНЮ, прысл. Тое, што і увысь. Дубок падаўся ўвышыню, Страйней выглядва-юць сасонкі, І на рабінцы ўпершыню Пачалі налівацца гронкі. Матэвушаў.УВЯДЗÉННЕ, -я, п. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уводзіць — увесці.УВЯЗАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увязаць.УВЯЗÁЦЦА, увяжýся, увяжашся, увяжацца; зак. 1. Стаць увязаным, завязаным. Рэчы добра ўвязаліся. / / Абвязаць сябе, укруціцца. [Кацярына:]—Гэта ж баліць, не пры вас кажучы, галава. А як увяжуся, то не так. Кулакоўскі.перан. Прыйсці ў адпаведнасці з чым-н. Ўвязаліся планы з мясцовымі ўмовамі. Заключэнне добра ўвязалася з асноўным тэкстам.перан. Разм. Без дазволу накіравацца ўслед за кім-н., далучыцца да каго-н., хто ідзе, едзе. Пятым падарожнікам за імі ўвязаўся сабака, які ні на крок не адставаў ад гаспадыні, нібы баяўся яе згубіць. Дамашэвіч. // Сачыць за кім-н., ідучы ўслед. [Кунцэвіч:] — Перш чым весці .. [Косцю\ да нас, вакол дома паглядзі, каб услед за вамі ніхто не ўвязаўся. Новікаў.перап. Разм. Прыняць актыўны ўдзел у чым-н.; уключыцца ў што-п.; умяшацца. У вязацца ў бойку. У вязацца ў спрэчку. □ Косця адразу страціў ахвоту з Веркай гутарыць і пашкадаваў ужо, што ўвязаўся з ёй у размову. Карпюк. Ужо ўвязаліся ў справу аўтаматы, вінтоўкі. Лынькоў.УВЯЗАЦЬ', увяжý, увяжагл, увяжа; зак., што. 1. Абвязаць з усіх бакоў, кругом; абвязаўшы, прывязаць да чаго-н. Увязаць воз. а Слабодчыкаў сам склаў на каляску насечапыя дровы, увязаў іх. Хомчанка. [Каню] сена ахапачак на пень, а сам давай бярвенне да саней на сабе падцягваць. Увязаў ланцугом. Дубоўка. // Сабраўшы што-н., звязаць чым-н. або, змясціўшы ў што-н., завязаць. Увязаць рэчы ў посцілку. □ Тады ..

[бабка Вера] з Нікадзімам наспех увязалі два вузлы, ускінулі іх на плечы і пабеглі разам з іншымі да бліжэйшага балота. Лупсякоў. Увязала [Галя] трохі сухароў, кавалачак сала. Клунак атрымаўся ладнаваты. Сабаленка.2. перан. Узгадніць, прывесці ў адпаведпасць з чым-н. Увязаць тэорыю з практыкай. □ [Каваль] не мог уявіць сабе ўсю панараму будаўніцтва і увязаць сваю маленькую працу з агульнымі вынікалі. Савіцкі.3. Уплесці вязанпем, вывязаць. УВЯЗАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе. Незак, да увязнуць.УВЯЗВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увязваць — увязаць '.ЎВЯЗВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да увязацца.2. Зал. да увязваць.УВЯЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да увязаць '.УВЯЗКА, -і, ДМ -зцы, ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, увязваць — увязаць '.УВЯЗНУЦЬ, -ну, -неш, -пе; пр. увяз, -ла; зак. 1. Засесці, завязнуць, трапіўшы ў што-н. вязкае, ліпкае, сыпкае. Увязнуць па пояс у балоце. І/ Разм. Завязнуць у чым-н. цесным, вузкім. Увязнуць з пакункамі ў дзвярах.2. перан. Разм. Поўнасцю аддацца якой-н. справе.— От чортава натура! — без злосці прамовіў Яўген Рыгоравіч.— Ужо ўвяз [у будаў-Увянчаняе608Угаворлівы

ніцтва] і мяне цягне... Але хіба можна адмовіцца! Хадкевіч. // Аказацца пад уздзеяннем, ва ўладзе чаго-н. [Чаркашын:] — Я быў у .. [ІКэні]. Не пусцілі .. Я ім усю іхнюю бальніцу разнясу, калі другі раз не пусцяць.^ Я, брат... цяпер увесь увяз.„ Душа ўвязла... Пташнікаў.УВЯНЧÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач, дзеясл, увянчаць.УВЯНЧÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад увянчаць.УВЯНЧАЦЦА, -áецца; зак. Завярпшцца чым-н. добрым, станоўчым, прыемным. Справа ўеянчалася поспехам. □ Натхнёная праца савецкіх людзей ўеянчалася новымі пера.чогамі на ўсіх напрамках камуністычнага будаўніцтва. «Звязда».УВЯНЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., звычайна чым. 1. каго-што. Ушанаваць вянком, лаўрамі. Увянчаць чэмпіёна лаўровым вянком.2. што. Закончыць, завяршыць верхнюю частку чаго-н. Увянчаць будынак купала». □ Аптэну [Антось] увянчаў крыжавінай, наснаваў на ёй ромб дроту і ўзняў метраў на пятнаццаць над дахам. Ракітны. // перап. Паспяхова завяршыць што-н. Выдатныя радкі! Яны дастойна ўвянчалі цыкл «Юнацкі свет», новымі фарбамі ўзбагацілі вобраз яга [А. Куляшова] героя. Бярозкін.УВЯРСТАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр, ад увярстаць.УВЯРСТАЦЦА, -áецца; зак. Спец. Змясціцца ў радок або на старонку ў працэсе вярстання.УВЯРСТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., што. Спец. і. Зрабіць устаўку ў вёрстку (у 2 знач.).2. Змясціць у радок або на старонку пры вярстанні.УВЯРЦЁЦЦА, увярчýся, увéрцішся, увéрцíцца; зак. Старанна ухутацца, укруціцца ў што-н. Лёг [Трахім} не на смех — коўдраю накрыўся .. Кажухом яшчэ ўвярцеўся паверсе. Калюга.УВЯРЦЕЦЬ, увярчý, увéрціш, увéрціць; зак., каго-што. Завярцець, ухутаць у што-н., закрыўшы з усіх бакоў; угарнуць, укруцітгь. Увярцець рэчы ў паперу. Увярцець дзіця ў хустку. □ Малы не адрываючыся глядзіць па полымя. Яго сястрычка сіліцца увярцець босыя ногі, наступае імі на крыссе жакеткі. Лужанін.

УВЯРЗДЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал, пр. ад уверадзіць.2. р знач. прым. Стомлены, змораны, натруджаны да болю. Увярэджаная спіна. // Пакалечаны. Увярэджаныя пальцы.УВЯРЗДНІК, -у, м. Адна- і шматгадовая травяністая паўпаразітная расліна сямейства залознікавых.ЎВЯСНУ, прысл. Разм. Тое, што і увесну. Гэта было ўвясну перад самай вайной. Чорны.УГА, выкл. Ужываецца пры выяўленні, паказе чаго-н. значнага, цікавага або нечаканага ў значэнні: вось як, вось яно як, вось яно ШТО. —Уга, во які госць у пас, гаворыць .. [Даніла] сваім вечна спакойным І роўным голасам І сунімаецца ў парозе, каб напіцца вады. Скрыган. / павага мне — уга! — Ад сыноў у хаце. Бялевіч. Другі б уга як нос задраў, а Васіль Кузьміч і віду не падаў, што нешта здарылася. Лобан.— Уга, брыгадзір сімфонію слухае!^— засмяяўся Пецька,Мыслівец. // у знач. вык. Многа, даволі; колькі хочаш. Нядаўна прачытаў адзін «раман»... Вады — уга! Вады — даволі! А солі, неабходнай солі — І каліва няма. Валасевіч. Гэта ў іх тут, у пасёлку, нічога цікавага няма, ды і на станцыі таксама, а ў Маскве — уга! Васілёнак. // Ужываецца пры пярэчанні, адмаўленні чаго-н. у значэнні: не, н е т а к.— Цішэй!— пачуўся прарэзлівы голас.— Могуць немцы поезд спыніць і выкінуць усіх нас адсюль.— Уга! — запярэчыў другі.— Будуць яны з намі валаводзіцца, ім цяпер сваю б шкуру ўратаваць! Гурскі.УГАВÁРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угаварваць — угаварыць.УГАВАРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аеыда; незак. 1. Незак, да угаварыцца (у 1 знач.).2. Зал. да угаварваць.УГАВАРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угаварыць.УГАВАРЫЦЦА, -варýся, -вóрышся, -верыцца; зак. 1. Загадзя дамовіцца, згаварыцца аб чым-н. Аленка чакала Сцёпку, як яны і ўгаварыліся, на сцежцы каля Дзям''янавай клуні. Колас. // Прыйсці да згоды ў выніку пе~ рагавораў; дамовіцца. Гаварылі сваты ды І ўгаварыліся: сказалі... што цераз тыдзень зробяць заручыны. Калюга.2. Разм. Сказаць лішняе; прагаварыцца. Пошта скеміў, што ён тут трохі ўгаварыўся, І стараўся паправіцца. Крапіва.УГАВАРЫЦЬ, -вару, -вóрыш, -вóрыць; зак., каго-што. 1. і з інф. або дадан, сказам. Пераканаць словамі, заставіць згадзіцца з кім-, чым-н. [Анісім:] Нічога не будзе, хлопчыкі, не ўгаворыце. Гурскі. Трэба было абавязкова ўбачыць Сцепаніду Андрэеўну, угаварыць яе не пакідаць школы. Шахавец. [Данута:] Я не магу ўявіць смерці, і мне лёгка сябе ўгаварыць, што нічога не зменіцца, хоць мяне і расстраляюць. Карпюк. // Падказаць каму-п. якую-н. думку, рашэнне. [Марыля:] Нічога яму [Сымону], дзедка, не ўгаворыш. Не такой падатлівай натуры ён у мяне ўдаўся. Купала.2. Супакоіць, уцешыць. Старая жанчына .. усе гэтыя дні вельмі ўжо сумавала па сынах сваіх і па мужу. Марылька не магла яе ўгаварыць. Чорны.УГАВОР, -у, м. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. угаворваць — угаварыць.— Адпачыў бы, сынку! Мы і без цябе ўправімся...—Але Кастусь не зважаў на матчыны ўгаворы: з ахвотаю завіхаўся на дрывотні. С. Александровіч. Мае ўгаворы ані не памагалі, а, наадварот, яшчэ болей разжальвалі. Сачанка.2. Узаемная дамоўленасць аб чым-н., умова. Па маўкліваму ўгавору і маці і сын да .. [скрыпкі] амаль не дакраналіся. Даніленка. [Віктар:] — Мы сюды ехалі спецыяльнасць пабыць, а нас на катлаван паставілі. Такога ўгавору не было. Асіпенка.УГАВОРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угаварыць.ЎГАВОРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле впач. дзеясл, угаворваць — угаварыць.

УГАВОРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да угаварыцца (у 1 знач.).2. Зал. да угаворваць.УГАВОРВАЦЬ, -аго, -аеш, -ае. Незак, да угаварыць.УГАВОРЛІВЫ, -ая, -ае. Тое, што і ўгаворы ы (у 1 знач.).У гаворцы609Угамон

УГАВОРНЫ, -ая, -ае. 1. Звязаны з угаворам (у і знач.). Угаворны тон.2. Які з'яýляецца вынікам угавору (у 2 знач.). Угаворная цана.УГАВОРШЧЬІК, -а, м. Разм., часцей іран. Той, хто ўмее угаворваць. [Алена:] — Ліха на іх, думала, што адразу на аперацыйны стол пакладуць, а яны ўгаворваць узяліся. Угаворшчыкі!.. Марціновіч.УГАВОРШЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да угавор-ІПЧЫК.УГАДАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўгадаць.ЎГАДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак. 1. што. Вызначыць, выявіць што-н. па якіх-н. нязначных прыкметах; здагадацца аб чым-н. Тым часам падышоў і брыгадзір. Міхась нясмела зірнуў на яго, стараючыся ўгадаць яго настрой. Якімовіч. Свідраль непрыкметна сачыў за выразам твару Пазняка, жадаючы ўгадаць, з добрым ці благім намерам завітаў ён у позні час пры такім няважным надворЧ. Дуброўскі. Па пытаннях, якія гадаваў Кавалеўскі, па тым, чым цікавіўся, неўзабаве можна было ўгадаць і кірунак, у якім ішлі яго думкі. Карпаў. // Прадугледзець, прадбачыць што-н.— Трэба дбаць не пра аднаго, а пра сотні чалавек, ды ўсё абдумаць, ўгадаць. Мележ.каго-што. Раскрыць, распазнаць сэнс, сутнасць каго-, чаго-н. Вядомы акцёр і рэжысёр, Галубок прафесійным чуццём угадаў у Міхасю драматурга. Рамановіч.каго-што. Разм. Пазнаць у чым-н. знаёмы прадмет, у кім-н. знаёмага чалавека.— Памыйся,— прапанавала .. [Паўлу] Маша,— а то і не ўгадаць цябе. Гроднеў. Павел Іванавіч зноў паказвае рукою, але адчувае, што здалёк Надзя можа і не ўгадаць гэтага дома. Кулакоўскі.

Выпадкова даць правілыíы адказ, мець рацыю, падставы; адгадаць.— Ты на яго ані не падобна,— сказаў Федзя.— Угадаў! — скупа ўсміхнулася Галя.— Гэты — айчым. Мой тата памёр у сорак сёмым, калі мне было паўгода. Ваданосаў.— Ты не з горада, часамі? — запытаў Анікей. [Рыгор:] — Угадаў, браце... Гартны.Разм. Патрапіць добра зрабіць што-н. [Дзед Рыгор:]—А ямку мы з табой выкапаць якраз угадалі. Бачыш, як прасторна ў ёй карэнням. Бяганская.УГАДВАЛЬШК, -а, м. Разм. Той, хто ўгадвае; адгадчык.УГАДВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угадваць — ўгадаць.УГАДВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Адчувацца, улоўлівацца па якіх-н. прыкметах. На пустыры ледзь угадваліся ў цемры абрысы будучага стадыёна. Шыцік. Цені на твар клаліся мякка, рысы тонка акрэсліваліся, і, больш чым калі, угадвалася былая краса. Карпаў. Па шэрых заімшэлых рэштках сцен лёгка угадвалася, што гэта быў сапраўдны тыповы замак нейкіх .. нямецкіх баронаў. Ракітны.2. Зал. да угадваць.УГАДВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўгадаць.УГАДЗІЦЬ, угаджý, угóдзіш, угóдзіць; зак. 1. каму. Дагадзіць каму-н., зрабіўшы што-н. прыемнае, патрэбнае, жаданае.— Куды ты спяшаешся, сынок? — занепакоілася маці. — Можа. чым табе не ўгадзіла? Грахоўскі.

Разм. Трапіць куды-н., апынуцца дзе-н. Потым аціраўся [здраднік] у Чыжэвічах ля царквы, пры нейкім складзе быў, нарэшце ж, за крадзеж ўгадзіў у турму. Кулакоўскі.Разм. Кідаючы або ўдараючы чым-н., папасці ў каго-, што-н.— Даляў у галаву, а ўгадзіў у плячо. І я, пэўна, крыкнуў ад болю. Ракітны. [Пан Булыга] хацеў заехаць Валодзіку па нагах кульбаю, але з гарачкі не пацэліў і ўгадзіў пані Авяліне. Бажко.УГАДЧЫК, -а, м. Разм. Тое, што і у г а дв а л ь н і к. УГАДЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да угадчык. УГЛЯДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. Ад гайданкі прыйсці ў хваравіты або дрымотны, санлівы стан.УГАЛОП, прысл. Самым хуткім алюрам, галопам. [Андрушка] ўсхапіўся на сядло, прышпорыў каня і аж угалоп пусціўся па вуліцы. Лобан.УГАМАВАШІЕ, -я, н. Абл. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угамаваць.УТАМАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угамаваць.УГАМАВАЦЦА, -мýюся, -мýешся, -мýецца; зак. Абл. 1. Уціхамірыцца, супакоіцца. Пісар Васількевіч, як заўважыў Лабановіч, угамаваўся і паспакайнеў. Колас. Ціха ўсё наўкола. Угамавалася станцыя. Нават аматараў вечаровага шпацыру .. і то не відаць. Шынклер. 2. Утаймавацца, перастаць што-н. рабіць. [Цётка."] На тым тыдні насілі ў Дараўку яйкі, масла і воўну... Яны ж [белапалякі] усё бяруць. Я не ведаю, калі яны ўгамуюцца... Баранавых.УГАМАВАЦЬ, -мýю, -мýеш, -мýе; зак., каго-што. Абл. 1. Уціхамірыць, супакоіць. Дзе ты яго, Пацяроба, угамуеш, як раскрычыцца? Зарэцкі.2. Утаймаваць. [Тэкля:] Буду ў цябе начаваць і дняваць, пакуль не угамуеш майго вар'ята! Губарэвіч.ЎГАМАНІЦЦА, -манюся, -мóнішся, -мóніцца; зак. Разм. Супакоіцца, уціхнуць. Позна вечарам астрог угаманіўся. Колас. Уночы ля высокага зыркага цяпла паляўнічыя доўга не маглі ўгаманіцца. Кірэенка.— Яна ж на сем гадоў за яго старэйшая. Дзе былі ягл [Міколы] вочы? — не магла ўгаманіцца А6рамчыха. Прокша. / Пра птушак, жывёл. На Рымаравай ліпе раптам прачнуліся буслы, заляскалі дзюбамі і доўга не маглі ўгаманіцца. Лобан. // Стаць больш спакойным, ураўнаважаным. Ўгаманіцца з гадамі, о [Віхура:] І калі вы ўжо ўгамоніцеся? Гора мне з вамі. Гурскі. / Пра думкі, пачуцці і пад. А думкі, лк растрывожаны рой, ніяк не хочуць ўгаманіцца... Брыль. // Слабеючы. спыніцца. Мяцеліца к вечару угаманілася, перастаў ісці снег. Сіняўскі. Уразіў Адама і паўдзённы спакой ракі, такі па-летняму роўны, нібы рака спынілася, заснула... Толькі ў лукавінах ніяк не ўгамоніцца. Вы шынскі.УГАМАНІЦЬ, -маню, -мóніш, -мóніць; зак., каго-што. Разм. Супакоіць, суняць. Радасці не было канца, ледзь угаманілі людзей. Дуброўскі.УГАМОН, -у, ле. У выразах: угамояу няма, угамону няма на каго — нельга стрымаць, сны ніць каго-, што-н. Разбушавалася аднойчы Мора. Кіпела ўчора І заўчора, І зараз угамо-Угамоньвацца_______________________________610______________■__________________Угледзецьну ўсё няма. Корбан. [Палашка:] —■ Няма на яго ніякага ўгамону, ва ўсякую маю справу .. нос уткне... Лынькоў. Ах, чэрці раскосыя/ — абурыўся ён, углядаючыся ў заячыя сляды.— Угамону на іх няма. Хадкевіч.УГАМОНЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да угамапіцца.2. Зал. да угамоньваць.УГАМОНЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угаманіць.УГАМОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да угамавацца,2. Зал. да угамоўваць.УГАМОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угамаваць.

УГАНДЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; зак., што і чаго. Разм. Натаргаваць. Вось з [лесу] можна ўгандляваць. Мурашка.УГАНЯЦЦА', -яецца; незак. Зал. да уганяць.УГАНЯЦЦА2, -яюся, -яешся, -яецца; незак., за кім-чым. Разм. 1. Упадаць за кім-, чым-н. Уганяцца за работай з самага маленства.2. Заляцацца, бегаць за кім-н.УГАНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да увагнаць.УГÁР, -у, м. Спец. і. Змяншэнне ў колькасці, вазе пры плаўцы, гарэнні, тэрмічнай апрацоўцы і пад.2. У тэкстыльнай прамысловасці — страта сыравіны пры перапрацоўцы. // Адходы прадзення.УГАРАДЗІЦЬ, -раджý, -рóдзіш, -родзіць; зак.., што і чаго. 1. Аддзяліць агароджай што-н. у сваю карысць. У сухія гады там добра растуць буракі і без канавы, таму Нікадзім Пятровіч трохі ўгарадзіў сабе гэтай нізіны. Кулакоўскі.2. Акружыць агароджай што-н. Угарадзіць двор.УГАРАЦЬ, -áе. Незак, да угарэць.УГАРВАЦЦА, -аецца. Незак, да угарэцца.УГÁРВАЦЬ, -ае. Незак, да угарэць.УГАРНУЦЬ, угарнý, угóрнеш, угóрне; зак., каго-што ў што. і. Заграбаючы, горнучы, перамясціць куды-н. Угарнуць жар у печ. □ Падкаціўшы да камля сасны веласіпед, я падняў шапку і рукою ўгарнуў у яе вожыка. Сачанка.2. Загарнуць, ухутаць у што-н., закрыўшы з усіх бакоў; увярцець, укруціць. Угарнуць рэчы ў паперу. Угарнуць дзіця ў коўдру.УГАРНЫ, -ая, -ае. 1. Спец. Які дае многа ўгару (у 1 знач,.). Угарнае жалеза.2. Звязаны з вытворчасцю пражы з адходаў прадзення. Угарная пража.УГАРУ, прысл. Разм. Тое, што і угору. Сяржант ускінуў угару карабін, у момант прыцэліўся і стрэліў. Чорны.О Ісці ўгару гл. ісці.УГАРЫ, прысл. У вышьші (у паветры, у небе); проціл, унізе. Голасам моцы, ціха і важна Гром пракаціўся ўгары. Колас. Вялікі чырвоны месяц вісіць угары над лесам. Мурашка. Зоры сінія высока Зазвінелі ўгары. Броўка. Каляровыя шары пралятаюць угары, Як за птахам птах у вырай. А. Александровіч. // У верхняй частцы чаго-н.; уверсе. Угары, недзе пад страхой, ціўкнуў спрасонку верабей. Мележ.УГАРЭЦЦА, -рь'íцца; зак. Пачаць добра гарэць, разгарэцца. Лабановіч сеў супраць дзверцаў печы. Дровы ўгарэліся і весела патрэсквалі. Ад агню ішло лагоднае цяпло. Колас.УГАРЭЦЬ, -рыць; зак. Спец. Паменшаць пры гарэнні, плаўленні.УГАТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., што (часцей у форме дзеепрым, зал. пр.). Прыставаць.УГАЦІЦЬ, угачý, угáціш, угáціць; зак., што ў што. 1. Выкарыстаць для гачэння, укласці ў гаць.2. Разм. Зрасходаваць усё або вялікую колькасць чаго-ц. Угаціць усё масла ў адзін кацёл.УГАЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угаціць.УГАЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угаціць.УГІН, -у, м. Увагнутае месца на чым-н., дзе-н.; увагнутая частка крывой лініі.УГІНАННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угінаць — увагнуць, угнуць.2. Тое, што і у г і н.УГШАСТЫ, -ая, -ае. Які мае ўгін, з угінам. Угінастая сцяжынка .. віецца, як змейка,

перада мною і вядзе ўсё ў больш высокія і густыя чароты. Пестрак.УГІНАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак. да увашуцца, угнуцца.УГШАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да увагнуць (у 1, 2 знач.), угцуць.УГЛАДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угладзіць.УГЛАДЖВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да угладжваць.УГЛАДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угладзіць.УГЛАДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак., што. Разм. Зрабіць вельмі гладкім.УГЛЁДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угледзець (у 1, 5 знач.).УГЛЕДЗЕЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак. 1. на каго-што, у каго-што і без дап. Уважліва паглядзець, прыгледзецца, стараючыся разгледзець, убачыць што-н. [Старшына] ўскочыў, яшчэ ўгледзеўся ў далёкі сцямнелы краявід. Быкаў. Хадоська недаверліва ўгледзелася ў Захарыху і паспакайнела — нічога страшнага, жанчына як жанчына. Мележ. Шура ўгледзеўся на дзядзьку, як на нейкі дзіўны прывід. Ставер. [Хлопцы] ўгледзеліся — заяц! Сядзіць сабе і глядзіць на іх, вылупіўшы вочы. Маўр.у каго-што. Не зводзячы вачэй, нерухома глядзець куды-н., на каго-, што-н.; уставіцца, утаропіцца. [Каця] падклала пад галаву рукі і ўгледзелася ў цёмна-сіняе акно. Гаўрылкін.з кім. Абл. Ўбачыцца, сустрэцца з кім-н. асабіста. З далёкіх паходаў вярнуўся Крушына. Не стрэуся з дачкою, Не ўгледзеўся з сынам. Броўка.УГЛЕДЗЕЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак. 1. каго-што, без дап. і з дадан, сказам. Заўважыць, прыкмеціць; згледзець. Зямлянкі былі пабудаваны так, што іх адразу нельга было угледзець — глыбока ў зямлі, пад разлапістымі дрэвамі. Шчарбатаў. Звечарэла. Перастала імжыць, аціхла,— не ўгледзелі калі. Пташнікаў. [Аўгінка] выйшла з двараУглыб611Ўгнацца

на агароды, а адтуль .. пачала выбірацца на дарогу, каб не ўгледзелі суседзі, куды пайшла. Асіпенка. Зінаіда Антонаўна, абышоўшы забалочаны ўчастак, ўгледзела, што ўжо вечарэе. Кавалёў. // Успрыняць зрокам, убачыць. Насця азірнулася, каб лішні раз угледзець Васькаву постаць. Лынькоў. Тутэйшыя майстры стараліся так аформіць вазкі, каб яны яшчэ і цешылі вока кожнага, хто іх угледзіць. «Помнікі».каго-што і без дап. Апынуўшыся дзе-н., атрымаць магчымасць самому пабачыць што-н. А пойдзеш, ў Ліпава лясамі, Напэўна стрэнешся з ласямі, І зайца ўгледзіш і вавёркі/. Колас. Каб хату пабачыць бедную, І неба, дзе бусел ляціць, Каб могілкі мог я угледзець, Дзе маці мая ляжыць. Караткевіч. // Ўбачыцца, сустрэцца з кім-н. асабіста. \Рыгор:"\ — Калі паверыш мне, усе мае думкі сходзіліся на адным: угледзець цябе як хутчэй. Гартны. Можа больш я ніколі не ўгледжу ні Сяргейкі, ні Марылькі. Сабаленка.за кім-чым. Разм. Дагледзець, прасачыць за кім-, чым-п. Паколькі брыгада цяпер вялікая ды разбіта на звенні, аднаму брыгадзіру цяжка угледзець за ўсім і ўсімі. Кулакоўскі. [Суседка:] — Ці ж ўгледзіш за ёй [Надзяй] такою, ці ж утры.чаеш у хаце!.. Галавач.каго-што. Паглядзеўшы на каго-, што-н., выявіць, заўважыць, адкрыць для сябе што-н. [Турсевіч] яшчэ раз акінуў поглядам Лабановіча, нібы хочучы угледзець яго прытоеныя мыслі. Колас. / які куток гаспадаркі ні ўзяць, усюды ўгледзіш парадак, руплівасць. «ЛіМ». // Выявіць, распазнаць скрыты сэнс, прыкметы чаго-н. у кім-, чым-н. Зорын ажывіўся, ён у субяседпіку ўгледзеў сталага чалавека, які разумее і цэніць

яго работу. Гурскі. Ва ўсёй гэтай кароткай і такой звычайнай гісторыі капітан Крайко чамусьці ўгледзеў невялічкую недакладнасць. Ваданосаў.што. Устанавіць, выявіць, знайсці, убачыць што-н. Крытыка, як вядома, ацаніла аповесць [«Адшчапенец» Коласа] даволі стрымана, угледзеўшы ў ёй нямала хібаў і ўпушчэнняў. Мушыпскі.УГЛБІБ, прысл, і прыназ. 1. прысл. Углыбіпю, унутр. Не паспее паплавок дакрануцца паверхні, як адразу штопарам ідзе ўглыб. Місько. [Хмялеўскі:]—Ласі сустракаліся, а цяпер няма. Сышлі ўглыб. Чарнышэвіч. / З прыназ, «ад» утварао спалучэнне з Р. Я стаў на фурманцы, каб вышэй зірнуць, і ўбачыў, што гэты малады зараснік цягнецца ўглыб ад дарогі на некалькі кіламетраў. Чорны. // перан. У сутнасць чаго-н. Пошук паэта пайшоў углыб. Лойка.2. прыназ, з Р. Спалучэнне з прыназоýпікам «углыб» выражае праеторавыя адносіны; ужываецца для ўказапня на кірунак ў глыбіню або ўнутр чаго-п. Лес палье [дождж] — Глядзі, й дубок Новы выкіне сучок. Пусціць воды Долу ўглыб І палезе ўгору грыб. Калачынскі.УГЛЫБШЮ, прысл. Тое, што і углыб (у 1 знач.).— Лётаеш, і ўсюды ты [Лёнька] навічок, добра яшчэ, што не падсобным бяруць, а па чацвёртаму разраду. Як гэта Ніскевіч казаў — адзін слізгае па паверхні, адругі расце ў глыбіню,— адчытвала хлопца Надзейка. Сапрыка.УГЛБІБІЦЦА, -блюся, -бішся, -біцца; зак. 1. Пранікнуць, прасунуцца ўглыб, унутр чаго-н.; удацца. Хлопцы выйшлі на другі канец Зазыбаў і ўглыбі.íіся ў бярэзнік. Навуменка. Раптам зубр .. сышоў з дарогі і падаўся да статка, які ўжо даволі далёка углыбіўся ў лес. Краўчанка. // Капаючы, рыючы, пранікнуць глыбей у зямлю. Будаўнікі метро ўглыбіліся на дзесяць метраў ў зямлю. (І Стаць, зрабіцца больш глыбокім (пра вочы). Пан Вашамірскі пабляднеў. Вочы ўглыбіліся, сківіцы ходырам захадзілі. Бядуля.2. перан. Засяродзіцца, цалкам аддацца якой-н. справе. Васіль так углыбіўся ў свае думкі, што забыўся, дзе ён, куды ідзе. Колас. Прыйшоўшы ў калгас, я так углыбіўся ў севазвароты, што нават і забыўся аб усім. Кулакоўскі. Кавалёў з нецярпеннем узяў .. ліст, зірнуў на адрас, пазнаў родны почырк. Пісала жонка. Сеў ля стала, падсунуў лямпу і углыбіўся ў чытанне. Чарнышэвіч. // Унікнуць у тонкасці чаго-п. Углыбіцца ў аналіз твора.УГЛЫБЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца. Незак, да углыбіцца.УГЛЯДÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, углядацца — угледзецца (у 1 знач.).УГЛЯДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да угледзецца (у 1, 2 знач.), углядзецца.2. Абл. Заглядацца.— А дочухна мая,— пагладзіла Параска дзяўчынку па галаве,— рана табе, дзіцятка, углядацца ў хлопцаў. Гурскі.УГЛЯДВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да угледзецца (у 1, 2 знач.), углядзецца.УГЛЯДЗЕЦЦА, угляджýся, углядзíшся, углядзíцца; углядзíмся, угледзіцéся; зак. Уважліва гледзячы, прыглядаючыся, пастарацца ўбачыць, разглядзець каго-, што-н. Нахіліўшыся з лодкі, я спрабую углядзецца ў ваду. Ракітны.УГНАЁННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угнойваць — угнаіць.2. Рэчыва, якое ўносіцца ў глебу для павелічэння ўраджаю. Мінеральныя ўгнаенні. Зялёныя ўгнаенні. □ Штучнае ўгнаенне зааралі ў глебу разам з гноем. Ермаловіч. Калгаснікі спяшаюцца вывезці на поле як мага больш угнаення, пакуль не папсаеалася дарога. Пестрак.УГНАХЦЦА, угнóіцца; зак. Палепшыцца ад унесеных угнае'нняў, стаць угноеным.УГНАІЦЬ, ушаю, угпóіш, угнóіць; зак., што. Унесці ў глебу ўгнаенне (у 2 знач.),

зрабіць угноеным. І гэты кавалак [поля] пусты, але ж яго хоць угнаіць можна. Колас.ЎГНАЦЦА, уганюся, угóнішся, угóніцца: пр. угнáўся, угнáлася; зак., за кім-чым. 1. Пабегчы так, каб дагнаць. Гаспадыня з крыкам выбягала на двор, каб ўгнацца за хлапчукамі. Лобан.— Угналася [суседава карова] за пашай Лыскай, а яна, ратуючыся, скочылп цераз плот і ўшчаміла нагу. Сабаленка.2. (звычайна з адмоўем). Не адстаючы. ісці, бегчы за кім-, чым-н. або побач з кім-, чым-н.— За вамі не ўгнацца,— раптам прамовіў Уладзік, і толькі цяпер Андрыян Цітавіч заўважыў, што сапраўды ён ідзе вельміУнвеванасць612Уголас

шпарка. Марціновіч. Ні адзін конь не мог ўгнацца за рысаком. Сіняўскі.— Не ляці так. Мне за табою не ўгнацца.— Жонка гаварыла гэта ўжо недзе ззаду. Ваданосаў. // перан. Паспець за кім-, чым-н., зраўняцца з кім-, чым-н.— Гм! Глядзі, Саўка, ужо [хлопцы] носяць. За імі нідзе не ўгонішся,— заўважыў Шайдоб. Федасеенка. [Максім:'] — Чорт яго ведае, як ляціць жыццё. Проста не ўгонішся... Шамякін.УГНÉВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць ўгневанага.— Дык чаго гэта мне выйсці? — ужо з адценнем угневанасці перапытала Альбіна, Сабаленка.УГНÉВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад угнявіць.2. у знач. прым. Якога ўвялі ў гнеў. Шыковіч перавёў позірк на свайго ўгневанага сябра, на яго маладжавы, заўсёды як бы загарэлы хударлявы твар. Шамякін. // Які выяўляе гнеў. Гаварыць угневаным голасам.ЎГНЕВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Увайсці ў вялікі гнеў; разгневацца, раззлавацца. [Міколка:]—Відаць, перабаршчыў я крыху... Угневаецца цяпер дзед не на жарт... Лынькоў. Добра, што так абышлося з табою, а та я хацеў на цябе ўжо ўгневацца,— сказаў Шафранскі і падаў мне руку на развітанне. Сабаленка.УГН1ЦЦА, угніéцца; зак. Разм. У значпай меры згніць.УГНОЕНАСЦЬ, -і, ж. Ступень насычанасці глебы ўгнаеннямі, спажыўнымі рэчывамі для раслін. Угноенасць глебы.УГНÓЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад угнаіць.2. у знач. прым. Насычаны спажыўнымі рэчывамі для раслін (пра глебу). Угноенае поле.УГНОЙВАННЕ, -я, «. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угнонваць — угнаіць:УГНÓЙВАЦЦА, -аецца; незак. і. Незак, да угнаіцца.2. Зал. да угнойваць.УГНОНВАЦЬ, -ак», -аеш, -ае. Незак, да угнаіць.УГНУТАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць угнутага.2. Тое, што і увагнутасць (у 2 знач.).УГНУТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад угнуць.2. у знач. прым. Тое, што і увагнуты (у 2 знач.).УГНУЦЦА, угнýся, угнéшся, угнецца; угнёмся, угняцéся; зак. Тое, што і у в а г н у цц а. Дрыгва ўгнулася глыбей. Вось-вось прарвецца. Мележ. Згорбіцца, прыгнуцца. За .. [Маяй], угнуўшыся, з чамаданам на спіне пайшоў і Міхей Парфёнавіч. Дуброўскі.УГНУЦЬ, угнý, угнéш, угнé; угнём, угняцé; зак., што. Тое, што і ўваг пуць (у 1, 2 знач.). Скуратовіч раптам угнуў плечы так, што яны сталі шырокія і круглыя. Чорны.УГНЯВ1ЦЦА, -яўлюся, \зак. Тое, што і ўгневацца.

УГНЯВІЦЬ, угняўлю, угнéвіш, угнéвіць; зак., каго. Увесці ў гнеў; раззлаваць; пакрыўдзіць. Гулак быў узрушаны і меў выгляд сярдзітага чалавека. Відаць, угнявілі яго. Колас. Апейка заўважыў, што хлопецхацеў штосьці запярэчыць яму, але стрымаўся, пабаяўся, відаць, угнявіць. Мележ. [Алесь] угнявіў чалавека, хоць і цяпер быў упэўнены ў сваім. Броўка.УГНЯЗДЗІЦЦА, угнязджýся, угнéздзішся, угнéздзіцца; зак. 1. Звіць, зрабіць сабе гняздо дзе-н., у чым-н. (пра птушак). // Разм. Зручна размясціцца, асталявацца дзе-н., звычайна на невялікай прасторы. У гняздзіцца на печы.2. перан. Моцна ўкараніцца дзе-н., у чымн. (пра абстрактныя паняцці). Сярод найбольш правых цвёрда ўгняздзілася думка: — А Загорскага сынок... Чулі? „ Якабі-інец. Караткевіч.УГОДДЗЕ, -я, в. Участак зямлі, які мае гаспадарчае прызначэнне. Сенакосныя ўгоддзі. Лясныя ўгоддзі. □ Васіліна забрала ў Люды аловак, прыхапіла з суседняга стала аркуш паперы і схілілася над картай, разглядаючы калгасныя ўгоддзі і іх межы. Хадкевіч.УГОДКІ, -дак; адз. няма. Уст. Гадавіна з дня смерці; адзначэнпе гэтай даты. // Наогул урачыстасць, прысвечаная гадавіпе якой-п. падзеі. Добра і тое, што кніга А. Лойкі ўбачыла свет іменна сёлета, калі наша грамадскасць адзначае 75-я ўгодкі з дня нараджэння Максіма Багдановіча. Юрэвіч.УГОДЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць угодлівага; ліслівасць. Руды твар Сяміздрава вы-, казваў угодлівасць і ціхмянасць. Шчарбатаў.УГОДЛІВЫ, -ая, -ае. Празмерна паслужлівы, ліслівы; дагодлівы. У яго [Івана Дулькі] былі маленькія .. вочкі, ліслівая ўсмешачка блукала па твары, і ўвесь ён быў такі ўгодлівы, пачцівы, ліпкі. Кірэенка. // Які выражае угодлівасць, ліслівасць. Ўгодлівыя вочы. □ Круглы твар старасты свеціцца, як сонца. Угодлівы смех коціцца гарохам. Колас.УГОДШК, -а, м. 1. Разм. зневаж. Той, хто імкнецца дагадзіць каму-н.; угодлівы чалавек.2. Уст. У рэлігійным уяўленні — святы, які ўгадзіў богу сваім бязгрэшным жыццём. На покуце над сталом віселі абразы ў просценькіх саматужных асадках, але пад шклом, каб мухі не забруджвалі твары святых угодпікаў. Колас. Цётка Тэкля, самая набожная ў вёсцы жанчына, пераблытала і накрыла чыгун з бульбай для свіней абразом Міколы ўгодніка. Курто.УГОДНІЦА, -ы, ж. Жан. да угоднік.УГОДНІЦТВА, -а, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угоднічаць; паддобрыванпо, падлашчванне, удыганне. Яго прынцыповай натуры праціўна было ўгодніцтва.УГОДНІЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм.' Весці сябе ўгодліва; паддобрывацца да каго-н., удыгаць перад кім-н. Справу Пуліхава разглядаў іншы суд. Суд, які ўгоднічаў, патураў, прыслужваўся. Мехаў.УГОЙДВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да угайдацца.УГОЛАС, прысл. 1. Вымаўляючы гучна, так, каб было чутно для другіх. [Колас:] — Чытай уголас і папраўляй, а я буду сачыць па кнізе. Лужанін. Убачыўшы, што я бяру напрамак да машыны,., [чалавек] яшчэ старанней замітусіўся, а потым уголас пачаў лаяць шафёра: — Хіба гэта вадзіцель! Пар-Угон613Угрызацíí

тач, а не вадзіцель! Кулакоўскі. // Так, што можпа пачуць. Марыць уголас, а Стары

[ляснік] прывык да адзіноты, цішыні і таму думае ўголас. Хомчанка. // Гучна, моцна, голасна. Часамі _ [Самабыль] заліваецца смехам уголас, а часам проста смяецца моўчкі. Колас. Адна толькі Ганька сядзіць у мыцельніку, і адну яе толькі ніхто не заўважае. Гэта няўвага так крыўдзіць Ганьку, што яна не можа больш стрымацца. Яна плача горка, плача ўголас... Васілевіч. Але Арына не гаварыла нічога. Толькі рыдала, горка, уголас. Мележ.2. перан. Адкрыта, на людзях. [Лёнік] не забываў пра .. [рагатку], але загаварыць аб ёй уголас не адважваўся. Колас.УГÓН, -у, м. Спец. Падоўжнае змяшчэнне рэек, якое выклікаецца рухам чыгуначных саставаў.УГОРНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угарпуць.УГОРТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угортваць — угарнуць.УГОРТВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да угортваць. *УГОРТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угарнуць.УГОРУ, прысл. Увышыню, уверх; увысь; проціл, уніз. Спрадвечныя дубы лёгка ўзнімаюць угору на сваіх гранітных ствалах цяжкія кроны. Паслядовіч. Сухое вецце хвоі патрэсквала ў полымі і сыпала ўгору снапы іскраў. Лынькоў. Хлопцы стралялі ўсё, больш угору, бо і наперадзе, і з бакоў — усюды свае. Ваданосаў. // У напрамку да верху, на больш высокае месца; вышэй. Вуліца падымалася ўгору. Мележ. Усе ўтраіх падняліся ўгору і прайшлі да Петрусёвага пакоя. Гартны. Ц Уверх, дыбам. Звер глуха рычыць,.. ягоная кароткая пярэстая шэрсць ўзнімаецца ўгору і ападае. Самуйлёнак.О Ісці ўгору гл. ісці. Лапкі ўгору гл. лапка. Рукі ўгору! гл. рука.УГОЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад угаціць.УГÓЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ао. Незак, да угаціць.УГРАБÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да угрэбці.УГРАБЦ1 гл. угрэбці.УГРАВÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да угрэцца, увагрэцца.І. Зал. да уграваць.УГРАВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да угрэць, увагрэць.УГРАЗАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да угразнуць.УГРÁЗІЦЬ, угрáжу, угрáзіш, угрáзіць; зак., каго-што. Даць засесці, увязнуць у гразі.УГРÁЗНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. угрáз, -ла; зак. Засесці, увязнуць у гразі.— На поплаве ледзь не ўгразлі,— дадаў, пасмялеўшы, Максім. Хомчанка. // перан. Разм. Трапіўшы ў якое-н. становішча, не знайсці сіл, магчымасці выйсці з яго. Угразнуць у даўгах.О Угразнуць па вушы ў чым — цалкам, поўнасцю аддацца чаму-н.ЎГРА-ФÍНСКІ, -ая, -ае. Тое, што і ф і н ау г о р с к і. Угра-фінскія мовы.УГРОБІЦЦА, -блюся, -бішся, -біцца; зак. Разм, 1. Груб. Памерці, загінуць.2. Сапсавацца, прыйсці ў непрыгоднасць.УГРОБІЦЬ, -блю, -бíш, -біць; зак., кагошто. Разм. 1. Груб. Забіць.— А ты чаго маўчыш — вызверыўся .. [Кашын] на Севу.— Табе напляваць, што мяне бэсцяць і ўгробіць збіраюцца! Карпаў.Сапсаваць, вывесці з ужывання. [Ладуцька:] — Паўтаратонку ўгробілі, дык цяпер вазі іх,.. Хадкевіч.перан. Загубіць, праваліць (якую-н. справу і пад.). [Гаруноў:] — Дык што ж гэта ты, Андрэй Максімавіч, праваліў? Ты разумееш, якую ты прапанову ўгробіў? Дуброўскі.УГРУЗÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, угрузаць — угрузнуць.УГРУЗАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да угрузнуць.УГРУЗІЦЬ, угрýжу, угрýзіш, угрýзіць; зак., каго-што. Разм. Даць глыбока увязнуць,

засесці ў чым-п. ліпкім, сыпкíм. Вось гэта грэбля — бяда і гора... Пакуль праедзеш яе — духі вытрасеш.., а ў мокрае лета і каня ўгрузіш, і сам, як д'ябал, у гразі выкачаешся. Колас.УГРУЗНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. угрýз, -ла; зак. Глыбока увязнуць (у гразі, снезе і пад.). Марыя выйшла людзям насустрач, саступіла з грудка і раптам правалілася ў багну. Паспрабавала вылазіць і ўгрузла яшчэ глыбей. У яе ўжо не было сілы выцягнуць ногі з балота. Кулакоўскі. // Асесці, уехаць у зямлю. А вось і бацькава хата. Яна як бы трошкі ўгрузла ў зямлю. Сабаленка.УГРУНТАВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць угрунтаванага (у 3 знач.). Угрунтаванасць рашэння.УГРУНТАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, угрунтаваць (у 2 знач.).УГРУНТАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад угрунтаваць.у знач. прым. Зроблены надзейпа, моцна. Угрунтаваны падмурак.у знач. прым. Падмацаваны перакапаўчымі доказамі, меркаваннямі. Угрунтаваны довад.УГРУНТАВАЦЦА, -тýецца; зак. Устапавіцца, усталявацца. Адносна гэтага ўгрунтавалася пэўная думка.УГРУНТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., што. 1. Зрабіць больш устойлівым, моцным, надзейным; усталяваць.2. Прывесці пераканаўчыя доказы, матывы ў карысць чаго-н.; абгрунтаваць. Угрунтаваць прычыну сваёй просьбы. □ [Генадзю] хацелася нечым угрунтаваць свой крок, свой учынак. Сабаленка.УГРУНТОУВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да угрунтавацца.2. Зал. да угрунтоўваць.УГРУНТÓЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да угрунтаваць.УГРУНЬ, прысл. Абл. Бягом. У гр унь пабег .. [кухар] да свае кухні, ускочыў, падбег к сталу,— зайца няма! Гарэцкі. // Вельмі хутка. Агні гараць, агні гараць над краем, а дні ля[ця]ць, а дні ля[ця]ць угрунь. Дубоўка.УГРЫЗАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да угрызціся.УГРЫЗАЦЬ, -áю, -áеш, , -áе. Незак, да угрызці.Угрызены614Удакладніць

УГРЫЗЕНЫ, -ая, -ас. Дзеепрым, зал. прад угрызці.УГРЬ'ІЗЦІ, -зý, -збш, -зé; -зсм, -зяцé; пр, угрь'ю, -ла; зак., каго-што (пераважна з адмоўем «не»). Разм. З цяжкасцю адкусіць, разгрызці. Сухар такі цвёрды, што не ўгрызеш яго. о Смешныя ў .. [Курта} выходзілі пячонікі: зверху вуголле, а ўсярэдзіне цвёрдыя, як камень,— ні ўкусіць, ні ўгрызці. Ракітны.УГРЬ'ІЗЦІСЯ, -зýся, -зéшся, -зéцца; -зёмся, аяцéся; пр. угрызся, -лася; зак. Грызучы што-н., моцна учапіцца зубамі. [Халуста] угрызся гнілымі, але драпежнымі зубамі ў мяса, доўга жаваў яго без хлеба. Чарнышэвіч. // перап. Разм. Глыбока ўесціся, упіцца ў што-н. Угрызлася піла ў дрэва, □ [Барыс:] — А было так: зямля — цзмент. Нарогамі не ўгрызціся ў цвёрдую, закасцянелую цаліну. Бялевіч.УГРЭБЦІ і УГРАБЦІ, уграбý, уграбéш, уграбé; уграбём, уграбяцé; пр. угрóб, угрáбла í уграблá, угрэбла і уграблó; заг. уграбі; зак., што. 1. Загрэбці што-н. куды-н. Угрэбці салому ў гумно. Угрэбці жар у печ.2. перан. Разм. Захапіць, прысвоіць што-н. Пасля таго, як Хурс угроó сабе ў рукі заеодзі'к, ён некалькі дзён і [начэй] праседзеў на ім разам з майстрам. Чорны.

УТРЗТЫ, -ая, -аё. Дзеепрым, зал. пр. ад угрэць (у 1—3 знач.).1УГРЗУ, угрóву, м. Разм. Месца, угрэтае сонцам; санцапёк. На ўгрэве каля шурпатьіх камлёў разложыстых хвоек раставаў снег. Колас. Намоклыя сцены карпусоў укрыліся парай на сонечным угрэве. Лынькоў.УГРЗЦЦА, угрэюся, угрэешся, угрэецца; зак. Разм. 1. Сагрэцца, пагрэцца. Так [Парамон] устыў, што і на гарачай печы не мог угрэцца. Лобан. Угрэецца зямля — хутчэй [зерне] узыдзе і ўраджай будзе. Савіцкі.2. Успацець, упарыцца; вельмі ўтаміцца. [Ніна] спяшалася і праз якую гадзіну добра ўгрэлася, але не. спынілася, каб перадыхнуць, а толькі на хаду расшпіліла кажушок. Шчарбатаў.УГРЭЦЬ, угрэю, угрóеш, угрэе; зак. Разм. 1» каго-што. Зрабіць, цёплым, нагрэць, сагрэць. Ледзь угрэлі гэту печ. У грэць хату.без дап. Прыгрэць, У грэла сонца. Жней чародкі Ідуць паважна, як лябёдкі. Колас.каго-што. Упарыць, моцна ўтаміць. Угрэць каня.каго, па чым і без дап. Груб. Ударыць чым-н., агрэць. Угрэць па патыліцы. □ Сабака, згледзеўшы гаспадара, з усіх ног кідаецца ў бульСоўнік. Нібы ведае: лепей быць далей ад гэтага панурага і злоснага чалавека — нізавошта можа ўгрэць ботам. Сачанка. [Дзед] глядзеў, есці даваў, але ці вуха закруціць ці плескача угрэе..Лужанін.УДАВА, -ы; ўдовы, удóў; ж. Жанчына, якая не выйшла замуж пасля смерці мужа. Водгук на .чужое гора жыў у .. сэрцы [бабкі Мар'і), бо і сама яна многа зазнала гэтага гора на сваім вяку, рана застаўшыся ўдавою з малымі дзецьмі. Колас. Мужа кулі скасілі — затужыла ўдава: Спаць яму ў магіле —Ёй дзяцей гадаваць. Непачаловіч.О Саламяная ўдава (жарт.) — жанчына, якая знаходзіцца ў часовай разлуцы з мужам (пераклад ням. 8íгоішіí\дге).УДАВАВЫЯ, -ых. Сямейства пеядавітых змей, да якога належаць ўдавы.УДАВАНЫ, -ая, -ае. Разм. Які выдаецца за сапраўднае; прытворны. [Мяшчанства] ганарыцца ўдаванымі заслугамі, дарма што на староннія вочы няма ў ім ніякай вагі і значпасці. Лужанін.—А-а, Васіль... — з удаванай абыякавасцю сказаў .. [Будрыс]. Караткевіч.УДАВАЦЦА, удаюся, удаéшся, ўдаецца; удаёмся, удаяцéся; незак. 1. Незак, да удацца.2. Абл. Заляцацца. Да зялёнай каліны Лрылятала зязюля; Да дзяўчыны-маліны У даваўся Яну ля. Купала.УДАВАЦЬ, удаю, удаéш, удаé; удаём, удаяцé; незак. Разм. 1. Незак, да удаць.(пераважна са словамі «сябе», «з сябе»). Рабіць выгляд, паказваць; прыкідвацца. Не кідалася [Верачка] радасна да Яўхіма, удавала сябе нават абыякавай, але Яўхім бачыў: рада яму, падабаецца ёй. Мележ. Пытанні і абвінавачванні сыпаліся на Смірніцкага, як удары. Але ён не ўгінаў галавы пад іх цяжарам, ён толькі чырванеў і ўдаеаў з сябе пакрыўджанага ды гордага чалавека. Шахавец. [Надзя] ўдае, што кудысьці спяшаецца. Козел.Здавацца. Лаза .. зазелянела першым, яшчэ не густым, кволым лісцем, і здаля, >з берага, удавала не зялёнаю, а празрыстажоўтаю. Сачанка. Як дамоў ішла Хрысціна — не згадала, Незнаёмаю мясціна удавала. Дзяргай.ЎДАВЕЦ, удаўцá, м. Мужчына, які не жаніўся пасля смерці жонкі. Фэлькава жонка памерла рана, і дзед оíсыў удаўцом. С. Александровіч.О Саламяны ўдавец (жарт.) — мужчына, які знаходзіцца ў часовай разлуцы з жонкай (пераклад ням. 8íгоІ№ІІдуег).УДАВЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; незак. Жыць удавою або ўдаўцом. // Выць адзінокім,

пакінутым, занядбаным. Сялянка сціплая — Матчына хата Пры самай дарозе ўдавее. Барадулін.УДАВШЫ, -ая, -ае. Які належыць, уласцівы ўдаве; такі, як ва ўдавы. Удавіная доля.УДАВІЦА, -ы, ж. Разм- Тое, што і удава. Хоць ёй было ўжо далёка за сорак і ўдавіца добра-такі раздалася ў стане, яна яшчэ маладзілася і паглядала на мужчын. Машара.УДАВ1ЦЦА, удаýлюся, удáвішся, удáвіцца; зак. Задыхнуцца ад чаго-н. засеўшага ў горле. У'давіцца кветкай. Удавіцца яблыкам. // Лаянк. Ужываецца як праклён. [Сяргей:] ■—Калі так, дык на чорта мне і дачка твая, бяры яе з грашыма сваімі, удавіся... Галавач.УДАКЛАДНÉННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удакладняць — удакладніць.2. Думка, падрабязнасці дэталь і пад., якія ўдáкладняюць раней сказанае ці напісанае. [Леў Раманавіч:] — Сказана вобразна, але патрабуецца такое-сякое ўдакладненне. Асіпенка.УДАКЛАДНЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удакладніць.УДАКЛАДНІЦЦА, -нíцца; зак. Стаць больш дакладным.УДАКЛАДНІЦЬ, -ню, -нíш, -ніць; зак., што. Зрабіць больш дакладным, надаць большую дакладнасць чаму-н. Удакладніць спісы. Удакладніць звесткі. □ Крэдам паэта прагучаў верш «Я толькі сонцу і зайздрошчу»... У сваім другім зборнíку В. Макарэвіч гэтае крэдаУдакладняццаеíбУдар

значна ўдакладніў. Лойка. Палонны тэлефаніст ўдакладніў .. расказ [афіцэраў], паведаміўшы змест тэлефоннай размовы паміж камандзірам шостай роты і нябожчыкам фон Адлерам. Шамякін. // Больш дакладна разведаць, устанавіць.— Звяжыся з палкамі, удакладні абстаноўку,— загадаў .. [генерал] падпалкоўніку — начальніку разведкі. Мележ. У Сямёнавай кішэні ляжалі .. паперы. Адна — «Копія магілёўскаму губрэўкому .. Просім удакладніць месцазнаходжанне [карцін] і да прыезду туды асобага ў паў паважанага камісара забяспечыць недатыкальнасць і захава,насць». Чыгрынаў. // без дап. Паясніць, сказаць з большай дакладнасцю.— А з замужжам.- таксама як быццам справа ўладжана...~ пажартавала .. [Алеся] і ўдакладніла: — Есць муж і сын. Васілевіч.УДАКЛАДНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак. да удакладніцгíа.2. Зал. да удакладняць.УДАКЛАДНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да удакладніць.УДАЛАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць удалага.УДАЛЁЦ, -льцá, м. Смелы, адважны, храбры чалавек. Многа зім і лет мінае. Днём і ноччу з той пары Удальца яна [дачка цара] чакае—Не імчыцца конь з гары. Зарыцкі.УДÁЛЕЧ, прысл. Разм. У далёкі прастор, на далёкую адлегласць; далёка ўперад. Карней Пятровіч прыстаўляе да вачэй руку і узіраецца ўдалеч. Даніленка. Гучны плёск пакаціўся ўдалеч. Гамолка. Сядзіць Садко, на гуслях грае. Ўдалеч музыка плыве... Аўрамчык.УДÁЛЕЧЫ, прысл. Абл. Ўдалечыні. Усё ўдалечы зацягнула дымам. Мележ. А трава высокая, густая, Не акінуць вокам луг такі, То бяжыць і ўдалечы знікае, То падходзіць блізка да ракі. Астрэйка.ЎДАЛЕЧЫНІ, прысл. На значнай адлегласці, далёка. Дзесьці ўдалечыні цямнее зубчасты грэбень лесу. Шыловіч. Ўдалечыні бліснуў промень пражэктара. Васілёнак.УДАЛЕЧЫНН), прысл. На далёкую адлегласць, у далёкі прастор, далёка ўперад.

Юліян Козіч .. пасвятлеўшымі вачыма паглядзеў удалечыню, ла тыя агароды, дзе пачынаўся зялёны луг. Бялевіч.ЎДАЛЫ, -ая, -ае. 1. Які завяршаецца ўдачай; удачны, паспяховы. Ўдалы баявы вылет. □ Байсак быў у лагодным настроі пасля удалай вылазкі на шашу. Лынькоў. Рэйд той наш, па сутнасці першы, быў ўдалы. Шамякін.2. Вельмі добры. Удалая пшаніца. □ Кузьма славіцца сваім квасам на ўсю ваколіцу — ні ў кога ён не бывае такім удалым, як у Кузьмы. Пестрак. Здаецца, ні адзін год не была такая удалая сенажаць! Нікановіч. Удалая восень стаяла ў гэтым годзе. Чарнышэвіч. У жыцці ўсім удалым, У прыгодахуцехах Міхасю скрозь гучала Адшуканае рэха. Кірэенка. / Пра людзей, жывыя істоты. Нездарма вяла [маці] ў святліца, За дубовы стол саджала. Слёзы капалі расіцай, Што сынок такі ўдалы. Купала. // Які адпавядае якім-н. патрабаванням, падыходзіць для чаго-н. Месца пад бальніцу выбрана ўдалае, ля самага бору, у закутку, крыху наводшыбе. Пестрак. Ды не зусім ўдалы час выбраў З.гязнаёмства .. Нервы .. [Стасі] здалі, яна зрабі-!. лася запальчывая. Карпюк. Усё бегаючы па пакоі,.. [Іван Іванавіч] быў, здаецца, на мяжы адчаю, ды раптам ад нейкай удалай думкі ўраз успыхнуў надзеяй і ўскінуў руку. Быкаў. // Правілыгы, верны. Гульня пайшла жвава, і праз некалькі ўдалых ходаў Зоя выйшла пераможцай. Якімовіч.Здатны на ўсё; спрытны, умелы. [Ігнат] хлапец .. ўдалы і на навуку, і на працу, куды хочаш! Чарнышэвіч. [Пракоп:] — Чыста ў вас, хораша. І няўжо ж гэтак у вас штодзень. Ці можа жонка ваша такая удалая гаспадыня? Колас.Смелы, адважны, храбры; хвацкі- [Яношык:]—Каб была пры мне дружына Юнакоў — хлапцоў удалых, Ускалыхнуў бы я Карпаты. Бажко.О Удалая галава гл. галава.УДАЛЯЧЮНЬ, прысл. Тое, што і удалечыню. Дзед, дайшоўшы да Чырвонай рэчкі, заўсёды здымае шапку і нейкі час стаіць у задуменні, пазіраючы кудысьці ўдалячынь. Шуцысо. / вецер стэпавы, крылаты Нясе іх [дзяўчат] спевы ўдалячынь... Броўка.УДАР, -у,,м. 1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкнепне з чым-п. у час руху. Іліко .. схапіў свае восці і ударам пад жабры дакончыў рыбіну. Самуйлёнак. Раптам рэзкі ўдар страсянуў корпус судна. Траўлер даў крэп на правы борт. Матрунёнак. Многія гадзіннікі першага класа вызначаюцца тым, што не баяцца ўдару, пылу, вільгаці, вады. «Звязда». Я спрабаваў падняцца, але адразу падаў пад ўдарамі страшэннага ветру. Бяганская. // Пра біццё сэрца, пульсу. [Сцяпан] прыклаў фанендаскоп да сэрца і пачуў, як аддаляюцца і затухаюць яго ўдары. Шамякін. Кроў пульсавала выразней, з нарастаючымі ўдарамі. М. Ткачоў. // перап. Пра гром, выбух і іншыя моцныя гукі. Удар грому, а Адзін за другім раздаліся глухія ўдары выбухаў. Лынькоў. У марозным крохкíм паветры чуецца ўдар аб рэйку. Мікуліч. Яшчэ раз грамыхнуў, б'ючы ў самае сэрца людзей, удар нямецкай гарматы. Паслядовіч.Імклівы напад, атака. Флангавы ўдар. Вомбавы ўдар. □ У заключэнне рэйду быў нанесены магутны камбінавапы ўдар на чыгунцы. Шамякін. Вядзе іх ляснічы Праз дзікі гушчар: Ідуць партызаны. Рыхтуюць удар. Колас. [Рагозін:] — Злева ў ляску збіраюцца казакі — адтуль галоўны ўдар. Гурскі. // перап. Рашучае дзеянне, накіравапае па спьгг неннс, знішчэнне чаго-к. Канчатковы ўдар па спекуляцыі.перан. Нечаканае гора, бяда, непрыемнасці Пад канец .. зімы Пецю давялося яшчэ перажыць адзін цяжкі ўдар: памёр яго дзед. Ракітны. / Пра што-п. цяжкае, непрыемнае, што даводзіцца пераносіць каму-н. Удар лёсу.Цяжкая хвароба, кровазліццё ў мозг; апаплексія. [Ларчанка:] — Чорны захварэў. Вельмі цяжка..; Удар. Кровазліццё ў мозг. Мележ.

О Апаплексічны ўдар — тое, што і апаплексія. Кручаны ўдар —- удар у снартыýпай гульні (у тэніс, валейбол^, пры якім пасылаецца кручаны мяч. Свабодны ўдар -т- у футболе — удар, у час якога праціўнік це мае права нападаць. Сонечны ўдар — цяжкі стал,Удараны____________________________________616__________________________________Ударыцьякі ўзнікае ў выніку перагрэву галавы сонечнымі прамянямі. Цеплавы ўдар — захворванне, якое выклікаецца перагрэвам цела пры працяглым уздзеянні высокай тэмпературы навакольнага асяроддзя.О Адным ударам — хутка, імкліва, у адзін прыём. Пад ударам (быць, знаходзіцца) —у такім становішчы, калі могуць напасці, атакаваць; у стане, калі штосьці пагражае. Ставіць пад удар гл. ставіць. Удар у спіну — адрадніцкі ўчынак, здрадніцкае забойства. УДÁРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ударыць (у 1, 2 знач.).УДАРАТРЫВАЛЫ, -ая, -ае. Які не паддаецца разбурэння) ці пашкоджанню пры ўдарах. Ударатрывалыя канструкцыі.УДАРАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да ударыцца.УДАРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да ударыць (у 1—3 і 8 знач.).УДÁРНА, прысл. Ударнымі тэмпамі. Працаваў ударна клас, Пахваліў дырэктар нас. Хведаровіч.УДАРНІК', -а, м. Перадавы работнік сацыялістычнай вытворчасці, які перавыконвае нормы. Ўдарнікі калгасных палёў. □ Ударнік.., як на барыкаду, Вядзе на штурм прарываў Ударную брыгаду. Купала. Ударнік той, хто заўсёды і пры ўсякіх умовах паказвае іншым прыклад у рабоце, сам ідучы наперадзе. Арабей. // Пра перадавое прадпрыемства. Калійны камбінат з'яўляецца ўдарнікам будоўлі сямігодкі. «Звязда». - УДАРНІК2, -а, м. і. Частка затвора агнястрэльнай зброі, прызначаная для ўдару па напсулі патрона.2: Дэталь, прыстасаванне ў якім-н. механізме, інструменце для атрымання гуку ўдарамі. 3. Разм. Музыкант, які іграе на ўдарных інсíрументах. Джазавы ўдарнік. □ [Яругіна] цягнула ў рэстаранЫ, дзе джазаеыя ўдарнікі выбівалі модныя рытмы: Карамазаў. УДАРШЦА, -ы, ж. Жан. да ударнік '. УДÁРШЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўдарпіцгва, звязаны з ударніцтвам. Ударніцкая праца.УДАРНІЦТВА, -а, н. Масавы рух ударпікаў' за перадавыя формы сацыялістычнай працы; праца ударнымі метадамі, хуткімі Тэмтгамі.УДАРНЫ\ -ая, -ае. 1. Звязаны з ударнай працай, ударніцтвам. Ударная брыгада. □ Тлумач растлумачыў: «Наш цэх ударны. Усе стараюцца, каб ніводнай хвіліны не прапала дарма». Чорны. Ударны мееячнік па нарыхтоўцы і вывазцы лесу дзяржаве прайшоў .. вельмі удала. Брыль.2. Галоўны, пёршачарговы; неадкладны. Школа была ўдарным аб'ектам ударнай будоўлі. Грахоўскі. З вёскі змываць дакастрычніцкі бруд — Задача мая ўдарная. Крапіва. УДАРНЫ 2, -ая, -ае. 1. Звязаны з нанясеннем або атрыманнем удару. Ударны механíзм. Ударная хваля ўзрыву. Ударныя музычныя інструмент.2. Які наносіць рашаючы ўдар па ворагу, прызначаны для такога ўдару. Ударны полк. Ударная група, а На краі хвойніку размяшчаўся ударны атрад, сабраны з найлепшых і дужэйшых байцоў усіх атрадаў. Шамякін. УДАРÓЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; зак. Разм. Панадзіцца хадзіць куды-п., рабіцьшто-н. // Абраць для сябе які-н. занятак. [Дзед Мікалай:] — Праўда, на сына мала было надзеі: ударожыўся ён па лясной часці. Якімовіч.УДАРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. 1. у што і аб што. Сутыкнуцца з чым-п., папасці ў што-н. у час імклівага руху; стукнуцца. А на раніцу за вільгатнаватым заходнім ветрам прыляцела і ўдарылася ў шыбы зімовая птушка. Лужанін. Не

дачакаўшыся, пакуль човен ударыцца ў бераг, ,. [Акім Загорскі] скочыў амаль па калена ў ваду і размераным лёгкім крокам пачаў падымацца па спадзістым адхоне да .. карэты [імператрыцы]. Караткевіч. / Пра гукі. Гулкі пошчак ўдарыўся аб сцены, замёр недзе пад купалам столі. Асіпенка.аб што і чым. Сутыкнуўшыся з чым-н., атрымаць удар. Ударыцца галавой аб вушак. □ Падаючы,.. [Міколка] моцна ўдарыўся аб ламачыну. Лынькоў. // без дап. Выцяцца. Бяда спаткала Домнінага сына. Катаўся на каньках І ўдарыўся ён так, Што ледзьве дыхае, Бядак. Корбан.перан.; у што. Аддацца чаму-н. з захапленнем, пачаць займацца чым-н.— Здорава ты, Генка, ўдарыўся ў навуку. Прокша. //' Прыйсці ў які-н. стан. Ударыцца ў слёзы. Ударыцца ў адчай.УДАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак. 1. кагошто, у што, па чым і без дап. Нанесці ўдар, выцяць; стукнуць. Ударыць вартавога прыкладам. Ударыць кулаком па стале. □ Грыша не мог больш стрымаць свае злосці і з усяе сілы ўдарыў пана. Пальчэўскі. Рыпіць і грукае аб сцяну аканіца, што сарвалася з кручка,— ударыць, адскочыць і зноў калышацца. Каршукоў. Зашумелі хвалі, моцна і сярдзіта ўдарылі ў бераг. Шамякін. / у безас. ужыв. Аскабалкам жалеза .. [Васілю] перабіла плячо, моцна ўдарыла ў грудзі. Лынькоў. // перан.; каго і ў што. Прычыніць каму-п. боль, пакуты. Бяда звалілася раптоўна і балюча ўдарыла ў сэрца. Пянкрат. [Аржанец:] — Табе, брат, цяжка. Не ты адзін такі: многіх ударыла і многіх яшчэ ўдарыць вайна. Брыль. / ;/ безас. ужыв. Ударыла токам. // перан. Пакрыўдзіць, абразіць каго-н. Шабета знянацку ўдарыў [Васіля] пытаннем:—Даўно ў лесе б[ы]ў? Мележ.каго-што. Пашкодзіць сябе ударам, выцяць. Сяргей устаў з тапчана і незнарок ударыў нагу. Федасеенка.што, у што. Ударам утварыць гук. Ударыць у далоні. □ Ад плошчы даляцела новае салдацкае «Ура!». Дробна і часта ўдарылі ў барабаны. Грымнуў і доўга ўжо не змаўкаў марш. Карпаў. Звонка ўдарылі ў цынкавае вядро густыя струмені малака, зашумеў, запеніўся пахучы сырадой. Бялевіч. // Ўдарамі апавясціць, адзначыць што-н. Ударыць трывогу. Ударыць у набатны звон. □ / толькі пасля таго як ўдарылі ў рэйку... аб'явіўшы канец работы,.. [Федзя] сарваў адну кветку і падышоў да варот. Хомчанка. / Пра бой гадзінніка. Гадзіннік стрэлкі ўгору падганяе, Ударыў поўнач звонкі малаток. А. Александровіч. // без дап. Раздацца, прагучаць. Ля станцыйнага будынка заварушыліся нешматлікія пасажыры, вось-вось павінен быў ударыць звон, да якога падыходзіў ужо чалавек у чырванаверхай шапцы. Хадкевіч. УдарыўУдасканаленасць617Удастоіць

гром, і поруч з гэтым Пабег Ручай, за ім другі. Лужанін.Разм. Выстраліць, распачаць стрэльбу. Справа з хмызняка ўдарыла раз, другі гармата. Мележ. З зямлі ўдарылі і змоўклі зеніткі. Асіпенка. Ўдарылі кулямёты, аўтаматы, вінтоўкі, пачалі біць мінамёты. Гурскі.па кім-чым. Разм. Імкліва і рашуча нанесці ўдар ворагу і атакаваць. Партызаны дружна ўдарылі па немцах. Сіняýскі. Асноўныя сілы атрада зайшлі ў тыл ворага і нечакана ўдарылі па карніках. Шчарбатаў. [Палкоўнік:] — З меншымі сіламі можна адолець ворага, калі ўдарыць знянацку. Новікаў. Па акупантах так ударым, што не далічацца касцей. Таўлай.

перан.; па кім-чым. Спыніць чые-н. адмоўныя, шкодныя дзеянні; знішчыць што-н.

шкоднае, адмоўнае. Ударыць па бюракратах. Ударыць па недахопах. о Пашоргаўшы косы мянташкамі, чатыры хлопцы, як месяц назад на сенажаці, размахнуліся на ўсё плячо, ўдарылі па пустазеллю. Шахавец. // Разм. Панесці ўрон, шкоду наліў-, чаму-н. Моцна ўдарыла вайна па ўсіх планах аканома. Чарнышэвіч.у што, па чым. Трапіць куды-н. Куля ўдарыла ў сцяну. □ Маланка ўдарыла ў старую бярэзіну, паляцелі долу галіны. Гурскі. // перан. Імкліва пранікнуць куды-н. Першы стрэл балюча ўдарыў у вушы. Шамякін. Гарачыня ўдарыла ў твар Смíрыну. Алёшка. Хвошч падняў маснічыну, і ў нос ударыла сырым пахам бульбяных парасткаў. Лупсякоў. Лукер'я Мінаўна пстрыкнула ўключальнікам, святло ўдарыла па вачах. Місько.

перан.; у што. Уздзейнічаць на што-н. (свядомасць, здольнасць рухацца і пад.). Віно ўдарыла ў галаву. □ Язэп адчуў, як у галаву, нібы хмель, ударыла злосць. Асіпенка. // без дап. Пачаць дзейнічаць з вялікім напорам; забіць. Нафтаеы фантан ударыў восенню, у пахмурны, імглісты дзень. Навуменка. Пад правым крылом самалёта ўдарыў магутны фантан агню. Новікаў. Спярша са шчыліны ўдарыў газ. Кірэйчык.што і без дап. Разм. Пачаць энергічна рабіць што-н. (іграць, бегчы і пад.). Аркестры ўдарылі Радасны марш. Глебка. Пасля добрай вячэры музыканты павесялелі, ажывіліся. Ўдарылі вальс, пасля абэрак. Дамашэвіч. [Пятро:] Выскачыў я з ружжом, босы,., а яны [воўк і сабака] ужо вуліцу праскочылі, махнулі цераз плот і ўдарылі па гароду — толькі снег віхурай павіс. Ракітны. // чым. Пачаць энергічна дзейнічаць чым-н. Матросы ўдарылі вёсламі, шлюпка слізганула па вадзе, за кармой закіпеў белы струмень. Хомчанка.10. перан.; без дап. Наступіць, здарыцца раптоўна, пачацца з вялікай сілай (звычайна пра з'явы прыроды). Ударыў дождж, а Не ў пару ўдарылі першыя асеннія замаразкі. Сяргейчык. Ударыў вецер з Фінскае затокі. Звонак. А ячмень і зусім яшчэ ад зямлі не адрос, яв пусціў каласкі. Ударыла сухмень — ён так і сеў. Сяркоў.Н. безас. Раптоўна ахапіць (пра стан чалавека). На вуліцы, пад каштанамі, Кірыла адчуў, што ўдарыла ў пот. Пацяклі раўчакі за каўнер, залівала вочы. Шамякін.О Кроў ударыла ў твар каму гл. кроў. Не ўдарыць (не ўпасці, не пляснуцца) тварам угразь — паказаць сябе як мага лепш, не асарамаціцца, выканаць што-н. найлепшым чынам. Палец (пальцам) аб палец не ўдарыць (не стукнуць) — зусім нічога не зрабіць, звычайна для дасягнення якой-н. мэты. Ударыць па кішэні — увесці ў вялікія выдаткі. Ударыць па руках — прыйсці да нагаднення з кім-н.; заключыць здзелку.УДАСКАНÁЛЕНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць удасканаленага (у 2 знач.).УДАСКАНÁЛЕННЕ, -я, н. і. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удасканаліць і удасканаліцца.2. Тое, што ўзпікла ў выніку такога дзеяння. Рацыяналізатарскія ўдаскапаленні. □ Аляксееў, адпачыўшы, збіраўся пазнаёміцца з матэрыяламі аб удасканаленнях, якія ўвялі гаркаўчане ў вагранках. Карпаў.УДАСКАНАЛЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад удасканаліць.2. у знач. прым. Больш дасканалы, чым раней, вельмі дасканалы. На стале стаяла плітка. Самая ўдасканаленая плітка, уласнай канструкцыі. Лупсякоў. // Добра развіты, востры, вельмі ўспрымалыíы (пра пачуцці і пад.). Удасканалены слых.УДАСКАНАЛІЦЦА, -люся, -лішся, -ліцца; зак. 1.,Стаць больш дасканалым, больш дакладным.2. Павысіць, палепшыць сваё майстэрства ў якой-н. галіне, авалодаць тонкасцямі яго. // Развіцца, стаць вельмі ўспрымальным, вострым (пра пачуцці і пад.).УДАСКАНАЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; зак. што. 1. Зрабіць больш дасканалым.

Удасканаліць машыну. Удасканаліць вытворчы працэс. Удасканаліць улік. □ Андрэй загадаў падняць узвод і да світання удасканаліць абарону, акапацца як можна глыбей. Кулакоўскі. 2. Павысіць, палепшыць майстэрства чаго-н. Аднойчы гэты сшытак .. [Арлоўскі] даў Паўлу, які хацеў удасканаліць свой почырк і любіў што-небудзь перапісваць. С. Александровіч. Ц Развіць, зрабіць больш ўспрымальным, вострым, віртуозным (пра пачуцці і Пад.). Удасканаліць музыкальны слых.УДАСКАНАЛЬВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удасканальваць — удасканаліць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл. удасканальвацца — удасканаліцца.УДАСКАНАЛЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. і. Незак, да удасканаліцца. 2. Зал. да удасканальваць. УДАСКАНАЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да удасканаліць.УДАСТÓЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удастоіць.УДАСТОІЦЦА, -стóюся, -стóішся, -стóіцца; зак., чаго. Аказацца дастойным высокай ацэнкі, узнагароды, звання і пад. Удастоіцца прэміі.УДАСТОІЦЬ, -стóю, -стóіш, -стóіць; зак., каго-што і чаго. 1. Прызнаць каго-, што-н. дастойным высокай ацэнкі, узнагароды, звання і пад. Удастоіць узнагароды. □ Шэраг еўрапейскіх акадэмій мастацтваў удастоілі .. [Матэйку] звання ганаровага члена. «ЛІМ». 2. Аказаць каму-н. гонар сваёй увагай, прыхільнасцю і пад. Следчы хвіліну маўчаў, спадылба пазіраючы на гаспадыню, быццам разважаючы — удастоіць адказам ці пакінуць безУдастойвацца618Удвайне

ўвагі пытанне залішн[е] цікаўнай гаспадыні? Машара.УДАСТОЙВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да удастоіцца.2. Зал. да удастойваць.УДАСТОЙВАЦЬ, -аю, -аош, -ае. Незак, да удастоіць.УДАУ, удава, м. Вялікая драпежная неядавітая змяя, яí;ая водзіцца пераважна ў тропіках.УДАЎЖК1, прысл. У даўжыню. Жытні палетак цягнуўся на цэлыя вёрсты ўдаўжкі і ушыр. Гартны.УДАУСТВО, -á, к. Бясшлюбны стан удаўца, ўдавы.УДАЦЦА, удáмся, удасíся, ўдасца; удадзíмся, удасцéся, удадýцца; пр. удаўся, ўдалася, -лóся; заг. удáйся; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Паспяхова ажыццявіцца, завяршыцца. Спроба ворага з ходу авалодаць пераправай і ўварвацца ў пушчу на гэтым участку — не ўдалася. Брыль. Справа ўдалася, і цяпер .. [Уладзік] ідзе, спакойны і ў добрым гуморы. Крапіва. Узрушаны, задуманы і крыху разгублены, Крывахіж уздыхнуў: палёт у зону ўдаўся. Алёшка. // Атрымацца, выйсці вельмі добрым, удалым і пад-. Іван Навумавіч не памыліўся: ураджай сапраўды ўдаўся незвычайны. Якімовіч. Аднаго разу ў Лукашыхі не ўдаўся хлеб: чамусьці выйшаў .. з закальцам. Сабаленка. [Сальвэсь:] — Не ўдалося мне жыццё, дык чаму павінны яшчэ бацькі мае пакутаваць? Чорны. // (часцей у пр. часе). Пра людзей, жывыя істоты. З выгляду Пятрок не вельмі прыкметы: ростам не ўдаўся, з твару худы, рыжанькі. Ракітны.(1 і 2 ас. не ужыв.). Атрымацца якім-н. (што мае якія-н. якасці, уласцівасці). Дзень удаўся дажджлівы. Бядуля. Світанак удаўся пагодны, Звініць на лугах касавіца. Зарыцкі. Для поўнай урачыстасць, для спаўнення чаканай радасці ўсіх удзельнікаў паездкі, пагода ўдалася ціхая і ясная. Грамовіч. // (часцей у пр. часе). Разм. Пра людзей, жывыя істоты. [Сымон:] Які я ўжо ўдаўся, такі і буду. Купала. А меншы сын такі гультай удаўся, што хоць ты яго з хаты гані. Якімовіч. Пад лета з Мурвы

вырас і ўдаўся добры сабака, падгалісты, злы. Капыловіч.безас, каму і з інф. Аказацца магчымым зрабіць што-н.; пашчаслівіцца. З вельмі вялікімі намаганнямі .. [радысту] ўдалося прабрацца да ракі. Шамякін. Калі ж не ўдасца паехаць машынай, дык у яго [Лабановіча] —• маладыя ногі, да хады прывычныя. Колас. Некуды трэба было зайсці [Паходню], бо дома .. пазбавіцца пачуцця адзіноты не ўдасца. Хадкевіч.(часцей у пр. часе), у каго. Урадзіцца, вырасці падобным на каго-п. [Іваноў:] Ну і характар у цябе. Нябожчыца маці была мяккай душы чалавек. Ты ў каго ўдаўся? Кучар. Максім удаўся не ў шчцплага бацьку. У хлопца былі шырачэзныя плечы, пудовыя кулакі. Даніленка.

(1 і 2 ас. не ужыв.). Урэзацца, зайсці далёка ў глыб чаго-П. Бераг удаўся ў мора. ІІ Запасці. Вочы [Петруся] ўдаліся глыбей у арбіты. Гартны.перан-; у што. Унікнуць, паглыбіцца ў што-н., аддацца якой-н. дзейнасці; захапіцца чым-н. Удацца ў сутнасць справы. □ Вераўдалася ў пісанне, [Марына Паўлаўна] з прагавітай увагай разглядала яе схілены над паперак/ твар. Зарэцкі. // Аддацца якому-н. пачуццю, упасці ў які-н. стан. Удацца ў тугу. Удацца ў фантазію.УДАЦЬ, удáм, удасí, удáсць; удадзíм, ўдасца, удадýць; пр. удáў, удала, -ло; заг. удáй; зак., каго-што. Разм. Выдаць, выкрыць каго-, што-н., данесці на каго-н. [Мальвіна:] «Не бойся, Язэпка... родны мой, дарагі мой... Не ўдам цябе... Адна за дваіх адбуду..» Чарнышэвіч.УДАЧА, -ы, ж. Жаданне, шчаслівае завяршэнне якой-н. справы; поспех. Ірына паехала на паравозе, радуючыся ў душы такой нечаканай удачы. Лынькоў.— Вось гэта, Костусь брат, удача! — / дзядзька рады, чуць не скача. Колас. Лёня і Дзіма моцна паціснулі хлопцам рукі па развітанне, пажадалí удачы. Новікаў. // Дасягпенне ў працы, творчасці. Адмоўныя персанажы ў аповесці [«Пачатак»] — асаблівая ўдача Пестрака. Хромчапка.О Ну і (такая, вось, вот) удача! — такі ўжо ўдаўся, урадзіўся; няўдаліца.УДАЧАРАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да удачараць.УДАЧАРÁЦЬ, -áго, -áеш, -áе. Незак, да удачарыць.УДАЧАРÓНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удачарыць.УДАЧАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., каго. Прыняць у еваю сям'ю дзяўчынку на правах роднай дачкі. [Кулік:] — Сваіх дзяцей .. [Абрамавá] не мела, дык удачарыла дзяўчынку, Тамару, але лёс малой незавідны... Гурскі.УДАЧАРЭННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удачараць — удачарыць.УДÁЧЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць удачлівага.УДАЧЛІВЫ, -ая, -ае. Такі, справы якога заўсёды завяршаюцца ўдачай, якому ва ўсім вязе. Удачлівы рыбалоў зноў нёс рыбіну. Рылько. // Паспяховы, удачны. Пан Міханевіч нешта апавядае другому, незнаёмаму мне _ аб сваім удачлівым паляванні. Бядуля.УДАЧНІК, -а, м. Разм. Удачлівы чалавек.УДАЧНІЦА, -ы, ж. Разм. Жан. да удачнік.УДАЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які адпавядае неабходным патрабаванням; добры, ўдалы. Удачны партрэт. □ Кожнай гаспадыні хочацца, каб хлеб, асабліва калі ён са свежага каласка, быў вельмі ўдачны. Арочка.2. Які паспяхова завяршаецца, які суправаджаецца ўдачай. Удачная паездка. □ Пад кіраўніцтвам [Канстанцінава] патрыёты правялі шмат удачных засад, і слава пра канстанцінаўцаў пракацілася па раёну. Дзопісевіч.УДВАЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удвойваць — удвоіць; дзеянне і стан

паводле знач. дзеясл, удвойвацца — удвоіцца.УДВАІХ, прысл. Колькасцю ў дзве асобы рознага полу або істоты ніякага роду. Жнуць удваіх, маці з сынам. Мележ. Са мной ідзе мая дачка 3 партфелем, поўным кніг. Ёй — да званка, мне да гудка, Спяшаемся ўдваіх. А. Александровіч.УДВАЙНЕ, прысл. У двайным памеры; удвая. Так вось ходзім і гутарым мы з Ма,рыяй Макарэвіч, і мне прыемна удвайне: і што слаўная яна такая жанчына і што слава ніколечкі яе не сапсавала. Васілевіч. [Саў-Удвая______________________________________619_____________________________Удзесяцярыцька;] — З добраю жонкаю гора — паўгора, а радасць удвайне. Гурскі.УДВАЯ, прысл. У два разы, удвайне (пры параўнанні). Падлікі здзівілі .. [Канькова і Веру]. Даход ад малака ўдвая перавышаў даходы ад зерня. Асіпенка. [Зыбін:]—Што ж, дарагім гасцям пашана, а земляку — удвая!.. Мележ. // Папалам. Не чакаючы майго запытання,.. [Вейс] дастае з патайной кішэні ўдвая складзены ліст паперы і схіляецца, падаючы яго мне. Ракітны.УДВÓЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад удвоіць.2. у знач. прым. У два разы большы. Удвоепая порцыя.УДВÓІЦЦА, удвóіцца; зак. Павялічыцца ўдвая, падвоіцца.УДВОІЦЬ, удвóю, удвóіш, удвоіць; зак., што. Павялічыць удвая, падвоіць. Удвоіць ураджай.УДВ0ЙВАЦЦА, -аецца; незак. І. Незак, да удвоіцца.2. Зал. да удвойваць.УДВÓЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да удвоіць.УДВОХ, прысл. Абл. Удвух. Вось адбіта мяжа ўся—Аглядаем удвох. Куляшоў.УДВУХ, прысл. У колькасці двух мужчын. Віця папрасіў, каб з ім адпусцілі і Федзю.— У яго нікога няма. А так мы з'ездзім разам, удвух будзе весялей... Нядзведскі.УДЖÁЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уджаліць.О Як уджалены — вельмі рэзка, імкліва (падскочыць, падхапіцца і пад.).УДЖАЛІЦЬ, -лíó, -ліш, -ліць. Зак. да джаліць.УДЖГНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Разм. І. каго. Балюча укалоць хабатком, джалам; кусапуць, уджаліць (пра насякомых).перан.; каго, па чым. Хвоснуць, сцебануць; ударыць.перан. Знікнуць, уцячы.УДЗВЮХ, прысл. У колькасці дзвюх жапчып. Дзяўчаты, не еячэраўшы, паклаліся спаць, удзвюх на ложку. Пташнікаў.УДЗЕВЯЦЁХ, прысл. У колькасці дзевяці чалавек (толькі пра мужчын ці толькі пра жанчын).УДЗЕВЯЦЯРАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да удзевяцярыцца.2. Зал. да удзевяцяраць.УДЗЕВЯЦЯРАЦЬ, -áю, -áеш, -ае. Незак, да удзевяцярыць.УДЗЕВЯЦЯРÓНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удзевяцярыць.УДЗЁВЯЦЯРБІХ, прысл. Колькасцю ў дзевяць асоб рознага полу або істот ніякагароду.УДЗЕВЯЦЯРЫЦЦА, -рыцца; зак. Павялічыцца ў дзевяць разоў.УДЗЕВЯЦЯРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., што. Павялічыць у дзевяць разоў.УДЗЕЛ \ -у, м. Сумесная дзейнасць пры выкананпі чаго-н., супрацоўніцтва. Прыняць удзел у выбарах. □ Маршрут паходу быў вызначан Букрэем і дзедам Талашом пры жывым удзеле паўстанцаў-партызап. Колас Міколкавы прыгоды надалей доўга абыходзіліся без ўдзелу дзеда Астапа. Лынькоў. // Непасрэдныя адносіны, дачыненне да чаго-н.

Давесці ўдзел у злачынстве. // Наяўнасць, прысутнасць чаго-н. у чым-н. На ўдзелу голасу і шуму зычныя падзяляюцца на санорныя і шумныя. Юргелевіч.УДЗЕЛ2, -а, м. Гіст. На Русі 12—16 стст. састаўная частка буйных вялікіх княстваў, якая кіравалася членам велікакняжацкай сям'і; удзельнае кпяства. Зямля Полацкая была багатая і адчувала сілу, каб не лічыць сябе дробным удзелам, пазбаўленым пэўнай аўтаноміі. Хадкевіч.УДЗЁЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удзяліць.УДЗÉЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Удзел у чым-н., дачыненне да чаго-н.УДЗÉЛЬШК, -а, лí. Той, хто прымае ўдзел у чым-н. Удзельнікі нарады, панурыя, незадаволеныя, не спяшаючыся, выходзілі з кабінета. Марціновіч. Выў канец жніўня — час, калі спяшаліся на вучобу студэнты, вярталіся удзельнікі шматлíкіх экскурсій. Даніленка. Мой брат — камсамолец, Удзельнік вайны. Астрэйка.УДЗÉЛЫІІЦА, -ы, ж. Жан. да удзельнік.ЎДЗЕЛЬНІЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак., у чым. Прымаць, браць удзел, займацца разам з кім-н. якой-н. справай. Ўдзельнічаць у выбарах. Ўдзельнічаць у спаборніцтвах, а Рагожын разам з аднапалчанамі штурмаваў нямецкую групоўку пад Дзям'янскам, ўдзельнічаў у баях за Вялікія Лукі. «Звязда». // Быць членам чаго-п. [Тацяна і Жэнька] разам вучыліся ў сямігодцы, разам удзельнічалі ў драматычным гуртку. Шамякін.УДЗЕЛЬНЫ', -ая, -ае. Які мае непасрэдныя адносіны, дачыненне да чаго-н.УДЗЕЛЬНЫ2, -ая, -ае. Гіст. Які мае адносіны да феадальнага уладання — удзела 2. Удзельнае княства.УДЗЕЛЬНЫ3, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да вымярэння вагі, аб'ёму, уласцівасцей рэчыва, якой-н. з'явы ў адносінах да чаго-н., а таксама да адзінкі іх вымярэння. Удзельная цеплаёмістасць.О Удзельная вага гл. вага.УДЗЕНЬ, прысл. Днём. Першыя суткі Партызаны] ішлі толькі ўночы, а ўдзень сядзелі на невялічкім грудку між балота, выглядвалі, разведвалі праходы. Кулакоўскі. А ў небе ўдзень і вечарамі Высока роўнымі шнурамі Злятаўся вырай жураўліны. Колас.УДЗЕСЯЦЁХ, прысл. У колькасці дзесяці чалавек (толькі пра мужчын ці толькі пра жанчын).УДЗЕСЯЦЯРАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да удзесяцярыцца.2. Зал. да удзесяцяраць.УДЗЕСЯЦЯРÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да удзесяцярыць.УДЗЕСЯЦЯРОНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад удзесяцярыць.2. у знач. прым. Значна павялічаны. Змагацца з удзесяцяронай сілай.УДЗЕСЯЦЯРЫХ, прысл. Колькасцю ў дзесяць асоб рознага полу або істот ніякага роду.УДЗЕСЯЦЯРЫЦЦА, -рыцца; зак. Павялічыцца ў дзесяць разоў.УДЗЕСЯЦЯРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., што. Павялічыць у дзесяць разоў. Удзесяцярыць даходы калгаса.Удзеўбануц ь ________________________________620_________________________________Уд о н на УДЗЕЎВАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. і аднакр., каго-што. Ударыць дзюбай, клюпуць.УДЗЁЎБВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл. удзёўбваць — удзяўбці (у З знач.).УДЗЕУВВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да удзёўбваць.УДЗЕУВВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да удзяўбці (у 3 знач.).УДЗІМАЛЫÍЫ, -ая, -ае. Прызначаны для ўдзімання.

УДЗШАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удзімаць — удзьмуць.УДЗІМАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да удзімаць.УДЗІМАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да удзьмуць.УДЗІРВАНÉЛЫ, -ая, -ае. Які ўрос густой травой, пакрыўся дзёрнам. Паміж пустак, балот Беларускай зямлі, На ўзбярэжжы ракі шумнацечнай, Дрэмле памятка дзён, што ў нябыт ўцяклі.— Удзірванелы курган векавечны. Купала. На ўдзірванелай пад дрэвамі зямлі густа і высока расла трава і працавала мятліца. Чорны.УДЗІРВАНÉЦЬ, -éе; зак. Урасці густой травой, накрыцца дзёрнам. Межы [палёгка] паспелі ўжо .. удзірванець. Чорны.УДЗЬМУХНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., што. Тое, што і удзьмуць.УДЗЬМУЦЬ, -му, -мéш, -мé; -мём, -мяце; зак., што. Дзьмучы, увагнаць струмень паветра, газу куды-н.УДЗЯЛÍЦЬ, удзялю, удзéліш, удзéліць; зак., што. Выдзеліць, аддзяліць частку, долю чаго-н. для каго-н. [Туравец:] — Я на цябе, Рыгор, вельмі спадзяюся. Таму і месца даў пагарачэй.—Бачу. Па знаёмству ўдзялілі. Мележ. // перан. Прысвяціць, аддаць у распараджэнне каму-н. (пра час, увагу і пад.). [Марына Паўлаўна:] «Трэба разабрацца ў сваім часе, сабе і сыну крыху ўдзяліць яго»... Васілевіч. Мартын удзеліць .. [Аўгіні] столькі ўвагі, колькі патрабуюць дачыненні чалавека да чалавека. Колас.УДЗЯЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да удзяляць.УДЗЯЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да удзяліць.УДЗЯЎБЦІ, -бý, -бéш, -66; -бём, -бяцé; пр. удзёўб, удзяўблá, -ло; зак., каго-што. 1. Часта ўдараючы, разрыхліць што-н., зрабіць паглыбленне, адтуліну ў чым-н. Зямля так умерзла, што не удзяўбці яе.Тое, што і удзеўбануць.перан. Разм. Неаднаразова паўтараючы, заставіць цвёрда засвоіць, зразумець што-н.; убіць. [Тамаш:] — Іначай жыць .. [дзеці] будуць. Я гэта сам удзёўб сабе ў галаву і ўсім дзяўбу. Чорны.УДЗЯЧНАСЦЬ, -і, ж. Пачуццё, якое ўзнікае ў адказ за зроблепае дабро (увагу, паслугу, дапамогу і пад); падзяка. Я шчырае слова Удзячнасці братняй Пакінуць у кнізе хачу. Гілевіч. Высокі, танклявы, яшчэ малады, няйначай студэнт, чалавек глядзеў дабрадушна, выказваючы шчырую ўдзячнасць за паслугу. Скрыган.— Давай твой чамадан. Я вынесу,— прамовіў Федзя,— а вы, хлопцы, чакайííе тат...— Ну добра,— сказала Наташа і з удзячнасцю зірнула яму ў вочы. Каваль.Паходня прапанаваў мне пасяліцца ў яго, і я з удзячнасцю згадзіўся. Хадкевіч.УДЗЯЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які адчувае, выказвае ўдзячнасць. Удзячны чытач. □ Мажэйка быў удзячны Івану за тое, што ён падтрымліваў Святлану ў цяжкія дні. Шахавец, [Лабановіч:]— Я вельмі і вельмі ўдзячны за дапамогу, якую вы абяцаеце мне. Колас. [Ваня:] — Век буду ўдзячны, толькі памажыце. Новікаў. // Які прасякнуты удзячнасцю, выяўляе ўдзячнасць. Удзячны позірк. Удзячная ўсмешка. □ Многа яшчэ чуецца прыемных і ўдзячных слоў у адрас старога пастуха Ферапонта. Ракітны.— Жэнечка... родны мой...— шапнула [Ліда] і адразу .. заплакала ўдзячнымі слязамі маткі. Брыль. Ва ўдзячнай памяці мінчан навечна астануцца імёны герояў. «Полымя».2, перан. Які абяцае добрыя вынікі, плён; можа апраўдаць затрачапыя сілы, сродкі. Удзячная тэма. □ Алёша .. лічыў, што больш паэтычнай, больш радаснай і ўдзячнай працы, як праца камбайнера, на свеце няма. Шамякін.УДМУРТ гл. удмурты. УДМУРТКА гл. удмурты. УДМУРТЫ, -аў; адз. удмýрт, -а, м.; удмýртка, -і, ДМ -тцы; мн. удмýрткі, -так; ж. Народ, які складае асноўную частку насельніцтва Удмурцкай АССР.

УДМУРЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да удмуртаў, які належыць, уласцівы ім. Удмурцкая мова.УДНÉЦЬ, -éе; безас, зак. Разм. Развіднець. З дома [мы з сястрой] выйшлі на вуліцу, як ужо добра ўднела. Сабаленка. Ніна засталася ў ельнічку, каб пачакаць, пакуль уднее. Мележ.УДОВІН, -а. Які належыць удаве, уласцівы ёй. Удовіп сын. Удовіна гаспадарка. □ [Матруна) была дужаю кабетай, якая яшчэ не адчувала цяжару гадоў, але затое паспытала ўжо смаку ўдовінай долі. Марціновіч.ЎДОВЫ, -ая. Разм. Які (якая) з'яўляецца ўдаýцом (удавой). Даказана і войнамі, і голадам. Што падаюць раней Мужчыны-волаты. Жанчыны ж Застаюцца жыць удовымі, Засмучаныя думкамі бядовымі. Свірка. А можа дзядзька Ігнат быў у гэты перыяд жыцця ўжо ўдовы? «Полымя».УДОД, -а, М -дзе, ле. Птушка сямействаўдодавых са стракатым апярэннем, веерапа-добным чубам і доўгай загнутай уніз дзюбай.УДОДАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіныда ўдода, належыць яму.2. у знач. наз. удóдавыя, -ых. Сямейства птушак, да якога належыць удод.УДÓЙ, -ю, м. Колькасць малака, надоепага за адзін раз або за які-н. перыяд часу. Ранішні ўдой. Сутачны ўдой. Радавы ўдой. □ [Вера] прынесла з пограба учарашні дзённы і вячэрні ўдой, зліла разам у бітон і сказала муоку:—Адзінаццаць літраў. Пальчэўскі.УДОЙЛІВАСЦЬ, -І, Ж. Тое, што і удойн ас ць (у 1 знач.).УДОЙЛІВЫ, -ая, -ае. Тое, што і у д о й н ы (у 2 знач.).УДÓЙНАСЦЬ, -і, ж. 1. Здольнасць жывёлы даваць тую або іншую колькасць малака.Удойны621Удумлівы

Правільны догляд за каровамі амаль удвая павысіў іх удойнасць. «Полымя».2. Тое, што і у д о й.УДОЙНЫ, -ая, -ае. 1. Атрыманы з аднаго ўдою. Удойная колькасць малака.2. Які дае многа малака, вялікі ўдой. Удойныя каровы.УДОСТАЛЬ, прысл. 1. Дастаткова, у дастатковай ступені. Магутная цеплаэлектрацзнтраль дае ўдосталь святла гораду і яго ваколіцам і энергіі прамысловым прадпрыемствам. Хадкевіч. За паўтара года вайны пакут хапіла ўдосталь. Навуменка. // у знач. вык. Многа, даволі. [Дармідон] яшчэ зранку пайшоў у сталярню — там рабілі парніковыя рамы, і работы яму цяпер было ўдосталь. Сабаленка.2. Разм. Уволю, колькі хочацца. Дзед прыняў іх [узброеных людзей] за партызан, накарміў удосталь і нават чарку паставіў. ПІчарбатаў. «Хай сабе ўдосталь паспіць»,— разважала сама сабе Марта. Гартны.УДОСЫЦЬ, прысл. Разм. Тое, што і удосталь. За чатыры гады вайны Нябёсы ўдосыць нагрэліся. Барадулін. Паспаўшы ўдосыць і на мяккім ложку, яны [дамы] і пачыналі дзень патрошку. Дубоўка.УДОЎЖ, прысл, і прыназ. 1. прысл. У даўжыню, па даўжыні. Тры лініі мераюць мой пакой удоўж, ўшыркі і ўвысь. Арочка. Я пачаў дзяліць загон упоперак, а .. [бацька] папрасіў падзяліць яго ўдоўж. Сяргейчык. [Юрка:]—Збоку кожны [свінню]

пераскочыць. Ты ўдоўж паспрабуй. Скрыпка.2. прыназ, з Р. Спалучэнпе з прыпазоўнікам «удоўж» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца для ўказання на накіравапасць дзеяння па даўжыні чаго-н., а таксама на размяшчэнне чаго-н. па даўжыні якога-н. прадмета. Удоўж сцен стаялі лавы. Колас. Неўзабаве адхілíлася шырмачка з квяцістай фасолькай удоўж столак і ў пакой заглянула Алеся. Кулакоўскі.О Удоўж і ўпоперак — а) ва ўсіх напрамках, усюды. Удоўж і ўпоперак луг перасякаўся вузкімі, доўгімі і глыбокімі тонямі, заросшымі аерам. Колас; б) вельмі добра, да дробязей (ведаць каго-, што-н. і пад.).УДОУЖКІ, прысл. Тое, што і удоўж (у 1 знач.). Па свеце і ўдоўжкі, і ушыр Шчаслівая слава пайшла. Купала. Вось звіць бы пугу ўдоўжкі на вярсту—Яна страляла б, як пярун з-пад хмары! Астапенка.УДРАЖНÍЦЬ, удражпю, удрáжніш, удрáжніць; зак., каго-што. Разм. 1. Увесці ў стан злосці, раздражнення; раззлаваць, раздражніць. Удражпіць сабаку. □ [Дзядзька Пракоп:] — Бывае, цэлымі гадзінамі цікуе [мядзведзь] за чалавекам у лесе, ходзіць за ім услед, падглядвае, а не зачэпіць. Ну, а калі ўжо ўдражніш, тады трымайся. Ляўданскі.2. перан. Раздражніць (рану, скуру і пад.).УДРУЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да удружыць.УДРУЖЫЦЬ, удружý, удрýжыш, удружыць; зак., каго-што, каму і без дап. Аказаць сяброўскую паслугу; узычыць. Расадка тут [у брыгадзе] заўсёды самая лепшая: сабе пасадзяць і другім калгасам удружаць на патрэбу. Кулакоўскі. // Іран. Зрабіць каму-п. непрыемпасць. [Дзяжа:] Чаму ж «сястры» ды не удружыць, На радасць сум не палажыць?Колас. [Высеўка:] — Самі ж вы не захацелі быць у праўленні. [Дзядзька Яўтух:] — Сам. Правільна .. А хто давёў? Хто ўдружыў мне, Апанас Рыгоравіч? Бялевіч.УДРУЗГ, прысл. Ушчэнт, па дробныя кускі, часткі.УДРУКАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удрукаваць.УДРУКАВАЦЦА, -кýецца; зак. Змясціцца ў друкаваным выглядзе па паперы. Удрукавацца на адным аркушы. // Паддацца надрукаванню ў пэўныя тэрміны (пра тэксты).УДРУКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак., што. 1. Друкуючы, змясціць на паперы.2. Запоўніць цалкам друкаваным тэкстам.УДРУКОУВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак. &а удрукавацца.2. Зал. да удрукоўваць.УДРУКОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да удрукаваць.УДУБАЛЬТ, прысл. Абл. Удвайне; удвая. Няхай сабе зямля і не вельмі ўдобіца —■ падзол ды суглінак, але тым часам у тваіх руках зрабіць так, каб яна радзіла ўдубальт. Сабаленка.УДУБЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Разм. 1. Вельмі азябнуць, замерзнуць; страціць ад холаду рухомасць. Удубелі ногі на холадзе. □ [Люда:]—Рукі — не так, вельмі ж ногі ўдубелі... Яна паказала .. малую, стройную нагу ў нейкім сінім туфліку. Брыль.2. Прамерзнуць да цвёрдасць Зямля ўдубела: ні экскаватар, ні бур, тым больш бульдозер не маглі ўспароць, узламаць грунт пад катлаван. Мыслівец. // Зацвярдзець, астыýшы (пра ежу). Бульба ўдубела.ЎДУМАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Уважліва абдумаць, асэнсаваць, глыбока унікнуць у што-н. У дужацца ў сэнс слова. □ Вымова тая, калі ўдумацца, патрэбна, як кашаль хваробе. Ермаловіч. А потым, удумаўшыся, Якаў зразумеў, што здзіўляцца і крыўдаваць тут няма чаго. Кулакоўскі.

УДУМАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. Разм. Падумаць, прыдумаць што-н. Я паціснуў плячыма: што сталася сёння з жонкаю?— Ты нешта ўдумала сабе? Сачанка. // Уздумаць. [Віктар:] — Толькі не ўдумай яму [кіраўніку] сказаць гэта ў вочы — на ўсё жыццё ворага нажывеш... Савіцкі.УДУМВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ўдумацца.УДУМЛІВАСЦЬ, -і, ж. 1. Здольнасць глыбока мысліць, глыбока ўнікаць у сэнс чаго-н. У ім [Косцю] угадвалася сур'ёзпасць, удумлівасць — якраз тыя якасці, якія Вера цаніла ў людзях больш за ўсё. Шыцік. Паэт малюе вобраз Міхала з выключнай удумлівасцю, асцярожна і паступова. Навуменка.2. Разм. Задуменнасць. На бялявым твары [Алесі] застыла ціхая ўдумлівасць чалавека, які сабраўся ў дарогу... Алёшка.УДУМЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Здольны, схільпы глыбока мысліць, глыбока ўнікаць у сэнс чаго-н. Удумлівы пісьменнік. □ Перад маладой паэтэсай былі ўдумлівыя настаўнікі, і яна з ахвотай вучылася ў іх. Ярош. // Які выяўляе такую здольнасць, схільнасць. Ўдумлівыя вочы. □ Сакратар пачала гаварыць ціхім, удумлівым голасам, набліжаючыся тварам да калгасніцы. Пестрак. Паэтрэаліст .. [Я. Купала] засяроджваў свойУдушíасць622Усллівы

удумлівы позірк на ўсім чыста, што было жыццё. Лойка. // Які характарызуецца глыбінёй асонсавання чаго-н. Удумліеае чытанне. Удумлівы падыход. □ Я марыў пра вельмі ўдумлівую пастаноўку «Раскіданага гнязда». «Полымя». У ,. [апавяданні] прыкметна выявіліся патэпцыяльныя творчыя магчымасці пачынаючага пісьменніка, яго ўдумлівыя адносіны да рзчаіснасці, да чалавека. Майхровіч.2. Разм. Задуменны. Чырвонаармейцы ўздымаліся з ложка, таропка апраналіся і сядзелі маўклівыя, удумлівыя. Галавач.УДУМНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласці васць удумнага.УДУМНЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і удумлівы (у 1 знач.). Удумпыя адносіны Купалы да фальклору .. пачыналіся якраз з пераасэнсавання народна-песепных сюжэтаў і матываў. Лойка. / у паэт. ужыв. З Масквы, з Крамля хадою ўдумнай, Усепароднай, чалавечай, Праз поле, поплавы, бурупы Ідзе, таварышы, камуна На свеце шчасце увекавечыць! Купала.УДУШАНЫ , -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удушыць.УДУШВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удушваць — удушыць.УДУШВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да удушваць.УДУШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да удушыць.УДУШЛІВАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць і стан удушлівага.2. Частае, цяжкае дыханне; удушша.УДУШЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Які выклікае удушша. Удушлівыя газы. // Які спірае дыханне, робіць яго цяжкім. Удушлівае паветра, а Ахуталі ўсе бастыёны Агонь і ўдушлівы дым. Бачыла. Па густым і ўдушлівым паху канапель Багдан адчуў, што падыходзіць да Гугелевага агарода. Кулакоўскі. // перап. Які гняце, прыгнятае. Час, калі Мікалай Шчакаціхін пераступіў парог Маскоўскага універсітэта, быў навальнічна ўдушлівы. Ліс.2. Такі, як пры ўдушшы. Усю зіму ледзь не ўсе палітеязні мелі хранічную прастуду і ўдушлівы кашаль. Машара.УДУШША, -а, п. Стан, пры якім спіраецца дыханне ў грудзях, не хапае паветра для

дыхапня. Валока аж захліпаўся ад удушша, грудзі разрываліся. Быкаў. [Тышкевіч] зачапіўся нагой за пянёк, задыхнуўся, упаў на зямлю, паміраючы ад удушша. Асіпенка.УДУШЫЦЦА, удушýся, удýшышся, удýшыцца; зак. Разм. 1. Павесіцца.— Ну, страляй у мяне, каб ты ўдушыўся, а сяла не чапай,— крычала .. жанчына. Лобан.2. Памерці ад чаго-н. засеўшага ў горле.УДУШЫЦЬ, удушý, удýшыш, удушыць; зак., каго-што. Разм. 1. Павесіць каго-н. [Мікіта:] — Ён яе [Марылю] у магілу загнаў... Удушыць яго мала за гэта! Брыль.2. Сціснуўшы горла, спыніць дыханне; задушыць. // перан. Не даць развіцца чаму-н., спыніць рознымі мерамі развіццё чаго-н. Фашызм імкнецца удушыць рэвалюцыйнадэмакратычны рух народаў.УДУШЭННЕ. -я, н. Дзеянне паводле знач, дзеясл, удушыць.УДЫГÁННЕ, -я, п. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удыгаць; падлізванно.УДЫГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., перад кім. Разм. Старацца задобрыць каго-н. ліслівасцю; падлізвацца; паддобрывацца.УДЬÍХ, -у, м. Кожны асобны ўпуск паветра ў лёгкія пры дыханні, які чаргуецца з выдыхам; проціл, выдых. Зрабіць глыбокі ўдых.УДЫХÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўдыху, удыхання. Удыхальныя рухі. // Які служыць, прызначаны для удыхання. Удыхальны клапап.УДЫХАННЕ, -я, н. І. Дзеянне паводле знач. дзеясл, удыхаць — удыхнуць.2. Тое, што і у д ы х.УДЫХАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да удыхаць.УДЫХАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да удыхнуць.УДЫХНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад удыхнуць.УДЫХНУЦЬ, -пý, -нéш, -не; -пелі, -няцé; зак., што. 1. Набраць у лёгкія паветра пры дыханні. Лена выйшла на ееранду, з асалодай удыхíіула свежае асенняе паветра. Няхай. [Сусед] узяў антонаўку, пакруціў яе ў руках, удыхнуў пяшчотны пах і зноў паклаў яблык на столік. Васілевіч.2. перан.; у каго-што. Напоўпіць, усяліць, заставіць пранікнуцца чым-н. Удыхнуць новыя сілы. Удыхнуць надзею. □ [Расія} ўдыхнула ў творчасць Міцкевіча новыя думкі і пачуцці. Лойка.УДЭГЁЕЦ гл. удэгейцы.УДЭГЁЯКА гл. удэгейцы.УДЭГÉЯСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да удэгейцаў, які належыць, уласцівы ім. Удэгейская мова.УДЭГЕЙЦЫ, -аў; адз. удэгéец, -гéйца, м.; удзтéйка, -і, ДМ -гéйцы; мн. удэгéйкі, -гéек; ж. Народнасць, якая жыве на тэрыторыі Прыморскага і Хабараўскага краёў РСФСР.УЁДЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уедлівага. Часам Іван Васільевіч прыкмячаў залішпюю ўедлівасць і бязлітаснасць у .. расказах [Віталіі]. Шамякін.УÉДЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Здольны глыбока пранікаць, упівацца ў што-п.; едкі. Уедлівы пах. □ Дробны ўедлівы пыл залазіць у горла і нос, і няма ад яго збав Асіпенка. Полымя пачало скакаць ад куста к кусту, хапаць .. сухія, зляжалыя галінкі, буралом, і неўзабаве ўсё навокал завалакло горкім, уедлівым дымам. Сачанка. Спазнаць мне хочацца І важкасць цэглы І як шурпаціць пальцы ўедлівы раствор. Арочка. // Пільны, напружаны, прапізлівы (пра позірк, вочы). Фактычна спрачаліся двое: Халіма і яшчэ адзін заўсёды дагэтуль ціхі, нявідны хлопец .. з поглядам глыбокім, уедлівым, якім ён нібы стараўся працяць усё, што трапляла на вочы. Зарэцкі. // Пранізлівы, рэзкі (пра гукі, голас і пад.). Хутка, імкліва расце ўедлівы свіст. Мележ. / ў духмянай начной цішыні, відаць, далёка чуліся ўсхлёсты пугі і ўедлівае хрыплівае выгукванне. Пестрак. // перан. Які запамінаецца надоўга. Вельмі ўедлівымі і даўкімі былі ўражанні

апошніх дзён, каб іх можна было лёгка забыць. Мележ.Уежна623Ужо

Які ўзнікае, умсшваецца ва ўсе дробязі", прыдзірлівы. Уедлівы характар, а З Тамарай стаў праседжваць вечары над кнігамі і бацька,., учэпісты, уедлівы. Ермаловіч.Разм. З'едлівы. Уедлівы жарт. а Гаварыў [Мікульскі] ціха, павольна, але злосна, падбіраючы самыя пякучыя, уедлівыя словы. Марціновіч.—А што я нарабіў? — Быццам і не ведаеш? — з уедлівай іроніяй спытаў Мятлюг. Сабаленка.Які вельмі надакучыў; надаедны. На дварэ вісела кіслая пахмурнасць, дзьмуў вецер — сеяў уедлівы дождж. Кудравец.УЁЖНÁ, безас, у знач. вык. Дастаткова, багата ежы. Мядзведзю на сонцы ўлежна, Уежна каля раёў. Барадулін. Хоць не ўежпа, дык улежна. Прыказка.УÉЗД, -а і -у, М -дзе, м. 1. -у. Дзеянне паводле дзеясл, уехаць (у 1 знач.).2. -а. Месца, праз якое ўязджаюць куды-н. «А можна ж бліжэй праехаць,— падумаў Каваль, ўзрадаваны здагадкай.— Напрасткі! Распачаць катлаван і пракласці трасу. Там — уезд, тут — выезд». Савіцкі. Пры ўездзе ў вёску на высокай маляўнічай арцЫ віселі лозунгі. Гаўрылкін.УÉЗДЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад уездзіць.2. у знач. прым. Утрамбаваны, убіты яздой, гладкі, ад доўгай язды. Уезджаны снег. Уезджаная дарога, п Андрэй ступаў зморана, цяжка. Ногі шукалі дарогі, узбіваліся на уезджаны грунт, гублялі яго. Пташнікаў.УЁЗДЖВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да уездзіцца.2. Зал. да уезджваць.УЁЗДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уездзіць (у 1 знач.).УЕЗДЗІЦЦА, -дзіцца; зак. Разм. Ушчыльніцца, утрамбавацца, стаць гладкім ад доўгай язды.УЕЗДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак. Разм. 1. што. Ушчылыíіць, утрамбаваць, убіць яздой; выездзіць. Уездзіць двор.2. каго-што. Утаміць, змучыць доўгай яздой: заездзіць. Уездзіць каня.УÉСЦІ, уéм, уясí, уéсць; уядзíм, уясцé, уядýць; пр. уéў, уéла; заг. уéш; зак. 1. што і без дап. (пераважна з адмоўем «не»). Узяць у рот, пражаваць, з'есці. Не ўесці мяса. Сала салёнае, што не ўесці.(з адмоўем «не»)- Разм. Паесці. [Гвардыян:] — А гаспадарка — ёй трэба догляд. І не ўясі, не адпачнеш ніколі як людзі. Зарэцкі.перан.; каго. З'едліва паддзець, укалоць. Такі ўеў Мікола скептычна настроенага да яго гістарычных вышукаў Цішку. Навуменка. Пайшлі ў разведку боем — далі фельетон у газеце. За жывое, як кажуць, уелі. Мыслівец.УЁСЦІСЯí, уéсца; уядýцца; пр. уéўся, уелася; зак. 1. Глыбока пранікнуць. упіцца ў што-н. (пра фарбу, пыл і пад.). У натруджаныя рукі Антона Пятровіча ўеліся драбнюсенькія пылінкі металу. Даніленка. У лазні Сымон старанна мыў рукі, бо. ў іх яшчэ ў першы дзень работы ўелася смала. Чарнышэвіч. Сухі пыл уеўся за дзень у твар, укрыў плечы. Пташнікаў. // перан. Глыбока ўкараніцца. Уеліся прафесійныя звычкі. // перанРазм. Вельмі захапіцца чым-п., глыбока унікнуць у што-н. Уесціся ў работу. □ Двавяскоўцы ля акна ўеліся ў карту. Шынклер. Бацька мой, патроху, вельмі ў чытанне ўеўся. Гарэцкі.Урэзацца, упіцца; угрызціся. Моцна скруцілі Міколку рукі назад, аж уеліся рамяні ў

цела. Лынькоў. Піла хутка ўелася ў мякіш сасновай кары. Галавач. Шчоўкнула, ўелася ў грудзі Кароткая чарга!.. Лойка.перан. Разм. Надоўга застацца ў памяці, сэрцы і пад. Звон ходзікаў на ўсё жыццё ўеўся ў памяць Аксёну. Дуброўскі.О Уесціся ў косці (пячонкі) — вельмі падаесці, апрацівець.УЕСЦІСЯ2, уéмся, уясíся, уéсца; уядзімся, уясцéся, уядýцца, пр. уéýся, уелася; зак. Разм. 1. Прывыкнуць да якой-н. стравы, корму; пачаць добра есці.2. (часцей з адмоўем «не»). Нассціся (пра што-н. вельмі смачнае). Аздоблен квас быў і грыбамі, Выключна ўсё баравічкамі; Цыбуля, перчык, ліст бабковы—Ну, не ўясіс[я]!.. Колас.У ЕХАЦЬ, у еду, уéдзеш, уéдзо; уéдзем, уéдзеце, уéдуць; заг. уéдзь; зак. 1. Заехаць унутр, у сярэдзіну чаго-н.; прыехаць куды-н. Уехаць у двор. Уехаць у лес. □ Гумно стаяла крыху воддаль ад хаты, і абодва яны [Максім з Гіпалітам] не чулі, як уехаў туды на санях Цімка. Машара. У пачатку жніва, неяк раз раніцай, у Бярозаўку ўехалі тры параконныя салдацкія брычкі. Васілевіч. Неўзабаве аўтамабіль, лёгка рассякаючы коламі сухі пясок, уехаў у вуліцу. Якімовіч.Разм. Праехаць які-н. шлях, ад'ехаць па якую-н. адлегласць. За дзень мы ўехалі сто кіламетраў.перан. Увайсці ў што-п. мяккае, сыпучае; асесці, спусціцца; угрузнуць. Цяпер хатка ўехала ў зямлю, асунулася і выглядае побач з новым зрубам кучай парахні. С. Александровіч. Сена на калёсах заслана белым абрусам, але яго зусім не відаць, ён уехаў у само сена. Пташнікаў. Ногі адразу ўехалі вышэй кален у мяккую цеплаватую гушчу. Мележ.О Уехаць па вушы — тое, што і а к у п у цца з галавой (гл. акунуцца).УЖАДОБКУ, прысл. Разм. З ахвотай. [Лабачоў:]—На зіму капусты, памідораў засалілі. Такі памідорчык зімою ўжадобку кожны з'есць. Даніленка.УЖАТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым,, зал. пр. ад ужаць.УЖАЦЬ, ужнý, ужнéш, ужнé; ужнём, ужпяцé; зак. 1. (звычайна з адмоўем «пе»). Змагчы жаць. Гэтым сярпом не ўжпеш. Жыта такое, што не ўжаць.2. Нажаць, зжаць якую-п. колькасць. Бацька з Захарам недзе там [жыта] калоцяць сёння, што пазаўчора ўжалі на гары ды падсушылі. Брыль.УЖО, прысл, і часціца. І. прысл. Указвае па наступленне, капчатковае завяршэнне якога-н. дзеяння, стану, прыкметы. Ужо вечарэла, калі Міколка з дзедам патрапілі на незвычайную стаянку ў лесе. Лынькоў. Вось ужо і сонейка зайшло, птушкі сціхлі. Якімовіч. // Указвае на змены, якія адбыліся з прадмотам, з'явай, месцам дзеяння. Хутка р ас паў ею д віліся чуткі, што савецкія войскі ўжо каля Мінска. Дзюбайла.Ужывадьнасць ______________6 24 Ужпрысл. Нарэшце. [Нехта са сходу:] — Сціхні ты ўжо! Чаго галёкаеш, як у лесе! Зарэцкі.прысл. Зараз, цяпер.— Ешце ўжо вы, я пасля,— адказала Вера Мікалаеўна. Арабей.часціца ўзмацняльная. Ужываецца для надкрэслівашíя якога-н. слова. Не так ужо дрэнна. Ужо не раз яму казалі, а Ужо ў дзвярах Нічыпар азірнуўся. Асіпенка.УЖЫВАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць ужывальнага; частата ужывання чаго-н. Ступень ужывальнасці варыянтаў слова.УЖЫВÁЛЬНЬІ, -ая, -ае. Які часта, шырока ужываецца; агульнапрыняты. Найбольш ужывальнымі суфіксамі назоўнікаў жаночага роду з' яўляюцца наступныя: -к-а.., -антк-а. Граматыка.УЖЫВÁННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ужываць — ужыць і стан паводле знач. дзеясл, ужывацца2; прымяненне, выкарыстоўванне. Пераноснае

ўжыванне слова. □ Калісьці ў .. прадзеда [пана Магдановіча] ляжаў дзікі пустыр зямлі без усялякага ужывання. Бядуля.2. Ужытак (у 2 знач.). Знаходзіцца ва ўжыванні.УЖЫВÁНЫ, -ая, -ае. Які ўжо быў ва ўжытку. [Рая Коган] сказала, у якім завулку ёсць магазіны, дзе купляюць і прадаюць ужываныя падручнікі. Мядзёлка.УЖЫВАЦЦА', -áюся, -áешся, '-áецца. Незак, да ужыцца.УЖЫВАЦЦА2, -áецца; незак. і. Выкарыстоўвацца, прымяняцца. Ад батарэйкі, якая ужываецца да кішэннага ліхтарыка, ішлі два ізаляваныя дроцікі, адзін — плюс, а другі — мінус. Карпюк. Шырока ўжываліся на Беларусі разнастайныя пасткі. «Помнікі». // Выкарыстоўвацца на пісьме, у мове, абыходжанні і пад. Выражаючы няпэўную множцасць, зборныя назоўнікі ўжыеаюцца звычайна толькі ў форме адзіночнага ліку. Граматыка.2. Зал. да ужываць. . УЖЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. і. Незак, да ужыць2.2. Спажываць (як яду, піццё і пад.).— На маю долю каньяку не заказвайце,— напомніў Іван Самсонавіч.— Не ўжываю. Пальчэўскі. [Дзед Мікалай:]—Закурвай, калі ўжываеш. Якімовіч.УЖЫВІЦЬ, ужыўлю, ужывíш, ужывíць; зак., што- Зрабіць ужыўленпе.УЖЫТАК, -тку, м. 1. Стан паводле знач. дзеясл, ужываць і ужывацца2. Доўга перабіраў [Васіль] сваё начынне, што ўжо даўно ляжала без усялякага ўжытку пад лавай. Няхай.2. Прымяненне, выкарыстанне ў штодзённым жыцці. Рэчы хатняга ўжытку. □ У вёсках Беларусі звычайна былі ва ўжытку косы з доўгім пасеем. «Помнікі». // Агульнапрынятае ўжыванне. Я не ў сталіцы, а ў краі, які завецца ва ўжытку цаліннымі землямі. Васілёнак. Закаханасць у народнае слова добра відаць і ў тым, што ў вершах Р. Бара~ дуліна нямала слоў сваіх, «ушацкіх», каларытных, свежых, якія яшчэ не атрымалі літаратурнага грамадзянства, але, магчыма, з лёгкай рукі паэта ўвойдуць у літаратурны ўжытак. Клышка.О Прадметы шырокага ўжытку — рэчы, якія служаць для задавальненпя найпершых бытавых патрэб насельніцтва.УЖЫТНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць ужытнага.УЖБІТНЫ, -ая, -ае. Тое, што і ужыв а л ь н ы.УЖБІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ужыць 2.УЖЫУЛÉННЕ, -я, н. Увядзенне іпшароднага цела ў жывую тканку для прыжыўлення ў ёй. Ужыўленне электродаў у мозг.УЖЫУЛЯЦЦА. -яецца; незак. Падвяргацца ўжыўленню.УЖЫУЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да ужывіць.УЖЬ'ІЎЧЫВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць ужыўчывага.УЖЫЎЧЫВЫ, -ая, -ае. Які ўмее ужывацца, мірна жыць, ладзіць з другімі людзьмі. Ужыўчывы чалавек, а Але калі людзі трапляюць ужыўчывыя, аднолькавых поглядаў, яны робяцца сапраўды блізкімі і шчырымі таварышамі. Машара. // Уласцівы такому чалавеку. Ужыўчывы характар.УЖЫЦЦА, ужывýся, ужывéшся, ужывéцца; ужывёмся, ужывяцéся; зак. 1. Наладзіць сумеснае згоднае жыццё; зжыцца з кім-н.— А мае развяліся,— сказала .. [Куліна] праз момант і паківала галавою.— Не ўжыліся. Чыгрынаў. Ужо месяц, як пакінула [гаспадароў] работніца — не ўжылася з Фядорай Аптонаўпай. Пестрак. // перан. Спалучыцца, пачаць суіснаваць, узаемадзейнічаць. Хіба могуць ужыцца ў адным сэрцы нянавісць і каханне? Каваль.Прывыкнуць да жыцця дзе-н., у якіх-н. умовах; звыкнуцца з чым-н.; прыжыцца. Кірылу дзівіла толькі адно: як жа можна, каб з такім характарам і з такімі рукамі

нельга было ўжыцца на адным месцы? Скрыган.Глыбока асэнсаваць, пра нікнуць у сутнасць чаго-н. [Настаўнік:] — Трэба ўжыцца ў вобраз героя, бачыць яго перад сабою. Пальчэўскі. Да артыстаў маладых Не адразу ўдача прыйдзе: Цяжка ўжыцца ў ролі тых, Каго людзі ненавідзяць. Свірка.УЖЫЦЬ', ужывý, ужывéш, ужывé: ужывём, ужывяцé; зак. (пераважна з адмоўем «не»). Змагчы жыць, пражыць дзе-н., з кім-н.; ужыцца. Там ніхто не ўжыве. □ [Соня:] — З табою ні адна не ўжыве, ні адна не зразумее... Сачанка.УЖЫЦЬ2, ужывý, ужывéш, ужывé; ужывём, ужывяцé; зак., што. 1. Прымяніць што-н. для чаго-н., з якой-н. мэтай. Ужыць новы метал. Ужыць строгую меру. Ужыць зброю. □ [Лявон:] Тут смеласць не паможа, хітрасць ужыць трэба! Козел. Лена ведала ўсе .. прапісныя педагагічныя ісціны з тэхнікума тэарэтычна, а як іх ужыць на практыцы, цяжка было нават уявіць. Няхай. // Знайсці прымяненне чаму-н. Ёсць дзе папрацаваць .. спецыялісту, ужыць свае веды. «Звязда».2. Выкарыстаць, скарыстаць, прымяніць дзе-н. Напярэдадні пасяджэння .. [Дывінец] ужыў, нарэшце, разец сваёй канструкцыі і за змену выканаў сем дзённых норм. Асіпенка. / сказаць папраўдзе,.. [Алёша] не ведаў, як абысціся з імі [грашамі], на што растраціць, яв іх ужыць. Васілевіч. // Выкарыстаць на пісьме, у мове, абыходжанніУз._625Узае м ада в ер'е

і пад. Дзед любіў пры зручным выпадку ўжыць навуковае слова. Лынькоў. [Піліп Тарасавіч] гатовы цяпер ужыць любую метафару, абы выбіць з-пад ног грунт у праціўніка. Ермаловіч.УЗ™ (а таксама уза..., ус.), прыстаўка. І. Ужываецца пры ýтварэнні дзеясловаў і абазначае: 1) накіраванасць руху ўверх, напрыклад: узляцець; 2) напружанасць, сілу дзеяння, хуткае наступленне якога-н. стану, напрыклад: узвіхрыцца, узрасці; 3) закончанасць дзеяння, давядзенне да якога-н. стану або граніцы, звычайна з адценйем паўнаты, інтэпсíўнасці, напрыклад: узбоўтаць, уз'есціся.ІІ. Ужываецца пры ўтварэнні назоўнікаў, прыслоўяў і абазначае: на краі чаго-н. або побач з чым-н., напрыклад: узлесак, узмежак, узгорак, узмор'е, узбоч, уздоўж.УЗА..., прыстаўка (гл. уз...). Ужываецца замест «уз...»: 1) перад збегам зычных, напрыклад: узабрацца, узарвацца, узаткнуць; 2) перад зычнымі, пасля якіх пішацца мяккі знак або апостраф, напрыклад: узалы», узаб'ю.УЗАБРАЦЦА, узбярýся, узбярэшся, ўзбярэцца; узбярóмся, узберацéся; зак. Намагаючыся, ўзысці, падняцца на што-н., узлезці куды-п., на верх чаго-н.; ускарабкацца. Хто б ні прыехаў у горад, ён абавязкова ўзбярэцца на вал — адсюль відаць большая частка горада. Хадкевіч. Вось і дно яра, вось і яго правы адхон. Узабрацца на гэты адхон, і — адразу лес. Курто. Машына Сяргея ўзабралася ка цвёрдую камяністую градку. Весялей запрацавалі колы. Астрэйка. / у перап, ужыв. Бывала, як выйдзе [Патапавіч] з хаты на досвітку, не снедаўшы, дык сонейка на поўдзень ўзбярэцца, пакуль прыйдзе. Кулакоўскі. // Абвіваючыся вакол чаго-н., узняцца (пра расліны). / на сцяну Ужо ўзабраўся дзікі хмель. Танк.УЗАГНÁНЫ, -ая -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узагнаць.УЗАГНÁЦЬ. узганю, узгбніш, узгóніць; зак., каго-што. 1. Заставіць като-п. ўзысці куды-н., апынуцца дзе-н.; загнаць каго-, што-н. Узагнаць ката на дрэва. Узагнаць машыну на платформу, а [Вогдан;] — Пабачым, ці не можна будзе туды \на сенажаць] скаціну узагнаць. Дуброўскі.Разм. Прымусіць устаць, падняцца адкуль-н., змяніць становішча. [Андрэй:'] — Як

хочаш, але я цябе [Івана] заўтра рана узганю з ложка. Чарнышэвіч. Саскочыла Эма з ложка, Узагнала цялушку на ножкі. Глебка. // Успудзіць. Глухі стрэл узагнаў над гаем варон. Асіпенка. Машына брала пад горку. Праязджалі вёску. На краі дарогі, мінаючы лужыну, узагналі чародку мокрых шпакоў. Пташнікаў.Насадзіць. Узагнаць абручы на бочку.ЎЗАД, прысл. Назад; у процілеглы бок. [Васіль] пацягнуў гармату ўзад да таго дома, з якога ад куляў сыпалася тынкоўка. Карпюк.О Ні ўзад ні ўперад — пі сюды ні туды. Ўзад і ўперад; узад-уперад (з дзеясловамі руху) — з аднаго канца ў другі, сюды і туды. Штурхаючыся, збіваючы людзей з ног, Толя бегаў ўзад і ўперад. Якімовіч.УЗАДРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узадраць.УЗАДРАЦЦА, уздзярýся, уздзярэшся, уздзярэцца; уздзяромся, уздзерацеся; зак. 1. (1 і^ 2 ас. не ужыв). Адарваўшыся, задрацца ўгору. Узадралася салома на страсе.Разм. Узлезці, залезці на што-н. У задрацца на хвою.перан. Груб. Рана прачнуўшыся, устаць, падняцца з пасцелі. Узадрацца да світання. □ Узадралася сяк-так, працерла вочы. Крапіва.УЗАДРАЦЬ, уздзярý, уздзярэш, уздзярэ; уздзярóм, уздзерацé; зак., што. 1. Адарваць, аддзяліць рыўком угору што-н. (добра прымацаванае і пад.). Узадраць маснічыну. Узадраць асфальт на дарозе. □ План узадраць падлогу і зрабіць падкоп адпаў. Колас. Нехта лязом рыдлёўкі ўзадраў дошкі, на зямлю паляцелі прамасленыя стружкі. Беразняк.2. Разм. Узараць (цаліну, папар і пад.). Цяпер на ніве працуе не сухарэбрая каняка, не плуг з затупленым парогам калупае зямлю, а трактар, які даўно ўжо ўзадраў здзірванелыя межы. Сабаленка. [Міхайла Прымакі]— Я табе зараз, Антонавіч, уздзяру на зябліва ўсё, нават тыя пустыры, дзе не сеялася з сорак першага года. Шамякін.УЗАЕМА... Першая састаýная частка складапых слоў, якая адпавядае па зпачэнню словам: узаемны, узаемна, напрыклад: узаемадапамога, узаемадзеянне, узаемакантроль, узаемапранікненне.УЗАЕМААВУМОУЛЕНАСЦЬ, -і, ж. Узаемпая абумоўленасць з'яў, узаемны ўплыў адных з'яў на другія. Узаемаабумоўленасць з'яў у прыродзе і грамадстве. □ Падаючы ва ўзаемасувязі і ва ўзаемаабумоўленасці з'явы і падзеі, літаратар, паводле А. М. Горкага, павінен узнімацца да шырокіх абагульненняў. Кудраўцаў.УЗАЕМААДНОСІНЫ, -еш; адз. няма. 1. Адносіны, якія склаліся ў выніку ўзаемадзеяння тых ці іншых сіл, з'яў і пад. Узаемаадносіны філасофіі і прыродазнаўства. □ Папаўненне лексічнага саставу ^беларускай мовы ў XIX— пачатку ХХ стст. адбывалася ва умовах своеасаблівых узаемаадносін з іншымі мовамі. Гіст. лекс. бел. мовы.2. Узаемныя адносіны паміж кім-, чым-н. Паміж выхаванцамі і настаўнікамі існавалі таварыскія ўзаемаадносіны. Сяргейчык. Праблема узаемаадносін народа і інтэлігенцыі заўсёды хвалявала Змітрака Бядулю. Кавалепка.УЗАЕМАВЮГАДНЫ, -ая, -ае. Які выгадны узаемна для абодвух бакоў. Узаемавыгадны гандаль. Узаемавыгадныя ўмовы паставак прадукцыі.УЗАЕМАВЬ'ІРУЧКА, -і, ДМ -чцы, яЛ Узаемная выручка. Падполле зводзіць разам розных людзей. Потым яны на ўсё жыццё застаюцца сябрамі. Узаемавыручка і сяброўства —• залаты закон падполля. Дзепісевіч.УЗАЕМАДАВЕР'Е, -я, н. Узаемпае давер'е (паміж арганізацыямі або асобнымі людзьмі). Мастацкія пераклады, як паказвае практыка Янкі Купалы, верны шлях узаемаўзбагачэння літаратур, моцны сродак умацавання ўзаемадавер'я паміж

народамі. Палітыка.Узаемадапамога 626__________________________________УзаконіцьУЗАЕМАДАПАМОГА, -і, ДМ -мóзе, ж. Узаемная дапамога. Братняя узаемадапамога. Дагавор аб дружбе і ўзаемадапамозе. □ Узаемадапамога стала законам у рабоце маладых жывёлаеодаў. «Звязда». Новыя словы нейкімі невідочнымі птушкамі мітусіліся вакол: арганізацыя, кааперацыя, выбары, узаемадапамога... Бядуля.О Каса ўзаемадапамогі гл. каса.УЗАЕМАДАЧЫНÉННЕ, -я, н. Сувязі, адносіны, якія складваюцца ў выніку ўзаемадзеяíшя тых ці іншых сіл, з'яў. Колас ставіць тыпова сялянскую псіхалогію ва ўзаемадачыненні з найвялікшымі сацыяльнымі зрухамі часу—Кастрычніцкай рэвалюцыяй, грамадзянскай вайной, сацыялістычным пераўтварэннем вёскі. Навуменка. // Узаемныя адносіны паміж кім-, чым-н. Эпізод жа, пра які гаварылася вышэй, выцірае з рамак узаемадачыненняў герояў. «Полымя».УЗАЕМАДЗЁЙНІЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Быць, знаходзіцца ва ўзаемадзеянні, дзейнічаць узгоднена. Жыццёвы вопыт большасці пісьменнікаў праз творы актыўна ўзаемадзейнічаў з вопытам чытача, які сам зведаў, што такое вайна. Дзюбайла.УЗАЕМАДЗÉЯННЕ, -я, н. Узаемная сувязь з'яў, нрадметаў паміж сабою, іх узаемная абумоўленасць. Калі хімічны раствор перасычаны, дастаткова ў ім зарадзіцца маленькаму крышталіку,— г малекулярныя сілы ўступяць ва ўзаемадзеянне. Карпюк. // Узгоднепасць дзеянняў; узаемная падтрымка. [Камлюк:] — Раптоўнасць, дакладны разлік, арыенціроўка і ўзаемадзеянне ў баі — і вы [Андрэй і Барыс] выйграеце. М. Ткачоў.УЗАЕМАЗАЛÉЖНАСЦЬ, -і, ж. Залеяшасць адзін ад другога, узаемная залежнасць з'яў, асоб, арганізацыі! і пад. Узаемазалежпасць паміж вырабам і збытам тавараў. а Ёсць .. нормы, якіх чалавек павінен прытрымлівацца, каб стаць чалавекам. Усё знаходзіцца ва ўзаемасувязі і ўзаемазалежнасці. Шамякін.УЗАЕМАЗАМЯНЯЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць, магчымасць замяпяць адзін аднаго, узаемная замена. Узаемазамяпяльнасць у рабоце.УЗАЕМАЗВЯЗАНЫ, -ая, -ае. Звязаны ўзасмнай сувяззю паміж сабою. Вытворчасць збожжа і вытворчасць прадуктаў жывёлагадоцлі ўзаемазвязаны.ЎЗАЕМАПАДТРБІМКА, -і, ДМ -мцы, ж. Узаемная падтрымка. Узаемападтрымка членаў калектыву. □ Дружба і узаемападтрымка ўсходнеславянскіх народаў праяўляліся заўсёды. «Полымя».УЗАЕМАПЕРАТВАРЗШІЕ, -я, н. Спец. Пераход адной сутнасці ў іншую і наадварот; узаемнае ператварэнпе. Закон узаемаператварэшíя.УЗАЙМАПРАВЁРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Узаемная праверка.УЗАЕМАПРАВÉРАЧНЫ, -ая, -ае. Звязаны з узаемпай праверкай, прызначаны для яе. У'заемаправ е рачныя брыгады.УЗАЕМАПРАШКНÉННЕ, -я, н. Узаемнае пранікпснне. М. Федароўскі назіраў за ўзаемапранікненнем фальклору беларускага ў польскі, украінскі, рускі і наадварот. Саламевіч.УЗАЕМАРАЗУМЁННЕ, -я, п. Узаемнае разуменне і згода. У сям'і пануе лад і ўзаема-разуменне. а Перагаворы праходзілі ў сяброўскай атмасферы і ў духу ўзаемаразуменпя. «Звязда».УЗАЕМАСУВЯЗЬ, -і, ж. Узаемная сувязь; сувязь паміж дзвюма і больш асобамі, арганізацыямі, з'явамі і пад. Узаемасувязь зместу і формы. □ Каб разграміць такі гарнізон, неабходна было мець добрую узаемасувязь і зладжанасць груп. Карпюк. В. Бялінскі падкрэсліваў шчыльпую узаемасувязь, якая існуе паміж думкай і словам.

Юрэвіч.УЗАЕМАЎЗБАГАЧЗННЕ, -я, н. Узаемнае ўзбагачэнне. 'Мастацкія пераклады, як паказвае практыка Янкі Купалы, верны шлях узаемаўзоагачэння літаратур, моцны сродак умацавання ўзаемадавер'я паміж народамі. Палітыка.УЗАЕМАЎЗГОДНЕНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узаемаўзгодненага. Узаемаўзгодненасць планаў.УЗАЕМАУЗГОДНЕНЫ, -ая, -ас. Узгоднепы паміж дагаворнымі бакамі.УЗАЕМАУШШІУ, -лыву, .м. Уплыў, які адбываецца узаемна паміж якімі-н. з'явамі або людзьмі. У XIX ст. ўзаемаўплыў розных гаворак быў вельмі слабым, па сутнасці яшчэ не было ўмоў, каб якая-небудзь гаворка стала вядучай пры ўтварэнпі літаратурнай мовы. «Гіст. бел. літ. мовы».УЗАÉМІІАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узаемнага. // Узаемнае пачуццё (сімпатыі, дружбы, кахання і пад.). Гаснулі ў вокнах агеньчыкі. Стасіку здавалася, што гэта гаснуць у яго душы пробліскі светлых надзей на ўзаемнасць Ганусі. Няхай.УЗАÉМНЫ, -ая, -ае. Які праяўляецца ў адносінах адзін да аднаго. Узаемная дапамога. Узаемны ўплыў. Узаемнае давер'е. а Васіль .. не вельмі паважаў лесніка. Ужо даўно ляжаў між імі чорны цень узаемнай нянавісці. Колас. Узаемная прыязнь, праве* раная і загартованая ў агні, стварала шчыльпую баявую сям'ю. Брыль.УЗАКАНÉННЕ, -я, н. Уст. Пастанова, распараджэнне ўрада, якое мае сілу закона.Зборнік узакапенняў.УЗАКÓНЕННЕ, -я, п. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узаконьваць — узаконіць.УЗАКОНЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узаконіць.2. у знач. прым. Устаноўлены, вызначаны якім-п. законам, пастановай. Я лаўлю [рыбу] ўзаконеным метадам,— сказаў Вярстоўскі. Гаўрылкіп. Не любіў і не паважаў [Фокін] аўтарытэтаў, апрача свайго, а ўзаконеныя правілы і распараджэнні лічыў, што яны пісаліся не для яго. Машара. // Які стаў звычайным, перастаў хваляваць, звяртаць на сябе ўвагу. [Дзядзька Міша:] — Гэта не гульня, не спорт,.. а .. узаконенае калецтва! Паслядовіч.УЗАКОНІЦЬ, -ню, -ніш, -піць; зак., што. Надаць чаму-н. законную сілу, зацвердзіць, аформіць у адпаведнасці з законам. Узаконіць шлюб. ІІ Увесці ва ўжытак на правах агульпага прызнання; даць чаму-н. правы грамадзянства. Крытык павінен уявіць сабе сувязь паміж адзінкавым выпадкам і агульнымі рысамі жыцця, зразумець сэнс пэўнага выпадку, вытлумачыць яго прычыны, узаконіць яго існаванне. Юрэвіч.Узаконьванне627Узахлёб

УЗАКОНЬВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узаконьваць — узакопіць.УЗАКОНЬВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да узаконьваць.УЗАКОНЬВАЦЬ, -аю, -асш, -ас. Незак, да узаконіць.УЗАМЁН, прысл, і прыназ. 1. прысл. У абмен, замест аднаго што-н. другое. Вадзік саступіў на просьбу хлапчука, зняў са штаноў папружку і аддаў узамен па ножык. Гамолка. [Тарасюк:]—Няхай не крыўдуюць [вашы] мужчыны, што мы забралі іхнюю вопратку і нічога не можам пакінуць узамен. С. Александровіч.2. прыназ, з Р. Спалучзтше з прыназоўнікам «узамен» вырашае аб'ектпыя адносіны; ужываецца для ўказашíя на асобу ці прадмет, якія замяшчаюцца іншай асобай ці прадметам. Прыхаджане ссыпалі [у каробку і мяхі] плату за ачышчэнне ад грахоў, узамен чаго атрымоўвалі квіткі. Крапіва.УЗАПАР, прысл. Разм. Тое, што і запар. КОЛЬКІ дзён у запар сеяў ціхі, цёплы

дожджык. Даніленка. Тры чырвоныя ракеты — адна за другой узапар — узвіліся ў хмарнае асенняе неба. Навуменка.УЗАІІХНУТЫ, -ая, -ае. Разм. Дзеепрым, зал. пр. ад узапхнуць.УЗАПХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцó; зак., каго-што. Разм. 1. Пхаючы, падняць наверх. Узапхнуць воз па ўзгорак. Узапхпуць чамадан на верхнюю палку.З цяжкасцю надзець, нацягнуць што-н. вузкае, цеснае. Ледзь узапхнуў. боты на ногі. І/ Надзець наспех які-н. абутак. Узапхнуў сандалі і бягом на вуліцу.Узваліць працу на каго-п.— Ты паслухай, паслухай, што на нас гэты, гэты... узапхнуць хоча! т- .. бацька гнеўна павярнуўся ўжо да У.іі. Паўлаў.УЗАРÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узаракь.УЗАРАЦЬ, -арý, -арэш, -арэ; -арóм, -арацé; зак., што. Апрацаваць зямлю плугам. Узараць цаліну. Узараць папар, □ Год за годам людзі адбудаваліся, узаралі задзірванелыя палі. Дуброўскі.УЗАРВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узарваць.УЗАРВÁЦЦА, -рвýся, -рвéшся, -рвецца; -рвёмся, -рвяцéся; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Разбурыцца ад узрыву; разарвецца, разляцецца на часткі. / раптам пад ногі .. [фашыстам] паляцела з-за машыны граната. Але не ўзарвалася. Яўген не выцягнуў чаку. Новікаў. Снарад, відаць, прабіў браню, бо танк узарваўся. Шамякін. // Разбурыцца ад напору знутры. На таполях узарваліся клейкія набрынялыя пупышкі, і на налітых цяжкім сокам галінах успыхнулі зеленаватыя іскрынкі. Лукша. / у перан. ужыв. Хто можа паручыцца, што перамір'е не ўзарвецца?.. Васілевіч.перан. Парушыцца (пра цішыню і пад.). У зале на момант стала ціха-ціха. І раптам цішыня ўзарвалася. Шыцік. / у перан, ужыв. Калі ж зал ўзарвецца громам, Я хвіліну стаю ўтрапёная, Схамянуся — бягу за кулісы, Забываючы зноў пра паклон... Арочка.перап. Разм. Выйсці з сябе, абурыцца, вельмі раззлавацца. Андрэй цярпеў-цярпеў,нарэшце, узарваўся.— Ідзі ты к чорту! — зароў дзікім голасам, павярнуўшыся да Яна. Чарнышэвіч.— Ды ў тваёй жа брыгадзе людзей— як у добрым палку! — зноў узарваўся Баркевіч. Шашкоў.4. Разм. Усхапіцца, ўскочыць. Сурвільчык раптам узарваўся з месца, хапіў з-пад стала збан вады і лінуў на Адася. Чорны. Завішнюк .. будзе доўга так сядзець — як і ўчора. Сядзець і думаць... Пасля ўзарвецца са свайго пня, як утрапёны, і будзе крычаць аж да самага вечара. Пташнікаў.УЗАРВАЦЬ, -рвý, -рвéш, -рве; -рвём, -рвяцé; зак., каго-што. і. Разбурыць, знішчыць выбухам; падарваць. [Маеўскі:] — Гнядкоў! Сабірай сваіх падрыўнікоў. Узарві спачатку масты, пасля — вадакачку і стрэлкі. Шамякін. // Разбурыць напорам знутры. Праз тыдзень — другі імклівая плынь узарве, раскрышыць ледзяны панцыр, і Нёман .. нанясе свае воды на поўнач — у Літву. «ЛІМ». / у перан. ужыв. Кастрычнік узарваў стары ўвесь лад. Астрэйка.Узадраць, парушыць цэласць чаго-н. Вось .. [Юрка] расшыў адзін .. край [пасылкі] і, узарваўшы фанернае вечка, заглянуў цсярэдзіну. Сіняўскі. // перап. Узараць. Я помню, як трактар той першы Прамчаў і ля нашых бяроз, Як дзедаўскую палоску Плугамі ўзарваў і панёс. Куляшоў.перан. Парушыць чым-н. спакой, цішыню і пад. [Стрэл] узарваў спакой летняе ночы і перакаціўся рэхам у наваколлі. Чарнышэвіч. Гром апладысмептаў узарваў панаваўшую дагэтуль цішыню. Васілевіч.(1 і 2 ас. не ужыв.); перан. Разм. Вывесці з сябе, абурыць, вельмі раззлаваць. Гэтая ветлівасць узарвала Андрэя, хоць ён даў сабе слова размаўляць зусім спакойна. Шахавец.— Ну і дэмагог жа ты!—узарвала Таццяну. Пальчэўскі.УЗАСОС, прысл. Разм. Працягла, доўга; не адрываючыся. Цалавацца ўзасос. □ /

раптам [перакупшчык] сеў сярод дарогі на свой мяшок, вылавіў з кішэні табакерку і .. ўзасос, пачаў нюхаць у абедзве наздры. Гарэцкі.УЗАТКНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узаткнуць.УЗАТКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., што. Разм. 1. Насадзіць, надзець на што-п. вострае. Адам моўчкі развязаў сваю торбачку, дастаў адтуль .. кавалак сала і,., узаткнуўшы па завостраны штышок, пачаў круціць над полымем,. Нікановіч.2. Наспех абуць што-н.; уссунуць. Узаткнуць боты на босыя ногі.УЗАХАПЫ і УЗАХАПКІ, прысл. Разм. Наперабой; адзін перад адным. За спрыт у аддзяку Сустрэць яе [нафту]. узахапы выпаліць: «Пайшла!» Калачынскі. Калгаснікі ўзахапкі пачалі касіць іржышча, падграбаючы яго разам з аўсом. «Звязда».УЗАХЛЁБ, прысл. Разм. Захлёбваючыся; таропка; заўзята. Сябры віншавалі разбуджанага Руневіча, зноў віншавалі адзін аднаго, ціха, узахлёб смяяліся. Брыль. Не чакаючы далейшых пытанняў, [Мікешкá] ўзахлёб пачаў расказваць, што здарылася ў воданапорпай вежы. Беразняк. Не ўмеюць часам і крытыкаваць. Крытыкуюць — на знішчэнне. Хваляць — узахлёб. Шамякін.Узацяжку628Узбіванне

УЗАЦЯЖКУ, прысл. Зацягваючыся, удыхаючы на ўсе грудзі (курыць, дыхаць і пад.). Курыў [стары] доўга, узацяжку, думаў. Надзя таксама не спала. М. Ткачоў. Першы раз Міхась смаліў узацяжку. Чэрня. Дождж прайшоў— / з сэрцам гладзіць цяжка: Птушкай рвецца ў чыстае раздолле! І на грудзі поўныя, узацяжку, Не надыхацца ніяк уволю. Гілевіч.УЗБАГАЦÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Разм. Разбагацець, стаць багатым. [Ян:] — Узбагацела, гадаўка, бацьку пахаваць не прыехала. Чарнышэвіч.УЗБАГАЦІЦЦА, -гачýся, -гацíшся, -гацíцца; зак. 1. Разм. Стаць багатым, разбагацець.2. перан. Папоўніцца чым-н., набыць што-н., стаць больш багатым па саставу, зместу і пад. Бібліятэка ўзбагацілася новымі выданУзбагаціцца вопытам. □ Прамысловасць горада ўзбагацілася прадпрыемствамі, якіх тут не было да вайны. Хадкевіч. Наша мастацкая проза рабіла першыя крокі тады, калі руская літаратура ўзбагацілася бессмяротпымі творамі. Пшыркоў.УЗБАГАЦІЦЬ, -гачý, -гаціш, -гаціць; зак., каго-што. 1. Зрабіць багатым, заможным. [Паранены:] — Ратуйце... Усё жыццё дзякаваць буду, узбагачу... Усё аддам... Шамякін.2. перан. Зрабіць больш багатым, разнастайным па саставу, зместу і пад. Новыя раманы ўзбагацілі літаратуру. Узбагаціць сваю памяць. □ — Што дала мне [мастацкая] студыя? Яна ўзбагаціла мяне тэхнікай. Сяргейчык.— Назіранні далі мне шмат цікавага, і жыццё на возеры ўзбагаціла мяне новымі ведамі і ўражаннямі. В. Вольскі.УЗБАГÁЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбагаціць.УЗБАГАЧАЦЦА, -áюся, -áешся. -áеппа: незак. 1. Незак, да узбагаціцца.2. Зал. да узбагачаць.УЗБАГАЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узбагаціць.УЗБАГАЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узбагачаць — узбагаціць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, узбагачацца — узбагаціцца. Абмен вопытам — надзейны сродак узаемнага ўзбагачэння. «Звязда».УЗБАДЗЁРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбадзёрыць.

УЗБАДЗЁРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узбадзёрыцца.2. Зал да узбадзёрваць.УЗБАДЗЕРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбадзёрыць.УЗБАДЗЁРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. Стаць, зрабіцца бадзёрым; падбадзёрыцца.— Соль? Гэна можна! — яшчэ болей узбадзёрыўся Карпечак. АІІОШКШ.УЗБАДЗЁРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., каго-што. Выклікаць бадзёры настрой, прыліў сілы, энергіі; падбадзёрыць. Тое, што .. [Алесь] як быццам пачуў бацькаў голас, узбадзёрыла яго. Броўка. На завод да нас прыехаў Сам Ільіч праводзіць хлопцаў, Развітацца з імі, словам Узбадзёрыць іх бацькоўскім. Зарыцкі.УЗБАЛАМУЦІЦЦА, -мýчуся, -мýцішся, -мýціцца; зак. Разм. Узбударажыцца, усхвалявацца.— Пачакай! — Іван хапае Шуру за рукаў.— Чаго ты ўзбаламуціўся? Слова нельга сказаць... Навуменка.УЗБАЛАМУЦІЦЬ, -мýчу, -мýціш, -мýціць; зак., каго-што. Разм. 1. Узбударажыць, выклікаць супярэчлівыя пачуцці, прывесці ў замяшанне; устрывожыць, Узбаламуціць людзей,□ Песня мяне растрывожыла, узбаламуціла. Бядуля. Відаць, яго спакой узбаламуцілі даччыныя словы. Мурашка.2. Узбунтаваць. [Ахрэм:] — Галота праклятая! Не... не узбаламуціць вам вёскі. Гурскі.УЗБАЛАМУЧАНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласцівасць узбаламучанага (у 2 знач.). Чаго з лішкам хапала мне, дык гэта непаседлівасці і нейкай нервоеай узбаламучанасці. Асіпенка.УЗБАЛАМУЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, вал. пр. ад узбаламуціць.2. у знач. прым. Неўраўнаважаны, узбударажаны; неспакойны. Узбаламучаны настрой.□ Хацелася [Дауэру] кінуць усё.., забрацца ў ціхі куточак і там прасядзець, аж пакуль не паспакайнее гэты узбаламучаны свет. Шахавец.УЗБАЛАМУЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца: незак. 1. Незак, да узбаламуціцца.2. Зал. да узбаламучваць.УЗБАЛАМУЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбаламуціць.УЗБАРАНАВÁЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак., што. Узрыхліць бараной.УЗБЁГАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Забегаць у розных напрамках, узад-уперад; разбегацца. Узбегаліся на вуліцы бабы,— каторая за свіннямі, каторая да суседзяў. Мурашка. / не адзін раз [Чубар] па дарозе ўжо ўяўляў сабе, як прыйдзе, нарэшце, у Мамонайку, і ўзрадаеаная Аграфена ўзбегаецца за гародамі, каб напаліць у лазні. Чыгрынаў.УЗБЕГЧЫ, -бягу, -бяжыш, -бяжыць; -бяжым, -бежыцé, -бягуць; пр. узбéг, -ла; заг. узбяжы; зак., на што. і. Падняцца бягом куды-н. уверх, на больш высокае месца, на вышыню. Узбегчы на трэці паверх. Узбегчы на пагорак. □ Лабановіч саскочыў з павозкі і ўзбег на ганак. Колас. // Імкліва ўз'ехаць (звычайна па вышыню). Грузавік у збег на ўзгорак. Гроднеў. // перан. Размясціцца на паверхні, што ідзе ўгору. Новыя гарадскія вуліцы ўзбеглі на бліжэйшыя пагоркі. В. Вольскі.2. Бягом зайсці, трапіць куды-н.; забегчы. Воўк узбег на поплаў, а Стукнула брамка, і на двор узбегла дзяўчынка. Асіпенка. // Імгненна з'явіцца, выступіць; пабегчы. Крывавая падцечына ўзбегла на вока. Сабаленка. // перан. Раптоўна ўзнікнуць, з'явіцца, прыйсці. Узбег смутак на твар. □ / тут, як кажуць, мімаволі ўзбегла па памяць вядомая песня. Грамовіч. З даяркамі Андрэй па-свойму, крыху грубавата, мог і жартаваць, і смяяцца, г ляпнуць, што ўзбяжыць на язык. Ваданосаў.

УЗБЁК гл. узбекі.УЗБÉКІ, -аў; адз. узбéк, -а, м.; узбéчка, -і, ДМ -чцы; мн. узбéчкі, -чак; ж. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Узбекскай ССР.УЗБЕКСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны Да узбекаў, які належыць, уласцівы ім. Узбекская культура.УЗБЁЧКА гл. узбекі.УЗБІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, узбіваць — узбіць (у 1—4 знач.).У збівацца _________________________________629__________________________________УзброеныУЗБІВÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. і. Незак, да узбіцца.2. Зал да узбіваць (гл. узбіць у 1—4 і 6 знач.).УЗБІВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узбіць.УЗБІРАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак. да узабрацца.УЗБІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбіць (у 1—4 і 6 знач.).УЗБІЦЦА, узаб'юся, узаб'éшся, узаб'óцца; узаб'ёмся, узаб'яцéся; зак., на каго-што. 1. Нечакана наскочыць на каго-, што-н.; наткнуцца. Узбіцца на камень. Узбіцца на востры сук. о Ад невялічкай газнічкі, што стаяла на паліцы каля абразоў, хапала святла толькі на тое, каб не узбіцца на чалавека. Лобан. Аслеплены дымам, Міша узбіўся на нейкі цабэрак і паляцеў потырч. Арочка.Нечакана сустрэцца, сутыкнуцца з кім-, чым-н. непажаданым, непрыемным; напароцца. Узбіцца на засаду, а [Ляснік:] — Перадумаў я, хлопцы. Начуйце. Час позні, можна і на ваўка дзе узбіцца. Паўлаў.Разм. Натрапіць, напасці на што-н. Шафёр, абмінаючы замёрзлыя лужыны, усё хмурыў твар, пасля, кіламетраў якіх праз сорак, узбіліся на шашу. Чыгрынаў. [Салдат:] — Ішоў, ішоў, узбіўся на бураковае поле. А ў лагчынцы, бачу, салдаты буракі капаюць. Лужанін. // перан. Дайсці, дапасці да чаго-н. (у думках, размове і пад.). [Грэчка:] — У апошні момант узбіўся быў на цікавы сон. Няхай. Гутарка ўзоілася на залатога кухара, і, падвыпіўшы, госці пажадалі паглядзець на яго. Гарэцкі.Разм. Узабрацца на верх чаго-н., насесці, налезці на каго-, што-н. Пад рабінай была лавачка, мокрая яшчэ ад дажджу, не высахла, і на яе узбіліся дзеці. Пташнікаў. Злавіў [Базыль] свайго сівага аж каля балота і, ледзь узбіўшыся на яго шырокую спіну, ступою накіраваўся на пацяробы. Нікановіч.без. дап. Стаць пышным. Падушкі узбіліся. І/ Успеніцца ад моцнага струменя, узбівання і пад. На піве ўзбілася пена.Разм. З цяжкасцю абзавесціся чым-н., разжыцца. Рана .. [Рымша] асірацеў, але і адзін неяк-такі узбіўся на гаспадарку. Якімовіч. Узяцца адразу за будоўлю ўсё ніяк не выпадала: і з лесам было цяжка, і на грошы лішнія ўсё ніяк не маглі узбіцца. Васілевіч. Адзін час .. [Максім Астапавіч) узбіўся на каня і наймаўся вазіць тавар адсюль у Мінск і з Мінска сюды. Чорны.О Узбіцца на капейку — разжыцца на грошы.УЗБІЦЬ, узаб'ю, узаб'éш, узаб'é; узаб'ём, узаб'яцé; заг. узбí; зак., што. 1. Набіць што-н. ла паверхню чаго-н.; пасадзіць, накалоць на што-н. вострае. Узбіць абруч на бочку. Узбіць вілкі на вожаг. о Таня выпіла разам з усімі, сціпла выцерла губы кончыкам хусткі, а потым узбіла на відэлец кавалак селядца і скрылёк цыбулі і .. пачала есці. Новікаў.Разм. Надзець, насунуць на што-п. зверху. Узбіць акуляры на нос. Узбіць шапку на патыліцу.Разм. З цяжкасцю надзець што-н. вузкае, цеснае. Ледзь узбіў паліто на плечы.Ўдарамі ўзрыхліць, зрабіць больш мяккім, пышным. Узбіць зямлю капытамі. Узбіць

падушкі. Узбіць прычоску. о Селянін рухавапатрусіў да сваіх саней, узбіў салому, паклаў чамаданы. Колас. Цвёрды грунт узбілі ломам. Кляўко. // Ўдарамі ўзняць у паветра. Неўзабаве першыя халодныя кроплі дажджу цяжка ўпалі на зямлю і узбілі на дарозе пыл. Дайліда. ІІ Успеніць што-н. Узбіць мыльную пену.Разм. Разбіць яйцо на скавараду, патэльню.Разм. Паставіць, палаяíыць, павесіць што-н. на вельмі высокае, нязручпае месца.УЗБОЎТАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбоўтаць.УЗБÓЎТАЦЦА, -аецца; зак. Прыйсці ў рух ад боўтання, перамяшацца (пра вадкасць).УЗБОЎТАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. Боўтаючы, перамяшаць паміж сабой часцінкі якой-н. вадкасці.УЗБОЎТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узбоўтваць — узбоўтаць.УЗБОЎТВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да узбоўтацца.2. Зал. да узбоўтваць.УЗБОЎТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбоўтаць.УЗБОЎТНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да узбоўтваць.УЗБОЧ, прысл, і прыназ. 1. прысл. Збоку, на нейкай адлегласці ад чаго-н. Дзядзька, апусціўшы лейцы, нокнуу на коніка, сам пайшоў па сухім, узбоч. Навуменка. Максім ішоў узбоч, весела махаючы пугай. Шамякін. /3 прыназ, «ад» утварае спалучэнне з Р.— Што ты робіш?! — пачуў я узбоч ад сябе рэзкі .. голас. Кулакоўскі.2. прыназ, з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «узбоч» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца для ўказання на размяшчэнне каго-, чаго-н. у баку каго-, чаго-н. Перайшоўшы Стадольскі мост,.. [Шалюта] ўбачыў узбоч дарогі пусты Варановічаў газік. Дуброўскі. Спынілася аўтамашына Узбоч гравейкí, у цяньку. Прануза.УЗБОЧЫНА, -ы, ж. Разм. Тое, што і а б о-4 ы н а. [Зыгмусь:]—Конь хрумстае траву на ўзбочыне дарогі каля саменькага мяне. Колас. Серабром заігралі мяцёлкі Кавылю на узбочыпах яру. Беразняк.УЗБРАЕННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узбройваць — узброіць і узбройвацца — узброіцца.2. Зброя і боепрыпасы, прызначаныя для вядзення вайны, бою. Вытворчасць узбраення. □ [Камлюк:] — У бой неабходна пусціць усё узбраенне. М. Ткачоў.О Гонка узбраення гл. гонка.УЗБРОЕНАСЦЬ, -і, ж. 1. Забяспечанасць арміі ўзбраеннем.2. Забяспечанасць якімі-н. прыладамі, прыстасаваннямі, матэрыяламі і пад. Тэхнічная ўзброенасць сельскай гаспадаркі.УЗБРОЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узброіць.у знач. прым. Які мае пры сабе зброю. Узброены атрад. Узброеная варта. □ 3 машыны выйшаў узброены чалавек у вайсковай форме. Чарнышэвіч.у знач. прым. Які ажыццяўляецца са зброяй у руках. Узброенае паўстанне. Узброеная барацьба.О Узброены нейтралітэт гл. нейтралітэт.Узброіцц а __________________________________630_________________________________УзбудзіцьО Узброены да зубоў — вельмі добра узброены.УЗБРОІЦЦА, узбрóюся, узбрóішся, узброіцца; зак., чым. 1. Папасціся зброяй, сродкамі для вядзення бою. Многія пайшлі партызаніць, узброіўшыся тым, што трапілася пад рукі. Колас.2. Абзавесціся, занасціся нрыладамі, прыстасаваннямі, матэрыяламі для якой-н.

дзейнасці. Магутнай тэхнікай узброіўся савецкі хлебароб. Брыль. Дзед .. узброіўся абцугамі і доўга раскручваў дрот. Лынькоў. // перан. Набыць якія-п. веды, звесткі і пад., неабходныя для якой-н. дзейнасці. Узброіцца перадавой тэорыяй.УЗБРОІЦЬ, узбрóю, узбрóіш, узброіць; зак., каго-што. 1. Забяспечыць зброяй, сродкамі для вядзення бою. Узброіць атрад вінтоўкамі. Узброіць армію. □ У першыя дні вайны Карнееў сабраў у насельніцтва паляўнічыя стрэльбы і ўзброіў сельскі актыў. Залескі.2. чым. Забяспечыць прыладамі, прыстасаваннямі для якой-н. дзейнасці. Узброіць тэхнікай. ІІ перан. Даць якія-н. веды, звесткі і пад., неабходныя для якой-н. дзейнасці. Узброіць вучняў грунтоўнымі ведамі асноў навук. □—Што дала мне студыя? Узброіла неабходнымі ведамі і навучыла карыстацца імі ў практыцы. Сяргейчык. Партыя узброіла пісьменнікаў ясным разуменнем задач літаратуры ў эпоху будаўніцтва камунізма. Казека.УЗБРОЙВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узброіцца.2. Зал. да узбройваць.УЗБРОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узброіць.ЎЗБРЫСЦІ, -брыду, -брыдзéш, -брыдзе; -брыдзём, -брыдзяцé; пр. узбрыў, -брылá, -ло; заг. узбрыдзí; зак. Брыдучы, зайсці, забрысці куды-н. Узбрыў зноў на абочыну шашы і пайшоў, пайшоў да возера. Сачанка.О Ўзбрысці на язык — міжвольна сказацца. Ўзбрысці ў галаву (на думку) — выпадкова прыйсці ў галаву; уздумацца.УЗБУДАРÁЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбударажыць.УЗБУДАРÁЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узбударажыцца.2. Зал. да узбударажваць.УЗБУДАРАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбударажыць.УЗБУДАРАЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; зак. Разм. Прыйсці ў стан непакою, трывогі; пачаць рухацца, дзейнічаць; устрывожыцца. Узбударажыўся натоўп. Узбударажыліся пчолы ў вуллі.УЗБУДАРАЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак., каго-што. Разм. Прывесці ў стан непакою, трывогі; заставіць рухацца, дзейнічаць; устрывоЖыць. Стральба ўзбударажыла вёску. Узбударажыць асіны рой. □ Вестка аб тым, што да крымскага берага падыходзяць судны, ўзбударажыла ўвесь шпіталь. С. Александровіч. Жарты, відаць, цягнуліся б і далей, каб раптоўны бразгат шархотак на двары не ўзбударажыў усіх. Броўка. Навошта ж тады ўзбударажылі Ганну, навошта ўзбаламуцілі спакойнае жыццё яе, разверадзілі душэўную рану? Хадаповіч.УЗБУДЖАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць прыходзіць у стан узбуджэння (у 2 знач.). Празмерная ўзбуджальнасць.УЗБУДЖАЛЬНІК, -а, м. 1. Прычына ўзнікнення якога-н. працэсу. Узбуджальнік грыпу.2. Той, хто (ці тое, што) выклікае, узбуджае што-н. Праца была ўзóуджальпікам і эстэтычнай эмоцыі, або, інакш кажучы, мастацкага майстэрства. Перкін.УЗБУДЖАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які прыводзіць у стан узбуджэння (у 2 знач.). Узбуджальныя сродкі.2. Здольны хутка прыходзіць у стан узбуджэння. Лёгка ўзбуджальны чалавек.УЗБУДЖАНАСЦЬ, -і, ж. Стан узбуджапага; усхваляванасць, узрушанасць. Трывога прайшла, засталася вясёлая ўзбуджанасць. Чорны. З самай раніцы ў тэхнікуме панавала тая атмасфера ўзбуджанасці, якая звычайна бывае ў дні, калі праходзіць размеркаванне выпускнікоў на працу. Васілевіч.УЗБУДЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узбудзіць.

2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў прыўзнята-нервовым стане; усхваляваны, узрушаны. Ехалі падводы, ішлі узбуджаныя мужчыны і гучна аб чымсьці гаварылі. Каліна. Вясёлыя, узбуджаныя пары сядзелі цяпер па розных кутках. Броўка. // Які выражае, выяўляе такі стан. Узбуджаны голас. Узбуджаны твар. □ Я люблю Палявое гарачае лета, Гоман лесу І птушак узбуджаны крык. Кірэенка.УЗБУДЖАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узбудзіцца (у 2, 3 знач.).2. Зал. да узбуджаць.УЗБУДЖАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узбудзіць (у 2—4 знач.).УЗБУДЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узбудзіцца (у 1 знач.).2. Зал. да узбуджваць.УЗБУДЖВАЦЬ. -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбудзіць (у 1 знач.).ЎЗБУДЖЭННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, узбуджаць — узбудзіць (у 2—4 знач.).Стан актыўнай, напружанай нервовай дзейнасці; хваляванне. Першае нервовае ўзбуджэнне прайшло, але мае сябры паводзяць сябе трывожна. С. Александровіч. Турсевіч прыйшоў у рух і ўзбуджэнне, трос сябра за плечы,., смяяўся. Колас.— Ага, папаўся! — пераможна махаючы рукамі ад узбуджэння, крычаў пажылы чалавек. Карпюк.Спец. Рэакцыя клеткі, яе частак, ткапкі, органа ў адказ на раздражненне з вонкавага ці ўнутранага асяроддзя.УЗБУДЗІЦЦА, -буджýся, -бýдзішся, -бýдзіцца; зак. 1. Прачнуцца, абудзіцца. [Рудзін] узбудзіўся, калі раптам да варот кінуліся сабакі, пачалі .. брахаць. Галавач.перан. Ажыць, абудзіцца; пачаць ектыўна, напружана дзейнічаць. А люблю я, сын, зіму, Калі сонца узбудзіцца, Снег пагнаўшы да рэк. Кірэенка. Бух! — грукнуў стрэл, лес узбудзіўся! Колас.Прыйсці ў стан нервовага пад'ёму. Нервы ўзбудзíліся.УЗБУДЗІЦЬ, -буджý, -бýдзіш, -будзіць; зак., каго-што. 1. Заставіць прачнуцца; разбудзіць. Ноч мінула. Надышла раніца. Холад узбудзіў амаль усіх. Чарот. [Сябар:] — Ну,Узбудлшасць631Узбурыць

што, Антоні, рыбу вудзіш? Заснеш, брат, потым і не ўзбудзіш. Колас. / у перан. ужыв. 1 вялікае жаданне ў людзей даць спаўна энергіі гораду, азарыць, узбудзіць тайгу. Мыслівец.Паставіць, вынесці што-н. на абмеркавапне, вырашэнне. Пецярбургская судовая палата ўзбудзіла супраць суполкі [«Загляне сонца і ў наша вакенца!»] судовую справу. Семашкевіч.перан. Давесці да нервовага або прыўзнята-нервовага стану; усхваляваць. Аднак была ў ім [гэлефонным званку] і такая вестка, якая вельмі ўзбудзіла Дзяніса Рыгоравіча, прымусіла разгубіцца, пазбавіцца на імгненне дару мовы. Харкевіч.перан. Выклікаць, абудзіць (пачуцці, думкі, стан і пад.). Узбудзіць рэўнасць. Узбудзіць апетыт. □ Адчуўшы, што ўзбудзіла ў маладым шафёру цікавасць, маладзіца .. выняла люстэрка і какетліва паправіла спадаўшыя на лоб завіткі. Хадановіч. Незвычайнае начное жніво ўзбудзіла ў Зінінай душы .. ўспаміны. Кулакоўскі.УЗБУДЛШАСЦЬ, -і, ж. Спец. Здольнасць рэагаваць на ўздзеяпне раздражняльніка. Узбудлівасць клетак жывой ткапкі. Узбудлівасць нервовай сістэмы.УЗБУДЛІВЫ, -ая, -ае. Спец. Здольны хутка адказваць на ўздзеяпне

раздраашяльнікаў. Узбудлівыя тканкі.УЗБУЙНÉЛЫ, -ая, -ае. Які стаў больш буйным. Узбуйнелае зерне, а А то і задрамлю, здаралася, на ўзбуйнелым сухажыллі карэнняў. Мыслівец.УЗБУЙНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узбуйпяць — узбуйніць і узбуйняцца — узбуйш'цца.УЗБУЙНЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узбуйніць.2. у знач прым. Які стаў больш буйпым. Узбуйпеная гаспадарка. □ Ванжын падрабязна расказаў, як думае манціраваць кран узбуйненымі вузламі. Шыцік.УЗБУЙНÉЦЬ, -éе; зак. Стаць больш буйным (у 1 знач.). [Каласы] ўзбуйнелі ўдвая, набрынялі, наступі — пырснуць крухмалам. Пташнікаў.УЗБУЙНІЦЦА, -пíцца; зак. Стаць ўзбуйнелым, зрабіцца больш буйным па памерах, аб'ёму, складу і пад. Цяпер, калі калгас узбуйніўся, павялічыўся разы ў тры, патрэбен быў добры гаспадар-бухгалтар — правая рука старшыні. Дуброўскі.УЗБУЙНІЦЬ, -ню, -нíш, -піць; зак., што. Зрабіць больш буйным па памерах, аб'éму, складу і пад. Узбуйніць калгасы. Узбуйніць птушкаферму.УЗБУЙНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да узбуйпіцца.2. Зал. да узбуйпяць.УЗБУЙНЙЦЬ, -як>, -яеш, -яе. Незак, да узбуйпіць.УЗБУНТАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбунтаваць.ЎЗБУНТАВАЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; зак. 1. Падняць бунт, паўстанне. [Андрэй Каржакевіч:] У Кранштаце чуваць матросы ўзбунтаваліся. Сіла вялікая. Караблі і гарматы ўсе захапілі. Крапіва. Восенню 1846 года ў бліжэйшых ад Слоніма вёсках узбунтаваліся сяляне. «Полымя». // перан. Рэзка выступіцьсупраць каго-, чаго-н., выказаць пратэст, запярэчыць. Часам [у Ваўчка] ўзнікала жаданне ўзбунтавацца, пакрычаць на Андрэенку і выйсці, а — не мог, сядзеў, бязвольны, і слухаў. Хадкевіч.Прыйсці ў стан непакою, трывогі; узбударажыцца, усхвалявацца. Але калі пачала выступаць Кіра Варакса, усё зноў узбунтавалася ў Комліку. Карпаў. Я прачытаў гэты загад, узбунтаваўся, і першае, што намысліў,— адразу ж пайсці і гаварыць з Віктарам, давесці яму, што ў загадзе дапушчана памылка. Савіцкі.Пакрыцца хвалямі; прыйсці ў рух (звычайна пра ваду). Так і чакай цяпер, што рака вось-вось узбуптуецца. Хадкевіч. Уся пухкая бель [снегу] ўзбунтавалася, узнялася над зямлёй і ляціць са свістам і гікам уздоўж вуліцы Пятроўкі. Ракітны.УЗБУНТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., каго-што. 1. Схіліць, падбіць па бунт, паўстанне. Узбунтаваць войска. Узбунтаваць натоўп. □ Бунтар, славуты герой беларускага народа [Ілья Гаркуша] яшчэ ў XVII стагоддзі ўзбунтаваў, узняў плугароў і сейбітаў, ганчароў і плытагонаў .. на барацьбу супраць белапольскіх магнатаў. Бялевіч.перан. Прывесці ў стан непакою, трывогі; узбударажыць, усхваляваць. Узбунтаваць пачуцці. Узбунтаваць душу. п Міхалаеы словы так узбунтавалі Комліка, што ён больш не валодаў сабой. Карпаў.Узняць хвалі, прывесці ў рух (звычайна пра ваду). Засмяяўшыся, .. [Люда] палажыла вядро на свой адбітак у вадзе. Вядро ўзбунтавала люстраную роўнядзь, напоўнілася. Брыль. // Узлахмаціць (валасы і пад.). Волька шпарка правяла далонню па яго [Кузёмкі] валасах, узбунтавала іх і, задзірыста засмяяўшыся, знікла за веснічкалгі. Хадкевіч.УЗБУНТÓЎВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. і. Незак, да ўзбунтавацца (у 1 знач.).2. Зал. да узбуптоўваць.

УЗБУНТÓУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбунтаваць (у 1 знач.).УЗБУРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узбурыць.УЗБУРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да узбурыцца.УЗБУРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узбурыць.УЗБУРЫЦЦА, -бурýся, -бýрышся, -бýрьгцца; зак. 1. Выйсці са стану спакою; узбудараяшцца; ўзбунтавацца. [Лявон:] — Пайду ў млын. [Жонка:] — Чаго .. ўзбурыўся? Сёння ж мо зноў на бульбу? — Зноў ці не зноў,— зазлаваў Лявон.— Распалю кацёл, дам гудок — мужчыны падыдуць. З бульбай і без нас управяцца. Кудравец.Разгневацца, раззлавацца. [Бабка Наста:] ■—/ ведаеце, панічок: часта бедная пані па хатах хавалася, калі ўзóурыцца пан. Колас.Паўстаць, ўзбунтавацца супраць каго-, чаго-п.Нечакана разбушавацца, узбушавацца. Завіхурыла адразу пасля каляд. За які дзень куды дзелася шэрань, пасля зацішша ўзбурыўся вецер ды пагнаў па вуліцы гуллівыя снежныя круцялі. М. Стральцоў.УЗБУРЫЦЬ, -буру, -бýрыш, -бýрыць; зак., каго-што. 1. Вывесці са стану спакою, устрывояшць, узбударажыць; узбунтаваць. КрыкіУзбур э нне __________________________________632________________________________ Узваліцвартавых узбурылі ўсю вёску, а Гэтыя клопаты аб сабе канчаткова узбурылі Лёдзю. Карпаў.2. Прывесці ў стан абурэння, разгневаць, раззлаваць. Аднак старасту гэтая незалежнасць [паліцэйскага] адно ўзбурыла. Чыгрынаў.УЗБУРЭННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне і стан паводле дзеясл, узбурыць (у 1 знач.). Было ціха, і на сэрцы памалу ўлягалася выкліканае сходам узбурэнне. Мурашка.УЗБУШАВÁЦЦА, -шýюся, -шýсшся, -шýецца; зак. Пачаць бушаваць (пра вецер, мора і пад.). Мора ўзбушавалася. // перан. Раскрычацца, пачаць буяніць. Лад вечар узбушаваўся стары.УЗБЯГÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узбягаць — узбегчы.УЗБЯГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узбегчы.ЎЗБЯРЭЖЖА, -а, н. Паласа зямлі ўздоўж берага (ракі, возера, мора). Пажухлыя, аслабелыя травы па ўзбярэжжы заліваліся вадою папаўнелых рэк. Шахавец. // Разм. Край, абочына. Усю зіму праплакала Ганка,., а на вясну, як зацвілі на ажыўшай зямлі краскі і зашумеў на ўзбярэжжы балотаў буйны чарот, знікла і Ганка. Машара.— Як жа быць?—узнікла тады ў дзяўчыны трывожнае пытанне. Пайсці ўзбярэжжам лугу, што сутыкаўся з полем, азначала быць заўважанай. Кавалёў. УЗБЯРЭЖНАЯ, -ай, ж'. Тое, што і н а б яр э ж н а я. Зараз стаю на ўзбярэжпай каля папрабіванага асколкамі конніка. Лужанін. УЗБЯРЭЖНЫ, -ая, -ае. Які размешчаны на беразе, пры беразе. Узбярэжны пясок, а [Самалёты] кружыліся над ракой, над узбярэжнымі лугамі. Лынькоў. Доўга прадзіраліся дзеці праз узбярэжны хмызняк, правальваліся ў балотцы. Скрыпка.УЗВАДНБІ, -áя, -óе. Спец. Які мае адносіны да узвода2 (у 2 знач.). Узвадная спружына. УЗВАЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узважыць.УЗВÁЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле гнач. дзеясл, узважваць — узважыць.УЗВÁЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узважыцца. 2. Зал. да узважваць.УЗВАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узважыць.УЗВАЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; зак. Вызначыць сваю вагу пры дапамозе вагаў; зважыцца. На вагі не адважыцца Ісці сама «мадам» [свіння]. Не так і лёгка узважыцца Трынаццаці пудам! Барадулін.

УЗВАЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак., каго-што. 1. Вызначыць вагу, цяжар каго-, чаго-н. Па дарозе дадому стары прапанаваў зайсці ў краму і узважыць ляшча. Ляўдапскі. Клара ўзяла скрутак, здзівілася яго лёгкасці, ўзважыла на руцэ і разгарнула. Хомчанка. 2. перан. Абдумаць, ацаніць што-н. Паходня з брыгадзірамі узважыў усе магчымасці, улічыў нават кожнага падлетка, які мог быць карысны ў гэты час, каб управіцца з касьбой. Хадкевіч. Тамара не спала ўсю ноч, усё перадумала да драбніц, усё ўзважыла. Гроднеў.УЗВАЛ, -а, м. Узвышанае месца. Паляцеў з узвала старчма. гл Гелена прыпыніла рукой Арсеня, як яны ўзышлі на ўзвал, адкульДзвіна адкрылася вачам ва ўсёй сваёй светлай шырыні. Хадкевіч. Перада мною ўзнікла белая сцяна — вецер нагнаў у нізіну снег і ён асеў крутым узвалам. Савіцкі.УЗВАЛАКÁННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узвалакаць — узвалачы.УЗВАЛАКАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узвалачыся.2. Зал. да узвалакаць.УЗВАЛАКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узвалачы.УЗВАЛÁКВАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл- узвалакваць —узвалачы.УЗВАЛÁКВАЦЦА, -аюся, -аешся, -асцца; незак. 1. Незак, да узвалачыся.2. Зал. да узвалакваць.УЗВАЛАКВАЦЬ, -аю, -асін, -ас. Незак, да узвалачы.УЗВАЛАЧЫ, -лакý, -лачэш, -лач;í; -лачóм, -лачацé, -лакýць; пр. узвалóк, -лаклá, -ло; зак., каго-што. Разм. 1. Падняць наверх што-п. цяжкае, грувасткае; усцягнуць. Узвалачы мех на воз. □ Нехта вулей узвалок на верхавін}/. Лобан. // Намагаючыся, з цяжкасцю ўзвезці куды-н. Але вось конь узвалок сані на горку і пайшоў лягчэй, мы нават пачалі адставаць. Дамашэвіч.2. З цяжкасцю паставіць на ногі. Леапольд Гушка сяк-так узвалок каня на ногі і павёў дадому. Чорны.УЗВАЛАЧЫСЯ, -дануся, -лачáшся, -лачэцца; -лачóмся, -лачацéся; пр. узвалóкся, -лаклáся, -лóся; зак. Разм. 1. З цяжкасцю ўзысці, падняцца куды-н. Узвалачыся па пагорак. Узвалачыся на пяты паверх.2. З цяжкасцю падняцца, устаць. [Вера Ігнатаўна:] — Ляжыць .. [старая] ці ходзіць? [Несцер:]—Больш ляжыць. От, узвалачэцца на якую хвіліну і зноў кладзецца. Пестрак.УЗВАЛЕНЫ, -ая, -ао. Дзеепрым, зал. пр. ад узваліць.УЗВАЛІЦЦА, -валюся, -вáлішся, -валіцца; зак. Разм. 1. Наваліцца, налегчы ўсім цяжарам на каго-, што-н. У зваліцца грудзьмі на стол. □ [Грасыльда:]—Хачу бацьку разбудзіць, а не магу крыкнуць... Не падымуся нават, як хто на плечы ўзваліўся.. Пташнікаў.2. Напасці з лаянкай на каго-н.УЗВАЛІЦЬ, -валю, -вáліш, -валіць; зак., каго-што на каго-што. 1. Падняўшы што-я. (звычайна цяжкае, грувасткае), пакласці, нагрузіць, наваліць. Узваліць мех на спіну. Узваліць куфар на воз. □ Сашка ўзваліў па плечы лодку, Вадзік узяў вёслы і вуды, і яны падаліся да возера. Гамолка. Чалавек дваццаць сялян, узваліўшы невад на сані, выходзіць на затокі. Колас. Павярнуўся [вознік], выскраб з-пад сябе сена і ўсё ўзваліў на Раю. Новікаў.перан. Разм. Прымусіць выконваць якую-н. работу, абцяжарыць работай. [Заранік:] -— Мала паездак, дык на мяне яшчэ і сельгасаддзел узвалілі. Хадкевіч.перан. Незаслужана абвінаваціць у' чым-н., прыпісаць каму-н. што-н. ганебнае. [Языковіч] узваліў на Зіну Дарошка бадай усю віну за недахопы ў брыгадзе. Кавалёў.О Узваліць на плечы каго, чые, каму — тое, што і ус класці на плечы каго, чые, каму

{гл. ускласці).Узвалочаны633Узвесці

УЗВАЛОЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвалачы.УЗВÁЛЬВАІШЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узвальваць — узваліць.УЗВÁЛЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак, і. Незак, да узваліцца.2. Зал. да узвальваць.УЗВАЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узваліць.УЗВАР, -у, м. Адвар з ягад, траў і пад. Часам заходзіць да іх суседка, Вальчыпа матка, прынясе матцы якога ўзвару з зёлкаў, забярэ малых, накарміць. Арабей. На Мішку ж стрэл падзейнічаў задужа,., калі казаць па сакрэту, дык нават жыватом захварэў, і доўга адпойваў яго доктар чарнічным узварам. Лынькоў. // Кампот з сушаных фруктаý ці ягад.— А ў нас, у вёсцы, больш аладкі ды ўзвар з груш-дзічак прыносілі,— зажурылася на хвілінку Арына. Карпаў.УЗВАРУХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -ІІІ'МСЯ, -няцéся; зак. Разм. Аднакр, да узварушыцца.' УЗВАРУХНУЦЬ, -пý, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Разм. Аднакр, да ўзварушыць (у 2, .'! знач.).УЗВАРУШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўзварушыць.УЗВАРУШВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. узварушваць — ўзварушыць (у 1, З знач.).УЗВАРУШВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узварушыцца.2. Зал. да узварушваць.УЗВАРУШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўзварушыць.УЗВАРУШЫЦЦА, -рушýся, -рýшышся, -рушыцца; зак. 1. Пачаць варушыцца, рухацца. Узварушыўся мурашнік.2. перан. Разм. Выйсці са стану вяласцí; расшавяліцца. У адну раніцу, яшчэ халаднаватыя поцемкам, Курані ўзварушыліся, захадзіліся адным клопатам, — на балота, касіць! Мележ. // Абудзіцца, ажыць. Успаміны ўзварушыліся ў душы.ЎЗВАРУШЫЦЬ, -рушý, -рýшыш, -рушыць; зак., каго-што. 1. Злёгку паварушыць; разварушыць. Ўзварушыць зямлю вакол дрэва. Вецер узварушыў салому на страсе, а Шыхта змерзлася, яе трэба моцна біць ломам — тады толькі ўзварушыш. Савіцкі. // Заставіць паварушыцца, ускалыхпуцца. З разгону [ветрык] узварушыў хмызняк. Смагаровіч.перан. Разм. Вывесці са стану вяласні, пасіўнасці, расшавяліць; узняць. Ўзварушыць народ, п Першы нумар «Ленінскага зáсеву», вывешаны на сцяне хаты-чытальпі, узварушыў Затонне. Колас. ГЛлесь.-] Памятаеш, як мы ўсё мястэчка ўзварушылі на перамер зямлі. Чорны. Зала нібы ажыла, жывыя чалавечыя пачуцці, думкі, страсці ўскалыхнулі, ўзварушылі сонную застоеную цішыню. Лынькоў. // Абудзіць, ажывіць. Ўзварушыць успаміны. Ўзварушыць у памяці старонкі мінулага.перан. Разм. Выклікаць спачуванне, хваляванне; узрушыць. Манг здзівіўся і занепакоіўся. Такія слёзы, такі адчай ўзварушылі яго. Маўр. Галену навіна гэтая ўзварушыла вельмі. Чорны.УЗВАР'ЯВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвар'яваць.УЗВАР'ЯВАЦЦА, -р'éгося, -р'юсшся, -р'юсцца; зак. Вельмі расхвалявацца, разгневацца.УЗВАР'ЯВАЦЬ, -р'юю, -р'íóеш, -р'íóе; зак., каго. Вельмі ўсхваляваць, разгадваць.

УЗВЁДЗЕНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвесці.УЗВÉЗЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвезці.УЗВЕЗЦІ, -вязý, -вязеш, -вязе; -вязём, -везяцé; пр. узвёз, -везла; заг. узвязí; зак., каго-што. Завезці, прывезці наверх, па паверхню чаго-н. Узвезці калёсы на пагорак. Узвезці воз на плыт. □ Буланы, дробна ступаючы нагамі, узвёз іх [Зазыбу з Марыляй] на высокі бераг. Чыгрынаў.УЗВЁЙВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да узвеяцца.2. Зал. да узвейваць.УЗВÉЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да узвеяць (у 1 знач.).УЗВЕЛІЧЭННЕ, -я, н. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узвялічыць.УЗВÉРНУТЫ, -ая, -ао. Дзеепрым, зал. пр. ад узвярнуць.УЗВЕСЦІ, -вяду, -вядзеш, -вядзе; -вядзём, -ведзяцé, -вядуць; зак., каго-што. 1. Ведучы, дапамагчы або заставіць ўзысці, падняцца наверх чаго-н. Узвесці на гару. Узвесці на ганак. □ \Загорскі\ проста і натуральна падаў .. [імператрыцы] руку, каб узвесці на кілім, што вёў да сабора. Караткевіч. Зялёнка падвалок .. ]Валодзьку\, узвёў па табурэтку, пачаў размахваць чорны шнур. Карпюк. / Пра судны. Трэба узвесці баржы на грэбень пераката якраз у самым глыбокім месцы. «Звязда». // Вывесці, прывесці куды-н. Вечар разам са мной На вяршыню ўзышоў, На якую ўзвяла нас Дарога крутая. Танк. Палявая дарога ўзвяла на бальшак. Перад Надзяй ва ўсёй шырыні адкрылася Калінаўка. М. Ткачоў- / у перан. ужыв. Пніцкі стараецца узвесці .. \Нахлябічá] па думку, што ніколі пра яго ён .. дрэнна не думаў. Чорны. // Узняць (вочы, позірк і пад.) на каго-, што-н.; паглядзець уверх. [Чарноцкі] ажывіўся, падняў галаву, на момант узвёў на .. [Ярашэвіча] вочы. Чорны. Сядзіць пан Богут у тамленні І вочы ўзвёў на абразы. Колас.Прывесці зброю ў гатовае да выстралу становішча. Узвесці курок. Узвесці пісталет, а Не спыняючыся, Пеця ўзвёў аўтамат і націснуў на гашэтку. Сіняўскі.Збудаваць, пабудаваць, паставіць. Узвесці палацы. Узвесці помнік, а Пабудуюць .. [будаўнікі] новыя цэхі завода, узвядуць яшчэ нямала новых дамоў. Кулакоўскі. А далей глядзі — дзяўчаткі тыя Дваццаць вёснаў ходзяць па зямлі, А ўжо іх рукі залатыя Больш паловы Мінска ўзвялі. Панчанка.перан.; у каго-што. Узвысіць да якога-н. стану, звання. Узвесці ў ранг заслужанага дзеяча навукі. // Надаць чаму-н. іншае або вельмі важнае значэнне. Узвесці ў крымінал. Узвесці ў закон. Узвесці ў абсалют.перап. Прыпісаць каму-н. што-н. заганпае, адмоўнае, дрэннае; песправядліва абвінаваціць. Узвесці паклёп. □ [Бабейка:] — Няўжо, калі часам узвядуць на мяне якую21 Зак. 2240Узвесцíся634Узвод

небыль, ты не закінеш слова, Сямён Іванавіч? Хадкевіч.6. У матэматыцы — памножыць які-н. ліп (або алгсбраічны выраз) на той самы лік (або выраз) указаную колькасць разоў. Узвесці ў квадрат. Узвесці ў пятую ступень.<> Узвесці на след — навесці на след, удаць, выдаць каго-н.УЗВЁСЦІСЯ, -вядзецца; зак. Стаць на баявы узвод (пра зброю). Курок лёгка ўзвёўся.УЗВЕСЯЛІЦЦА, -весялюся, -вясéлішся, -вяселіцца; зак. Разм. Прыйсці ў вясёлы, радасны стан, вельмі ўзрадавацца. [Лабановіч:] — Дык што, браце Янка: узрадуемся і ўзвяселімся. Няхай адступіцца ад нас ліха, а добра пачатае няхай дабром і

скончыцца. Колас.УЗВЕСЯЛІЦЬ, -весялю, -вясéліш, -вясéліць; зак., каго-што. Разм. Прывесці ў радасны, вясёлы стан. Такія думкі ўзвесялілі .. ]Клеберá\, палепшылі яго настрой, тым больш, што раненая нага бадай што і не балела. Чорны.УЗВЕСЯЛЯЦЦА, -яюся, -йешся, -яецца; незак. 1. Незак, да узвесяліцца.2. Зал. да узвесяляць.УЗВЕСЯЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да узвосяліць.УЗВЁЯНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвеяць (у 1 знач.).УЗВЁЯЦЦА, -вéецца; зак. Падняцца ўверх ад ветру.УЗВЁЯЦЬ, -вéю, -вéеш, -вее; зак. 1. што. Дзьмучы, падняць уверх. Вецер узвеяў пыл. а Сняжынкі ветрыкам узеее — Зямля гарыць, як самацвет. Кірэенка.2. чым. Паэт. Узмахпуць. Гэй, узвейце сваім крыллем, Арляняты, буйна, бурна. Купала.. УЗВІВÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узвіцца.2. Зал. да узвіваць.УЗВІВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уявіць.УЗВÍЖАННЕ, -я, н. Уст. Хрысціяпскае свята, звязанае з міфам, паводле якога над натоўпам веруючых аднойчы узнік крыж, на якім быў распяты Хрыстос.УЗВШЦ1ЦЦА, -віпчýся, -вíнцішся, -вíнціцца; зак. Разм. Стаць узбуджаным, нервовым; уехвалявацца, раззлавацца. Нервы ўзвінціліся. □ [Марфа:] — Паказаць [шоўк] прынесла, а гы ўжо ўзвінціўся. Падумаеш. Ты лепей паглядзі, хто па вечарах па базу ходзіць, а тады крычы. Савіцкі.УЗВШЦІЦЬ, -вінчý, -вíнціш, -вíнціць; зак., каго-што. 1. Разм. Прывесці ў стан нервовага узбуджэння; усхваляваць, раззлаваць. Узвінціць субяседніка. Узвінціць нервы.2. Рэзка павялічыць выраб зброі; прыняць крутыя меры да павелічэпня ўзбраешш. Узвінціць гонку ўзбраення.УЗВШЧАНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Стан узвіпчанага (у 2 знач.). Узвінчанасць нерваў.УЗВІНЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узвінціць.2. у знач. прым. Разм. Узбуджаны, надта усхваляваны, раззлаваны. Алёшка падкідваў вугаль у топку і — узвінчаны, прыўзняты — прагна прыслухоўваўся да кожнага стуку, да кожнага шолаху. Лынькоў.УЗВІНЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узвінчваць — узвінціць.УЗВІНЧВАЦЦА, -аюся, -аешся. -аегша: незак. 1. Незак, да узвінціцца.2. Зал. да узвінчваць.УЗВІНЧВАЦЬ, -аю, -асін, -ае. Незак, да узвінціць.УЗВІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвіць.УЗВÍХРАІІЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узвіхрыць.УЗВІХРЫЦЦА, -рыцца; зак. Узняцца, закружыцца віхрам. Узвіхрыўся пыл на дарозе. □ Высока над старымі ліпамі ўзвіхрыліся клубы чорнага дыму. Лынькоў. // Стаць віхром, растрапацца (пра валасы).УЗВІХРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., што. Узняць віхрам, закружыць, завярцець. Прапелер узвіхрыў слупы пылу. Краўчанка. Мацней дыхнуў сіб\е]рны вецер, гайсануў вершалінамі дрэў-прысад, узвіхрыў хмары снегу, засвістаў, загуў. Сіняўскі. / у перан, ужыв. Дзве сілы абудзілі, узвіхрылі Міцевы пачуцці: вайна і Сюзана. Навуменка. // Паставіць віхром, растрапаць (пра валасы). Узвіхрыць чупрыну.УЗБІЦЦА, узаўюся, узаўéшся, узаўéцца; узаўёмся, узаўяцéся; зак. 1. Наматацца. Ніткі ўзвіліся на шпульку.2. Імкліва падняцца уверх, узляцець увысь. Клубок агню ўзеіўся ўгору і на міг

асвятліў зямлю. Няхай. Над горадам ўзвіліся рознакаляровыя ракеты. Дудо. Глянуў заяц і здзівіўся — Раптам віхрам снег узбіўся. Танк. Чарада галубоў пранеслася пад соснамі, нізка абляцела вакол дома, памкнулася да вышкі, дзе была галубятнл, і... зноў узвілася ўгару. Шамякін. / Пра песні, гукі, галасы і пад. Узвілася песня за гарой высокай. Панчанка. Быццам хочучы спалохаць мяне, прарэзліва ўзеіўся гудок над сцішаным прасторам. Сабаленка. / Пра каня. Конь узвіўся на дыбкі. Кулакоўскі. / Пра сцягі, заслоны і пад., якія хутка узнімаюцца ўверх. Строгія столкі заслоны ўзвіліся. Глебка. Над галовамі людзей, якія сышліся ў адзін гурт, узвілося, затрапятала, як жывое, чырвонае палотнішча. Сабаленка.3. перан. Прыйсці ў раздражнены стан; узбурыцца. «Як з ночы? — узвіўся Селязнёў.— Чаму не далажылі адразу?» А Пракапенка толькі цепае плячыма. Быкаў.УЗВІЦЬ, узаўю, узаўéш, узаўé; узаўём, узаўяцé: зак., што. 1. Навіць, наматаць па што-н. Узвіць ніткі на вітушку.2. Імкліва, хутка або віхром падняць уверх што-п. лёгкае. Вецер узвіў шматкі паперы. Савіцкі.УЗВОД', -а, М -дзе, м. Невялікае вайсковай падраздзяленне (у пяхоце, артылерыі і пад.). Стралковы узвод. Кулямёты узвод. □ Начамі з пушчы за Нёман выязджалі разведчыкі, выходзілі ўзводы, падчас цэлы атрад ні брыгада. Брыль.УЗВОД2, -а і -у, М -дзе, м. 1. -у. Дзеянне паводле дзеясл, узводзіць — узвесці (у 1, 2 знач.); узвядзенне.2. -а. Спец. Частка затвора або замка агнястрэльнай зброі, якая стрымлівае ўдарны механізм перад баявой гатоўнасцю. Прыціснуўшыся да сцяны. Бывалы трымаў пісталет на узводзе. Новікаў.— Ну, час ісціУзводзіцца __________635

Узвышшаўжо... Годзе. Пайшлі!.. Курок на узводзе. Па праву канваіра Узвёў Аніс курок. Куляшоў.О На узводзе — а) у стане ап'янення; у стане узбуджэння. Марцін жа перад тым наведаўся к суседу, Там выпіў як належыць, закусіу. Ну і на узводзе быў, вядома. Корбан; б) напагатове. Трымаць пісталет на узводзе.УЗВОДЗІЦЦЛ, -дзіцца; незак. 1. Незак, да узвесціся.2. Зал. да узводзіць.УЗВОДЗІЦЬ, -вóджу, -водзіш, -водзіць. Незак, да узвесці.УЗВОДНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўзвода', камандуе ўзводам. Узводны камандзір.2. у з)íач. наз. узводны, -ага, м. Камандзір узвода '. Яшчэ ротны аддаваў загад узводным, яшчэ вылучалі дазоры, а стомленыя салдаты, расклаўшы шынялі, клаліся на мураву. Галавач.УЗВОЗ, -у, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узвозіць — узвезці.УЗВОЗІЦЦА, -зіцца; незак. Зал. да узво-ЗІЦÍ..УЗВОЗІЦЬ, -вóжу, -вóзіш, -вóзіць. Незак.да узвезці.УЗВОРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узворваць — узараць.УЗВОРВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да узворвадь.УЗВОРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узараць.УЗВЫВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узвыць.УЗВЫСІЦЦА, -вышуся, -высішся, -высіцца; зак. 1. Паэт. Узняцца ўвысь, увышыню; падняцца вышэй навакольнага. Кожны парастак прагнуў Узвысіцца дрэвам

магутным, Кожны лісцік хацеў Разрасціся ў агромністы ліст. Гілевіч.Дасягнуць больш высокага грамадскага становішча або значэння; узняць свой аўтарытэт. [Высоцкі:] Масква яшчэ больш узвысілася над светам, як сімвал свабоды. Гурскі. [Белавус] убачыў смешную фанабэрыю чатырох маладых хлопцаў, іх наіўнае жаданне узвысіцца ў вачах дзяўчыны, якая падабалася. Савіцкі.Павысіцца, стаць больш рэзкім, гучным (пра голас). Гугнявы голас перакладчыка ўзвысіўся ў такой меры, што строй аж жахнуўся. Сабаленка.Узрасці (пра цэны і пад.). Плата за ўваход у музей узвысілася.УЗВЮСІЦЬ, -вышу, -высіш, -высіць; зак., каго-што. 1. Паэт. Узняць увысь, увышыню; падняць вышэй навакольнага. Праз дзесяць дзён будынак школы На голым дзікім пустыры З граніту ўзвысяць навасёлы. Астрэйка.Надаць каму-, чаму-н. больш высокае грамадскае становішча або значэнне. Узвысіць па службе. // перан. Падняць чый-н. аўтарытэт. Мне хацелася зрабіць нешта асаблівае, выключнае, што ўзвысіла б мяне ў вачах дзяўчыны, дазволіла стаць упоравень з ёй. Навуменка.Павысіць, зрабіць больш моцным (пра голас).— Гаворыш абы-што! — узвысіў голас і Станкевіч. Арабей.4. Павялічыць, павысіць (цану і пад.). Узвысіць цэны на прамысловыя тавары.УЗВЫЦЬ, -выю, -выеш, -вые; зак. Разм. Нечакана завыць, пачаць выць (пра жывёл). / Пра плач, крык чалавека. [Малады чалавек] адпіхнуў Косцю набок.— Я цябе зараз!..— узвыў Шмыг, узняў угору кулак. Мыслівец. / Пра вецер, матор і пад. Узвыла паветра пад гарачым свістам снарадаў. Лынькоў. Узвыў рухавік, і серабрысты знішчальнік камандзіра палка памчаўся на старт і з ходу пайшоў на ўзлёт. Алёшка. // перан. Прыйсці ў стан адчаю, жаху. У павеце падпалена некалькі памешчыцкіх маёнткаў і асадніцкіх фальваркаў .. Памешчыкі .. узвылі. Дамагаліся ад стар[а]сты паслаць усе сілы, якія ёсць, на ратаванне маёнткаў. Пестрак.УЗВЫШАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узвышанага (у 3 знач.). Узвышанасць ідэй. Узвышанасць пачуццяў. Паэтычная узвышанасць.УЗВБШІАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узвысіць.у знач. прым. Размешчаны на больш высокім узроўні; высокі. Нізкая вільготная мясцовасць змянілася ўзвышапай. В. Вольскі.перан.; у знач. прым. Поўны глыбокага зместу, значэння; высакародпы. З гэтай парослай муравою сцежкі, што вядзе мяне ад бацькоўскай хаты ў далёкі свет, пачынаецца тое, што мы называем вялікім і ўзвышаным словам Радзіма. Марціновіч. Рэвалюцыя акрыліла мастацтва прыгожымі і ўзвышанымі ідэаламі. Пшыркоý.УЗВЫШАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узвысіцца.Вылучацца сваёй вышынёй, высіцца над чым-н. Далей, за перонам, узвышаюцца прыгожыя, шматпавярховыя дамы з шэрага каменю. Лупсякоў. Кіламетры за тры ад ускраіны узвышаўся пясчапы курган. Грахоўскі. На тратуарах ўзвышаліся сумёты снегу. Гурскі. // перан.; над кім-чым. Вылучацца сярод іншых якімі-н. стапоýчымі якасцямі. Толькі тым узвышаецца пад народам паэт, што ён больш за іншых ведае і чуе. Навуменка.Зал. да узвышаць.УЗВЫШАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Незак, да узвысіць.2. перан.; каго-што. Рабіць лепшым, высакародным. [Ліннік:] — Паэзія і песня ўзвышаюць чалавека. Згодны вы з гэтым? Савіцкі. А музыка, як і слова, можа і лячыць душу, і узвышаць чалавека, і весці яго за сабою. Даніленка.УЗВЫШША, -а, н. 1. Узгорыстая або даволі высокая мясцовасць, якая узвышаецца над наваколлем. Арабіна стаяла на ўзвышшы, і ад яе да хаты полем вілася сцяжынка.

Чорны. Нейкі час мы моўчкі суправаджаем .. \дзеда Хведара] вачыма, потым бяром рыбалоўныя снасці і ідзём да пазелянелага куста вярбоўніку на ўзвышшы. Ігпаценка. // У геаграфіі — гарыстая або узгорыстая мясцовасць, якая падымаецца над узроўнем мора больш як на 200 метраў. Валдайскае ўзвышша. Мазырскае ўзвышша.2. Тое, што і у з в ы ш э н н е (у 2 знач.). Зборная была прасторная, як абора. Па про-Ш*гУзвышэнне ____________636_________________________________У згара цілежным яе канцы, на ўзвышшы, адгароджаным балясамі, стаяў вялізны стол, абіты зялёным сукном. Колас.УЗВЫШЭННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узвышаць — узвысіць і узвышацца — узвысіцца.2. Пляцоýка або памост, які узвышаецца над зямлёй, падлогай. [Таццяна] не бачыла .. нічога, акрамя дзвюх аднолькавых чырвоных трупаў на ўзвышэнні. Васілёнак. / вось на ўзвышзнпе ўзышоў афіцэр і зычным голасам пачаў чытаць рашэнне суда. Маль-дзіс.УЗВЯВÁЦЦА, -áецца; незак. І. Незак, да узвеяцца.2. Зал. да узвяваць.УЗВЯВÁЦЬ, -áю, -áсш, -ас. Незак, да узвеяць.УЗВЯДЗЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узводзіць — узвесці.УЗВЯЛІЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўзвялічыць.УЗВЯЛ1ЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узвялічыцца.2. Зал. да узвялічваць.УЗВЯЛІЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўзвялічыць.УЗВЯЛІЧЫЦЦА, -чуся, -чышся, -чыцца; зак. Кніжн. Праславіцца; стаць вялікім.ЎЗВЯЛІЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак., каго-што. Кніжн. Праславіць; узнесці. Ўзвялічыць радзіму ў песнях. □ \Несцерка:] Хацеў я шкляра зняславіць, а цябе ўзвялічыць, ды ў апошнюю хвіліну ўсё .. сарвалася. В. Вольскі. Каб ўзвялічыць подзвіг партызанкі, Дубоўка называе яе беларускай Арыядпай. Лойка.УЗВЯРНУЦЬ, -вярнý, -вернеш, -верне; зак., што. Разм. 1. Ускапаць, узадраць, узламгаць паверхню чаго-н. Свінні ўзвярнулі двор. Вецер узвярнуў страху. // Узараць. Але ж хіба не ён [Станіслаў Пракопавіч] узвярнуў увосень усё Лавацкае поле і той клін пад Гальдорадай, што ад вайны можа ўспорваўся які раз ці два і выганам стаў? Пташнікаў.Узваліць што-н. цяжкае, грувасткае на верх чаго-н. Узвярнуць бярвенне на платформу вагона. Узвярнуць паклажу на плечы.перан. Прыпісаць каму-н. чужую віну, незаслужана абвінаваціць. [Аляксей:] — Невядома, што там у .. [брата з камендантам] было, аб чым яны дамовіліся, але ўсю бяду ўзвярнулі на мяне. Машара.УЗВЯСÉЛЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узвесяліцца.2. Зал. да узвясельваць.УЗВЯСÉЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узвесяліць.УЗГАВАРЫЦЦА, -варýся, -вóрьтшся, -вóрыцца; зак. Разм. Разгаварыцца, пачаць гаворку. Калі раз сабраліся на вячоркі да Варанковых ды ўзгаварыліся нешта пра Піперманіху, дык Галаскокавых Агата стала спакваля пад'язджаць пад Зосю. Крапіва.ЎЗРАДАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узгадавапь.УЗГАДАВАЦЦА, -дýгося, -дýешся, -дýецца; зак. Разм. Выгадавацца, выхавацца. узрасці (пераважна пра людзей). Вёска Дуброўка на Уздзеншчыне, дзе нарадзіўся,

узгадаваў-ся я,— у думках маіх стаіць, у сэрцы маім І жььве, нейкай таямнічаю, чароўнаю сілаю І вабіць да сябе. Бялевіч. // Вырасці. Пшані- | ца ўзгадавалася даўно, Ад ўраджаю ломіцца гумно. Панчанка.УЗГАДАВАЦЬ, -дýю, -дýеш, -дýе; зак., каго-што. Выгадаваць (пра людзей). Дзетак узгадаваць — не грыбоў назбіраць. Прыказка. // Выхаваць, сфарміраваць духоўна. Яго характар і асобу [Міколы Гусоўскага], бясспрэчна, узгадавала родная глеба ■— прырода, гісторыя і звычаі Беларусі. У. Калеснік. / у перан. ужыв. У сэрцы, ў думках сваіх .. Я яе [свабоду] узгадаваў І сваёю назваў... Купала. // Вырасціць (жывёлу, расліны). Дзед .. паціху ідзе да яблынь і груш. Ён сам сваімі рукамі узгадаваў гэты сад. Даніленка.УЗГАДНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узгадняць — узгадніць.УЗГАДНІЦЬ, -гадню, -гóдніш, -гóдніць; зак., што. і. Прывесці ў пэўную адпаведпасць з чым-н. Узгадніць дзеянні авіяцыі з дзеянпямі пяхоты. Узгадніць гадавы план з планамі пяцігодкі. □ Так, другі гарком камсамола створаны. Ён стаў фактам. Але мяне не пакідала думка: як узгадніць работу гэтага паўднёвага гаркома з тым паўночных, які дзейнічае ўжо не адзін месяц. Дзенісевіч.2. Выпрацаваць адзіную думку, погляд і пад. наконт чаго-н., атрымаць згоду, дазвол І на што-н. У палкоўніка ўжо даспяваў план, які ён павінен быў распрацаеаць і узгадніць з генералам. Паслядовіч. Таццяна Пятроўна адказала, што такая, думка ёй спадабалася, але што трэба абавязкова узгадніць яе. Дубоўка.УЗГАДНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Прыводзіцца ў адпаведнасць з чым-н.; быць узгодненым з кім-, чым-н. Сотні тысяч савецкіх патрыётаў пры самай актыўнай падтрымцы мірнага насельніцтва вялі партызанскую барацьбу, якая ўзгаднялася з аперацыямі Савецкай Арміі. «Полымя».2. Зал. да узгадняць.УЗГАДНЯЦЬ, -яго, -яеш, -яе. Незак, да узгадніць.УЗГАДОЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узгадоўваць — узгадаваць.УЗГАДОУВАЦЦА, -аецца; незак. і. Незак, да узгадавацца.2. Зал. да узгадоўваць.УЗГАДОЎВАЦЬ," -аю, -аеш, -ас. Незак, да узгадаваць.УЗГАЛОУЕ, -я, н. Месца ў пасцелі, куды кладуцца галавой. На блакітную коўдру і падушкі накінута капа з карункамі. Каля ўзгалоўя — тумбачка. Гарбук. // Падгалоўе. Усюды ў дарозе служыў .. [партфель] узгалоўем — у цяплушках, у пасажырскіх вагонах, а ў часы ваеннага камунізма і ў канторы. Пестрак.УЗГАНЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да узганяць {гл. узагнапь у 2 знач.).УЗГАНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да узагнаць.УЗГАРÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узга- І ральнага. Узгаральнасць нафты. ІУЗГАРАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які лёгка, імгнен- І на загараецца. Узгаральпыя рэчывы. ІУЗГАРАННЕ, -я, н. Стан паводле знач. І дзеясл, узгарацца — узгарэцца. |Уагарацца637Узгуляцца

УЗГАРАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак. да узгарэцца.УЗГÁРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Нееак. да узгарэцца (у 1 знач.).УЗГАРЭЦЦА, -рýся, -рышся, -рыцца; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Пачаць гарэць, загарэцца; разгарэцца, заналаць. Узгарэліся дровы, а Паветра дыхала навальніцай, полымя магло узгарэцца... Колас. // Стаць бліскучым, заблішчаць лад уздзеяннем

якога-н. пачуцця (лра вочы); азарыцца якім-н. пачуццём. Хворы ўстрапянуўся на ложку, вочы яго узгарэліся нядобрай рашучасцю. Быкаў.перан. Зачырванець, стаць гарачым (ад хвалявання, узбуджэння і пад.). Шчокі .. [дзяўчыны] узгарэліся такім шчодрым румянцам, што ў булачнай нібы пацяплела. Лынькоў.перап.; чым і без дап. Узбудзіцца, запаліцца якім-н. пачуццём. Сядзім мы. з Барысам у канторы майстроў цэха, і ён расказвае мне, як некалі узгарэўся жаданнем стаць матросам. Мыслівец.— Згубілася [карова], і даўнаеата,— пацвердзіў Міхась.— Вось таму я і прыехаў да вас,— сказаў стары.— Дапраўды? — Міхась узгарэўся, пачуўшы пра Лысуху.— Дзе ж яна? Сіняўскі. // з інф. Нечакана і вельмі моцна захацець зрабіць што-н. Прачнуўся Віцька. Убачыў, што я сабраўся ў дарогу, узгарэўся праводзіць мяне. Асіпенка. [Хвошч] успомніў маёнтак і быў зноў узгарэўся купіць яго. Лупсякоў.(1 і 2 ас. не ужыв.); перан. Нечакана ўзніквуць, пачацца з новай сілай; разгарэцца. Узгарэлася сварка. Узгарэлася вайна. □ Не паспеў Шутаў Запытаць палонных, як на паўднёвым баку узгарэўся бой. Мележ. Тая трывога, што нечакана узгарэлася ў .. [байцоў] ад нядаўняй перастрэлкі ў тыле, спакваля сціхала. Быкаў.перан. Разм. Раззлавацца, абурыцца. У той дзень яны ўпершыню пасварыліся. Марыя папракнула мужа за яго недарэчныя жарты, і Аляксей Іванавіч узгарэўся. Шашкоў.— Не ўсім з аднаго і таго ж пачынаць... Ды што вы мяне нейкім навічком лічыце,— узгарэўся Андрэй. Шахавец.УЗГОДНЕНАСЦЬ. -і, ж. Уласцівасць узгодненага (у 2 знач.). Узгодненасць у рухах. Узгодненасць дзеянняў.УЗГÓДНЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узгадніць.2. у знач. прым. Такі, у якім дасягпута адзінства, узаемная згода. Узгодненае рашэнне, а 3 узгодненых брыгадных планаў нараджаўся агульнакалгасны план. Шамякін.УЗГОРАК, -рка. м. Невялікая горка, узвыпгэнне з пакатьші схіламі; пагорак. Пясчаны ўзгорак. □ Вада клінам уразалася ў лагчынку між двума узгоркамі. Маўр.УЗГОРАЧАК, -чка, м. Памянш.-ласк. да узгорак. Па лісці бручкі, у якой мы галяглі перад узгорачкам, аднастайна бубніць халодны дождж. Брыль.УЗГОРБІЦЦА. -біцца; зак. Выгнуцца гарбом, падняцца ўверх.УЗГÓРБІЦЬ, -блю, -біш, -біць; зак., кагошто. Выгнуць гарбом, падняць угору.УЗГОР'Е, -я. н. Невялікае ўзвышша, узгорак. Палац стаяў па ўзгор'і. □ Па ўягор'ю поля, па раýнíпе Паў г у ць сгíілвеыя валы.Колас. // Вяршыні гор. Паклон вам, паклон вам, дняпроўскія хвалі, 1 Кіева вежы і ўзгор'і Карпатаў! Броўка.УЗГОРКАВАТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уагоркаватага.УЗГОРКАВАТЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і узгорысты. Прыгожыя шматпавярховыя дамы закрыюць ад вока ўзгоркаватае поле, хвойнічкі, складскія будынкі. Карпаў. Перад самым лесам танк з ходу ўз'ехаў на нейкі ўзгорпаваты дзірван. Беразняк.УЗГОРКАВЫ, -ая, -ае. Тое, што і узгорысты. Полькі раздолля ты дорыш жыццю, Край мой узгоркавы, край мой лясны! Гілевіч. Паходня .. углядаўся ў маляўнічы узгоркавы краявід, крануты першымі подыхамі восені. Хадкевіч.УЗГОРЫСТАСЦЬ, -і, ж. Наяўнасць узгоркаў дзе-н. Мясцовасць тут была вышэйшая, узгорыстасць гусцейшая. Чорны.УЗГОРЫСТЫ, -ая, -ае. Пакрыты ўзгоркамі, з вялікай колькасцю узгоркаў. Узгорысты востраў. Узгорысты рэльеф. а Праскочылі Прыпяць, праскочылі утульны узгорысты Мазыр. Караткевіч. Хочацца вось так, дыхаючы на ўсе грудзі, ісці прасёлкавай дарогай, глядзець на лес, па ўзгорыстае шэрае поле. Навуменка.УЗГРАБÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да узгрэбціся, узграбціся.

УЗГРАБЦІСЯ гл. узгрэбціся.УЗГРУВАСЦІЦЬ, -вáгячу, -вáсціш, -меціць; век., што. З цяжкасцю, з намаганнямі, бявладна ýскласці што н. грувасткае на верх чаго-н. або на што-н. высокае. Узгрувасціць мэблю на машыну.УЗГРУВАШЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узгрувасціць.УЗГРУВАШЧВАЦЦА, аецца; незак. Зал. да узгрувашчваць.УЗГРУВАШЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узгрувасціць.УЗГРУЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. да узгрузіць.УЗГРУЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узгрузіць.УЗГРУЗІЦЬ, -гружý, -грýзіш, -грўзіць; зак., што. Разм. Ускласці, пагрузіць груз на што-а. Мяшкі ўзгрузілі на машыны.УЗГРЭБЦІСЯ і УЗГРАБЦІСЯ, -гоабýся, -грабéшся, -грабéцца; -грабёмся, -грабянéся; пр. узгрóбся, -грэблася; зак. Разм. Узлезці куды-н. Цярэшка прашыўся каля самае сцяны, узгробся на ганак. Грахоўскі. // 3 цяжкасцю падняцца, устаць. Пётра ў куце першы узгробся на ногі, заенчыўшы, пачала ўставаць Дзёмчыха. Быкаў.УЗГРЭТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узгрэпь.УЗГРЗЦЬ, -грэю, -грэеш, -грэе; зак., каго. Разм. Даць спагнанне за якую-п. правіннасць; моцна набіць. Узгрэць за свавольства. п [Сушкевіч] добра-такі ýзгрэў мяне, не надта выбіраючы выразы. Радковіч. [Кудравец:] — Ну, вы [хлопцы] мяне ўзгрэлі на сходзе, дык я гэта памятаю. Кучар.УЗГУЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; зак. Разм. 1. Пачаць вельмі бурна гуляць, захапіцца гульнёго; разгуляпда. Дзіця ўзгулялася. І у перан. ужыв. [Янка.'] — У рацэ рыбе так узгулялася, што быццам у гаршху анёí. кіпіць. Б, Вольскі,Уздагон ____________________ 638_________________________________Уздрыгнуць2. перап. Дасягнуць у якім-н. дзеянні значная сілы, інтэнсіўнасці. Узгуляўся вецер. □ Ой, жудасна-халодная Ўзгулялася зіма. Купала. Нібы вясною, ўзгулялася сонца. Лобан.УЗДАГОН, прысл, і прыназ. Разм. Тое, што і наўздагон. Тут чалавек завярнуў у двор, і сабакі, пабрахаўшы нейкі час уздагон, пакінулі яго. Кулакоўскі. А Ліда ледзь атрымалася, каб не свіснуць .. [Максіму} уздагон, па-хлапечаму гучна, задзірыста. Шамякін.УЗДЗÉЙШЧАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак. і незак., на каго-што. Накіраваць (накіроўваць) дзеянне, зрабіць (рабіць) уплыў. Уздзейнічаць на рост раслін. Уздзейнічаць асабістым прыкладам. □ З дзіцячых год .. [Самуілу] запомнілася многа добрага, што ўздзейнічала на яго ўяўленне. Каваленка. [Дырэктар:] — Магчыма, знойдуцца людзі, якім не захочацца саджаць ручкі ў снег, у гразь... Вы павінны ўмець уздзейнічаць, арганізаваць працу... Васілевіч. Рэвалюцыйны рух .. уздзейнічае на масы не толькі праз падзеі, але і праз людзей. У. Калеснік.УЗДЗÉРЦІ, -дзярý, -дзярáш, -дзярэ; -дзярóм, -дзерацé; пр. уздзёр, -дзéрла; зак., што. Тое, што і узадраць. Як падумае [Яначка], што ўвесь гэты гной прыйдзецца яму сахаром уздзерці ды па воз перакідаць, страх бярэ. Крапіва.УЗДЗЕРЦІСЯ, -дзярýся, -дзярэшся, -дзярэцца; -дзярóмся, -дзерацéся; пр. уздзёрся, -дзéрлася; зак. Тое, што і узадрацца. [Вартаўнік:] — Дык вось хто скінуў мой вулей з хвоі! На тую хвою ніхто не мог уздзерціся, хіба толькі гэты блазен. Ваданосаў.УЗДЗЁТЫ, -ая, -ас. Дзеепрым, зал. пр. ад ўздзець.УЗДЗÉЦЦА, -дзенецца; зак. Падзецца, насадзіцца, нацягнуцца на які-н. прадмет.ЎЗДЗЕЦЬ, -дзéну, -дзéнеш, -дзéне; зак., што. 1. Надзець, пацягнуць на сябе або на каго-п. (адзенне, абутак і пад.). Ўздзець паліто. Ўздзець боты на ногі. □ Уздзеў [Платон] кепку, схапіў са сцяны дубальтоўку і выскачыў. Пестрак. Вокны Параска

посцілкамі пагавешвала, лепшы андарак уздзела. Лобан.Павесіць, начапіць на што-н.; прымацаваць да чаго-н. Ўздзець рукзак на плечы. Ўздзець пятлю на крук. □ Лаўрэн Карпавіч, не спяшаючыся, уздзеў на нос акуляры і пачаў чытаць. Гроднеў.Пасадзіць што-п. на вастрыё, па які-п. стрыжэнь; праколвагочы, надзець па што-н. вострае. Ўздзець кола на вось. □ Збан уздзеў на відэлец скрылёк кілбасы і на момант задумаўся, нібы вырашаючы, есці ці не. Шашкоў.УЗДЗÉЯШІЕ, -я, н. Дзеянне, накіраванае па каго-, што-п.; уплыў- Пад уздзеяннем адпаведнай тэмпературы і іншых штучна створаны! умоў з «чорнага золата» выдзяляюцца светлыя прадукты — бензін і іншыя. Хадкевіч. Гаварыў .. [інструктар райкома] горача, быццам баяўся, што спакойна сказаныя словы не будуць мець уздзеяння. Сіўцоў.УЗДЗЁРТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уздзерці.УЗДЗІРÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узадрацца, уздзерціся.2. Зал. да уздзіраць.УЗДЗІРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узадраць, уздзерці.УЗДЗЯВАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да уздзецца.2. Зал. да уздзяваць.УЗДЗЯВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да ўздзець.УЗДОЎЖ, прысл, і прыназ. 1. прысл. Тое, што і удоўж. Урач — высокі і худы — усхвалявана прайшоў уздоўж пакойчык, шпарка павярнуўся. Мележ. / 3 прыназ, «па» ýтварае спалучэнне з М. Кірмашны гандаль ішоў уздоўж па Нямізе. Чорны.2. прыназ, з Р. Спалучэнне з прыпазоўпікам «уздоўж» выражае прасторавыя адносіны; ужываецца для ўказання напрамку дзеяння па даўжыні чаго-н. Сонца схілілася на захад, і цені ад будынкаў падалі ўздоўж вуліцы. Шахавец. Уздоўж дарогі чынна з краю Слупы стаяць у два рады. Колас.УЗДРЬІГ, -у, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уздрыгануць, уздрыгнуць і уздрыгануцца, уздрыгнуцца; дрыжанне.УЗДРЫГАНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Разм. Тое, што і уздрыгнуцца. Гучны вокліч «Стой!» прымусіў Гудовіча ўздрыгануцца. Пятніцкі. «Дарагія землякі і зямлячкі!» — голас Любы крыху ўздрыгануўся. Васілевіч. Калі Дзямід Сыч вярнуўся на папялішча роднай вёскі, сэрца яго ўздрыганулася ад невымернай жальбы. Паслядовіч. У танк маёра ўдарыў снарад, машына ўздрыганулася і стала. Гурскі.УЗДРЫГАНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Тое, што і уздрыгнуць. Павітаўшыся, Вера Ігнатаўна аж уздрыганула ад стуку, якому адгукнуўся звон шклянак. Пестрак. Экскаватар уздрыгануў, апусціў уніз зубчатую пашчу. Кавалёў.УЗДРЫГВАíІНЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уздрыгваць — уздрыгануць, уздрыгнуць.УЗДРЫГВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уздрыгануць, уздрыгнуць.УЗДРЫГНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. 1. Уздрыгнуць; здрыгануцца; задрыжаць. Вусцішна Зосі адной паміж лесу. Гатоў яшчэ воўк высунуцца ці ліхі чалавек. Дзе што шасне, яна ўздрыгнецца. Крапіва. Язэп Крушынскі ўздрыгнуўся праз сон. Бядуля. // Хутка і рэзка змяніцца на момант (пра голас, выраз твару і пад.). Голас дзяўчыны ўздрыгнуўся ад хвалявання. ІІ перан. Затрымцець. Ад болю уздрыгнуцца бары. Зямлю цень засцеле. Смагаровіч.2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Скалануцца, страсянуцца; задрыжаць. Пушка вытыркнулася .. з-за куста і, уздрыгнуўшыся, грымнула. М. Ткачоў. Стаяць нерухомыя дрэвы, ні адна галінка на іх не ўздрыгнецца. Сяргейчык.

УЗДРЫГНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. 1. Здрыгануцца; задрыжаць. Стары ўздрыгнуў. Яму здалося, што запыталіся ўсе трое разам. Лупсякоў. Адкрыў [Мікола] вочы і ўвесь уздрыгнуў ад радасці — перад ім стаяла Маечка. Краўчанка. Бусел, які дагэтага стаяў нерухома, уздрыгнуў і хутка паклыпаў насустрач. Аляхновіч. / Пра часткі цела, голас і пад. Але голас .. [Фені] сцішэў і прыкметна ўздрыгнуў. Ракітны. У .. [выкладчыка] ўздрыгнуў левы край рота і левае вока, ён адышоўся і не прамовіў ні слова.Уздужапь639Уздыхаць

Ермаловіч. Уздрыгнулі шырокія бровы, страпянуліся вейкі. Глебка. // перан. Затрымцець. Былі сярод прачытаных слоў і незразумелыя, але сэрца ўздрыгнула, нібы адчула важнасць таго, што даручыў .. [Мані] брат. Місько.2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Тое, што і уздрыгнуцца (у 2 знач.). [Каця] ўключыла матор. Трактар уздрыгнуў і пачаў паволі рухацца. Чарнышэвіч. Шыбы уздрыгнулі ціха і тонка. Арочка. Пракаціўся гром — аж зямля ўздрыгнула. Мыслівец. // Ускалыхнуцца, гайдануцца (пра агонь, полымя і пад.). Полымя на экране ўздрыгнула і патухла. Гамолка. Раз раніцой, калі ўсміхнулася сонца з-за лесу і дзед Панкрат выйшаў з хаты запрагаць сівага,..— ўздрыгнула нешта паветра, нібы хто кашлянуў чыгунным горлам дзесьці далёка-далёка. Лынькоў.УЗДУЖАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак. Разм. Вырасці, стаць дужым. Ўздужалі птушаняты і вылецелі з гнязда. // Паправіцца, паздаравець. Антосіха, як уздужала, таксама хадзіла да Агаты — пасядзець з людзьмі, пагаманіць. Жук.УЗДУЖАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уздужаць.УЗДУМАЦЦА, -аецца; безас, зак. Нечакана, раптам прыйсці ў галаву, захацецца. [Яраш] не разумеў самога сябе — чаму раптам уздумалася адгаворваць сябра ад такой пачэснай і высакароднай справы? Шамякін. [Хлапчуком] проста хацелася пабегаць па маёнтку там, дзе ўздумаецца. Пальчэўскі.УЗДУМАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак. 1. Нечакана задумаць, захацець зрабіць што-н.— Не ўздумайце страляць,— крыкнуў праваднік.— Мы партызаны. Вядзіце нас да начальства. Новікаў. Мажэйка вырашыў рашуча адбівацца ад усіх, хто ўздумае на яго нападаць. Шахавец. // Надумапь.— З інспектарам аблана Віктарам Кучэрыным нам даводзілася ездзіць даволі часта, і паміж намі ўстанавілася такая блізкасць, пры якой кожны меў права распытваць другога, што толькі ўздумае. Карпюк.2. каго-што і з дадан, сказам. Разм. Успомніць, прыпомніць. Маці .. ніяк не магла ўспомніць і выгаварыць сынава імя. Возьме дзіця на рукі, а як зваць, не ўздумае. Васілевіч. Хацела [Алена] запрасіць: «Прыходзьце вы да нас», але ўздумала, што не яна гаспадыня тут,— Ядзя павінна запрашаць. Лось.УЗДУМВАЦЦА, -аецца. Незак, да уздумацца.УЗДУМВАЦЬ. -аю, -аеш, -ае. Незак, да уздумаць (у 2 знач.).УЗДУТАСЦЬ, -і. ж. Тое, што і у з д у ц ц е.УЗДУЦЦЕ. -я, н. Спец. Пухліна, прыпухласць.УЗДЫБІЦЦА, -біцца; зак. 1. Стаць, узняцца на дыбкі. [Стась] выцяў варанога пад бакі. Жарабец уздыбіўся і памчаў. Грамовіч. Выскаліўшы пеністыя храпы, уздыбіліся коні. Лынькоў. // перан. Развар'явацца.— Я Алесю пра наша каханне расказаў, дык ён аж уздыбіўся,— каб змяніць гутарку, схлусіў Кастусь. Ваданосаў.2. Падняцца ўгору, падняцца дыбам. Лёд на рацэ уздыбіўся і пачарнеў, падточаны маладымі водамі з палёў і лугоў. Краўчанка. Вагоны з лязгатам уздыбіліся і паляцелі

адзін за адным пад адхон. Няхай, Зрэдку пасівелыяваласы пана Даўнаровіча крыху уздыбіліся, твар раптам нейк схуднеў. Пестрак.УЗДКІВІЦЬ, -блю, -біш, -біць; зак., кагошто. і. Узняць на дыбкі. [Ельскі] сустрэўся са Сцяпанам. Па момант нібы зжахнуўся ад яго фігуры волата, а пасля ўздыбіў каня. Пестрак.2. Падняць угору, падняць дыбам. Над сажалкай, уздыбіўшы ваду, імкліва пранёсся віхор і затрашчаў у каноплях. Ракітны. Міхалькоў з групаю адважных і ўжо вопытных падрыўнíкоў так уздыбіў сваімі ўзрывамі шлях, што прывесці яго да ладу гітлераўцам будзе не так лёгка. Кавалёў.УЗДБІБЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уздыбіць.УЗДБІБЛІВАЦЦА, -аецца. Незак, да уздыбіцца.УЗДЬ'ІБЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уздыбіць.УЗДБШ, -у, м. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уздымаць — узняць і ўздымацца — узняцца.Рост, развіццё чаго-н. Прамысловы ўздым. Гаспадарчы ўздым.Натхненне, прыліў энергіі. Творчы ўздым. Працоўны ўздым. □ Андрэй доўга не можа супакоіцца, ён адчувае вялікі душэўны ўздым. Хромчанка.Участак дарогі, які падымаецца ўверх. [Люся], маленькая, з цёмна-русявымі завіткамі, .. ішла па роўным схіле камяпістага ўзгорка, на ўздым. Навуменка.УЗДЬІМÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уздымаць — узняць, ўздымацца — узпяцца.ЎЗДЫМАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узняцца.2. Зал. да уздымаць.УЗДЫМАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узняць.УЗДБІМНЫ, -ая, -ае. Разм. Прасякнуты уздымам. Грамадою валодаў бойкі, уздымны настрой. Гартны. Вочы бліснулі ўздымнай радасцю і ўраз стухлі. Мурашка. [Зося] устрапянулася ад прыліву новага ўздымнага і моцнага пачуцця. Чорны.УЗДБІХ, -у, м. Узмоцненае ўдыханне і выдыханне паветра. Грудзі .. [чалавека] хадзілі ўбакі, здавалася, ён прысядаў пры кожным сваім выдыху і ўздыху. Чорны. З горла .. [дзяўчыны] вырваўся ўздых, затым вада. Маўр. // Глыбокі ўдых і выдых як выраз смутку, развагі і пад. пачуццяў. Ганька з уздыхам успамінае маму: вось у яе ўжо была чысціня дык чысціня... Васілевіч. Рыгор так і не разабраўся, што азначаў гэты .. ўздых [Валі]: ці згоду з ім, ці адказ на нейкую сваю думку. Арабей. / у перан. ужыв. Наводшыбе непрыязна цямнеў лес, маўкліва і насцярожана глядзелі на .. [Лену] расчыпеныя вокны хат, а здалёк даносіліся цяжкія уздыхі возера. Ваданосаў.О Да апошняга ўздыху — да самай смерці, да канца жыцця.УЗДБІХАВІНА, -ы, ж. Разм. Месца на целе, дзе паўкружжам канчаюцца рэбры.УЗДЫХÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уздыхаць; уздых.УЗДЬÍХАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Рабіць уздыхі.— Добрая душа гэта паненка,— казала бабка і ўздыхала. Колас. Відаць, не лягчэй на сэрцы было і ў Паўліка, бо ён пры-Уздыхнуць___________________________________?_______________________________Уз лакаціцца ціх і толькі час ад часу уздыхаў. Бяганская. / у перан. ужыв. Вада і неба былі чорныя, глуха ўздыхала бездань акіяна. Хомчанка. Уздыхаў на пероне цягнік, Залатыя губляючы іскры. Глебка.2. перан.; па кім-чым. Сумаваць, тужыць. Ўздыхаць па далёкай радзіме. □ [Цёця Каця:] Вас мне шкада, Аляксандр Пятровіч. [Чарнавус:] Чаго ж па мне ўздыхаць? Я ж не памёр. Крапіва. Трэці быў няўклюдны малы, які ўвесь час уздыхаў па нейкай сваёй гармоні. Лынькоў. // па кім. Быць закаханым у каго-н. Добры быў хлопец, А

зараз па ім Болей дзяўчына Не будзе ўздыхаць,— П'яніц дзяўчаты Не хочуць кахаць. Корбан.УЗДЫХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцс; зак. 1. Аднакр, да ўздыхаць (у 1 знач.).2. Перадыхнуць, адпачыць. [Антось:] — Знайсці то знайшоў, ды вельмі ж занятыя яны [сваякі]: і днём і ноччу на будоўлі, уздыхнуць няма калі. Кулакоўскі.О Уздыхнуць свабодна (вольна); уздыхнуць на поўныя грудзі — адчуць палёгку, вызваліўшыся ад клопатаў і пад.УЗ'ÉЗД, -а í -у, м. 1. -у. Дзеянне паводле дзеясл, ўз'ехаць (у 1 знач.).2. -а. Месца, шлях, па якім уз'язджаюць на што-н., куды-н. Некалькі шкляных будак стаялі на ў» ездзе на мост. Лынькоў. На паваротцы дарогі, дзе пачынаўся ўз'езд на бераг, Каваль заўважыў Паліну. Савіцкі.УЗ'ÉСЦІСЯ, уз'éмся, уз'ясíся, уз'éсца; уз'ядзíмся, уз'ясцéся, уз'ядýцца; пр. уз'éўся, уз'éлася; зак. Разм. Раззлавацца, накінуцца на каго-н. з папрокамі, абвінавачваннямі, пагрозамі; пачаць помсціць каму-н.— Я табе так скажу,— быццам і не чуў Мацеевых слоў, вёў далей Хмыль.— Жыць кожнаму трэба... Вось ты на мяне на сходзе ўз'еўся, а за што? М. Стральцоў. [Гаўрута:] — Добра зрабілі, што не задзіраліся з .. [жулікамі], бо гэтая шайка, калі б уз'елася, нарабіла б вам бяды. Машара.УЗ'ÉХАЦЬ, -еду, -едзеш, -едзе; зак. 1. Заехаць на больш высокае месца. Калі ў з'ехалі на ўзгорак, Сяргей папрасіў шафёра спыніцца, вылез з машыны. Шахавец. Бомба трапіла ў наплаўны мост тады, калі санітарны аўтобус з раненымі паспеў ужо ўз'ехаць на бераг. Хомчанка. // Едучы, трапіць куды-н., заехаць, выехаць куды-н. Як толькі ўз'ехалі на прыгуменне, Тамаш пачаў непакоіцца. Чарнышэвіч. Сонца ўжо схавалася за лес, як на шашу з прасёлка ўз'ехала фурманка. Місько. Услед за маладымі, ўз'ехалі па двор яшчэ два вазкі з дружкамі. Васілевіч.2. Паехаць на каго-, што-н. Упаў [Міхал], ткнуў нагою пад задняе кола. што якраз у той момант ўз'ехала на дарожны камень. Чорны. Толькі ржавая сетка-агароджа ў адным месцы была парвана — на яе, па ўсім відаць, уз'ехаў танк. Сачанка.УЗІМКУ, прысл. Разм. Зімой. Улетку гасцінец заносіла пяском, узімку — снегам. Васілёнак. Што ўлетку ножкаю коп, тое ўзімку ручкаю хоп. Прыказка.УЗІРАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. узірацца (у 1 знач.).УЗІРАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Вельмі ўважліва, напружана глядзець куды-н., на каго-, што-н.; углядацца. Карней Пятровіч прыстаўляе да вачэй руку і узіраец-ца ўдалеч. Даніленка. Час ад часу хлопчык адрываўся ад работы і пільна ўзіраўся ў бок вёскі: ці не ідзе хто чужы да іх. Курто. Усе бедавалі, войкалі, скрыжаваўшы рукі на грудзях, узіраліся ў дзіця. Марціновіч. Пятро Фёдаравіч задумаўся і доўга ўзіраўся на дарогу, выціраючы рукою запацелае шкло. Пташнікаў. / у перан. ужыв. У будучнасць людзі ўзіраюцца смела. Купала. // Пазіраць за кім-н., прыглядацца да каго-н. [Шыковіч] пачаў узірацца ў твары людзей, ён здаўна любіў гэтую гульню: адгадваць прафесію чалавека і чым ён заклапочаны ў той момант. Шамякін.2. Разглядаць сябе ў чым-н., глядзецца ў што-н. Станіслаў праз сілу ўзнімаецца з крэсла, падыходзіць да шафы і, раней чым адчыніць яе, узіраецца ў люстраныя дзверы. Мікуліч.УЗЛАВÁІІАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узлаванага (у 2 знач.); злосць. Прывітаўшыся з Зыбіным, Собаль звыкла запытаўся, як ездзілася.— Як? Бачыш! — адказаў з ноткай нейкай узлаванасці Зыбін. Мележ.УЗЛАВАНЫ, -ая, -ас. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад у злаваць.2. у знач. прым. Злы, сярдзіты. Узлавапая маці моцна і гучна пляскала .. [Валодзьку] па голых паружавелых палавінках. Мележ.

УЗЛАВАЦЦА, узлуйся, узлуéшся, узлуéцца; узлуёмся, узлуяцéся; зак., на каго-што і без дап. Увайсці ў злосць, раззлавацца; адчуць незадаволенасць кім-, чым-н. У злаваўся лёкай, схапіў Сцёпку за каўнер ды давай тузаць. Якімовіч. Леўчык нават здзівіўся, што сват так узрадаваўся і павесялеў, замест таго, каб узлавацца на суседзяў. Чарнышэвіч. [Вольга Віктараўна], здаецца, узлавалася па сваю слабасць. Колас.УЗЛАВАЦЬ, узлую, узлуéш. узлуé: узлуём, узлуяцé; зак. Разм. 1. каго. Увесці ў злосць, раззлаваць. Бацькаў адказ ўзлаваў маці. Васілевіч. [Ганна] баялася лішнім словам, няўдалым рухам узлаваць затоенага старога. Мележ.2. Абл. Тое, што і узлавацца. Клемсіха ўзлавала, пачала лаяць .. [Сёмку]. Галавач. Гаварушка ўзлаваў і сам схапіў з плячэй мяшок, перавярнуў яго ўверх сподам і пачаў трэсці. Лобан.УЗЛАЖЫЦЬ, -лажý, -лóжыш, -лóжыць; зак. 1. каго-што. Палажыць на што-н., паверх, на верх чаго-н.; ускласці. Узлажыць бервяно па сані. а Кастусь памог узлажыць мяхі па воз. С. Александровіч. Толькі што .. [Мікола] нукнуў на каня — шусь ячмень з воза. Мікола закіпеў, узлажыў другі раз. Колас.перан.; што. Даручыць каму-н. які-н. абавязак. Узлажыць адказнасць на брыгадзіраў.што. Абл. Надзець. Асцярожна, каб не пабудзіць жонкі, злез Рыгор з пасцелі, узлажыў порткі, апрануў бравэрку і ціхенька выйшаў. Крапіва.О Узлажыць што на алтар бацькаўшчыны (навукі, мастацтва, перамогі і пад.) — тое, што і скласці што на алтар бацькаўшчыны (навукі, мастацтва, перамогі і пад.) (гл. скласці).УЗЛАЗІЦЬ, -лáжу, -лáзіш, -лазіць. Незак, да узлезці.УЗЛАКАЦІЦЦА, -качýся, -кóцішся. -коціцца; зак. Разм, Абаперціся локцем на што-н.Узламаны 641 УзлоАдсунуў [Сцяпан] фіранку, узлакаціўся па падаконнік і пачаў глядзець на вуліцу. Скрыган. Сяргей сеў на пень, абняўшы калматую галаву рукамі, узлакаціўся на калені, глыбока задумаўся. Машара.УЗЛАМАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узламаць.2. у знач. прым. Які ўзламаўся, трэснуты. Узламаны лёд.УЗЛАМАЦЬ, -ламлю, -лóміш, -ломіць; заг. узламí; зак., што. 1. Ломячы, разбіць, адкрыць што-н. замкнутае, запёртае. Узламаць дзверы, а Ігнась сякерай узламаў замок, і жудасць ахапіла яго. Чарнышэвіч. // Праламаць, разламаць. У вагоне нумар дзесяць палонныя ўзламалі сцяну і выскачылі на хаду. Лупсякоў.2. Зрабіць прарыў у чым-н., парушыць што-н. Узламаць абарону праціўніка.УЗЛАХМАЦІЦЦА, -мáчуся, -мáцішся, -мáціцца; зак. Стаць, зрабіцца лахматым; ускалмаціцца, ускудлаціцца. [Чалавек] зусім ператварыўся: узлахмаціліся гладка зачэсаныя валасы, зялёная гімнасцёрка падала яму выгляд дэмабілізаванага чырвонаармейца. Лужанін. // Узадрацца. Стаяла [ігруша] голая, счарнелая з вузлаватымі сукамі, з вымерзлымі сям-там галінкамі, на якіх парзпалася, узлахмацілася кара. Лынькоў.УЗЛАХМАЦІЦЬ, -мáчу, -мáціш, -маніць; зак., што. Разм. Зрабіць лахматым; ускалмаціць, ускудлаціць. Узлахмаціць шэрсць, а Я ўзлахмаціў яму грыўку, якая паспела выгараць на сонцы, і пайшоў. Радкевіч.УЗЛАХМÁЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым. гал. пр. ад узлахмаціць.2. у знач. прым. Растрапаны, непрычасаны. У густым бярэзніку .. ціха трашчаў агеньчык, каля якога сядзеў немалады ўжо, узлахмачаны чалавек. Скрьшка.УЗЛАХМÁЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да узлахмаціцца.

2. Зал. да узлахмачваць.УЗЛАХМÁЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узлахмаціць.УЗЛЁГЧЬІ, -лягу, -ляжаш, -ляжа; -ляжам, -ляжаце, -лягуць; пр. узлёг, -легла; заг. узляж; зак. Палегчы, наваліцца на каго-, што-н. Хлопец адразу падышоў да агароджы і ўзлёг на яе грудзьмі. Чорны.УЗЛÉГЧЫСЯ, -лягуся, -ляжашся, -ляжацца; -ляжамся, -ляжацеся, -лягуцца; пр. узлёгся, -лéглася; зак. Тое, што і у з л е г ч ы. Мікалай Гурбан узлёгся грудзьмі на стол і нерухома глядзеў у адну кропку. Гроднеў.УЗЛЕЗЦІ, -зу, -зеш, -зе; пр. узлез, -ла; заг. узлéзь; зак., на што. 1. Залезці, узабрацца на што-н. высокае, на верх, на паверхню чаго-п. Узлезці на тэлеграфны слуп. Узлезці на рыштаванні. Узлезці на самы верх. □ Рыгор спрытна схапіў рэчы і ўзлез на заднюю пляцоўку задняга вагона. Гартны. Вязень узлез на столік, што стаяў пад акенцам, узяўся рукамі за краты, упёрся ў іх галавой і, прагна глядзеў на турэмны двор. Таўлай. // перан. Падняцца ўверх (па службе і пад.). А хацеў лічыцца Ён [Цярэшка] тузом у трэсце. Як жа падлаўчыцца — На пасаду узлезці. Гілевіч.Разм. Падзецца, налезці (пра адзенне, абутак). Вот узлез на нагу. □ Прымяраю, ці ўзлезе на плечы Вáтоўка, кашуля. Куляшоў.Разм. Наступіць на што-н. Андрэй не ве-даў, куды падзецца ад сораму. Ён баяўся сустрэцца позіркам з Зояй, а тут па табе — на нагу ўзлез. Хадаповіч.4. Разм. Ступіць, уз'ехаць куды-н. [Грасыльда:] — Вясна сёлета была халодная, дажджы. На поле не ўзлезеш. А сеяць — сёй. Пташнікаў.УЗЛЁСАК, -ску, м. Тое, што і узлессе. Салаўёў выйшаў на ўзлесак, з якога павінна была відаць вёска, і спыніўся, як укапаны. Шахавец.УЗЛÉСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да узлесся, ўзлеску. [Тварыцкі] .. прайшоў сюдытуды паміж узлесных кустоў. Чорны.УЗЛЕССЕ, -я, п. Край лесу. На Саўкавай гары.., на самым узлессі пушчы, была закончана пабудова лагера. Брыль. Выйшаў [я] на ўзлессе, прымасціўся на шырокім бярозавым пні. Ляўданскі.УЗЛЕТ, -у, М -лёце, м. 1. Дзеянне паводле дзеясл, узлятаць — узляцець (у 1 знач.).перан.; чаго. Кульмінацыя развіцця; росквіт, ўздым. Як і ў гісторыі іншых старажытных гарадоў, у гісторыі Полацка мы бачым і перыяды бурнага ўзлёту, і перыяды заняпаду. Хадкевіч. Жыццё без узлётаў, пралікаў і спадаў, Вёз спрэчак калючых, нібыта асцё, Без спёкі, без хмар і густых снегападаў — Расклад ці інструкцыя, а не жыццё. Грахоўскі.перан.; чаго. Ўздым, натхненне. Узлёт сіл. Узлёт творчай думкі. Паэтычны ўзлёт. □ Многім паэтам вядомы ўзлёты і спады, з-пад аднаго і таго ж пяра выходзяць творы наўздзіўнай сілы і, поруч з імі, рэчы большменш бедныя і недасканалыя. Лужанін. Сапраўдным узлётам Купалы-лірыка былі чэрвень-ліпень 1911 года. .. У гэты час было напісана больш трыццаці вершаў. Лойка.УЗЛЁТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны дв ўзлёту самалётаў, прызначаны для ўзлёту. Загорын рукою даў знак, і машына панеслася па ўзлётнай паласе на другі канец аэрадрома. Алёшка. Пераскокваючы прыступкі рухомай лесвіцы-трапа, Павел збег на ўзлётную пластыкавую дарожку. Шыцік.О Узлётна-пасадачная паласа гл. паласа.УЗЛІВÁННЕ, -я, к. У старажытнасці — прынясенне віна ў ахвяру багам.УЗЛІВÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да узліваць.УЗЛІВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узліць.УЗЛІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узліць.

УЗЛІЦЬ, узалыó, узальéш, узальé; узальём, узальяцé і -ліíó. -ліéш, -ліé; -ліём, -ліяцé; пр. узлíў, -лілá, -ло; заг. узлі; зак., што і чаго. Разм. Лінуць якую-н. вадкасць па паверхню чаго-н. Узліць масла на скавараду. □ Пра свае забыўшы мукі, Усхапілася [Кацярына] тады. Кубак трапіўся пад рукі, Узліла на твар вады. Броўка. Хлапчукі, зачарпнуўшы ў рэчцы конаўку вады, узлілі на вогнішча і паварушылі яго альховымі дубцамі. Ус.УЗЛОБАК, -бка, м. Узвышанае месца НР негарыстай мясцовасці. Праз колькі хвілін Чубар выйшаў за вёску і пакрочыў па дарозе, што вяла скрозь бульбяное поле на высокі і шэры ўзлобак, за якім недзе былі Журынічы. Чыгрынаў. // Самы высокі пункт якога-н. узвышша. На пагорку^ на самым яго ўзлобку ляжалі ў беспарадку і стаялі тырчмаУзложаны642Узмацненне

вялізныя каменныя глыбы. Хадкевіч. Вось людзі, чатыры цёмныя постаці, узышлі на самы ўзлобак, падаліся да яліны. Лынькоў.УЗЛОЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узлажыць.УЗЛОМ, -у, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл. узломваць — узламаць.УЗЛОМЛІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узломліваць — узламаць.УЗЛОМЛШАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да узломліваць.УЗЛОМЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узламаць.УЗЛОМШЧЫК, -а, м. Той, хто ўзломлівае што-н. з мэтай аграблеыня.УЗЛЯГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узлегчы.УЗЛЯТАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. узлятаць — узляцець (у 1, 3 і 4 знач.).УЗЛЯТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узляцець (у 1, 3 і 4 знач.).УЗЛЯЦЕЦЬ, -лячу, -ляцíш, -ляціць; -ляцíм, -леціцé; зак. і. Падняцца ў паветра, узняцца ўверх. Узляцелі самалёты. □ На Кладках загаманілі, і адтуль ўзляцела ўгару зялёная бліскучая ракета — пусцілі ваенныя. Пташнікаў. У кронах мільгнула вавёрка, 3-пад ног узляцеў цецярук. Калачынскі. Матылёк устрапянуўся, спрабуючы узляцець. Аляхновіч. / у перан. ужыв. [Адзінцоў:] Ты [Калатухін] так высока ўзляцеў, што я палічыў за лепшае не напамінаць... пра беднага знаёмага! Мележ. / Пра дым, цару і пад. Угору ўзляцела воблака пылу. Шамякін. Падкіньце ў касцёр абярэмак галін, Каб іскры узляцелі вышэй вершалін. А. Вольскі. / Пра падкінутыя ўверх, раскалыханыя прадметы. Арэлі узляцелі высока. □ Узляцелі ў вышыню пілоткі, Грымнула «ура!» — канец вайне... Смагаровіч. / перан. Пра высокі голас, гучную песню. Вясёлы зухаваты голас узляцеў і апаў. Савіцкі.Перамясціцца па паветры на верх, паверхню чаго-н. больш высокага. Узляцелі вераб'і на страху, а Узляціць на галінку адзін шчыгол, абтрасецца, нібы толькі што з вады, заспявае, а за ім другі. Федасеенка.перан. Ўзарвецца, разляціцца на часткі ад узрыву. [Калядка:]—Бачыце, колькі тут бочак. Адна запалка — і ўсё гэта узляціць полымем у неба. Гэта ж не горш пораху — смала. Чарнышэвіч.Разм. Вельмі хутка ўзбегчы, уз'ехаць на верх чаго-н. Узляцець па лесвіцы на трэці паверх. □ Узляцеўшы на гару, убачыў [Васіль] перад сабой знаёмую дарогу з пабурэлым курганам. Мележ. // Хутка ўзняцца, падняцца. Тонкія пальцы Голуба нервова сціскулі смык — ён узляцеў у паветры і лёгка крануўся струн. Васілевіч. Рукі бандытаў вокамгненна узляцелі ўгору. Чарнышэвіч. Цёмныя Ядзіны вейкі здзіўлена узляцелі ўгару, яна паглядзела на Васіля вачыма, поўнымі нямой удзячнасці.

Шашкоў. // перан. Узняцца ўверх. Яшчэ ляжыць пясок, і жвір, і друз, А сцены гмаху ў вышыню узляцелі. Звонак.О Узляцець у паветра — тое, што і узляцець (у 3 знач.).УЗМАКРЭЛЫ, -ая, -ае. Разм. Які стаў мокрым (звычайна ад поту). Іван з Аляксеем ледзь паспявалі за ., [Сітай], моўчкі сапучы івыціраючы хусцінкамí ўзмакрэлыя твары. В. Стральцоў. Пот засланяў вочы Змітраку, сцякаў з твару, .. да цела прыліпала ўзмакрэлая майка, хоць выціскай яе. Хадкевіч.УЗМАКРЭЦЬ, -мо, -эеш, -эе; зак. Разм. Стаць мокрым (звычайна ад поту). Блукалі [хлопчыкі], як мне здалося, вельмі доўга, аж узмакрэлі, калі, нарэшце, нейкім цудам выйшлі проста да смалярні. Ваданосаў. Ад напружанасці ў .. [Кастуся] узмакрэлі далоні, і ад гэтага ён яшчэ больш бянтэжыўся. Гаўрылкін. Але як змерклася, калі ўсе паснулі, Галя дала волю слязам, яна амаль да раніцы прахлтала ў падушку, аж навалачка ўзмакрэла. Сабаленка.УЗМАЛІЦЦА, -малюся, -мóлішся, -моліцца; зак. Пачаць маліць, прасіць аб чым-н.— Дзеткі...— узмалілася старая Аксеня.— Ці было калі пры бацьку, каб за сталом сварыліся... Чарнышэвіч.— Браткі, паездзім яшчэ трохі,— узмаліўся .. [Алесь]. Караткевіч.УЗМАСЦІЦЦА, -машчýся, -мóсцішся, -мóсціцца; зак. Разм. Узабрацца на што-н. высокае або на верх чаго-н. Узмасціцца на дах. ІІ Заняць пэўнае месца, пасаду. Не пераварот у царскім палацы, не змова свіцкіх гепералаў з наследнікам, якому да свербу карціць самому узмасціцца на трон,— помста ад імя народа. Мехаў.УЗМАСЦІЦЬ, -машчý, -мóсціш, -мóсціць; зак., каго-што. Разм. Узлажыць, палажыць (звычайна цяжкае, грувасткае) на што-н. высокае або на верх чаго-н. Мёртвага ў труне на калымагу ўзмасцілі. У дарогу, на той свет усхліпамі выпраўлялі. Калачынскі.УЗМАХ, -у, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл. узмахваць — узмахнуць.УЗМАХВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узмахваць — узмахнуць.УЗМАХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узмахнуць.УЗМАХНУЦЦА, -нéцца; зак. Імкліва падняцца ўгору. Між стрэх узмахнуліся языкі полымя. Дуброўскі. Доўга вецер з травой гаварыў Ды ўзмахнуўся над мокрымі нівамі, А ў лесе сасоннік стары Пахіліўся галовамі сівымі. Тарас.УЗМАХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Парывіста махнуць чым-н. Узмахнуць рукамі. Узмахнуць вёсламі. □ Птушка ўздрыгнула, ўзмахнула крыламі. Арабей. Міхась узмахнуў лазінай і галопам паляцеў па гасцінцы. Дайліда.УЗМАЦНÉЛЫ, -ая, -ае. 1. Які ўзмацнеў, павялічыўся ў сіле (пра вецер, дождж і пад.). Узмацнелы вецер. / Пра голас, гукі. Першы, узмацнелы голас мне пачуўся цёткі Ганны: — Давайце ўсё ок [клубніку] на Яхімаўскі вазіць. Кавалёў. / Пра думкі, пачуцці і пад. Узмацнелая дружба. // Які стаў больш трывалым, цвёрдым. Узмацнелы лёд.Які стаў больш здаровым, моцным. Узмацнелы падлетак.Які атрымаў больш шырокі размах і арганізаванасць. Партызанскія злучэнні, узмацнелыя ў барацьбе з ворагам, усё больш набывалі рысы высокаарганізаванай арміі. Дзенісевіч.УЗМАЦНЕННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узмацняць — узмацніць і узмацняцца — узмаíшіцца.Узмацнець643Узмор'е

УЗМАЦНЕЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Узмацніцца, павялічыцца ý сіле (пра вецер, дождж і пад.). Вецер узмацнеў і са злосцю круціў вадзяныя струмені. Хадкевіч. / Пра голас, гукі. Шум, які пачаў спадаць, узмацнеў. Шахавец.— Гэта ваша апошняе заданне.— Голас у Хмары узмацнеў. Шашкоў. / Пра думкі, пачуцці і пад. Потым, як пайшлі ў школу, дружба .. [Федзькі з Эдзікам] яшчэ больш узмацнела. Пальчэўскі. // Стаць больш трывалым, цвёрдым. Лёд узмацнеў. // перан. Стаць больш дасканалым, выразным. Лірычны маналог у творчасці Брыля асабліва узмацнеў у апошнія дзесяцігоддзі. Мальдзіс.(1 і 2 ас. не ужыв.). Стаць больш моцным; умацавацца. Калгас гэтым часам узмацнеў. Пачала папаўняцца малочная ферма. На другі год вялікі прыбытак даў лён. Чарнышэвіч.Стаць больш здаровым, вынослівым; падужэць, наздаравець. Вось выраслі дзеткі, За лета ўзмацнелі, Пад восень у вырай Яны паляцелі. Журба. / Пра расліны. Маладая вішанька узмацнела.УЗМАЦНІЦЦА, -мóцніцца; зак. 1. Павялічыцца ў сіле, стаць больш інтэнсіўным (пра вецер, дождж і пад.). Я адчуў, што сапраўды вецер узмацніўся, і пад яго павевамі звініць сухое .. лісце на маладых дубках. Навуменка. На дварэ зусім праяснілася, мароз узмацніўся, і вясёлыя зоркі ўсеялі ўсё неба. Чарнышэвіч.Стаць больш выразным у сваім праяўленні, больш інтэнсіўным (пра якія-н. уласцівасці, якасці, працэсы). Па шашы каля возера яшчэ болей узмацніўся рух. Броўка. Спачатку Андрэй трываў. Але зуб не хацеў сціхаць. Закурыў — не перастае, залажыў ватку, змочаную ў адэкалоне,— боль толькі узмацніўся. Хадановіч. / Пра гукі, голас і пад. Потым выразней пачуліся гукі — чуфффы, чушш! — і ўзмацніліся так, што лёгка можна было распазнаць заўзятую бойку. Маўр. / Пра думкі, пачуцці і пад. Інстынктыўна недавер да Віктара яшчэ больш узмацніўся. Машара. // Стаць больш актыўным па характару працякання, ажыццяўлення; набыць большую выразнасць. Асабліва ўзмацніліся ў зборніку [А. Вярцінскага] «Тры цішыні» тыя роздумнасць і філасафічнасць, якія ў першай кнізе досыць выразна адчуваліся толькі ў лічаных творах. Бугаёў.Стаць больш моцным, эфектыўным, дзейсным (пра ваенныя дзеянні). Атака ўзмацнілася. □ Агонь варожай артылерыі узмацніўся. Кавалёў.Папаўняючыся, стаць больш баяздольным. Часці ўзмацніліся новымі байцамі. // Стаць больш магутным, уплывовым (у эканамічных, палітычных і пад. адпосінах). Пасля вядомай Крэўскай уніі 1385 г. ўзмацніліся палітычныя, гаспадарчыя і культурныя сувязі паміж беларусамі і палякамі. Гіст. лекс. бел. мовы.УЗМАЦНІЦЬ, -мацню, -мóцніш, -мóцніць; зак., што. 1. Павялічыць трываласць чаго-н., умацаваць што-н. [Алесь:] — Мы ўзмоцпім перамычку на канале, які злучае азярцо .. з возерам Доўгім. Броўка.2. Зрабіць больш моцным па ступені праяўлення, павялічыць. Узмацніць гук, Узмацніцьуражанне. □ Стары алень узмацніў націск. Яшчэ хвіліна, г малады алень адскочыў убок, потым павярнуўся і кінуўся раптам наўцёкі. В. Вольскі. / Пра думкі, пачуцці і пад. Тая акалічнасць, што Цётка, Янка Купала, Якуб Колас самі былі сведкамі і ўдзельнікамі рэвалюцыйных падзей, узмацніла іх веру ў народ. Каваленка. // Надаць большую выразнасць, яркасць чаму-н. (мастацкаму вобразу і пад.). Той жа мэце — паўней рэалізаваць задуму, узмацніць эмацыянальную дзейнасць твора — служыць і інтанацыйнае багацце верша. Гіст. бел. сав. літ.Зрабіць больш моцным, дзейсным, эфоктыýным (пра ваенныя дзеянні). Артылерыя узмацніла агонь. □ У тыле ворага беларускія партызаны узмацнілі ўдары па ворагу.

«Маладосць».Павысіць баяздольнасць чаго-н. Узмацніць гарнізон. □ Ліда прынесла нярадасную вестку: ахову лагера, дзе знаходзіўся Мікола, узмацнілі. Федасеенка.— Падняць усіх, узмацніць пасты,— загадаў начальнік заставы. Пальчэўскі. // Зрабіць больш магутным, больш уплывовым (у эканамічных, палітычных і іншых адносінах). Узмацніць сацыялістычную дзяржаву, а [Серафім:]—Аднак гэта [арышты членаў КПЗБ] не пахіснула рады партыі, а, наадварот, узмацніла. Машара.Актывізаваць (чыю-, якую-н. дзейнасць, работу і пад.); наленшыць. Узмацніць выхаваўчую работу, а Каб узняць ўзровень лекцыйнай прапаганды, патрэбна узмацніць дапамогу лектарам, праводзіць з імі семінары, .. абагульняць вопыт лепшых. «Звязда».УЗМАЦНЯЛЬШК, -а, м. Прылада, прыстасаванне для павелічэння сілы, магутнасці, напружання чаго-н. Узмацняльнік электрычнага току.УЗМАЦНЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць, прызначаны для ўзмацнення, павелічэння чаго-н. Узмацняльная электронная лямпа. Узмацняльнае адценне суфікса.УЗМАЦНЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. 1. Незак, да узмацніцца.2. Зал. да узмацня-ць.УЗМАЦНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да узмацніць.УЗМЁЖАК, -жка, м. Край мяжы; мяжа. З агародаў на росныя ўзмежкі выкочваліся пярэстыя і доўгія .. гарбузы. Адамчык. На ўзмежках палеткаў чырванеюць буйныя ягады шыпшыны. Брыль. / у перан. ужыв. Шмат новага адкрывае сёння навука якраз на ўзмежках, што раздзялялі дагэтуль фізіку і хімію, біялогію і фізіку, фізіку і медыцыну і інш. Лойка.УЗМЁЖЖА, -а, н. Неўзараная зямля паміж палеткамі. Іду па ўзмежжы, калоссе шуміць. Машара. А ў сад зайдзі узмежжам да рабін — Гараць, ірдзеюць на марозе. Пысін. / у перан, ужыв. 1 дух слабеў на цёмным узмежжы,— Але жыццё перамагло. Жылка.УЗМÉЖНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўзмежка, узмежжа, расце на ўзмежку, узмежжы. Ад шэлесту лісцяў узмежных ігруш Музычнае водгулле ў песню лілося. Купала.УЗМОР'Е, -я, н. Марское ўзбярэжжа, а таксама мора каля берага. Выў ціхі вечар, калі тры падарожнікі падышлі балотам да ўзмор'я. Самуйлёнак. Бацька, стары неапалітанскі ры-Узмоцнены__________ _______________________644____________________Узнагароджаннебак, меў лодку, на якой не столькі рыбачыў, колькі катаў на ўзмор'і турыстаў. Лынькоў. УЗМОЦНЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узмацніць.у знач. прым. Больш моцны па ступені праяўлення; які павялічыўся, узрос. Узмоцненая кандэнсацыя пары. Узмоцпепая ўвага.у знач. прым. Павялічаны ў аб'ёме, колькасці; большы, чым звычайна. Узмоцненае харчаванне. □ На ўсіх дарогах, якія вялі ў атрад, была пастаўлена узмоцпепая варта. Сіняўскі.УЗМОШЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узмасціць.УЗМОШЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -асцца. Незак, да узмасціцца.УЗМУЖНÉЛАСЦЬ, -і, ж. Стан узмужпелага. Духоўная ўзмужнеласць народа, п Акцёр [Барыс Платонаў] паказвае духоўны рост героя, яго ўзмужнеласць. Сабалеўскі.УЗМУЖНÉЛЫ, -ая, -ае. 1. Які дасягнуў поўнага фізічнага развіцця, стаў дарослым, сталым. Вярнуўся .. [Дзяніс] у Сяргееўку вясной сорак восьмага года. Узмужнелы, стройны, па-салдацку падцягнуты. Гроднеў. Сур'ёзнасць і заклапочанасць рабілі ..

[Вольгу] ўзмужнелай, сталай. Пестрак. / Пра расліны. Перайначылі мясціны Працавітыя гады: Горда высяцца яліны, Узмужнелыя дубы. Матзвушаý. // У якім праяўляецца поўнае фізічнае развіццё. Узмужнелы голас. Узмужнелая постаць. /І Загартаваны ў баях, працы і пад. Вучань мой, як і я, прайшоў вайну і вярнуўся ўзмужнелым. Кавалёў.2. перап. Які дасягнуў высокай ступені ў сваім развіцці. Такім чынам, можна сказаць, што ўжо ў зборніку «Прысяга» талент Панчанка паўстае ідэйна ўзмужнелым, узбагачаным новымі каштоўнымі якасцямі. Бярозкін.УЗМУЖНÉННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, узмужнець.УЗМУЖНÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. 1. Дасягнуць поўнага фізічнага развіцця; стаць дарослым, сталым.— Узмужнеў, узмужнеў,— сказаў Вулай, задаволена аглядваючы моцную фігуру Алеся. Шыцік. Дзеці выраслі і ўзмужнелі. Дзяргай. / Пра расліны. Падраслі маладыя дрэвы, ўзмужнелі намнога старыя. Дубоўка.2. перап. Дасягнуць высокай ступені ў сваім развіцці. Тэатр настолькі вырас і узмужнеў, што летам 1931 года змог ужо выехаць на гастролі ў Маскву і Ленінград. Сяргейчык. У «Іранскім дзённіку», на матэрыяле вялікай, грамадска значнай тэмы, яшчэ больш узмужнела майстэрства паэта. Бярозкін.УЗМЕІЛЕНЫ, -ая, -ае. Пакрыты пенай (пра коней). Верхам на ўзмыленых конях гарцавалі камандзіры. Жычка. / у вобразным ужыв. Рака на скалах хвалямі грукоча, Узмыленая, ярасна сапе. Панчанка.УЗМШЛІЦЦА, -ліцца; зак. Пакрыцца пенай ад моцнага поту (пра коней).УЗМКІЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; зак., каго. Запарыць хуткай яздой (пра каня).УЗМЙШЬВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да узмыліцца.2. Зал. да узмыльваць.УЗМШЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узмыліць.УЗНАВІЦЦА, -нóвіцца; зак. 1. Стварыцца нанава, ізноў, Узнавіўся капітал.2. Вярнуцца да ранейшага стану, выгляду; аднавíцца. Падобная развяжа не знімае супярэчлівасцей, а толькі сунімае іх, таму канфліктная сітуацыя павінна будзе ўзнавіцца. У. Калеснік. Паэзія Лучыны .. рашуча адмаўляла натуралістычна-бурлескную традыцыю ■ў беларускай літаратуры, якая ўзнавілася ўтворчасці Ф. Тапчэўскага. Лазарук.3. Пачацца зноў пасля пэўнага перапынку. На самым світанні кананада за лесам ўзнавілася і гадзіны дзве грымела яшчэ больш моцна, чым учора. Шамякін. Стук у дзверы узнавіўся, на гэты раз мацней і больш настойліва. Гамолка.4. перан. Зноў узнікнуць у памяці; прыпомніцца. Усё мінулае ўзнавілася ў памяці.УЗНАВІЦЬ, -наўлю, -нóвіш, -нóвіць; зак., што. 1. Стварыць нанава. Узнавіць капітал.Аднавіць, адрадзіць што-н. разбуранае. Вы [камуністы] здолелі ўзняць народ — і на руінах Варшавы, пры дапамозе сяброў, узнавіць Варшаву. Лось.Пачаць зноў што-н. перапыненае. Адзін нязначны выпадак узнавіў наша даўнейшае знаёмства. «Маладосць».перан. Прыпомніць, нанава ўявіць што-н. забытае; аднавіць. Усе непрыемныя хвіліны са свайго жыцця .. [Міхась] мог узнавіць з дакладнасцю і перажываў іх нанава. Дамашэвіч. Сотнікаў ўчуў новы голас, ён здаўся яму знаёмы, ды толькі спакутаваная яго свядомасць не магла узнавіць у памяці, хто гэты чалавек. Быкаў.Перадаць у мастацкіх вобразах рэчаіснасць, прадметы, здарэнні; творча аднавіць. Толькі той пісьменнік можа па-сапраўднаму узнавіць жыццё, у якога сапраўдны народны талент. Сабаленка. У паэме «У тыя дні», напісанае да 20-годдзя Кастрычніцкай рэвалюцыі, П. Глебка праўдзіва ўзнавіў найбольш важныя падзеі 1917 года. «Полымя».

ЎЗНАГАРОДА, -ы, ДМ -дзе. ж. 1. Плата, дар за якія-н. заслугі і пад. [Кастусь чытае:] «За галаву атамана вызначаецца ўзнагарода —15 тысяч марак польскіх». Крапіва. Хлопцы не спяшаліся выходзіць, яны азіраліся па баках, нібы чакаючы ўзнагароды за сваю знаходку. Кавалёў.— Ну, Тром-сын,— кажа цар,— цяпер прасі ў мяне якой хочаш узнагароды. Якімовіч. Першы дзень мая прынёс яе [радасць], нібы ўзнагароду за ўсе неспакойныя турботныя ночы і дні. Мележ.2. Ганаровы знак, ордэн, медаль і пад., якімі адзначаюцца чые-н. заслугі. Высокая ўрадавая ўзнагарода. □ Як дачка свайго народа, Многа маючы заслуг, І яна [Кацярына] ўзнагароду прыняла з гарачых рук. Броўка. Я, заўважыўшы .. тры калодачкі ўзнагарод на ягоных грудзях, захацеў абняць хлопца яшчэ раз. Брыль. // перан. Падзяка, аддзяка, адплата. [Пан Ружыцкі:] — Перлы вашых тонкіх слоў—лепшая ўзнагарода для мяне. Бажко.3. Разм. Тое, што і узнагароджанне (у 1 знач.). На тым жа вечары быў зачытаны ўказ аб узнагародзе жанчын. Дуброўскі.О Знакі ўзнагароды гл. знак.УЗНАГАРОДЖАННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узнагародзіць.2. Тое, што і ўзнагарода (у 1 знач.). Грашовае узнагароджанне.Узнагаро джаны645Узнесці

УЗНАГАРÓДЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узнагародзіць.2. у знач. наз. узнагаро джаны, -ага, м.; узнагарóджаная, -ай, ж. Той (тая), хто атрымаў узнагарóду. Усе кінуліся віншаваць узнагароджаных. Ціснулі рукі, абдымалі, цалавалі. Шчарбатаў.УЗНАГАРОДЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узнагароджваць — узнагародзіць.УЗНАГАРОДЖВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да узнагародзіцда.2. Зал. да узнагароджваць.УЗНАГАРОДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узнагародзіць.УЗНАГАРОДЗІЦЦА, -дзіцца; зак. Ашíаціцца, кампенсавацца.УЗНАГАРОДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак., каго-што чым. 1. Даць узпагароду каму-н. Узнагародзіць ордэнам. Узнагародзіць дыпломам першай ступені. □ Аўгінню узнагародзілі Ганаровай граматай райкома камсамола. Кірэйчык. [Цар:] — Вылечыш [коней] — узнагароджу, не вылечыш — ласкі ад мяне не чакай. Якімовіч. // перап. Выказаць удзячнасцю адабрэнне; адплаціць належным чынам. [Аркестр народных інструментаў], таксама як і хор, гледачы узнагародзілі доўгімі і бурнымі воплескамі. Ляўданскі.2. перан. Падзяліць чым-н., абдарыць. Нам дзень Кастрычніка, як воля, дарагі. У знагародзіў нас ён лёсам шчасным. Астрэйка.УЗНАГАРОДНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўзнагароды. Узнагародны ліст.2. у знач. наз. узнагародныя, -ых. Грошы, якія даюцца як ўзнагарода.ЎЗНАЎЛЕННЕ, -я, п. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узнаўляць — узнавíць.2. У эканоміцы — пастаяннае паýтарэнне, бесперапыннае аднаўленне працэсу вытворчасці. Простае ўзнаўленне. Расшыранае ўзнаўленне.УЗНАУЛÉНЧЫ, -ая, -ае. Які прызначаны, служыць для ўзнаўлення; звязаны з узнаýленнем. Узнаўленчы перыяд.УЗНАУЛЯЛЬНІК, -а, м. 1. Той. хто што-н. узнаўляе.2. Рэчыва, з дапамогай якога адбываецца рэакцыя ўзнаўлення (саставу, колеру і пад.).

Узнаўляльнік для валасоў.УЗНАУЛЯЛЬШЦА, -ы, ж. Жан. да узнаўляльнік (у 1 знач.).УЗНАУЛЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да узнавіцца.2. Зал. да узнаўляць.УЗНАЎЛЯЦЬ, -яю, -йеш, -яе. Незак, да узыавіць.УЗНАЧÁЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узначаліць.УЗНАЧÁЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; зак., кагошто. Стаць на чале каго-, чаго-н., узяць на сябе кіраўніцтва кім-, чым-н. Узначаліць партызанскі атрад. Узначаліць будаўніцтва завода, а Камандзір пяхотнага палка ўзначаліў усю групоўку. Няхай. Згуртавалі калектыў, узначалілі барацьбу за тэмпы і якасць камуністы і камсамольцы. Хадкевіч.УЗНАЧÁЛЬВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ўзначальваць — узначаліць.УЗНАЧДЛЬВАЦЦА, -аецца; незак. Зал, да ўзначальваць,ЎЗНАЧАЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узначаліць.УЗНЕНАВІДЗЕЦЬ, -вíджу, -відзіш, -вíдзіць; зак., каго-што. Разм. Тое, што і з н е ц а в ід з е ц ь. [Лена] схавала гэтае пісьмо і ўсёю душою ўзненавідзела невядомую ёй Таню. Скрыган. Цаліна Фёдараўна ўзненавідзела тэлефон, які ў любую хвіліну падымаў з ложка яе мужа, адрываў яго ад сям'і. Паслядовіч.УЗНЕПАКОЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узнепакоіць.2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў стане трывогі, непакою; ўстрывожаны, усхваляваны. Узнепакоеная Волька напісала бацькава' му суседу, і той адказаў, што бацька памёр. Чорны. // Які выказвае трывогу, непакой. Пільным, крыху ўзнепакоеным позіркам агледзеў [Тодар] дворык. Вышынскі.УЗНЕПАКОІЦЦА, -кóюся, -кóішся, -кóіцца; зак. Разм. Прыйсці ў трывожны стан; устрывожыцца, усхвалявацца.— Трэба ісці,— раптам узнепакоілася Тэкля. Калюга.УЗНЕПАКОІЦЬ, -кóю, -кóіш, -кóіць; зак., каго. Разм. Выклікаць у кім-н. трывогу, непакой; усхваляваць. Мне было незразумела., чаму гэтыя на выгляд звычайныя птушкі так узнепакоіла маіх сябрукоў. Аляхновіч. // перан. Парушыць спакой; прывесці ў рух. [Ганна:]— Не, Антоне! Мае суседкі старэнькія, рана спаць кладуцца, Яшчэ ўзнепакоім. Дубоўка.УЗНЕРВАВÁНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узнерваванага. Па бляску Рыгоравых вачэй, па ўзнерваванасці яго рухаў Люба адчула, што ён нечага хвалюецца. Краўчанка.УЗНЕРВАВÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узнерваваць.2. у знач. прым. Засмучаны, расхваляваны. У знерваваны Крушынскі пералічыў грошы, схаваў у кішэню. Бядуля. // Які выказвае, выражае засмучэнне, усхваляванасць. Узнерваваны выгляд.УЗНЕРВАВÁЦЦА, -нервýюся, -нервýешся, -нервýецца; зак. Разм. Моцна усхвалявацца, разнервавацца. [Муж] аж падскочыў, узнерваваўся, але агледзеўся і супакоіў сябе думкай: «Не хапала, каб дома яшчэ нервы псаваць...» Кавалёў.УЗНЕРВАВАЦЬ, -нервýю, -нервýеш, -нервýе; зак., каго. Разм. Моцна усхваляваць, вывесці з раўнавагі. Саша і Аляксей міжвольна засмяяліся. Гэта яшчэ больш узнервавала Рабушку. Новікаў.УЗНÉСЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узнесці.УЗНЕСЦІ, -пясý, -нясеш, -нясе; -пясём, -несяцé; пр. узнёс, -несла; заг. узнясі; зак. І. каго-што. Падняўшы, занесці куды-н. наверх. Узнесці цэглу на другі паверх. Узнесці вёдры з вадой на ганак. □ Па лесвіцы, што стаяла прыслоненая да ўтрамбаванага сена, [дзяўчынкі] ўзнеслі дзіця наверх, аж пад дах, раскудлачылі трохі сена, выскублі ямачку і паклалі Валю. Ус.2. перан.; што. Падняць, узняць увысь, угору; ускінуць. На ўсход, на поўнач гетман глянуў, Уладарна ўзнёсшы булаву. Жычка. / ўзнёс ён [музыка] смык рукою, і павёў яго

па струнах... Дубоўка. // Накіраваць угору, у вышыню. Старыя яліны высока ўзнеслі свае лапы ў чорнае неба. Лынькоў. Аж да самыхУзнесціся646Узняты

нябёс, аж да сонца ты [горад] узпёс свае мачты — пад'ёмныя краны. Л. Вольскі. / Пра вочы, позірк і над. Калі ж часам і крадзецца сум (Я сумую, раўную, кахаю), Вочы смела на змрок узнясу, заспяваю, наРзло заспяваю. Хведаровіч. '"'што. Збудаваць, пабудаваць. У рукі ўласныя свой лёс Узяў народ еольналюбівы, Ла вогнішчы палацы ўзнёс, Ператварыў .балоты ў нівы. Крапіва.перан.; каго-што. Узвялічыць, узвысіць; усхваліць. Другі ўрывак [«Слова аб палку Ігаравым»], у якім апавядаецца пра князя Усяслава, .. паэт узпёс як узор паэзіі. Лойка.О Узнесці да неба — непамерна расхваліць каго-, што-н.УЗНЕСЦІСЯ, -нясýся, -нясéшся, -нясецца; -нясёмся, -песяцéся; пр. узнёсся, -нéслася; заг. узпясіся; зак. 1. Падняцца ўверх, у вышыню; узляцець. На лётных пляцоўках, у зацішных пералесках гатовы штохвіліны узнесціся ўгору грозныя паветраныя крэпасці. Шынклер. Якім падобным на стралу зрабілі ТУ-104 — Срэбны лайнер той, Што ўзнёсся над прасторамі Сібіры, Каб апынуцца недзе за Чытой!.. Кусянкоў. Вы [касманаўты] ўзнесліся туды, высока, І плылі ў міжзорным акіяне... Буйло. // Накіравацца ўвысь, узвысіцца. Той хвілінай я думаў пра шчасце, А яшчэ — пра Сінія скалы, Што ўзнесліся горда Над горадам Слівенам. Гілевіч. / бяроза, што ўзнеслася над хатай, тая ж, статная і прыгожая. Шашкоў. Ноеенькая беленькая шпакоўня ўзнеслася над яшчэ голымі кронамі невялічкага маладога садка. Дуброўскі.2. перап. Разм. Стаць ганарыстым, фанабэрыстым, нагардлівым.УЗНЁСЛАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узнёслага. Узпёсласць стылю. Узнёсласць думак. Узпёсласць пачуццяў. □ [Паходня] практык, але не пазбаўлены размаху і ўзнёсласці ў марах пра будучыню. Хадкевіч. Я спяшалася дамоў і несла ў сэрцы незвычайную, як бы прасветленую узпёсласць. Савіцкі.УЗíІЁСЛЫ, -ая, -ае. і. Прыўзняты, урачысты. Узнёслы настрой. Узпёслая прамова. □ [Кудрынскі] меў талент прамоўцы, і нашы адказы больш падабаліся яму, калі былі трохі ўзпёслыя. Лужанін.— Таварышы! Дарагія землякі!—Голас Марыі пявучы, узнёслы. Гроднеў.2. Поўпы вялікага значэпня, глыбокага зместу, высакародных пачуццяў. Узнёслыя ідэалы. Узнёслыя мары. а Кранулі не раз мяне тэмы узнёслыя Пра нашыя справы, пра нашых людзей. Панчанка.УЗШЗАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узнізаць.УЗШЗÁЦЬ, -ніжý, -нíжаш, -ніжа; зак., кагошто. Разм. Нанізаць на нітку, пруток і пад. Узнізаць пацеркі на нітку. □ Конап падцягнуў лодку, прымкнуў яе да калка, узнізаў рыбу па лазіну. Лобан.УЗШЗВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узнізваць — узнізаць.УЗШЗВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да узнізваць.УЗНІЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узнізаць.УЗШКÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узнікнуць.УЗШКНЁННЕ, -я, п. Зараджэнне, пачатак, з'яўленне чаго-н. У знікненне і пачатак жыцця. Узнікненне марксізма. □ Выявілася, што час узнікнепня Мазыра нікому дакладна не вядомы. І ніхто не ведае, што значыць самае слова — «Мазыр», які хаваецца ў ім сэнс. В. Вольскі.УЗНІКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. узнік, -ла; зак. Пачацца, зарадзіцца; быць

створаным. На сухім грудку цяжка ўзнікнуць жыццю, бо вельмі часта любяць тут прыпыняцца падарожныя. Навуменка. Ўзбярэжжа акіяна, на якім узнік горад,— гэта магутная велізарная скала. Новікаў. Франты адгрымелі, прайшла небяспека, І ў вёсцы Зацішак узнікла ячэйка. Хведаровіч. Мастацкая проза ў беларускай літаратуры ўзнікла яшчэ ў мінулым стагоддзі. Ншыркоў. // З'явіцца, паказацца. З боку шашы, на дарозе, узніклі дзве невыразныя постаці. Быкаў. [Студэнт:]—Раптам, на нечаканым павароце сцежкі, мы адразу спыніліся на месцы, нібы зачараваныя дзіўным відовішчам, якое ўзнікла перад намі. В. Вольскі. / Пра пачуцці і пад. / мацней за адчуванне болю, мацней за крыўду ўзнікла [у жанчыны] ўпартасць — адрэзаць дарогу яму [мужчыну] да пабегу. Мікуліч. // З'явіцца, вынікнуць, выявіцца (пра рашэнне, пытанне і пад.). План дзеяння ўзнік нечакана. Шамякін. [У Дзіміна] ўзнікла неадольная патрэба перадаць свае думкі другім, пагаварыць з кім-небудзь. Карпаў. / Пра уяўленні, успаміны. Танкіст сумеўся, і ў хвілінку Прад ім узнік той час-пара, І ён сказаў: — Мо ты — сястра? Я помню добрую Марыпку. Колас. // Пачацца; здарыцца, адбыцца. На сцэне пагасла святло і ўзнік пажар. Скрыпка. Сам сабою ўзнік лятучы мітынг. Харкевіч.УЗШМÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узпімаць — узняць.УЗНІМАЦЦА, -áюея, -áешся, -áецца; незак. І. Незак, да узняцца.2. Зал. да узнімаць.УЗШМÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узняць.УЗНОС, -у, м. 1. Унясенпе грошай за што-н., на што-н. Адпрацавалі [камсамольцы] па чатыры дні ў лесе і першыя аддалі свой заробак на ўзнос. Пальчэўскі.2. пераважна мн. (узнóсы,-аў). Унесеныя за што-н. грошы. Членскія ўзносы.УЗНÓСІЦЦА, -нóшуся, -пóсішся, -нóсіцца; незак. 1. Незак, да узнесціся.2. Зал. да узносіць.УЗНОСІЦЬ, -нóшу, -носіш, -носіць. Незак, да узнесці.УЗНÓУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узнавіць.УЗНЯСÉННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, узносіць — узнесці (у 2, 3 знач.), узносіцца — узнесціся (у 1 знач.).2. Адно з царкоўных свят.УЗНЯТАСЦЬ, -і, ж. Стан узнятага (у 2 знач.). Узнятасць настрою. □ Апавяданне як апавяданне. У ім ёсць пачуццё, настрой, узнятасць. Кучар. У горадзе гоман. Святочны настрой, узнятасць. А. Александровіч.УЗНЯТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узняць.2. у знач. прым. Які узвышаецца, узносіцца ўверх. Высока ўзнятыя вяршыні гор.Узняцца647Узняцца

3. у знач. прым. Радасна-ўсхвадяваны. Хлопцы ішлі вясёлыя, і настрой у іх быў узняты. Колас. Кацярына так ўзнята Не была яшчэ, ý жыцці. Хвалявалася занадта, Не магла ў сябе прыйсці. Броўка. // Узвышаны, урачысты (ííра мову, стыль).УЗНЯЦЦА, -німýся, -нíмешся, -пíмецца і уздымýся, уздымсшся, ўздымацца; пр. узняўся, -нялáся, -лóся; заг. узнімíся і уздымíся; зак. 1. Ўзысці, заняць больш высокае месца. Стаіць наш дзядзька ў задуменні, Не смее ўзняцца на ступені. Колас. Вось толькі міну вунь той рэдзенькі бярозавы пералесак і затым узнімуся па горку. Васілевіч. Леанід Аляксеевіч і дзядзька Алесь ўзняліся на сцэну, дзе стаяў доўгі стол, пакрыты чырвоным сукном. Якімовіч. / Пра дарогу, сцежку і пад. Дарога ўзнялася на насып. // перан. Падняцца па службовай лесвіцы. Ад простага палкавога агітатара

[Грынвальд Муха] ўзняўся да камісара палка. Машара. З нашай радні найвышэй усіх узнялася цётка Куліна. Навуменка.(1 і 2 ас. не ужыв.). Прыняць больш высокае становішча, прыпадняцца ўверх. [Верыны] прыгожыя аксамітныя броўкі ўзняліся ў ціхім здзіўленні. Зароцкі. Вядро ўзбунтавала люстраную роўнядзь, напоўнілася і ўзнялося над кладкай у маленькай, моцнай дзявочай руцэ. Брыль. Нарэшце патушылі святло, і заслона паволі ўзнялася ўгору. Арабей. / Пра сцяг, парус і пад. Раптам над людзьмі ўзняўся чырвоны сцяг. Чорны. // Перайсці ў вертыкальпае становішча. Частка рук адразу ўзнялася, за імі яшчэ адна за другой паднімаліся. Галавач. // Натапырыцца, стаць тарчма (пра вушы, поўсць і пад.). Вунь і поўсць на .. карку \сабакí\ ўзнялася дыбам,— відаць, ад злосці. Даніленка.Узвысіцца над чым-н. / непрыступнаю сцяной Карпацкія ўзняліся скалы. Танк. Наперадзе ўзняўся выразна і строга Агромністы мост у жалезнай красе. Панчанка. // перан. ІІераўзысці каго-н. у якіх-н. адносінах, стаць вышэй чаго-п. У некаторых людзей ёсць пэўная мяжа, далей якой, нягледзячы на вопыт > перажытае, яны ўжо ніяк не могуць узняцца. Карпюк. Пры ацэнцы «Узвышша» сучаснаму даследчыку трэба ўзняцца перш за ўсё над тымі групавымі спрэчкамі, у якіх было шмат наноснага, суб'ектывісцкага, выказанага ў запале. Лойка.і. (1 і 2 ас. не ужыв.). З'явіцца над гарызоптам, ўзысці (пра месяц, воблака і пад.). Узняўся месяц і выслаў залацістую дарожку ад небасхілу да самага берага. Дуброўскі. Вячэрняя зара ўжо ахапіла захад і ўзняліся воблакі, што віселі над гарызоптам. Чарнышэвіч. // Распаўсюдзіцца над чым-н., вышэй чаго-н. (пра дым, туман і пад.). Туман узняўся ад ракі. Астрэйка. Пад дах ўзняліся клубы барвовага дыму. Карпаў. Зноў паплыла нізкая барвова-дымчатая хмара, апала долу. Ад зямлі ўзнялася пара. Пташнікаў.5. Ўстану, змятвд, .ляжала* або сядалчае становішча па стаячае. [Шура] сігануў туды [у маліннік], але зачапіўся за корань і паляцеў потырч у гразь. Хуценька ўзняўся, ступіў зноў і праваліўся па пояс. Ставер. \Андрэй:\ — Паспрабаваў узняцца, але так кальнула ў назе, што ледзь не страціў прытомнасць. Лынь-коў. Лакіна неспакойна ўзнялася, потым зноў села. Асіпенка. // Прачнуўшыся, устаць з пасцелі. Каб толькі не праспаць ды ўзняцца разам з сонейкам... Савіцкі. Мы ўзняліся рана, На сяло пайшлі. Бядуля. // перан. Разм. Паправіцца пасля хваробы. Зянон неўзабаве пачаў папраўляцца. А далей-болей ён і зусім ачуняў, узняўся на ногі. М. Ткачоў.0. Скрануцца з месца з якой-н. мэтай. Усе [пасажыры] ўзняліся са сваіх месцаў, хапіліся за клумкі .. і кінуліся к выйсцю на перон. Гартны. Акінуўшы нас — двух журналістаў — жвавым позіркам, .. [Іван Сяргеевіч] лёгка ўзняўся з пня і, крыху накульгваючы, накіраваўся ў лесагадавальнік. Мяжэвіч. З правага фланга чырвонаармейцы ўзняліся ў атаку. Кухараў. // Узляцець. Качкі чародкамі ўзняліся ў паветра. Ракітны. Узняўся ў неба гідрасамалёт, А вадалаз на дно спусціўся смела. Корбан. 3-пад хвалі вынырнуў шчупак І носам ткнуў у мячык так, Што мяч у неба ўзняўся свечкай. А. Александровіч. // Падняцца ўверх, узвіцца (пра пыл, снег і пад.). Белае воблака снвжнага пылу ўзнялося між дрэў. Паўлаў. Пачуўся пляск, узняўся цэлы сноп пырскаў. Колас. За спінай, ля тэатра, над якім узняўся слуп полымя, чуліся крыкі, страляніна, аўтамабільныя гудкі. Мікуліч. // перап.; на што. Пачаць актыўныя дзеянні, барацьбу за што-н., супроць чаго-н. Ужо ў пачатку паэтычнай дзейнасці Купала стварыў велічны вобраз беларускага народа, які ўзняўся на барацьбу за сваё нацыянальнае і сацыяльнае вызваленне. Ярош. Савецкі Саюз, магутная, вялікая Краіна Саветаў, узняўся на айчынную вайну. Новікаў. У паэме [«Вайна за мір» А.

Дудара] пададзена панарама вялікага будаўніцтва, на якое ўзняўся ўвесь савецкі народ. Звонак.(1 і 2 ас. не ўжыв.^. Узнікнуць, пачаць праяўляцца ў дзеянні. Узнялася паніка: Узнялася страляніна. □ Па шашы, у кірунку на Антонаў луг, за возерам узняўся вялікі рух. Броўка. Троху-патроху ўзнялася жвавая гамонка, якая нарэшце перайшла ў тлумпы гармідар. Зарэцкі. Узняўся страшэнны вецер, загрукатаў гром. Ляўданскі. Апаўночы ўзняўся ў маёнтку пажар. Дубоўка. / Пра пачуцці, думкі. З самай глыбіні ягонай [Турковай] душы ўзняўся пратэст. Быкаў.Павялічыцца ў росце; дасягнуць якога-н. узроўшо. Дзікаю травою ўсё тут зарасла, кусты ўзняліся ростам вышэй чалавека. Сташэўскі. За ноч сыраежкі, лісіцы Ўзняліся, нібы на дражджах. Калачынскі. Каламутная вада ўзнялася ў берагах, забурліла вольна, заліла прырэчныя нізіны. Хадкевіч. // З'явіцца, быць пабудаваным. Свядомасцю імкнешся ўбачыць карту радзімы — новыя гарады, якія ўзняліся на пустэчы, індустрыяльныя гігапты. Купала. З цяжкіх гранітных пліт узняўся маўзалей. Танк. // Уздуцца, успучыцца. Зашыпела .. [твань], узнялася частымі бурбалкамі. Сяркоў. // перап. Вырасці, стаць дарослым. А ўзняўся [Іванка], падрос — стаў парабкаеаць у панскіх Ьварах. ^>тЬро>;сг'л.9. (1 і 2 ас. не ужыв.). Стаць больш высокім; павялічыцца, павысіцца. Ўзняліся цэны. о К вечару ў Галіны ўзнялася тэдíпература. Раманавіч. // перан. Дасягнуць вышэйшага ўзроўпю развіцця; стаць больш дасканалым. Узнялася паспяховасць. Узнялася дысцыплі-Узняцце648Узняць

на. □ Майстэрства формы [рамана] не ўзнялося пакуль да той ідэальнасці, якую некалі сфармуляваў Чарнышэўскі. Юрэвіч. // Загучаць выразней, мацней, ííавысіцца (пра голас). Голас яго [сакратара] пацвярдэеў, узняўся, набыў інтанацыі, якія найбольш выразна Заносяць думкі да слухача. Хадкевіч. // перан. Стаць больш бадзёрым, палепшыцца (пра настрой, дух і пад.). Настрой у Лявона ўзняўся, і расхацелася ісці дамоў. Чарнышэвіч.(1 і 2 ас. не ужыв.). Наладзіцца, палепшыцца (пра што-н. заняпалае, запушчанае, разбуранае). Узнялася гаспадарка. □ З руін і папялішчаў ўзняліся гарады і сёлы роднай Беларусі. Пятніцкі.перан. Раззлавацца, страціць раўнавагу. — Ірады вы, як вас толькі зямля носіць,— узнялася цётка Ганна. Дубоўка.<} Узняцца на ногі — тое, што і падняцца на ногі (гл. падняцца).УЗНЯЦЦЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. узнімаць— узняць (у 3, 6, 9 і 10 знач.).УЗНЯЦЬ, -німý, -нíмеш, -нíме і ўздыму, уздымеш, уздыме; пр: узняў, -нялá, -ло; заг. узнімі і уздымі; зак., каго-што. 1. Узяць, падабраць што-н. (з зямлі, падлогі і пад.). [Чалавек] абапёрся на рукі, а потым павольна ўстаў і ўзняў з зямлі плашч. Караткевіч.Падняць, аддзяліць ад зямлі і пад., маючы столькі сілы, каб утрымаць (што-н. цяжкае). Пагукваюць хлопцы і падважваюць бервяно. Узнялі, зрушылі. Колас.Падняць уверх, перамясціць у больш высокае становішча. Высока ўзняўшы ўгору рукі, маладая жанчына вешала на .. [ялінку] бліскучыя каляровыя цацкі. Васілевіч. Завуч узняў акуляры на лоб і ўставіўся на Косцю. Карпюк. Захожы здзіўлена ўзняў шырокія калматыя бровы. Быкаў. / Пра парус, сцяг. Свет не забудзе сцяга над рзйхстагам: Нялёгка нам узняць было яго.' Панчанка. // перап. Разм. Ставіць каго-н. у больш высокае грамадскае становішча. [Клава:] — Там .. [Гаравы] быў і райком, і пракурор,

і міліцыя^. Усё разам. Хоць і там [у партызанах] яго вайна высока ўзняла. Асіпенка. // -Ладцягнуць уверх і замацаваць. Узняць заслону. // Загнуць уверх край чаго-н. Бяжыць уперадзе дзяўчына, узняўшы падол. Колас.Перавесці ў вертыкальнае становішча, адкрываючы або закрываючы што-н. Я зашпіліла гузікі старога плашча, узняла каўнер, але ад гэтага ніколькі не пацяплела. Савіцкі Аляксей узняў капот — матор увесь пабіты. Новікаў. Дзядок, што першым зайшоў у вагон, гаспадарліва ўзняў сярэднюю лаўку і перагаворваўся з жанчынамі. Данілепка. // Перавесці з нахільнага становішча ўверх (галаву, вочы і пад.). [Саша і Пеця] спыніліся, узнялі галовы і ў чыстым блакіце неба ўбачылі жураўлёў. Шамякін. [Студэнтка] ўзняла вочы да столі, нібы дзесьці там прачытала адказ. Прокша. Цаліна ўзняла свой светлы, прывабны твар. Кавалёў. // Узвысіцца дзе-н., над чым-п. Блішчыць рака. Гамоніць гай, Узняўшы ў неба кроны. Калачынскі. Наперакор ліхой стыхіі, На гэтай згруджанай жарстве, Узняўшы вежы залатыя, Прыгожы горад расцвіце. Глебка.Прымусіць устаць, скрапуцца з месца з якой-н, мэтай. Узняць полк у атаку. □ Канваіры узнялі нявольнікаў, пагналі далей.Ставер. Іх [людзей] узняў па трывозе Цімох з кірмаша на пажар. Куляшоў. // Разбудзіць, прымусіць устаць з пасцелі. А заўтра ўзніме на світанні касцоў ледзь чутны звон травы. А. Вольскі. // Успудзіўшы, выгнаць адкуль-н. (з нары, гнязда і пад.). Максім жа не загінуў ад звера, як гэта думалі людзі. Узняўшы з бярлогі мядзведзя, ён падштурхнуў яму ў лапы пана, а сам накіраваўся ў балоты. Машара. // Прымусіць каня перайсці на рысь, галоп і пад. Лёня нават Мяцеліцу ўзняў па рысь, успомніўшы белабрысы, падзюбаны воспай твар свайго начнога хаўрусніка. Брыль. // Падняць уверх (пыл, снег і пад.). Снегавы пыл, што ўзняў грузавік Стаева, даўно сплыў за дарогу, растаў сярод кедраў. Савіцкі. / у перан. ужыв. Узняць у душы віхор пачуццяў. /І перан.; на што. Натхняючы, схіліць -да актыўных дзеянняў. Узняць масы на датэрміновае выкананне плана, а Бунтар, славуты герой беларускага народа [Ілья Гаркуша] яшчэ ў XVII стагоддзі ўзбунтаваў, узняў плугароў і сейбітаў, ганчароў і плытагопаў .. на барацьбу супраць белапольскіх магнатаў. Бялевіч.Пачаць якое-н. дзеянне (у спалучэнні з назоўнікамі, якія выражаюць дзеянне або вынік дзеяння). Узняць шум. Узняць паўстанне. Узняць плач. □ Надзя ў слёзы, цешча ўголас. Узнялі такі лямант, што Валодзька мусіў адкрыць карты. Гроднеў. Летам парабак панскі, Цімох Загула, узняў бунт у маёнтку, як прыйшоў з вайны... Куляшоў. / стала ёй [Аксінні] млосна, і села яна. Суседка трывогу ўзняла. Вярцінскі. // Падняць, узбудзіць (пытанне, справу і над.). Шукаючы «красу, і светласць, і прастор», усё-ўсё светлае, што даваў паэту яго час, узняў „ [Багдановіч] у сваёй паэзіі. Лойка.Зрабіць больш высокім. Узняць ўзровень вады. Ц перан. Зрабіць больш значным у чыіх-н. вачах. [Паходня:] — Калі хочаш ведаць, дык я застаюся ў Старыцы, каб памагчы табе зноў узняць аўтарытэт эмтээс. Хадкевіч.Павялічыць, павысіць. Узняць прадукцыйнасць працы. Узняць цэны. Узняць культурны ўзровень. □ —Знізіць крывую расцэнак, Якасць узняць вышэй!/! Лявонны. [Арэшка:] — Як, скажам, гэтыя мерапрыемствы павярнуць, каб надоі ўзняць? Пянкрат. // Падняць, павысіць (пра голас).— Не баюся я цябе! — апошнія словы .. [Аўгіня] сказала ўзняўшы голас. Колас. // перан. Зрабіць больш бадзёрым (настрой, дух і пад.). Лазоўскі жартам хоча ўзняць мой настрой. Васілевіч.Наладзіць, палепшыць (што-н. заняпалае, запушчанае, разбуранае). Узняць гаспадарку. □ Наш Гомель — краса Беларусі, Цябе мы з руін узнялі, Табе ў вяках красавацца На роднай квяцістай зямлі. Русак. [Сяргей:] — Разеітая жывёлагадоўля ўзніме эканоміку калгаса. Шахавец. // Пабудаваць, паставіць што-н. Ён [Ільіч] верыў,

што мінуць нягоды І што свабодны чалавек Ўзніме новыя заводы, Пакорыць плынь магутных рэк. Смагаровіч. Манумент мы гэты узнялі, Каб не забываць сыноў і дочак, Што з франтоў дадому не прыйшлі, Але з намі ў будучыню крочаць. А. Астапенка.Узор649Узрадаваць

Узараць (папар, цаліну і пад.). Да нас у госці май прыходзіць, Як той старанны гаспадар,— Глядзіць, як поле наша родзіць, Ці узнялі ўвесь мы свой папар. Купала. Я быў упэўнены, што .. \Яззп] можа за лета ўзняць цаліну на некалькі вёрст. Бядуля.перан. Выгадаваць, выхаваць, паставіць па ногі. Дзед спяшаўся. Яму трэба было ўзняць і гэтага. Цяпер Вацлаў быў у шостым класе. Караткевіч.звычайна безас; перан. Узлаваць, вывесці з сябе. Выйшла [Дуся] разам з Віктарам, а гуляць не захацела. Віктара гэта ўзняло. Сташэўскі.О Не ўзняць вачэй — не паглядзець ні на кога. Узняць вочы — тое, што і падняць вочы (гл. падняць). Узняць галаву—тое, што і падняць галаву (гл. падняць). Узняць голас — тое, што і падняць голас (гл. падняць). Узняць меч (зброю) — тое, што і падняць меч (гл. падняць). Узняць на налеягную вышыню — давесці да высокага ýзроýшо дасканаласці. Узняць на ногі — тое, што і падняць на ногі (гл. падняць). Узняць на штыкі — тое, што і падняць на штыкі (гл. падняць). Узняць руку па каго-што — тое, што і падняць руку на каго-што (гл. падняць). Узняць сцяг — тое, што і падняць сцяг (гл. падняць).УЗОР, -у, м. 1. Малюнак, у якім спалучаюцца ў поўным парадку лініі, колеры, фігуры і пад. На стале, засланым абрусам з адмысловымі"ўзорамі, роўнымі слупкамі ляжалі кнігі. Шамякін. [Дзед] замыславатымі тонепькімі інструментамі выбіваў на медзі разнастайныя ўзоры. Бядуля. Шура зрэзаў дзве арэшыны, аздабляе палкі ўзорамі. Навуменка. // Пра нерапляценне, размяшчэнне чаго-н. (святла, ценю, ліній і пад.), якое ўтварае ці нагадвае такі малюнак. Узоры маршчынак на твары. о Цені ад .. [дрэў] клаліся на густую траву дзіўным узорам. Чарнышэвіч. А гэтым часам пры сасонцы Гадзюка грэецца на сонцы,— Блішчыць на ёй узор лускі. Крапіва. Валя з уздыхам загортвае вокладку, доўга ў задуменні глядзіць у расшытае срэбнымі марознымі ўзорамі акно... Васілевіч.Паказальны або пробны экземпляр якога-н. вырабу, прадмета і пад. Узоры тканін. Узоры паперы. □ Вось і шыльда майстэрні з залатымі літарамі на цёмна-зялёным шкле. Побач — невялікая люстраная вітрына, поўная ўзораў жаночага ўбрання. Машара. Мінеральныя злучэнні, узоры якіх Вурмакоў і Павел прынеслі з сабой, аказаліся падобнымі да зямных. Шыцік. Вёз бацькавага пісьма, без узору яго почырку нельга было рабіць якія-небудзь вывады. Шыловіч.Паказальны прыклад чаго-н. (якіх-н. якасцей, дзеянняў і пад.). / вось зноў Крамлёўскі палац. На гэты раз яго запоўнілі жанчыны. Іх было многа-многа, з усяе краіны. Гэта ўсе тыя, хто паказвае ўзоры працы. Сабаленка. Я. Колас напамінаў .. пра «вялікі моўны запас, які незаслужана забыты намі». Сваёй пісьменніцкай практыкай ён паказаў узор творчага падыходу да скарыстання гэтага запасу. Юрэвіч. // Што-н. дасканалае, вартае пераймання. /. Мележ шырока абапіраецца на традыцыі класічнага і савецкага раманаў, на лепшыя ўзоры нацыянальнайпрозы. Гіст. бел. сав. літ. А. Александровіч бярэ за узор вершы Купалы. «Полымя». // Увасабленне якой-н. якасці, уласцівасці. Але ў цэху ведаюць: калі Галя ставіць кляймо моўчкі,— гэта значыць, што дэталь з'яўляецца ўзорам дакладнасць Васілёнак. Новы манеўр .. [Пацяроба] мог быць за узор геніяльнае прастаты і рашучасці. Зарэцкі.

4. Форма, від якога-н. прадмета. Паміж сучасных архітэктурных ансамбляў, .. дзе пануе шкло і бетон, раптам праглядвае невялікі дом дарэвалюцыйнага ўзору. «Маладосць». Ішлі пемаладыя ўжо дзядзькі з вінтоўкамі самых розных узораў, ішлі разведчыкі з аўтаматамі, медыцынскія сёстры з сумкамі цераз плячо. Дзепісевіч.УЗОРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узорваць — узараць.УЗОРВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да узорваць.УЗОРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узараць.УЗОРНАСЦЬ, -і, ж. Уласцíвасць узорнага. Узорнасць паводзін. Узорнасць вышыўкі.УЗОРНЫ, -ая, -ае. 1. Які можа служыць прыкладам для іншых; даеканалы, паказальны. Узорны парадак. Узорная школа, а — Дзякуй, дачка, за ўзорную службу,— пабацькоўску павіншаваў .. [Кацю] генерал. Алёшка. Куды ні зірні: на кухню, дзе рыхтуецца корм жывёле, у кароўнік, у цялятнік — усюды ўзорная чыстага і парадак. «Беларусь».2. Разм. Тое, што і у з о р ы с т ы. Жалеза з у зорным ліццём Абнесла тут ліпы і клёны. Калачынскі. Узорную лістоту ясеня суха трос вецер. Савіцкі.УЗОРЫСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць узорыетага.УЗОРЫСТЫ, -ая, -ае. Аздоблены ўзорамі, з ўзорамі. Дом быў невялікі, .. з блакітнымі аканіцамі, з узорыстымі ліштвамі. Шахавец. На хвілінку [Мікола] спыніўся, глянуў на каляіну, выціснутую на абочыне узорыстымі шынамі матацыкла. Б. Стральцоў. Вокны былі завешаны доўгімі, аж да падлогі, узорыстымі фіранкамі. Дуброўскі.УЗРАДАВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан узрадававага.— Кастусь?—Ні ўзрадаванасці, ні здзіўлення не было ў .. голасе [Яніны\ Марціновіч.ЎЗРАДАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узрадаваць.2. у знач. прым. Поўны радасці. Супраць гэтага і я нічога не маю,— сказаў ўзрадаваны Лабановіч. Колас. Потым узрадаваныя бацькі павялі гасцей у хату. Машара. // Які выражае радасць.'—А, дзве пані! — пачула пані Свідзрская над галавою незнаёмы і, здавалася, ўзрадаваны голас. Паслядовіч. На вуліцы сабралася многа людзей, і твары ва ўсіх былі светлыя, узрадаваныя. Бяганская.УЗРÁДАВАЦЦА, -радуюся, -рáдуешся, -радуецца; зак. Прыйсці ў радасны стан; абрадавацца.— Гэта выхад!.. — як адкрыццю ўзрадаваўся Максім Сцяпанавіч. Карпаў. Кірык так узрадаваўся бацькаваму заказу, што нават і абедаць не скончыў — памчаўся драць лазу. Ляўданскі.УЗРАДАВАЦЬ, -рáдую, -рáдуеш, -радуе; зак., каго. Выклікаць у каго-н. пачуццё радасці; абрадаваць, Сустрэча з незнаёмым чала-Узрастанне650Узрушанасць

векам у незнаёмым лесе .. [Язэпа] і ўзрадавала, і ўстрывожыла. Якімовіч. Па яе твары бачу, што паьла паяўленне цётку Марыну не вельмі ўзрадавала. Асіпенка.УЗРАСТАННЕ, -я, к. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узрастаць — узрасці.УЗРАСТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узрасці.УЗРАСТÁІОЧЫ. 1. -ая, -ае. Дзеепрым, незал. цяпер, ад узрастаць.2. -ая, -ае; у знач. прым. Які становіцца ўсе большым па ступені, сіле, інтэнсіýнасці праяўлення. Узрастаючая хуткасць. □ Баі разгараліся з узрастаючым напружапнем. Шамякін.3. Дзеепрысл, незак, ад узрастаць. УЗРАСЦІ, -растý, -расцсш, -расце; -расцём,-расцяцé, -растуць; пр. узрóс, -расла, -ло; зак. 1. Вырасці, стаць дарослым, сталым. А потым узрос і Пятрок, астаўся пасля школы дома, у брыгадзе. Жук. За доўгі час

набраўся сілы [волат], Загартаваўся і узрос. Журба. // Узгадавацца, вырасці; развіцца ў якіх-н. умовах. Лепей за ўсё мне на свеце мясціна Тая, дзе я нарадзіўся і ўзрос. Кірэенка. Пэўна, ты [лось] застаўся без ласіхі, Без бацькоўскіх сцежак і бяроз, Сіраціпай выгнанай узрос? А твой запаведнік ціхі-ціхі Полымем узняўся да нябёс? Бялевіч. / у перан. ужыв. І трэба дзівіцца, што .. [літаратура Заходняй Беларусі] хутка змагла акрыяць, адрадзіцца і узрасці. Гіст. бел. сав. літ. // (1 і 2 ас. не ужыв.). Узышоўшы, вырасці (аб расліпах). Ля садочку канюшына Узрасла і расцвіла. Ставер. Дзякуй цёплым дажджам і халоднай расе за жыты, што ўзраслі ў небывалай красе. А. Вольскі. Травы няма: тая, што сям-там узрасла, .. зжухла і зжоўкла. Сачанка.2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Павялічыцца ў памерах, аб'ёме, сіле і пад., зрабіцца большым. Узраслі фонды зарплаты. Узрос аб'ём будаўніцтва. Узрасла прадукцыйнасць працы. // Узнікнуць, з'явіцца; павялічыцца ў памерах (пра гарады, будынкі і пад.); разрасціся. Каменным золатам ты [Мінск] да нябёс узрос. Хведаровіч. Тут заводы ўзраслі, Новых фабрык тут шмат... Сёння ёсць чым у пас ганарыцца. Журба. // Павысіцца. Узрос культурны ўзровень. Узрасла актыўнасць, а У гэтых вершах відаць, як узрасла грамадзянская адказнасць паэта, яго вострая непрымірымасць да двурушпікаў, прыстасаванцаў. Клышка. // Стаць больш значным. Узрос аўтарытэт арганізацыі. □ Папулярнасць і павага [Гая] сярод чырвонаармейцаў узрасла яшчэ больш. Машара. Пятрусь Броўка .. імкнуўся ісці ў рэчышчы, пракладзеным Купалам і Коласам. Сёння гэтыя імкненні яшчэ больш узмацніліся і ўзрос, зразумела, прыліў творчых сіл. Ярош. // Узмацніцца, стаць гучнейшым (пра гукі, голас і пад.). Ад ціхай замаруджанасці начы, рэдкага няроўнага трамвайпага гулу, які заміраў, не паспеўшы узрасці, .. было нязвыкла трывожна па душы. Хадановіч. / Пра пачуцці, стан і над. У напружаным чаканні Сэрца кожнага жыло. Хутка шэсць. І хваляванне Над радамі узрасло. Броўка.ЎЗРАСЦІЦЬ, -рашчý, -рóсціш, -рóсціць; зак., каго-што. Даглядаючы, забяспечыдь рост чаго-н.; вырасціць. Яны [дэлегаты] прыйшлі на з'езд партыйны, Каб вырашыць, абмеркаваць, Як лепш адбудаваць краіну, Заводыновыя узняць, Як асушыць балот прасторы. Багаты ураджай ўзрасціць. Танк. Ківалі верхавіннем высокія вольхі. Іх балота ўзрасціла. Куляшоў. / у перан. ужыв. [Бацька:] — Я ўсе ж павінен служыць сваім людзям, тым людзям, якія ўзрасцілі мой талент, якія стварылі мне славу. Мікуліч. // Узгадаваць. Марыля гатова мучыцца, ахвяраваць усім, толькі, б ўзрасціць і выхаваць дзяцей. Ярош. Дачку ўзрасціў я. Ей — дай божа — дваццаць, Яна сама павінна разабрацца. Ставер. // перап. Стварыць клапатлівьші адносінамі. Ўзрасціць кадры. а Палессе/ Сынам сваім ты даравала Не толькі жыццё і сілу — Ты пастухоў сваіх і генералаў Для гісторыі ўзрасціла. . Нядзведскі.ЎЗРОВЕНЬ, -рóўшо, м. 1. Умоýпая гарызаптальпая лінія або плоскасць, якая з'яўляецца мяжой вышыні чаго-н. Сонца апусцілася на ўзровень маладых сосен. Шамякін. Хвілін праз пяць .. [Раман] падняў на ўзровень грудзей ляшча і гукнуў: — Во!!! Ляўданскі. Дом быў злеплены так недарэчна, што вокны ў ім знаходзіліся па розных узроўнях. Маўр. // Вышыня пад'ёму вады або чаго-н. вадкага. Вада ў Нарачы безупынна папаўняецца шматлікімі крыніцамí як па берагах, так і на дне возера, і таму ўзровень яго ніколі не зніжаецца. В. Вольскі.2. перап. Ступень, якая характарызуе якасны стан, велічыню развіцця чаго-н. Жыццёвы ўзровень. Ідэйны ўзровень. Ўзровень механізацыі гаспадаркі, а Тэхнічны ўзровень савецкай эканомікі цяпер пераўзыходзіць дасягненні сусветнай капіталістычнай гаспадаркі, а ў многіх галінах — і найбольш разбітых капіталістычных краін. Машэраў.О Нулявы ўзровень — ўзровень паверхні мора.

О На ўзроўні (быць, знаходзіцца і пад.) — у адпаведнасці з неабходнымі патрабаваннямі. На ўзроўні каго-чаго, якім — у якім-н. пэўным рангу, у якой-н. інстанцыі. Вырашаць пытанні на ўзроўні міністраў. Сустрэчы на вышэйшым узроўні.ЎЗРОСТ, -у, М -сце, м. Колькасць часу, гадоў, пражытых ад нараджэння, пачатку росту; перыяд, ступень у развіцці, росце чалавека, жывёлы, расліны. Ва ўзросце трох год. Людзі аднаго ўзросту. Дзіцячы ўзрост. Сталы ўзрост. □ [Шайдак:] — Мне ішоў тады пятнаццаты год. Ўзрост, ведаеце які: усё хочацца ведаць, усюды паспець. Жычка. За купамі аголеных кустоў мітусіліся хлапчукі школьнага ўзросту. Колас. Толькі на Палессі можна яшчэ любавацца дубамі, ўзрост якіх дасягае добрых шасці стагоддзяў. В. Вольскі.<5 Бальзакаўскі ўзрост — ўзрост ад 30 да 40 год, уласцівы гораіпям бальзакаýскіх раманаў, якія ў гэты перыяд захавалі свежасць і маладосць пачуццяў. Выйсці з узросту гл. выйсці.УЗРÓСТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да пэўнага ўзросту; які вызначаецца па ўзросту. Узроставыя групы. Узроставыя змены.УЗРОУНЯМЁР, -а, м. Прыбор для прамысловага вымярэíшя або кантролю ўзроўшо вадкасці або сыпучых рэчываў у рэзервуарах, сховішчах, тэхналагічпых апаратах і пад.УЗРУШАНАСЦЬ, -і, ж. Стан узрушанага; усхваляванасць; трывога. Дзяўчына зусім супакоілася, нервовая узрушанасць зусімУзруíпапы651Узрыць

прайшла. Маўр. Панавала бадзёрая ўзрушанасць — ва ўсіх толькі і было размоў, што пра Мінск, пра штурм... Мележ.УЗРУШАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад узрушыць.2. у знач. прым. Вельмі моцна усхваляваны. Узрушаны дзядзька Марцін выйшаў на прыгумень, кісет дастаў і стаў папяросу вярцець. Колас.— Ну, паглядзіце, што гэта за чалавек? — звяртаецца узрушаная прадаўшчыца да пакупнікоў. Пянкрат. // Які знаходзіцца ў прыўзнятым стане; узбуджаны. Радасны і ўзрушаны дзед Талаш абедзвюма рукамі патрос Букрэеву руку. Колас. // Які выражае такі стан. Узрушаны твар. Узрушаны выгляд. Узрушаны голасУЗРУШÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да узрушыцца.УЗРУШÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узрушыць (у 2 знач.).УЗРЎШВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да узрушыцца.УЗРУШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узрушыць.УЗРУШЫЦЦА, -шуся, -гаышся, -шыцца; зак. Моцна ўсхвалявацца; устрывожыцца.— Як жа гэта так? — узрушылася бабка:—За што такая няласка, такое пакаранне? Колас. {Маша} зноў узрушылася і так моцна, што рука з пісьмом апусцілася ў знямозе. Мележ.УЗРУШЫЦЬ, -шу, -шыш, -шыць; зак. і. каго. Вельмі моцна ўсхваляваць; устрывожыць. Максіму шмат разоў пісалі пра гераічную смерць бацькі, але напамінак маці неяк асабліва узрушыў яго. Шамякін. Над .. балотам аж стогнуць канюхі. .. Узрушыў іх нехта, носяцца, выпрастаўшы крылы. Пташнікаў. Хто ж такі Мартын Рыль, чый арышт узрушыў новага войта? Колас. Песня з-за сцяны ўзрушыла мяне, давяла да нейкай унікальнай хваробы, якую ніякі доктар не адгадае і не вылечыць. Дуброўскі.2. што. Разм. Узрыхліць, ўзварушыць паверхню чаго-н. Узрушыць зямлю па градах.

Вецер узрушыў гладзь возера. // перан. Пазбавіць устойлівасці, трываласці; пахіснуць. Хіба не магло так здарыцца, што сярод .. [бальшавікоў] убачылі б мы і Пуліхава, калі б толькі да дзён, што ўзрушылі свет, яму выпала дажыць!.. Мехаў.ЎЗРУШЭННЕ, -я, н. Стан паводле знач. дзеясл, узрушыцца; душэўны ўздым, хваляванне. Ўзрушэнне, выкліканае незвычайнасцю навіны, паступова сплыло. Навуменка. Адразу, як толькі Васіль ступіў на .. перон, яго агарнула радаснае ўзрушэнне. Мележ. Якімі дарагімі паўсталі цяпер у памяці гады вучобы! Здаецца, [не было] ніякіх ні ўзрушзнняў, .. пі турбот. Сабаленка.УЗРЫВÁЛЫПК, -а, м. Прыстасаванне ў міне, сна радзе і пад., якое выклікае выбух, узрыў. Спачатку .. [Аўгіння] баялася, але Мікола пераканаў, што спарады абясшкоджаны — у іх няма ўзрывальнікаў. Новікаў.УЗРЫВАІІЕБЯСІІЁЧНЫ, -ая, -ае. Які лёгка ўзрываецца; небяспечны з-за магчымасці ўзрыву. Узрывапебяспечпы газ.УЗРЫВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паеодле дзеясл, узрываць — узарваць (у 1 знач.).УЗРЫВÁЦЦА >, -áепда; незак. Зал., да узрываць >.УЗРЫВÁЦЦА2, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да узарвацца.2. Зал. да узрываць2 (гл. узарваць уI знач.).УЗРЫВАЦЬ >, -áо. Незак, да узрыць.УЗРЫВАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узарваць.УЗРЬ'ІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узрыць.УЗРЬ'ІУ, -рыву, м. 1. Хімічны распад рэчыва і ўтварэнне нагрэтых газаў, якія суправаджаюцца моцным гукам і разбурэнпем чаго-н.; выбух. Гэта тут грымелі ўзрывы аманалу, а цяпер спакой і толькі блакітныя дыябазаеыя сцены .. сведчаць пра тое, з якімі цяжкасцямі быў збудаваны гэты шлюз. Галавач. // Выбух, выбуховая хваля. Паветра раздзерлі гулкія, цяжкія ўзрывы — некалькі .. гранат разнеслі .. сцены штабнога дом\а\. Лынькоў. Нібы вогненпае рэха, частыя ўзрывы трэслі аэрадром. Шахавец.Разбурэнне, знішчэнне чаго-н. выбуховым рэчывам.— Хто з вас возьмецца за ўзрыў завода? — паставіў пытанне Паддубны. Пестрак. [Кацярына] загінула смерцю храбрых пры выкананні складапага задання па ўзрыву чыгуначнага моста. Кавалёў.перан. Раптоўнае бурнае праяўленне чаго-н. [Барташэвіч] .. валіўся на брызент, ажно грымела падлога, а ў зале выбухаў новы ўзрыў весялосці. Карпюк.УЗРЫЎШК, -á, м. Спецыяліст па ўзрывах горшых народ. [Аляксей:] — У Міколы ў вашага, што? Нічога, узрыўнік на шахце. Дык такая спецыяльнасць і ў нашага Яшкі Астапёнкава ёсць. Чыгрынаў. Часам узрыўнікі забіраюцца ў такое месца, куды нават самаму спрактыкаванаму шахцёру далезці нялёгка. Кулакоўскі.УЗРЫЎНЫ, -áя, -óе. 1. Які мае адносіны да ўзрыву (у 1, 2 знач.). Узрыўныя работы.II Які служыць для ўзрывання, ўзрыву (у 1, 2 знач.). Узрыўная машына.2. Які з'яўляецца вынікам ўзрыву (у 1 знач.). Узрыўной хваляй была перакулена большасць вагонаў эшалона. ЛынькоўУЗРЫЎЧÁТКА, -і, ДМ -тцы, ж. Разм. Выбуховае рэчыва. Дзяўчаты шчасліва вярталіся, прыносячы з-за Дняпра .. новыя шашкі ўзрыўчаткі. Брыль. Згадаю я ўсіх вас пайменна, Для кожнага слова знайду, 3 кім лавы бурылі адменна, Крышылі ўзрыўчаткай руду. Звонак.УЗРЫЎШЧЫК, -а, л«. Тое, што і узрыўн ік.УЗРЫХЛÉЮІЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, узрыхляць — узрыхліць.УЗРНІХЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узрыхліць.УЗРЫХЛІЦЬ, -лю, -ліш, -ліць; зак., што. Зрабіць рыхлым, разрыхліць. [Маня]

ўзрыхліла зямлю, падсыпаўшы ў яе попелу, пракапала неглыбокую ямку і пасадзіла туды сваю скараспелку. Якімовіч.УЗРЫХЛЯЦЦА, -яецпа; незак. Зал. да узрыхляць.УЗРЫХЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да узрыхліць.УЗРЫЦЬ, -рые; зак., што. Разрыць зямлю лычом (пра жывёл). // Падрываючы, падкопваючы, ускінуць. Трэці выбух узрыў лу-Узуальны652Узяцца

гавую макрэчу якраз ла .. дарозе ў лес. Брыль.УЗУАЛЬНЫ, -ая, -ас. Кніжн. Які з'яўляецца узусам, вынікае з узусу; агулыíапрыняты.УЗУРПАТАР, -а, м. Той, хто незаконпа захапіў у свае рукі уладу або прысвоіý сабе чужое права, паýнамоцтва. Слова Міцкевіча было заўсёды блізкае для тых, хто змагаўся і не скараў ганебна галавы перад узурпатарам. Лойка. // Прыгнятальпік. Рабочыя і салдаты паўсталі супраць гнёту ўзурпатараў. «Полымя».[Лац. ííяííграíог.]УЗУРПАТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да узурпатара, уласцівы узурпатару.УЗУРПАТАРСТВА, -а, к. Паводзіны узурпатара; узурпацыя.УЗУРПАЦЫЯ, -і, ж. Нсзаконпы захоп улады, прысваенне чужога права, паўпамоцтва.[Лац. пзцграііо ад цзцгро — захопліваю.]УЗУРШРАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узуряіраваць.УЗУРШРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да узурпіраваць.УЗУРШРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зап. і незак., што. Ўчыніць (учьшяць) узурпацыю. Узурпіраваць вярхоўную ўладу. // перан. Разм. Захапіць (захопліваць) у сваё поўнае распараджэнне.УЗУС, -у, м. Кніжн. Тое, што прынята, што стала звычайным; звычай, звычка.[Ад лац. ІІ8 цз — карыстанпе, ужывапне, звычай.]ЎЗЫСЦІ, узыдý; узыдзеш, узыдзе; пр. узышоў, -шлá, -шло; заг. узыдзі; зак. 1. Ідучы, падняцца куды-н. Пад'ехаўшы да школы, Лабановіч выскачыў з драбінак і ўзышоў на ганак. Колас. Я толькі на пагорак узыду, а ты ўжо кіруеш у нізіну. Макарэвіч. Змітрок узышоў на другі паверх, адчыніў дзверы. Ваданосаў. // Прайсці, пралегчы праз узвышэнне (пра дарогу, сцежку і пад.). Шаша ўзышла па ўзгорак і стала пятляць па лесе. Навуменка. / у перап. ужыв. Тры пакаленні беларускіх паэтаў плённа працавалі ў гады вайны. .. На якасна новыя рубяжы ўзышлі паэты сярэдняга пакалення: П. Броўка, П. Глебка, А. Куляшоў. Гіст. бел. сав. літ.Ступіць, уз'ехаць на паверхню чаго-п., па што-п. Ўзысці на кладку. □ Толік узышоў на загон, паставіў касу,., узяў у рукі мянташку. Капыловіч. Цягнік збавіў ход і асцярожна ўзышоў на мост. Карпаў. [Чубар] саступіў у малады хвойнік і .. пачаў прабірацца скрозь яго, каб абмінуць павуціну і ўзысці пасля зноў на сцежку. Чыгрынаў. // Увайсці, уехаць куды-н. Фурман быў захоплены работай і не пачуў, як узышоў на двор Мікола. Новікаў.З'явіцца, узняцца над гарызонтам (пра нябесныя свяцілы). Сонца толькі што ўзышло, а на сядзібе ўжо былі людзі. Хадкевіч. Узышоў месяц і ясна стала. Чорны. Дзень на змену ночы йдзе; Вось узыдзе сонца скора. Крапіва.Праросшы, паказацца на паверхні глебы. Паліна Нікандраўна з Аняй Кавалёвай стаяць каля ўчастка лубіну, які толькі што ўзышоў. Дуброўскі,УЗЫХОД, -у, М -дзе, м. Дзеянне паводле дзеясл, узыходзіць — ўзысці (у 1, 3 знач.).УЗЫХОДЖАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, узыходзіць — ўзысці (у 1, 4 знач.).

УЗЫХОДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; незак. 1. Незак, да ўзысці.2. Весці свой пачатак, паходжанне ад чаго-п. Сучасны беларускі алфавіт агульнага паходжання з рускім і ўкраіпскім. Усе яны ўзыходзяць да стараславянскай азбукі — «кірыліцы». Юргелевіч.УЗЫХОДНЬІ, -ая, -ае. Які падымаецца, павышаецца; проціл, зыходкы. Узыходныя патокі паветра. Узыходныя шляхі.О Узыходная інтанацыя гл. інтапацыя.УЗЬ'ІЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узычыць.УЗЬ'ІЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак., што. Разм. Даць, зрабіць што-п. як сябру; удружыць. Іван Сарока .. сядзеў каля падакопніка і шавецкім нажом — нож узычыў яму шавец Лазар Мардуховіч,— .. рэзаў скарынкі хлеба на дробненькія кавалачкі, каб пакарміць галубоў. Колас.УЗ'ЮРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. Разм. Стаць узбуджаным, гуллівым.УЗ'ГОШАНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Стан непамервага гневу, злосці.УЗ'ЮШАНЫ, -ая, -ае. Разм. Вельмі разгневаны, раззлаваны; раз'юшапы. У гэты час з'явіўся перад .. [Арцёмам Ісакавічам] уз'юшаны фельдфебель. Злосна тыцкаў яму пад нос бальнічную бярданку. Лынькоў.УЗ'ЮШЫЦЦА, -шуся, -шышся, -шыцца; зак. Разм. Вельмі разгневацца, раззлавацца. — Які, які?., ды Мікалай Палявы!.. Я яму пакажу. Ён у мяне паскача!..— зноў уз'юшыўся Іван. Сяргейчык.УЗ'ЯДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да уз'есціся.УЗ'ЯДНАЛЫІЫ, -ая, -ае. Звязаны з уз'ядпаннем, накіраваны на ўз'ядпанне.УЗ'ЯДНÁНІІБ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уз'ядноўваць — уз'яднаць і уз'ядноўвацца — уз'яднацца.УЗ'ЯДНАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уз'яднаць.УЗ'ЯДНАЦЦА, -áецца; зак. Аб'яднацца зноў. У верасні 1939 года Заходняя Беларусь уз'ядналася з БССР.УЗ'ЯДНАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., каго-што. Аб'яднаць зноў.УЗ'ЯДНОЎВАЦЦА, -аецца; незак, 1. Незак, да уз'яднацца.2. Зал. да уз'ядноўваць.УЗ'ЯДНОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уз'яднаць.УЗ'ЯЗДЖАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уз'ехаць.УЗЯТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад узяць (гл. браць у 1—10, 12, 13, 15, 16, 18 і 19 знач.).УЗЯЦЦА, вазьмýся, вóзьмешся, возьмецца; пр. узяўся, узялася, -лóся; заг. вазьміся. Зак. да брацца.О Адкуль (толькі) ногі ўзяліся; дзе (толькі) ногі ўзяліся гл. нага. Узяцца за галаву — тое, што і брацца за галаву (гл. брацца). Узяцца за гуж — тое, што і брацца за гуж (гл. брацца). Узяцца за розум — тое, што і брацца за розум (гл. брацца). Узяцца ўчубкі — а) учапіцца адзіíі аднаму ўУзяццс653Указаннч

валасы, пер'е. Верабейчыпі, як дзеці, дурэюць, чырыкаюць, а часамі і ўчубкі возьмецца. Колас; б) пачаць бурна спрачацца з кім-н.УЗЯЦЦЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. узяць (гл. браць у 2—5 і 13 знач.).УЗЯЦЬ, вазьму, возьмеш, возьме; пр. узяў, узяла, -ло; заг. вазьмі; зак. 1. Зак. да браць.2. заг. і інф. (часта ў спалучэнні з часціцамі «хоць», «хоць бы»). Ужываецца пры

ўказанні на тое, што натрабуе пільнага рдзгляду: спыніць увагу, разгледзець як прыклад.О Узяць на каравул — аддаць пашану асобым ружэйным прыёмам.О Дзіва ўзяло каго гл. дзіва. Завідкі ўзялі гл. завідкі. Наша (ваша, іх) ўзяло (возьме) — тое, што і наша (ваша, іх) бярэ (гл. браць). Ні ўцяць ні ўзяць гл. уцяць. Узяць быка за рогі — тое, што і браць быка за рогі (гл. браць). Узяць верх пад кім — тое, што і браць верх над кім (гл. браць). Узяць волю над кім — тое, што і браць волю над кім (гл. браць). Узяць голымі рукамі — тое, што і браць голымі рукамі (гл. браць). Узяць грэх на душу — тое, што і браць грэх на душу (гл. браць). Узяць за аснову — узяць як галоўнае што-н. Узяць за горла (за глотку, жабры) — тое, што і браць за горла (за глотку, жабры) (гл. браць). Узяць за душу — тое, што і браць за душу (гл. браць). Узяць за жывое — тое, што і браць за жывое (гл. браць). Узяць за каўнер (за карак) — тое,што і браць за каўнер (за карак) (гл браць). Узяць за правіла — зрабіць сваім правілам. Узяць за сэрца — тое, што і браць за сэрца (гл. браць). Узяць з бою (боем) — тое, што і браць з бою (боем) (гл. браць). Узяць зморам; узяць на змор — тое, што і браць зморам (гл. браць). Узяць лейцы ў рукі — сканцэптраваць у сваіх руках уладу, кіраўніцтва. Узяць (займець, паняць) моду — займець прывычку, звычай. Узяць на абардаж — тое, што і браць па абардаж (гл. браць). Узяць на буксір — тое, што і браць на буксір (гл. браць). Узяць на веру што — тое, што і браць на веру што (гл. браць). Узяць на вока каго — прыкмеціць каго-н. і назіраць за кім-н. Узяць (купіць) на выплат — узяць (купіць) што-н. у растэрміноўку з платай часткамі. Узяць нагу — пайсці ў нагу. Узяць на заметку (на карандаш) — тое, што і браць на заметку (на карандаш) (гл. браць). Узяць на мушку (на прыцэл) — тое, што і браць на мушку (на прыцэл) (гл. браць). Узяць напрамак (кірунак) — тое, што і браць напрамак (кірунак) (гл. браць). Узяць на сябе што — тое, што і браць на сябе што (гл. браць). Узяць (браць) над абстрэл — пачаць рэзка крытыкаваць. Узяць пад варту (стражу) — арыштаваць. Узяць пад казырок — тое, што і браць пад казырок (гл. браць). Узяць пад каравул — тое, што і браць пад каравул (гл. браць). Узяць пад увагу — тое, што і браць пад увагу (гл. браць). Узяць прыклад — тое, што і браць прыклад (гл. браць). Узяць сваё — тое, што і браць сваё (гл. браць). Узяць след — тое, што і браць след (гл.браць). Узяць слова — тое, што і браць слова (гл. браць). Узяць слова з каго — тое, што і браць слова з каго (гл. браць). Узяць слова назад — тое, што і браць слова назад (гл. браць). Узяць сябе ў рукі — тое, што ібраць сябе ў рукі (гл. браць). Узяць у абарот — тое, што і браць у а б арот (гл. браць). Узяць у абцугі каго — стварыць каму-н. абставіны, становішча безвыходнасці. Узяць у галаву што — тое, што і браць у галаву што (гл. браць). Узяць у лоб — тое, што і браць у лоб (гл. браць). Узяць (схапіць) упол каго — схапіць у ахапак каго-н. Узяць у разлік — тое, што * і браць у разлік (гл. браць). Узяць у толк — зразумець, уясніць што-н. Узяць у шоры — тое, што і браць у шоры (гл. браць). Узяць шлюб — тое, што і браць шлюб (гл. браць). Чорт не возьме гл. чорт.УЙГУР гл. уйгуры.УЙГУРКА гл. ýйгуры.УЙГУРСКІ, -ая, -ас. Які мае адносіны да уйгураў, які належыць, уласцівы ім. Уйгурская мова.УЙГУРЫ, -аý; адз. уйгýр, -а, м.; уйгýрка, -і, ДМ -рцы; мн. уйгýркі, -рак; ж. Народнасць цюркскай моўнай групы, якая жыве на тэрыторыі КЫР і ў СССР —у Сярэдняй Азіі.УКАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укаваць.УКАВÁЦЬ, укую, укуéш, укуé; зак., што. 1. Разм. Абабіць металам; акаваць. Укаваць

дзверы бляхай.перан. Падмарозіўшы, зрабіць цвёрдым, зацягнуць лёдам; скаваць. Сена ў пас заўсёды вывозілі сярод зімы, калі маразы добра ўкуюць зямлю. Дамашэвіч. / у безас. ужыв. Раней на дварэ падмарожвала, нават зусімбыло ўкавала ўсю гразь і ваду. Чорны.Ўставіць, замацаваць што-н. шляхам канання. Укаваць звяно ў ланцуг.УКÁЗ, -а, м. Пастанова, распараджэнне вышэйшага органа ўлады, якія маюць сілу закона; дэкрэт. У паз Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. □ На .. вечары быў зачытаны ўказ аб узнагародзе жанчын .. {Кавалёвай] падалі годнасць Героя Сацыялістычнай Працы. Дуброўскі. // Разм. Наказ. Расці Для шчасця На зямлі — Такі вялікі ўказ Дало жыццё нам, І яму Мы верылі спаўна. Кірэенка.О Не ўказ каму — пе можа служыць падставай, указаннем каму-н., што і як трэба рабіць.— Сам ведаю, што раблю. І ты мне не ўказ,— агрызаецца Лявон. Сачанка.УКАЗÁЛЬШК, -а, м. Тое, што і п а к аз а л ь н і к. Указальнік на ўзбочыне абвяшчаў: да калгаса 4 кіламетры. Гроднеў.УКАЗАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які служыць для ўказання на што-н. або чаго-н. Да [горада] былі скіраваны ўсе ўказальныя знакі франтавых дарог. Грамовіч.2. У граматыцы — які выражае ўказанне на прадмет. Указальны займеннік. Указальная часціца.О Указальны палец — другі палец на руцэ паміж вялікім і сярэднім.УКАЗÁННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, указаць.2. Службовае распараджэнне, загад. Дзед Талаш .. вёў свае баявыя аперацыі самастойна або па ўказанню прадстаўнікоў падполь-У каза ны654Укамплектаваць

ных камуністычных арганізацый. Колас. // Настаўленпе, парада, што і як трэба рабіць. Метадычпыя ўказанні. □ Харошка вельмі стрымана, але ўнушальна рабіў ўказанні камандзірам. Кавалёў.3. Заўвага, паведамленне, сведчанне чаго-н. Усе ўказанні чытачоў на ..• недахопы і добразычлівую іх крытыку аўтар прыме з удзячнасцю. Юргелевіч.УКАЗАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад указаць.УКАЗАЦЬ, укажý, укáжаш, укáжа; зак. 1. з дадан, сказам. Даць указанне, настаўленпе; навучыць чаму-н. Указаць, яв весці работу.на што. Адзначыўшы што-н., звярнуць на яго ўвагу; выявіць што-н. Указаць на памылкі. Указаць на адмоўныя бакі дзейнасці.што. Паказаць, назваць для ведама, кіраўніцтва. Указаць лепшы метад, а Каб ніякіх не было сумненняў, Назву па-сгарому указаць Адміністрацыйнаму дзяленню. Барадулін.Тое, што і паказаць (у 2 знач.). Указаць месцазнаходжанне друкарні.УКÁЗВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Адзначацца, выяўляцца, паказвацца. Тут жа ўказвалася палявая пошта той часці, дзе служыў Ігар. Кулакоўскі.2. Зал. да указваць.УКÁЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да указаць.УКАЗКА, -і, ДМ -зцы; Р мн. -зак; ж. 1. Палачка, якой паказваюць што-н. [Палкоўнік] узяў указку, падышоў да карты і абвёў лінію фронту. Дудо.2. Разм. Указанне, распараджэнне, настаўленне. Бабцы не падабалася, як бацька вострыць матыку, сячэ дровы, коле вепрука, а яму,— што без яе ўказак кроку нельга ступіць. Сяркоў.

УКÁЗНЫ, -ая, -ае. Уст. Які мае адносіны да ўказа. // Падпісаны, устаноўлены указам.УКАЗЧЫК, -а, м. Той, хто ўказвае другім, што і як трэба рабіць.— Зараз жа забірайце коней! —сказаў [стражнік] са злосцю ў голасе.— Не маеце права тут пасвіць!.. [Бежанец:] — А што ты, чалавеча, за ўказчык нам? Якімовіч. [Бабуля:] — Ах, Канстанцін Сцяпанавіч .. Не ўказчык я вам і не нарадчык, але чую я сваім розумам: навошта вам гэтая служба? Лынькоў.УКÁЗЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да ўказчык.УКАКОШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укакошыць.УКАКОШЫЦЬ, -шу, -шыш, -шыць; зак., каго. Разм. груб. Забіць каго-н. [Кулеш:] — Маеўскі — яго прозвішча. Яго бацька і сястра двух паліцаяў зімой укакошылі і да партызан ўцяклі. Шамякін.УКАЛОЦЦА, укалюся, укóлешся, укóлецца; зак. Укалоць сябе чым-н., наравіцца аб што-н. вострае. Укалоцца іголкаю. Укалоцца пакошаю.УКАЛОЦЬ, укалю, укóлеш, укóле; зак., каго-што. 1. Параніць, уваткнуўшы ў цела íнто-н. вострае. Села [Глафіра] цыраваць панчоху — укалола палец і адлажыла работу па пасля. Пальчэўскі. / у перап. ужыв. Ён [дзядзька] так укалоў мяне позіркам строгім, Што я ў той жа момант пабег да дзвярэй. Прыходзька. // перан. Выклікаць непрыемнаепачуццё, падобнае на адчуванне ўколу. Праходзілі апошнія нашы дні, і нейкае падсвядомае прадчуванне балюча ўкалола сэрца. Карпюк. // Разм. Зрабіць укол (у 2 знач.). Іван Іванавіч загадаў зрабіць хворай укол. Надзя скоранька набрала ў шпрыц лякарства, укалола ў руку. Арабей.перан. Пакрыўдзіць, абразіць; даняць. Незалежны і паўафіцыйны тон [лейтэнанта] укалоў дзяўчыну. Карпюк. У голасе Прасі на гэты раз гучала непадробленая злосць і жаданне укалоць абоіх: і гаспадара і падчарыцу. Васілевіч.Разм. Уваткнуць што ў што-н. Укалоць кветку ў валасы. Укалоць пруток у клубок.УКАЛУШЦЬ, -луплю, -лýпігя, -лупіць; зак., што. Тое, што і укалупнуць. Укалупіць гной сахаром.УКАЛУІШУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нéм, -няцé; зак., каго-што. Разм. 1. Калупнуўшы, аддзяліць; адкалупнуць. Укалупнуць масла.2. перан. Падкалоць, кальнуць каго-н. у размове. Ледзь падрос, а ўжо так і цэліць, каб укалупнуць чалавека. Скрыпка.УКАЛЫХАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укалыхаць.УКАЛЫХÁЦЦА, -лышýся, -лышашся, -лышацца; зак. Заснуць закалыханым; закалыхацца.УКАЛЫХАЦЬ, -лышý, -лышаш, -дыша; зак., каго. Калышучы, заставіць заснуць; закалыхаць. Укалыхаць дзіця.УКАЛЫХВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укалыхваць — укалыхаць.УКАЛКІХВАЦЦА, -аюся, -аенíся, -аецца; незак. 1. Незак, да укалыхацца.2. Зал. да укалыхваць.УКАЛЫХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укалыхаць.УКАМПАНАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укамнанаваць.УКАМПАНАВАЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак., што. Кампануючы, ўставіць.УКАМПЛЕКТАВÁНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць укамплектаванага. Укамплектаванасць класаў.УКАМПЛЕКТАВÁІШЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укамплектаваць; вынік гэтага дзеяння. Сафрон Іванавіч пачаў вадзіць пальцам па спісах укамплектавання школ. Лобан.

УКАМШІЕКТАВÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым. зал. пр. ад укамплектаваць.2. у знач. прым. Поўны, з поўным камплектам чаго-н.УКАМПЛЕКТАВАЦЦА, -тýецца; зак. Стаць укамплектаваным. Палкоўнік, напэўна, зараз загадае ехаць за папаўненнем і танкамі, брыгада хутка ўкамплектуецца. Мележ.УКАМПЛЕКТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., што. 1. Сабраць, стварыць камплект чаго-н.— Шрыфт у нас там ёсць? — папытаў я ў наборшчыкаў.— Не, няма,— адказаў Рыгор Квасіла.— Нават звычайнага, і таго мала. Нехта ўкамплектаваў не падумаўшы. Сабаленка.2. Папоўніць да камплекту, закончыць камплектаванне. Укамплектаваць бібліятэку. Укамплектаваць полк да штатаў ваеннага часу.Укамплектоўванне________________ 655_______________________________У к ар о чвац УКАМПЛЕКТОЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укамдлектоўваць — укамплектаваць.УКАМПЛЕКТОУВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да укамплоктавацца. '2. Зал. да укамплектоўваць.УКАМПЛЕКТÓУВАЦЬ, -аю, -асін, -ае. Незак, да укамплектаваць.УКÁПАІІЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укáпаць.УКАПÁНЫ і УКОПАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уканаць.О Як (нібы, быццам) укапаны (укопаны) — зусім нерухома (стаць, спыніцца í пад.).УКÁПАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Укáнаць якой-н. вадкасцю; закáпацца. У хапацца чарнілам.УКАПÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецпа; за?:. Капаючы, пранікнуць у глыб чаго-н. Укапацца ў снег. // Зрабіць для сябе глыбокія ўмацаванні ў зямлі. Ужо і так доўга .. [танкісты] топчуцца тут, упускаюць дзень за днём, даючы немцу час укапацца, сабрацца з сіламі. Мележ.УКÁІІАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Занырскаць якой-н. вадкасцю; закáпаць. Укапаць стол клеем.УКАПÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак. і. што. Замацаваць што-н. у выкапаная яме, паглыбленне Стары .. не перашкаджаў жончыным намерам укапаць слупкі і выкапаць ямы. Янкоўскі. Месца пад хату .. [Мітрафан] доўга не выбіраў. Агледзеў млынарышча .. /, каб не раздумваць, тут жа ўкапаў першую штандарыну. Ракітны.(пераважна з адмоўем «не»). Змагчы ўскапаць што-н. Зямля такая мёрзлая, што не ўкапаеш. □ Пачалі мы кусты на полі высякаць, карчаваць. А дз'ёран узяўся — не укапаць, не ўараць. Місько.што і чаго. Разм. Накапáць, выкапаць невялікую колькасць чаго-н. Застаўшыся зноў адзін, .. [Алесь] пакуль што нічога не робіць — не крышыць зелля свінням, не ідзе ўкапаць бульбы, а сядзіць у хаце. Брыль.УКÁІІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак, і. Незак, да укапацца.2. Зал. да укапваць.УКÁПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да укáпаць.УКАРАНÉЛЫ, -ая, -ае. 1. Які пусціў глыбока карэнне.2. перан. Які трывала замацаваўся дзе-н., атрымаў шырокае распаўсюджанне (пра погляды, звычаі і над.). Укаранелыя звычкі.УКАРАНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укараняць — укараніць і стан паводле знач. дзеясл, укараняцца — укараніцца. Укараненне перадавой тэхнікі.УКАРАНÉЦЬ, -éе; зак. Разм. 1. Пусціць глыбока карэнне.2. перан. Трывала замацавацца дзе-н., атрымаць шырокае распаўсюджанне (пра погляды, звычаі і пад.). [Шэмет:] — Ты яшчэ [Мацвей] малады, яшчэ можна ўсё

што хочаш з сябе зрабіць. А з гадамі таго, што ўкаранее, калом не выб'еш. Лобан.УКАРАНЁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал, пр, ад укарашць,УКАРАШЦЦА, -ранюся, -рэнішся, -рóніцца; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Пусціць глыбока карэнне, добра ўрасці ў зямлю. Пагукваў дзядзька ўжо на полі І ткаў сахою кросны-ролі, Ды пырнік так укараніўся, Што дзядзька з конікам таміўся. Колас.(1 і 2 ас. не ужыв.); перан. Трывала замацавацца, атрымаць шырокае распаўсюджанне, увайсці ў звычай, звычку. У калгасе укараніўся строгі парадак ва ўсім. Дуброўскі. Як аграном, Мікалай Аляксеевіч добра бачыў тыя педахопы, якія ўкараніліся ў гаспадарцы. Навуменка. Яго звычка, што ўкаранілася яшчэ ў тыя часы, калі ён [Сцяпан Фёдаравіч] камандаваў ротай ці багальёнам,— быць у самым пекле бою. Мележ.Асталявацца дзе-н., умацаваць сваё становішча. [Генадзь] уладзіў .. [Вікторыю] працаваць на тэлебачанне і чакаў, калі яна там укарэніцца, каб звязаць з ёй сваё жыццё. Сабаленка.УКАРАНІЦЬ, -раню, -рэніш, -раніць; зак., што. і. Пасадзіýшы, даць прарасці, умацавацца карашші ў глебе. Укараніць атожылкі.2. перан, Садзойнічаць трываламу замацаванню чаго-н. у практыцы; заставіць што-н. увайсці ў быт, свядомасць і пад. Укараніць гаспадарчы разлік. □ Прапанову наладчыка ўхвалілі і ўкаранілі ў вытворчасць. «Звязда».УКАРАНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да укараніцца.2. Зал. да укараняць.УКАРАНЯЦЬ, -ню, -яеш, -яе. Незак, да укараніць.УКАРАЦІЦЦА, -рóціцца; зак. і. Зрабіцца карацейшым, меншым па даўжыні, нрацягласці. Кажуць людзі, што калісьці хвост у зайца быў пушысцей і даўжэй, чым у лісіцы. Як ён мог укараціцца, стаць такім, што смеху варты? Дубоўка.2. Стаць менш працяглым у часе. Дні ўкараніліся.УКАРАНІЦЬ, -рачý, -рóціш, -рóціць; зак., што. і. Зрабіць карацейшым, меншым па даўжыні; накараціць. Укараціць рукаў. Укараціць сукенку, о [Захарчанка] сам пасадзіў сына ў сядло, укараціў страмёны. Беразняк. Збочыўшы з дарогі, што ішла ўздоўж рэчкі, Андрэйка агаí^е;/ укараціць шлях да дзядзькі Марціна. Кавалёў.2. Скараціць, паменшыць тэрмін, перыяд, час чаго-н.— Зусім [маці] слабая,— страпянуўся Прыходзька.— Фашысты ёй укарацілі жыццё. Гурскі.О Укараціць (падкараціць) язык каму — прымусіць каго-н. менш балбатаць, гаварыць, быць менш дзёрзкíм.УКАРАЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укараціць.УКАРМІЦЦА, укóрміцца; зак. Стаць сытым, адкармíцца; ад'есціся.УКАРМІЦЬ, укармлю, укóрміш, укóрміць; зак., каго-што. 1. Зрабіць сытым; адкарміць. Укарміць парсюка.2. Разм. Пракарміць. Укарміць сям'юУКАРОЧАНЫ, -ая, -ас. Дзеепрым, зал. пр. ад укараціць.УКАРОЧВАШІЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укарочваць — укараціць.УКАРОЧВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак. да укараціцца.2. Зал, да укарочваць,У н ар о чваць __________________________________656__________________________________Укіну УКАРОЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укараціцí..УКАРЧАНЁЛЫ, -ая, -ае. Тое, што і с к а рч а н е л ы. Укарчанелыя кусты быльнягу адно трашчалі пад блішчастым жалезам. Чорны.УКАРЧАНЁЦЬ, -ёю, -éеш, -éе; зак. Тое, што і скарчанець. Бялізна ўкарчанела на марозе.

УКАСІЦЬ, укашý, укóсіш, укóсіць; зак. 1.■ (пераважна з адмоўем «не»). Змагчы касіць. Трава такая густая, што і не ўкосіш.2. што і чаго. Накасіць, скасіць нейкую колькасць травы, сена. Укасіць травы каню нанач. □ Паўз будку шыбуюць у лес местачкоўцы. Ідуць кожны па сваёй патрэбе: хто па ягады, хто па грыбы,., а хто неўзаметку, патаемна ад леснікоеага вока, укасіць між кустоўя капу сена. Навуменка.УКÁТЧЫК, -а, м. Той, хто займаецца ўтрамбоўваннем дарог і пад.УКАЦÍЦЦА, укачýся, укóцішся, укóціцца; зак. 1. Коцячыся, апынуцца дзе-н., пранікнуць куды-н. Укаціўся мяч у вароты. / у перан, ужыв. За .. [Вурмістравым] у пакой укаціўся вялізны шызы клуб марознага паветра. Хадкевіч.2. Разм. Уехаць. Раніцай ўкацілася ў вёску палутарка. // Хутка ўвайсці, убегчы куды-н. [Бялькевіч:] — Памятаю, сяджу гэта я, а .. [Верабейчык] укаціўся хуценька, да сакратаркі падбег, нешта сказаў ёй, агледзеў усіх і знік. Савіцкі. Нячутна адчыніліся дзверы — і укаціўся Кляпнёў, як заўсёды з усмешачкай. Шамякін. // 3 цяжкасцю ўвайсці, улезці, уваліцца куды-н. Насілу ўкацілася [Зося] ў хату. Крапіва. [Шпулькевіч:] — Я ледзьве ў сані укаціўся, ледзьве дапаў у мястэчка да фельчара, ён мне ўвесь бок убінтаваў. Чорны.УКАЦІЦЬ, укачý, укóціш, укóціць; зак. 1. што. Закаціць што-н. круглае або на колах унутр чаго-н. Укаціць калёсы ў гумно. □ [Касперскі:] А бочку, хлопцы, укоціце ў склеп... Тут нельга пакідаць. Гурскі.перан.; што каму. Разм. Зрабіць, ўчыніць (звычайна што-н. непрыемнае). Укаціць вымову прагулыачыку. Укаціць вучню двойку. □ [Валянціна Міхайлаўна:] — А летась тут, у нас, памятаеце, колькі мы вам [Андрэй Іванавіч] уколаў укацілі. Васілевіч.Разм. Уехаць куды-н. Добра ціскануў па педалі і праз гадзіну ўкаціў у тую самую алейку з вязамі. Быкаў.УКАЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укачаць.УКАЧÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. Выкачацца, запэцкацца ў што-н. Уладзік замахаў рукамі, абсмактаная скарынка выпала з рукі і ўкачалася ў сянную пацяруху. Кулакоўскі.УКАЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., каго-што. 1. у што. Выкачаць, запэцкаць у што-н. Хлопцы і дзяўчаты выходзілі .. на раку Случ, каб пакоўзацца на лёдзе, укачаць адзін аднаго ў снег, пажартаваць. Чарнышэвіч. // Качаючы, накрыць чым-н. сыпкім, абкачаць у чым-н. Антось пацёр стрэптацыду, укачаў у яго бульбяныя галушкі і накарміў імі жорава. Ляўданскі.2. Качаючыся, прымяць што-н. Укачалі коні траву на прыгуменні.УКÁЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укачваць — укачаць і укачвацца — укачацца.УКАЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да укачацца.2. Зал. да укачваць.УКАЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укачаць.УКВАСІЦЦА, -сіцца; зак. Сквасіцца да поўнай гатоўнасці; укіснуць.УКВАСІЦЬ, уквáшу, уквáсіш, уквáсіць; зак., што. Заквашваючы, давесці да поўнай гатоўнасці. Уквасіць капусту.УКВАШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уквасіць.УКВЗЦАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уквэцаць.УКВЭЦАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Умазацца, упэцкацца ў што-н. Нарэшце дапаўзлі мы да хмызняку, што быў на нямецкім баку. Там падняліся ды троху абтрэсліся. .. Праўду сказаць, уквэцаліся мы як след, але ж такім часам не пра тое думаецца. Шарахоўскі.

УКВЭЦАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Разм. Умазаць, упэцкаць. Уквэцаць рукаў у фарбу. □ Карэта звярнула на Мойку. За ствол голай таполі кінуўся нейкі фацзт: каб не ўквэцала брудным снегам. Караткевіч.УКЁМІЦЬ, -млю, -міш, -міць; зак., што і без дап. Разм. Уцяміць, зразумець што-н. Колькі ні тлумачылі, ён не мог укеміць.УКÉЎЗАНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укеўзаць.УКÉУЗАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Упэцкацца, запэцкацца, умазацца ў што-н.УКÉУЗАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак, што. Разм. Упэцкаць, запэцкаць, умазаць у што-н. Укеўзаць касцюм у дзёгаць.УКÉЎЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укеўзаць.УКІДАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укідаць.УКІДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да укінуцца (у 4 знач.).2. Зал. да укідаць '.УКІДАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. 1. Укінуць унутр чаго-н. за некалькі прыёмаў. Укідаць сена ў хлеў. // Ўцягнуць аснову кросен у ніты, бё'рда.2. Закідаць усё або частку чаго-н. чым-н. Укідаць дарогу каменнем.УКІДАЦЬ', -áю, -áеш, -áе. Незак, да укінуць.УКІДАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе. Незак, да укідаць.УКІДВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да укінуцца (у 1, 2 і 4 знач.).2. Зал. да укідваць '.УКТДВАЦЬ ', -аю, -аеш, -ае. Незак, да укінуць.УКІДВАЦЬ2, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укідаць.УКІНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укінуць.УКІНУЦЦА, -пуся, -нешся, -нецца; зак. 1. Імкліва кінуцца куды-н., скочыць у што-н. [Чарада авечак] рассыпалася, быццам воўк укінуўся ў яе. Лобан. Дзед укінуўся да мяне ў палукашак на выездзе з вёскі. Лужанін.У кіну ць657Укладвацца

Разм. Упасці, уваліцца ў што-н., падаючы ўніз. У бедных «бунтароў» і люлькі паеыпаóалі з зубоў на лёд, адна нават укінулася ў палонку. Колас. [Язэп:] — Думка гэта запала ў маю галаву сёння, калі я ішоў з воласці ды ўкінуўся ў канаву. Чарот.(І і 2 ас. не ужыв.); перан. Нечакана ўзнікнуць, з'явіцца; імгненна распаўсюдзіцца. У кіну лася хвароба. □ Агонь як у кінецца, дык выгаліць усю вёску. Сабаленка. // З'явіцца, паявіцца ў вялікай колькасці. [Маня:]— А не ўдадуцца ягады, грыбы ўкінуцца: людзі ўжо столькі іх пананошваюць ды панасушваюць, што не ведаюць, дзе дзець. Налтаран.Разм. Распачаць гарачую размову, спрэчку і пад. Рабочыя адышліся на добрую адлегласць і пачалі гучную гутарку, нібы ў сварку ўкінуліся адзін з адным. Лынькоў. // Горача ўзяцца за што-н. Вясной Пеўнік зацята ўкінуўся ў гаспадарку. Навуменка.О У кінуцца ў вока — тое, што і упасці ў в о к а (гл. упасці).УКІНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., каго-што. 1. Кінуць, апусціць унутр, у сярэдзіну чаго-н. Ў кінуць камень у ваду. Укінуць ліст у паштовую скрынку. □ [Іван] дастаў чамадан, сабраў свае рэчы, ўкінуў у мяшок інструмент, пацалаваў дачку. Гаýрылкін. // перан. Разм. Пасеяць. Картоплю садзіць пара, проса якую жменю ды грэчкі хоць трохі укінуць,— прыспешвалі [ўдовы і дзяды} старшыню камбеда. Грахоўскі. // перан. Разм. Ўставіць, дадаць што-н. у чыю-н. гутарку, размову. Я

паспрабаваў укінуць слова, каб крыху суцішыць струмень разгневанага красамоўства егеравай жонкі і накіраваць яго ў другі бок. В. Вольскі. Грэчка ўкінуў сваё глыбакадумнае разважанне:—Цвік малатка не баіцца. Няхай.Налажыць, дабавіць чаго-н. у што-н. Укінуць два драбкі цукру ў чай. // Разм. Даць корму. [Маці:]—А я .. [коням] патрошку ўкінула, каб не стаялі над пустым жолабам. Чарнышэвіч.Разм. Зняволіць. Укінулі ў канцлагер нас дзве групы, Куды ні глянь —■ кругом калючы дрот. Смагаровіч.перан. Разм. Адлупцаваць. [Бухман:] — А цяпер прызнаешся? Ану, Тулуп! Укінь яму [палоннаму] яшчэ.— Зноў удары, зноў стогн. С. Александровіч.Спец. Зацягнуць нітку асновы ў ніты. Укінуць ніткі ў ніты.УКШÁЦЬ, -áе. Незак, да укіпець.УКШÉЦЬ, -піць; зак. Разм. У часе варкі наменшыцца ў аб'ёме. Юшка ўкіпела.УКІРАВÁЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; зак. (звычайна з адмоўем «не»). Разм. Змагчы кіраваць кім-, чым-н. Не ўкіраваць коньмі.УКІСÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укісаць — укіснуць.УКІСАЦЬ, -áе. Незак, да укіснуць.УКÍСЛЫ, -ая, -ае. Які стаў кіслым, набыў неабходную кіслату.УКІСНУЦЬ, -не; пр. укіс, -ла; зак. Стаць кіслым, набыць неабходную кіслату. Укісла рошчына.УКЛАД ', -у, Д -дзе, м. 1. Устаноўлены або ўсталяваны парадак, спосаб ЯÍЫЦЦЯ, побыту і пад. Новы уклад жыцця. Дамашні уклад, а Уладзівасток па свайму рэльефу, па кала-рыту, па уклад у, па духу жыцця вельмі нагадвае Севастопаль. Грахоўскі.2. Асноўная форма, тып гаспадаркі пэўнага грамадска-эканамічнага ладу. Дробнатаварны уклад.О Сацыялістычны уклад жыцця — сукупнасць аспоўных рыс жыццядзейнасці працоўных сацыялістычнай грамадства: учынкаў і дзеянняў людзей у сферах працы, быту, адпачынку, сям'і і пад.УКЛАД 2, -у, М -дзе, м. 1. Грагяовая сума, каштоўнасці, пакладзеныя ў ашчадную касу або банк для захавання. Тэрміновы уклад. Бестэрміновы уклад.2. перан. Што-н. новае, вельмі важнае, унесенае ў навуку, літаратуру, грамадскую справу і пад. У XVII стагоддзі выхадцамі з Беларусі быў зроблен значны уклад у скарбніцу матэрыяльнай і духоўнай культуры братняга рускага народа. «Звязда». // Наогул што-н., унесенае ў агульную справу. Працоўны уклад, а — Ну, як? — урачыста выгукнуў [Журавенка], ловячы ў паветры ладнага акуня, што трапятаўся на кручку.— Во! Ёсць і мой уклад у юшку. Савіцкі.УКЛАДАЛЬНІК, -а, м. Той, хто займаецца ўкладаннем2 чаго-н. Укладальнік слоўніка. Укладальнік зборніка вершаў паэта. Укладальнік хрэстаматыі.УКЛАДÁЛЬНІЦА, -ы, ж. Жан. да укладальнік.УКЛАДАЛЬШЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да укладальніка. Пасля ўкладальніцкай пачынаецца рэдактарская работа.УКЛАДАННЕ ', -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, укладаць ' — укласці'(у 1—6 знач.).Тое, што ўкладзена, змешчана ўнутр. Бандэроль з ўкладаннем.Грашовая сума, укладзеная ў якую-п. справу, якое-н. прадпрыемства. Велізарныя ўкладанні іншаземнага капіталу ў рускую прамысловасць і вялікі рост дзяржаўнага доўгу іншаземнай буржуазіі ставілі царскую Расію ў залежнае становішча. «Полымя».О Капітальныя ўкладанні — сродкі, якія дзяряíава прызначае на капітальнае

будаўніцтва.УКЛАДАННЕ2, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укладаць2 — укласці 2.2. Разм. Сачыненне. Укладанне [Веранікі] па рускай літаратуры зачытвалі перад усім класам. Навуменка. З кіпы сшыткаў [Мар'я Іванаўна.] выцягнула Нінін сшытак і зачытала ўрыўкі з яе ўкладання. Сапрыка.УКЛАДАЦЦА', -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да укласціся, улажыцца.2. Зал. да укладаць '.УКЛАДАЦЦА2, -áецца; незак. Зал. да укладаць 2.УКЛАДАЦЬ', -áго, -áеш, -áе. Незак, да укласці' (у 1—6 знач.).УКЛАДАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе. Незак, даукласці2.УКЛАДАЧНЫ, -ая, -ае. Які прызначаны, служыць для ўкладкі (у 1 знач.). Укладач-ная машына.УКЛАДВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укладваць — укласці'.УКЛАДВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да укласціся, улажыцца. 2. Зал. да укладваць.Укладваць______________ __________658 _______________________ УклеіцьУКЛÁДВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укласці' (у 1—7 знач.).УКЛÁДЗЕНЫ ', -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укласці ' (у і—6 знач.).УКЛÁДЗЕНЫ2, -ая, -ае. Дзеепрым, вал. пр. ад укласці 2.УКЛÁДЗІСТЫ, -ая, -ае. Разм. У які змяшчаецца вялікая колькасць паклажы. Укладзісты чамадан. □ [Сімон] выгрузіў з укладзістых кішэняў свайго пінжака скураныя зляжалыя мяшочкі. Самуйлёнак.. УКЛÁДКА, -і, Д М -ДЦЫ, ж. 1. Дзеянне паводле дзеясл, укладваць — укласці' (у З, 4 знач.).Р мн. -дак. Што-н. складзенао або ўложанае ў пэўным парадку. Прыгожая ўкладка валасоў.Р мн. -дак. Тое, што і уклад ы ш (у 1 знач.). [Артыкулы] цудоўна праілюстраваны сапраўды мастацкімі ўкладкамі. Юрэвіч.УКЛАДНЫ, -áя, -óе. 1. Здольны ўкладвацца, зроблены для ўкладкі. Стол з укладнымі дошкамі. Укладны ліст.2. Які мае адносіны да ўкладу2 (у 1 знач.). Укладныя сумы.■■ УКЛАДЧЬІК >, -а, м. Той, хто робіць уклад2 (у 1 знач.); уладальнік грашовага ўкладу.УКЛАДЧЬІК2, -а, м. Той, хто займаецца ўкладваннем чаго-н. Укладчык рэек. Брыгада ўкладчыкаў.УКЛАДЧЫЦА1, -ы, ж. Жан. да укладчык'.УКЛАДЧЫЦА 2, -ы, ж. Жан. да укладчык2.УКЛÁДЫШ, -а, м. 1. Дабавачпы ліст, уложаны (не ýшыты) у кнігу, газету, сшытак і пад. Каляровы ўкладыш.2. Устаўная частка, дэталь у машыне. // Дэталі, падшыпніка. Бабітавы ўкладыш.УКЛАСЦІ', укладý, укладзéш, укладзé; укладзём. укладзяцé, укладýць; зак., кагошто. 1. Пакласці спаць. Пакуль Каця супакоіла дачку, накарміла яе і ўклала спаць, дык ужо добра і сцямнела. Гаўрылкін. / у паэт. ужыв. Спаць дзяцей уклаў Цёплы летні вечар. Гілевіч. // Уладкаваць на начлег, адпачынак.— А як жа ты [Рыгор] нас спаць укладзеш? — запытаў гаспадар.— Куды каго? Галавач. // Прымусіць або памагчы легчы. Утрох, з дапамогай Яругіна, .. [маёра] ледзьве ўклалі, і ён, знямогшыся, тут жа заснуў. Карамазаў. Старэйшая сястра Поля кінулася да .. [Сашы], абняла, памагаючы укласці на ложак. Шамякін.

Пакрыць, услаць чым-п. паверхню чаго-н. Укласці стол кнігамі. Укласці дарожку каменнем. Укласці прызбу саломай, а [Купчын:] — Што мы да гэтага рабілі? Бетон укладзём пад цэх — пайшлі далей. А цяпер і сцены будзем самі выводзіць, і аконныя пераплёты ставіць. Мыслівец.Палажыць у пэўным парадку, размясціць, скласці якім-п. чынам. Дастаў [бацька] .. смольны аскалёпак, пашчапаў яго на лучыны, якія потым акуратна склаў на спод грубкі, а наўкруг уклаў. «зрубам» абярэмак дроў. Масарэнка. // Змясціць куды-н., размясціць дзе-н. Усё гэта [прадукты] разам з шуфлямі і іншым начыннсм ледзь уклалі ў вазок. Чарнышэвіч. // Прычасаць пэўным чынам валасы. Укласці косы вакол галавы.Укладваючы, складваючы, пабудаваць, зрабіць што-п, Укласці шпалы, Укласці тру-бы. □ Сонца ўжо садзілася за сасновы бор, калі ўклалі апошні кубаметр. Лукша.Палажыць, змясціць упутр. Следчы ўзяў .. астрожнае накіраванне, яшчэ нейкія паперы, усё гэта ўклаў у канверт і аддаў паліцыянту. Машара. // перан. Пранізаць, напоўніць што-н. якім-п. сэнсам, зместам, думкамі і пад. Столькі шчырасці хлопец уклаў у песню, што, здавалася, яна сама лілася з сэрца. «Маладосць». Пад такім доўгім .. празйічным загалоўкам нельга ўявіць таго зместу, які хочацца яму укласці ў свой твор. Якімовіч. // перан. Аддаць, прысвяціць каму-, чаму-н. (сілу, здароўе, жыццё і пад.). Ну хто, скажыце, адважыцца не даць кватэры начальніку аддзела капітальнага будаўніцтва, чалавеку, які, можна сказаць, кавалак жыцця ўклаў у гэты дом! Арабей. Мо таму ты [мама] так дрыжыш за сваіх дзяцей, што многа здароўя, сіл і ўсю душу ўклала ты ў іх. Дамашэвіч. Ён [Шайпак] у станцыю ўсё Сваё ўмельства ўкладзе, Каб стаяла, як лялька, Яна пры вадзе. Куляшоў.Аддаць на захаванне, выкарыстанне (грашовыя сродкі, капітал). Укласці капітал у цяжкую прамысловасць.Разм. Забіць. [Макар Аўдзеевіч:]—Са сваёй стрэльбы я ўжо, хлопча, не аднаго звера ўклаў. М. Ткачоў.Разм. груб. З'есці. [Раўбіч:] — А потым зубр пайшоў за санкамі, і еў сена, пакуль не ўклаў усё. Караткевіч.УКЛАСЦІ2, укладý, укладзéш, укладзé; укладзём, укладзяцé, укладýць; зак., што. Стварыць, напісаць што-н., падабраўшы і аб'яднаўшы якія-н. матэрыялы. Укласці слоўнік. Укласці зборнік практыкаванняў.УКЛАСЦІСЯ, укладýся, укладзéшся, укладзéцца; укладзёмся, укладзяцéся, укладýцца; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Умясціцца куды-н. Усе рэчы ўклаліся ў чамадан. □ На нашы санкі ўклалася [елка] Зялёная, купчастая. Астрэйка. // перан. Падысці пад якую-н. катэгорыю, класіфікацыю, разрад. Укласціся ў інструкцыю.2. перан. Зрабіць, выканаць што-н. у пэўны тэрмін, не выйсці за межы чаго-н. вызначанага. Укласціся ў рэгламент. Укласціся ў каштарыс. Укласціся ў адпушчаныя сродкі, а [Крэмез:] — Укладзёмся [з мантажом станка] да трыццатага. От пабачыш!.. Хлопцы ўмяне цяпер, як шалёных, працуюць. Шынклер.3. Разм. Легчы спаць; улегчыся. Салдаты акапаліся, заслалі акопы травой і ўклаліся спаць. Хомчанка. Недзе ў бальнічных прысадах плакалі кнігаўкі, пс ўклаліся яшчэ на ноч. Пташнікаў.О Укласціся ў галаве (у свядомасці) — стаць зразумелым, трывала засвоіцца.УКЛÉЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уклеіць (у 1 зпач.).УКЛЕІЦЦА, уклéіцца; зак. Прыклеіўшыся, замацавацца ў чым-н.УКЛЕІЦЬ, уклéю, уклéіш, уклеіць; зак., што. 1. Уставіўшы, прыклеіць да чаго-н. Уклеіць карту ў кнігу.

2. перан.; і чым. Разм. Панесці ўдар, моцпа выцяць, ударыць; адлупцаваць. [Тамаш:] — Дагані, дагані, сынку, ды цуглямі па хвасце ўклей! Чорны. [Апацей Еўдаксеевіч:] — Я яго, гада печанага1 каб уладу меў,Уклейвашíе __________________659 Уключыцьразлажыў бы .. ды ўклеіў, ды ўсыпаў.„ Лынькоў.УКЛÉЙВАННЕ, -я, п. Дзеянне паводле знач, дзеясл, уклейваць — уклеіць.УКЛÉЙВАЦЦА, -аецца; незак. і.г Незак, да уклеіцца.2. Зал. да уклейваць.УКЛЕЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уклеіць.УКЛЁЙКА, -і, ДМ -лейцы, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уклеіць.2. Р мн. -лéек. Тое, што ўклеена.УКЛÉНЧАНЫ, -ая, -ае. Які стаіць на каленях. Тамара, як аглушаная, засталася стаяць укленчанай перад крэслам. Арабей. Як продак, я спавядаюся дрэвам, Прашу у сонца я ўраджаю. Стаю, укленчаны. Сіпакоў.УКЛÉНЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укленчыць.УКЛЕНЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак. Стаць па калені, на калена. Цыганкоў з хваляваннем разгарнуў сцяг, перачытаў надпіс, потым укленчыў і пацалаваў ярка-чырвонае палатно. Якімовіч. Старэныгая бабуля падышла да высокага пагорка. Перахрысцілася, потым укленчыла і прыпала вухам да зямлі. ІПтыхаў. Прафесар устаў, укленчыў адной нагой на крэсла і нізка нахіліўся над картай. Дуброўскі.УКЛЁПВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уклёпваць — укляпаць.УКЛЁПВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да укляпацца.2. Зал. да уклёпваць.УКЛЁПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да укляпаць.УКЛШАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уклінаваць.УКЛШАВÁЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак., што. Замацаваць што-п. клінамі; заклінаваць.УКЛІНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уклініць і стан паводле знач. дзеясл. уклініцца.УКЛШЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укліпіць.УКЛІНІЦЦА, -нюся, -нíшся, -нíцца; зак. Увайсці, удацца клшам, вузкаю палосай у сярэдзіну чаго-н. Сабраўся быў павярнуць у вёску, як заўважыў у маладым калгасным садзе, што глыбока ўклініўся ў поле, чалавечую постаць. Хадкевіч. На мяккай мураве ў зацішку. Дзе лес густы ўклініўся ў луг, Гуляюць [дзеці] у ката і мышку. Смагаровіч. У еярхоўях Бярэзіны, прытоку Дняпра, паміж марэннымі ўзвышшамі ўклінілася Верхне-Бярэзінская нізіна. Прырода Беларусі. // Уварвецца куды-н. Брыгада прарвала варожую абарону, глыбока ўклінілася ў размяшчэнне немцаў. Мележ. Лыжныя батальёны, разведка, конніца, пяхотныя падраздзялепні глыбока ўклініліся ў варожы тыл. Асіпенка. // Уціснуцца паміж кім-, чым-н. [Марынка] ўклінілася паміж Паходнем і Заранікам, сунула Паходню свой пакунак і ўзяла абодвух пад рукі. Хадкевіч. // перан. Разм. Умяптацца ў што-н. — Дык можа б за гэта і па чарцы выпілі? — нарэшце дачакаўся моманту Басько, каб уклініцца ў гаворку мужчын. Ермаловіч.УКЛІНІЦЬ, -ню, -нíш, -піць; зак., што. Ўставіць што н. клінам у сярэдзіну чаго-н.// перан. Разм. Ўставіць у размову. Укліпіць сваё слова ў гутарку.УКЛІНОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уклінаваць.УКЛШЬВАШІЕ, -я, п. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укліньваць — уклініць і стан паводле знач. дзеясл, укліпьвацца — уклініцца.УКЛІНЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уклініцца.2. Зал да укліньваць.

УКЛІНЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ас. Незак, да уклініць.УКЛІОЧÁЛЬШК, -а, м. Прыстасаванне для ўключэння электрычнага току.УКЛЮЧАІІЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уключыць.УКЛЮЧАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да уключыцца.2. Зал. да уключаць.УКЛІОЧÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Незак, да уключыць.2. (звычайна з займсннікам «сябе»). Мець сваёй састаўной часткай; ахопліваць. Рэвалюцыйна-вызваленчы рух працоўных заходніх абласцей Беларусі ўключаў у сябе і барацьбу супраць нацыянальнага прыгнсту. Хромчанка.УКЛЮЧНА, прысл. З улікам апошняга названага прадмета, ліку, асобы. Дзе б ты ні быў, усюды некалькі разоў на дзень ўбачыш то аднаго, то другога з начальства, уключна да галоўнага інжынера і самога дырэктара. Брыль.УКЛЮЧЫНА, -ы, ж. Прыстасаванне для замацаваíшя вясла на борце лодкі. Уключына рулявога вясла. □ Бразнулі ўключыпы, жалезная лодка крута павярнулася і паплыла да майго берага. Чыгрынаў. Унізе стукнула вясло ва ўключыне, і лётчыкі ўбачылі старога, які паказаўся з-за абрывістага берага. Алёшка.УКЛЮЧЫЦЦА, уключýся, уключышся, уключыцца; зак. 1. Далучыцца да сістэмы дзеючых апаратаў, пачаць дзейнічаць. На хаду расшпільваючы кабуру пісталета, я бег да машыны, у якой уключылася ўнутранае асвятленне. Сабаленка. [Кінакамеры] ўключыліся ў той момант, як мора хлынула на бераг. Шыцік.2. Стаць актыўным удзельпікам чаго-п., увайсці ў склад, далучыцца да чаго-п. Уключыцца ў сацыялістычнае спаборніцтва. Уключыцца ў размову. □ Беларусь, працоўная, Савецкая, уключылася ў сям'ю Савецкага Саюза. Сташэўскі. Прыгледзеўшыся да жыцця, асвойтаўшыся са справамі, .. [Я. Скрыган] неяк натуральна ўключыўся ў творчы працэс. Сабаленка.УКЛЮЧЫЦЬ, уклгочý, уключыш, уключыць; зак. 1. што. Далучыўшы да крыніцы энергіі, прывесці ў дзеянне, рух. Уключыць станок. □ Сцяпан Васільевіч ўключыў тэлевізар прамой сувязі. Матавы экрап ажыў, прамільгнулі абрысы залы, ракетадрома. Шыцік. Вадзіцель ускочыў у кабіну і ўключыў матор. Машына кранулася. М. Ткачоў. // Далучыць да сістэмы дзеючых апаратаў; падключыць. Уключыць першую скорасць. Уключыць тэлефон.2. каго-што. Увесці, прыняць у склад, лік каго-, чаго-н. Уключыць у рацыён жывёлыУкдючзнк'Я_____________ ________________ 669____________________________________Украпансоль. а [Бялькевіч:]—Збяру .. брыгаду, уключу туды Мацея з баянам і паеду. Савіцкі. Дырэкцыя адразу ўключыла «Ірынку» ў рэпертуарны план тэатра і са згоды аўтара даручыла мне яе ставіць. Сяргейчык.УКЛЮЧЭНІІЕ, -я, н. і. Дзеянне паводле йнач. дзеясл, уключаць — уключыць і уключацца — уключыцца.2. Спец. Тое, што ўключана; іншародная часціца. Газападобныя ўключэнні ў шкле.УКЛЯПАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укляпаць.УКЛЯПАЦЦА, -áгося, -áешся, -áецца; зак. І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Замацавацца шляхам кляпання.перан. Разм. Ублытаўшыся ў якуго-н. справу, трапіць у непрыемнае, няёмкае становішча. [Кажамяка:] От укляпаўся! І калі ўжо скончацца мае пакуты. Гурскі. // Абазнацца. [Собаль:]—Прывітанне, таварыш студэнт! А я гляджу ды баюся укляпацца: знаёмы ці не ?.. Брыль.Разм. Закахацца.УКЛЯПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., што. Ўставіць і замацаваць шляхам кляпання. Укляпаць болт. У кляпаць кручок.

УКОЛ, -у, м. 1. Дзеянне паводле дзеясл. уколваць — укалоць (у 1 знач.).Упырскванне чаго-н. пад скуру, ін'екдыя. Доктар, які прыехаў неўзабаве пасля званка, зрабіў дзеду ўкол і загадаў сабраць яго ў бальніцу. Хомчанка.Разм. Уколатае месца. Пакласці грэлку на ўкол.перан. Заўвага, учынак, якія прычыняюць непрыемнасці, крыўдзяць, абражаюць каго-н. Кожная .. сустрэча [Вольгі і Сашы] суправаджалася ўзаемнымі ўколамі. Новікаў.УКÓЛАТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укалоць.УКОЛВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да укалоцца.2. Зал. да уколваць.УКОЛВАЦЬ, -аю, -аега, -ае. Незак, да укалоць.УКОПАНЫ гл. укапаны.УКОПВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укопвапь — укапаць.УКОПВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. і. Незак, да укапацца.2. Зал. да укопваць.УКОПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укапаць.УКОРМЛЕНАСЦЬ, -і, ж. Стан арганізма (звычайна жывёлы) у залежнасці ад кармлення; сытасць. Сярэдняя ўкормленасць. Вышэйшая ўкормленасць.УКОРМЛЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад укарміць.2. у знач. прым. Сыты, адкормлены. Жук штогод прадаваў шэсць-сем укормленых свіней. Брыль. Сцепаніда .. была дужая, шыракаплечая. укормленая жанчына. Самуйлёнак.УКОРМЛІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, укормліваць—укарміць (у 1 знач.).УКОРМЛІВАЦЦА, -аецца; незак. і. Незак. да укарміцца.2. Зал. да укормліваць.УКОРМЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укарміць.УКОС, -у, м. 1. Касьба, кашэнне. [Дубовік:[ — Як мы ні стараліся, так і не маглі да-біцца, каб першы ўкос да жніва скончыць... Сіўцоў. Пасля ўкосу канюшыны суседскія хлапчукі пускалі ка свае загоны коней. Кулакоўскі.2. Колькасць накошапага сена [Прыгуменне] было .. зарослае густою травой — няйначай з яго здымалі тры ці чатыры ўкосы сена. Дамашэвіч. Укос Янукоў не вазіць на вазах — Карова адна панясе на рагах. Муравейка.УКОСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўкосу, прыгодны для касьбы на сена. Укосная маса. Укосны луг.УКОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укоўваць — укаваць.УКОУВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да укоўваць.УКОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укаваць.УКОЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укаціць (у 1 знач.).УКОЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укочваць — укаціць.УКОЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да укаціцца.2. Зал. да укочваць.УКОЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укаціць.УКОШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укасіць.УКОШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укасіць (у 2 знач.).УКРАДВАЦЦА, -аецца. Незак, да украсціся.УКРАДЗЕНЫ, -ая, -ае. і. Дзеепрым, зал. пр. ад украсці.2. у знач. прым. Здабыты крадзяжом, прысвоены цішком. [Тварыцкі:] «Можа яны там хавалі ўкрадзеныя грошы?» Чорны. Так ваяўнікі і не агледзеліся, як ад украдзенай авечкі не засталося і следу. Паслядовіч.ЎКРАДКАМ, прысл. Разм. Крадком, употай. Баязліва паглядае Агатка на мачыху,

ўкрадкам кіне позірк на акно. Колас. Ледзь прычакаўся .. [Алёшка] ранняга вячэрняга змроку. Ўкрадкам агледзеў канцы абарваных шнуроў. Лынькоў. Лапінка спяваў .. і, ўкрадкам, цікаваў то па «брата Млшу», то на Косціка. Брыль.УКРАДКІ, прысл. Разм. Тое, што і ўкрадкам. Увечары хлопец пайшоў украдкі ў вёску. Чорны. Але ж хіба так людзі жэняцца, украдкі ад усіх? Сабаленка. [Барыс] украдкі зайшоў у сенцы, спыніўся ля дзвярэй, прыслухаўся. М. Ткачоў.УКРАІНЕЦ гл. украійцы.УКРАІН13М, -а. м. Слова, зварот, запазычаныя з украінскай мовы.УКРАÍНКА ' гл. украіíшы.УКРАІНКА 2, -і, ДМ -нцы, ж. Гатупак пшаніцы.УКРАІНСКІ, -ая. -ае. Які мае адносіны да Украіны, украінцаў, які належыць ім. Украінская мова. Украінскі звычай. // Уласцівы ўкраінцам; такі, як ва украінцаў. Украінская вышыўка. Украінская кашуля. Украінскі óоршч.УКРАІНЦЫ, -аў; адз. украíнец, -нца, ЛІ.; украíнка, -і, ДМ -нцы; мн. украíнкі. -нак: ж. Усходнеславянскі народ, які складае асноўнае насельніцтва Украінскай ССР.УКРАПАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад украпаць.Украпаць661Укру ч ваннс

УКРАПАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. і. Зрабіць крапіны ў чым-н.2. (часцей у форме дзеепрым, зал. пр.); перан. Уключыць, увесці ў склад чаго-н. асобІІЫМІ кускамі, часткамі, крапінамі. У лесастзпе сярод стэпавай расліннасці ўкрапаны невялікія ляскі.УКРÁПВАННЕ, -я, к. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, украпваць — украпаць.2. Тое, што і у к р а п і н а. Украпванні золата. Украпванні крышталяў.УКРАПВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да украпваць.УКРАПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да украпаць.УКРАШНА, -ы, ж. Тое, што ўкрапана, уключана ў склад чаго-н. У крапіны золата.УКРАШЦЦА, -піцца; зак. Зал. да украпаць (у 1 знач.).УКРÁСА, -ы, ж. 1. Прадмет^ прызначаны для ўпрыгожвапня каго-, чаго-н. Кожны раз хата-пяцісценка .. сустракае мяне абновамі і ўкрасамі. Б. Стральцоў. На ўзвышку .. стаяў мураваны белы палац, высока ўзняўшы пад садам сваю чатырохкантовую вежу, аздобленую рознымі скульптурнымі ўкрасамі. Колас.2. перан.; чаго. Той, хто (або тое, што) з'яўляецца гордасцю чаго-н., упрыгожвае што-н. А дуб — лясоў украса, На ім калышуцца вякі. Бажко. Не мог фельчар мірыцца з тым, што такая ўкраса Зырачан ужо болей не вернецца. Ён быў упэўнены, што пані вернецца назад. Бядуля.УКРАСЦІ, укрáду, укрáдзеш, ўкрадзе; пр. украў, ўкрала; зак., каго-што. Узяць цішком, прысвоіць сабе чужое. [Прыбіральшчыца:]— Надоечы я адну дзяўчыну мусіла суцяшаць .. Дакументы і грошы ў яе прапалі. Дзе падзеліся — не знае. Ці ўкралі, ці згубіла — невядома. Грамовіч. // перап. Падманам, інтрыгай прысвоіць, захапіць што-н. (уладу, славу і пад.). [Лабыш:] Во жулік... Атруціў, забіў, зарэзаў... і абакраў! Славу маю ўкраў!.. Козел. // перан. Выкарыстаць што-н. за кошт іншых, пазбавіўшы каго-н. чаго-н. Трэба біць, біць іх больш, ворагаў, што хочуць украсці .. наша шчасце. Шамякін.О 3-пад сучкі яйцо ўкраеці — быць хітрым, вёрткім, з адчайна-зухаватьші выхадкамі. У бога цяля ўкраеці — быць выключэннем сярод іншых.УКРАСЦІСЯ, укрáдзецца; пр. укрáўся, укрáлася; зак. 1. Папасці, прапікнуць з-за

недагляду. У тэкст укралася памылка.2. Непрыкметна ўвайсці, прапікнуць куды-н.; пракрасціся. Здаецца, і непрыкметна прашмыгнулі партызаны вішнякамі ў вёску, бясшумна ўкраліся на двор.., але іх прыход .. не застаўся незаўважаным. Кухараў. // перан. Непрыкметна, міжвольна пранікнуць, з'явіцца; закрасціся (пра пачуцці, думкі). Украўся ў душу страх. □ У мой дзіцячы маленькі свет укралася першая зайздрасць. Бядуля.УКРОЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад унроіць.УКРОІЦЬ, укрóю, укрóіш, укрóіць; зак. І. што. Ўставіць кусок якога-н. матэрыялу ў раскрой чаго-н.2. чаго. Адрэзаць (звычайна хлеба). У кроіць хлеба.УКРОЙВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да укройваць.УКРОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укроіць (у 1 знач.).УКРУГ, прысл, і прыназ. Абл. 1. прысл. Кругом, вакол. Раз бяседа вялікая ў князя была: На пасад дачку княжну садзілі; За сталом він заморскіх крыніца цякла, Бегла музыка ўкруг на паўмілі. Купала.2. прыназ, з Р. Вакол чаго-н. Няяркая, маленькая вясёлка Укруг месяца ледзь бачна зіхаціць. Багдановіч.ЎКРУГАВУЮ, прысл. 1. Па кругу, у кругавым напрамку.— Дай, божа... На здароўе..— з шумам адказалі ўсе, і чарка пайшла ўкругавую. Пестрак. Шырока расставіўшы ногі, Шаховіч пачаў ўкругавую ганяць ручку. Машына не заводзілася. Мяжэвіч.2. У цэлым і прыблізна, па круг. Заданне брыгада выконвае ўкругавую штодня на 110— 125 працэнтаў. Васілевіч. [Васіль:] — У наступным годзе — на першы план ураджай. Чаго б гэта ні каштавала, а давесці да даваеннага — дванаццаць цэнтнераў ўкругавую. Потым з года ў год павышаць. Шамякін.УКРУЖКÁ, прысл. Разм. Невялікім кругам, утвараючы невялікі круг.УКРУТУЮ, прысл. Крута, да цвёрдага стану (пра спосаб варкі яец).УКРУЦ1ЦЦА, укручýся, укрýцішся, укрýціцца; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Круцячыся, увайсці ў сярэдзіну чаго-н. Шруба лёгка ўкруцілася, /у перан. Разм. Улезці, усунуцца куды-н. [Маці:] — Ён [Рапецкіх сын] табе, як вуж, усюды ўкруціцца, што хочаш дастане. Карпюк.Захутацца ў што-н., абматацца чым-н. Пад альховым кустом, укруціўшыся ў старую дзіравую коўдру, ляжаў .. невялічкага росту чалавек. Чарот. Мы абуліся, адзеліся, укруціліся хусткамі. Лось.Круцячыся, наматацца на што-н. Лейцы адчапіліся ад лёстак, укруціліся ў пярэдняе кола. Сабаленка.УКРУЦІЦЬ, укручý, укрýціш, укрýціць; зак., каго-што. і. Круцячы што-н., ўставіць, уціснуць у сярэдзіну чаго-н. Укруціць лямпачку ў патрон. □ [Ванька] шпурнуў пад ногі недакурак, укруціў яго абцасам у пясок. МІСЫÍО.Захутаць, завінуць у што-н. Спрактыкаванымі рукамі жанчына ўкруціла дзіця ў пялёнку і пачала забаўляць. Даніленка. [Жанчына:] — Ды абед, пэўна, астыў, хоць я яго ўкруціла і паставіла ў стог. Гурскі. // Абматаць чым-н. Замест замка .. [Антон] укруціў дротам клямку і рушыў з двара. Чорны.Убавіць, нрыкруціць што-н. Дзядзька Пракоп укруціў кнот лямпы, і ў зале як бы змерклася. Сабаленка.Уматаць у што-н. Укруціць канец вяроўкі ў кола.Разм. Махлюючы, прысвоіць сабе што-н. чужое, не аддаць чаго-н. узятага, пазычанага. У закусачнай сапраўды кралі .. Касіры .. рабілі падробкі ў ведамасцях, калі здавалі грошы, каб укруціць і сабе. «Вожык».УКРУЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укруціць.

УКРУЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, укручваць — укруціць (у 1—4 знач.).Укручва цца ________________________________662__________________________ ____ УлавіцьУКРУЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да укруціцца.2. Зал. да укручваць.УКРУЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да укруціць.УКРЫВÁЛЫІІК, -а, м. Той, хто скрьшае злачынца, сляды злачынства, крадзенас.УКРЫВÁЛЬНІЦА, -ы, ж. Жан. да укрывальнік.УКРЫВÁЛЬНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ýкрывальніка, укрывальніцтва.УКРЫВАЛЬШЦТВА, -а, н. Дзейнасць укрывальніка, укрывальніцы. Судзіць за ўкрывальніцтва.УКРЫВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, укрываць — укрыць.УКРЫВАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак, í. Незак, да укрыцца.2. Зал. да укрываць.УКРЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да укрыць.УКРЫТЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад укрыць.2. у знач. прым. Скрыты, абаронены ўкрыццем. [Кастусь:]—Нам прыйдзецца рабіць напады і засады з укрытых пазіцый. Якімовіч.УКРНІУДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укрыўдзіць.УКРЫУДЗІЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак. Разм. Моцна пакрыўдзіцца.УКРЫЎДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак., каго-што. Разм. Моцна пакрыўдзіць. Як жа зрабіць, каб, .. дбаючы пра дабро для ўсіх, не укрыўдзіць нічые душы паасобку? Лужанін. [Мітрафан] глыбока ведаў і разумеў сялянскую душу, таму і рабіў усё так, каб не укрыўдзіць яе. Сабаленка.УКРЫЦЦА, укрыюся, укрыешся, укрыецца; зак. 1. Накрыцца, закрыцца поўнасцю, з усіхбакоў, ухутацца. Алаіза паслала ложак. Лягла, укрылася з галавою. Арабей. [Мялешка:]—/ вазьмі вось мой плашч, укрыйся. Васілевіч.Накрыцца, запоўніцца, усеяцца чым-н. па паверхні. У пакоях, дзе раней панаваў строгі парадак, чысціня, усё нібы пастарэла, укрылася пылам. Карпаў. Укрылася лёдам возера — не правіць было рыбакам пелькі. Мыслівец. Пастаяўшы нейкі час каля куста вярбы, што ўкрыўся жоўтымі коцікамі, павярнуў дадому. Ігнаценка. // Ахутацца, ахінуцца чым-н. Апілкі сонца церушыла. Як цыркуляркаю-пілой, І далеч доўга не спяшыла Укрыцца шызаю імглой. Гаўрусёў. // Стаць пакрытым чым-н., што выступіла на паверхні чаго-н. У Сузона ў момант твар укрыўся кроплямі поту, шчокі пачалі падрыгваць. Галавач.Схаваўшыся дзе-н., заснерагчы сябе ад каго-, чаго-н. Вялічка і хто быў з ім убачылі, што выйсці з дома і дзе-небудзь укрыцца ад бомб няма як: усё навокал кіпела і рвалася. Чорны.УКРЫЦЦЕ, -я. н. Месца або збудаваíгае, якое укрывае, абараняе ад каго-, чаго-н. Дванаццаць гаўбіц і палкавая батарэя з укрыцця пазіралі па дарогу. Няхай. Хаваючыся за ўкрыцці, кароткíмі перабежкамі, Мірановіч дабраўся да пазіцый першага ўзвода. Марціновіч.УКРЫЦЦЁ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. укрыць (у 1, 3 знач.) і стан паводле дзеясл. укрыцца (у 3 знач.); укрыванне.УКРЫЦЬ, укрыю, укрыеш, укрые; зак., каго-што. 1. Накрыць, закрыць поўнасцю, з усіх бакоў. Укрыць машыну брызентам. Укрыць хворага коўдрай. □ Чыясь руплівая рука ўкрыла [Панаса] цёплым футрам. Колас.Накрыць, запоўніць, усеяць чым-н. па паверхні. Цвіль укрыла сцены. □ Першы кволы

лядок укрыў нешырокую раку. Чарнышэвіч. Сухі пыл уеўся за дзень у твар, укрыў плечы, пабіўся за шыю. Пташнікаў. У паветры марозна, відаць, хутка пойдзе снег, укрые зямлю. Дуброўскі. // Ахутаць, ахінуць (пра туман, смугу, дым і пад.). Ізноў асеннія туманы Укрылі сосны і дубы. Ляпёшкін. // Выступіць па паверхні чаго-н., распаýсюдзіцца на паверхні чаго-н. Жанчына, здавалася, не дыхала. Твар яе ўкрылі кропелькі поту. Чыгрынаў. Чырвань укрыла .. шчокі [Статкевіча]. Алёшка.Схаваць дзе-н., засцерагчы ад каго-, чаго-н. Мсціўцаў ад ворага ўкрыла Ноч сваёй шэрай імглою, Зноў павяла іх дарога Да паласы франтавое. Калачынскі. А я ў дарозе Пад голай вербай днём асеннім Ўспомню аб густой бярозе, Што ў спёку ўкрыла мяне ценем. Гаўрусёў. // Дапамагчы скрывацца каму-н. Укрыць злачынца. // перан. Утаіць, скрыць што-н. ад каго-, чаго-н. Укрыць маёмасць ад аблажэння падаткам.УКРЫШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад укрышыць.УКРЫШБІЦЬ, укрышý, укрышыш, укрышыць; зак., што і чаго. Накрьшгыць чаго-н. у што-н. Укрышыць цыбулі ў салату.УКУЛ1ЦЦА, укулюся, укýлішся, укýліцца; зак. Разм. Уваліцца, сесці (у сані, калёсы і пад.). Геня падбег да пуні, сабраў сена, укуліўся ў брычку і пад'ехаў да Пётравай брамы. Пташнікаў.УКУС, -у, м. 1. Дзеянне паводле дзеясл. укусіць (у 1 знач.).2. Укушанае месца. Памагаць укус ёдам.УКУСІЦЬ, укушý, укýсіш, укусіць; зак. 1. каго-што. Ухапіўшы зубамі, раніць, прычыніць боль. Сабака ўкусіў за нагу. а Год таму назад я .. замест ментуза неяк схапіў вадзянога пацука, які ўкусіў мяне за палец. Ляўданскі. // Уджадіць. Алена жахліва адступаецца, пазіраючы на .. [Зыгмуся], як на гадзюку, гатовую ўкусіць яе. Колас. // перан. Разм. Прычыніць крыўду, укалоць, задзець за жывое. Васіль адказаў [Паліне] сярдзіта: —• ..Жыццё навучыць цябе. Тады ты зразумееш, хто казаў праўду. Я не ўкушу, дык нехта ўкусіць. Савіцкі.што. Зубамі аддзяліць кавалак чаго-н.; надкусіць. На выгляд .. [фрукты] як быццам свежыя, а ўкусіш яблык ці грушу — смаку няма. Новікаў.чаго і без дап. Разм. З'есці, паесці чаго-н. — Даўно з паўдня, Андрэй Якаўлевіч, пара ўжо чаго ўкусіць! — узмаліўся Журавінка. Лобан. [Колас:] — Хадзем на веранду, папросім чаго ўкусіць. Лужанін.УКУШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, вал. пр. ад укусіць.УЛАВІЦЬ, улаўлю, улóвіш. улóвіць; зак. і. каго-што. Разм. Схапіць, злавіць каго-, птто-п. [Хлапчук] выйшаў, улавіў ло. лейцы каня іУлагоджанасць663Улагодзіць

пакіраваў зноў на палоску. Мурашка. Улавілі [казакі] і Максіма Цёмнай ночкай у бары. 1 павіслі на асіне Нашы хлопцы-бунтары. Машара.перан.; што. Успрыпяць органамі пачуццяў тое, што слаба праяўляецца, хутка знікае. Улавіць шолах лесу. Улавіць пах кветак. о — Ручаюся! — прамовіў я, саромеючыся, і ўлавіў дакорлівы позірк Вольгі, якая, стоячы збоку, прыслухоўвалася да размовы. Карпюк. Боганчык пачуў, як пахне жыта; пасля ўлавіў, пацягнуўшы носам, смурод, як дзе гарэла сухая салома. Пташнікаў. Вавулін прыгледзеўся і ледзь улавіў цёмны цень фурманкі, што марудна рухалася насустрач. .Лупсякоў. // Заўважыць, прыкмеціць, адчуць што-н. У .. позірку [дзяўчыны] .. [Іван] улавіў супакоенасць і ціхую ўдзячнасць за тое, што без яе не пайшоў. Быкаў. Хутка Ніна прыйшла сапраўды, і яе паяўленне Юрка ўлавіў не вачыма, а адразу ўсёй істотай. Навуменка. // Зразумець, выявіць

сутнасць, характэрныя рысы чаго-н. Насця гаварыла, не павышаючы голасу, і Заранік напружваў слых, каб улавіць сэнс яе слоў. Хадкевіч. Пахомаў ліхаманкава рабіў накіды фігуры. Галоўнае — улавіць тое светлае, што так і лілося з вялікіх шэрых вачэй дзяўчыны. Даніленка. // Запомпіць, пераняць мелодыю, матыў і пад. Песня была новая, слоў .. [Жыгалка] не ведаў, але хутка ўлавіў матыў і цягнуў яе з нагхненнем. Дуброўскі.што. Сумепь своечасова скарыстаць, выкарыстаць зручны час. Улавіўшы момант, калі сход можна было пачынаць, Карэцкі ўстаў з-за стала. Шахавец.í. што. Выявіць і прыняць, зарэгістраваць якімі-п. прыборамі. Улавіць радыёхвалю. Улавіць слабыя токі. □ Аўтаматы сейсма-станцыі ўлавілі ваганні плапеты і ўключылі прыборы і асвятленне. Шыцік.О Улавіць вухам — пачуць што-п.УЛАГОДЖАНАСЦЬ, -і, ж. Стан улагоджапага (у 2 знач.).УЛАГОДЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад улагодзіць.2. у знач. прым. Якога ўлагодзілі. Улагоджанае дзіця.УЛАГОДЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да улагодзіцца.2. Зал. да улагоджваць.УЛАГОДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да улагодзіць.УЛАГОДЗІЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак. Супакоіцца. [Свіст:] — Мора, яно ваб[н]ае,— і муштруе, і не адпускае .. Часам дапячэ за шторм, свет белы праклянеш, а .. улагодзіцца — лепшага і не трэба: прастор, вецер. Быкаў.УЛАГОДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак., каго-што. 1. Дагаджаючы чым-н., задобрыць каго-н. Каб канчаткова .. [краўца] улагодзіць, Анціп дастае самасаду, закурваюць. Рылько. Каб улагодзіць Казюка, .. [Адэля] вярнулася не з пустымі рукамі. Броўка. / Пра зямлю. Калгаснікі-плужане і калгаснікі-трактарысты ўступалі ў сацспаборніцтва, пры гэтым не забывалася, што зямлю трэба улагодзіць таксама і гноем і, асабліва, попелам. Колас.2. Супакоіць, суцешыць. Нячутна адчыніліся дзверы — і ўкаціўся Кляпнёў, як заўсёды з усмешачкай, вясёленькі, пёс новы анекдот, які павінен быў улагодзіць шэфа, калі той чым-небудзь угневаны. Шамякін.— Што ж ты, Паліна, не адна ж наша брыгада перайшла,— спрабаваў улагодзіць жонку Купчын. Мыслівец.УЛАДА, -ы, ДМ -дзе, ж. 1. Права кіравання дзяржавай; форма палітычнага кіравання, панавання. Прыйсці да ўлады. Савецкая ўлада. □ Мір і братанне!.. Улада — Саветам, Шахты—рабочым, Сялянам — зямля. Глебка. // Права і паўнамоцтва дзяржаўных органаў. Заканадаўчая ўлада. Выканаўчая ўлада. □ // Усебеларускі з'езд Саеетаў аб'явіў, што вышэйшай уладай у рэспубліцы з' яўляецца з'езд Саеетаў. «Весці».Кіруючыя дзяржаўныя органы; урад. Саветы — сапраўдная народная ўлада, якая дала народу мір, зямлю і свабоду. Галавач. У будынку райвыканкома Коршак праводзіў нараду з падпольшчыкамі, арганізуючы ў гарадку часовую ўладу. Хадкевіч. // толькі мн. (улады, улад). Асобы з урадавымі паўнамоцтвамі; начальства. [Грузчыкаў] не пускалі на прычал, бо там ужо знаходзіліся належныя ўлады і праводзілі., следства. Лынькоў.Права і магчымасць распараджацца, кіраваць дзеяннямі, паводзінамі, лёсам каго-н. Улада старшыні праўлення. Бацькоўская ўлада. □ [Тапурыя:] — «Вольны! — кажа князь,— адпу[ск]аю цябе з-пад свае ўлады сваім княжым словам!» Самуйлёнак. Пазней, калі хворы прыкметна пачаў ачуньваць, я, надзелены уладай галоўнага ўрача, выканаў яго просьбу і забараніў штодзённыя наведванні яго блізкімі... Васілевіч. [Ірына] раптам адчула, што мае нейкую ўладу над Салаўёвым. Шахавец. / у перан. ужыв. Абуджаюць павагу і самавітыя рухі разліўшчыка, яго спакойна-з'асяроджаны

твар, яго ўлада над агністым металам. Карпаў.перан. Сіла, магутнасць, моцны ўплыў чаго-н. Улада пачуццяў. Улада зямлі. □ Я папораны уладай тваёй, чараўніца-вясна. Звонак.О Перавышэнне ўлады — выкарыстанне правоў, паўнамоцтваў у большай, чым дазволена законам, ступені (пра службовых асоб).О Ва ўладзе; пад уладай чаго — пад уздзеяннем, пад уплывам чаго-н. / не дарма ж на Палессі Чуў ад сталых я галоў, Што ў жыцці мы, як у лесе — Пад уладай нейкіх слоў. Колас. Прапахла ружамі машына, А я, ва ўладзе успамінаў, Смяялася, закрыўшы вочы, Са шчасця баючыся збочыць. Вярба. Ваша ўлада — рабіце, што хочаце; ваша справа. Сваёй уладай — на аснове права, дадзенага каму-н. Стаць ва ўладзе (на чале ўлады) гл. стаць. Траціць уладу над сабой гл. траціць.УЛАДÁЛЬНІК, -а, м. Той, хто ўладае чым-н. Уладальнік аўтамашыны. Уладальнік маркі. □ Хлопчык пасябраваў не толькі з кацянём, а і з яго маленькім уладальнікам — Толікам. Васілевіч. Уявім сабе на хвіліну, што Міхал дамогся свайго, стаў уладальнікам некалькіх дзесяцін зямлі. Навуменка.УЛАДАЛЬШЦА, -ы, ж. Жан. да уладальнік.УЛАДАЛЬШЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўладальніка.УЛАДАЛГОБ, -а, м. Уладалюбівы чалавек.УЛАДАЛЮБ1ВЫ, -ая, -ае. Які любіць уладу (у 3 знач.), імкнецца да ўлады. Перамогі псавалі.. [Бародку]: рабілі самаўпэўненым, уладалюбівым, залішне патрабавальным да другіх і непатрабавальным да сябе. Шамякін.УЛАДАЛЮБСТВА, -а, н. Любоў, імкненне да ўлады.УЛАДАННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, ўладаць (у 1, 4 знач.).Тэрыторыя, якая знаходзіцца пад уладай каго-н., пад чыім-н. кіраваннем. Каланіяльныя ўладанні. □ [Саля Калёнія] быў крайні паўднёвы пункт уладанняў Рыма ў Афрыцы. В. Вольскі. / у перан. ужыв. Набірае [вясна] паволі сталасць, Пашырае ўладанні свае. Прануза.Уст. Нерухомая маёмасць (пераважна зямля), якой валодаюць як уласнасцю. З Нясвіжам звязаны Цімкавічы здаўна. Калісьці мястэчка было радзівілаўскім уладаннем. С. Александровіч. [Аксён] разгортвае скрутак і паказвае настаўніку план. На плане зняты сялянскія землі і сумежныя ўладанні пана Скірмунта. Колас.перан. Панаванне. Ужо і ночка канчаецца, зараз золак заіграе над зямлёю, раніца., распастрэ над зямелькаю ўладанне. Нікановіч.УЛАДАР, -á, м. 1. Той, хто валодае чым-н.; гаспадар чаго-н. Пасля рэвалюцыі ўцёк кудысь уладар маёнтка, і за валоку не трэба было болей плаціць. Галавач. [Платон], відаць, ужо не раз мазгаваў пра тое, каб стаць непадзельным уладаром млына. Ракітны. // Той, хто пэўны час карыстаецца чым-н. Змена ўладароў калыскі адбывалася са здзіўляючай хуткасцю: Колю папрасіла адтуль Настулька, Настульку — Галка. Кірэйчык.2. Той, хто карыстаецца неабмежаванай вярхоўнай уладай. Уладар дзяржавы. // Той, каму ўсе падначальваюцца. Усе .. [звяры] мірна сышліся ў гурт і маўкліва і пакорліва, якУл адаранне 8Уладзіць

і птушкі, пазіралі на Лесавіка, свайго ўладара і бога. Вышыяскі.О Уладар дум каго, чыіх — чалавек, які робіць моцны ўплыў на каго-н.УЛАДАРАННЕ, -я, н. Панаванне дзе-н. У першыя ж дні нямецкага ўладарання [у

гарадку] былі арыштаваны мясцовы натарыус: старшыня абутковай арцелі і ляснічы. Навуменка.УЛАДАРНА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Жан. да уладар.УЛАДАРНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уладарнага (у 2, 3 знач.).УЛАДАРШЦА, -ы, ж. Тое, што і улада р к а.УЛАДАРНЫ, -ая, -ае. 1. Які валодае правам наследавання ўлады. Уладарны князь.Схільны загадваць, падначальваць сабе. Уладарны характар. □ [Старшыня] усклаў важкія кулакі на стол і, прыняўшы паставу ўладарнага кіраўніка, абвясціў Лямзікаву..: — Значыць, як дамовіліся. Быкаў. // Які выражае загад; настойлівы, патрабавальны. Калі мы з Сяргеем памкнуліся бегчы разам з усімі, пачуўся уладарны голас Кімы: — Радысты, назад! Няхай. // Здольны рабіць моцны ўплыў на каго-н. Уладарная прыгажосць.перан. Неадольны, ўсемагутны. Уладарны наступ вясны. □ Уладарная сіла яго, гэтага аптымізму, як той незгасальны агеньчык, цяплілася недзе глыбока ў душы і сагравала неспакойную, прагную да ведаў, натуру юнака. Майхровіч.ЎЛАДАРСТВА, -а, н. 1. Вярхоўная ўлада, панаванне.2. Нерухомая маёмасць, якой валодаюць як уласнасцю; уладанне (у 3 знач.). Пану Гюнтэру Ліндэ трэба было аб'ездзіць усе трыццаць гектараў свайго ўладарства. Бядуля.УЛАДАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак. 1. Правіць краінай, дзяржавай; быць уладаром, мець уладу над кім-, чым-н. Уладарыць над прыродай. □ Старая ўладарыла .. [у доме] і пачынала кожны новы дзень трохі не пасярод ночы. Шамякін. Пачалі глядзець навокал мы далёка і глыбока. Уладарым у паветры, зазірнулі мы і ў нетры. Дубоўка.2. перан. Панаваць, займаць пануючае становішча. Над зямлёю восень уладарыць. Азірае пожні і бары. Ляпёшкін. / толькі ў бурупепагоду, Калі уладарыць шторм адзін, Парою з дна марскога воды На бераг еыплеснуць бурштын. Тарас. За акном стоена і ціха ўладарыла зімовая ноч. М. Стральцоў.ЎЛАДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Мець у сваёй уласнасці, распараджацца кім-, чым-н. Ўладаць крыніцамі сыравіны. □ [Чалавек:] — Не відаць ні табе, ні такім, як ты, беднякам дабра да таго часу, пакуль цар і багацеі ўсім будуць ўладаць і ў сваіх руках уладу трымаць. Якімовіч.Мець якія-н. якасці, уласцівасці. [Старэйшая дзяўчына] ўладала тым хараством вобліку, калі не замінае нічога лішняга, нічога не дадасі і нічога не паправіш. Лужанін.Дзейнічаць, рухаць часткамі свайго цела. [Салдат:] «І нага сапсавана, і правай рукой я, на ліха, бадай не ўладаю...» Дубоўка.перан. Трымаць у сваёй уладзе; ахопліваць (пра пачуцці, думкі і пад.). Многа яшчэ дзён туляўся .. [Адам] паблізу свайго дома,але ні разу не зайшоў пабачыцца з бацькам: страх быць злоўленым уладаў ім бесперапынна. Чорны. Адзінае пачуццё ўладала Загорскім: неўразуменне. Караткевіч.УЛАДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уладзіць (у 1—3, 4 і 7 знач.).УЛАДЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, уладжваць — уладзіць (у 1—3 і 7 знач.).УЛАДЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уладзіцца.2. Зал. да уладжваць.УЛАДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уладзіць (у 1—5 і 7 знач.).УЛАДЗІЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак. 1. Станоўча вырашыцца, ажыццявіцца; дайсці да ладу, наладзіцца. / нечакана лёгка ўсё ўладзілася як лепш не трэба. Скрыган. Анатоль .. пачаў развясельваць земляка: — Не бяры так блізка да сэрца, можа, яшчэ

ўсё уладзіцца і сыдзецеся зноў. Пальчэўскі. Думкі кожнага яшчэ беглі наўздагон за сябрамі .. Што іх чакае? Як уладзіцца іх лёс? .. Машара. // Ліквідавацца (пра непаразуменні). Уладзіўся канфлікт.Асталявацца, стварыць неабходныя ўмовы для існавання; уладкавацца. Уладзіцца на кватэры. Уладзіцца з харчаваннем. □ У другім лісце Ліда напісала, што перайшла ў інтэрнат, і папрасіла грошай. Трэба ж было уладзіцца на новым месцы. Чарнышэвіч. Зямлі пясчанай колькі хочаш, Будуйся, дзе табе зручней, Дзе болей вабіць твае вочы, Ты толькі уладзіцца умей. Колас. // Размясціцца, прыстроіцца. Разаслаўшы плашчы на пясок, мы [турысты] таксама ўладзіліся на пляжы ля самага беражка прыбою. Лынькоў. Людзі ўцякалі. Хто паспеў сесці на цягнік, хто уладзіўся на машыну, хто ішоў пехатою, закінуўшы на плечы хатуль. Арабей.Разм. Паступіць на работу, вучобу, службу і пад., заняць якое-н. месца, становішча. [Янку] хацелася сумленна уладзіцца на працу, быць бліжэй да універсітэта. Асіпенка. Быў [бацька] і за кур'ера, і за швейцара, і за вартаўніка, а пасля уладзіўся на хлебазавод, дзе і працаваў экспедытарам аж да пенсіі. Васілёнак. Ліда Данілава ўладзілася прасавальшчыцай сена на адной з .. фуражных баз. Брыль.УЛАДЗІЦЬ, -джу,. -дзіш, -дзіць; зак. 1. што. Давесці да шчаслівага, жаданага канца якую-н. справу. Антось і Ганна не знаходзяць, Што адказаць і што парадзіць І як пытанне гэта уладзіць. Колас.— Я быў у лагеры, рускі,— кажа [базар] мне з відавочным задавальненнем, што ўсё яму давялося уладзіць.— Ты будзеш тут, пакуль не паправішся... Ракітны. [Валерый] згадзіўся з'ездзіць у горад, уладзіць тое-сёе за прараба і запасціся бланкамі для справаздач. Б. Стральцоў. // Узгадніць, прымірыць, ліквідаваць (разыходжанні, супярэчнасці, непаразуменні і пад.). Сто чалавек — калектыў не маленькі. Каб усе працавалі ў поўную сілу, трэба і паставіць кожнага на сваё месца, і памагчы, калі спатрэбіцца, і канфлікт часам уладзіць. Палтаран. // з чым і без дап. Узяць на сябе вырашэнне чаго-н., забеспячэнне чым-н. [Гэля:] Зойдзем, Рыгор... Табе далёка ісці дамоў... Я ўладжу з начоўкаю. Гартны. [Галай:] — А што, каб табе тут астацца? Мясціны ціхія, а людзі доб-Уладкаванне____________ 9_____________________________________Уладнырыя. Га? Наконт кватэры не турбуйся, уладжу. Асіпенка.каго. Стварыць неабходныя ўмовы для жыцця, існавання; уладкаваць. Гвозд запытаўся, ці добра яго, Зыбіна, уладзілі, якая ў яго кватэра, якая зарплата. Мележ.каго. Разм. Змясціць, прыстроіць каго-н. куды-н.; даць месца для жылля і пад. Уладзіць хворага ў шпіталь. Уладзіць на кватэру. □ Муж палажыў .. [хворую жонку] ў бальніцу, дзяцей уладзіў у школу-інтэрнат... Лужанін. // Дапамагчы паступіць на работу, вучобу. Дзевяць дзён пайшло на тое, каб уладзіць Рыгора на працу. Гартны.каго-што. Зручна размясціць, палажыць, паставіць і пад. Лёгка адкінуў [Васіль] ад другіх адну калоду, уладзіў, каб не круцілася, замахаў сякерай. Мележ. Джвучка адхінуўся ад стала і уладзіў локці на падаконнік. Пташнікаў.што. Разм. Арганізаваць якое-н. мерапрыемства.каму. Разм. Унаравіць, дагадзіць. [Іван Трахімавіч:] — Нешта я не памятаю ніводнага выпадку, каб табе ўладзіла хоць адна краўчыха. Корбан.што. Разм. Прывесці ў належны парадак; наладзіць як след. Няма нікому забароны Уладзіць дом свой, дабрабыт. Май, васпан, толькі розум, спрыт І не выходзь з граніц закону. Колас. // Наладзіць, зрабіць прыгодным для работы, карыстання. [Крэмез:] — Станок уладзілі, а хлопцы ў мяне цяпер, як шалёныя, працуюць. Шынклер.Разм. Паспець прыйсці, прыехаць куды-н. у пэўны час, момант. Ехаў [Іван] дамоў і уладзіў якраз на рада[ў]ніцу. Кудравец.УЛАДКАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уладкаваць і уладкавацца.

УЛАДКАВАНЫ, -ая, -ае. í. Дзеепрым, зал. пр. ад уладкаваць.у знач. прым. Разм. Прыведзеныў належны парадак; упарадкаваны; наладжаны. [Лясніцкі:] — Адразу [пасля прамовы] ўсё стала ясным і зразумелым. Што рабіць, чаго чакаць... І пайшло ў нас уладкаванае жыццё. Шамякін.у знач. прым. Даведзены да канца. У першы вечар, калі бавар .. пайшоў са свірна, задаволены ўладкаванай справай, Эрна тут жа прынесла вячэру. Ракітны.УЛАДКАВАЦЦА, -кýюся, -кýешся, -кýецца; зак. Разм. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Прыйсці ў належны парадак; наладзіцца. Папас, можа, хутка жэніцца і жыццё як-ніяк, а ўладкуецца. Лупсякоў. // Станоўча вырашыцца; уладзіцца. [Марфа:]—А Трыпут?.. Ну, што ён... Згуляецца вяселле дачкі, уладкуюцца справы 4 хатай і, калі ласка, ад варот — паварот. Савіцкі.2. Асталявацца, стварыць неабходныя ўмовы для жыцця. [Падводчык:] — У мяне тры хаты. У той, што пасля вайны праз які год паставіў, сястра маёй Аўдолі з малымі аеыее .. У другой—мой сын з маладой жонкай уладкаваўся. Бажко. Лёня.. прыйшоў у Мінск і уладкаваўся на кватэру ў добрых людзей. Новікаў. // Размясціцца, прыстроіцца. Паляўнічы загадзя уладкаваўся на тоўстым суку і прыладзіў стрэльбу. Пальчэўскі. Мікола і Дзімка ўладкаваліся на ахапку сена, якое нехта прадбачліва кінуў у кузаў. Аляхновіч.Я доўга блукаў, пакуль уладкаваўся на начлег. Навуменка.3. Паступіць на работу, вучобу, службу і пад., заняць якое-н. месца, становішча. Уладкавацца ў інстытут. Уладкавацца вучнем на завод, а Уладкаваўся [Якаў] у пякарні, далі яму там белы фартух і белы каўпак. Кулакоўскі.УЛАДКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак. Разм. 1. што. Прывесці ў належны парадак што-н.; наладзіць як след. Старэйшыя дзяўчынкі сталоўку падмятаюць, хлопцы асцярожна ёлку ў кут перасоўваюць. Назаўтра, да снедання, трэба ўсё уладкаваць. Нядзведскі. Раніцаю на завод .. [Міхал] пайшоў з жаданнем як мага хутчэй вярнуцца, каб уладкаваць яшчэ што-небудзь у кватэры. Карпаў. // Давесці да канца якую-н. справу.— Яшчэ не снедалі? — спытала Таня. [Максім:] — Снеданне потым... Перш-наперш трэба з начальствам пагутарыць, усё уладкаваць. Машара. Каб я расказаў усю праўду гэтаму даволі прыстойнаму і добрасумленнаму чыноўніку, ён, мабыць, справу ўладкаваў бы. Карпюк. // Узгадніць, прымірыць, урэгуляваць непаразуменні, канфлікты і пад. Думаў [Азарчук] памагчы уладкаваць .. адносіны [Змітрака] з Інай, ха~ цеў памірыцца з Змітраком, пасябраваць, а выйшла наадварот. Ваданосаў.каго-што. Стварыць неабходныя ўмовы для жыцця, існавання. Не ставала часу, каб падумаць пра самога сябе, неяк уладкаваць асабістае жыццё. Шахавец. // Прыстроіць каго-н. куды-н., даць месца для жылля і пад. Пусціўшы ў ход свае здольнасці, я нават ўладкаваў .. [Стасю] ў гасцініцу. Навуменка. [Таня і Вера:] «Калі надыдзе пара радзіць, мы зможам уладкаваць цябе ў радзільны дом». Машара.каго. Дапамагчы паступіць на работу, вучобу. Прыехаў дзядзька-рачнік, забіў аполкамі дзверы і вокны хаты і забраў з сабой Максіма ў горад, ўладкаваў на параход матросам... Каршукоў. Пасля Новага года ў той жа Рызе мяне ўладкавалі добрыя людзі на прыватныя вячэрнія курсы для дарослых. Мядзёлка.каго-што. Зручна размясціць, палажыць, паставіць і пад. [Іліо] дапамог байцам хутка уладкаваць Васіля Іванова на насілкі .. і даў знак хутчэй несці цяжкапараненага камандзіра. Кавалёў. Рыбак памог .. [Сотнікаву] перабрацца на лаўку, ўладкаваў на ёй параненую нагу. Быкаў.— Перадайце яму, Максімку, што будуць у яго галубы,— хрыплым голасам папрасіў .. [дзядзька Барыс].— Я галубятню сваю дзе-небудзь паблізу ўладкую... Даніленка.УЛАДКОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уладкоўваць — уладкаваць.

УЛАДКОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уладкавацца.2. Зал. да уладкоўваць.УЛАДКОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, дауладкаваць.УЛАДНАСЦЬ, -і, ж. Кніжн. Уласцівасць уладнага. Уладнасць голасу. □ За плячыма вартаўніка вісела стрэльба. Усё гэта прыдавала вартаўніку .. уладнасць і ўпэўненасць. Колас.УЛАДНЫ, -ая, -ае. Кніжн. 1. Схільны навязваць сваю волю, загадваць, падначальвацьУладыкаЮУласнаручны

сабе. Быстры, уладны і настойлівы, .. [Ермакоў] заўсёды кіраваў іншымі і прызвычаіўся, каб яго паважалі і слухаліся. Мележ. Мужчына ішоў з сабакам, моцны і шыракаплечы, уладны і пераможны і сам падобны на Геракла. Караткевіч. // Які выражае ўладу, волю, рашучасць; уладарны. [Жанчына] акінула Анатоля з галавы да ног уладным позіркам., і лагодна ўсміхнулася. Ваданосаў.— Стой! Не варушыся! — пачуў .. [Карніцкі] уладны і моцны шэпт, яв толькі выбраўся на супрацьлеглы бераг. Паслядовіч.(звычайна з адмоўем «не»). Які мае права, уладу што-н. рабіць. Агонь у камінку гарэў ласкава і роўна, над ім не уладны быў асенні вецер, што зласліва шастаў за акном... М. Стральцоў.перан. Неадольны, ўсемагутны. Уздыхне зямля шчасліва — і з пачуццём асалоды, Уся аддасца ўладнай сіле рук працоўных чалавека. Буйло.УЛАДБІКА, -і, м. 1. Архірэй, мітрапаліт. Духоўныя ўладыкі з'яўляліся не толькі буйнейшымі феадаламі-прыгопнікамі, але і пастаянна займаліся гандлёвай і ліхвярскай дзейнасцю. Алексютовіч.2. Тое, што і уладар. / чуем песні, крык: Уладыка свету — Праца. Хай згіне капітал, вайна яму! пажар!» Чарот.— Хто закон тут? Я закон! Я ўсяму уладыка...— Хоча вымавіць Ціхон, Ды не вяжа лыка. Бялевіч.УЛÁДВГЧЫЦА, -ы, ж. 1. Жан. да уладыка (у 2 знач.).2. Эпітэт багародзіцы ў рэлігійных творах.УЛАЖЬ'ІЦЦА, улажýся, улóжышся, улóжыцца; зак. І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Умясціцца ў што-н. Усе рэчы ўлажыліся ў чамадан.2. перан. Зрабіць, выканаць што-н. за пэўны тэрмін, не выйсці за межы чаго-н. вызвачанага. У лажыцца ў рэгламент.УЛАЖЫЦЬ, улажý, улóжыш, улóжыць; зак., каго-што. 1. Палажыць, змясціць унутр чаго-н.; укласці. Улажыць кнігу ў партфель. □ Напісаўшы пісьмо, Ганка ўлажыла яго ў канверт і, падумаўшы крыху, падпісала: «Леніну, Ільічу». Бяганская. [Дзядзька] згарнуў паперку яшчэ на чатыры часткі, улажыў яе ў кашалёк. Брыль. // Зрасходаваць на пабудову, пакрыццё і пад. Дарогі будаваць трэба, сапраўды яны ў нас дрэнныя.. Што толькі бедныя шафёры не робяць. Хутка ўвесь лясок, што раскінуўся каля раённага цэнтра, уложаць у дарогу. Сергіевіч.перан. Патраціць, расходаваць на што-н. Казалі, што Ева расчала рубіць вясной вялікі дом, восем на дзесяць, каб улажыць усе тыя лішнія грошы, якія яна атрымала сёлета за лён. Ермаловіч. // Аддаць, прысвяціць каму-, чаму-н. Колькі любві мы і працы Улажылі ў суровую глебу! Танк.Надаць каму-н. ляжачае становішча, памагчы легчы. Дзеда ўлажылі ў пасцель,

паставілі на тумбачку бутэлечкі з лекамі, шклянку з вадой. Хомчанка. Выправіўшы з пакоя Пракопа, [Арына] раздзела Лёдзю, ўлажыла ў ложак, мокрым ручніком выцерла ёй рукі, твар, шыю. Карпаў. // Прымусіць легчы спаць. Толькі позняя ноч ўлажыла ўсіх спаць. Чарот. // Прымусіць хворага знаходзіцца ў пасцелі. Бабка.. Кажа: «Грып, няйначай, нейкі конскі, Аж паўвёскі ў ложкі улажыў». Чэрня.

Разм. Забіць. Раптам зводдаля, адтуль, куды напрасцяк імчаўся бяляк, пачуўся стрэл, і Мікола ўбачыў, як далёка нехта з яго сяброў усё-такі улажыў небараку... Краўчанка. [Дзяжа:] Цішэй! Стрымайце выбух гневу, Пасмейце пікнуць — улажу. Колас.Зрабіць укладку (пра валасы).УЛАЖЗННЕ, -я, н. 1. Дадатковая рэч (звычайна каштоўная), уложаная унутр чаго-н. Бандэроль без недазволеных улажэнняў. Пакет з улажэннем.2. Уст. Звод, збор законаў, пастаноў. Улажэнне аб пакараннях. Саборнае ўлажэнне 1649 года.УЛÁЗІНЫ, -зін; адз. няма. Разм. Уходзіны, наваселле. Новая хата заўсёды радасць. А ўлазіны — свята. Б. Стральцоў.ЎЛАЗІЦЬ, улáжу, улáзіш, ўлазіць. Незак, да улезці.УЛАМÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уламаць.УЛАМÁЦЦА, улóміцца; пр. уламáўся, -мáлася; зак. Разм. Праламацца пад уздзеяннем цяжару. [Мацвей:] Шула ў пограбе пастаўлю, а то столь гатова ўламацца. Чорны.УЛАМÁЦЬ, уламлю, улóміш, улóміць; пр. уламáў, -мала; заг. уламí; зак. Разм. 1. што. Праламаць; зрабіць пралом. Не бегай па страсе, а то ўломіш.што. Ломячы, аддзяліць частку ад чаго-н.; адламаць. Уламаць хлеба. // Выгадаць, прыдбаць што-н. (звычайна хітрыкамі). [Бялькевіч:] ■—Але ў той жа час і трывога ў мяне: што там старой гэтай спатрэбілася? Гэта ж .. нешта хоча уламаць!.. Савіцкі.перан.; каго. Пераканаць, з цяжкасцю ўгаварыць згадзіцца з чым-н. «Ну няўжо я яго [Алеся] не ўламлю»,— цвёрда падумала Адэля. Броўка. [Ляснічы:]—Праўду кажучы, мы са старшынёй калгаса добра-такі ўспацелі, пакуль уламалі Бандарэнку: не хацеў дапускаць Васіля да руля. Даніленка.УЛАН, -а, м. У арміі царскай Расіі і некаторых замежных арміях — салдат або афіцэр лёгкай кавалерыі. Паток войск плыве і плыве па галоўнай вуліцы.. Пяхотныя часці, сапёрныя, артылерысты, уланы... Пестрак.[Польск, цíап з тур.]УЛАНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўлана, належыць яму. Уланскі полк. Уланскі мундзір.УЛАСКАВІЦЬ, -кáўлю, -кáвіш, -кáвіць; зак., каго. Зрабіць ласкавым, лагодным.УЛАСКАУЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да уласкавіць.УЛАСНА. 1. пабочн. Па сутнасці, на самай справе.— На седала! — крыкнуў Лявон. Ніхто яго не паслухаў. Лявон, уласна, і не чакаў гэтага. Чарнышэвіч. Уласна, гэта быў не пакой, а двухпакаёвая кватэра на трэцім паверсе. Хадкевіч.2. часціца абмежавальная. Ва ўласным разуменні гэтага слова. Уласна прозы ў Багдановіча мала. Яна прадстаўлена апавяданнямі, нарысамі, .. а таксама перакладамі. Лойка.О Уласна кажучы гл. кажучы.УЛАСНА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову ўласны, напрыклад: уласнаручна, уласнабеларускі.УЛАСНАРУЧНЫ, -ая. -ае. Зроблены, напісаны сваёй рукой. Побач з .. уласнаручным

Ўласнасць__________________________П_________________________________________Улашчваццаподпісам [Кабушкіна] ў дужках стаяла кароценькае слова: «Жан». Новікаў. У самым нізе пісьма была маленькая, уласнаручная прыпіска мацеры. Кулакоўскі.ЎЛАСНАСЦЬ, -і, ж. 1. Тое, чым валодаюць, што знаходзіцца ў поўным распараджэнні каго-, чаго-н.; маёмасць, якая належыць каму-, чаму-н. Сацыялістычная ўласнасць. Прыватная ўласнасць. □ — Гэта ваш сабака? — .. спытаў палкоўнік. [Гунава:] — Гэта ўласнасць князя. Самуйлёнак. Каб не разбураны вакзал ды яшчэ вінзавод — ўласнасць аднаго ўвішнага панка з колішніх лоўкіх аконамаў, дык можна было б падумаць, што наогул на свеце не было ніякай вайны. Васілевіч. Славутая артыстка не можа нічога зрабіць, каб спыніць гандаль здымкамі — яны з' яўляюцца ўласнасцю кампаніі. Новікаў. / у перан. ужыв. Сваё месца .. [дзень] аддаваў у поўную ўласнасць цёмнай ночы, якая неадступна крочыла за ім і ўсе прасторы напаўняла маўклівай цішынёй. Кавалёў.2. Прыналежнасць каго-, чаго-н. каму-, чаму-н. з правам поўнага распараджэння. Пасля вайны з гітлераўскімі захопнікамі ў пушчы засталося ўсяго шаснаццаць зуброў. З'яўляліся яны ўласнасцю Польскай рэспублікі. Краўчанка. Збудаваная за панам халупіна на водшыбе .. засталася цяпер Агею ва ўласнасць, ніхто ў яго яе не забіраў. Крапіва.О Кааператыўна-калгасная ўласнасць — адна з форм сацыялістычнай уласнасці: ўласнасць асобных калгасаў і кааператыўных аб'яднанняў. Сацыялістычная ўласнасць — грамадская ўласнасць на сродкі вытворчасці, аснова вытворчых адносін сацыялістычнага грамадства.УЛÁСНІК, -а, м. 1. Той, хто мае якую-н. ўласнасць; валодае чым-н. У былых майстэрн.чх нейкага ўласніка, двух доўгіх .. будынках на ўскраіне., танкісты аглядалі, рамантавалі машыны. Грамовіч. З кажуха кпілі хатнія, пасмейваўся і сам уласнік, але разлучацца з ім ніяк не хацеў. Лужанін. // Асоба, якой ўласціва што-н. Нават самы густы грэбень не мог даць рады, каб укласці гэты віхрасты чуб так, як хацелася б яго ўласніку. Якімовіч.— А, калі ласка! — сказаў малады хлопец, уласнік тонкага носа. Колас.2. Чалавек, які прагне цалкам ўладаць чым-н., не дзелячыся з іншымі. Закаранелы уласнік. □ Трэба змяняць душы, псіхалогію .. [сялян]: уласнік павінен стаць калектывістам. Мележ.УЛÁСШЦА, -ы, ж. Жан. да уласнік.УЛÁСШЦКІ, -ая, -ае. Уласцівы ўласніку (у 2 знач.). Уласніцкая псіхалогія. □ Пафас аповесці — у неадольнасці новага, яго перамове над уласніцкай філасофіяй, эгаістычнай мараллю. «Полымя». // Звязаны з прыватнаю ўласнасцю.УЛÁСШЦТВА, -а, н. Склад думак і характар паводзін ўласніка (у 2 знач.). Пачынаючы з 30-х гадоў у беларускай літаратуры паглыбляецца тэма выкрыцця ўласніцтва як асновы неразумнага, пачварнага свету. Гіст. бел. сав. літ.УЛАСНЫ, -ая, -ае. 1. Які належыць каму-, чаму-н. як ўласнасць. Уласная гаспадарка. Уласная аўтамашына. а Жыў Нікадзім Варакса з Кіраю ў маленькім уласным доміку. Карпаў. // Які належыць каму-н. разам з ін-шымі як члену якога-н. калектыву, грамадства. Першымі сярод усходніх славян ўласнае кнігадрукаванне атрымалі беларусы. Шакун. З таго часу, як [партызанскі] атрад пабудаваў свой уласны лагер, пры штабе стала працаваў трафейны радыёпрыёмнік. Брыль. // Звязаны сваяцкімі, прыязнымі і пад. адносінамі. [Ад'езд] радаваў — дома мяне чакала сустрэча з уласнымі дзецьмі, і крышачку засмучаў. Васілевіч. Яму хацелася падзяліцца з .. інжынерам некаторымі сваімі думкамі, якія хаваў .. [Шмульке] нават ад сваёй уласнай палавіны. Лынькоў.

Свой, асабісты. Крушынскаму ўспомніліся воўчыя сляды ў пяску побач з яго уласнымі. Бядуля. Лёс майго карабля — гэта ўласны мой лёс; быць на вахце — вышэйшы мой гонар. А. Вольскі. Шчаслівы час, калі прыходзіць роздум І ты ва ўладзе толькі ўласных дум. Тармола. // Уласцівы каму-н. Вельмі часта сваю ўласную філасофію аўтар пераносіць на персанажы свайго твора. Чорны. Верачка важна трымала Мікалая Пятровіча пад руку, ішла паволі, з пачуццём уласнай годнасці. Каршукоў. Вядзернікаў меў уласны погляд на рэчы. Радкевіч. // Які ідзе ад каго-н. асабіста, які робіцца, ажыццяўляецца самім. [Сярго:] Азорыча я знаю асабіста: Калі ён там, 5ык не па ўласнай волі. Глебка. Спыніцца і моўчкі крыху пастаяць, Шчаслівым астацца за ўласную працу. Астрэйка. Лазебны — радыёаматар, і ў хаціне, дзе яны жывуць з камандзірам, стаіць прыёмнік яго ўласнай канструкцыі. Шамякін.Літаральны, сапраўдны. Ва ўласным сэнсе слова.Спец. Уласцівы толькі каму-, чаму-н., без дамешак, без пабочных дабавак. Уласная вага цела.О Ўласнае імя гл. імя. Уласны карэспандэнт гл. карэспандэнт.О Варыцца ва ўласным саку гл. верыцца. На ўласныя вочы бачыць гл. бачыць. На ўласныя вушы чуць гл. чуць. Стаяць на ўласных нагах гл. стаяць. Уласнымі сіламі гл. сіла.ЎЛАСЦІВА, безас, у знач. вык. Характэрна. Таўлаю, яв сапраўднаму паэту, было ў вышэйшай ступені ўласціва мысліць вобразамі. Клышка.УЛАСЦІВАСЦЬ, -і, ж. Характэрная асаблівасці рыса, прыкмета каго-, чаго-н. Уласцівасць спадчыннасць арганізма. Фізічныя і хімічныя ўласцівасці металаў. □ Свае ўласцівасці ўсе людзі маюць. Адны рыбалку паважаюць, 3 бляшнёй ля пелькі могуць векаваць. Корбан. Дзіўныя ўласцівасці мае чалавечы голас. Адно і тое ж слова можна вымавіць з дзесяткамі адценняў. Новікаў.УЛАСЦІВЫ, -ая, -ае. Які характэрпы для каго-, чаго-н., з'яўляецца ўласцівасцю, якасцю каго-, чаго-н. Яшчэ з парога .. [гаспадыня] ветліва прывіталася, несучы на пухлявых губах ўсмешку, уласцівую толькі жанчынам. Колас.— А што думае камісар? — з уласцівай яму іранічнай манерай звярнуўся акцёр да хірурга. Васілевіч.УЛÁШЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад улашчыць.УЛАШЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да улашчыцца.2. Зал. да улашчваць.Улашчваць12Улезці

УЛАШЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да улашчыць.УЛАШЧЫЦЦА, -шчуся, -шчышся, -пгчыцца; зак. Разм. Улагодзіцца, прыйсці ў добры настрой. Меншыя дзеці забіліся за комін і прытуліліся, пакуль улашчыцца матка. Гарэцкі.УЛАШЧЫЦЬ, -шчу, -шыш, -шчыць; зак., каго. Разм. Улагодзіць, задобрыць каго-н. Гаспадар змоўк, зразумеўшы, што госця нічым улашчыць нельга. Шамякін. Зазыба яўна хацеў улашчыць Драніцу, але таксама давесці сваё. Чыгрынаў.УЛЕВА, прысл. У левы бок; проціл, управа. Дарога паварочвала то ўправа, то ўлева. Краўчанка. Лена крута павярнула ўлева, ведаючы, што тут жа ўніз вядзе лесвіца. Скрыган. // У левым баку, злева. Улева ад сябе .. [Агапа] ўбачыла ў Любіных руках халацік. Мурашка. Улева прасвечваўся гасцінец. Гартны.УЛÉГЦЫ, прысл. Разм. Без паклажы; паражняком. У суботу ідуць [вучні] ўлегцы — за тыдзень вучэння торбы і кошыкі спустошваюцца да апошняе скарыначкі.

Васілевіч. Улегцы фурманкі не хадзілі, прывозілі крамныя тавары. Дубоўка.УЛЁГЧЫ, улягу, уляжаш, уляжа; уляжам, уляжаце, улягуць; пр. улёг, улéгла і уляглá, улéгла і уляглó; заг. уляж; зак. Разм. 1. Поўнасцю аддацца якой-н. справе. Улегчы ў навуку. □ [Андрэй] сапраўды гэтак улёг у работу, што нават не глядзеў па баках. Савіцкі. Ціхон прамаўчаў, выкарпаў з гэбля стружку і зноў улёг габляваць. Лобан.перан. Уцягнуцца ў што-н., набыць моцную схільнасць да чаго-н. Дзівак, дзівак, нарэшце, растлумач ты: Чаго ты падарожнічаць улёг? Панчанка.Кінуцца наўздагон за кім-, чым-н. І раптам пад самымі нагамі прашмыгнула рудая вавёрка. Нават не памятаў Алесь, як улёг за ёй. Ваданосаў. // Накіравацца ў якім-н. напрамку. [Самалёты] доўга ішлі над лесам. Змянілі курс над нейкай леснічоўкай і ўляглі на поўдзень. Лінія іхняга палёту была ламаная, часам пакручастая. Алёшка.Пачаць заляцацца да каго-н. Не на жарты [Галаўня] ўлез за Клавай. Гроднеў.УЛЁГЧЫСЯ, улягуся, уляжашся, уляжацца; улйжамся, уляжацеся, улягуцца; пр. улёгся, улéглася і уляглáся, улéглася і уляглóся;. заг. уляжся; зак. 1. Легчы для сну, адпачынку. Улегчыся адпачываць, а Васіль зачыніў сенцы, запёр іх на закрутку, раздзеўся ўпоцемку і улёгся спаць. Гартны. // Прыняць зручнае ляжачае становішча. Цётка .. крактала, варочалася, мабыць, пасля жніва балела цела, і яна ніяк не магла ўлегчыся. Асіпенка. [Сотнікаў] нетаропка выцяг[нуў] на снезе параненую нагу, улёгся і старанней, чымся раней, прыцэліўся. Быкаў. // Змясціцца дзе-н. у ляжачым становішчы. Калі ж дзядзька Антось з пляменнікамі і старац улегліся ў гумне, Косцік не вытрымаў і запытаў: — Дзеду, а дзеду, калі казкі? С. Александровіч.2. Змясціцца (аб прадметах). Улегліся кнігі ў чамадан. □ Сям-там трапляліся толькі сыраежкі і лісічкі. Яны сіратліва ўлягліся на дне кошыкаў, як дакор нашай празмернай даверлівасці да тых, хто паабяцаў нам тут грыбныя горы. Паслядовіч.

Асесці, апусціцца. Улеглася сена ў копах. Улёгся пыл. □ [Маці:] — От узараў, сынок, то і добра... Калі там і агрэх які, дарма... Перапрэе, уляжацца за зіму, а там на вясну зноў паднімеш. Кулакоўскі. Церусіў дробны снег, але вецер не даваў яму ўлегчыся, здуваў на абочыны вуліц, зганяў з тратуараў. Арабей.перан. Разм. Аслабець, сціхнуць, супакоіцца (пра з'явы прыроды і пад.). Бура улеглася. □ Вецер улёгся. Цішыня стала такая, што лісце на ліпах абвяла — не зварухнецца. Ваданосаў. Летнім надвячоркам, калі ўжо трохі улеглася дзённая гарачыня, світанскі брыгадзір Лявон Цупкін падышоў пад акно яшчэ новай хаты і пабразгаў у шыбу. Сабаленка. / Пра гукі, шумы і пад. Дзед Талаш і яго спадарожнік прыпыніліся і стаялі моўчкі, пакуль не улёгся брэх сабак. Колас. / Пра пачуцці, перажыванні, душэўны стан. Не паспела ўлегчыся адна радасць, як прыйшла другая. Дадзіёмаў.— А што ён казаў пра мяне? — закарцела даведацца Таццяне, як толькі трошкі ўляглося хваляванне. Пальчэўскі. / Пра грамадскія з'явы, адносіны, настроі і пад. [Гаспадыня:] — Лепей пачакаць тут, пакуль не уляжацца гэта вайна. Чыгрынаў. [Войцік:] — Не, браце, на сваю кватэру табе [Максім] зараз ісці нельга. Эма перадала, каб ты, пакуль не уляжацца гэта завіруха, дамоў не паказваўся. Машара.Усталявацца, стаць. Ужо зіма добра улеглася, калолі па начах маразы вуглы ў хатах. Сачанка.УЛЁЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Які асеў, ушчыльпіўся ад доўгага ляжання. Сустрэла каля брамы цішыня Пяском улежаным, травой кароткай. Пысін. Баба Домна, укруціўшыся ў цёплую хустку, ляжала на сваім улежаным за гады месцы — за комінам, на печы. Сіпакоў.2. Які ўляжаўся і стаў гатовым для ужывання. Пахла гарэлым торфам, агуркамі і

ўлежанымі яблыкамі. Пташнікаў.УЛЁЖАЦЦА, -жыцца; зак. 1. Асесці, ушчыльніцца ад доўгага ляжання. Улежалася зямля. Улежаўся снег.2. Пасля доўгага ляжання стаць гатовым для карыстання, далейшай апрацоўкі (пра садавіну, лён).— Не вельмі .. [яблыкі] ўжо і зялёныя,— не згадзіўся Хрупак.— Улежацца ў саломе. Чыгрынаў. [Марыля:] Добры быў лянок; палала яго, рвала, слала, а як улежаўся — сушыла, мяла. Купала.УЛÉЖАЦЬ, -жу, -жыгд, -жыць; зак. Змагчы прабыць некаторы час у ляжачым становішчы; астацца ляжаць.— Хоць Міхаіл Пятровіч прыпісаў мне пасцельны рэжым, але ўлежаць я не мог. С. Александровіч. Снарады клаліся густа і трапна. Улежаць пад такім агнём было цяжка. Машара.— Ты думаеш, дзеравіна гэта доўга ўлежыць тут? — паківала галавой жанчына [экскаватаршчыку]. Чыгрынаў.УЛÉЖВАЦЦА, -аецца. Незак, да улежацца.УЛЁЖНА, безас, у знач. вмк. Добра, утульна ляжаць. Мядзведзю на сонцы ўлежна, Уежна каля раёў. Барадулін. Хоць не ўежна, дык улежна. Прыказка.УЛЕЗЦІ, улéзу, улéзеш, ўлезе; пр. улез, -ла; заг. улéзь; зак. 1. Пранікнуць, праціснуцца, забрацца ўнутр чаго-н. Улезці ў склеп. Улезці ў кабіну. □ Лапко ўлез у печ і ўзяўся за работу. Памагала яму Анэтка, спрыт-У леплены ___________________________________13____________________________________________________________________Уліпнуцьная, гнуткая дзяўчына. Падавала гліну. Колас. Толькі падумаю ехаць — А як у аўтобус улезеш? На яго ж у суботу Людзей, нібы сосен у лесе. Карызна. Цяпер ужо льга было чалавеку улезці ў млын, вылезці назад і паставіць дошкі на месца. Чорны. // Разм. Увайсці, забрацца куды-н. Не зважаючы на стрэлы і голле, якое драпала яго па твары, .. [Сотнікаў] бег, пакуль не трапілася імшарына, потым улез у нейкую твань і ўжо не мог з яе выбрацца. Быкаў. Цяжка дыхаючы, у штаб улез двухметровай вышыні шыракагруды чалавек з забінтаванай галавою. Шчарбатаў. [Дзядзька:] — Бабка твая .. улезла ў .. [куст маліны] і давай збіраць ягады ў вядзерца. Ляўданскі. [Ігнат:] — Пільнуй, каб коні, барані бог, у балота не ўлезлі. Мележ. // Разм. Пасяліцца, усяліцца куды-н. Перабраліся ў зямлянку і жылі ў ёй, пакуль не ўлезлі ў новую хату. Лужанін. [Ганка Мікалаеўна:]— Каб сама не бачыла, не паверыла б,— і, памаўчаўшы, дадала: — Вось улезем у новую хату, першым госцем будзеце. Грахоўскі. // перан. Разм. Старанна унікнуць у якую-н. справу. Эскіз дапамог мне яшчэ глыбей улезці ў вобраз. Сяргейчык. // Разм. Надзець што-н. Насця .. ўлезла ў андарак і, тэпаючы босымі нагамі па падлозе, пайшла ў сенцы адчыняць. Навуменка.Залезці ў шкоду.— Глядзі ж, каб яшчэ які конь не ўлез,— строга паказала Насця. Мележ. [Лапінка:] — Настуля Кукобіна .. моліцца, а сама ўсё цікуе за рэчку, каб гусі ў шкоду не ўлезлі. Брыль. Трэба было глядзець, каб у грады не ўлезла суседскае парася, сачыць за цялём, якое пасвілася на дзедавым прыгуменні і магло убіцца ў шкоду. С. Александровіч. // Пранікнуць куды-н. тайком. У воласць гэтымі днямі прыдзе дывізія, якая, разумеецца, будзе стаяць па вёсках. Дрэнна толькі тое, што салдат любіць часамі і ў пограб зазірнуць і ў кубелец з салам улезці. Колас. // Захапіўшы чужое, залезці куды-н.— От які сусед мне папаўся, Андрэй,— гаварыў па дарозе Сымон.— Свінушнік пабудаваў, дык па паўаршына ў маю сядзібу ўлез. Чарнышэвіч. // перан. Пранікнуць куды-н. хітрасцю, лоўкасцю. [Клеманс] думаў, што старшыня паможа яму улезці ў сельсавет. Чорны.Умясціцца, размясціцца ўнутры чаго-н. Нага не ўлезла ў бот. Кнігі ўлезлі ў чамадан. □ Цётка Насця рэжа бульбу на кавалкі, каб больш улезла ў чыгун, і расказвае. Палтаран. [Юрка:] — Цягні яшчэ бутэльку — колькі ў яе ўлезе той вады, і яна сагрэецца адразу,

— да лесу яшчэ не данясеш... Пташнікаў.Уваткнуцца, увайсці ў глыб чаго-н. Улезла стрэмка ў нагу. □ Тое, што першае трапіла на язык, спадабалася Алесю.. Але далей зубы ўлезлі ў нешта вязкае,— груша і не груша. Караткевіч. / у перан. ужыв. У вушы чамусьці ўлезла і гучыць — ні на хвіліну не змаўкае — дзіцячая песенька. Сачанка. // Асесці, апусціцца, увайсці ў што-н. Старая хата неяк яшчэ больш улезла ў зямлю, нахінулася набок побач з новым зрубам. Хадановіч.Разм. Умяшацца ў якую-н. справу. У размову ўлезла цётка Таццяна. Яна спыніла Данілу, мабыць, на самым цікавым месцы. Асіпенка. Стары падла, як кажа жонка, а улез укашу, звязаўся з гэтымі зладзеямі! Дамашэвіч.О Колькі ўлезе — уволю, колькі хочаш. [Мужчынскі голас:] — Знайшоў дзе месца чытаць. Бяры дахаты ды там і чытай, колькі ўлезе. Пальчэўскі. Улезці ў даўгі (у доўг) — тое, што і залезці ў даўгі (у доўг) (гл. залезці). Улезці ў душу—тое, што і залезці ў душу (гл. залезці).УЛЕПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уляпіць.УЛЁШІІВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да уляпіцца.2. Зал. да улепліваць.УЛЁПЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уляпіць.УЛЕТКУ, прысл. Летам, у летні час. Улетку бываюць такія дзіўныя вечары, калі нагрэтае за дзень паветра не вее, а цячэ гарачымі струменямі. Чарнышэвіч. Каласіцца на палетку Жыта ды пшаніца; Так на ўзмежку добра ўлетку Пад іх шэпты спіцца. Крапіва. Улетку гасцінец заносіла пяском, узімку — снегам. Васілёнак.УЛІВАННБ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл. уліваць — уліць (у 1, 2 знач.).2. Увядзенне пад скуру або ў вену лекавых раствораў. Уліванне глюкозы.УЛІВÁЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да уліцца.2. Зал. да уліваць (гл. уліць у 1, 2 знач.).УЛІВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уліць (у 1, 2 знач.).УЛШ, -у, ле. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ўлічыць.2. Рэгістрацыя асоб, прадметаў і пад. з занясеннем іх у спісы, картатэку (звычайна ў выразах: стаць на ўлік, узяць на ўлік, з н я ц ц а з ўліку, зняць з ўліку, брацца на ўлік і пад.). Прыйшоўшы са школы, [Ніна] да позняга вечара сядзела над кнігамі ўліку. Гроднеў. У райкоме, калі .. [Сяргей] браўся на ўлік, яму прапанавалі пасаду галоўнага агранома райземаддзела. Шахавец. Самалётамі спяшаліся прадстаўнікі ведамстваў, каб знайсці і ўзяць на ўлік маёмасць, якая ўцалела і належала ведамствам да вайны. Карпаў.УЛІКОВЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да ўліку, звязаны з улікам. Уліковая дакументацыя. Уліковая плошча. // Які служыць для ўліку. Прыйшоў з работы Антось, з размаху кінуў на тумбачку свой уліковы сшытак. Кулакоўскі.УЛШÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уліпнуць.УЛІПНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. уліп, -ла; зак. 1. Папасці ў што-н. ліпкае, вязкае, прыстаць да чаго-н. ліпкага, клейкага. Уліпнуць у смалу.перан. Разм. Трапіць у непрыемнае, нялёгкае становішча; папасціся.— Аднак і ўліплі мы, браткі, з гэтым хлебам...— сказаў нехта з нас. Лынькоў. [Пан Вячорык:] — Дзейнічаць вам [агентам] трэба асцярожна, каб самім не уліпнуць. Машара.Разм. Шчыльна прытуліцца, прыпасці да чаго-н. Высокі стары., так даў Валі дарогу прайсці, што аж уліп плячыма ў сцяну І забраў з яе на сябе траха не ўвесь мел. Чорны. Арцыховіч уліп у зямлю і падрыхтаваўся да стральбы. Алёшка.Улітаванне

14Улонне

4. Разм. Добра аблегчы, прыстаць (пра адзенне, абутак). Бот юхтовы — толькі скрып Ад новага бота, Да нагі ён проста уліп — Чыстая работа. Бялевіч.О Уліпнуць у гісторыю — тое, што і у л і ннуць (у 2 знач.).УЛІТАВАННЕ, -я, н. Уст. Дзеянне паводле знач. дзеясл, улітаваць.УЛІТАВÁНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад улітаваць.УЛІТАВАЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., што. Уст. Тое, што і у п а я ц ь.УЛІТКА, -і, ДЫ -тцы; Р мн. -так; ж. Спец. Частка ўнутранага вуха, дзе знаходзіцца гукаўспрымальны апарат.УЛÍТКАВЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да ўліткі.УЛІТКАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Спец. Падобны на ўлітку.УЛІТОУВАННЕ, -я, н. Уст. Дзеянне паводле знач. дзеясл, улітоўваць — улітаваць.УЛІТОЎВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да улітоўваць.УЛІТОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да улітаваць.УЛІТÓУКА, -і, ДМ -тóўцы; Р мн. -тóвак; ж. Уст. Тое, што іупайка (у 2 знач.).УЛІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уліць (у 1, 2 знач.).О Як уліты — які добра аблягае (пра адзенне, абутак). Твар [Пракопа] чыста паголены, .. гарнітур на ім ляжыць, як уліты. Сабаленка.УЛІУНЫ, -áя, -óе. Разм. Тое, што і п р а-ліўны. Лужыны стаяць на .. [вуліцы]: учора дождж уліўны прайшоў. Колас.УЛХЦЦА, увальéцца і уліéцца; пр. уліўся, улілáся, -лóся; заг. улíся; зак. 1. Наліцца ўнутр чаго-н. Хоць у лодку і ўлілося трохі вады, аднак цяпер яна пайшла шпарчэй, бо мне памагаў вецер. Кірэенка. // Зліцца з чым-н., льючыся, уцячы ў што-н. Каціліся [патокі вады] аж да моста, каб уліцца ў рахманую Безымянку. Курто. / у перан. ужыв. У пакой улілося святло. // перан. Пранікнуць, напоўніць (пра пачуцці і пад.). Нейкая дзіўная хваля ўлілася ў грудзі і буйнай цёплай слязой скацілася на шчокі. Васілевіч. Бацькоўскі дом у цішыні лясоў, Даўно цябе надоўга я пакінуў, І свет шырокі ў вочы мае хлынуў, Уліўся ў грудзі клічам галасоў. Гаўрусёў.2. 'перан. Далучыцца да чаго-н., увайсці ў склад чаго-н., папоўніць сабою што-н. Усе [хлопцы] набіраліся новых свежых сіл, каб ноччу перайсці фронт і зноў уліцца ў чырвонаармейскую масу для заядлай барацьбы з панамі. Нікановіч. Мацнеў, рос, пашыраўся калгас, ужо суседнія дзве вёскі ўліліся ў яго. Мікуліч. [Усцін Тарасавіч] выйшаў за бальнічныя вароты, уліўся ў людскі паток і накіраваўся дадому. Марціновіч.УЛІЦЬ, увалыó, увальéш, ^вальé; увальём, увальяцé і улію, уліéш, уліе; уліём, уліяцé; пр. уліў, улілá, -ло; заг. улí; зак. і. што і чаго. Наліць унутр чаго-н. Дзеці, якія спачувалі Міхаську, тут жа сілай разнялі яму рот і ўлілі вады. Якімовіч. Пакуль тры лыжкі настою не ўліе баба Васіліса малому, не адступіцца. Паўлаў. // перан. Усяліць, абудзіць (сілы, энергію, веру і пад.). Настрой у .. [Ваўчка] быў вясёлы, адказнае даручэннерайкома як быццам не толькі не азадачыла яго, а ўліло новую энергію. Хадкевіч.2. перан.; каго-што. Уключыць у склад каго-, чаго-н., дабавіць да чаго-н. Уліць атрад у партызанскае злучэнне. Уліць карткі ў картатэку.'і. (1 і 2 ас. не ужыв.), без дап. Разм. Выпасці ў вялікай колькасці (пра дождж). Навалакліся чорныя хмары, і пад раніцу ўліў гэтакі дождж, што як я ні напінаў брызентавую накідку, яна не ратавала. Сабаленка. / у безас. ужыв. [Міхал:] — Сушыла, сушыла, а цяпер уліло. А на полі — снапы. Пташнікаў.

УЛ1ЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўлічыць.УЛІЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, улічваць •— ўлічыць.УЛІЧВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да улічыцца.2. Зал. да улічваць.УЛІЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўлічыць.УЛІЧЫЦЦА, улíчыцца; зак. Быць прынятым пад увагу; залічыцца. [Пан Вінцук:] — Гэта улічыцца .. [доктару] пры атрыманні пажыццёвай пенсіі. Машара.ЎЛІЧЫЦЬ, улічý, улíчыш, ўлічыць; зак., каго-што. 1. Прыняць пад увагу, прыняць у разлік. Ўлічыць заўвагу, а Адэля вельмі хутка ўлічыла ўсе абставіны і захацела выклікаць да сябе спачуванне. Броўка. З дому Марфа выйшла прыцемкам, не трацячы надзеі, што суд ўлічыць яе становішча. Сіняўскі.2. Устанавіць наяўнасць каго-, чаго-н. шляхам падліку; падлічыць. Ўлічыць усіх спецыялістаў. Ўлічыць расходы.УЛОВІСТЫ, -ая, -ае. Спец. Які дае добры ўлоў. Уловістая пара года. Уловісты нерат.УЛÓЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад улажыць.УЛÓМАК, -мка, м. (ужываецца часцей з адмоўем «не» і ў пытальна-клічных сказах). Слабы, кволы чалавек. [Паляшук:] — Дарма што., [дзеду] цяпер семдзесят год, а як забушуе часам у хаце Раман, яго сын, стараста наш, то стары, бывае, не вытрымае, возьме яго на рукі, як хлапчанё, і зараз жа ўціхамірыць, хоць Раман і не ўломак. Колас. [Ціток:] — Дзіва што ты заробіш сабе хлеба. Уга. Што ты, уломак які? Лобан. [Лісавета] падумала, што не можа быць, каб яна не ўправілася з гэтым уломкам. Сабаленка.УЛÓМВАЦЦА, -аецца. Незак, да уламацца.УЛОМВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уламаць.УЛÓМЛІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уломліваць — уламаць.УЛОМЛІВАЦЦА, -аецца. Незак, да уламацца.УЛОМЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уламаць.УЛОННЕ, -я, н. Тое, што і лона. Але шчыра, помняць яны [вучні] й сёння І запомняць, пэўна, у доўгім часе Тую, што ад матчынага ўлоння Павяла іх смела ў першым класе. Кірэенка. [Алесь] стаў і глядзеў на свет. Дрэвы замерлі. Блішчэла шырокае ўлонне Дняпра. Караткевіч. Мне гэтак тады захацелася ў прастор палёў, на ўлонне сакавітых траў. Сабаленка.О На ўлонні прыроды — тое, што і на лоне прыроды (гл. лона). СялянскаеУло п ацц а ____________________________________15______________________________Ул ьтрасучасны жыццё — жыццё на ўлонні прыроды. Навуменка.УЛОПАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. 1. Папасці ў непрыемнае становішча, бяду.2. Закахацца ў каго-н.— Ого,— не сцярпеў Цімка,— ці не ўлопаўся ты ў каго? Каваль.УЛОУ, улóву, м. 1. Лоўля рыбы, звера. Мая — дачка рыбака, з пяці-шасці гадоў хадзіла з бацькам у мора на ўлоў. Дуброўскі.2. Тое, што злоўлена, вылаўлена; колькасць налоўленага; здабыча. Андрэй моўчкі паставіў вядро з уловам далей ад ракі, парваў травы і закідаў ёю акуня і соміка, каб не сушыла сонца. Ваданосаў. Спусціўся [Бамбала] з горкі., і адразу апынуўся ў людскім натоўпе, які сабраўся ля выгружанага з баркасаў улову. Карамазаў.УЛОУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад улавіць.УЛОЎЛІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, улоўліваць — улавіць.УЛОУЛІВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да улоўліваць.УЛОЎЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да улавіць.

УЛОУШК, -а, м. Спец. Прыстасаванне, механізм для ўлоўлівання чаго-н. Улоўнік металічнага пылу.УЛÓУНЫ, -ая, -ае. 1. (звычайна са словамі «ледзь», «ледзьве»). Малапрыкметны, слабы, невыразны. Ледзь улоўны пах лугавых траў. а Пад ледзь улоўнымі павевамі ветру кланяліся, высцілаліся доўгія сцябліны кавылю. Даніленка. Столаначальнік адчуў ледзь улоўную іронію, сярдзіта паглядаў на пісца. Мехаў. Радасць, навеяная пісьмамі, змешвалася з усё больш улоўным пачуццём адзіноты, тым пачуццём, якога Паходня не любіў і стараўся пазбавіцца ў рабоце, у сустрэчах з людзьмі. Хадкевіч. 2. Спец. Які дае добры ўлоў. Улоўны год. УЛУКАТКІ, прысл. Абл. Зігзагам. [Камяк] круціўся ў паветры, ляцеў не па прамой, а неяк улукаткі, як падае ліст з дрэва пры ціхай нагодзе. Дамашэвіч. Абмінаючы лужыны, хлапчук бег улукаткі па двары. Пальчэўскі. УЛУШЦЬ, улуплю, улýпіш, улýпіць; зак., чым, па кім-чым, каму. Разм. Ударыць, агрэць. Рыбак раптам аж скалануўся ад рэальнасць свайго жадання кінуцца туды, выхапіць лейцы і ўлупіць па кані — можа б і вырваўся. Быкаў. [Чумак] пацягнуў носам паветра, чмыхнуў і з такой ярасцю ўлупіў сякерай, што буйныя, малінавага колеру трэскі .. паляцелі за будан. Савіцкі.УЛУС, -а, м. 1. Уладанне мангольскага хана на тэрыторыі Цэнтральнай Азіі і Усходняй Еўропы.Пасяленне, стойбішча ў народаў Цэнтральнай і Сярэдняй Азіі, Сібіры і ў калмыкаў.У Якуціі да 1926 г.— адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка, якая адпавядала раёну.[Манг.1УЛУСНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да улуса, належыць улусу. Улусны сход. Улусная зямля.УЛУЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да улучыць.УЛУЧЫЦЬ, улучý, улýчыш, улýчыць; зак. 1. што. Знайсці, выбраць зручны час для ча-го-н. Яшчэ і яшчэ раз высылалі большага хлопчыка глядзець, каб улучыць момант і прарвацца. Гарэцкі. Нарэшце Цярэшка ўлучыў хвіліну і перабег вуліцу. Мікуліч.Цэлячы, папасці ў каго-, што-н. [Баба:] — / пачаў Мядзведзь шпурляць з печы падушкі-дзяружкі, каб улучыць па званочку. Брыль.каго. Далучыць да каго-, чаго-н. (пра жывёл). Улучыць авечку ў чараду.УЛЬТРА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае: крайні, напвыгпэйшы, які знаходзіцца за межамі чаго-н., напрыклад: ультракансерватар, ультрамарынавы, ультракароткі.[Лац. цІІга — за межамі, звыш.]УЛЬТРААКУСТЫКА, -і, ДМ -тыцы, ж. Галіна навукі і тэхнікі, звязаная з вывучэннем і прымяненнем ультрагуку.УЛЬТРАГУК, -у, м. Спец. Гук, утвораны хістаннямі высокай частаты (не ўспрымаецца вухам чалавека).УЛЬТРАГУКАВЫ, -áя, -óе. Спец. Які звязаны з ультрагукам, утварае ультрагук. Ультрагукавыя хвалі. // Заснаваны на выкарыстанні ультрагуку. Ультрагукавая тэрапія.УЛЬТРАКАРОТКАХВÁЛЕВЫ, -ая. -ае. Які працуе на ультракароткіх хвалях. Ультракароткахвалевая радыёстанцыя.УЛЬТРАКАРОТКІ, -ая, -ае. Спец. Вельмі кароткі. Ультракароткія радыёхвалі.УЛЬТРАМАРЫН, -у, м. Вельмі яркая сіняя фарба.[Ад лац. тííіга — за межамі, звыш і тагіПІІ5 — марскі.]УЛЬТРАМАРЫНАВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ультрамарыну.

Ультрамарынавая фарба.2. Які мае колер ультрамарыну; ярка-сіні. Ультрамарынавае неба.УЛЬТРАМІКРАСКАШЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ультрамікраскапіі; з памерамі, меншымі даўжыні хвалі бачнага святла.УЛЬТРАМІКРАСКАШЯ, -і, ж. Метад даследавання высокадысперсных сістэм пры дапамозе ультрамікраскопа.УЛЬТРАМІКРАСКОП, -а, м. Аптычны прыбор для назірання за вельмі дробнымі часцінкамі. якія не бачны ў звычайным мікраскопе.УЛЬТРАМОДНЫ, -ая, -ае. Звышмодны. Ультрамодны капялюш.УЛЬТРАПРАВЫ, -ая, -ае. 1. Які прытрымліваецца крайне правых, рэакцыйных поглядаў; які адносіцца да крайне правых кірункаў. Ультраправыя элементы. Ультраправыя арганізацыі.2. у знач. наз. ультраправыя, -ых. Носьбіты крайне правых, рэакцыйных поглядаў, прадстаўнік! крайне правых кірункаў. Éаенізаваныя арганізацыі ультрапраеых.УЛЬТРАСТРУКТУРА, -ы, ж. Вельмі дробная, электронна-мікраскапічная структура (клеткі, храмасомы і пад.). Ультраструктура тканкі.УЛЬТРАСУЧАСНАСЦЬ, -і, ж. Гранічная сучаснасць; поўная адпаведнасць патрабаванпям, густам самага апошняга часу.УЛЬТРАСУЧАСНЫ, -ая. -ае. У вышэйшай ступені сучасны; які адпавядае патрабаванням, густам самага апошняга часу. Ультрасучасныя збудаванні. Ультрасучаснае афармленне еыстаўкі.Ультрафільтр16Уляляшчыць

УЛЬТРАФІЛЬТР, -а, м. Фільтр, які не прапускае самых дробных часцінак.УЛЬТРАФІЛЬТРАЦЫЯ, -і, ж. Спец. Прапусканне вадкасці праз паўпранікальную мембрану.УЛЬТРАФІЯЛЁТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да электрамагнітнага выпрамянення, што размяшчаецца ў спектры паміж фіялетавымі і рэнтгенаўскімі прамяпямі. Ультрафіялетавая спектраскапія. Ультрафіялетавая радыяцыя.УЛЬТЫМАТУМ, -у, м. 1. Дыпламатычная нота з рашучым катэгарычным патрабаваннем, невыкананне якога пагражае разрывам дыпламатычных адносін і прымяненнем сілы. Часовы ўрад не прыняў і паўторнага ультыматуму. Гурскі.2. Разм. Катэгарычнае патрабаванне чаго-н., якое суправаджаецца пагрозай. [Усевалад:] — Вы ставіце мне ультыматум: або працуй так, як мне трэба, або — не гамінай. Скрыган. Мы ўжо ведалі: чуць што не так — доктар адразу ставіць ультыматум. Шамякін.[Лац. цШтаІлíт.]УЛЬТЫМАТЫЗМ, -у, м. Апартуністычная антыбальшавіцкая плынь у РСДРП у перыяд сталыпінскай рэакцыі (1908—1912 гг.), якая з'яўлялася разнавіднасцю адзавізму.УЛЬТЫМАТЫСТ, -а, М -сце, м. Прыхільнік, паслядоўнік ультыматызму.УЛЬТЫМАТЫСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ультыматызму, уласцівы ультыматыстам. Ультыматысцкая плынь. Ультыматысцкі лозунг.УЛЬТЫМАТБТЎНАСЦЬ, -і, ж. Кніжн. Уласцівасць ультыматыўнага.УЛЬТЫМАТЫУНЫ, -ая, -ае. Які мае характар улыыматуму; катэгарычны. Ультыматыўнае патрабаванне. Ультыматыўны тон.УЛЬЧ гл. ульчы.

УЛЬЧАНКА гл. ульчы.УЛЬЧСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ульчаў, які належыць, уласцівы ім. Ульчская мова.УЛЬЧЫ, -аў; адз. ульч, -а, м.; ульчáнка, -і, ДМ -нцы; мн. ульчáнкі, -нак; ж. Народ тунгуса-манчжурскай моўнай групы, які жыве ў Хабараўскім краі ў раёне ніжняга Амура.УЛЮБЁНА, прысл. Выражаючы любоў; любоўна. Подпіс атрымаўся закручасты, і Міхась, адставіўшы руку, улюбёна глядзеў на яго. Савіцкі.УЛЮБЕНАСЦЬ, -і, ж. Стан улюбёнага. Працуючы з Апанасам Мітраховічам, паступова адчула гэту ўлюбёнасць у будаўнічую справу і Марыя Макарэвіч. Васілевіч.УЛЮБЕНЕЦ, -нца, м. Той, каго асабліва любяць, цэняць; пястун, любімчык. Пан загадаў вяселле свайго ўлюбёнца адзначыць багатым і вясёлым банкетам. Машара. Хлопчык усцешыўся, пагладзіў вялікага адгадаванага ката, князевага ўлюбёнца. Гарэцкі.УЛЮБЁНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жан. да улюбёнец.УЛЮБЁНЫ, -ая, -ае. 1. Закаханы ў каго-н. Калі салдаты пайшлі, Лёдзя, улюбёная на той момант у Пракопа, з нейкім асаблівым уздымам узялася за работу. Карпаў. // у знач. наз. улюбёны, -ага, м.; улюбёная, -ай, ж. Той (тая), хто закаханы ў каго-н. [Патуцька:] — А гэты... улюбёны твой што — таксама на семінар? — Улюбёны? — дзяўчына ўскінула бро-вы і ўсміхнулася: Які улюбёны? Ці вы жартуеце? Ракітны. // Ачараваны, захоплены кім-, чым-н. Валодзька па-дзіцячы быў улюбёны ў.. [Корзуна], як у добрага казачніка. Кірэйчык. [Сакратар:] — Вёсцы трэба не проста людзі, а здольныя людзі, здольныя арганізатары, людзі, улюбёныя ў зялíлю. Гаўрылкін.2. Такі, якому аддаецца перавага ў параўнанні з чым-н. іншым; аблюбаваны. Улюбёная страва. □ Простыя людзі, радавыя працаўнікі сталі ўлюбёнымі героямі паэзіі Броўкі. «Полымя». Гэта вуліца часта вадзіла Ільіча на Жураўліную горку — яго ўлюбёнае месца адпачынку. Сіпакоў. Маральная і філасофская алегорыя была ў Я. Коласа адным з улюбéных сродкаў мастацкага абагульнення жыццёвых назіранняў. Казека.УЛЮБІЦЦА, улюблюся, улюбішся, улюбіцца; зак. Закахацца ў каго-н. [Люднікаў:] Дык чаго ты плакала, можа, улюбілася ў каго? [Ніна:] Я не улюбілася. Кучар. // Захапіцца чым-н., паддацца хараству чаго-н. Улюбіцца ў кнігі. □ Ленінград! Я ўлюбіўся ў тваю прыгажосць! Ставер. Але мы, улюбіўшыся насмерць у шляхі, пракладзеныя ў заўтра, навучылі песню разумець, што ў змаганні і загінуць варта. Таўлай.УЛЮБІЦЬ, улюблю, улюбіш, улюбіць; зак., каго-што. 1. Прымусіць каго-н. пакахаць сябе. Дзяўчына ўлюбіла ў сябе хлопца.2. Разм. Палюбіць гпто-н., захапіцца чым-н. Я ўлюбіў кнігі з дзяцінства.УЛЮБЛІВАСЦЬ, -і, ж. Схільнасць лёгка і часта ўлюбляцца.УЛЮБЛІВЬІ, -ая, -ае. Які лёгка і часта ўлюбляецца. Хоць калісьці яшчэ дванаццацігадовым хлапчуком я закахаўся ў сваю настаўніцу, аднак па натуры я быў не ўлюблівы. Карпюк.ЎЛЮБЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца. Незак, да улюбіцца.УЛЮЁЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да улюбіць (у 1 знач.).УЛЮЛЮКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, улюлюкаць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Хлопцы, не слухаючы старога, цягнулі лодку да берага пад агульны рогат і вясёлае ўлюлюканне. Дуброўскі.УЛЮЛЮКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Разм. Глуміцца, здзекавацца з каго-н. Мы з Петрусём улюлюкалі і свісталі .. [Тані] ўслед, і яна цэлымі днямі не паказвалася з

дому. Місько.УЛЯГАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. улягаць — улегчы (у 1, 2 і 4 знач.) і улягацца — улегчыся (у 3 знач.).УЛЯГАЦЦА, -áецца. Незак, да улегчыся (у З, 4 знач.).УЛЯГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да улегчы (у 1, 2 і 4 знач.).УЛЯЖАЦЦА, -жыцца; зак. Тое, што і у л ежацца. Стог у Кастуся атрымаўся даволі нязграбны, нейкі аднабокі, з нахіленай дзюбкай-вяршком.— Сена не ўляжалася... Гаўрылкін.УЛЯЖАЦЬ, уляжý, уляжыш, уляжыць; уляжым, улежыцé; зак. Тое, што і у л еж а ц ь. Не ўляжаў, вылез з-пад кажуха Ахрэм. Паўлаў.УЛЯЛЯШЧЫЦЬ, -шчу, -шчыт, -пгчыць; зак., каго-што. Разм. 1. Расшчодрыўшыся, дацьУля д ацца ___________________________________17____________________________________У маліць каму-н. што-н. у вялікай колькасці. Замест двухсот рублёў чатырыста ўляляшчыў.2. Управіць у што-н. вязкае. Уляляшчыць каня ў балота.УЛЯПАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. 1. Абляпацца чым-н., вымазацца чым-н. Уляпацца глінай.Трапіць у бяду, непрыемную справу. [Фіма:]—Будзем прадаваць пралескі.. Ніхто з дэлегатаў сходу не ведае, дзе будзе збор. Такому чалавеку кажы: «Налева, да канца квартала». Бора там да трэцяга пашле, а трэці — да чацвёртага... Глядзі, не ўляпайся!.. Баранавых.Закахацца ў каго-н. [Васіль:] — Зоська, бач, так уляпалася ў Рыгора, што ані рады; вунь лісты ад яго мае, ды што... Гартны.УЛЯПІЦЦА, улéпіцца; зак. Разм. 1. Прыляпіцца, прыліпнуць. Фарба ўляпілася так, што не ададраць.2. Учэпіста ўзяцца за што-н., ухапіцца, учапіцца. Уляпіцца за поручні. □ — Пхайце зза<;::!— крыкнуў фурман., і сам уляпіўся за аглоолю. Колас. Ганна памкнулася спыніць {Костуся], але хлопец нічога не хацеў чуць і ўжо моцна уляпіўся рукамі за клямку. Лужанін.УЛЯПІЦЬ, уляплю, улéпіш, улéпіць; зак. 1. што. Ўставіць, урабіць што-н. пры дапамозе лепкі. Уляпіць мазаіку ў сцяну.што, каму. Разм. Моцна ўдарыць, выцяць. Злаўчыўшыся, .. [Каржаневіч] так уляпіў у вуха Вергнеру, што той ледзь устояў на нагах. Гурскі. // Збіць каго-н. [Пятрусь:]— Калі аконам з парабкамі памкнуліся наняць хлеў, дык яму так уляпілі хлопцы, што той ледзьве ўцёк. Гартны.што, каму. Разм. Ужываецца замест дзеясловаў даць, паставіць і пад. пры ўзмацненні або нечаканасці дзеяння. Уляпіць вымову. Уляпіць вучню двойку. □ [Бялькевіч:] — Ну, вінаватыя. Але ж гэтакі штраф уляпіць — дзесяць працадзён! Мнагавата! Савіцкі.што. Разм. Патраціць на што-н. «Ой, якая раскоша! Усяго накупілі. Ой, шалёныя ж грошы за ўсё гэта ўляпілі!..» Бялевіч.УЛЯТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уляцець.УЛЯЦЁЦЬ, улячý, уляцíш, уляцíць; зак. 1. З лёту, на ляту пранікнуць, трапіць куды-н.; заляцець унутр чаго-н. Уляцела ластаўка ў сенцы. □ Ужо на другі дзень, калі раздавалі вячэру, у камеру Максіма ўляцеў муштук ад папяросы. Машара. У гэты момант у акон уляцела граната. Сяржант спрытна схапіў яе і кінуў назад немцам. Прокша.Разм. Вельмі хутка ўвайсці, убегчы, уехаць куды-н. Адчыніліся дзверы і ў хату не ўбегла, а уляцела перапалоханая маці. Сачанка. Машына віхрам уляцела на калгасны двор і спынілася як укопаная. Шахавец. Калі поезд уляцеў у лес і ценем пакрыла

акно, .. [спадарожнікі] абодва надоўга сціхлі. Пестрак.Разм. Упасці, уваліцца ў што-н. У ляцець у яму. У ляцець у гразь.безас, каму. Разм. Папасці (за якую-н. правіннасць).— Будзе мне за вас [хлопцаў], уляціць!^- заенчыў салдат. Рамановіч. Па тым, як моцна, бразпулі дзверы і зазвінела ў сенцах вядрх^Геня^ зразумеў, што яму улягаць ф!) Маці за тЯко'éа-'рябра. Пташнікаў. //дгя^ÍПАКЕТАЎ^

Трапіць у непрыемнае становішча. Вось спатканне, дык спатканне! У бяду ўляціш якраз. Колас.О Уляцець у капейку (напеечку) — тое, што і абысціся ў капейку (к ап е е ч ку) (гл. абысціся).УМАЗАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умазаць.УМАЗАЦЦА, умáжуся, умáжашся, умáжаппа; зак. Запэцкацца, заблудзіцца, вымазацца ў што-н., чым-н. Умазалася вопратка ў дзёгаць.УМАЗАЦЬ, умáжу, умáжаш, умáжа; зак., што. 1. Запэцкаць, забрудзіць. Умазаць лоб у сажу. □ [Сашка] вунь ужо ўюном палез паміж машын і пад машыны. І ўмажа што-небудзь, абавязкова ўмажа, не вопратку, дык рукі. «Беларусь». Боганчык стаў церці рукамі вочы — згледзеў, што чорныя пальцы: умазаў, калі бег праз гарэлы сасоннік. Пташнікаў.2. Замацаваць што-н. устаўленае растворам гліны, цэмснту. Умазаць кацёл у печ.УМÁЗВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, умазваць — умазаць (у 2 знач.).УМАЗВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да умазацца.2. Зал. да умазваць.УМАЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умазаць.УМАЗКА, -і, ДМ -зцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, умазваць — умазаць (у 2 знач.).УМАЙСТРАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умайстраваць.УМАЙСТРАВАЦЦА, -рýюся, -рýешся, -рýецца; зак. Разм. Прыладзіцца. [Кот] умайстраваўся ў галавах, побач з Купалавым месцам. Лужанін.УМАЙСТРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; зак., што. Разм. Прыладзіць што-н. дзе-н., куды-н. Віцька ўмайстраваў шчыток, надзеў маску на руку і пакруціў яе з усіх бакоў. Паўлаў.УМАЙСТРОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. і. Незак, да умайстравацца.2. Зал. да умайстроўваць.УМАЙСТРОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умайстраваць.УМАКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да умокнуць.УМАКРЗЛЫ, -ая, -ае. Разм. Мокры ад поту; спацелы. Там, умакрэлы ад працы, Сядзеш, бывала, паважна. Сіпакоў.УМАКРЭЦЬ, -ЭЮ, -эеш, -эе; зак. Разм. Стаць мокрым ад поту; спацець. Валынец, відаць, добра ўмакрэў, несучы, бо без шапкі, лысінай свеціць. Лобан.УМАЛАЦІЦЬ, -лачý, -лóціш, -лóціць; зак. Разм. 1. чаго. Змалаціць частку чаго-н. [Тодар:] — Папалуднаваўшы, .. яшчэ аўса ўмалоцім трохі сёння. Крапіва.2. перан.; што і чаго. З'есці з апетытам, у вялікай колькасці. Умалаціўшы хлеб з вяндлінай, бяромся за суніцы. Сяргейчык.УМАЛЁГАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго. Разм. Уламаць, угаварыць, умаліць. Паволі, паволі ўмалёгалі .. [Домну]. Івану нават удалося за стол пасадзіць. Лобан. Цяжэй

было ўмалёгаць Яўгена. Ён хоць і свабодны мастак, але часу вольнага не меў. Кавалёў.УМАЛІЦЬ, умалю, умóліш, умóліць; зак., каго. Схіліць да чаго-н. вельмі моцнай просьбай, угаворам; упрасіць. [Маці] ўмаліла капітана дазволіць ёй узяць сына з сабой, паабя-Умалот18Ума ц ава цц а

цаўшы, што тут жа адправіць тэлеграму і здасць яго сваім бацькам у Саратаве. Васілевіч.УМАЛÓТ, -у, М -лóце, м. Колькасць зерня, якое дае збажына пры абмалоце; абмалочанае зерне. Умалот з гектара. □ Слаўся ж, восень ты наша, Дарамі багатымі, Умалотам у гумнах І новымі хатамі. Танк. Проса ж будзе— яв трысцё там, з вельмі добрым умалотам. Дубоўка. // Наогул — ураджай. Да новага жніва і умалоту На хлебе з асцюкоў і лебяды Цягнулі моўчкі чорную работу Падлеткі, маладзіцы і дзяды. Грахоўскі.УМАЛОТНЫ, -ая, -ае. Які дае добры умалот. Жыта вырасла ў рост чалавека. Колас буйны, умалотны. Гроднеў. Стаіць .. [пшаніца], як сцяна,— каласістая, умалотная. «Звязда».УМАЛОЦЬ, умялю, умéлегя, умéле; зак., што. Разм. З'есці з вялікім апетытам; умяць. Умалоць кавалак хлеба.УМАЛЯЦЬ, -яю, -яегд, -яе. Незак, да умаліць.УМАНЦІРАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уманціраваць.УМАНЦ1РАВАЦЦА, -руецца; зак. Змясціцца ўнутры, злучыцца з астатнімі часткамі чаго-н.УМАНЦІРАВАЦЬ, -рую, -руеш, -руе; зак., што. Манціруючы, ўставіць, змясціць што-н. унутр чаго-н. У тумбачку, што стаяла ў спальні, Валодзя Кунько ўманціраваў маленькі, сабраны ім самім радыёпрыёмнік. Васілеўская.УМАРНЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Схуднець, змарнець. [Маці:] — А ты ж [Андрэй] і без таго паблажэў, учарнеў, умарнеў. Мележ.УМАРОЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умарозіць.УМАРОЖВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да умарожваць.УМАРОЖВАЦЬ, -ак>, -аеш, -ае. Незак, да умарозіць.УМАРОЗІЦЬ, -рóжу, -рóзіш, -рóзіць; зак., што. Змясціць што-н. у вадкасць, якая замярзае, і даць там умацавацца пад дзеяннем марозу.УМАРЫЦЬ, умарý, умóрыш, умóрыць; зак., каго. Разм. 1. Давесці да смерці. [Рыгор:] — Цяпер .. [Грамадой] гэту Марыську знарок уморыць, каб хутчэй усё падгрэбці. Крапіва.2. Замарыць, знясіліяь. Умарыць каня.УМАСЦІЦЦÁ, умашчýся, умóсцішся, умóсціцца; зак. 1. Разм. Зручна размясціцца. Два грузчыкі .. умасціліся спераду, каля самай кабіны, тварам супроць ветру, які не пыліць ім у вочы, а толькі прыемна халодзіць. Брыль. Кругом сядзелі, ляжалі, хто дзе ўмасціўся. Лобан. Каля .. [Бабіцкай і Аксені] ўмасцілася кошка, мурлыкаючы сваю песеньку. Гурскі.2. Абл. Уладкавацца дзе-н. [Пракоп] кінуўся ў раён і ўмасціўся там за наглядчыка на рынку. Вітка.УМАСЦІЦЬ, умашчý, умбсціш, умóсціць; зак. 1. што. Разм. Вымасціць паверхню

/»íí Л Г.

чаго-н. (каменем, дрэвам і пад.). У парыжскі брук умошчаны акрываўленыя камяні Вастыліі. Рамановіч.2. што. Разм. Змясціць што-н. на невялікім месцы. Умасціць усе рэчы на воз. □ [Блішчыха:]—Можа павячэраеце з дарогі...— / ля місы з агуркамі ўмасціла цёмную пляшку. Кухараў. Падушкі, хоць і непатрэбна было іх столь-кі, умасціў [Аўсянік] усе чатыры. Васілевіч.3. перан.; каго. Абл. Уладкаваць каго-н. куды-н. [Скуратовіч] узяў сабе замуж панскую ахмістрыню, а сваю сястру ўмасціў к пані пакаёўкай. Чорны.УМАТАНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уматаць.УМАТАЦЦА, -áецца; зак. 1. Разм. Укруціцца, ублытацца ў што-н. Уматаўся канец вяроўкі ў кола.2. Намотваючыся, змясціцца. Усе ніткі ўматаліся ў адзін клубок.УМАТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., каго-што. 1. Абматаць, апавіць што-н. некалькі разоў. Уматаць пакунак шпагатам. Уматаць воз вяроўкамі.Матаючы ніткі ў клубок, заматаць унутр што-н. пабочнае. Уматаць напарстак у клубок.Намотваючы, змясціць у чым-н., на чым-н. Вялікага матка ў адзін клубок не уматаць.УМАУЛЯЦЦА, -яюся, -яегдся, -яецца. Незак, да умовіцца.УМАУЧАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умаўчаць.УМАЎЧАЦЬ, -чý, -чыíп, -чыць; зак. Тое, што і умоўчаць (у2 знач.). Умаўчаць аб недахопах.УМАХÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак. Разм. Хутка прайсці, адолець вялікую адлегласць. [1-шы падарожны:] Напэўна, спорна умахаў? Дарожка — хай загіне: Карэння столькі і капаў! Купала.УМАЦАВÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць, прызначаны для надання моцы, устойлівасці. Умацавальныя адкосы. Умацавальныя збудаванні.УМАЦАВÁННБ, -я, к. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умацаваць і умацавацца.2. Абарончае збудаванне; месца, дзе ўзведзены такія збудаванні. На світанні, пакінуўшы траншэі на ўзлеску, пяхота ўслед за танкамі рванулася цераз поле на варожыя ўмацаванні. «Звязда». Частка пасада, якая была побач з дзядзінцам, .. акружалася другой лініяй умацаванняў і называлася акольным горадам, або астрогам. Штыхаў.ЎМАЦАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад умацаваць.2. у знач. прым. Прызначаны для абароны, заняты абарончымі збудаваннямі. Ўмацаваны раён. Умацаваная паласа. Ўмацаваны лагер. □ Па цячэпню рэк мы бачым умацаваныя паселішчы. В. Вольскі.УМАЦАВАЦЦА, -цýюся, -цýешся, -цýецца; зак. 1. Стаць больш моцным, устойлівым. У мацаваўся бераг ракі. Перасаджанае дрэва ўмацавалася ў новым грунце. // перан. Набыць большую сілу, стойкасць (пра думкі, пачуцці, якасці і пад.). Пасля нашых апошніх назіранняў у мяне асабіста ўмацавалася вера, што на Месяцы ёсць сапраўдныя багацці. Гамолка.2. перан. Дабіцца, дасягнуць устойлівага становішча дзе-н. (у грамадстве, на службе і пад.). Тут [у словах літаратара] чулася не выкпіванне няўмелай работы, а асуджэнне спробы умацавацца па грамадска-актыўнай пазіцыі. Лужанін. // Пранікнуцца упэўненасцю ў правільнасці чаго-н.; замацавацца (у якой-н. думцы і пад.). Умацавацца ў гэтай веры.. [Лабановічу] дапамаглі сяляне. Казека.Умацавац ь _________________________________19__________________________________Умерзну Стаць больш моцным, развітым. У выніку разгрому ў гады другой сусветнай вайны ўдарных сіл імперыялізму выраслі і ўмацаваліся сілы сацыялізма ва ўсім свеце.

«Звязда». [Костусь:]—Калі мы ўсё прыбяром з поля ў пару, дык калгас наш тады ўмацуецца. Чорны. // Палепшыцца, узмацніцца, удасканаліцца. Умацавалася дысцыпліна. □ Роля жанчыны, яе аўтарытэт у сям'і пры сацыялістычным ладзе выраслі і ўмацаваліся як ніколі. «Полымя».Стварыўшы абарончыя збудаванні, замацавацца на якой-н. тэрыторыі. Часць., ужо здымалася з месца, каб умацавацца на новай пазіцыі кіламетраў за дзесяць на поўнач. Чорны. Каб не даць ворагу умацавацца на новым месцы, мы ішлі за ім няспынна некалькі сутак. Сіняўскі. Гаеўцы, прарваўшы фронт, нерлі паўночнае крыло белапалякаў на захад, не даючы ім умацавацца для абароны. Машара.УМАЦАВАЦЬ, -цýю, -цýеш, -цýе; зак., што. 1. Зрабіць што-н. больш устойлівым. Умацаваць плаціну. Умацаваць дамбы. □ Каб не нарабіць са сваёй стрэльбай якой-небудзь шкоды, дзед абкруціў анучкай куркі ды зверху ўмацаваў яшчэ наглуха дротам. Лынькоў. Новая дарога ляжала моцная, роўная, як стол. Тарфяны попел схапіў, ўмацаваў пясок, атрымаўся рыхлы асфальт. Новікаў. Ластаўкі з усіх бакоў абляпілі бляшанку зямлёй. Відаць, яны не надта давяралі нашай пасудзіне і рашылі умацаваць яе. Ляўданскі. // перан. Надаць сілу, стойкасць (думкам, пачуццям і пад.). Зорын.. [Нагорнаму] давяраў, а выпадак з Радзецкім яшчэ больш ўмацаваў гэтае давер'е. Гурскі. Няўдачы загартавалі мастака, умацавалі яго веру ў сябе. «ЛіМ».Разм. Прымацаваць што-н. на чым-н. грунтоўна, надзейна. Высланыя наперад радысты ўмацавалі дынамік на страсе камандзірскай зямлянкі. Шамякін. Мы з Сяргеем грунтоўна ўмацавалі за плячыма рацыю. Няхай.Зрабіць больш здаровым. Умацаваць нервы.Зрабіць больш моцнымі асновы чаго-н. Умацаваць абарону краіны сацыялізма. □ Дзякуючы льнаводству.. [калгасы] ўмацавалі сваю эканоміку. «Звязда». // Узняць на больш высокую ступень арганізаванасць, дысцыпліну. Умацаваць дысцыпліну.Стварыць абарончыя збудаванні дзе-н., забяспечыць сродкамі абароны. Умацаваць подступы да горада.УМАЦОЎВАННЕ, -я, м. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умацоўваць — умацаваць.УМАЦОЎВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да умацавацца. 2. Зал. да умацоўваць.УМАЦОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умацаваць.УМБРА, -ы. ж. 1. Карычневы мінеральны пігмент, які ужываецца для прыгатавання фарбаў.2. Фарба бура-карычневага колеру.[Лац. шпЬга — цень.]УМБРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да умбраў, які належыць, уласцівы ім. Умбрская мова.УМБРЫ, -аў. Італійскае племя, якое ў старажытнасці насяляла Паўночную і Сярэднюю Італію.УМЕЛА, прысл. З уменнем; па-майстэрску. [Русаковіч:] Калі ўмела і з душой узяцца за справу, дык і план будзе выкананы, і сабекошт не павысіцца. Крапіва. Мікола быў лякальшчыкам адменным: Умела працаваў і добра зарабляў. Корбан.УМÉЛАСЦЬ, -і, ж. Тое, што і умельства.УМÉЛЕЦ, -льца, м. Разм. Умелы працаўнік, майстар. Знаходкі сведчылі, што ў горадзе ўжо ў той час былі высока развіты рамёствы, горад славіўся сваімі ўмельцамі-майстрамі. Хадкевіч. [Сярмяжка] працуе з той увішнасцю, з той віртуознасцю сапраўднага ўмельца, якія нават старонняга назіральніка не могуць не скарыць. Дадзіёмаў.УМЁЛЫ, -ая, -ае. 1. Той, хто валодае уменнем, вопытам у якой-н. справе. Ніхто не

нарадзіўся ўмелым, Ніхто не нарадзіўся мудрым, Ніхто не нарадзіўся смелым, Ніхто не нарадзіўся мужным — Усё прыходзіла з гадамі. Жычка. Сын палахлівага краўца становіцца ўмелым і вынаходлівым арганізатарам падпольнай работы ў мястэчку. Хромчанка. // Такі, у якім праяўляецца уменне (звычайна пра рукі). Ты [майстар] меў не толькі пару ўмелых рук, Ты сціпласць меў яшчэ і светлы розум. Аўрамчык.2. Які выконваецца, робіцца з уменнем, майстэрствам. Умелае кіраўніцтва. □ Яркім прыкладам умелага выкарыстання Багушэвічам рэфрэна можа быць верш «Калыханка». Ларчанка. Маленькі палетак моока даць большы ўраджай пры ўмелым доглядзе, чым вялікі без догляду. Пальчэўскі.УМЕЛЬСТВА, -а, к. Уменне, спрыт, здольнасць рабіць што-н. з вялікім майстэрствам. Умельства рук, душы натхненне у працу ўкладвае мастак. Бялевіч. [Ніне] стала нават крыху страшнавата: хутка давядзецца самой аперыраваць, а ў яе няма такога умельства, якое мае Антон Сямёнавіч. Шахавец. Умельствам кухара ганарыўся сам князь. Гарэцкі.УМЕННЕ, -я, в. Здольнасць рабіць што-н., набытая ведамі, вопытам; спрыт. Уся справа ў людзях, у кадрах, ва ўменні арганізаваць масы на барацьбу за высокі ўраджай. Машэраў. Вулая папракалі, але злёгку, а больш хвалілі. За смеласць, за уменне разгледзець новае. Шыцік.УМЁРАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць умерапага.УМЁРАНЫ, -ая, -ае. 1. Сярэдні паміж гарачым і халодным (пра клімат і месца з такім кліматам). Умераныя шыроты.Невялікі па размеру, колькасці і пад., не вышэй сярэдняга ўзроўню, нормы. Умераная вільготнасць. Умеранае цячэнне. а Умераная скорасць — асноўная ўмова бяспекі руху ў час дажджу. «Звязда». // Які не вызначаецца вялікай сілай, інтэнсіўнасцю. Адносна ўмераным было пранікненне паланізмаў у беларускую мову і на працягу першай палавіны 16 ст. Жураўскі.Які трымаецца сярэдняй палітычнай лініі, схільны да кампрамісу, згодніцтва. Умеранае крыло рэфарматараў. // у знач. наз. умераныя, -ых. Пра людзей такіх поглядаў.УМЕРЗНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. умёрз, умéрзла; зак. 1. у што. Пад уздзеянпем маро-Умесц і ______________________________________20_________ ___________________Умовазу шчыльна замацавацца ўнутры лёду, мёрзлай зямлі. Змяніўся клімат, і ляднік пачаў раставаць. Камяні, што .. умерзлі ў яго цела, аселі на зямлі і ўтварылі .. узгоркі і грады. Гавеман. Там-сям у жолабе былі прыкметы кавалачкі асінавай кары. Адны ўмерзлі ў лёд, другія ляжалі на паверхні. Мяжэвіч.2. без дап. Зацвярдзець ад марозу на значную глыбіню. Наскочыў мароз — закарэла гразь, умерзла і аж патрэскалася голая зямля, стала цупкаю і гулкаю, як бубен. Капыловіч. Нават узімку, як умерзне балота, не едуць навакольныя мужчыны высечы дроў. Жук.УМЁСЦІ, умятý, умяцéш, умяцé; умяцём, умецяцé, умятýць; пр. умеў, умялá, -ло; заг. умяцí; зак., што. і. Замесці што-н. куды-н.2. Разм. З'есці што-н. хутка або прагна. Умесці яечню.УМЁТАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Разм. Незак, да умесці.УМЁЦЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умесці.УМЕЦЬ, -ею, -éегп, -éе; незак., звычайна з інф. Валодаць уменнем, навыкамі рабіць што-н. Умець танцаваць. Умець іграць на скрыпцы. □ / стралок з., [дзеда Талаша] быў не кепскі: які ж ён быў бы паляшук, каб не ўмеў добра страляць? Колас. [Максім Астапавіч] умеў ставіць ветракі. Чорны. Абходчык я дарожны, Люблю людзей і свет І на дарозе кожны Чытаць ўмею след. Непачаловіч. // Быць абучаным чаму-н.,

валодаць якім-н. майстэрствам.— Кожны год я табе сеяць не буду,— сказаў [Ян].— Гаспадар павінен умець усё. Чарнышэвіч. Людзей, якія ўмелі грамаце, можна было палічыць на паільцах. Сабаленка. // Валодаць якой-н. здольнасцю, быць здольным да чаго-н. [Таўлай] любіў хораша марыць, але зусім не ўмеў хваліцца. Брыль. [Уэст] умеў быць стрыманым, асцярожным і вёў усе свае справы з вялікім поспехам. Гамолка. Суседзі лічаць — умее жыць, не прападзе [Глушко] ні пры якіх пераменах. Навуменка. // Магчы зрабіць што-н. Не толькі есці без цябе не ўмеем, Мы без цябе не ўмеем, мама, жыць. Тармола. Косы мядзяныя, косы — яв змеі... Іх параўнаць ані з чым я не ўмею! А. Вольскі. Чаго не бывае ў жыцці, часам трэба ўмець і дараваць. Арабей.О Не ўмець звязаць двух слоў — тое, што і не магчы звязаць двух слоў {гл. магчы).УМЁШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умясіць.УМÉШВАННЕ ', -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умешваць >.УМЁШВАННЕ2, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умешваць 2.ЎМЕШВАЦЦА>, -аецца; незак. Зал. да умешваць'.ЎМЕШВАЦЦА2, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да умяшацца.2. Зал. да умешваць 2.УМЕШВАЦЬ>, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умясіць.УМЕШВАЦЬ 2, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умяшаць.УМÉШЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умясціць (у 1—3 знач.).ЎМЕЮЧЫ, прысл. З уменнем, з веданнем справы. Часамі .. [Дулеба] і праборку зробіцькаму, але зробіць ўмеючы, і на яго нельга пакрыўдзіцца. Колас.УМЁРЗЛЫ, -ая, -ае. 1. Які ўмёрз у што-н. (лёд, зямлю і пад.). Абломкі скал і каменняў, умёрзлыя ў ніжнюю, прыдонную частку леднíка, баразнілі, драпалі і шліфавалі пры руху паверхню зямлі. Гавеман. [Якаву] здаецца, што паехаў на пень ггрушы-фунтоўкі.. Не, не ігруша гэта, а проста вялікі камень, трохі ўмёрзлы ў гразь. Кулакоўскі.2. Які зацвярдзеў ад марозу на значную глыбіню. Сідарук у такт усяму падраздзяленню адмерваў чоткія крокі па ўмёрзлай, шчыльна ўтаптанай зямлі пляца. Галавач.УМІГ, прысл. Імгненна. За сталом стары падняўся, І прыціхла уміг радня ўся. Гілевіч. З дзесятак галоў Схілілася уміг над паперай. Танк.УМІЛАСЦІВ1ЦЦА, -ціўлюся, -цівішся, -цівіцца; за«. Стаць міласцівым, міласэрным.УМІЛАСЦІВІЦЬ, -ціўлю, -цівіш, -цівіць; зак., каго-што. Зрабіць міласцівым, міласэрным.УМІЛАСЦІУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уміласцівіць.УМІЛЬНА. 1. Прысл, да умільны.2. безас, у знач. вык. Прыемна, радасна. На сэрцы стала ўмільна.УМІЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан умільнага. Умільнасць позірку. Пачуццё ўмільнасці.УМІЛЬНЫ, -ая, -ае. Пяшчотны, ласкавы. Умільная ўсмешка.УМІНÁЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да умяцца.2. Зал. да умінаць.УМІНÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да умяць.УМІРÁННЕ, -я, н. Стан паводле знач. дзеясл. уміраць.УМІРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Пераставаць жыць. [Ірынка:] Мама, калі ўмірала, сказала мне, што гэта вы згубілі нас навек і майго тату. Чорны. // Вянуць, сохнуць (пра расліны). Маё сэрца, маё вока Цягне хвоя тая, Што у лузе адзінока Сохне-умірае. Колас.

перан. Знікаць, прападаць. На ўсе варожыя пагрозы, на тэрмаядзерны ўвесь жах два словы даў твой ясны розум, што не ўміраюць у вяках: Мір! Дружба! Дубоўка.перан. Адыходзіць у мінулае (пра грамадскія з'явы і пад.). Старое ўмірае, а новае нараджаецца.УМЛЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Замерці, змярцвець (ад жаху, нечаканасці і пад.). Азірнулася — умлела: Валіць следам ён [Дамянік], як дым. Колас. Убачыўшы чалавека з наганам, .. Іван умлеў. Лобан. Умлеў Шчаслівец... Сярод залы Стаіць ні мёртвы ні жывы. Бачыла. // Абамлець, страціць прытомнасць. 3-пад задняй сцяны абзываецца чалавек у рудой кучомцы з чорным шалікам на шыі: — Пачынай, бо зараз дзед умлее. Лужанін.УМОВА, -ы, ж. 1. Шсьмовая або вусная згода, дамоўленасць. Выканаць умову. □ [Дубіцкі:] — Ну што ж! Тады ідзіце. Толькі ўмова: доўга там не будзьце, каб тут пра вас [хлопцаў] не трывожыцца. Чарнышэвіч. Васіль, як па ўмове, з палеткаў Ужо набліжаўся сюды. Калачынскі.2. Афіцыйны дакумент. Трыпут раптам прыгадаў той дзень, калі яны складалі ўмову.У м овіц ца ___________________________________21____________________________________УмоўныСавіцкі. Васіль дамогся свайго — заключыў з МТС умову. Шамякін.часцей мн. (умовы, умоў). Патрабаванні або прапановы аднаго з дагаворных бакоў, якія прымаюцца або адхіляюцца другім бокам. [Настаўніца:]—Я дам табе, Ігнась, пару кніжак, толькі з умоваю, што, прачытаўшы, ты перакажаш мне змест. Мурашка. [Тамара] дала згоду быць жонкай Сімона, паставіўшы толькі адну ўмову: не Гамрэклія, а Гамрэкелі. Самуйлёнак. [Машыніст:] — Згодны вы [генерал] прыняць нашы ўмовы ці не? Лынькоў. // Узаемныя абавязацельствы дагаворных бакоў, якія забяспечваюць заключэнне, выкананне дагавору. Умовы перамір'я. Умовы кантракта. Умова аб тэрмінах аплаты. // Якія-н. гарантыі, ільготы і пад., што дае каму-н. асоба ці ўстанова. Умовы найму. Працаваць на льготных умовах. □ [Гарлахвацкі:] У мяне ёсць на ўвазе добрыя работнікі, якія ахвотна пойдуць да мяне працаваць, калі ім забяспечыць належныя ўмовы. Крапіва. Сялянскі пазямельны банк даваў на кабальных умовах крэдыт для куплі зямлі і гаспадарчых патрэб. «Весці».часцей мн. (умовы, умоў). Правілы, законы, прынятыя, устаноўленыя ў якой-н. галіне дзейнасці, жыцця. Умовы карыстання электрычнымі прыборамі.часцей мн. (умовы, умоў). Абставіны, у якіх працякае або пры якіх адбываецца што-н. Кліматычныя ўмовы. Жыллёвыя ўмовы. □ Праводзіўся грамадскі агляд — у якім стане ахова працы, тэхніка бяспекі, .. падрыхтоўка завода да работы ў зімовых умовах. Карпаў. Ва умовах суровай рэчаіснасці праходзіць Андрэй Касцевіч школу рэвалюцыйнага выхавання. Хромчанка.Прадпасылка, ад якой залежыць існаванне, ажыццяўленне чаго-н. Спецыяльныя веды, высокая прафесійная падрыхтоўка, агульная культура чалавека ператвараюцца ў абавязковую ўмову паспяховай працы ўсё больш шырокіх слаёў работнікаў. «Звязда». Росквіт нацый пры сацыялізме — неабходная ўмова іх збліжэння і паступовага развіцця пры поўным камунізме. «Полымя».толькі мн. (умовы, умоў). Звесткі, даныя, якія ляжаць у аснове чаго-н. Умовы доследу.УМОВІЦЦА, умóўлюся, умóвішся, умóвіцца; зак. Дагаварыцца паміж сабой адносна чаго-н. Едучы на рыбалку, мы ўмовіліся, што кожны з нас увечары што-небудзь раскажа аб сабе. Гурскі. // Прыйсці да агульнай згоды; заключыць умову, здзелку і пад. [Пажылы мужчына:] — Памяркуйце самі: ці ж правільна робіць бацюшка? Умовіўся з ім малады, наш Юрась, за шлюб чатыры пуды жыта.. Прывезлі жыта, а ён кажа: «Хлеб падзешавеў, трэба шэсць пудоў». Пальчэўскі.

УМОКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Разм. Дайсці да гатоўнасці пры мачэнні; вымакнуць. Яблыкі ўмоклі. Скуры ўмоклі.УМÓЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ума-ліць.УМОЛЬНЫ, -ая. -ае. Які выражае вельмі моцную просьбу. Умольны позірк. Умольныя вочы. □ Бярозка махаў рукой, і ў гэтым жэсце была ўмольная нямая просьба аб дапамозе. Шахавец.УМОМАНТ, прысл. Імгненна, у адзін міг. Павярнуўшыся на другі бок, Сяргей умомант заснуў. Шахавец. Убачыўшы чалавека, груганнё знікла ўмомант. Чорны.УМОТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умотваць — уматаць.УМОТВАЦЦА, -аедда; незак. 1. Незак, да уматацца.2. Зал. да умотваць.УМОТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уматаць.УМОЎЛЕНЫ, -ая, -ае. Такі, аб якім загадзя ўмовіліся, назначаны па ўгавору. [Асігнацыі] акуратна пералічылі. Усё аказалася ў парадку, роўна дзвесце тысяч, як і было ўмоўлена. Лынькоў. Усе [патрыёт] сабраліся на ўмоўленым месцы — на Суражскім рынку. Новікаў. Міша чакаў партызан. А тыя пазніліся. А можа не падышоў умоўлены час? Паўлаў.УМОЎНАРЭФЛЕКТОРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўмоўных рэфлексаў, заснаваны на іх. Умоўнарэфлекторныя сувязі.УМОУНАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць умоўнага (у 1—5 знач.). Умоўнасць прысуду. Умоўнасць сюжэта. // Сукупнасць асаблівасцей, уласцівых чаму-н. ўмоўнаму, заснаванаму на ўмоўным паказе рэчаіснасці. Тэатр стварыў цікавы спектакль, у якім спалучаюцца яркія рэалістычныя вобразы і дэкаратыўная умоўнасць. «ЛіМ». Праз фантастыку, праз умоўнасць Купала дае тыпова рамантычную .. інтэрпрэтацыю буржуазнага свету. Бярозкін.2. Агульнапрынятая, хоць і непатрэбная сістэма звычак, норм паводзін. Адразу адпалі ўсе фармальнасці і ўмоўнасці. Мы маглі гаварыць пра ўсё на свеце. Шамякін. У прасторнай зале .. стаіць той шматгалосы тлум, які сведчыць, што весялосць у разгары, што госці даўно перайшлі мяжу ўмоўнасці і не вельмі зважаюць адно на другога. Навуменка. Старасветчына была і сплыла не толькі ва ўкладзе жыцця. Сучасны чалавек тым і розніцца ад продкаў, што стаіць вышэй над умоўнасцямі. Карпаў.УМОЎНЫ, -ая, -ае. 1. Вызначаны па ўмове, угавору; загадзя умоўлены. Умоўны стук. □ Камандзіры зверылі гадзіннікі, дамовіліся аб умоўных сігналах і пайшлі на бераг да сваіх плытоў. Няхай. На умоўны свіст спяшаецца Да дуба камісар. Куляшоў. Уранку сябры Пакідалі сяло, Ля дуба — Умоўнае месца было. Гілевіч.Абмежаваны якімі-н. умовамі, які мае сілу пры наяўнасці якіх-н. умоў. Умоўнае асуджэнне.Які вызначаецца чыімі-н. адносінамі да чаго-н.; адносны. Якія ўмоўныя, аднак, людскія разуменні: шчасце, няшчасце... Лынькоў. Праўда, «дом» для.. [Дзямковіча] цяпер быў паняццем чыста ўмоўным: дому ў яго не было. Палтаран.Які не існуе на самой справе; які ўяўляецца, дапускаецца ў думках; уяўны. Разам з партызанскімі разведчыкамі [Саша і Жэня] перайшлі шашу — умоўную мяжу партызанскай зоны. Новікаў. Хлопец, што сядзеў за маёй спін[а]й, .. трымаючы ў роце цыгарэту, прасіў у мяне прыпаліць, чыркаючы ўмоўнай запалкай па ўмоўнаму карабку. Радкевіч. // Прадугледжаны ўмовамі, правіламі чаго-н. Умоўны праціўнік. Умоўная задача. □ Замест умоўных дэкаратыўных скал., разгарнулісяУмоўчаць

22Умыты

праўдзівыя пейзажы. «Беларусь». // Які з'яўляецца сімвалічным абазначэннем якога-н. рэальнага прадмета. Чырвонай пункцірнай лініяй начарціў шлях Пыжыкавай мамы, яв ён уяўляўся мне. Адзначыў умоўным тапаграфічным значком дом Наташы. Шыловіч.У мастацтве — заснаваны на адмаўленні ад рэалістычнага паказу рэчаіснасці; сімвалічны. Умоўная дэкарацыя.У граматыцы — які мае значэнне ўмовы. Умоўныя даданыя сказы. Умоўны лад дзеяслова.Спец. Прыняты ў якасці асповы пры вызначэнні сярэдніх велічынь чаго-н. Умоўнае паліва. Умоўная кармавая адзінка.О Умоўны рэфлекс гл. рэфлекс.УМОЎЧАЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак. 1. (пераважна з адмоўем «не»,). Сцярпець, не адказаць каму-н.— Не еў, не еў! — як перадражняючы каго, усё крычыць [кот], ды з такою злосцю, што Юстап будзе маўчаць, маўчаць, ды і не ўмоўчыць — на жонку абавязкова пасварыцца: — Дала б ты гэтай здыхаце малака. Калюга.2. Не сказаць, не ўпамяпуць аб чым-н. знарок. [Маці:] — Я таксама не хачу, каб няпраўду ты гаварыў. Але ж умоўчаць сёе-тое мог. Сачанка.УМОУЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, умоўчваць — умоўчаць (у 2 знач.).УМОУЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умоўчаць (у 2 знач.).УМОШЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умасціць.УМОШЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умошчваць — умасціць і умошчвацца — умасціцца.УМОШЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да умасціцца.2. Зал. да умошчваць.УМОШЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умасціць.УМУДРÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да умудрыцца.УМУДРОНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць умудронага; валоданне вялікім вопытам, мудрасцю, ведамі.УМУДРОНЫ, -ая, -ае. Які мае вялікія веды. набыў багаты жыццёвы вопыт. На душы ў Таццяны разлілася цеплыня, агарнула радасць, што яна спраўдзіла надзеі гэтай добрай, умудронай жыццёвым вопытам жанчыны. Марціновіч.УМУДРЫЦЦА, -рýся, -рышся, -рыцца; зак. Ухітрыцца зрабіць, ажыццявіць глто-н., выйсці з цяжкага становішча. Бацька мой, Карн Яўстратавіч, неяк умудрыўся навучыцца чытаць, трошкі пісаць і слыў на вёсцы за грамацея. Сабаленка. Ходзячы ў дзесяты клас, Пятрок умудрыўся адначасова скончыць курсы трактарыстаў. Хадановіч. // Разм. іран. Зрабіць што-н. непажаданае, тое, чаго лёгка можна было б пазбегнуць.— Як вы ўмудрыліся ўвесці машыну ў штопар? — задумліва, нібы сам з сабою разважаючы, запытаўся [у Макарава] Дым. Алёшка.УМУРАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умураваць.УМУРАВАЦЬ, -рýю, -рýеш, -рýе; зак., што. Умацаваць што-н. цаглянай кладкай і растворам цэменту, гліны і пад. Душу ўкладваў.. [Апанас] у сваю работу, шчыра, душэўна ву-чыў і Марыю, яв роўна вывесці сцяну, як навечна умураваць цагліну. Васілевіч. / у перан, ужыв. Як толькі .. [мароз] надзейна ўмуруе пруток, да яго прывязеаецца свабодны канец лескі. Матрунёнак. / у безас. ужыв. За ноч рэчку ўмуравала.УМУРЗАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умурзаць.УМУРЗАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Запэцкацца, замурзацца. Я ўзяўся

раскладаць агонь.. Умурзаўся ўвесь, абсмаліў пальцы, .. а справа ні на крок не пасунулася. Шынклер.УМУРЗАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Разм. Запэцкаць, замурзаць у што-н. Умурзаць твар у чарніцы.УМУРОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умуроўваць — умураваць.УМУРОУВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да. умуроўваць.УМУРОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да умураваць.УМФОРМЕР, -а, м. Электрычная машына для ператварэння пастаяннага току аднаго напружання ў пастаянпы ток другога напружання.[Ням. Тітíогтег.]УМФОРМЕРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да умформера.УМЫВÁЛКА, -і, ДЫ -дцы; Р мн. -лак; ж. Разм. Тое, што і у м ы в а л ь н я.УМЫВАЛЬНІК, -а, м. 1. Пасудзіна з кранам або ракавіна з кранам, прызначаныя для ўмывання. У калідорчыку стаяў бляшаны умывальнік, а пры ім віселі ручнікі. Колас. Стоячы ўжо над умывальнікам перад люстэркам, Ліда аблівала твар вадой з поўных далоней. Галавач.2. Разм. Тое, што і умывальня. У першыя дні Саша са сваёй сястрычкай Лідай нават не ведалі, што рабіць ад радасці: насіліся з аднаго пакоя ў другі, заглядвалі ва умывальнік, ванную. Даніленка. Я падхапіўся і памкнуўся бегчы ва умывальнік. Васілёнак. УМЫВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць, прызначаны для ўмывання. Умывальны газ. Умывальны пакой.УМЫВАЛЬНЯ, -і, ж. Памяшканне, дзе ўмываюцца.УМЫВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл. умываць — умыць і умывацца — ўмыцца.УМЫВАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да ўмыцца. 2. Зал. да умываць.УМЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да умыць. УМЫКАННЕ, -я, н. Спец. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умыкаць — умыкнуць.УМЫКАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да умыкаць.УМЫКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да умыкнуць.УМЫКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго. Спец. Выкрасці дзяўчыну з мэтай заключэння шлюбу. Было ясна — без шлюбу ў царкве Андрэй не згодзен аддаць Насці, і далейшая спрэчка ні да чаго не прывядзе. Разбіраючы гэту перашкоду, Кузьма сказаў Насці: — Застаецца адно: умыкнуць цябе. Колас.УМЫТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умыць.Ўмыцца23Умяшаць

ЎМЫЦЦА, умыюся, умыешся, умыецца; зак. 1. Памыць, вымыць сабе твар, рукі. Ўмыцца крынічнаю вадой. □ — Мы потым,— адказала Галя і тузанула сястру за руку.— Пайшлі хуценька ўмыемся.— / абедзве выскачылі праз сенцы на двор. Хадкевіч.2. перан. Абмыцца, асвяжыцца дажджом, расой і пад. Сонца, умыйся расою На світальнай зары. Бялевіч.О Ўмыцца кроўю — быць збітым. Ўмыцца слязамі — заплакаць.УМЫЦЬ, умыю, умыеш, умые; зак. 1. кагошто. Памыць, вымыць, апаласнуць каму-н. твар, рукі, шыю. Умыць твар і прычасацца.2. (звычайна ў форме дзеепрым, зал. пр.); перан. Памачыць, асвяжыць дажджом, расой. Ранак сонечны, умыты росамі. Пестрак.

О Умыць рукі — ухіліцца ад ўдзелу ў якой-н. справе, зняць з сябе адказнасць за што-н.УМЯРЗÁЦЬ, -áю, -áепг, -áе. Незак, да умерзнуць.УМЯСІЦЬ, умяшý, умéсіш, умéсіць; зак., што. 1. Добра вымесіць, замясіць цеста.2. Месячы, дабавіць чаго-н. у якое-н. месіва. Умясіць разынкі ў цеста.УМЯСЦІЦЦА, умяшчýся, умéсцішся, умéсціпца; зак. 1. Поўнасцю змясціцца ў чым-н., дзе-п. Язэп асцярожна падышоў да жыта, сарваў колас. Ён не ўмясціўся на далоні. Асіпенка. Чэк трэба было асабліва асцярожна падпісваць: каб умясціцца ў вузенькім радку і, барані божа, не заскочыць якой-небудзь рыскай за блакітнае поле. Скрыган. Падышоў тралейбус, і чарга ўмясцілася ў яго. Сабаленка. // перан. Заняць, запоўніць сабой што-н. Усё, што здарылася за адзін дзень, не магло умясціцца ў галаве [Шылянка]. Кавалёў.2. Размясціцца на якім-н. месцы. Міхась паслухмяна саслізнуў з лаўкі і ўмясціўся побач з рыжым хлопчыкам. «Вожык». Глыбока ўздыхнуўшы, Чарнавус лепш ўмясціўся на лаўцы, паставіў на калені локці і апусціў на далоні сваю жорсткую бараду. Кулакоўскі.УМЯСЦІЦЬ, умяшчý, умéсціш, умéсціць; зак., каго-што. 1. Змясціць у сабе; ахапіць сабою. Дом культуры далёка не мог умясціць усіх жадаючых пабачыць народнага паэта [Я. Купалу]. Хведаровіч. Яна была невялікая, гэтая сталоўка.. Пабеленыя на скорую руку сцены, здавалася, не змогуць умясціць усіх дзяцей. Нядзведскі. / у перан. ужыв. І ўмясціў ён [музыка] у сэрцы Усё ад зямлі да нябёс, Пушчы, рэкі, ад смерці У сэрцы схаваўшы, панёс. Куляшоў.Поўнасцю, цалкам змясціць унутр чаго-н. Умясціць усе кнігі ў адну шафу. Умясціць увесь груз на адну платформу. □ — На адну скавараду хопіць,— заўважыла маці.— Ды і ў дзве не ўмесціш. Кулакоўскі. // перан. Уключыць поўнасцю ў межы чаго-н.— Выйдзе [газета], выйдзе,— упэўнена сказаў Уласюк,— ужо і матэрыялу сабрана столькі, што і ў нумар не ўмесціш. Колас. // Размясціць каго-, што-н. дзе-н. У лазеньку ўмясцілі Тацяну Турботную і замкнулі на замок там, дзе падацца. Гарэцкі. У зацененым кутку пакоя можна столік для тэлевізара умясціць. Даніленка.перан. Разм. Уладкаваць каго-н. куды-н. Усе гаварылі, што Сурвіла мяркуе умясціць свайго сына прыставу ў пісары. Чорны.УМЯТÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да умятаць.УМЯТÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да умесці.УМЯТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умяць (у 1, 2 знач.).УМЯЦІНА, -ы, ж. Паглыбленне, утворанае ударам, ціскам. На абшыўцы катла [паравоза] і цяпер яшчэ можна было заўважыць сляды ўмяцін ад былых варожых абстрэлаў. Васілёнак. У пакоі нікога не было, пусты быў і ложак, толькі ўмяціна на белай капе сведчыла, што на ім нядаўна нехта ляжаў. Хадкевіч.УМЯЦЦА, умнéцца; пр. умяўся, умялася; зак. 1. Стаць умятым, уціспутым у што-н., куды-н. Умялася трава ў зямлю пад коламі трактара.2. Стаць шчыльным ад сціскання, прымінання. Мокры жвір умяўся пад ботамі.УМЯЦЬ, умнý, умнéш, у мне; умнём, умняцé; пр. умяў, умяла; заг. умнí; зак., што. 1. Прымяўшы, уціснуць, увагнаць у што-н., куды-н. Дзядзька., выплюнуў з рота папяросу, спакваля расцёр яе, умяў наском бота ў пясок. Сачанка.Націскаючы, зрабіць больш шчыльным. Умяць тытунь у люльцы. /І Прымяць хадою, яздою; утаптаць, уездзіць. Умяць зямлю гусеніцамі трактара. □ Падэшвы яго [Шпакевіча] ботаў глыбока ўмялі намыты пясок на беразе. Чыгрынаў.Разм. З'есці вялікую колькасць чаго-н., прагна з'есці што-н. Умяць цэлы бохан хлеба. □ [Дзядзька:] — Была б у калгасе сталовая, то капусты б міску вычарпаў, адбіўную б

умяў ці верашчакі б талерку блінамі вымачаў. Бялевіч.УМЯШÁННЕ, -я, н. Дзейны ўдзел у чым-н., актыўнае ўніканне ў што-н. Чаго маўчыць маці, ясна: не хоча пакрыўдзіць Ліну сваім умяшаннем у іхнія сямейныя справы. Гаўрылкін. // Дзеянні, якія спыняюць што-н. Хірургічнае ўмяшанне.УМЯШÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад умяшаць.УМЯШÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. і. Пранікнуць куды-н., змяшацца з чым-н. Сашка ўмяшаўся ў натоўп.. Доўга сядзеў на скверы і, як зачумлены, пайшоў да бацькі. Чорны.2. Увайсці, унікнуць у чые-н. справы, адносіны, прыняць актыўны ўдзел у іх. Лабановічу прыкра было слухаць такія скаргі [пані падлоўчай], бо яны як бы ставілі яго ў ролю суддзі і прымушалі так ці іначай умяшацца ў чужое жыццё. Колас. У час умяшалася ў звадку і мачыха Чарнушкаў: сілком адвяла Ганну ўбок. Мележ. [Машы] было цікава і дзіўна слухаць. Захацелася самой умяшацца і сказаць нешта значнае, разумнае. Шамякін. // Прыняць удзел у чым-н. з тым, каб спыніць што-н. [Семянюк:] — Я прыйшоў прасіць партыйны камітэт умяшацца і прыпыніць знішчэнне барка. Мяжэвіч. Вось ухапіліся [свёкар і бацька] ўжо за бароды... Маці умяшалася, Іх разнімае. Корбан.УМЯШАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., у што. 1. што і чаго. Мяшаючы, дабавіць чаго-н. у што-н.; прымяшаць. Умяшаць пшанічнай мукі ў жытнюю.2. перан.; каго. Ўцягнуць, ублытаць у якую-н. непрыемную справу.— Ты што гэтаУмяшчальнасць24Унесці

надумаў, хлопча? — здзіўлена запытаў Якаў.— Хочаш і мяне сюды ўмяшаць? Чарнышэвіч.УМЯШЧАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. і. Уласцівасць умяшчальнага (у 1 знач.). Умяшчальнасць клуба.2. Здольнасць умяшчаць пэўную колькасць чаго-н.; ёмістасць. Умяшчальнасць цыстэрны.УМЯШЧАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Здольны ўмясціць вялікую колькасць каго-, чаго-н.; ёмісты. Умяшчальны зал. Умяшчальны чамадан, п Запасяць .. [лясныя мышы] таксама арэхі, насенне клёна, вяза, ягады, але асабліва любяць арэшкі ліпы, набіваючы імі даверху даволі ўмяшчальныя дуплы. Самусенка.2. Які можа ўмясціцца.УМЯШЧАЛЬНЯ, -і, ж. Месца, ёмішча, прызначанае для чаго-н. Плошча... Ці не, не плошча — хутчэй гэта вялізная празрыстая ўмяшчальня паветра і сонца, накрытая ясным блакітам неба. Палтарап.УМЯШЧÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да ўмясціцца.2. Зал. да умяшчаць.УМЯШЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да умясцíпь.УМЯШЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, умяшчаць — умясціць.УНАДЗІЦЦА, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак. Панадзіцца рабіць што-н. непажаданае.— Унадзіўся падлюка-каршун лятаць,— паскардзіўся .. [дзед] бабцы Вікці.— Сёння зноў маладога пеўніка схапіў. Даніленка. [Павел Сця-каньеры ясень унадзіліся красці. Ляўданскі. // Стаць часта наведваць каго-н. Да старога неўзабаве ўнадзілася хадзіць на вячоркі ўдава з суседняга засценка. Гурскі.УНАДЛІВЫ, -ая, -ае. Які унадзіўся, панадзіўся рабіць што-н.— Усё праз гэтую ўнадлівую, праз тваю палюбоўпіцу,— зазлавала Оля і ўжо не стрымала крыўды.

Гроднеў.УНАЁМ, прысл. Тое, што і унаймы.УНÁЙМЫ, прысл. У часовае карыстанне за пэўную плату. Здаць пакой унаймы.О Ісці унаймы (уст.) — наймацца на работу, ісці ў парабкі. Чым ты засееш паласу сваю? Які ўраджай з дажынак прынясеш? Унаймы можа прыйдзецца ісці? Танк.УНАК1ДКУ, прысл. Абл. Наапаíнкі. Скрыпнулі дзверы. У іх чорным прагале з'явілася постаць чалавека ў чыгуначнай спяцоўцы ўнакідку. Лынькоў. Андрэй сядзеў каля зямлянкі хмуры. Паліто ўнакідку з'ехала з плячэй. Няхай.УНАКЛÁДКУ, прысл. Разм. Палажыўшы цукар у чай, кофе і пад., у адрозненне ад упрыкуску.УНАНГАН гл. унанганы.УНАНГАНКА гл. унанганы.УНАНГАНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да унанганаў, які належыць, уласцівы ім,УНАНГАНЫ, -аў; адз. унангáн, -а, м; унан-гáнка, -і, ДЫ -нцы; мн. унангáнкі, -нак; ж. Тое, што і а л е у т ы.УНАНІМІЗМ, -у, м. Дробнабуржуазная дэкадэнцкая плынь у французскай літаратуры пачатку 20 стагоддзя.[Фр. шíапітізте — аднадушша ад лац. шшз — адзін і апіта — душа.]УНАНІМ1СТ, -а. М -сце, лг. Паслядоўнік унанімізму.УНАРАВІЦЬ, -раўлю, -рóвіш, -рбвіць; зак. Дагадзіць, зрабіўшы што-н. так, як хочацца каму-н.— Каму там горача стала? — пачуўся дрыготкі голас хворага.— Усім не ўнаравіць,— зачыніў вокны юнак. Гурскі.— Сынку, забралі крывапіўцы нашага бацьку! — крыкнула [маці].— Не ўнаравіў нешта пану. С. Александровіч.УНАРМАВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан унармаванага. Унармаванасць правапісу.УНАРМАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл., унармаваць.УНАРМАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад унармаваць.2. у знач. прым. Вызначаны ў якасці нормы.УНАРМАВАЦЬ, -мýю, -мýеш, -мýе; зак., што. Прывесці да нормы. Унармаваць напісанне ўласных імён.УНАРМОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да унармаваць.УНАСІЦЬ, унашý, унóсіш, унóсіць; зак., каго-што. Унесці ўнутр чаго-н. усё, многае ў некалькі прыёмаў. Унасіць усе дровы ў павець.УНАСЛÉДАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, унаследаваць.УНАСЛЁДАВАНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад унаследаваць.УНАСЛЕДАВАЦЬ, -дую, -дуеш, -дуе; зак., што. 1. Спец. Успрыняць ад бацькоў, продкаў якія-н. рысы. Дзеці ўнаследавалі колер вачэй маці,2. Запазычыць, узяць у папярэднікаў як спадчыну (у 2 знач.). Унаследаваць алфавіт.□ [Дзеці] ўнаследуюць ад свайго бацькі нянавісць да фашызму, як унаследаваў нянавісць да ўсяго антычалавечага сам Ісай Казінец ад свайго бацькі. Новікаў.УНАЧЫ, прысл. Тое, што і уночы. Уначы чуліся нейкія гукі, тупат, нібы грукат, але змораныя людзі нічога не чулі і праспалі спакойна. Маўр.УНДЗІНА, -ы, ж. У павер'ях сярэдневякоўя — дух вады ў вобразе жанчыны; русалка, наяда.[Ад лац. шíо'а — хваля.]УНЕПРЫКМЁТКУ, прысл. Абл. Непрыкметна, ціхенька. Ён прыйдзе, як уцямнее, І засаўку ўнепрыкметку Галінкай адсуне неяк — Не ўчуе нават суседка. Барадулін.УНЁСЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад унесці.УНЕСЦІ, унясу, унясéш, унясé; унясём, унесяцé; пр. унёс, унéсла і уняслá, унéсла і

уняслó; заг. унясí; зак., каго-што. 1. Прынесці, занесці ўнутр чаго-н., куды-н. Унесці рэчы ў вагон. □ [Гаспадыня] ўзялася за работу: набрала бярэма дроў, унесла ў хату і, запаліўшы газоўку, стала класці іх у печ. Чорны. Цётка папалася спагадлівая, картоплі чыгун наварыла, саломы ўнясла куль. Навуменка.2. Заплаціць; зрабіць узнос. Унесці плату.□ Нарэшце я кажу ..[следчаму]: — Грошы я магу заўтра унесці ў касу. Пальчэўскі.3. Уключыць у склад каго-, чаго-н. Унесці прозвішча ў спіс. □ Змены, што я ўнесла ў меню, асаблівага ўздыму не выклікалі. Савіцкі. // Дабавіць, дадаць да таго, што ўжо ёсць у наяўнасці, зрабіць папраўкі. [Язэп:] — План людзі складалі, і людзі могуць унесці ў яго папраўкі. Асіпенка.Універмаг25Уніз

Даць пранікнуць куды-н., умяшаць у што-н. Унесці кампост. Унесці мінеральныя ўгнаенні.перан. Выклікаць, зрабіць. Больш жвавасць ўнесла заўвага Клаўдзі Хацкевіч. Шамякін. // Узбагаціць. Творы .. [М. Танка] ваеннага часу і пасляваенных гадоў ўнеслі значны уклад у беларускую савецкую літаратуру. Бугаёў.О Унесці свежы струмень у што — ажывіць, зрабіць больш цікавым, разнастайным. Унесці яснасць — растлумачыць што-н., зрабіць больш ясным.УНІВЕРМАГ, -а, м. Універсальны магазін. Дзіцячы універмаг. □ Маці пляскае рукамі і тут жа, ва універмагу, пачынае выбіраць хлопчыку іншы абутак. Даніленка.УШВЕРСÁЛ, -а, м. 1. Той, хто валодае разнастайнымі спецыяльнасцямі ў сваёй прафесіі. Слесар-універсал. Канструктар-універсал.2. У астраноміі і геадэзіі — інструмент для вымярэння гарызантальных і вертыкальных вуглоў.[Ад лац. цпіуегзаíіз — усеагульны.]УНІВЕРСАЛІЗАЦЫЯ, -і, ж. Наданне універсальнасці чаму-н. Універсалізацыя машын, якія ажыццяўляюць працзсы кіравання.УНІВЕРСАЛ13М, -у, м. Кніжн. Валоданне разнастайнымі ведамі, звесткамі, навыкамі. // Мнагапланавасць чаго-н. Універсалізм дробнай сялянскай гаспадаркі.УНІВЕРСÁЛІІ, -ій; адз. няма. Тэрмін, які абазначае агульныя паняцці.О Універсаліі лінгвістычныя — з'явы і ўласцівасці, характэрныя для ўсіх моў свету.[Ад лац. шíіуегзаíіз — усеагульны.]УНІВЕРСАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць універсальнага. Універсальнасць акцёра. Універсальнасць метадаў лячэння. □ Універсальнасць, усеабдымнасць, дакладнасць і сцісласць — гэтыя вызначальныя рысы выданняў такога тыпу .. вытрыманы і ў Беларускай Савецкай Энцыклапедыі. Юрэвіч.УНІВЕРСАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які ахоплівае ўсё, многае; усеабдымны. Універсальныя веды. Універсальныя звесткі. Універсальны спецыяліст. І/ Прызначаны для гандлю разнастайнымі таварамі. Універсальны магазін.2. З разнастайным прызначэннем, для разнастайнага выкарыстання. Універсальны інструмент. Універсальная сталь. Універсальны станок.УШВЕРСАМ, -а, м. Вялікі магазін з самаабслугоўваннем, які гандлюе прадуктовымі і непрадуктовымі таварамі паўсядзённага пошту.УШВЕРСАНТ, -а, М -нце, м. Разм. Студэнт універсітэта; чалавек з універсітэцкай адукацыяй.УНІВЕРСАНТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Разм. Жан. да універсант.

УНІВЕРСІТЭТ, -а, М -тэце, м. і. Вышэйшая навучальная і навуковая ўстанова з асобнымі аддзяленнямі (факультэтамі) па розных гуманітарных і прыродазнаўча-матэматычных навуках. Рэктар універсітэта. □ [Сцёпка:] — Я думаю, скончыўшы рабфак, падавацца ва універсітэт. Колас. // Будынак, дзе знаходзіцца гэта ўстанова. // перан. Тое, што дае вопыт, веды без навучальнай установы. [У Лукішках] .. [М. Танк] праходзіў той жыццёвы універсітэт, у якім адбывалася апошняя за-гартоўка сапраўдных рэвалюцыянераў. Бугаёў.2. Назва навучальных устаноў па павышэнню агульнаадукацыйных і навукова-палітычных ведаў. Вячэрні універсітэт марксізма-ленінізма. □ [Сакратар партбюро:] — З калгаса прыслалі пісьмо. Універсітэт культуры адкрываюць. Просяць лектара. Марціновіч.[Ад лац. íтіуегзіí.аз — сукупнасць.]УНІВЕРСІТЭЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да універсітэта. Універсітэцкі статут. Універсітэцкая бібліятэка. // Звязаны са знаходжаннем, навучаннем або выкладаннем ва універсітэце. Універсітэцкі выкладчык.УНІВЕРСІЯДА, -ы, ДМ -дзе, ж. Студэнцкія спартыўныя спаборніцтвы.УНІВЁРСУМ, -у, м. Філасофскі тэрмін, які абазначае «усё існуючае», «сусвет як цэлае».[Лац. хíпіуегзнт — сусвет.]УНІЖАЛЬНАСЦЬ, -і, ж. 1. Спец. Уласцівасць уніжальнага (у 1 знач.).2. Уласцівасць уніжальнага (у 2 знач.).УНІЖАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. У граматыцы — які мае або надае адценне зняважлівасці, пагардлівасці. Уніжальны суфікс.2. Зневажальны для чыёй-н. годнасці. Уніжальныя адносіны.УШЖАНАСЦЬ, -і, ж. Стан уніжанага (у 2, З знач.).УН1ЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад унізіць.у знач. прым. Такі, якога ўнізілі, зганьбілі; прыгнечаны горам, бядою.у знач. прым. Які выражае ўніжэнне, сведчыць аб уніжэнні.УНІЖАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да унізіцца.2. Зал. да уніжаць.УНІЖÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да унізіць.ЎНІЖЭННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уніжаць — унізіць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, уніжацца — унізіцца. / расказваў дзед Талаш пра свае прыгоды, пра стажок, пра сваё ўніжэнне перад польскімі жаўнерамі, пра іх насмешкі і здзек. Колас. Калі чалавек васкарузне ў сваіх звычках.., дык ужо вельмі цяжка яго перайначваць. Ўсякая спроба змяніць натуру такога чалавека ў лепшы бок успрымаецца ім як ўніжэнне яго асобы. Дуброўскі.2. Тое, што прыніжае, зневажае чалавека, яго годнасць. Тое, што .. [Яраш] вымушаны рабіць з гэтага бязвіннага наведвання тайну, уніжала і абражала. А ўніжэнне для яго, гордага і незалежнага, было самай страшнай карай. Шамякін.УНІЗ, прысл. 1. У напрамку да нізу, да чаго-н., што знаходзіцца ў ніжняй частцы, у глыбіні чаго-н.; проціл, уверх. / балота здалося б нейкім незнаёмым, не сваім, каб наперадзе не адкрывалася вачам высокая града, з якой збягалі ўніз канцавыя хаты Гусараўкі. Ракітны. Леў Раманавіч, чапляючыся за кусты, пачаў спускацца ўніз. Асіпенка. Жанчына падышла к ганку, ступіла на аполачак, пакладзены сукамі ўніз. Кулакоўскі. З пагорка ўніз, у бок даліны, Збягае сцежка між кустоў. Колас. / у перан. ужыв. [Жэня:] Мы коцімся, коцімся ўніз. Дакаціліся ўжо да таго, што жонка друга не верыць нам. Брыль.2. У напрамку да вусця ракі. Праплываюць белыя пялёсткі [чаромхі], якія ападаюць

Унізаны 26 Унідзесьці ў вярхоўі ракі. Некаторыя з іх заплываюць у маю завоінку, павольна круцяцца вакол паплаўкоў, потым трапляюць на струмень і таропка ўносяцца плынню ўніз. Ігнаценка. / 3 прыназ, «па» ўтварае спалучэнне з М. Уніз па Дняпры перапраўляліся войскі польска-літоўсказа гетмана Радзівіла. «Маладосць».О Зверху ўніз глядзець (пазіраць) на каго гл. глядзець.УНІЗАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. да унізаць.УНІЗÁЦЬ, уніжý, унíжаш, унíжа; зак., што. Нанізваючы, навешваючы, накрыць паверхню чаго-н. вялікай колькасцю якіх-н. прадметаў. Унізаць пальцы пярсцёнкамі. Унізаць ёлку цацкамі. // (часцей у форме дзеепрым, зал. пр.). Быць увешаным, пакрытым чым-н. Прабраўся я праз .. заслон [дубкоў] і вачам сваім не паверыў: тонкія галінкі ляшчыны былі ўнізаны гронкамі арэхаў. Жычка.УНÍЗВАННЕ, -я, в. Дзеянне паводле знач. дзеясл, унізваць — унізаць.УШЗВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да унізваць.УНІЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да унізаць.УНІЗЕ, прысл. У ніжняй частцы; ніжэй чаго-н.; проціл, уверсе. Унізе мерна цякла Бярззіна, якая яшчэ не ўвайшла пасля пав[о]дк[і] ў свае берагі. Ігнаценка. Я са сваім таварышам Адамам Лявончыкам пілаваў дошкі прадоўжнай пілой. Ён наверсе, я ўнізе. Чарнышэвіч. [Конь] стаяў., пад старой разгалістай таполяй з падранай унізе парою. Мележ. Дом на гары і ўнізе чорны млын, Як дзве паходні, уначы гарэлі. Астапенка.УНІЗІЦЦА, унíжуся, унíзішся, унíзіцца; зак. Паставіць сябе ў прыніжанае становішча; црынізіць ўласную годнасць.УНІЗІЦЬ, унíжу, унíзіш, унíзіць; зак., каго. Паставіць каго-н. у прыніжанае становішча; зняважыць.— А ты, брат, мяне ўнізіў... Вазьмі грошы!..— зароў .. [Чаркашын] раптам, на ўвесь лес, аж адгалоскі пайшлі. Пташнікаў. [Юрка] спытаўся яшчэ раз і зразумеў: яго чуюць, але маўчаць, бо хочуць унізіць і за нешта адпомсціць. Карпаў. [Генерал:] — Не хвалюйцеся! Вось я., якраз і хацеў сказаць. Лена Азаронак асталася Ленай Азаронак! Нішто не ўнізіла яе! Кірэенка.УНІКАЛЬНЫ, -ая, -ае. Вельмі рэдкі, адзіны ў сваім родзе; выключны. Унікальная знаходка. Унікальны рукапіс. □ Аднак гэта песня з-за сцяны ўзрушыла мяне, давяла да нейкай унікальнай хваробы, якую ніякі доктар не адгадае і не вылечыць. Дуброўскі. Гаспадар пазнаёміў нас са сваёй сям'ёй і паказаў ўласную бібліятзку, якая здзівіла багаццем унікальных кніг па гісторыі развіцця грузінскай культуры і мастацтва. Хведаровіч.УШКÁННЁ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. унікаць (у 4 знач.) — унікнуць.УНІКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. чаго. Пазбягаць чаго-н., ухіляцца ад чаго-н. Я не раз здзіўляўся, як спрытна ўпікалі шафёры амаль непазбежных аварый. Мележ.2. чаго. Ухіляючыся, пазбягаць чаго-н. Калі праўду казаць, дык Яўген і ўнікаў тых заданняў, якія былі звязаны з паездкамі ў родныя мясціны. Сабаленка. Але ў размове ўжо [Зося і Паходня] не закраналі таго, аб чымтолькі што гаварылі і што патрабавала яснасці. Абое баяліся і знарок ўпікалі яе — няхай яна акрэсліцца як-небудзь пазней, ці варта спяшацца!.. Хадкевіч. // Устрьшдівацца ад чаго-н. Насця была здзіўлена пераменай у паводзінах мужа, але цярпліва маўчала. Яна ўнікала лаянак. Сіняўскі. // Ратавацца ад чаго-н., мінаць што-н. Сабака сарамяжа павільваў хвастом, быццам сказаць хацеў:—Бывае ж такі выпадак, што як ні ўнікаеш, а ўсё ж спатыкаешся. Мурашка.каго-чаго. Стараюцца, не жадаць сустракацца з кім-, чым-н. Кінуўшы мужа, Марына Паўлаўна як мага старалася ўнікаць з ім сустрэчы. Зарэцкі. [Тапурыя:] — Пачаў я

ўнікаць людзей, і нейкі час як бы хвароба ў мяне такая была: дрэнна мне пры людзях! Самуйлёнак. Непакоіла няпэўнасць адносін з Ленай. Чаму дзяўчына ўнікае яго [Андрэя]? Няўжо яна пагарджае ім? Сапрыка. // ад каго. Быць заўважаным, убачаным. Так, глытаючы слёзы, прыўды, разважае Алена. Ад Гапькі не ўнікае матчын настрой. Васілевіч.у што. Удумвацца, імкнуцца зразумець сутнасць чаго-н. Віктар учытваўся, унікаў у змест. І раз, і другі прабягаў вачыма напісанае. Паўлаў. Толькі там, пад зямлёю, калі сачыў за працай Сапегі, унікаў у складаныя яе дэталі, ён [Савіцкі] перайначваўся. Лупсякоў.УШКЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уніклівага. А дзяўчаты, калі ён [малады чалавек] праходзіў, глядзелі наўздагон ва ўсе вочы, забыўшыся на сарамяжлíвасць і стрыманасць, забыўшыся нават на спрадвечную жаночую ўніклівасць, якая бліжэй за ўсё да какецтва. Караткевіч.УШКЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Які пазбягае прама і адкрыта выказваць свае думкі. // Непрамы, пазбаўлены шчырасці. Уніклівы адказ.2. Які глыбока ўнікае ў сутнасць справы; дапытлівы. Не было больш цярплівага, памяркоўнага «экскурсавода», быў начальнік будоўлі: патрабавальны, уніклівы чалавек, якому да ўсяго ёсць справа. Дадзіёмаў. [Рыбак] гутарыць з дзецьмі, якія абступілі яго лодку, і ахвотна, цярпліва адказвае на іх бясконцыя, уніклівыя запытанні. В. Вольскі. // Праніклівы. Уніклівая думка чалавека.УНІКНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. унікаць (у 1 знач.) — унікнуць.УНІКНУЦЬ, -ну, -неш, -не. Зак. да унікаць.УНІКУМ, -а, м. Рэдкі, адзіны ў сваім родзе экземпляр (прадмет або чалавек). Завод-унікум. □ Мяфодзій Кірылавіч Задзерынос, пра якога мы, яго былыя падначаленыя, хочам расказаць, можна сказаць, адзіны экземпляр прыроды, унікум. Прокша. Старому Бародку даўно была пара выходзіць на пенсію, але, відаць, яго трымалі на службе яв своеасаблівы астрожны унікум. Машара. [Лац. шгісшп — адзіны ў сваім родзе.] УНІМАК, -мку, м. Разм. У выразах: без унімку — бесперастанку. Архіп Архіпавіч нешта ўсё гаварыў. Гаварыў без унімку. Сіняўскі; няма (не мець) унімку — нельга спыніць, стрымаць. З тыдзень унімку не было, жыць не давала [гаспадыня], поедам мяне ела. Сачанка. На ўсходзе неба запалавела, а грымучае пекла не мела унімку. Чорны.Унісон27Унурысты

УНІСОН, -у, м. Адначасовае гучанне двух або некалькіх гукаў аднолькавай вышыні і аднолькавых гукаў у розных актавах.О Ва ўнісон — а) сугучна (спяваць, гучаць і пад.); б) зладжана (рабіць што-н., дзейнічаць і пад.).[Іт. íтізоп.]УНІСОННЫ, -ая, -ае. Які адначасова гучыць; пабудаваны на адначасовым гучанні аднолькавых гукаў. Унісонпае спяванне.УНІТÁЗ, -а, м. Ракавіна для сцёку нечыстот у прыбіральнях, абсталяваных каналізацыяй.[Ад назвы фірмы Ппіíаз.]УШТÁРНЫ, -ая, -ае. Кніжн, і спец. Аб'яднаны, адзіны, які ўтварае адно цэлае. Унітарная дзяржава. Ц Накіраваны на аб'яднанне; аб'яднальны. Унітарныя пераўтварэнні.

[Фр. íшіíаіге.]УНІФАРМІСТ, -а, М -спе, м. Работнік цырка, які належыць да уніформы (у 2 знач.).УШФІКАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уніфікаваць.УШФІКАВÁЦЦА, -кýецца; зак. і незак. 1. Стаць (станавіцца) уніфікаваным.2. толькі незак. Зал. да уніфікаваць.УНІФІКАВАЦЬ, -кую, -кýегп, -кýе; зак. і незак., што. Правесці (праводзіць) уніфікацыю. Уніфікаваць грашовую сістэму. Уніфікаваць абсталяванне цэхаў. Уніфікаваць арфаграфія).УШФІКАТАР, -а, м. Той, хто праводзіць уніфікацыю чаго-н.УНІФІКАТАРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да уніфікатара.УНІФІКАЦЫЯ, -і, ж. Звядзенне да аднастаннасці, да адзінай формы, сістэмы. Уніфікацыя машын. Уніфікацыя арфаграфіі.[Ад лац. шшз — адзін і íасеге — рабіць, ствараць.]УШФÓРМА, -ы, ж. 1. Форменнае адзенне (аднолькавае для ўсіх людзей якой-н. групы). Вайсковая уніформа. □ Следам за Трусам я праціснуўся ў цямнейшы куток, дзе мы і ўладзіліся.. на ўвесь вечар, пацеючы ў сваіх жоўтых паўкажушках, якія былі ў той час нейкай своеасаблівай студэнцкай уніформай. Лужанін.2. зб. У цырку — персанал, адзеты ў спецыяльныя аднолькавыя касцюмы, які абслугоўвае арэну ў час выступлення артыстаў.[Фр. шíіíогте.]УНІЧЫЮ, прысл. Без выйгрышу і пройгрышу. Шахматная партыя скончылася ўнічыю. а Гаспадары свае вароты адстаялі. Быў скончан першы тайм унічыю. Нуль-нуль. Корбан.УНІЯ, -і, ж. 1. Аб'яднанне, саюз дзвюх або некалькіх дзяржаў пад уладай аднаго манарха. Дзяржаўная унія.2. Аб'яднанне праваслаўнай царквы з каталіцкай пад уладай рыжскага папы, але пры захоўванні праваслаўнай царквой сваіх абрадаў і богаслужэння.[Ад лац. гтіо — адзінства, аб'яднанне.]УШЯТ, -а. М -яце, м. Паслядоўнік уніі (у 2 знач.); той, хто прытрымліваецца грэка-каталіцкага веравызнання.УНІЯТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да уніят.УЮЯЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да уніі (у 2 знач.), уніята. Уніяцкае веравызнанне. Уніяцкая царква. Уніяцкі прыход.УШЯЦТВА, -а, н. Веравызнанне і веравучэнне уніятаў.УНÓСІЦЦА, унóшуся, унóсішся, унóсіцца; незак. 1. Разм. Уносіць што-н. куды-н. (рэчы, прадметы і пад.). Крыху пастаяўшы,., [бацька] дадаў: — Пойдзем уносіцца ў хату. Дасць бог дзень, дасць і сонца... Хведаровіч.2. Зал. да уносіць.УНОСІЦЬ, унóшу, унóсіш, уносіць. Незак, да унесці.УНОЧЫ, прысл. У начны час, ноччу. Нас паліла сонца ўдзень, Халадзіў уночы цень. Бядуля. Вітанне таму, хто ў суровыя годы Не ведаў спакою ні ўдзень, ані ўночы. Броўка.УНТЫ, -óў; адз. унт, -á, м. і УНТЫ, унт; адз. ýнта, -ы, ж. Абутак з футра на мяккай падэшве ў народаў Поўначы і Сібіры. Ганна паказвала старому новыя унты, прыгатаваныя ў падарунак сыну. Лукша.УНТЭР, -а, м. Разм. Тое, што і унтэрафіцэр.УНТЭР-АФІЦЭР, -а, м. Званне малодшага каманднага саставу ў царскай і некаторых замежных арміях. // Асоба, якая мае гэта званне. Малодшы унтэр-афіцэр.[Ням. 1Іпí.егоííІ2Іег.]

УНТЭР-АФІЦЭРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да унтэр-афіцэра, належыць яму. Унтэрафіцэрскі састаў. Унтэр-афіцэрская форма.УНТЭР-АФІЦЭРСТВА, -а, н. 1. зб. Унтэрафіцэры, унтэр-афіцэрскі састаў.2. Разм. Унтэр-афіцэрскае званне.УНТЭРСКІ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да унтэра, належыць яму. Унторскае званне.УНТЭРТОН, -у, м. Спец. Тон, які ўваходзіць у састаў складанага гуку, больш нізкі, чым асноўны, а таксама дадатковы нізкі тон,[Ад ням. Шíегíоп.]УНУК, -а, м. 1. Сын дачкі або сына. Вестка — унук нарадзіўся — прыйшла. От жа сэрца і рвецца: Як там? Што там у іх? Каб магла, Паляцела б, здаецца... Гілевіч.2. толькі мн. (унукі, -аў.) Нашчадкі. Хто высаджваў ля бруку Сотні дрэўцаў густых? — Мы, Мічурына ўнукі, Тут вырошчваем іх. Нядзведскі.— Трэба, .. каб гэтую казку [пра прыгажуню-Алёну] заўсёды памяталі нашы дзеці і ўнукі, каб яны мацней любілі і бераглі тое, што ёсць у іх,— нібы гаворачы сам з сабою, пачаў Рыгор Васільевіч. Грахоўскі.УНУКАЎ, -ава. Які належыць унуку, уласцівы ўнуку. Вежу падабаўся ўчэпісты, гаспадарскі і ўсё ж ва ўсім добры ўнукаў розум. Караткевіч.УНУРАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад унурыць.у знач. прым. З апушчанай галавой, хмурны. Усе сядзелі ўнураныя, паапускаўшы галовы, і пакутліва чакалі, ці скора скончыцца прамова. Дуброўскі. Грэбліва павёўшы брывом, Юрка адклаў кнігу і сеў — унураны, быццам адгароджаны сцяной ад айчыма. Карпаў.у знач. прым. Паглыблены ў што-н., задуменны. Васіль Дзяцел хмурна кусаў травінку, унураны, непадступны. Мележ.УНУРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да унурыцца.УНУРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да унурыць.УНУРЫСТЫ, -ая, -ае. Хмурны, нелюдзімы. Прыйшоў Мікіта — дужы хлапчына з масян-Унурыц ц а 28Ун цы я

жовым тварам, троху сутулаваты, унурысты і маўклівы. Зарэцкі.УНУРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. 1. Утуліцца ў што-н. [Караба] зноў унурыўся галавой у падушку і адразу захроп. Асіпенка. // Паваліўшыся з разгону наперад, уткнуцца тварам у снег, зямлю і пад. Толя ўпаў каля нейкага драўлянага доміка і унурыўся тварам у пясок. Якімовіч.Захапіўшыся, паглыбіцца ў што-н., задумацца. У дарозе людзі паводзяць сябе па-рознаму: хто пазірае ў акно, хто унурыцца ў чытанне, а хто не можа маўчаць і з незнаёмымі. Марціновіч. Адам на момант змоўк. Схіліўся над варштатам, унурыўся ў чарцёж. Мыслівец. // Апусціць галаву, панурыцца. Пракоп адчуў сябе пабітым і адзінокім. Унурыўся і маўчаў. Колас. [Мужчыны] вядуць на перакур купкай, а.. [Мацей] воддаль прыткнецца, закурыць, унурыцца і маўчыць. Пальчэўскі.Пільна, не зводзячы вачэй, глядзець на каго-, што-н. Зачуўшы крокі, .. [хлопец] спалохана ўстрапянуўся, агледзеў Ілью з галавы да ног, потым зноў унурыўся ў агонь. Навуменка.УНУРЫЦЬ, -ру, -рыгл, -рыць; зак., што. 1. Увабраць у што-н. (пра галаву). Галя ўнурыла галаву ў пастаўлены каўнер, патупіла вочы, як бы яна не хацела глядзець на

кафедру. Сабаленка. Рыжы больш ссутуліўся, унурыў галаву ў плечы. Кавалёў. // Панура нахіліць, схіліць (галаву). Чубар колькі часу чакаў, што адкажа на гэта ваенурач, але той унурыў галаву і сядзеў зноў безуважны. Чыгрынаў. Юрка унурыў галаву, здавалася, увесь сціснуўся ў камячок. Настаўніца строга пазірала на яго, думала. М. Ткачоў.2. Утаропіць у што-н. (вочы, погляд). Надзейка заірдзелася і ўнурыла вочы ў талерку, але праз момант усміхнулася, падняла чарку, вымавіла: «За маму». Хадкевіч.УНУТР, прысл, і прыназ, і. прысл. У сярэдзіну. Прыняць лякарства ўнутр. а Кветкі абляпілі сцяну дома, віліся вакол калоны на ганку, забіраліся па нацягнутых нітках на вокны, заглядвалі ўнутр. Хадановіч.2. прыназ, з Р. У сярэдзіну, у межы чаго-н. Ад вуліцы гэтае месца адгароджвала другая сцяна, якая рухнула ўнутр дома. Быкаў.УНУТРАНА, прысл. Пра сябе, у душы, у думках. Іна унутрана ажывілася і, не адымаючы ад вачэй рук, праз шчыліны між пальцаў зірнула на Анатоля. Ваданосаў. [Паддубíюг] імкнуўся быць спакойным і унутрана і знешне. М. Ткачоў.УНУТРАНАСЦЬ, -і, ж. Прастора ў сярэдзіне чаго-н. Унутранасць вагона.ЎНУТРАНЫ, -ая, -ае. 1. Які знаходзіцца, размяглчаецца ўнутры чаго-н.; проціл, знепші (у 1 знач.). Унутраныя дзверы. Ўнутраны замок. □ Рашчэня адчыніў шырокае акно свайго кабінета адразу ж, як толькі вынеслі ўнутраную раму. Шамякін. // Які дзейнічае знутры. Трэцяя печ ўздрыгвала ад моцных унутраных штуршкоу. Данілевіч. // Звернуты ў сярэдзіну чаго-н. Ўнутраная разьба.Які мае адносіны да псіхічнай дзейнасці чалавека, адбываецца ў яго псіхіцы. Некалькі кароткіх хвілін дырэктар перажываў пакутлівую ўнутраную барацьбу. Краўчанка. Гаварыў Слаўка спакойна, роўна, але ў голасе яго адчувалася вялікая ўнутраная сіла. Новікаў.Які ляжыць у аснове чаго-н., з'яўляеццасутнасцю чаго-н. Унутраныя супярэчнасці. Ўнутраная сувязь з'яў. □ [Песня] раскрыла перад гм [Грыневічам] сваю душу, усе зманлівыя таямніцы свайго ўнутранага хараства. Ліс.4. Які мае адносіны да жыцця, дзейнасці ўнутры дзяржавы, установы, арганізацыі; проціл, знешні (у 3 знач.). Ўнутраная палітыка. Ўнутранае становішча краіны. □ У кароткай гутарцы .. [Пракоп] даведаўся аб размеркаванні работы паміж калгаснікамі і аб унутраныя распарадку ў калгасе. Колас.О Рухавік ўнутранага згарання гл. рухавік. Ўнутраная флексія гл. флексія. Унутраныя хваробы гл. хвароба.ЎНУТРЫ, прысл, і прыназ, і. прысл. У сярэдзіне, у межах. [Маёр:] У мяне ўсё кіпіць ўнутры. І я ледзьве стрымліваюся... Кучар. Валодзя асцярожна заглянуў у адтуліну, але ўнутры было чорна і нічога не відаць. Арабей.2. прыназ, з Р. У сярэдзіне, у межах чаго-н. Доўга яшчэ гудзелі трубньш гулам басы ўнутры раяля. Хомчанка.ЎНУТРЫ... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае слову ўнутраны, напрыклад: унутрыатамны, унутрывідавы, унутрыкласавы, унутрыпартыйны.УНУТРЫАТАМНЫ, -ая, -ае. Які адбываецца ўнутры атама. Унутрыатамны працэс. Унутрыатамная энергія.УНУТРЫВÉННЫ, -ая, -ае. Які ўводзіцца ўнутр вены. Унутрывеннае ўлíванне.УНУТРЫВІДАВ5І, -áя, -óе. Які адбываецца ўнутры віду. Унутрывідавая барацьба.УНУТРЫГАЛІНОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да асобнай галіны (гаспадаркі), які існуе ўнутры яе. Унутрыгаліновае планаванне.

УНУТРЫКАЛГАСНЫ, -ая, -ае. Які адбываецца ў межах калгаса. Унутрыкалгасны абарот прадукцыі.УНУТРЫМЬТШАЧНЫ, -ая, -ае. Які ўводзіцца ўнутр мышцы. Унутрымышачны ўкол.УНУТРЫПАРТЫЙНЫ, -ая, -ае. Звязаны з унутраным жыццём, дзейнасцю партыі. Унутрыпартыйная дэмакратыя.УНУТРЫСАЮЗНЫ, -ая, -ае. Які знаходзіцца, адбываецца ўнутры, у межах саюза. Унутрысаюзны гандаль. Унутрысаюзная дысцыпліна.УНУТРЫСКУРНЫ, -ая, -ае. Які ўводзіцца ўнутр скуры. Унутрыскурнае ўвядзенне вакцыны.УНУЧАК, -чка, м. Памянш.-ласк. да унук.УНУЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. Дачка сына або дачкі.УНУШÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць утрымаць унушэнне, успрымальнасць да ўнушэння.УНУШÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да унушаць.УНУШÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. Дзейнічаць на псіхіку чалавека ці жывёлы з мэтай выклікаць пэўную рэакцыю; прыводзіць у стан гіпнозу.УНУШЫЦЬ, -шý, -шыш, -шыць. Зак. да унушаць.УНУШЭННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, унушаць — унушыць.УНЦЫЯ, -і, ж. 1. Мера вагі ў Старажытным Рыме, а таксама ў сучаснай Англіі і шэрагу краін Лацінскай Амерыкі.УньУпадачны

2. Адзінка аптэкарскай вагі (у Расіі роўная 29,86 г), якая выкарыстоўвалася да ўвядзення метрычнай сістэмы.3. Назва розных старадаўніх залатых мапет у некаторых краінах Еўропы і Лацінскай Амерыкі.[Лац. шíсіа.]УНЬ, часціца. Разм. Тое, што і вунь. Даль агорнута смугою, і ў смузе нізіны. Унь замерлі на кургане ў полі дзве хваіны. Трус. Унь на тым тыдні з Ланска сто кубаметраў напілавалі. Пальчэўскі. [Сёмка:]—Капейка нам тады унь як трэба была. Кандрусевіч.— Унь праснак праз вас, неслухаў, згарэў!—Бабка выхапіла з печы патэльню. Каліна.УНЮХАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Пачуць нюхам асаблівасці якога-н. паху.УНГОХАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Разм. 1. Выявіць, адшукаць каго-, што-н. па паху; знюхаць. Сабака ўнюхаў зайца.2. перан. Непрыкметна даведацца пра каго-, што-н., высачыць каго-, што-н. [Платаіс:] — Мне перадалі, ..што фашысты нешта ўнюхалі і рыхтуюцца да арыштаў падпальшчыкаў. Новікаў.УНЮХВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да унюхацца.УНЯСÉННЕ, -я, н. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уносіць — унесці.УНЯЦЦА, уймýся, уймéшся, уймéцца; уймёмся, уймяцéся; пр. уняўся, унялáся, -лóся; заг. уймíся; зак. Разм. 1. Перастаць хвалявацца, плакаць, крычаць і пад.; суняцца, супакоіцца. Жаночы лямант крыху быў уняўся, але шчуплая смуглявая жанчына, матляючы ў паветры кулакамі, насядала на Юстына. Стаховіч. Лена апусцілася на мяккую капу, горка заплакала. Тлум адразу упяўся. Ваданосаў.2. Стаць больш слабым па сіле праяўлення; спыніцца, супакоіцца. Баец сцішыўся ў

доле, так яму стала лягчэй — спякотны жар уняўся. Быкаў. Бяскрайняя снежная роўнядзь! Завіруха ўнялася. Мыслівец.УНЯЦЬ, уймý, уймéш, уймé; уймё'м, уймяцé; пр. уняў, унялá, -ло; зак., каго-што. Разм. і. Угаварыць або прымусіць каго-н. супакоіцца, перастаць хвалявацца, крычаць, плакаць і пад.— Аўдоцця...— хоча перапыніць яе крык сам Анішчык, але дзе табе уняць бабу, калі яна захацела пакрычаць. Мурашка. Нейкі час цяжкавата было аднавіць парадак, уняць гаваркіх. Кавалёў.2. Суняць, супакоіць (пачуцці, боль і пад.). Я не супакойваў жанчыну,— я ведаў, што боль матчынага сэрца нельга уняць нічым. Сачанка. Хлопец не можа уняць дрыжыкаў. Навуменка. Ўласнаю персонай Вяртаўся ён з раёна І смагі аніяк не мог уняць. Вітка. // Спыніць (кроў, слёзы). Спярша .. [тэлефаніст] прыклаў два пальцы к параненаму месцу, каб уняць кроў. Чорны.УЛАД, -у, М -дзе, м. У выразе: да ўпаду — да знямогі, да поўнай страты сіл. На «пятачку».. танцы да ўпаду — за полькай вальс, за вальсам кадрыля на дванаццаць кален. Гроднеў.УПАДАБАНЫ, -ая, -ае. Разм. 1. Дзеепрым, гал. пр. ад упадабаць.2. у знач. прым. Які ўпадабаўся, спадабаўся, прыйшоўся па густу. Жанкі на лавах за-смяяліся, пачалі пераказваць адна адной недачутыя ці ўпадабаныя словы песні. Палтаран. Пецька — піжон. Тыдзень есці не будзе, а бразготку ўпадабаную купіць. Мехаў.УПАДАБАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. Разм. 1. Прыйеціся па густу. [Прахор:] — Ну, глядзіце сабе, як вам — упадабаецца [хата] ці не упадабаецца. Зарэцкі. Шафёр нешта буркатаў сабе пад нос. Відаць, матыў нейкай новае песні ўпадабаўся яму. Кавалёў.2. Палюбіцца, спадабацца. [Вашыновіч:] — От бо маладыя цяпер якія! Я ж кажу, няхай здаровы жывуць.. Табе яна ўпадабалася, то ты бяры яе сабе на здароўе, але будзь ты чалавекам! Чорны. Асабліва ўпадабалася Міканору Хадоська. Мележ.УПАДАБАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., каго-што. Разм. 1. Спадабаць, захапіцца кім-, чым-н. [Канстанцін Міхайлавіч:] — Прачытаў яму [бацьку] свой верш за чужы. А ўжо як бацька ўпадабаўІ прызнаўся, што напісаў сам. Лужанін. Стаўшы калгасным конюхам,.. [Павел] так упадабаў гэтую работу, так звыкся з коньмі, што не хацеў і адыходзіць ад іх. Кулакоўскі.2. Палюбіць каго-н. Упадабала.. [Лукер'я] гады мужнага чэкіста-камсамольца, выйшла за яго замуж. Місько. [Жняя:] — Зямляк то зямляк, але ж і упадабаў. Ды і чаму цябе не упадабаць: ты ж як тая кветачка. А кветачка ж кожнай пчолцы кідаецца ў вочы. Сабаленка. Дзе гэта відана, каб шляхцянка упадабала бацькавага парабка і каб ён так прысох да яе. Грахоўскі.УПАДАК, -дку, м. 1. Пагаршэнне агульнага стану чаго-н.; агульны распад, разлажэнне. Упадак вытворчасці пры капіталізме. Упадак буржуазнай культуры. // Моцнае аслабленне фізічных ці духоўных сіл. Упадак сіл. Упадак духу.2. Абл. Страта. Няма статку без упадку. Прымаўка.О Каб на вас упадак — каб вы падохлі, каб на вас паморак.УПАДАНЙЕ, -я. н. Дзеянне паводле дзеясл. упадаць (у 1 зпач.) — упасці (у 3 знач.).УПАДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Незак, да упасці (у 3 знач.).(1 і 2 ас. не ужыв.), у што. Упівацца, уцякаць. Там, дзе ў раку ўпадае вузенькі ручаёк, я спыніўся. Ваданосаў. Неўзабаве [людзі] апынуліся каля невялікай рэчкі, якая ўпадала ў Нёман. Гурскі.за кім-чым. Разм. Даглядаць каго-, што-н. Не ўпадаў стары ні за гаспадаркаю, ні за ўласнаю зямлёю. Лужанін. Ласкавая, дагодлівая і яшчэ рухавая кабета, [цётка

Макрына] вельмі ўпадала за сваімі «нявестачкамі». Ракітны.за кім. Разм. Заляцацца да каго-н. Упадаць за дзяўчынаю.УПАДАЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан упадачнага.УПАДАЧНІК, -а, м. 1. Выразнік эпохі упадку ў якой-н. галіне грамадскага жыцця.2. Разм. Той, хто паддаўся ўпадніцкім настроям.УПАДАЧНЫ, -ая, -ае. Які бывае пры упадку ў якой-н. галіне грамадскага жыцця. Упадачны стан капіталістычнай прамысловасць ІІ Які характарызуецца адсутнасцю актыўнасці ў чым-н., веры ў што-н. Упадачны настрой.Упадзенне30Упамінанне

УПАДЗЕННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, упадаць (у 2 знач.).2. Месца зліцця дзвюх рэк. У знік .. [Полацк] тут, пры ўпадзенні Палаты ў Дзвіну, на зручным водным шляху з усходу на захад і з поўначы на поўдзень, у далёкія-далёкія часы як адзін з цэнтраў усходнеславянскага племені — крывічоў. Хадкевіч.УПÁДЗША, -ы, ж. Паглыбленае месца: паглыбленне. Высіцца бераг, то стромка падаючы да ракі, то паката сходзячы да яе прыступкамі, невялікімі выемкамі, глыбокімі ўпадзінамі. Васілевіч. // Пра рысы твару, будову чэрапа і пад. Старыць яго [мужчыну] не густое чорнае шчацінне на сківіцах і барадзе, а ўпадзіны худых шчок з дробненькімі маршчынамі, якія разбягаюцца ва ўсе бакі ад шрама. С. Александровіч.УПÁДНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўпадніцтва. Упадніцкая буржуазная літаратура. □ Матывы завядання, тугі, адзіноты, калі яны стаповяцца ўстойлівымі і выцясняюць усё астатняе,— гэта ўжо атрыбуты ўпадніцкай паэзіі. Перкін.ЎПАДНІЦТВА, -а, н. Погляды, настроі, характэрныя для ідэалогіі, палітыкі, культуры класаў, што сыходзяць з гістарычнай арэны, для перыядаў упадку ў якой-н. галіне грамадскага жыцця. Сацыяльнае.. прагназіраванне пераважнай большасці буржуазных філосафаў і сацыёлагаў адрознíваецца рысамі песімізму, ўпадніцтва, бо капіталістычная сістэма, яе ідэалогія перажываюць глыбокі крызіс. «Весці».УПАІЦЬ, упаю, упóігл, упóіць; зак., каго. Разм. Напаіць дап'яна. [Іван:] — Мяне не ведаеш, Тацяна, Гарэлкай цяжка упаіць. Па тым, што выпіў я, да рана Гатоў нагамі малаціць. Танк. Хлопцы знайшлі Хомку, пацягнулі з сабою і ўпаілі нейкаю бурдою —мешанінаю гарэлкі з півам і салодкаю вадою. Гарэцкі.УПÁЙВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упайваць — упаяць.УПАНВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да упайваць.УПÁÍШАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упаяць.УПАЙКА, -і, ДМ упáйцы, ж. і. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упайваць — упаяць.2. Тое, што ýпаяна.УПАКАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упакаваць.УПАКАВÁЦЦА, -кýюся, -кýешся, -кýецца; зак. 1. Сабраць свой багаж, свае рэчы, звязаўшы іх у пакункі, цюкі, злажыўшы ў,чамадан і пад. Упакавацца перад ад ездам.2. Умясціцца, улажыцца ў што-п. Усе рэчы ўпакаваліся ў чамадан.УПАКАВÁЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак., што і без дап. Улажыць, злажыць рэчы ў якую-н. тару; спакаваць. Кожны хоча даць сваю параду: як і што лепш упакаваць, што пакласці на дно, а што зверху, каб не пацерлася. Шыловіч.— Як добра, што ты нідзе не затрымалася,— сустрэла Кацю Аўдоцця Сямёнаўна. Яна старанна забівала скрынку цвікамі.— Вось упакую і раскажу, што і да чаго. Гаўрылкін. // Умясціць поўнасцю што-н. Усе., рэчы я акуратна ўпакаваў у дарожную пляцёнку і ў поўдзень сеў на цягнік. Лупсякоў.

УПАКОВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўпакоўкі (у 1 знач.). Упаковачны цэх. 11 Які прызначаны, служыць для ўпакоўкі. Упаковачная машына. Упаковачная папера. Упаковачная тканіна.УПАКÓЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упакоўваць — упакаваць.УПАКОЎВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. І. Незак, да упакавацца.2. Зал. да упакоўваць.УПАКОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упакаваць.УПАКОЎКА, -і, ДМ -кóўцы, ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упакоўваць — упакаваць; вынік такога дзеяння. Упакоўка рэчаў у чамаданы. Упакоўка гатовых вырабаў.2. Р. мн. -кóвак. Матэрыял, у які што-н. упакавана; тара. Упакоўка з цэлафану. Кардонная упакоўка. □ На ўпакоўцы — белай шурпатай паперы — красавалася слова «Казбек». М. Ткачоў.УПАКОЎШЧЫК, -а, м. Работнік, які займаецца ўпакоўкай (у 1 знач.).УПАКОУПІЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да упакоўшчык.УПАЛАВШІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; зак., што. Разм. Зменшыць напалавіну.УПАЛАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць упалага. Упаласць шчок.УПАЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упаліць.УПАЛЁЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упаляваць.УПАЛІЦЬ, упалю, упáлігл, упáліць; зак., што. Прымусіць гарэць, загарэпца. Ледзь упаліў сырыя дровы.О Упаліць штуку — тое, што і адпаліць ш т у к у (гл. адпаліць).УПАЛЬІ, -ая, -ае. 1. Які ўваліўся, запаў унутр чаго-н. Наперад прабілася высокая, яшчэ маладая жанчына з глыбока ўпалымі вачыма. Якімовіч. «Амерыка»...— паказаў [Міхаль] на свае ўпалыя, худыя грудзі, і сухі кашаль абарваў яго словы. Бялевіч.2. перан. Аслабелы, слабы (пра голас). Антаніна Аркадзеўна сказала без надзеі, упалым голасам: — Пра гэта вы [Міхаліна і Генадзь] дамоўцеся самі. Шамякін.УПÁЛЬВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упальваць — упаліць.УПАЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упаліць.УПАЛЯВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упаляваць.УПАЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; зак., каго-што. Здабыць у чае палявання. [Марушэвіч:] — Пашанцавала нам тут неяк за адзін дзень упаляваць трох лісіц. Машара. // перан. Разм. Атрымаць, здабыць што-н. [Рыбін:] — Дзякую, Вера Ігнатаўна, мы, здаецца, на добрай дарозе... Нешта, відаць, упалюем. Пестрак.УПАМШ, -у, м. Разм. Тое, што і упамінанне. Асобныя фрагменты з «Нарачы» ўпершыню былі надрукаваны ў зборніку «На зтапах» (1936 г.) як лірычныя вершы, без упаміну, што яны ўваходзяць у паэму. У. Калеснік.УПАМ1НАК, -нку, м. Разм. Тое, што і у п амінанне. У Марыі кальнула пад сэрцам ад упамінку пра гэтага «дзядзю». Кулакоўскі.УПАМІНАННЕ, -я, к. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упамінаць — упамянуць.Упамінацца_________________________________31_____________________________________Упарты2. Кароткае паведамленне, заўвага, якія маюць дачыненне да каго-, чаго-н. У старых санскрыцкіх кнігах., можна сустрэць шматлікія ўпамінанні аб накопленых у той перыядеедах. «Полымя».УПАМІНАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да упамінаць.УПАМШÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да упамянуць.УПАМПАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упампаваць.УПАМПАВАЦЬ, -пýю, -пýеш, -пýе; зак., што. Пампуючы, уліць што-н. куды-н.

УПАМПОУВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да упампоўваць.УПАМПОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упампаваць.УПАМЯНЁНЫ і УПАМЯНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упамянуць.УПАМЯНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -пём, -няцé; зак., каго-што. Паведаміць пра каго-, што-н. коратка, бегла; назваць, закрануць мімаходам. Адзінаццаць стагоддзяў налічвае Нолацк з таго часу, як першы раз яго ўпамянулі ў летапісе. Хадкевіч. [Пцічкін:]—Абавязкова ўпамяні пра яе [Ірыны] выступленне на пленуме райкома камсамола. Ты журналіст, Мікола, а не фотаапарат. Гаўрылкін. // Назваць пры пералічэнні. Гаворачы пра даярак, неабходна упамянуць і другіх працаўнікоў жывёлагадоўлі.УПАПАД, прысл. Дарэчы, слушна. Рыгор разумеў Сёмку, і калі судзіў аб ім, то судзіў упапад. Гартны.УПАПЯРОК, прысл, і прыназ. Тое, што і упоперак. Вось шырокае палатно ніў. Як вокам акінуць, цягнуцца яны далёка к лесу, за ўзгорак. Глядзець упапярок — зліты, суцэльны. Гартны.УПАРАДКАВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць упарадкаванага (у 2 знач.). Упарадкаванасць бібліятэкі.УПАРАДКАВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упарадкаваць.УПАРÁДКАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым. зал. пр. ад упарадкаваць.2. у знач. прым. Прыведзены ў парадак. Упарадкаваны пакой.УПАРАДКАВАЦЦА, -куюея, -куешся, -куецца; зак. 1. Навесці ў сябе належны парадак, справіцца з чым-н., ухадзіцца. [Бацька:] — Дык ты [сын] едзь... але пачакай: з'ездзіш па клункі .. Упарадкуйся тут. Во не будзе чакаць ярына: авёс жа трэба сеяць. Баранавых. // Пайсці на лад, нападзіцца. Жыццё горада паступова ўпарадкавалася.2. Стаць добраўпарадкаваным. Разросся горад над Пінай, паглынуў ваколіцыг

упарадкаеаўся, папрыгажэў. В. Вольскі.УПАРАДКАВАЦЬ, -кую, -куеш, -куе; зак., што. 1. Прывесці што-н. у пэўны парадак. Калгасы адбудаваліся, упарадкавалі палі, аднавілі жывёлагадоўчыя фермы. Хадкевіч. Белай паперай заслалі [Валька і Тася] стол, упарадкавалі на этажэрцы кніоюкі, яркую, радасную фіранку павесілі на акно. Мікуліч. У дзяжурным памяшканні Таня яшчэ раз агледзела ліхтарык, падрыхтавала зусім новенькія жоўтыя сцяжкі, упарадкавала куфэрак, які звычайна брала ў дарогу. Даніленка. // і без дап. Навесці парадак дзе-н. [Марына] ■ упарадкавала ў хаце, узяла серп на плячо.Кавалёў. // Уладзіць; вырашыць. Пакуль дырэкцыя ўпарадкуе справы на новым месцы, мы ўсе адпачываем пасля цяжкага падарожжа і знаёмімся з горадам. Сяргейчык. // і каго. Давесці да ладу, уладкаваць. [Кажамяка:] А ўжо ж, як упарадкую дачку, дык трэба будзе заглянуць. Гурскі.2. Добраўпарадкаваць. Упарадкаваць гарадскія кварталы. □ [Сцяпан Гаўрылавіч:] — Трэба спачатку упарадкаваць дарогу, тады не будзе такога становішча.— Добра, я падумаю, пашукаю выйсця,— згадзіўся Бедыкоўскі. Мяжэвіч.УПАРАДКОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упарадкоўваць — упарадкаваць.УПАРАДКОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. І. Незак, да упарадкавацца.2. Зал. да упарадкоўваць.УПАРАДКОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упарадкаваць.УПАРАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад упарыць.у знач. прым. Прыведзены ў стан гатоўнасці пры дапамозе пары -. Тым часам гаспадыня дастала з печы чыгунец добра ўпаранай бульбы.., унесла з пограба

[а]гуркоў і паставіла ўсё гэта на стол. Сабаленка.у знач. прым. Які ўпарыўся, спацеў ад цяжкай працы. // Узмылены.УПÁРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да упарыцца.УПАРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упарыць.ЎПАРТАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць упартага (у 1 знач.). Ўпартасць старшыні, яго спакойная настойлівасць і бязлітаснасць да гультаёў натхнялі.. [калгаснікаў]. Шамякін. Камсамольцы і моладзь рэспублікі актыўна працуюць на буйнейшых новабудоўлях, з вялікай упартасцю змагаюцца за тэхнічны прагрэс. Машэраў. Шафёр круціць абаранак, думае аб здзіўляючай ўпартасці хлапца і, азірнуўшыся, ківае на яго забінтаваныя рукі. Ракітны.2. Незгаворлівасць, імкненне рабіць што-н. толькі па-свойму, наперакор каму-н. [Варташэвіч] хадзіў па горадзе сам не свой і ўжо шкадаваў, што з-за нейкага там глупства, з-за ўпартасці пасварыўся з адзіным блізкім., і дарагім чалавекам у Вільні. Карпюк. / у вобразным ужыв. Тры дні з упартасцю тупою Ліў дождж на лес і сенажаць. Панчанка.УПАРТЫ, -ая, -ае. 1. Вельмі настойлівы, пасяядоўны ў ажыццяўлепні чаго-н. Нават сонца яснае і зоры — Пакарыў упарты чалавек. Броўка. Будзь упарты і смелы ў жыцці, Перашкоды знішчай — не здавайся, За маланкаю ў неба ляці, А зямлі сваёй роднай трымайся. Хведаровіч. // Які ажыццяўляецца цвёрда і паслядоўна, з вялікай вытрымкай, стойкасцю. [Нэля] прачытала .. [словы]: «Моцная сіла волі — гэта вынік упартай трэніроўкі, упартай працы над самім сабою». Лупсякоў. Нялёгка давалася Карпу навука, і Варановіч дзівіўся яго упартай настойлівасці і неверагоднай уседлівасці. Дуброўскі. Міру хацелі мы, міру жадалі, Працаю упартай мы мір бераглі. Астрэйка.2. Незгаворлівы, які імкнецца рабіць што-н. толькі па-свойму, наперакор каму-н. Маці пачала адгавореаць, не пускаць. Ды дзе там —Упарціцца32Упаўнава ж а н ы

нічога не парадзіш з упартаю дачкою! Якімовіч. Юра гарачы, упарты. Часамі выкідвае такія «конікі», што пасля і сам не рад. Бягаяская.— Ат,— махнуў., [дзед] рукой.— / навошта гэта, не ведаю, быць такім упартым, як баран. Брыль. // Які дрэнна паддаецца прыручэнню (пра жывёл). З гадзіну біўся старшыня, Ніяк не мог злавіць упартага каня,— Уцякае ад яго Буланы. Корбан. // Які выражае ўпартасць. Марцін жорстка зірнуў ва ўпартыя вочы Насці. Мележ. // Які не прычэсваецца (пра валасы). Яўстрат сядзеў далёка ад вогнішча, на мяккіх грывах белага сіўцу — шчуплы, далёка ўжо не малады, без шапкі, хоць і ў ватоўцы, з упартым рыжым ёршыкам — і мудраваў над кашом. Ракітны.3. перан. Зацяжны, непрымірымы. Будзе бой цяжкі і ўпарты, Але час адбыцца бою. Кірэенка. Перакіпеў упарты, жорсткі На вуліцах берлінскіх бой. Прануза. // Настойлівы, няспынны. Сярод насельнікаў гета ішла ўпартая чутка, што немцы узводзяць наўкола горада ўмацаваны. Мікуліч.УПАРЦІЦЦА, -рчуся, -рцішся, -рціцца; незак. Праяўляць ўпартасць, быць упартым. [Ганькá] таксама тупацела нагамі, калі Джэк упарціўся і не хацеў больш танцаваць з Джэмай. Васілевіч. Цяпер не толькі моладзь, але і старыя бавяць свой вольны час у палацы культуры. Адна Зося ўпарцілася. Дуброўскі.УПАРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. 1. Дайсці да гатоўнасці ў выніку ларання. Буракі добра ўпарыліся. □ Выме [баба] чыгунок цёплай вады з печы, укіне пучок

травы, пакрые чыгунок зверху скавародкай, каб лепш упарылася тое зелле. Паўлаў.2. Спацець ад напружанай дзейнасці, цяжкай працы; вельмі стаміцца. Пакуль выкінулі гной з кароўніка ды пакідалі вазы,— ўпарыліся. Ермаловіч.— А няхай ты скісні! Замарыў мяне, аж лабаціна упарылася,— гаворыць Янка і выцірае хустачкаю лоб. Колас. [Ігнат Пятровіч:]—Не край душы, Вася.. Дапамажы перанесці ў машыну рэчы. Упарыўся адзін... Шашкоў. // Узмыліцца. Ўпарыліся коні ад шпаркага бегу.УПÁРЫЦЬ, -ру, -рыпг, -рыць; зак., каго-што. 1. Парачы, згатаваць, давесці да патрэбнага стану. Упарыць рэпу.2. Увагнаць у пот цяжкай, напружанай працай; стаміць. // Узмыліць. Упарыць каня хуткай яздой.УПÁСВІЦЬ, -су, -сéш, -сé; -сем, -сяцé, -сýць; пр. упáсвіў, -віла; заг. упасí; зак., каго. 1. Змагчы пасвіць. Не ўпасе кароў адзін пастух. ІІ перан. Разм. Выгадаваць, дагледзець, выхаваць.— Да трох год, кажуць, качай [дзяцей], яв яечка, да сямі пасі, яв авечку. А падрастуць, дык і не ўпасеш, бывае. Ермаловіч. Паспрабуй, угледзь нават трох — зайцоў і тых не ўпасеш, а тут людзі. Чыгрынаў.2. Разм. Адкарміць на падножным корме.УПАСЦІ, ўпаду, упадзéш, упадзе; упадзём, упадзяцé; пр. упаў, упала; заг. упадзí; зак. 1. Зак. да падаць (у 1, 2, 4, 5, 7—10 знач.).2. Уваліцца, запасці ўнутр. [Гардзей:] — Вунь як яна [сястра] пастарэла. Нос завастрыўся. Вочы ўпалі, як бы выцвілі. Сабаленка. Цяпер.. [Андрэй] амаль не падобны на сябе: твар густа зарос, скроні ўпалі і быццам бы пасівелі. Кулакоўскі.3. у ш го. Дайсці да якога-н. стану, становішча (звычайна цяжкага). Упасці ў роспач. Упасці ў спячку. Упасці ў беднасць, а Кет Джэры паспрабавала расплюшчыць павекі і ўспомніць. Але ні першае, ні другое зрабіць не ўдалося. Яна зноў упала ў забыццё. Гарбук. Упаў Даніла ў злосць, у ярасць, Уладу страціў над сабой. Колас. // Прыйсці ў сваіх поглядах, паводзінах да чаго-н. непажаданага. Упасці ў ідэалізм. Упасці ў фармалізм. Упасці ў распусту. Упасці ў крайнасць.О Волас з галавы не ўпаў (не ўпадзе) гл. волас. Не ўпасці тварам у гразь — тое, што і не ўдарыць тварам у гразь (гл. ударыць). Сэрца ўпала гл. сэрца. Упала заслона гл. заслона. Упасці духам — тое, што і з аняпасці духам {гл. заняпасці). Упасці на калені — тое, што і стаць на калені (гл. стаць). Упасці (укінуцца) у вока (вочы) каму — а) звярнуць на сябе ўвагу. «Чым я так упаў яму [дакладчь ку] ў вока? — падумаў я.— Вучыўся, як і ўс< ■,. Сабаленка; б) спадабацца. [Несвіжанка] аóразу ўпала.. [Кірылу] ў вока, але ён усімі сіламі стараўся ніколі не спатыкацца з ёю. Чорны. Упасці ў ногі — а) пакланіцца каму-н., упасці ніц перад кім-н.; б) пачаць маліць, прасіць каго-н. [Язэп] разумеў, што Клава ў ногі яму не ўпадзе... Яна гордая і прасіць яго не стане. Асіпенка. Яблыку няма дзе ўпасці — а) вельмі многа каго-н. Бываюць такія сходы, што тут яблыку няма дзе ўпасці: і на падаконніках людзі СЯЗЗЯІÍЬ, і на парозе, хто ўжо зусім змарыўся, ёсць у канцылярыі ляжанка, дык і на ляжанку садзіцца. Кулакоўскі; б) вельмі цесна.— Зноў Заранік адчыніў дзверы,— злосна заўважыў нехта з глыбіні вагона.— Тут і так няма дзе яблыку ўпасці. Хадкевіч.УПАУЗАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упаўзаць — упаўзці.УПАЎЗАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да упаўзці.УПАЎЗЦІ, -зý, -зéш, -зé; -зём, -зяцé; пр. упóўз, упаўзлá, -ло; зак. 1. Паўзучы, узлезці ўнутр чаго-н. (аб паўзунах, насякомых). Змяя ўпаўзла ў нару. Жук упоўз у шчыліну.Паўзком забрацца куды-н. А старэйшы сын дык упоўз у хату на каленях, ледзьве цераз парог перабраўся. Чорны. // перан. Разм. З цяжкасцю, павольна ўвайсці куды-н. У дзверы ўпоўз тоўсценькі, чырвоненькі, нібы пераспелая вішня, віцэ-прэзідэнт сталёвай кампаніі. Мікуліч.

перан. Разм. Закрасціся, пранікнуць (пра страх, трывогу, сумненне і пад.). / ва ўсё гэтае буянае свята раптам упаўзла трывога. Караткевіч. / у вобразным ужыв. І прыйшоў такі час, калі на падворак Гарася ўпаўзла цішыня, упаўзла і пасялілася на ім назаўсёды. Ракітны.УПАЎНАВАЖАННЕ, -я, н. У выразе: па ўпаўнаважанню каго-чаго — на падставе дадзеных кім-н. паўнамоцтваў, даверанасці. Па ўпаўнаважанню народнага кантролю камісія праверыла выдаткаванне сродкаў.УПАЎНАВАЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад упаўнаважыць.2. у знач. наз. упаўнаважаны, -ага, м.; упаўнавáжаная, -ай, ж. Афіцыйная асоба, якая дзейнічае на падставе якіх-н. паўнамоцтваў. [Андрыян Цітавіч] ужо амаль не стыкаўся до-Упаўнаважвацца33Уперахват

ма: то ўпаўнаважаным ехаў у калгас, то дакладчыкам... Марціновіч.УПАЎНАВАЖВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да упаýнаважваць.УПАУНАВАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак. да упаўнаважыць.УПАЎНАВАЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак., каго-што на што і з інф. Даць паўнамоцтвы на правядзенне чаго-н., даверыць зрабіць што-н. ад чыйго-н. імя. Упаўнаважыць пасла на вядзенне перагавораў. Упаўнаважыць касіра атрымаць грошы па даверанасці. □ — Сход нас і ўпаўнаважыў,— уставіў Вітушка. Шамякін.УПАЦÉЛЫ, -ая, -ае. Спацелы. К сталу падышоў упацелы, запэцканы, без шапкі на галаве, малады хлопец. Мурашка.УПАЦÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Стаць потным, спацець. Невысокі рыжаваты хлопец звяртаецца да Влахіна: — ..Твае хлопцы ўсё робяць, нібы гуляючы, з перакурамі, з жарцікамі, і ні адзін не ўпацее, а мы аж са скуры вылузваемся. Грахоўскі.— Пакажыце данясенне Дзічкоўскага,— папрасіў Сякач. Косцін упацеў, шукаючы яго. Алёшка.ЎПАЧАТКУ, прысл. Спярша, спачатку. Гэтая сустрэча, радасная ўпачатку, пад канец зусім сапсавала .. настрой [Івана Іванавіча]. Быкаў. А сціплага, не кідкага да славы Мітрафана ўпачатку зусім бянтэжыла: пасёлак сталі называць яго імем. Ракітны. // На самым раннім этапе. Вясна была яшчэ ўпачатку, Але снягі ўжо раставалі, І дружна ў полі балбатаАІ Раўкі, рачулкі. Колас.УПАЯНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упаяць.УПАЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе; зак., што. Ўставіць і замацаваць што-н. паяннем. Упаяць кандэнсатар у радыёпрыёмнік.УПЕРАВАЛКУ, прысл. Разм. Ісці, рухацца, перавальваючыся з боку па бок.— Я вам кажу, што гэта Польшч[á] ўжо,— гаварыў.. [Калодка], уперавалку сігаючы за Міколам. Брыль.УПЕРАГІБ, прысл. Разм. Сагнуўшыся вельмі нізка.УПЕРАГÓНКІ, прысл. Разм. Пераганяючы адзін аднаго; навыперадкі. Пабраўшы кійкі, Міма гулкай трохтонкі, Імчаць хлапчукі Па сялу ўперагонкі. Куляшоў. Асядлаўшы варанога, З хлапчукамі ўперагонкі Я ляцеў,— гула дарога, Вецер біў у перапонкі. Гаўрусёў.УПЕРАД, прысл, і прыназ. 1. прысл. У напрамку перад сабой; у напрамку паступальнага руху; проціл, назад. Дзед рашуча ступіў уперад, загаварыў. Лынькоў. Машыніст насунуў рэгулятар уперад. Паравоз уздрыгнуў і некаторы час ішоў у ранейшым тэмпе. Васілёнак.

прысл. У напрамку далейшага развіцця, у будучыню. Блок камуністаў і беспартыйных .. ўвасабляе непарушнае яднанне Камуністычнай партыі, Савецкага ўрада і шырокіх народных мае, што з'яўляецца зарукай усіх нашых поспехаў, нашага пераможнага руху ўперад да камунізма. «Звязда». Цвёрдасць, рашучасць свая ўсё ж давалі глядзець уперад з нейкай надзеяй. Мележ.прысл. Спярша, спачатку, раней. Уперад падумай, а потым гавары. □ Марыля абкружвала .. [руку] хусцінкай, уперад ад болю, а по-тым ад сораму. Брыль. Мне і ўперад, вядома, хацелася есці, але я не адчуваў так моцна голаду, не адчуваў так той хваравітай прагі да ЯÓЬÍ, якая цяпер не давала супакою. С. Александровіч. // Раней за каго-, што-н. А Сямён яшчэ ўперад за мяне управіўся са сваім [гітлераўцам]. Шуцько. // Некалі, калісьці; даўней. [Дзед:] — Я — быў дуж! Бывала, на ўсім сяле са мною ніхто не мог паборацца. У лесе шулы — адзін клаў ..— Уперад, кажуць, усе людзі былі дужыя,— пагаджаюся я. Скрыган.прысл. Раней вызначанага тэрміну. Максім падзякаваў і папрасіў узяць грошы, колькі належыць, за месяц уперад. Машара.прыназ, з Р. Перад кім-, чым-н., раней за каго-н. [Матрос:]—Ды не лезь ты [Сцёпка] ўперад бацькі ў пекла... Хомчанка.у знач. выкл. Ужываецца ў якасці загаду рухацца ў напрамку перад сабой.— За ўладу Саветаў, уперад! — пачулася каманда. Гурскі.<> Крок уперад — тое, што і крок наперад (гл. крок). Ні ўзад ні ўперад гл. ўзад. Ўзад і ўперад; узад-уперад гл. ўзад.УПЕРАДЗЕ, прысл, і прыназ. 1. прысл. На некаторай адлегласці перад кім-, чым-н., наперадзе; проціл, ззаду. Уперадзе .. ішла машына, пылу давала столькі, што дарогі не відно было. Кулакоўскі. Уперадзе, з-за ўзгорка, выпаўзалі чырвоныя камяніцы станцыі. Мележ. // На пярэднім месцы, непасрэдна перад кім-, чым-н. (сядзець, стаяць і пад.). Вядома, калі пышная Лізавета Назараўна сядзе ўперадзе, а Ніна Раманаўна і Лена ззаду, то і для маці месца хопіць. Корбан. // Сярод першых, першым у якой-н. справе. Я напішу, што ў класе Уперадзе іду, Што я ні ў якім разе Яго [брата] не падвяду. Гілевіч.прысл. У будучым. Але ўперадзе было яшчэ многа цікавага, нязведанага ! бо гэта ж толькі адна мяжа, за якою разгортваюцца новыя краіны жыцця, новыя хвалі яго вечнай плыні. Колас.прыназ, з Р. Перад кім-, чым-н. Збоку пясчаных узгоркаў, якія раскінуліся ўперадзе грэблі, грымнула некалькі дружных гарматных залпаў. Лынькоў. Уперадзе ўсіх ветрыкам лёгкім ляцела Люба. Мурашка.УПЕРАМÉЖКУ, прысл. Разм. Папераменна чаргуючыся адно з другім, у нейкім пэўным парадку. Ішлі халодныя асеннія дажджы ўперамежку са снегам. «Звязда». Спалі., [дзяўчаты] разам у Валіных сенцах... Раз ўставала адна, другі раз — другая, ўперамежку, каб устаць з жаваранкамі, прыцемкам пусціць трактар. Лобан. Мы, вучні, размяшчаліся на прыватных кватэрах, ўперамежку з вайскоўцамі. Дубоўка.УПЕРАМÉШКУ, прысл. Разм. Тое, што і ўпярэмешку. / бульба была ўперамешку з каменнямі, І нават у бохан траплялі яны. Панчанка. Навокал ўперамешку з алешнікам, пагойдваючы верхавінамі, стаялі замшэлыя елкі. Быкаў. Дождж сыпаўся густы, як з рэшата, ўперамешку з градам. Пташнікаў.УПЕРАХВАТ, прысл. Разм. 1. Перахватваючы рукой (рукамі). Цягнуць вяроўку уперахват.2. Наперарэз каму-, чаму-н., каб перахваціць каго-, што-н.2 Зак. 3578Уперці

34Упікаць

УПЕРЦІ, упрý, упрэш, упрэ; упрóм, упрацé; пр. упёр, упéрла; заг. упры; зак., кагошто. і. газм. З цяжкасцю ўпхнуць, уціснуць куды-н. Уперці рэчы ў чамаоа'н. // перан. Груб. З'есці многа. Закупіў бы рыбы, мяса, Кіло кракаўскай каўбасы, Хлеба белага з паўгорбы І, дальбог, адзін упёр бы! Васілёк.Разм. Унесці, ўцягнуць куды-н. што-н. цяжкае, грувасткае. Уперці раяль у хату.Шчыльна прыціснуць што-н. да чаго-н. канцом, краем, робячы ўпор. Сотнікаў пацягнуўся рукамі з вінтоўкай, каб уперці прыклад у плячо. Быкаў. Генерал упёр óараоу ў грудзі і гэтак, з апушчаным тварам, хацеў паоацца назасІ у вагон. Чорны. [Сузон\ высек тоўсты дубовы кол, каб падперці клець. Упёр кол канцом адным у зямлю, а другім у шула. Галавач. // Узяцца у оокí, прыняць ганарлівую паставу.— Ну, што скажаш?—Цаліна ўзяла.. [Сароку] за падбародак, прымусіла ўзняць галаву, адпусціла. Рукі ўперла ў бокіг чакала аоказу. Ьаданосаў. Ц перан. Утарошць вочы на каго-, што-н. Я нешта прамычаў, а ксёндз упёр у мяне вочы і наўмысна трымаў мяне некалькі хвілін у такім разгубленым стане. Карпюк.Разм. Навязаць каго-, што-н. каму-н.— Працуе тут у домакіраўніцтве адна. У інстытут не прайшла, дык да нас упёрлі. Даніленка. [Яніна] праклінае бацьку, як самага благога свайго ворага, за тое, што ўпёр яе ў гэтую сям'ю. Мурашка. // перан. Патраціць, выдаткаваць (грошы). [Нпаў:\ — А хіоа Халуста здольны на такое, калі ён свайго Мікалая поедам жарэ кожны дзень, што грошы за яго ўпёр. Чарнышэвіч.УПЁРЦ1СЯ, упрýся, упрэшся, упрэцца; упрóмся, упрацéся; пр. упёрся, упéрлася; заг. упрьíся; зак. 1. Уперці частку свайго цела або яш-н. прадмет для апоры, супраціўлення, адштурхвання. Абхапіўшы разеілку еершаліны, дзяўчынка ўперлася нагамі ў снег і пацягнула. Гарбук. [Бабёр] моцна ўпёрся ў сценкі прахода і не хацеў вылазіць. Самусенка. // Узяцца ў бокі, прыняць ганарлівую паставу. [Макар] стаў пасярод хаты, упёрся шырокімі кулакамі ў бокі. Чорны. // перан. Разм. Утаропіцца ў каго-, што-н. Расставіўшы ногі ў абвіслых на каленях брыджах, Партноў упёрся ў .. [Сотнікава] вострым позіркам і чакаў. Быкаў. Девін доўга крывіўся, упёршыся блізарукімі вачыма ў паперку, на якой было напісана небагатае меню. Карпюк. // Прыняць пэўны напрамак (пра вочы, позірк). Мае вочы ўпе'рліся ў .. блішчастыя гузікі на мундзіры [паліцыянта]. Дамашэвіч.2. Наткнуцца ў час руху на якую-н. перашкоду, уткнуцца ў што-н. Ззаду загрукацелі колы.. З разгону., добры конь упёрся грудзьмі ў палукашак нашага воза. Брыль.— Ідзі, чалавеча, проста, аж пакуль пяройдзеш сенажаць. Там упрэшся ў рэчку,..— адказаў той, што стаяў ля шула. Крапіва. Яны перайшлі вуліцу зломаным кутом і ўперліся ў другую, яшчэ цямнейшую. Гартны. Мінула некалькі хвілін, і прамень ліхтара ўпёрся ў перашкоду. Шыцік. // Распасціраючыся ў якім-н. напрамку, наблізіцца да чаго-н. Нарэшце луг упёрся ў невялікі лес, толькі рэчка, агінаючы яго справа, пабегла некуды далей, на поўдзень. Шчарбатаў. // перан. Разм. Накіравацца ўвысь, узвысіцца. А побач з убогімі бу-дынкамі ўперліся ў неба панскія палацы. Пшыркоў. У хмары ўперліся стагі кудлатымі галовамі. Ставер. // перан. Наткнуцца на якія-н. цяжкасці, перашкоды пры ажыццяўленні чаго-н. Справа ўперлася ў непрадбачаны фармалізм. а Часамі пішучы упрэшся ў штонебудзь, не ўдаецца. А далейшае ўжо выразна малюецца, думка думку падказвае. Лужанін. // Разм. Сканцэнтравацца на чым-н. адным. Як упруцца [дагматыкі] ў што-небудзь, дзяўбуць адно і тое ж дзесяткі год. Прокша.Аказаць супраціўленне чаму-н., не захацець згадзіцца з чым-н., уступіць каму-н.—

Асабліва не гарачыся, калі Пятрусь упрэцца,— гаворыць.. [Ярыне] маці. Бажко. [Кулагін:] — Я быў за тое, каб табе першую прэмію аддалі. Настойваў нават. Дык члены праўлення ўперліся, парторг таксама. Гаўрылкін. Аўгіню ніяк не ўгаворыш. Ўперлася кабета на сваім і ні з месца. Колас. // Занаравіцца. Конь упёрся і ні з месца. □ — Ну ідзі, ідзі, Лысачка! Пашчыпай у рове трохі травы...— кажа Зося карове. Але Лыска ўперлася — і ні з месца. Каліна.Разм. З цяжкасцю або без дазволу ўвайсці, пранікнуць куды-н. / — нібы згаварыліся — следам за .. [Мікітам] упёрся ў хату камляваты дзядзька Тодар Малахаў. Зарэцкі. // Улезці ў што-н. Зарагатаў над ім другі Партнёр,— Упёрся ў багну — сам і вырабляйся! На дапамогу, друг, не спадзявайся... Забудзь на дагавор! Валасевіч.О Упёрся як баран — пра ўпірыстага чалавека.УПЕРШЫНЮ, прысл. Першы раз. Упершыню за ўсю дарогу .. [Васілю] захацелася не спяшацца, прыпыніцца, пачакаць. Мележ. «Мама!».. Упершыню пачула баба такое слова ад пасынка. Брыль.УПÉРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. Абл. Утаропіцца. Дзед з цікаўнасцю ўперыўся на ўнука. Шынклер. [Мікола] глядзеў на .. [маці] ўпаўшымі, зашклёнымі ад слёз вачыма, а пасля павярнуўся на спіну, ўперыўся зрокам у столь і нешта думаў... Брыль.УПЁРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., што. Абл. Утаропіць. Дзеткі зашыліся ў куток і ўперылі вачаняты на пачырванеўшага пана, які скончыў есці. Пестрак.УПЁЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упячы.УПЁК, -у, м. Спец. Розніца паміж вагой цеста, пасаджанага ў печ, і вагой выпечанага хлеба.УПЁРТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уперці.УПІВАЦЦА ', -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да упіцца >.УПІВАЦЦА 2, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да упіцца 2.УШКАННЕ, -я, н. і. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упікаць — унікнуць.2. Папрокі, абвінавачанні, выказаныя каму-н. або ў адрас каго-н.УПІКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго, каму, з дадан, сказам і без дап. Папракаць каго-н., выказваць неадабрэнне, нездавальненне за што-н. Глядзеў [Звераў] на трапяткі сонечны зайчык., і ўпікаў сябе за тое, што схлусіў урачу. Алёшка. Так, так, Паліна больш за ўсіх будзе упікаць.. [Ніне], што ў апошні час не пісала і нават у час канікулаў не наведа-Упі к і ______________________________________35___________________________________Упіхнуцьлася дамоў. Сіўцоў. / хоць дзеду Мікалаю ўжо ішоў восьмы дзесятак — .. ён, і не думаў пакідаць працу і вельмі злаваўся, калі бабка Вікця ўпікала, што ён цэлымі днямі прападае на ферме. Даніленка. [Яраш:] — Я расказаў Галі пра гэтую зюанчыну яшчэ да таго, як мы пажаніліся. Тады яна змаўчала і сказала, што ўсё разумее... А цяпер упікае. Шамякін.УПІКІ, -аў; адз. няма. Папрокі, абвінавачанні, выказаныя каму-н.УШКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Аднакр, да упікаць.УПІЛЬНАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упільнаваць.УШЛЬНАВÁЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак., каго-што. 1. Наглядаючы, пільнуючы, усцерагчы ад каго-, чаго-н. У Сцешыцах так: калі вечарынка— гароды не ўпільнуеш. Пташнікаў.— Сёння.. [Вайтовіч] мяне біць будзе, што не ўпільнаваў кароў,— раптам загаварыў пра сваё гора Грыша. Пальчэўскі. // перан. Дагледзець, ахаваць (ад непрыемнасцей, шкоднага ўздзеяння). Схіліў перад.. [Марынай] галаву, гатовы пачуць крык мацярынскага болю, папрокі. Яна магла спытаць: чаму я не ўпільнаваў яе сыноў. Шамякін.

2. Усачыць, не ўпусціць з-пад увагі. [Хлопчыку] хацелася хоць раз упільнаваць, як буслы нясуць з-за лесу ў дзюбе сявеньку з дзіцем. С. Александровіч. [Клава:] — Калі ты выязджаў — я не ўпільнавала. Я хацела цябе правесці, ды прыйшоў гэтая назола — Ясь. Хведаровіч.УПІЛЬНОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упільнаваць.УШНÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак. да упяцца.УПІРÁННЕ, -я, н. Дзеянне і стан паводле дзеясл, упíраць — уперці (у 3 знач.) і упірацца — уперціся (у 1 знач.).УШРÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да уперціся (у 1—3 знач.).2. Зал. да упіраць (гл. уперці ў 1, 2 знач.).О Упірацца рукамі і нагамі — рашуча, настойліва супраціўляцца.УПІРÁЦЬ, -áю. -áеш, -áе. Незак, да уперці.УПІРЫСТАСЦЬ, -і. ж. Разм. Уласцівасць упірыстага.УПІРЫСТЫ, -ая, -ае. Разм. Які настойліва супраціўляецца чаму-н., не хоча згадзіцца з чым-н., уступіць каму-н.УШСАНЬІ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад упісаць.2. у знач. прым. Спец. Заключаны ў геаметрычную фігуру. Упісаны квадрат.УПІСÁЦЦА, упішýся, упíшашся, упíшацца; зак. 1. Запісацца куды-п. Калгас у сяле арганізаваўся зімой яшчэ. Туды ўпісалася гаспадароў сорак. Навуменка.Разм. Умясціцца на якой-н. прасторы, у межах чаго-н. Вока набліжалася да акуляра прыцэла. Сілуэт бамбардзіроўшчыка ўпісаўся ўжо ў першы бліскучы круг, потым у другі і нарэшце стаў на перакрыжаванне. Алёшка.перан. Арганічна ўвайсці ў акаляючае асяроддзе, структуру чаго-н., не парушыць тармоніі з чым-н. [Металічныя вышкі] неяк адразу прывычна ўпісаліся ў зялёны палескі пейзаж. Кірэйчык. У прывычны пейзаж уту.íьных катэдзкаў, спартыўных залаў, манежаў ўпісаліся стрэлы вежавых кранаў. «Звязда». Паглядзіце, як па-свойску і арганіч-на ўпісаліся ў яго [Барадуліна] «Блакаду» народныя замовы, загадкі, прымаўкі: «На моры на Кіяні, на быстрым буяні стаіць ліпавы куст...» «Маладосць».УПІСАЦЬ, упішý, упíшаш, упíша; зак., што. 1. і каго. Уключыць у які-н. спіс, запісаць куды-н. [Пніцкі:] — Чаму мяне не ўпісалі ў сталярную брыгаду? Я сталяр — здаецца, не ўломак які. Чорны. [Галынскі:] — Але я ж проста не ўмею гаварыць, які ж з мяне дакладчык? Вы, Павел Андрэевіч, відаць, па злосці мяне ў дакладчыкі ўпісалі. Галавач.Уключыць у напісаны тэкст што-п. дадатковае. Упісаць прапушчаныя словы. // перан. Унесці уклад у што-н. Не адну гераічную старонку ў летапіс грамадзянскай вайны ўпісала беларуская моладзь. Шкраба. Яшчэ адну радасную надзею ўпісаў у біяграфію даяркі юбілейны год. «Работніца і сялянка».Спец. Начарціць адну фігуру ўнутры другой з захаваннем пэўных умоў. Упісаць трохвугольнік у акружнасць.перан. Арганічна уключыць у акаляючае асяроддзе, не парушыць гармоніі з чым-н. Новыя вароты. Новая брамка. Новыя пафарбаваныя аканіцы. Усё гэта аздобіла старую хату, упісала яе ў ансамбль вуліцы, дзе большасць хат — новыя. Шамякін.Разм. З апетытам з'еспі што-н. Упісаць булку.О Упісаць новую старонку ў што — зрабіць што-н. новае, знамянальнае ў якой-н. галіне.УПІСВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. упісваць — упісаць (у 1—4 знач.).УШСВАЦЦА. -агося, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да упісацца.2. Зал. да упісваць.

УПІСВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упісаць.УПІСКА, -і, ДМ упíсцы, ж. 1. Дзеянне паводле дзеясл, упісваць — упісаць (у 1— З знач.).2. Р мн. -сак. Тое, што ўпісана. У тэксце шмат упісак.УПІТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упіць.УПІХÁННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле дзеясл, упіхаць — упхнуць (у 1, 2 знач.), упіхнуць.УШХАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да упіхаць.УПІХÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да упхнуць (у 1, 2 знач.), упіхнуць, увапхнуць і упхаць, увапхаць.УШХВАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле дзеясл, упіхвапь — упхнуць (у 1, 2 знач.), упіхнуць.УПІХВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да упіхваць.УШХВАЦЬ, -аю, -аеш. -ае. Незак, да упхнуць (у 1, 2 знач.), упіхнуць, увапхнуць і упхаць, увапхаць.УШХНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упіхнуць.УШХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся: зак. Разм. Тое, што і упхпуцца.УПІХНУЦЬ, -НÝ, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Разм. Тое, што і упхнуць. Неяк пад вечар у камеру ўпіхнулі пухлую жанчыну. Мележ. Не цярпелася, кожным днём даражылі: млын ужо гатовенькі, качагарка — з недабудаванай сцяной, каб гэты паравік у сярэдзіну праз яе упіхнуць. Ракітны.2*Упіцца36Уплывовы

УПІЦЦА \ уп'юся, уп'éшся, ун'ецца; уп'ёмся, уп'яцéся; зак. 1. Прысмактацца да чаго-н. Упілася п'яўка ў цела. Упіўся камар у шыю. ІІ Прыпасці губамі. А яна куды там — абхапіла мяне аберуч за шыю, упілася ў вусны. Быкаў. // перан. Глыбока урэзацца ў што-н. Гаспадыня звязала [Дзячкову] рукі. Вяроўка балюча упілася ў цела. Асіпенка. // перан. Моцна ўхапіцца, учапіцца за што-н. Тонкія пальчыкі дзяўчыны ўпіліся ў колцы кантролераў. Арабей.2. Уваткнуцца вастрыём, глыбока ўвайсці, улезці ў што-п. Першы мядзведжы ўзмах — і сякера упілася ў карычнева-сівы камель. Брыль. Блізка праракатаў аўтамат... Кулі ўпіліся ў яліну, пасыпалася кара. Ставер. [Асколак] прабіў халяву бота і упіўся да косткі. Федасеенка. Ніна басанож ступіла на абрывак калючага дроту. Калючкі на ўсю даўжыню ўпіліся ў нагу. Мележ. [Генадзь] ляжаў на мастку, унурыўшы галаву, і чакаў, што восьвось увап'юцца воўчыя іклы ў цела. Сабаленка. // Усадзіць зубы, кіпцюры і пад. у што-н. / тады і пасля.. [Шуркá] не памятаў, як кінуўся на п'янага айчыма, як упіўся зубамі ў яго чорны, прамазучаны маслам і бензінам кулак. Васілевіч. Надзя з прагнасцю упілася зубамі ў сала і чэрствы, прапахлы кменам хлеб. Бураўкін. ■// перан. Утаропіцца (пра вочы, позірк). [Хлопец] стаяў па ўскрайку катка без канькоў, і чорныя жывыя вочы яго., нібы ўпіліся ў Надзю. Хадкевіч. Глянуў туды і Андрэй, куды упіўся напружаны і павесялелы позірк байца. Кулакоўскі.О Упіцца вачамі — пільна, уважліва глядзець на каго-, што-н.УПІЦЦА 2, уп'юся, уп'éшся, уп'éцца; уп'ёмся, уп'яцéся; зак. 1. Напіцца дап'яна. [Сваха:]—Мае галубочкі, да мяне і першую чарку пускалі, і другую, і... я ўжо упілася. Чорны.2. перан. Атрымаць асалоду, зачаравацца чым-н. Упіцца водарам. Упіцца музыкай. □

Сэрца Косці ўпілося такім нямым шчасцем, якога ён яшчэ ні разу не адчуваў. Карпюк.УПІЦЬ, уп'ю, уп'éш, уп'é; уп'ём, уп'яцé; зак., што (пераважна з адмоўем «не»). Змагчы выпіць што-н. Квас такі кіслы, што не ўпіць.УПЛАВІЦЬ, уплáўлю, уплáвіш, уплавіць; зак., што ў што. Спец. Пры дапамозе плаўкі ўставіць, умацаваць што-н. у што-н. Уплавіць плаціну ў золата.УПЛÁЎ, прысл. Плывучы па вадзе. Крыху ніжэй хлапчукі замотвалі коням на шыі павады аброцей і пускалі ўплаў. Няхай.УПЛÁЎЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уплавіць.УПЛАУЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да уплаўляць.УПЛАУЛЯДЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да уплавіць.УПЛÉСКВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да упляскацца.2. Зал. да уплескваць.УПЛÉСКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упляскаць.УПЛЕСЦІ, уплятý, упляцéш, упляцé; упляцём, уплецяцé, уплятýць; пр. уплёў, уплялá, -ло; заг. упляцí; зак., каго-што. 1. Заплятаючы, ўставіць, увіць што-н. у што-н. Уплесці стужкі ў косы. □ Юля яшчэ раз паўтарыласама сабе слова ў слова, што павінна яна перадаць камандзіру атрада.. Больш падрабязны план, кудою будуць наступаць карнікі і колькі іх, дзядзька Падабед напісаў на паперку і хацеў уплесці ў косы. Сачанка. / у перан, ужыв. Дзе-нідзе сярод лістоты ўжо восень упляла першыя залатыя каснікі. Даніленка. // перан. Уключыць, ўставіць што-н. у што-н. Уплесці ў рыфму слова—Няма страшнейшых мук. А. Александровіч.перан. Разм. Ўцягнуць, умяшаць у якую-н. непрыемную справу.Зрасходаваць, патраціць на пляценне чаго-н. Усе лыкі ўплёў на лапці.Разм. З'есці хутка, з апетытам. Згаладалыя, мы як бач уплялі ўсё сваё снеданне. Якімовіч.УПЛÉСЦІСЯ, уплятýся, упляцéшся, упляцéцца; упляцёмся, уплецяцéся, уплятýцца; пр. уплёўся, уплялáся, -лóся; заг. упляцíся; зак. 1. Уставіцца, увіцца ў што-н. пры заплятанні / у перан. ужыв. Хай сабе і ўплялаея ў валасы сівізна, але адчувала.. [Ганна], што здароўе яе яшчэ не зусім растрачана. Гроднеў. // Сплесціся, пераплесціся пры росце. Сіняя валошка, Травы разрасліся, Палыны на межах Густа упляліся. Колас. // Уліцца, уключыцца ў што-н. А Марыся ветліва, шырока заўсміхалася насустрач.. [Вінцусю] і, выбіваючы такт песні нагой, непрыкметна адклала гітару, радасна замахала рукамі, кіруючы песняй, у якую ўплялося і яшчэ некалькі ціхіх галасоў. Галавач. Я аж вушам сваім не даў веры, калі пачуў аксамітны голас Метлюга. Мне здалося, што ў яго нават упляліся нейкія металічныя ноткі гневу. Сабаленка.Разм. Моцна ўхапіцца, учапіцца за што-н. Дзімка уплёўся за цешчыну жакетку і памалу пасоўваўся бліжэй да дзвярэй. Капыловіч.Разм. Увязацца за кім-н. Потым ваўкі упляліся следам, загналі яго на грушу-дзічку і завылі жудаснымі галасамі. Наўроцкі. Уплёўся [камарык] за мною, ніяк не адстане. Звініць, нібы сыпле на вочы пясок. Камарык, камарык, навошта старонкі? Найлепшы у свеце яе галасок... Тармола.УПЛÉЦЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уплесці.УПЛІШЧЫЦЦА, уплíшчуся, уплíшчышся, уплíшчыцца; зак. Разм. З цяжкасцю улезці, прабрацца куды-н., праціснуцца. Васілінка моцна трымалася за Тоніну руку., і адступала ўсё далей ад Сонькі. Яна і там, у фатографа, не стала з ёй побач, але Сонька ўплішчылася бліжэй да Васілінкі, знарок наступіўшы ёй на нагу. Ус.УПЛЫВÁЦЬ>, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уплысці, уплыць.

УПЛЫВÁЦЬ 2. -áю, -áеш. -áе; незак. Рабіць уплыў; уздзейнічаць на каго-, што-н. Тое, што на паэзíю Купалы і Коласа ўплывала народная творчасць, яе паэтыка, заўважана і даказана нашай крытыкай даўно. Навуменка. [Алесь:] — Машыны, брат, не толькі маюць фізічную сілу, яны яшчэ здольны ўплываць і па розум людзей. Броўка.УПЛЫВОВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уплывовага.УПЛЫВОВЫ, -ая, -ае. Які робіць уплыў або здольны ўплываць на каго-, што-н.; аўта-Уплысці37Упор

рытэтны. Нацэвіч выклікаў да сябе старастаў і найбольш уплывовых у сяле мужчын. Галавач. Сацыялізм у нашы дні стаў самай уплывовай грамадскай сілай. «Полымя».УПЛЬ'ІСЦІ і УПЛНІЦЬ, уплывý, уплывéш, уплывé; уплывём, уплывяцé; пр. уплыў, уплылá, -ло; заг. уплыві; зак. 1. Заплысці ýнутр. Лодка ўплыла ў бухту.2. перан. Плаўна ўвайсці куды-н. У пакой не ўвайшла, а як бы ўплыла, заняўшы палавіну яго, Сяргеева гаспадыня. Сабаленка.УПЛБІЎ, уплыву, м. 1. Уздзеянне на каго-, што-н. Рабіць уплыў на што-н. Пад чужым уплывам. Уплыў камсамольцаў на беспартыйную моладзь. □ Маці мела вялікі ўплыў на дачку, выхаваную ў сляпой пакоры царкве і матчынай волі. Лынькоў. Пад уплывам прыроды самы пануры і маўклівы чалавек змяняецца— мякчэе, робіцца весялейшым і нават гаваркім. Ляўданскі.2. Сіла аўтарытэту, улады. [Грыша:] — Вось дзе трэба наша прапаганда.. Трэба ўвесь раён пад свой уплыў узяць! Няхай.УПЛШЦЬ гл. уплысці.УПЛЮХАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уплюхаць.УПЛЮХАЦЦА, -аюся, -аегпся, -аецца; зак. Разм. Запырскацца чым-н.; запэцкацца. Уплюхацца ў гразь.УПЛЮХАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. Разм. Запырскаць чым-н.; запэцкаць. Уплюхаць фартух у раствор гліны.УПЛЮХВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уплюхацца.2. Зал. да ушшхваць.УПЛЮХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уплюхаць.УПЛЮХНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уплюхнуць.УПЛЮХНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., што і чаго. Разм. Плюхнуўшы, уліць чаго-н. у што-н. Уплюхнуць вады ў місу.УПЛЯСКÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упляскаць.УПЛЯСКÁЦЦА, уплéшчацца; зак. Разм. 1. Ушчыльніцца, стаць больш цвёрдым. Ралля ўпляскалася дажджом.2. Увайсці, убіцца ў зямлю. Бацвінне ўпляскалася ў грады.УПЛЯСКАЦЬ, уплéшча; зак., што. Разм. 1. Ушчылыгіць, прыбіць. Упляскаў раллю дождж.2. Увагнаць, убіць у зямлю. Дажджы з ветрам не паспелі яшчэ упляскаць у зямлю., яловых [і]голак. Чорны.УПЛЯТÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. уплятаць — уплесці (у 1 знач.).УПЛЯТÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. І. Незак, да уплесціся (у 1 знач.).2. Зал. да уплятаць.УПЛЯТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уплесці.О Уплятаць за абедзве шчакі — есці з вялікім апетытам, прагна.

УПОБАЧКІ, прысл. Абл. Побач. Ззаду за падводамі на поле ішлі Міхал з Грасыльдай, ішлі ўпобачкі, плячо ў плячо, гаманілі моцна — на ўвесь Земфонд — і размахвалі, размахвалі рукамі. Пташнікаў.УПÓДБЕГ, прысл. Абл. Подбегам. Марцін збочыў з поля на шлях, кульгаючы, уподбег дагнаў калёсы і сеў. Мележ. Звычайная ра-бочая хада ў Яраша такая, што побач з ім трэба ісці ўподбег, каб не адстаць. Шамякін.ЎПОДБЕЖКІ, прысл. Абл. Подбегам. Убачыўшы Тэклю, .. [Алёшка] ўподбежкі кінуўся да калодзежа з усмешкай бесклапотнага і вясёлага хлапца. Краўчанка. Дзяўчына завярнула назад і ўподбежкі стала ўцякаць ад Рыгора. Гартны.УПОДБЕЖКУ, прысл. Абл. Подбегам. За.. [Гнібам] тупае уподбежку Ярыга. Лынькоў. Небяспечныя месцы стараліся прайсці як не уподбежку^. Місько.УПÓЕНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упаіць.УПОЙВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да упойваць.УПОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упаіць.ЎПОКАТ, прысл. Разм. Адзін пры адным, у беспарадку, як папала (ляжаць, спаць і пад.). Хлопцы спалі на нарах у кутку ўпокат і трымаліся адной сям'ёй у працы і ў барачным жыцці. Пестрак. Ляжаць ўпокат зваленыя сосны, Галлё і друз паскіданы ў лаўжы. Панчанка.УПОЛ, прысл. Разм. Пасярэдзіне. Клунак перавязаны ўпол. □ Пнёў .. [у садзе] было шмат, а іншыя дрэвы зломаны ўпол і ўжо абраслі маладымі парасткамі. Кулакоўскі.О Узяць (схапіць) упол каго гл. узяць.УПОМНІЦЬ, -ню. -ніш, -ніць; зак., кагошто. Разм. Запомніць, утрымаць у памяці. Дзе ты ўсё ўпомніш.УПОПЕРАК, прысл, і прыназ. 1. прысл. У шырыню, па шырыні чаго-н.; проціл. удоўж. Клава шпарка перабегла ўпоперак гасцінец і апынулася дома. Чорны. Разрэваныя ўпоперак дошкі на тых жа ваганетках адвозяць да цыркульных піл, дзе яны ператвараюцца ў роўныя брускі. Рупец. Перакручаныя дзверы віселі ўпоперак на адной завесе. Пальчэўскі. // Пасярэдзіне. [Сяргей:] —Схапіў я., [пана] ўпоперак і павалок у пакой. Машара.прысл.; перан. Насуперак. [Паддубны:] — Там жа, перад народам, расстралялі сабаку. [Камлюк:] — Правільна! Караць бязлітасна такіх! Яны ж са сваім марадзёрствам упоперак нам... М. Ткачоў.прыназ, з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «упоперак» выражае прасторавыя адносіны: ужываецца для ўказання на накіраванасць дзеяння па шырыні чаго-н. А раніцою на Дняпры ля плёса, Упоперак вялікае ракі, Вялі выпрабаванне землясоса Славутыя балтыйцы-маракі. Астрэйка.— Дадому, Дамка! — злосна загадаў аграном і першы стомлена патупаў упоперак кусцістых радкоў руні. Даніленка.О Удоўж і ўпоперак гл. удоўж.УПОПЛЕЧ, прысл. Разм. Тое, што і поплеч. Ісці ўпоплеч. □ Стань жа упоплеч, мой друг, і на хвілю замры! Гілевіч.О 3 векам упоплеч гл. век.УПОР, -а і -у, м. 1. -у. Дзеянне і стан паводле дзеясл, упіраць — уперці (у 3 знач.) і упірацца — уперціся (у 1 знач.).2. -а. Прадмет, месца, у якое ўпіраюцца. Ён [шэф] пяць патронаў у кішэнь, Нагледзеў лепшую мішэнь, Прылёгшы на упор, І стрэльбу да пляча прыпёр. Крапіва. Буфер адыгрывае ў час лоўлі ролю ўпора для рукі пры закідванні насадкі. Матрунёнак.Упоравень38

Управіцца

-а. Падпора, якая падтрымлівае што-н. / раптам — думка: а што, калі віхура пабярэ сілы, сарве кран з упораў і перакуліць. Гарбук. // Прадмет, пры дапамозе якога абмяжоўваецца перамяшчэнне чаго-н. Чыгуначны ўпор. Падлажыць упоры пад калёсы аўтамашыны.-у; перан. Сканцэнтраванне ўвагі на адным чым-н. У рашэнні Пленума галоўны ўпор робіцца на ўсямернае выкарыстанне аб'ектыўных эканамічных законаў. «Звязда».О Ва ўпор — а) пільна, прама (глядзець, разглядаць каго-, што-н.). Прыпыніўшыся, Рая паглядзела на.. [Севу] ва ўпор і прыжмурылася. Карпаў.— Ну што, даражэнькі, будзем рабіць? — нарэшце спытаў Аляксей Аляксандравіч, паклаўшы абодва кулакі на стол і ва ўпор пазіраючы на Пятра. Ваданосаў; б) адкрыта, без хітрыкаў (сказаць, спытаць што-н.). / раптам [Шыковіч] павярнуўся да капітана, спытаў ва ўпор: — Скажыце, Сербаноўскі, па-чалавечы шчыра: а што вы думаеце, пазнаёміўшыся са справай Савіча? Шамякін; в) з блізкай адлегласці, амаль упіраючы дула (страляць, расстрэльваць). [Пушка] біла ва ўпор па ганку, што ішоў праз лес. М. Ткачоў. Батура страляе з пагана тры разы. Ва ўпор, у росхрыст паркалёвай сарочкі па грудзях. Навуменка.УПОРАВЕНЬ, прысл. Разм. 1. На адной лініі, вышыні, глыбіні і пад. Вада кіпела упоравень з бартамі. Арабей. Хвілін праз пяць.. [Раман] падняў упоравень з грудзьмі ляшча і гукнуў: — Во!!! Ляўданскі. [Хатка] такая маленькая і нізкая, што мальвы і сланечнік, якія абступілі яе вакол прызбы, цвітуць упоравень са страхой. Васілевіч. // На аднодькавым узроўні, у роўным становішчы. Літаратура наша вырасла да такой ступені, што зрабілася фактам не толькі нацыянальна-беларускім, а выйшла на ўсесаюзную арэну, стаўшы упоравень з лепшымі творамі шматнацыянальных літаратур. Скрыган.Аднолькава, на роўных умовах, правах і пад. [Алена Данілаўна] адчула сябе упоравень з усімі, з вядомымі ў краіне партыйнымі кіраўнікамі, з наватарамі вытворчасці. Сабаленка. Мне хацелася зрабіць нешта асаблівае, выключнае, што ўзвысіла б мяне ў вачах дзяўчыны, дазволіла стаць упоравень з ёй. Навуменка.Поруч, побач. У падраным кажушку бяжыць упоравень з санкамі мужычок — грэецца. Мурашка. Ганна Макараўна ішла упоравень з вагонамі. Марціновіч.УПÓРНЫ, -ая, -ае. Які служыць, прызначаны для ўпору. Упорная стойка. Упорны ніт.УПОТАЙ, прысл. Непрыкметна для іншых, скрытна, тайком, цішком. Вера Іванаўна ўпотай пазірала, як Пятро абыходзіцца з малою. Сабаленка. / толькі часам вечарамі, употай ад хлопцаў, даставаў [Алёша] з тумбачкі чорную бесказырку і падоўгу моўчкі сядзеў, пазіраючы ў засмужанае марозам акно. Нядзведскі.ЎПОТАЙКІ, прысл. Тое, што і употай. А на развітанне бацька, ўпотайкі выцершы скупую мужчыпскую слязу, дадаў: «Толькі жыві праўдай. Ведай: праўда святлей за сонца». Гурскі. Толькі сёмага лістапада Саша зразумела значэнне сцягоў, якія ўпотайкі пашыла і перадала Даніку. Шамякін.УПОТАЙКУ, прысл. Разм. Тое, што і употай. На вечары засталася толькі моладзь. Сярод яе была нават адна сама па сабе прывабная дзяўчына Вера Іжыцкая, з заняпалага дваранскага роду. Лабановіч употайку наглядаў за ёю. Колас. Аўстра замілавана глядзела на .. [Каспара]. «Не, не можа быць, каб такі хаваў нешта употайку ад мяне». Броўка.УПРАВА', прысл. У правы бок; проціл. улева. Дарога паварочвала то ўправа, то ўлева. Краўчанка. Стрэлка манометра пасоўвалася управа, набліжаючыся да

чырвонай рыскі. Васілёнак.УПРАВА2, -ы, ж. 1. Установа, якая ведала грамадскімі, саслоўнымі і адміністрацыйнымі справамі ў дарэвалюцыйнай Расіі, а таксама будынак, дзе яна размяшчалася. Земская ўправа. Валасная ўправа. Гарадская ўправа.2. Сіла, якая абмяжоўвае чыё-н. самавольства, дэспатызм; мера ўздзеяння на каго-н. Людзі голасам галасілі ад панскай ласкі. Шукалі дзе якую ўправу на яснавяльможнага. Сабаленка. Нашто зямля іх, катаў, носіць? Ой, хто ж ад іх не загалосіць? А дзе на іх шукаць управы, Во суд «праўдзівы», суд «ласкавы» Паноў за здзекі не карае? Колас.— На п'янства, нябось, ёсць управа, а чаму ж гэтых курцоў не караюць,— сказала .. [жанчына] з нейкай крыўдай і змоўкла. Адамчык.УПРАВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да упрэць (у 1, 2 знач.).УПРАВІЦЦА, упрáўлюся. ўправішся, управіцца; зак. 1. з чым і без дап. Паспець скончыць, завяршыць што-н. у тэрмін; ухадзіцца з чым-н. Пакуль змеркне, кожны з нас стараўся ўправіцца з работаю. Чорны. Кароўнік дзед Жораў управіўся скончыць якраз у пару. Паслядовіч. [Андрэй:] — Снапы ў гумне, тата.— У гумне? — У гумне. Управіліся да дажджу. Чарнышэвіч. // Даць рады чаму-н., справіцца з чым-н. Станіслаў упарціўся: было сорамна — які ён жаніх. Але і выйсця не знаходзіў. Аднаму з гаспадаркай не ўправіцца. Асіпенка. Цётка Гануля .. абяцала схадзіць [да Мікодыма], як толькі ўправіцца з хатнімі клопатамі. Марціновіч. [Рыбак] не стукаў, дзверы былі не запёртыя, управіцца з імі яму, колішняму вясковаму жыхару, было звыкла, .. і дзверы, трошкі рыпнуўшы, расчыніліся. Быкаў.Паспець за які-н. тэрмін схадзіць або з'ездзіць куды-н. і вярнуцца назад. [Косця:] — Можа выбраць вольны час ды пад'ехаць самому — Маладзечна не так далёка, за дзень управіўся б. Адамчык.Змагчы, паспець зрабіць што-н. Мартын не управіўся адказаць: з боку лесу пачулася глухое тухканне ног па мяккай зямлі. Колас.— Фш-шы-ых-х! — прашыкаў звер. Стары ледзьве управіўся адскочыць убок. Масарэнка.Адолець, стрымаць каго-, што-н., падпарадкаваць сваёй волі.— Адно толькі незразумела,— дадаў., [студэнт].— Як., [рысь] злавіла яго? Алень малады і дужы, як гэта яна ўправілася. В. Вольскі. [Аляксандр:] — Цара скінулі — не пабаяліся, Керэнскаму па загрыўку далі, і з гэтымі ўправімся. Грахоўскі. Гнядок стрыгануў вушамі, збочыў з дарогі і панёсся проста па раллі. Бацька ледзь-ледзь управіўся з канём. Васілёнак.Управіць39Упраўн ы

УПРАВІЦЬ, упрáўлю, упрáвіш, управіць; зак., каго-што. 1. Ўставіць на месца што-н. вывіхнутае. Дзед Беласпай управіў Паўліку выеіхнуты сустаў, і хлопчык ужо мог наступаць на хворую нагу. Беразняк.Разм. Усунуць, ўставіць што-н. куды-н. Шульц раздзьмуў мяхі і ўправіў у агонь кавалак жалеза. Гартны. Каб зрабіць большменш паслухмяным [бугая], яму патрэбна было управіць у ноздры кальцо. Ракітны.Разм. Аддаць, прадаць. [Залман:] — Гэтулькі лесу чорту лысаму управіць! Лобан.Разм. Даць увязнуць, увагнаць у што-н. вязкае, грузкае. Так управіў воз у гразь, што .íейзь выцягнулі. □ Цётка Іваніха зачыняе вароты, паказвае на дарогу: — Глядзіце ж, кабылу на., грэблі не ўпраўце. Васілевіч.Разм. Дагледзець, зрабіць усё па гаспадарцы. Маці працавала, мабыць, больш за нас усіх, разам узятых. Падумаць толькі! Дагледзець скаціну, управіць гаспадарку,

напрасці і наткаць палатна і сукна на ўсю сям'ю. Дубоўка. [Андрэіха:] — Ай, Яўхім! Дзе б ты адным сваім канём дзве гаспадаркі ўправіў. Чарнышэвіч. Прошаным канём гаспадаркі не ўправіш. Прыказка.перан. Разм. Загубіць каго-, што-н. Прыпала Зося губамі да волькі і заекатала, зайшлася з плачу.. Валасы рвала на сабе, праклінала, што сама сваё дзіця ўправіла. Крапіва.УПРАГÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упрагаць — упрэгчы.УПРАГАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. і. Незак, да упрэгчыся.2. Зал. да упрагаць.УПРАГАЦЬ , -áю, -áеш, -áе. Незак, да упрэгчы'.УПРАДАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да упрасціся.2. Зал. да упрадаць.УПРАДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да упрасці.УПРАДЗЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упрасці.УПРАЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упражыць.УПРАЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упражваць — упражыць.УПРАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упражыць.УПРАЖЫЦЦА, -жыцца; зак. Добра прагрэцца на агні; спражыцца.УПРАЖЫЦЬ, -жу, -шыш, -жыць; зак., што. Добра прагрэць на агні; спражыць. Упражыць гарох.УПРАСАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упрасаваць (у 1 знач.).УПРАСАВАЦЦА, -сýецца; зак. Добра ўтраыбавацца пад прэсам (у 1 знач.); добра ўшчыльніцца.УПРАСАВАЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; зак., што. 1. Утрамбаваць прэсам (у І знач.); добра ўшчыльніць.2. Ўставіць прасаваннем. Упрасаваць утулку.УПРАСІЦЦА, упрашýся, упрóсішся, упрóсіцца; зак. Разм. Настойліва просячы, дамагчыся чаго-н. Ноч [хлопцы] .. не спалі ад страху. А раніцай упрасіліся на калгасную машыну і, прыехаўшы ў мястэчка, расказалі., пра ўсё, што ўбачылі ў былым партызанскімлагеры... Нядзведскі. Па дарозе [сяржант] упрасіўся не паказваць яго ўрачам, а перавязаць самой [Марыі] і сказаць камандзіру роты, што служыць можа. Кулакоўскі.УПРАСІЦЬ, упрашý, уырóсіш, упрóсіць; зак., каго. Настойліва просячы, угаварыць, пераканаць зрабіць што-н., схіліць да чаго-н. Нара не хацела ісці дамоў, але старая ўпрасіла яе пагаварыць з людзьмі. Дуброўскі. Колькі каштавала Шурку ўпрасіць Косціка ўзяць яго сёння з сабой у лес,— і вось ён нарэшце ідзе. Брыль.УГ1РАСОУВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак. да упрасавацца.2. Зал. да упрасоўваць.УПРАСОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упрасаваць.УПРАСЦІ, упрадý, упрадзóш, упрадзé; упрадзём, упрадзяцé, упрадýць; пр. упрáў, упрáла; зак., што. 1. Нрадучы, укруціць, усукаць што-н. у што-н. Упрасці шоўк у воўну.2. (пераважна з адмоўем «не»). Здолець спрасці што-п. Пянька жорсткая, не упрасці,УПРАСЦІСЯ, упрадзéцца; упрадýцца; зак. 1. Укруціцца ў адну нітку прадзеннем.2. Зменшыцца ў выніку прадзення.УПРАЎКА, -і, ДМ упрáўцы, ж. Дзеянне па' водле дзеясл, упраўляць — управіць (у 1 знач.) і ўпраўляцца — управіцца (у 1 знач.).УПРАУЛÉННЕ, -я, н. Адміністрацыйная ýстанова або орган установы, арганізацыі і

пад., які кіруе пэўнай галіною гаспадарчай, навуковай, ваеннай і іншай дзейнасці. Цэнтральнае статыстычнае ўпраўленне. Упраў' ленне чыгункі. □ Ужо мінуліся суткі, як ка' місар пакінуў ўпраўленне палітычнай прапаганды фронта. Лынькоў. // Будынак, памяшканне, у якім знаходзіцца такая ўстанова або такі оргап. [Васіль Пятровіч і Барушка] выйшлі з упраўлення і закрочылі па пустэльнай плошчы Свабоды. Карпаў. // Разм. Супрацоўнікі такой установы або такога органа. Ўпраўленне выехала на ўборку бульбы.УПРАУЛÉНЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да упраўлення. Упраўленчы апарат.УПРАУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр> ад управіць.УПРАУЛЯННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, упраўляць — управіць (у 1, 2 знач.).ЎПРАЎЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. 1. Незак, да управіцца.2. Зал. да упраўляць {гл. управіць у 1 знач.).УПРАЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да управіць.УПРАУНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць упраўнага. «Не апазніўся!» — нібы пахваліў.. [Васіль] сваю гаспадарлівую ўпраўнасць. Мележ.УПРАУНЫ, -ая, -ае. Спрытны і жвавы ў рабоце. Стала., [цётка] жвавая, упраўная, усё ў руках гарыць: снеданне гатуе, .. па бадоўлі цесляру памагае. Сяркоў. [Анішчук:] Упраўная [Вясніна] каля работы. Калі возьмецца ці то араць або касіць, работа ў яе гарыць. Гурскі. / Пра рухі, рукі. [Салдаты] ўпраўнымі, звычнымі рухамі земляробаў, не разгінаючыся, моўчкі закідвалі тугімі лустамі.. зямлі вузкую, чорную ям,у. Самуйлёнак. // Які паспяхова спраўляецца са сваімі абавязкамі. Чалавек, што памагаў.. [Марыне] сеяць,., распрагаў коней і пахмура бубніў: — Твой дзевер, Марына, вельмі ж упраўны. Куды ніУпраўскі40Упудзіцца

прыеду, а ў яго ўжо гатова. Узарана і пасеяна. Ракітны.УПРАЎСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да управы2 (у 1 знач.).УПРАШАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які выражае просьбу, мае ў сабе просьбу. Упрашальны тон.УПРОШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упрасіць.УПРÓШВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упрошваць — упрасіць.УПРОШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упрасіць.УПРЫГАЖЭННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упрыгожыць.2. Прадмет для аздаблення каго-, чаго-н. // Мастацкае аздабленне чаго-н. (скульптура, барэльеф, роспіс, вышыўка і пад.). [Рама] з грукатам упала, кавалкі ляпных упрыгажэнняў, дробна застукаўшы, пакаціліся па падлозе. Асіпенка.УПРЫГАЖЭНСТВА, -а, н. Злоўжыванне аздабленнямі, імкненне да знешніх эфектаў.УПРЫГЛЯДКУ, прысл. Разм. жарт. Без цукру (піць чай, кофе і пад.).УПРЫГОЖАННЕ, -я, н. Тое, што і у п р ыг а ж э н н е. Маладая жонка Паваротнага патрабавала да сябе многа ўвагі, модных сукенак, а таксама дарагіх упрыгожанняў. Гурскі.УПРЫГОЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упрыгожыць.УПРЫГОЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упрыгожваць — упрыгожыць.УПРЫГОЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да упрыгожыцца.2. Зал. да упрыгожваць.УПРЫГОЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упрыгожыць.УПРЫГОЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; зак. Набыць прыгожы, прыемны выгляд. За апошнія гады горад разросся, і былая ўскраіна ўпрыгожылася вялізнымі

шматпавярховымі дамамі. Пальчэўскі. // перан. Стаць паўней, багацей па зместу. Новымі фактамі ўпрыгожылася дружба паміж польскай і беларускай інтэлігенцыяй Вільні. У. Калеснік.УПРЫГОЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць: зак., каго-што. Надаць каму-, чаму-н. прыгожы выгляд, зрабіць больш прыгожым, яркім; аздобіць. А колькі розных стужак, грабянёў, Хусцінак яркіх, завушніц прыгожых! Якіх яны красуняў упрыгожаць! Танк. Гарадоў нашых вуліцы, плошчы Упрыгожыла мора сцягоў. Машара. Багата і шчодра упрыгожыла вясна зямлю, адзеўшы яе зелянінаю, ярыною і жытамі. Колас. / зноў работа закіпела — аж дух займае ў хлопцаў. Спачатку ля краёў столь узорамі ўпрыгожылі. пасля да сярэдзіны дабраліся. Нядзведскі. // Стаць сведчаннем якіх-н. заслуг (пра ордэны, медалі і пад.). Ордэн Чырвонага Сцяга ўпрыгожыў сцяг камсамола рэспублікі. «Звязда». // перан. Зрабіць больш поўным, багатым па зместу (жыццё, існаванне). Каб зноў жыццё сваё упрыгожыць,— За працу возьмемся хутчэй. Астпэйка.УПРЫКУСКУ. прысл. Адкусваючы цукар драбкамі (піць чай, кофе і пад.). Чай гаварылі густы, ажно чорны, рафінад не кідалі ў шклянкі — не было лыжачкі, пілі ўпрыкуску. Шамякін.УПРБІСЯДКІ, прысл. Прысядаючы і папераменна выкідваючы ногі (танцаваць). Галуза зайграў, паступова паскараючы тэмп. З натоўпу выскачыў вусач і пусціўся ўпрысядкі, а потым закружыўся ваўчком. Гурскі. Свістуноў гоцаў ўпрысядкі перад Раманам Раманавічам, запрашаючы яго ў круг. Паўлаў. / у вобразным ужыв. За сталом працуем так актыўна, Аж ідуць ўпрысядкі насы! Барадулін.УПРЫТЫК, прысл. Разм. Блізка, без прамежку, шчыльна прымыкаючы да чаго-н. Моцныя дубовыя дошкі, без адзінай шчылінкі, збітыя ўпрытык, апаясвалі сядзібу хутара. Лупсякоў. Стол быў пастаўлены насупраць акна, упрытык да падаконніка; на стале стаяла гліняная паліваная ваза з пажухлымі кветкамі. Чыгрынаў.УПРЗГЧЫ', упрагý, упражэш, упражэ; упражóм, упражацé, упрагýць; пр. упрóг, упрэгла; заг. упражы; зак., каго. 1. Запрэгчы ў павозку, воз і пад. Сурвіла, не чакаючы больш фармальнага дазволу, шпарка ўпрог у аглоблі кабылу і рушыў на двор ратушы. Чорны.2. перан. Разм. Уключыць у работу, прымусіць многа працаваць. Вы, Павел Андрэевіч, відаць, па злосці мяне ў дакладчыкі ўпісалі.— Прафесар зірнуў Будніку ў твар.— Я ж разумею, даклад вам даручалі, а вы і мяне ў яго ўпрэглі. Галавач.УПРЗГЧЫ2, упрагý, упражэш, упражэ; упражóм, упражацé, упрагýць; пр. упрóг, упрэгла; заг. упражы; зак., што. Тое, што і у п р а ж ы ц ь. Упрэгчы боб.УПРЗГЧЫСЯ ', упрагýся, упражэшся, упражэцца; упражóмся, упражацéся, упрагýцца; пр. упрóгся, упрэглася; заг. упражыся; зак. 1. Запрэгчы сябе ў павозку, воз і пад. Узлажыўшы хамут з дугою на калёсы, Сяргей упрогся і пацягнуў у гай. Нікановіч.2. перан. Разм. Уключыцца ў работу, многа і цяжка працаваць. Па духу пісьма можна было зразумець, што.. [Кудзельскі] на новым месцы ўжо абжыўся як след і па-сапраўднаму упрогся ў работу. Алёшка. [Андрэй] вярнуўся перад жнівом дахаты і зноў упрогся ў ярмо на бацькавай гаспадарцы. Машара.УПРЗГЧЫСЯ2, упражэцца; пр. упрóгся, упрэглася; зак. Тое, што і упражы цца.УПРЗЖАНЫ !, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упрэгчы '.УПРЗЖАНЫ2, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упрэгчы 2.УПРЗЛЫ, -ая, -ае. 1. Які добра ўварыўся, згатаваўся на жары, невялікім агні.2. Разм. Упацелы, упараны. Упрэлы конь.УПРЗЦЬ. -эю, -эеш. -эе; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Добра ўварыцца, згатавацца на жары, невялікім агні. Каша ўпрэла. а [Мяса] так упрэла ў печы, што стала ружовае.

Палтацан.Разм. Упацець, пакрыцца потам. Пакуль [Балашоў] дабраўся да Вірской вуліцы, аж упрэў. Новікаў.(1 і 2 ас. не ужыв.). Стаць вільготным, сырым ад цяпла. Трава, нагрэтая сонцам... упрэла і цяпер патыхала аж сюды, на двор, саладкава і горача. М. Стральцоў.УПУДЗІЦЦА. -дзіцца; зак. Разм. Спудзіцца (пра коней). [Ячны:]—Кабыла ў.. [Цупрона] была наравістая. Упудзілася раз і панясла з Сымонавай гары. Брыль. Вяртаючыся дадому,Упуск41Упынак

Лісавета не села на воз, баючыся, што Ступае зноў упудзіцца і разнясе яе. Сабаленка.УПУСК, -у, м. Дзеянне паводле дзеясл, упускаць — упусціць (у 1 знач.).УПУСКÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. упускаць — упусціць (у 1 знач.).УПУСКÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да упускаць.УПУСКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да упусціць.УПУСКНЬ'І, -áя, -óе. Спец. Прызначаны для ўпуску, упускання. Упуспны клапан. Упускны калектар рухавіка. Упуспны шлюз.УПУСТУЮ, прысл. Дарэмна, безвынікова. Камуністы ўпустую прысяг не даюць. Панчанка. Люлька пагасла. Баласпай смактаў пачарнелы цыбук упустую. Беразняк.УПУСЦІЦЬ, упушчý, упýсціш, упусціць; зак. 1. каго-што. Дазволіць увайсці, уехаць куды-н. Гаспадыня бразнула крукам і упусціла Рыгора ў кватэру. Гартны. Сярод., [вайсковых] Паходня пазнаў і малодшага лейтэнанта, які ўпусціў у вагон пасажыраў з тамбура. Хадкевіч. Дайсці да., [інжынера] Лабановічу ўдалося толькі ў другую палавіну дня, і ўпусцілі яго ў кабінет інжынера не адразу. Колас. // Пусціць у шкоду (у пасевы, сенажаць і пад.).— Упусціш [гусей] у аарод, паскамі адсцябаю, як вярнуся,— паказвае маці сыну, адыходзячы на працу ў калгас. Пальчэўскі. Каб старшыня не нарваўся — сам Чэсік баіцца гэтага больш за Мікодыма. Баіцца, што старшыня будзе сварыцца на іх за тое, што ўпусцілі кароў у сенакос. Васілевіч. // Даць пранікнуць куды-н. Упусціць пару ў трубы. Упусціць холад у хату. □ У цвёрды грунт, у шчыліны сцяны, Дзе не магло да гзтага расці нічога, Яна [галінка еішняку] свае упусціла карані. Танк. // Кáпаючы, уліць у што-н. [Фельчар] наліў у лыжку вады, ўпусціў туды некалькі кропель з маленькай пляшачкі. Кулакоўскі.што. Не ўтрымаць у руках. Прыёмшчык пабялеў і ўпусціў з рук аловак. Няхай. Валя так задумалася, што зусім забылася, што трымае ў руцэ шклянку з недапітым чаем, і упусціла яе. Шамякін. / у перан. ужыв. Чую песні стыхіі-разводдзя, Не стрымаць твае вольнае плыні! Упусціла старое паводдзе, Калі вір маладога нахлынуў. Трус.каго. Па недагляду, непаваротлівасці і пад. даць магчымасць каму-н. уцячы, схавацца. Надзя абмацала ў кішэні дзве лімонкі. Хопіць. Галоўнае, каб гаспадар не ўцёк, каб не упусціць яго. Бураўкін. На двары Данілаў падбег да Валодзі і сказаў, што трэба дзейнічаць хутчэй, бо каменданта ён ўпусціў. Федасеенка. // чаго. Не заўважыўшы, прапусціць, не адзначыць што-н. Па дарозе назад я праглядваў свае накіды, ці не ўпусціў чаго. Кірэйчьш.і. перан.; што. Не здолець своечасова выкарыстаць спрыяльныя абставіны. Стары., хапаўся сам і падганяў іншых — усё баяўся упусціць час, божкаў, каб пратрымалася надвор'е. Мележ. «І вось, папалася прыгожая,— з крыўдаю на сябе падумала тады Паліна.— Як жа гэта я упусціла зручны момант?..» Кавалёў. // Страціць што-н. Дзяўчаты імкнуліся не упусціць першынство. Шчарбатаў. Ім [хлопцам] крыўдна, што

дзесьці хадзілі, Што дзесь сустракалі зару, А блізкае шчасце ўпус-цілі. Ляпёшкін.— Прыжымісты,— гаварылі пра.. [Міколу] хлопцы.— Гэты свайго не упусціць. Навуменка. // Не здолець утрымаць каго-н. Косцік бачыў, што натрапіў на купца, што гэта дзяўчына можа купіць туфлі. Упусціць яе — ці знойдзецца хто іншы? Арабей.5. што. Ўставіць у выразанае, паглыбленае месца. Упусціць замок у дзверы.О Упусціць з-пад увагі — тое, што і в ыпусціць з-пад увагі (гл. выпусціць).УПУШЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упусціць.УПУШЧЭННЕ, -я, н. Разм. Пропуск чаго-н., адсутнасць патрэбнай паўнаты ў чым-н. Упушчэннем Вагдановіча было таксама тое, што ён не паказаў узаемаўплываў рускай і беларускай літаратуры XVII ст. Лойка.УПХÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упхаць.УПХÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., што. Разм. 1. Пхаючы, усунуць куды-н. усё, многае. Упхаць усю салому ў мяшок.2. Груб. З'есці вялікую колькасць чаго-н. Місу бульбы ўпхаў.УПХНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упхнуць (у 1, 2 і 4 знач.).УПХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Разм. З намаганнем пранікнуць, прабірацца куды-н.; уціснуцца. Але вось паказаўся з-за рога аўтобус, усе разам кінуліся да яго, некаторы час ціскаліся ў дзвярах і нарэшце ўпхнуліся ўсярэдзіну. Курто. // перан. Умяшацца ў што-н., улезці.— Вечна ты ўпхнешся! — накінуўся [Сяргей] на Гарыка і Руля. Ваданосаў.УПХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Разм. 1. што. Запіхваючы, усунуць куды-н.; спехам або без разбору палажыць у што-н. Віцька хуценька сунуў., [шашку толу] у кішэню, за пазуху ўпхнуў скрутак шнура. Кухараў.каго. Штурхнуўшы, прымусіць увайсці куды-н. Дзверы адчыніліся са скрыпам, і паліцыянт., упхнуў у пакой маладую жанчыну. Пестрак.што. Прымусіць узяць, прыняць што-н. Ніна адмаўлялася [ад гасцінца], але цётка сілаю ўпхнула здор у торбу. Арабей.каго. Паставіць, накіраваць каго-н. на якую-н. работу, пасаду і пад. супраць волі. Не лёс, а Васілеўскі зараз упхнуў яго [бацьку] на гарбарню немца Гальдштэйна. Гарэцкі. // Уладкаваць каго-н. куды-н. па пратэкцыі. Не прайшоў [сын] у інстытут, На завочны ўпхнулі. Лужанін.УПКІЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упыліць.УПЫЛІЦЦА, -упылюся, упьілішся, упь'íліцца; зак. Разм. Пакрыцца пылам, запыліцца. Упылілася прыдарожная трава.УПЫЛІЦЬ, упылю, упыліш, упыліць; зак., каго-што. Разм. Пакрыць пылам, запыліць. Упыліць плашч.УПБІН, -у, м. Разм. Тое, што і упынак. Перш упыну не было на Юстапа з яго скаргамі. Калюга.УПЫНАК, -нку, м. Разм. Спакой. Дома ён не знаходзіў упынку. Маці адчувала прычыну і сілком пачала выпраўляць Аляксея на вячэрнія пагулянкі. Пальчэўскі. Памяць! Ні упынку, ні прыпынку ёй. Сабаленка.Упыніць42Упяцца

О Без упынку — не перастаючы, не сціхаючы, не абмяжоўваючы сябе. Хтосьці без упынку балесна енчыць і стогне. Мядзёлка. Ліна балбатала без упынку. «Маладосць». Няма (не мець) упынку — нельга стрымаць, спыніць. [Крывіцкі:] — Няма упынку на

хлопцаў, усюды яны ўлезуць. Лобан. Ціха. Толькі лье і лье дождж, няма на яго сёння упынку. С. Александровіч.УПЫНІЦЬ, упыпю, упыніш, упыніць; зак.. што. Абл. Парабіць усё, прывесці ў парадак. За гэты час Валоціч упыніў свае справы, сядзеў у кабінеце, наводзіў парадак у пісьмовым стале, хоць гэты парадак быў і без таго на належнай вышыні. Колас. Маці прыкархнула, прысеўшы каля печы. Змарылася, пакуль упыніла ўсю работу. Лужанін. . УПЫРСКВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упырскваць — упырснуць.УПНІРСКВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да упырскваць.УПЫРСКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упырснуць.УПЫРСНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. да упырснуць.УПЫРСНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., што. Увесці шпрыцам вадкасць у вену, пад скуру. Упырснуць камфару.УПЫРХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упырхнуць.УПЫРХНУЦЬ, -пу, -неш, -не; зак. Пырхяточы, уляцець куды-н. (пра птушак, матылёў). Раптам.. \на балкончык] упырхнула маленькая птушачка з чорнай галоўкай. Даніленка. // перап. Хутка і лёгка ўвайсці, убегчы куды-п. [Гумоўскі] не паспеў і агледзецца, як.. [Адэля} упырхнула ў хату. Броўка.УПЭЎНЕНАСЦЬ, -і, ж. І. Уласпіваспь угоўненага. Упэўненасць рухаў. Упэўненасць паходні.Перакананасць у чым-н. У кожнага з'явілася цвёрдая ўпэўненасць, што калі на другім ствале, дасталі калійную соль. то дастануць яе і па астатніх. Кулакоўскі. Хаця хлопчык у глыбіні душы і адчуваў, што, запрасіўшы Рыгорку ўдзельнічаць у канцэрт^, ён зрабіў правільна, але цвёрдай упэўненасці ў гэтым не было. Курто.Усведамленне сваёй сілы, магчымасцей. рашучасць у дзеяпнях. [Максім:} — У каго больш вытрымкі, розуму, самакантролю, упэўненасці, той перамагае. Няхай. Алеся [Пракоп] вабіў сілай і упэўненасцю, што ішла ад ягоных няспешлівых і разважлівы! рухаў. ТПыпік.УПЭУНЕННЕ, -ч. н. Заява, якая мае на мппе пераканаць каго-н. у чым-íт., даказаць што-н. Ппымше мае ўпэўпенні.УПЭЎНЕНЫ, -ая. -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад упэўніць.2. у знач. прым. Які цвёрда верыць у што-н.. перакананы ў чым-н. Сын быў упэўнены, што ёсць адна рэвалюцыйная праўда. Чорны. Клаўся ставы спаць ужо нават упэўнены, што Лапця недзе ў партызанах. Кулакоўскі. // Перакананы ва ўласных сілах, які спадзяецца на '■ябо. Рос. [БЫСГІО'Я днжь'ч. «чнпслівым і ўпэўнепым у сабе. Мележ. Ц Які вьтражае ўпэўненасць, перакананасць. Васіль Іванавіч стаяў па трыбпне і ўпэўненым голасам расказваў аб дасягненнях жывёлаводаў. Шашкоў. Ва ўсіх па з.чораных тварах разгубле-насць, і толькі ў Чыжыка ўпэўнены погляд. Лупсякоў.3. у знач. прым. Рашучы, энергічны. Тацяна ўпэўненымі гаспадарчымі рукамі ўпарадкавала небагатыя клумкі Марыны Паўлаўны. Зарэцкі. Не ў пошуках хлеба, зямлі ці заробку, 3 Прыпяці трапілі людзі сюды,— На заклік Радзімы ўпэўненым крокам Прыйшлі будаваць яны край малады. Жычка. Рухі ў.. [Цімкі] былі ўпэўненыя, эканомныя, стрыжаныя. Карпаў.О Будзь упэўнены — не сумнявайся, не турбуйся, усё будзе так, як трэба.УПЭЎШВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Уст. Які мае ў сабе ўпэўненне ў чым-н. Упэўнівальны ліст.УПЭЎНІВАННЕ, -я. н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, упэўніваць — упэўніць.УПЭЎНІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да упэўніцца.

2. Зал. да упэўніваць.УПЭЎНІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упэўніць.УПЭЎНІЦЦА, -нюся, -нішся. -ніцца; зак. Цвёрда паверыць у што-н., пераканацца ў чым-н. Суддзі нарэшце ўпэўніліся, што ад сведак, якіх прывозілі адразу з астрога ў суд, карысці мала. Машара. Усе ўпэўніліся, што Канстанцін Раманавіч апроч таго, што дзелавы і прынцыповы, дык яшчэ просты і шчыры чалавек. Гроднеў.УПЭЎНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; зак., каго. Прымусіць паверыць у што-н., пераканаць у чым-н. [Чарноў] бачыў і разумеў, што Міхалу яго выбар не падабаецца, і стараўся як мага растлумачыць, упэўніць яго, што «Урал» добры конь. Васілевіч. Два наступныя допыты толькі ўпэўнілі капітана ў віноўнасці абодвух затрыманых. Асіпенка.УПЭЦКАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад упэцкаць.УПЭЦКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Забрудзіцца. запэцкацца. Паліто ўпэцкалася.УПЭЦКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Забрудзіць, запэцкаць. Паглядзеўшы на купчастую хвойку, Максімка выбраў месца, каб дзе абаперціся і не упэцкаць свой новы палітон у жоўтую смалу, якая пацеркамі вісела, дастаў з кішэні дудку і няўпэўнена зайграў. Гурскі.УПЯКАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да упячыся.2. Зал. да упякаць.УПЯКАЦЬ. -áю. -áеш, -áе. Незак, да уцячы.УПЯРЭМЕШКУ, прысл. У беспарадку. перамешана. Едзем мы са Стоўбцаў. Спачатку паказваецца возера, але млына не відаць, мабыць, яго ўжо няма тут. Пасля пацягнуўся малады хвойнік упярэмешку з рэдкімі старымі дрэвамі. С. Александровіч. Паступова багатая расліннасць збожжа пачынае саступаць месца мізарнейшай, пракідаюцца пескавыя глебы упярэмешку з вільготнымі паплавамі. Мурашка.УПЯЦЁХ, прысл. У колькасці пяці чалавек (толькі пра мужчын ні толькі пра жанчын). [Алесь:] — Мсціслаў, Пятрок, Ясюкевіч, Мацей Біскуповіч, Усяслаў Грыма... ну, і я. Мы ўпяцёх узяліся за людзей, якіх ведалі. Разумееш, у хлопцаў справа пайшла весялей. Караткевіч.УПЯЦЦА, упнýся. упнéшся, упнéпца: упнёмся, упняцéся; пр. упяўся, упóлася; заг.Упяць43Ураганны

упнíся; зак. 1. Уперціся ў што-н. для апоры, адштурхоўвання, супраціўлення. Не здольны ўжо разважаць,.. [Яўхім], як стаяў, упяўся лапцямі ў разору, закрычаў:—Не пушчу!!! Мележ. Тады Ігналь пабег у парог, зняў з вешалкі кажух і апрануў; сунуў босыя ногі ў валёнкі, упяўся ў дзверы. Лупсякоў. // Моцна ўхапіцца, учапіцца за што-н.— А-а! — Славік завыў, як дзікун. Але волі хапіла не перакінуць нагі з педалі газу на педаль тормаза. Упяўся да болю ў баранку. Шамякін.Напружыць свае сілы, напяцца. Гняды аж упяўся крыху, пакуль з месца крануў, але нічога, павёз. Чарнышэвіч.перан. Разм. Уперціся, не захацець згадзіцца з чым-н.— Не, браце, ты мне дай не кабылу, а жаробку..— Хведар пасунуўся следам за Варывонам і ўсё шаптаў сам сабе разважліва: — Такі, мусіць, жаробкі не дасць. От як упяўся. Чорны.УПЙЦЬ, упнý, упнéш, упнé; упнём, упняцé; пр. упяў, упяла; заг. упнí; зак., што. Разм. Ўставіць вочы, позірк у каго-, што-н. Лясніцкі ўпяў гарачы погляд у паненку, з ліхаманкавым хваляваннем сачыў за кожным яе рухам. Зарэцкі.— Сядзіць неяк., [сабака] пад сасной. Упяў вочы ўгору ў адну кропку і не варухнецца. Хадкевіч.

УПЯЦЯРКІХ, прысл. Колькасцю ў пяць асоб (рознага полу) або істот (ніякага роду). Калень гэты, нібыта яго ўзялі і наўмысля пагаблявалі, роўны і гладкі, што твой стол. Можна сесці ўпяцярых. Васілевіч.УПЯЧБІ, упякý, упячэш, упячэ; упячóм, упечацé, упякýць; пр. упёк, упяклá, -ло; заг. упячы; зак. 1. што. Спячы; добра прапячы.Упячы хлеб.каго. Разм. Адправіць куды-н. супраць волі. У польскай арміі.. [Максіма] ў страявую часць не ўзялі, а ўпяклі ў санітарны батальён. Машара. // Пасадзіць у турму, зняволіць.— Ды не! — запярэчыў .. [Лабановіч] сам сабе.— Некаму гэта патрэбна. Вось жа і мяне ўпяклі ў астрог, нават не паклапаціўшыся падперці прысуд доказамі. Колас. [Антось:] — Эх ты, чалавек — на галаве шапка! На каго ж ты пойдзеш са скаргай? На роднага брата! Табе будзе добра, як яго ў каталажку ўпякуць? С. Александровіч.каго. Разм. Папракнуць каго-п., з'едліва сказаць што-н. каму-н.— Мала ж ты каму верыш!—упёк.. [Башлыкова] хтосьці з залы, голасна, злосна. Мележ. Кожнае Званцова слова здавалася .. [Макару] зручным, каб упячы і яго, і Ёсіпа. Дуброўскі.што. Разм. Марна патраціць, выдаткаваць. Паказальную кашару будавалі! — грошы ўпяклі, а карысці ніякай. Асіпенка.5. па чым. Разм. Выцяць каго-н. З усяго размаху ўпёк па спіне.УПЯЧКІСЯ, упячэцца; упякýцца; пр. упёкся, упяклáся, -лóся; зак. Спячыся да поўнай гатоўпасці. Хлеб добра ўпёкся.УРА, выкл. 1. Баявы вокліч у час атакі.— Ура! — закрычалі байцы і рынуліся ў бой. І у знач. наз. Каля нямецкіх акопаў затрашчалі кулямёты, сталі часта лажыцца міны. Паднялося дружнае, напорыстае «ура». Мележ. На страсе хаты ўвесь час не змаўкаў кулямёт. Сярод гэтага гулу Коля чуў далёкае шматгалосае «ура!». Ставер.2. Вокліч, які выражае захапленне, адабрэнне чаго-н. Людзі кінуліся да Васіля Іванавіча, ледзь не заціснулі яго ў сваіх абдымках, падхапілі на рукі.— Родненькі! Дарагі! Ура партызанам! Лынькоў.— Пажар на Ўсходзе! Таварышы, ур-р-ра! Чарот. / у знач. наз. Узляцелі ў вышыню пілоткі, Грымнула «ура!» — канец вайне. Смагаровіч.О На ура — а) рашучай атакай з крыкамі «ура»; б) перан, з энтузіязмам, горача; в) перан. не падрыхтаваўшыся, спадзеючыся на выпадковы поспех.УРА-... Першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае: безразважна-саманадзейны, беспадстаўна-самахвальскі, напрыклад: ура-патрыёт, урапатрыятызм.УРАБІЛШ, -у, м. Жоўтае фарбавалыíае рэчыва з групы жоўцевых пігментаў.[Ад грэч. йгоп — мача і лац. ЬіІіз — жоўць.]УРАБІЦЦА, ураблюся, урóбішся, урóбіцца; зак. Разм. 1. у што і без дап. Вымазацца, упэцкацца ў што-н. [Варвара:]—Ой, дзядзька, дзе гэта вы так урабіліся? Місько.2. Напрацавацца. [Гаспадыня:] — То, можа, вам ужо будзе сядзець, кладзіцеся... Нябось, уходаліся за дзень, урабіліся. Масарэпка.УРАБІЦЬ, ураблю, урóбіш, урóбіць; зак., каго-што. Разм. 1. Падрыхтаваць зямлю для пасеву; абрабіць. [Дзед:] — Зямлі ў нас няшмат, ды без каня яе не ўробіш. Якімовіч, [Вяргейчык:]—Году не пройдзе-—на папялі-шчах хаты вырастуць... І поле сваё ўробім. Сачанка. Забрукуем вуліцы, зямлю ўробім, як пух, машыны будуць араць і сеяць. Грахоўскі.Вымазаць, упэцкаць у што-н. Асцярожна пераступалі [людзі] праз пабітую цэглу, у цагляны пыл урабілі шэрыя халаты, рукі. Лынькоў. А можа яшчэ не абсохлі ногі, калі.. [Наста] ўрабіла іх у гразь, падпіхаючы ў рацэ ля спаленага моста калёсы? Пташнікаў.

Умацаваць, ўставіць куды-н., у што-н. Урабіць замок у дзверы.Уплесці вязаннем. Урабіць пяту ў панчоху. -т{УРАБЛЯННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, урабляць — урабіць (у 1 знач.).УРАБЛЙЦЦА, -яецца; незак. Зал. да урабляць.УРАБЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да урабіць (у 1 знач.).УРАГАН, -у, м. 1. Вецер разбуральнай сілы, моцная бура. Пачаўся ў лесе Ураган. Дрыжыць, хістаецца будан. Дзеружынскі. / у вобразным ужыв. А вогненны ўраган усё грымеў і грымеў. Мележ.перан.; чаго. Пра вялікую сілу, імклівасць руху, хуткасць ажыццяўлення чаго-н. Ураган вайны бушаваў над нашай краінай. «Маладосць».г/ знач. прысл, урагáнам. Вельмі хутка, імкліва. Пранесціся ўраганам. Наляцець ураганам.[Фр. оцга^áп.]УРАГАННЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўрагану. Ураганны вецер.2. перан. Вельмі моцны, падобны сіле ўрагану. Пасля ўраганнага абстрэлу, калі нямецкае камандаванне рашыла, што ўжо ўсе гнёзды супраціўлення падаўлены, яно накіравала ў крэпасць танкі і пяхоту. «Беларусь».Урад_______________________________________44___________________________________УражаннеУРÁД, -а, М -дзе, м. Вышэйшы выканаўчы і распарадчы орган дзяржаўнай улады, які ажыццяўляе непасрэднае кіраванне краінай. Савецкі ўрад. Буржуазны ўрад. Рэвалюцыйны ўрад. □ Толькі дзякуючы Саветам удалося ў Расіі тое, што не ўдавалася ні ў адной з еўрапейскіх рэвалюцый, народ вылучыў і даў апору сапраўднаму народнаму ўраду. Ленін. // Члены такога органа. Урад пайшоў у адстаўку.УРАДАВЬІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўрада. Урадавыя ўстановы. Урадавая камісія. □ Урадавых узнагарод у сувязі з юбілеем камсамола ўдастоены і многія яго арганізацыі. Машэраў.О Урадавы крызіс гл. крызіс.УРАДÁН, -у, м. Лекавы сродак, які садзейнічае выдзяленню з арганізма мачавой кіслаты.УРАДЖАЙ, -ю, м. 1. Колькасць збожжа, пладоў, траў, ягад, грыбоў і пад., якая ўрадзілася, вырасла. У садзе маладым ля хаты, Што вырас тут пасля вайны, На яблыкі ўраджай багаты — Да долу дрэўцы гнуць яны. Непачаловіч. [Сакратар партарганізацыі:] — Каб збіраць двухсотпудовыя ураджаі, трэба добра асвоіць перадавую аграбіялогію. Паслядовіч. Сама паненка захацела прыняць удзел у зборы ўраджаю, але спалохалася ракаў. Маўр.2. Вялікая колькасць, багацце збожжа, сена, пладоў, караняплодаў, грыбоў, усяго таго, ШТО ўрадзіла. Лета было добрае, пагода спрыяла ўраджаю і рабоце. Колас. Калі добра ўзарэш, то і ўраджай збярэш. Прыказка. // перан. Разм. Пра з'яўленне вялікай колькасці каго-, чаго-н. На будоўлі .. [Яцкевічу] падат ваецца — весела, хлопцаў многа, ды і на дзяўчат ураджай. Дадзіёмаў.УРАДЖАЙНАСЦЬ, -і, ж. 1. Здольнасць глебы, расліны і пад. даваць пэўны ўраджай. Павысіць ураджайнасць ільну. □ [Лясніцкі:]— Колькі трэба будзе працы прыкласці, каб вярнуць зямлі даваенную ураджайнасць. Шамякін.2. Ўзровень ўраджаю з пэўнай плошчы пасеву. Падлічыць ураджайнасць бульбы з аднаго гектара.УРАДЖАЙНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўраджаю. Ураджайныя ведамасці.Які характарызуецца багатым ураджаем. Быў той год ураджайным, як ніколі. Жыты ў полі стаялі сцяной. Лынькоў. Сподам сцелецца ягаднік — яркія пацеркі суніц і сіваватыя, асабліва ураджайныя сёлета, чарніцы. Брыль. // перан. Разм. Багаты на

што-н. 1958 і 1959 гады былі ураджайныя на першыя паэтычныя зборнікі г ў пераважнай большасці добрыя. Лужанін. На паэмы пасляваенны час, можна сказаць, быў у нашай літаратуры ураджайны. Лойка.Які вызначаецца высокай ураджайнасцю. Ураджайны сорт пшаніцы. Ураджайная культура.УРАДЖЭНЕЦ, -нца. м. Чалавек, які нарадзіўся ў якой-н. мясцовасці, родам з якой-н. краіны, горада і пад. Мікалай Міхайлавіч быў ураджэнцам Заходняй Беларусі, першыя гады яго маленства прайшлі пры панскім падняволлі. Хадкевіч.— Вы, напэўна, мясцовы ўраджэнецР — пытаюся я [у Высоцкага]. В. Вольскі.п УРАДЖЗНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жан. да ураджэнец.УРАДЗІЦЦА, ураджýся, урóдзішся, урóдзіцца; зак. І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Вырасці, паспець (пра плады, злакавыя расліны і пад.).— А як авёс наш урадзіўся? Схадзіць бы ў Ліпава пабачыць! Колас.2. Разм. Нарадзіцца, з'явіцца на свет (пра чалавека). [Жонка:] Я ведаю, што гавару. Бачыла я калі прасветлую гадзіну? Або Марыльчына дзіця ўрадзілася на вялікае шчасце? Чорны. // Аказацца з якімі-н. якасцямі, асаблівасцямі ад нараджэння. [Адам] прывык да сваёй адзіноты. Апраўдваўся: такі ён ужо урадзіўся. Замкнуты, нелюдзімы. Вышынскі. // у каго. Нарадзіцца падобным на каго-н. У радзіцца ў бацьку, а —Дзіва што,— казала [Кліменту] Анісева маці.—Месца табе трэба шмат... І ў каго ты урадзіўся такі гмах? Хадкевіч.УРАДЗІЦЬ, ураджý, урóдзіш, урóдзіць; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Даць ураджай, плады. Усё ўрадзіла — жыта, ячмень, авёс, бульба, лубін... Пестрак. Урадзілі [вішні], аж голле абвісае ад ягад. Кулакоўскі. [Піліпёнак:] — Корму сёлета канюшына многа дала, а вось насенне нешта не ўрадзіла. Шахавец.2. каго. Разм. Парадзіць. [Бацька:] — Урадзіў я на гора цябе, на сваю галаву. Галавач.УРАДЛІВАСЦЬ, -і, ж. 1. Здольнасць забяспечваць расліны пажыўнымі рэчывамі, даваць ураджай. Адной з істотных уласцівасцей глебы з'яўляецца ўрадлівасць. «Весці». Розныя глебы па ўрадлівасці — розныя нормы высеву. Ермаловіч. Тост за калгасную нашу сям'ю, Ніў залатых ўрадлівасць; Тост за глыбокую ў полі раллю І за руплівае жніва! Танк.2. Ураджайнасць (у 1 знач.).УРАДЛІВЫ, -ая, -ае. 1. Які вызначаецца ўрадлівасцю (у 1 знач.). Зямля тут [у Суханах] была ўрадлівая, але, як амаль і ўсюды на Беларусі, цяжкая і працаёмкая. Машара. На спрадвечнай багне, ператворанай рукамі людзей ва ўрадлівыя палі, густою сцяною паднялося жыта. Шахавец. Кірыла ішоў берагам Дняпра па знаёмай дарозе і не пазнаваў некалі ўрадлівых палёў. Гурскі.2. Тое, што і ураджайны (у 2 знач.). Урадлівы год. □ Па дарозе трапляліся такія ўрадлівыя кусты чарніц, што каб хаця на хвіліну нагнуцца, то поўныя былі б і рот і прыгаршчы. Кулакоўскі. Яшчэ нядаўна гарэлі яркай пазалотай ўрадлівыя мачужыцкія сады, а сёння яны скінулі апошняе лісце. Кухараў.УРАДНІК, -а, м. 1. У дарэвалюцыйнай Расіі — ніжэйшы чын павятовай паліцыі.2. Унтэр-афіцэр у казацкім войску царскай арміі.УРАДШКАУ, -ава. Які належыць урадніку.УРАДНІЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўрадніка, належыць яму. Урадніцкі бізун.УРАЖÁЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць ствараць моцнае ўражанне.УРАЖАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які робіць моцнае ўражанне. Уражальны паказчык.УРАЖАННЕ, -я, н. 1. Вобраз, след, які застаецца ў свядомасці чалавека ад убачанага, пачутага, перажытага. Ўражанні дзіцячых год, звязаныя са штодзённаю яздою па чыгунцы, на ўсё жыццё захаваліся ў Хвядоса

Уражаны__________________________________45__________________________________Уразуме Шынклера, і пасля ён вельмі жыва апісаў гэтыя паездкі ў сваёй аповесць «Сонца пад шпалы». Арабей.Уплыў чаго-н. на каго-н. Моцнае ўражанне на здольнага хлопчыка рабіла бацькава ігра на скрыпцы. Каваленка. Ужо некалькі дзён Павел Гушчын знаходзіўся пад уражаннем вайны, адступлення нашых войск, ад чаго сэрца аблівалася крывёю. Гурскі.Ўяўленне, думка, што склалася ў выніку знаёмства, сустрэчы з кім-, чым-н. Малады бландзін невысокага росту рабіў уражанне вельмі сціплага чалавека. Машара. Сцены, пафарбаваныя пад колер летняга неба, ствараюць уражанне прасторы, спакою. Гамолка. Раману хацелася падзяліцца з кім-небудзь сваімі ўражаннямі, думкамі. Колас. [Кавалеўскі:]— Але складваецца ўражанне, што чужы вопыт у вас [Максім Сцяпанавіч] — як той шчыт. Карпаў.УРАЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўразіць. УРАЖÁЦЬ, -áю,-áеш,-áе. Незак, да ўразіць. УРАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўразіць.УРАЖЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уражлівага; здольнасць лёгка ўспрымаць ўражанні. Радасная ўхмылка Наталлі развеяла .. уражлівасць [Рыгора]. Гартны. [Падпалкоўнік:] — Трэба ведаць салдат, пабываўшых на фронце. У іх павышаная ўражлівасць. Лынькоў. УРÁЖЛІВЫ, -ая, -ае. Які лёгка паддаецца ўражанням, вельмі чулы. Уражлівае дзіця. а Мама яшчэ пазаўчора сказала ім, старэйшым:—За вас я спакойна. За Віку баюся, яна такая ўражлівая. Не крыўдзіце яе. Шамякін.УРАЗ, прысл. 1. У той жа момант, імгненна; раптам. Машына фыркнула пакрыўджана клубам шызага дыму, ураз падхопленага хлёсткім асеннім ветрам, уздрыгнула, але з месца не скранулася. Быкаў. Андрэй змоўчаў, бо сварка магла разгарэцца ўраз. Чарнышэвіч.2. За адзін прыём, адразу. Люся зірнула ў вочы Гарбачову, нібы хацела ўраз разгадаць, што задумаў гэты чалавек. Шашкоў. Зрэдку, калі вецер ураз замятаў чалавечыя сляды, атрад хадзіў у далёкія, цёплыя вёскі. Асіпенка.УРАЗАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уразаць — урэзапь.УРАЗАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. і. Незак, да урэзацца. 2. Зал. да уразаць.УРАЗАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да урэзаць (у 1—3 знач.).ЎРАЗБІЎКУ, прысл. Не захоўваючы парадку размяшчэння, паслядоўнасці, не падрад. Правяраць табліцу множання ўразбіўку. // Спец. З разрэджанай расстаноўкай літар у слове для выдзялення яго ў тэксце. Набраць слова ўразбіўку.ЎРАЗБРОД, прысл. У беспарадку, паасобку, нядружна. Курсанты павярнуліся ўразброд. Новікаў. Птушкі выбраліся скора, Чарадою і ўразброд. Глебка. Некаторыя [дзяўчаты] спужаныя ад нечаканасці, другія са здзіўленнем адарваліся ад працы, паспешна разагнуліся, прыеіталіся ўразброд... Васілевіч. // перан. Без лагічнай паслядоўнасці (пра думкі, словы і пад.). Людзі перагаворваліся вяла, заняшчырымі ўразброд словамі хаваліся нейкія важныя думкі, а можа, і справы. Асіпенка.УРАЗВÁЛКУ, прысл. Разм. Перавальваючыся з адной нагі на другую, не спяшаючыся. Падрыўнік ішоў уразвалку і, гарэзна пасміхваючыся, заўзята расказваў нешта суседу. Мележ. Хадзіў.. [Ігнась] уразвалку, гаварыў мала і паволі, нібы ўзважваючы кожнае слова. Гурскі. Князеў падышоў да.. [Зыскевіча-Будзілоўскагá] не спяшаючыся, уразвалку, працягнуў руку. Навуменка. Ідзе.. [Бачурка), бывала, па вуліцы, быццам гаспадар усяе зямлі. Уразвалку, не спяшаючыся. Гроднеў.УРАЗДРÓБ, прысл. Разм. Часткамі; у розніцу. У XV і XVI стагоддзя! Маладзечна бясконца перадавалася, прадавалася поўнасцю і ўраздроб то аднаму, то другому

магнату. «Беларусь».ЎРАЗІЦЬ, урáжу, урáзíш, ўразіць; зак., каго-што. 1. Зрабіць вялікае ўражанне, моцна ўсхваляваць, устрывожыць. Партызанскі гарадок нас уразіў сваім выглядам і нейкай няўлоўнай урачыстасцю. Няхай. Сустрэча з цівуном і аратым так ўразіла.. [Кастуся], што ён доўга не мог апамятацца. Якімовіч.2. Балюча закрануць, пакрыўдзіць каго-, што-н. [Лабановіч] стараўся выправіць і адзначыць [памылкі] так, каб не пакрыўдзіць і не ўразіць чулае дзіцячае сэрца. Колас. Словы гаспадыні так уразілі .. [Віцю], што хлопец разгубіўся. Адразу зрабілася горача. Нядзведскі.УРАЗЛÁД, прысл. Разм. Не ладзячы між сабою. Жыць уразлад. // Нязладжана, бязладна. Спяваць уразлад. □ Скрозь густоту зараснікаў убачыла тры пары ног, што ступалí уразлад, як папала. Асіпенка.УРÁЗЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан уразлівага.УРÁЗЛІВЫ, -ая, -ае. Здольны жыва адчуваць, ўспрымаць што-н. [Вера:] — Які ты ўразлівы, ужо і крыўдуе. А баба што — не чалавек? Машара. Вася заўжды ўразлівы, насцярожаны. Яго натуру удала падкрэслівае і вонкавы выгляд: непаслухмяна ўзварушаны чуб, кірпаты нос, доўгая шыя на завостраных плечыках, вялікія адтапыраныя вушы, якія ўдзень свецяцца наскрозь. Карамазаў. // Такі, якога лёгка вывесці з раўнавагі. Уразлівае сэрца.УРАЗНАБОЙ, прысл. Разм. Нязладжана. нядружна, паасобку. Цяпер усе [хлопцы] гаварылі голасна, уразнабой. Мележ. Жанчыны крычаць уразнабой, просяць адпусціць іх. Ад карты падымае галаву афіцэр, штосьці гаворыць унтэру. Асіпенка.УРАЗНÓС, прысл. Разм. Разносячы (тавары і пад.) па хатах, па вуліцах. Гандляваць уразнос.УРАЗНБТ, -áя, -óе. Урэзаны, устаўлены ў выразанае месца, а таксама прызначаны для ўразання. Уразны замок.УРАЗРЭЗ, прысл. У выразе: ісці ўразрэз з чым гл. ісці.УРАЗУМÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уразумець.УРАЗУМÉТЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уразумець.УРАЗУМЕЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак., што. 1. Зразумець, ахапіць розумам. Уразумець ісціну.Уразумя в ацца _______________________________;Асэнсаваць што-н. Уразумець свой патрыятычны абавязак, а Азірнуцца і ўразумець, што з табою здарылася, ці жывая ты — няма калі... Няма калі перавесці дух і азірнуцца на казачную прыгажосць падземнага царства. Васілевіч. Але ў гэты момант адбылося нешта такое, чаго Мірон зусім уразумець не мог. Маўр.Усвядоміць, зразумець што-н. Уразумець свае памылкі. □ [Брат] яшчэ не мог уразумець Зосінага ўчынку. Чорны.УРАЗУМЯВАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да уразумяваць.УРАЗУМЯВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уразумець.УРАКÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да урачы, уракнуць.УРАКЯУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Тое, што і урачы. А сакрэты былі такія, што ў Грыбка цяліцу нехта ўракнуў, і яна ні есці, ні піць не бярэ. Мележ.УРАЛАГІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да уралогіі. Уралаеічны кабінет.УРАЛ1Т, -у, М -лíце, м. 1. Мінерал валакністай будовы; разнавіднасць рагавой падманкі.2. Спецыяльная сумесь, якая ужываецца для вырабу вогнеўстойлівага кардону, электраізалятараў і пад.УРАЛІТАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ураліту; які ўтрымлівае ураліт, зроблены з

ураліту.УРАЛÓГІЯ, -і, ж. Галіна медыцыны, якая вывучае хваробы мочапалавых органаў, распрацоўвае метады іх лячэння і прафілактыкі.[Ад грэч. йгоп — мача і 1о§оз — вучэнне.]УРÁН, -у, м. Радыеактыўны хімічны элемент.[Ад уласн, імя.]УРАНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да урану; які складаецца з урану, які змяшчае ў сабе уран. Уранавая руда, Уранавае радовішча. Ўранавыя мінералы. // Атрыманы з урану і яго злучэнняў. Ўранавыя сплавы.О Уранавая бомба — атамная бомба, у якой ядзерным зарадам з'яўляюцца ізатопы урану.УРАНАГРАФІЯ, -і, ж. Уст. Апісанне зорнага неба, бачных простым вокам зорак і сузор'яў.УРАНÁТЫ, -аў; адз. уранáт, -у, М -наце, м. Солі уранавай кіслаты.УРАНГРАФІТАВЫ, -ая, -ае. З уранам у якасці ядзернага паліва і графітам у якасці запавольніка.УРАНІШТ, -у, М -нíце, м. Мінерал, бязводны вокісел урану.УРАНКУ, прысл. Абл. Раніцай.— А бульбу мамка ўранку варыла,— ахвотна азвалася малое. Быкаў. У канцы кастрычніка на нізкіх мясцінах пачалі паяўляцца ўранку сівыя вамаразкі. Курто. Кастусь затрымаўся — уранку Ён ездзіў па кніжкі ў раён. Калачынскі.УРАННІ, прысл. Абл. Раніцай. Амаль ніхто не спаў, бо ўсе ведалі, што ўранні пачнецца бой за Мінск. Мележ. Восень. Уранні дзеткам не так смачна і доўга спіцца, як увесну і ўлетку. Гарэцкі. Стала холадна, усё цела працялі дрыжыкі: і не так ад таго, што вада ўранні халодная, як ад трывогі — што там, за ракой? Кухараў.УРА-ПАТРЫЁТ, -а, М -ёце, м. Пагард. Чалавек, які ўпаў ва ўра-патрыятызм.Уратава ццí УРА-ПАТРЫЯТБІЗМ, -у, м. Фалынывы па трыятызм.УРАРТЫ, -аў. Народ, які насяляў старажытную дзяржаву Урарту.УРÁРЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўрартаў, які належыць, уласцівы ім. Урарцкая мова.УРАССЫІШУЮ, прысл. У розныя бакі, паасобку; не строем. Наступаць урассыпную. □ — Самалёт! Самалёт./ — трывожна закрычалі дзеці на дварэ і кінуліся урассыпную, Шахавец. Лётчыкі урассыпную рушылі За аўтобуса. Алёшка.УРАСТАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. урастаць — урасці (у 1, 3 знач.).УРАСТАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да урасці.УРАСЦІ, урастý, урасцéш, урасцé; урасцём, урасцяцé, урастýць; пр. ўрос, ўрасла, -ло; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Па меры росту пранікнуць углыб, прарасці ўнутр. Моладзь наўтыкала вярбовых калоў, і ўраслі яны ў зямлю, распусцілі вецце. Чарнышэвіч. КаС не засохнуць і прыносіць ураджай, .. [яблыні] неабходна было падняцца, урасці карэннем } гэтую глебу. Сяргейчык. / у перан. ужыв. Аднавяскоўцы ж кажуць інакш. Самусь, маўляў, ўрос у зямлю па калені, нішто яго не скруціць, не выкарчуе аніякі сівер. Б. Стральцоў.перан. Арганічна, па меры развіцця, увайсці ў састаў чаго-н. Наватарская па форме і зместу, паэма А. Куляшова «Сцяг брыгады» арганічна ўрасла ў нацыянальную літаратуру і фальклор, яна цесна звязана з рускай класікай. Гіст. бел. сав. літ.(1 і 2 ас. не ужыв.). Асесці, уехаць у зямлю. Хатка такая старая, што амаль па вокны ўрасла ў зямлю. Гаўрылкін. Кладка ўрасла ў зямлю, некалькі жэрдак зламалася, але хадзіць па ёй усё яшчэ было можна. Асіпенка. / у перан. ужыв. Як не урасці ў

зямлю, Калі Чаўпе другі па-шчырасці:—Бач, гераініны пайшлі, Турбот хапіла еырасціць... Барадулін.(І і 2 ас. не ужыв.). Зарасці, парасці. Ўрос пагорак жорсткаю травою. Вітка. Густа ўрасла лесам зямля. Галавач._ УРАСЦЯЖКУ, прысл. Выцягнуўшыся, на ўсю даўжыню, на ўвесь рост. [Рыгор] заняў сваё месца, спачуваюча паглядзеўшы на вёрткія лаўкі, дзе ўрасцяжку ляжалі Ромусь і Генрык. Гартны. // Напружваючы сілы (пра коней).ЎРАТАВАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уратаваць і уратавацца.УРАТАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уратаваць.УРАТАВАЦЦА, -тýюся, -тýешся, -тýецца; зак. Разм. Уберагчыся ад небяспекі, гібелі, знішчэння; выратавацца. [Бавылёк] яшчэ не ведаў, што яму рабіць, як уратавацца ад бяды. Якімовіч. Я не спадзяваўся уратавацца ад пагоні і рыхтаваўся прыняць бой. Шамякін. Байцы ўцякалі, каб уратавацца, але, пакінуўшы акопы, траплялі яшчэ ў большую небяспеку. Марціновіч. // Унікнуць чаго-н. непрыемнага, непажаданага. Змітрок Бядуля ўратаваўся ад нападаў, перабраўшыся ў «Маладняк». Лужанін. Грыбоў яны назбіралі і нават ад таго першага, вялікага дажджу ўратаваліся шчасліва, схаваўшыся хто ў кабіне, а хто пад машынаю. М. Стральцоў.У ратаваць ________________________________47______________________________________УрачыУРАТАВÁЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., кагошто. Разм. Уберагчы ад небяспекі, гібелі, знішчэння; захаваць жывым, выратаваць. Яны [браты] ўратавалі Радзіму ад згубы, Сваю ж маладосць Не змаглі уберагчы. І. Калеснік. Шкада бацьку расставацца з дзецьмі, але што зробіш: у гэтай завірусе таксама іх не ўратаваць. Шчарбатаў. [Кірыла] ішоў разам з людзьмі, стомлены, але задаволены, што зрабілі важную справу — ўратавалі хлеб. Гурскі. // Захаваць, зберагчы, пазбавіць ад чаго-н. непрыемнага, непажаданага. [Лугавец:] — У засушлівыя гады, перакрыўшы шлюзы, мы ўратуем тарфянікі ад перасушкі... Краўчанка. Кемлівасць, вынаходніцтва — вось што ўратавала Зыгмуся. Колас.УРАТОЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уратоўваць — уратаваць.УРАТОЎВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уратаваць.2. Зал. да уратоўваць.УРАТОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уратаваць.УРАТРАШН, -у, м. Лекавы прэпарат, які выкарыстоўваецца як супрацьмікробны сродак пры лячэнні халецыстыту, менінгіту, энцэфаліту і іншых хвароб.УРАТРАШНАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да уратрапіну.УРАУНАВАЖАНАСЦЬ, -і, ж. Уласціваспь і стан ураўнаважанага; спакой, вытрымка. [Шаманскі] добра ведаў Олю, яе ураунаважанасць, уменне паважаць людзей. Дуброўскі. Я часамі траціў сваю ураунаважанасць, калі [Соня] дзе-небудзь затрымлівалася, не паказвалася на вочы. Ракітны.УРАЎНАВÁЖАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ураўнаважыць.УРАЎНАВАЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад ураўнаважыць.2. у знач. прым. Які мае роўны, спакойны, стрыманы характар. Рэдактар быў, як і заўсёды, спакойны, ураўнаважаны, з тым жа выглядам незалежнага, вясёлага чалавека. Колас. Адчувалася, што доктар не належаў да вельмі спакойных і ўраўнаважаных натур. Васілевіч. // Які выражае спакой, вытрымку. Гэта была зграбная маладая жанчына ў сціплым, але прыгожым адзенні, з спакойнымі ўраўнаважанымі рухамі. Лынькоў.УРАЎНАВАЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ураўнаважваць — ураўнаважыць.УРАЎНАВÁЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ураўнаважыцца.

2. Зал. да ураўнаважваць.УРАЎНАВАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ураўнаважыць.УРАЎНАВАЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; зак. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Стаць аднолькавыя па вазе, прыйсці ў раўнавагу.(1 і 2 ас. не ужыв.); перан. Прыйсці ў поўную адпаведнасць з чым-н., стаць роўным у якіх-н. адносінах. Драматызм ва ўзаемаадносінах паміж Іванам, Тацянай і Грышкам з'явіўся б тады, калі б у думках гераіні дзецюкі хоць на момант ураўнаважыліся. У. Калеснік.перан. Стаць спакойным. [Рыгору] стала балюча няёмка. Ўнутры згрудзілася цяжкае туманнае пачуццё.. Ён пастаяў колькі хвілін, пакуль ураўнаважыўся. Гартны.УРАЎНАВАЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак. 1. што. Зрабіць аднолькавым па вазе, прывесці ў раўнавагу.перан.; што. Дабіцца раўнавагі, поўнай адпаведнасці ў чым-н. Ураўнаважыць сілы праціўнікаў.перан.; каго-што. Прывесці ў роўны, спакойны стан; супакоіць. Гутарка ўраўнаважыла ўсхваляванага хлапца. □ Хвілін праз колькі Візэнер ураўнаважыў свой душэўны стан. Шамякін.УРАЎНАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ураўнаваць і стан паводле знач. дзеясл, ураўнавацца.УРАЎНАВÁНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ураўнаваць.УРАЎНАВАЦЦА, -нýюся, -нýешся, -нýецца; зак. Стаць роўным у якіх-н. адносінах.УРАЎНАВАЦЬ, -нýю, -нýеш, -нýе; зак., каго-што. Зрабіць роўным, аднолькавым у якіх-н. адносінах.УРАЎНÉННЕ, -я, н. Матэматычная роўнасць з адной або некалькімі невядомымі велічынямі, якая захоўвае сваю сілу толькі пры пэўных значэннях гэтых велічынь. Алгебраічнае ўраўненне. Трыганаметрычныя ўраўненні. Ўраўненне з двума невядомымі.О Біквадратнае ўраўненне — прыветны выпадак ураўнення чацвёртай ступені, рашэнне якога зводзіцца да рашэння квадратнага ураўнення.УРАЎНІЛАЎКА, -і, ДЖ -лаўцы; Р мн. -лавак; ж. Разм. Аднолькавае, нічым не апраўданае ураўноўванне чаго-н.— Бы жывяце ў абшчыне,— зноў устаў бургамістр,— але яна яшчэ не ўмацавалася. І ты, стары, не гні, ураўнілаўкі тут ніякай не будзе. Федасеенка. // Сістэма аплаты працы незалежна ад яе колькасці і якасці. Ліквідаваць ураўнілаўку ў за о плане.УРАУНІЛАЎСКІ. -ая. -ае. Разм. Які мае адносіпы да ураўнілаўкі. Ураўнілаўскае размеокавпнне прадуктаў.УРАЎНОЎВАННЕ. -я. н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уцаўноўваць — ураўнаваць.УРАЎНОУВÁЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да ураўнавацца.2. Зал. да уцаўпоўваць.УРАЎНОЎВАЦЬ. -аю, -аеш, -ае. Незак, да ураўнавапь.УРАУНЯЛЬНАСЦЬ, -і. ж. Кніжн. Імкненне ураўнаваць усіх людзей у якіх-н. правах. Ураўняльнасць землекарыстання.УРАЎНЯЛЬНЫ. -ая, -ае. Кніжн. 1. Які стпгжыпь для ўпаўнавання чаго-н. (велічыні, сілы і пад.). Ураўняльны прыбор.2. Роўны, аднолькавы для ўсіх, многіх. Ураўняльны тарыф.УРАЧ, -á, м. Асоба з вышэйшай медыцынскай адукацыяй; доктар. Зубны урач. Санітарны урач. Урач-тэрапеўт. Участковы урач. Галоўны урач санаторыя.УРАЧЫ, уракý, урачэш, урачэ; урачóм, урачацé, уракýць; пр. урок, ураклá, -ло; заг. урачы; зак.,^ каго-што і без дап. Паводле забабонных _ уяўленняў — пашкодзіць

каму-, чаму-н. благім вокам; прыпесці няшчасце, хваробу. Хавала [маці] ўсё ад вачэй тваіх сініх, Баялася Усё — каб хаця ты не урок. Тармола. // Разм. Пахваламі, прадказаннем чаго-н. добрага паклікаць дрэннае.— Так, майго Васільку, каб

Урачыстане ўрачы, усе любяць за яго людскасць, самавітасць. Гартны.УРАЧЫСТА, прысл. 1. Прысл, да урачыста.2. безас, у знач. вык. Пра стан урачыстасці дзе-н. На вуліцах пасвятлела, стала нават урачыста. Даніленка.УРАЧЫСТАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць урачыстага. Песня скончылася. Але ўрачыстасць настрою не згасла. Дуброўскі.2. Святкаванне якой-н. выдатнай падзеі, юбілейнай даты і пад. Сямейная ўрачыстасць. □ Плошча Леніна. Як і заўсёды ў дні ўрачыстасцей, тут сёння асабліва людна. «Звязда». Спраўляе сёння Край наш урачыстасць. Палае сцяг, Чуваць мільённы крок. Хведаровіч. У клубе Банжын бываў рэдка, толькі хіба на ўрачыстасцях, калі мог сустрэць сяброў і знаёмых свайго ўзросту. Шыцік. // Знамянальная, хвалюючая падзея. З той паездкі Заранік нічога не напісаў, акрамя невялікай заметкі-справаздачы аб урачыстасці ў МТС з поваду ўручэння пераходнага Чырвонага сцяга. Хадкевіч.3. Урачыстыя абставіны. Краўчанка адчуў подых прагнай увагі і, сам не прыкмеціўшы гэтага, паддаўся ўладзе.. тэатральнай урачыстасці. Мікуліч.4. Стан прыўзнятасці, натхнення, захаплення. Дзіўны настрой апанаваў Сяргея: у душы расла радасць, нейкая ўрачыстасць. Шамякін. Маладым, звонкім голасам гаварыў камсамольскі сакратар кожнае в гэтых слоў, і адчуванне урачыстасці захапляла людзей усё больш і больш. Кавалёў. // Хараство ў прыродзе, узвышанасць. Вы паглядзіце — што за ноч, Якая урачыстасць! Глебка.УРА ЧЫСТЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да урачыстасці (у 2 знач.), звязаны з урачыстасцямі; святочны. Урачысты дзень. Урачысты нарад войск. Урачыстае шэсце. Урачыстае пасяджэнне Мінскага Савета народных дэпутатаў.2. Важны, знамянальны. Нібы

48Уро б лівацца Ур о ó ліваць

УРОБЛІВАЦЬ, -аю, біць (у 3, 4 знач.).УРОД, -у, М -дзе, л ўрод, дык і ўмалот. ПгУРОДА, -ы, ДМ -дзі фізічным недахопам, Хоць дзіцятка ўрода, . піва. Але мачыха даí яго ўрода і няўклюдаж. Натура, харам Ну і цаца ж ты! Як [Ганна:] — Дзе ні ра Урода такая. І друга, знаем, ён [дзядзька / І ўсякіх рыб ён знаеж. Абл. Ураджай ўрода ў гэтым годзе, копы, падняўся Кост\ ту, светлы май, Дожд: ду Дай яму, дай. ТанкУРОК, -а, м. 1. В 45 мін.), прысвечан Урок літаратуры. Уро ся урок, і настаўнікі лі ў настаўніцкую. ДІ чакаючы яго, .. [Кава. дзець сшыткі вучняў яны ішлі гуляць. ДуÉ (ўрокі, -аў). Прыватн кі; работа рэпетытар ўрокі. □ Зыгмунт яш' назіі пачаў збіраць гл

ватнымі ўрокамі. ЯкіíВучэбная работа, таўнік вучню для па} занятка\^. Вывучыць рыхтаваў ўрокі, баць займалася чымсьці н Патапавы. Хомчанка. шы са школы, Данік Брыль.Уст. Работа, якая да пэўнага тэрміну. рэвізскіх душ жылі ш была толькі зямля За адраблялі ўрокі. Караперан. Вопыт, ве працы, у барацьбе, ж рагая Ніна, я не змір ла урок. Савіцкі. // ] на будучае. Ўрокі ва\О Адкрыты урок — запрашаюцца другія вопытам работы. Пра; суправаджаецца дэмаí якіх ідзе гутарка.ЎРОКІ, -аў; адз. урí забабонных ўяўлення пашкоджанне, выкліí

чэбны пункт. Урачэбны нагляд. Урачэбны камісія.УРБАШЗÁЦЫЯ, -і, ж. Гістарычны працэс, звязаны з канцэнтрацыяй насельніцтва, эканамічнага і культурнага жыцця ў буйных гарадах. Адзін з асноўных працэсау, які адбываецца сёння на нашых вачах,— урбанізацыя краіны. Лойка. // Пашырэнне рыс, асаблівасцей, уласцівых гораду, на вясковае жыццё.[Ад лац. шва — горад.]УРБАН13М, -у, м. 1. У мастацтве і літаратуры — напрамак, якому ўласцівы наказ, усхваленне жыцця вялікіх гарадоў.2. У архітэктуры — напрамак, для якога характэрна стварэнне буйных гарадоў з вялікімі будынкамі.УРБАНІСТ, -а, М -сце, м. Прыхільнік урбанізму.УРБАН1СТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да урбанíст.УРБАНІСТЫЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да урбанізму, ўласцівы урбанізму, з элементамі урбанізму. Урбаністычная музыка. Урбаністычная паэзія. Урбаністычны пейзаж.УРВÁНЫ,-ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад урваць.УРВÁЦЬ, урвý, урвéш, урвé; урвём, урвяцé; зак., што і чаго. Разм. Тое, што і уварваць. Ніякай карысці не прыносіў Крот калгасу, а ўсё толькі стараўся больш урваць для сябе. Аношкін.— У іх [у цэху}, праўда, сёння гарачы дзень, здаюць прадукцыю, але нічога — гадзіну ўрвяце... Васілевіч.УРВІС, -а, м. Разм. Свавольнік, вісус. [Дзед Якуб:]—Вось табе і нічога, урвіс ты гэткі, і так у рыззі засталіся, адабралі фашысты да ніткі, а ты апошнія штаны дзярэш на гэтых суках. Стаховіч.УРВІЦЕЛЬ, -я, м. Разм. 1. Хапуга, хабарнік. [Турава:]—Колькі плаціш [за кватэру]? [Стэфка:] — Дваццаць пяць.— Ого-о! Ну і ўрвіцелі! Хапуны! — Турава злосна і брыдка вылаялася. Савіцкі.2. Лаянк. Галаварэз, вісус. [Мацей Хмылю:] — Скідай дровы, урвіцель чортаў, не трэба далей везці. М. Стральцоў.УРДУ, нескл., м. Афіцыйная мова Пакістана, адна з сучасных літаратурных моў Індыі. УРНА, -ы, ж. 1. ІІасудзіна для захавання праху нябожчыкаў.Скрынка з вузкай адтулінай для апускання выбарчых бюлетэняў. Адзін за адным падыходзяць да выбарчых урнаў рабочыя, інжынеры, прадстаўнікі інтэлігенцыі. «Звязда».Пасудзíна для акуркаў, смецця на вуліцах, у грамадскіх памяшканнях. Кінуўшы недакураную папяросу ў урну, якая стаяла ў кутку, Дзімін таропка падышоў да Міхала. Карпаў.[Лац. ш-па.]УРОБЛЕНЬІ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад урабіць.2. у знач. прым. Добра апрацаваны, дагледжаны (пра глебу, агарод і пад.). Усё ў бабчыным [а]гародзе расло, раскашоўвалася, буяла,— і любата глядзець на гэты куточак уробленай зямлі. Дзятлаў.

шануючы ўрачыстую хвіліну развітання, людзі пайшлі маўклівыя, з'асяроджаныя. Лынькоў.3. Які вызначаецца велічнасцю, выклікае ўзвышаныя пачуцці. Дзесьці заспявалі ў начы званы. Урачыстыя і трывожныя плылі галасы іхнія. Галавач. Адразу за агародам бор, гонкія урачыстыя сосны. Навуменка. Колькі ўрачыстага хараства тоіць ціхая летняя ноч! Дуброўскі. // Прыўзняты, патэтычны. Карніцкі пацалаваўся з дзецьмі, прамовіў ўрачыстым голасам:—Абвяшчаецца пасадка на самалёт «Партызанскі край — Вялікая зямля». Паслядовіч. // Які знаходзіцца ў прыўзнятым стане; стрыманы, строгі. Сход пачаўся а сёмай гадзіне. Нашы ўсе прыйшлі нейкія урачыстыя, апранутыя ў найлепшае адзенне. Сабаленка. Быў., [начальнік цэха) урачысты, падцягнуты і крыху бледны. Карпаў.4. Надзвычай сур'ёзны па сваёй важнасці, па свайму зместу. Ўрачыстая клятва. Урачыстае абяцанне. □ Запанавала напружаная цішыня, якую парушалі толькі урачыстыя словы прысягі. Сіняўскі.УРАЧЫХА, -і, ДМ -чысе, ж. Разм. Жанчына-ўрач.УРАЧЭБНЫ, -ая. -ае. Звязаны з дзейнасцю ўрача; медыцынскі. Урачэбны ўчастак. Ура-Уробдіваць________________________________49_________________________________Уругвайс УРОБЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да урабіць (у 3, 4 знач.).УРОД, -у, М -дзе, м. Разм. Ураджай. Калі ўрод, дык і ўмалот. Прыказка.УРОДА, -ы, ДМ -дзе. 1. м. і ж. Чалавек з фізічным недахопам, з брыдкім абліччам. Хоць дзіцятка ўрода, Але бацьку шкода. Крапіва. Але мачыха давяла мужу, што сын у яго ўрода і няўклюда. Сачанка.ж. Натура, характар; прырода. {Яўхім:} — Ну і цаца ж ты! Як бог знае, дзе расла! [Ганна:]—Дзе ні расла, а такая вырасла. Урода такая. І другая не буду! Мележ. Мы знаем, ён [дзядзька Антось] рыбак з уроды. І ўсякіх рыб ён знае ходы. Колас.ж. Абл. Ураджай (у 2 знач.).— На сена ўрода ў гэтым годзе,— гледзячы, як растуць копы, падняўся Костусь. Васілевіч. Дай жыту, светлы май, Дождж і пагоду, Добрую ўроду Дай яму, дай. Танк.УРОК, -а, м. 1. Вучэбны час (звычайна 45 мін.), прысвечаны асобнаму прадмету. Урок літаратуры. Урок алгебры. □ Скончыўся урок, і настаўнікі адзін за другім заходзілі ў настаўніцкую. Даніленка. Пасля ўрокаў, чакаючы яго, .. [Кавалёва] паспявала прагледзець сшыткі вучняў. Прыходзіў Апанас, і яны ішлі гуляць. Дуброўскі. // звычайна мн. (ўрокі, -аў). Прыватныя навучальныя заняткі; работа рэпетытара. Браць ўрокі. Даваць ўрокі. □ Зыгмунт яшчэ з апошніх класаў гімназіі пачаў збіраць грошы, зарабляючы прыеатнымі ўрокамі. Якімовіч.Вучэбная работа, заданне, якое дае настаўнік вучню для падрыхтоўкі да наступных заняткаў. Вывучыць ўрокі. □ Вова якраз рыхтаваў ўрокі, бацька чытаў газету, а маці займалася чымсьці на кухні, калі прыйшлі Патапавы. Хомчанка. Неяк зімою, прыйшоўшы са школы, Данік адразу ўзяўся за ўрокі. Брыль.Уст. Работа, якая павінна быць выканана да пэўнага тэрміну. Там шэсцьсот астатніх рэвізскіх душ жылі на зямлі, багацей за якую была толькі зямля Загорскага-Вежы, і спаўна адраблялі ўрокі. Караткевіч.перан. Вопыт, веды, набытыя ў працэсе працы, у барацьбе, жыцці. [Стэфа:] — Не, дарагая Ніна, я не змірылася. Я толькі атрымала урок. Савіцкі. // Вынік, вывад, карысным на будучае. Ўрокі вайны. Ўрокі гісторыі.О Адкрыты урок — школьны урок, на які запрашаюцца другія настаўнікі для абмену вопытам работы. Прадметны урок — урок, які суправаджаецца дэманстрацыяй прадметаў, аб якіх ідзе гутарка.

ЎРОКІ, -аў; адз. урок, -у, м. Разм. Паводле забабонных уяўленняў — няшчасце, хвароба, пашкоджанне, выкліканыя благім вокам ці дрэнным словам. [Удава Сымоніха] баіцца ўрокаў. хаця на яе ніхто надта не углядаецца. Бядуля.УРОЛАГ, -а, м. Урач, спецыяліст у галіне уралогіі.УРОН, -у, м. Страта, шкода. У гады першай сусветнай вайны, а затым замежнай інтэрвенцыі і грамадзянскай вайны прамысловасці Беларусі быў нанесен значны ўрон. «Весці». [Аляксей:]—Для нашай гаспадаркі., [пазыка суседзям] урону не зробіць, а людзям падтрымка вялікая. Пальчэўскі.УРÓСКІД, прысл. Тое, што і уроскідку. На правадах, што без журботы, Вятроў чакаючы, звіняць, Бы на лíнейках роўных ноты, Уроскід ластаўкі сядзяць. Ляпёшкін.УРОСКІДКУ, прысл. Разм. 1. Раскідаючы ногі. Ззаду за Андрэем калдыбаў уроскідку Юрка Даліна. Пташнікаў.2. Паасобку, раскідана. Бярвенне ляжала уроскідку. □ Неўзабаве паказаліся між дрэў уроскідку белыя камяніцы. С. Александровіч.УРОСЛЫ, -ая, -ае. Які ўрос. Урослыя ў снег дубы паніжэлі, адрузлі, сталі старыя і непрыязныя. Зарэцкі.УРОССЫП, прысл. 1. У розныя бакі. Бегчы ўроссып. □ Куры ашалела кінуліся ўроссып, далей ад небяспекі. Шыловіч.2. Асобна, не разам. На доўгіх століках, ўроссып, Як карапузы-хлапчукі, Нядаўна вы* мытыя ў росах, На сонцы спяць баравікі. Гілевіч. Стануць ўроссып касцы на палосах, рушыць да бою працоўная раць. Машара.УРОССЫПКУ, прысл. Тое, што і уросс ы п.УРОЧНЫ, -ая, -ае. Устаноўлены паводле пэўнай умовы. Урочная работа.УРОЧЬІШЧА, -а, н. Любая частка мясцовасці, якая адрозніваецца чым-н. ад навакольных тэрыторый і звычайна мае сваю назву. Урочышча ляжала паміж лесу і імшарын, убаку ад дарогі, а да самай бліжэйшай вёскі было кіламетраў шэсць. Ракітны. Увесь Маргоўскі лес падзяляўся на ўрочышчы, якія мелі свае назвы. Чарнышэвіч, Да урочышча Затонь было недалёка, і Парфенчык убачыў дым, які уздымаўся над лесам. Шчарбатаў.УРУБ. -а, м. Спец. Шчыліна, прабітая ў горнай пародзе, каб лягчэй было адколваць яе глыбамі.УРУБАВЫ, -ая, -ае. Спец. Які служыць, прызначаны для ўтварэння ўрубаў. Урубавая машына.УРУБАК, -бка, м. Разм. Кавалак дрэва ці металу, які ўкладваецца ў высечаную адтуліну.УРУБАУКА, -і, ДМ -баўцы; Р мн. -бавак; ж. Разм. Урубавая машына.УРУБІЦЦА, урублюся, урýбішся, урýбіцца; зак. Спец. Зрабіць, уруб.УРУБІЦЬ, урублю, урýбіш, урýбіць; зак., што. Ўставіць у высечаную адтуліну. Урубіць перагародку у сцяну.УРУБКА, -і, ДМ -бцы, ж. Спец. Тое, што іуруб.УРУБЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад урубіць.УРУБЛІВАННЕ, -я, п. Спец. Дзеянне паводле знач. дзеясл, урублівацца — урубіцца.УРУБЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да урубіцца.2. Зал. да урубліваць.УРУБЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да урубіць.УРУБМАШБІНА, -ы, ж. Спец. Урубавая машына.УРУБМАШЫН1СТ, -а, М -сце, м. Рабочы па ўрубавай машыне.УРУГВÁЕЦ гл. уругвайцы.

УРУГВÁЙКА гл. уругвайцы.УРУГВАЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да Уругвая, уругвайцаў, які належыць, уласцівы ім.Уругвай ц ы __________________________________50___________________________________УрэзаццаУРУГВАЙЦЫ, -аў; адз. уругвáец, -вáііца, м.; уругвáйка, -і, ДМ -вáйцы; мн. уругвáйкі, -вáек; ж. Народ, які складае асноўнае насельніцтва Уругвая.УРУК, -у, м., зб. Высушаныя з костачкамі дробныя абрыкосы.[Цюрк. іігіік.]УРУКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да уруку. // Прыгатаваны з уруку. Урукаеы кампот.ЎРУКАПАШНУЮ, прысл. Змагаючыся з праціўнікам ручной зброяй, рукамі. Гвардзейцы другой роты, на якую была накіравана нямецкая атака, прапусцілі ўсіх у сваё размяшчэнне, далі жанчынам магчымасць разбегчыся і толькі пасля гэтага кінуліся ўрукапашную. «Маладосць». З мядзведзем тады біліся ўрукапашную: камень пад рукою — дык каменем, дубіна — дык дубінаю, рагаціна — дык рагацінаю. Лупсякоў.УРУЧАЛЬНІК, -а, м. Уст. Той, хто ўручае што-п.УРУЧÁЛЬНІЦА, -ы, ж. Уст. Жан. да уручальнік.УРУЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уручыць.УРУЧАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да уручаць.УРУЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уручыць.УРУЧНУЮ, прысл. Ручным спосабам, без выкарыстання машын. Шыць уручную. □ [Перчанка:] — Усё давялося рабіць уручную: араць, сеяць, касіць, жаць, малаціць. Жычка.УРУЧЫЦЬ, уручý, урýчыш, уручыць; зак., каго-што, каму-чаму. Перадаць з рук у рукі, аддаць асабіста каму-н. Уручыць пісьмо. Уручыць тэлеграму. Уручыць дыплом. □ [Пісар:] — Прабачайце, Андрэй Пятровіч, што патурбаваў вас: я павінен уручыць вам пакет, бо мне прадпісана аддаць яго пад распіску. Колас. /Пра медалі, ордэны. Перад вечарам генерал ўручыў узнагароды. Мележ. // перан. Даверыць. Нам Радзіма ўручыла скаткі, Аўтаматы і спакой граніц. Бураўкін.УРУЧЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уручаць — уручыць.УРЫВАК, урыўка, м. Тое. што з'яўляецца часткай чаго-н. цэлага. Добра памятае.. [Васілёк] толькі дым, агонь, крыкі, плач, страляпіну, грукат і ўрыўкі некаторы! падзей. Маўр. Непрыкметна для самога сябе Аляксей пачаў у думках то спрачацца, то згаджацца з кім-небудзь з калгаснікаў. Паплылі разрозненыя ўрыўкі сённяшняга сходу. Пальчэўскі. // Невялікая частка якога-н. тэксту, твора і пад. Зборы ператварылася ў нешта накшталт літаратурных вечароў: чыталі вершы, ўрыўкі з кніг. Шамякін. У Пятай сімфоніі [Р. Пукста\ ўрыўкі з розных тэм аб'яднаны. Дубкова.УРЫВÁЦЦА ', -áецца. Незак, да урыцца.УРЫВÁЦЦА 2, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да уварвецца. 2. Зал. да урываць.УРЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уварваць. урваць.УРЫВАЧНЫ, -ая. -ае. Разм. Які адбываецца ўрыўкамі. Урывачныя сустрэчы. Ц Няпоўтíы, які складаецца з урыўкаў. Урывачныя звесткі.ЎРЫМСЦІЦЦА, -мшчуся, -мсцішся, -меціцца; зак. Разм. Супакоіцца, угаманіцца. [Зося:] — А каб ты ведаў, Рыгор, як я цябе чака-ла! Проста ўрымсціцца не магла... Гартны. [Маці:] — Што з яе [Надзі] толькі будзе, чаго яна сабе шукае, чаму не ўрымсціцца, чаго ёй трэба? Галавач. [Эма:] Летась

спалілі гумно, Можа, сяголета зноў.. Новую нашу абору? Хіба ж ўрымсціцца вораг? Глебка.УРЫМСЦІЦЬ, -мшчу, -мсціш, -меціць; зак-. (пераважна з адмоўем «не»). Разм. Утрываць, сцярпець. Тацяна не ўрымсціла, каб не пажартаваць. Зарэцкі. Я хоць і стары, але і сам бы не ўрымсціў на яго месцы. Машара.УРКША, -ы, ж. Спец. Мача.[Лац. шчпа.]ЎРЫЎКАМІ, прысл. Час ад часу, нерэгулярна. 3-за шырокага дзядзінца ўрыўкамі даляталі да нас развясёлыя.. гукі гармоніка. Нікановіч. [Некаторыя вучні] таксама вучыліся ўрыўкамі, прапускалі заняткі. Колас. // Адрываючыся ад якіх-н. спраў, прыхваткам!. [Вера] ўрыўкамі між вучобай у сярэдняй школе дапамагала паддойваць кароў сваёй цётцы. Дуброўскі.УРЫЦЦА, урыюся, урыешся, урыешíа; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Рьіючы, пранікнуць у глыб чаго-н. (пра жывёл).Схавацца ў вырытым паглыбленні або ў чым-н. сыпкім; зарыцца. «Салавей» урыўся ў вялізны стог сена і адпачываў. Бядуля.З сілай, на хаду урэзацца ў што-н. [Аляксей:] — Машына з ходу ўрыецца ў гразь, як свіння, узніме цэлы вал твані наперадзе, і сядзі. Мележ. [Косцік] шыўся далей, да гурбы каровак. Нехта штурхнуў яго так, што ён урыўся ў іх носам, яшчэ не ўспеўшы падняцца, пачаў адчыняць каробкі. Арабей.УРЫЦЬ, урые; зак., што {пераважна з адмоўем «не»). Змагчы разрыць, прарыць што-н. (пра жывёл). Грунт цвёрды — свіння не ўрые.УРЭГУЛЯВÁННЕ, -я. н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, урэгуляваць.УРЭГУЛЯВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утагуляваць.УРЭГУЛЯВАЦЦА, -люецпа; зак. Стаць урэгуляваным. поўнасцю ўладзіцца.УРЭГУЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш. -люе: зак., што. Поўнасцю ўладзіць якія-н. пытанні. Урэгуляваць канфлікт. Урэгуляваць цэны.УРЭЗ, -а. м. Абл. Абрэз (у 1 знач.). Папаўся, браце Міхась, не дасталі твайго сэрца ні кулі варожыя, ні ўрэзы бандыцкія, а завалодалі табой., дзявочыя вочы чорныя. Лынькоў.УРЭЗАК, -зка. м. Разм. Тое, што і абрэз (у 1 знач.). Міцеў тайны ведаюць. Там урэзак і вінтоўка. Навуменка.УР53АНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад урэзаць (у 1—3 знач.).УРЭЗАЦЦА, урэжуся, урэжашся, урэжашíа: зак. 1. Увайсці, уваткнуцца ў што-н. вострым, вузкім канцом. Човен урэзаўся ў пясок лугавога берага. Кірэенка. // Рэжучы, уклініцца ў што-н. З вострава выйшла жняярка, прайшла ўздоўж лесу, завярнулася і ўрэзалася сваімі вострымі зубамі ў залацісты аўсяны лес. Сташэўскі. // Глыбока ўеспіся. упіцца. Каўнер кашулі балюча урэзаўся ў востры кадык, так, што перахапіла дыханне. Каршукоў расшпіліў яго. Асіпенка. [Чалавек] хацеў пераабуцца, бо мокрыя аборы надта ўрэзаліся ў ногі, толькі мала часу меў да світання, дык не стаў. Гарэцкі. // перан. Удацца, уклініцца вузкай палосай у што-п. Лес клічам урэзаўся ў поле.Урэзаць___________________________________51_____________________________________Урэшцеперан. Імкліва ўварвацца, пранікнуць куды-н. У заднія рады натоўпу ўрэзаліся клінам конныя жандары. Машара. «ІІабеда»таксі вырвалася з вясёлага маладога лесу і ўрэзалася ў залаты жытнёвы палетак. Васілевіч.перан. Разм. Сутыкнуцца з разгону з чым-н.; стукнуцда. Ракета раптам нырнула уніз і ледзь не ўрэзалася ў скалы. Шыцік. [Міхаліна:] — Я не ведала, што гэта будзе: слова, ці яго рука ляжа на маю, ці.. [Аляксанóр Дзямідавіч] павернецца, выпусціць руль, і мы ўрэжамся ў дрэва... Шамякін.

перан. Надоўга запомніцца. На ўсё жыццё шмат якія з песень ўрэзаліся ў памяць, асабліва я любіў «Рэчаньку». Гурскі. [Іосіф Жыновіч:] — Мне ўрэзаўся ў памяць артыкул Аляксея Талстога, дзе ён палымяна заклікаў увесь народ да адпору праклятаму ворагу. «ЛіМ».Абл. Закахацца ў каго-н. [Адам:] — / вось так, неяк гуляючы на вячорках, я і ўрэзаўся, проста сказаць без нажа, у адну дзеўку. Нікановіч.УРЭЗАЦЬ, урэжу, урэжаш, урэжа; зак. 1. што. Адрэзаўшы частку чаго-н., укараціць, паменшыць. Урэзаць крысо.2. перан.; што. Зменшыць, скараціць аб'ём, колькасць, склад чаго-н.; убавіць. Урэзаць зарплату. Урэзаць норму. Урэзаць штаты. Урэзаць расходы. Ц Абмежаваць. Урэзаць правы. Урэзаць паўнамоцтвы.'í. што ў што. Ўставіць у выдзеўбанае, выразанае паглыбленне. Урэзаць замок у дзверы.што і чаго (пераважна з адмоўем «не»). Разм. З цяжкасцю адрэзаць што-н. вельмі цвёрдае. Мяса такое мерзлае, што не урэзаць.што і чаго. Разм. Адрэзаць чаго-н. [Міход:] — Урэжце [цётка Хіма] акрайчык свежага хлеба ды пашукайце ў каморы марожанага сальца. Я гэтак яго люблю. Сабаленка. [Дачка] ўнесла з каморы збан мёду, вялікі сыр, урэзала вяндліны. С. Александровіч. // Нарэзаць невялікую колькасць чаго-н. [Сабастыян:] А я кагадзе дома каровам сечкі ўрэзаў, салому папалам з канюшынаю мяшаў. Чорны.перан.; што і без дап. Разм. Нечакана і гучна заіграць, заспяваць; грымнуць. Урэва.н музыкі мяцеліцу, і ўсе закруціліся па хаце. Гарэцкі. Ідзе рота ў сталовую — песня гучыць. Як урэжуць «Тачанку» — усе вулачкі і закавулачкі дрыжаць. Ракітны.— Ото ўжо ўрэзаў, дык ўрэзаў! — смяялася бабка.— Каб яшчэ бубен, дык і танцаваць можна б было! Каліна.— Пайграем? — спытаў Санька і, доўга не думаючы, з усяе сілы ўрэзаў па белых касцяных дошчачках пяцярнёй. Сяркоў.каму, па чым і без дап. Разм. Моцна ўдарыць. [Мятла:] — Калі Сяргей збіў паліцэйскага з ног, дык другі ўрэзаў яму па галаве, і ён упаў. Машара. [Камейша:]—Дзівіцца чалавек, чым так ўрэзаў, нягоднік, што адразу зваліў з ног... Пальчэўскі. [Вася:] — Я не стрываў, схапіў.. [Вярстоўскага] загрудкі і ўжо размахнуўся, каб урэзаць яму ў твар, ды ён лоўка перахапіў маю руку. Гаўрылкін. // Пабіць, збіць; пакараць. Ну ж і ўрэзалі тады., [сялянам] казакі, і цяпер чухаюцца. Грахоўскі.

Разм. Імкліва паімчацца, пабегчы. Здымае шапку [старшыня сельсавета] з галавы і да яго: «Кось-кось!» — Нібыта ў шапцы той аўса уволю. Але дурных няма, Буланы конь у поле Ўрэзаў так, што толькі ўзняўся пыл. Корбан. // Пайсці, паліць (пра дождж). Янка ўжо амаль дайшоў да чоўна, калі дождж ўрэзаў як след. Лупсякоў.што. Разм. Рэзка і катэгарычна сказаць, заявіць што-н. Пачуўшы песню ў другі раз, Міканор, хоць і ведаў, што Алёша можа пакрыўдзіцца, не прамаўчаў, бязлітасна ўрэзаў праўду-матку пра песню. Мележ.О Урэзаць дуба — тое, што і даць дуба (гл. даць). Урэзаць штуку — тое, што і адна ліць штуку (гл. адпаліць).УРЭЗВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. урэзваць — урэзаць (у 1—3 знач.).УРЗЗВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. і. Незак, да урэзацца.2. Зал. да урэзваць.УРЭЗВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да урэзаць (у 1—3 знач.).УРЭЗКА, -і, ДМ -зцы, ж. Дзеянне паводле дзеясл, урэзаць (у 1—3 знач.).УРЭМІЧНЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да урэміі. Урэмічнае захворванне.УРЭМ1Я, -і, ж. Спец. Самаатручэнне арганізма рэчывамі, якія затрымліваюцца ў ім

пры хваробе нырак.[Ад грэч. йгоп — мача і Ьáіта — кроў.]УРЗШЦЦА, -плюся, -пішся, -піцца; зак. Абл. Учапіцца. [Крушынскі] ўрэпіўся рукамі ў мяшок і лёгка занёс у сенцы. Бядуля.УРЭТÁН, -у, м. Лекавы прэпарат, які ужываецца як заспакойлівы і снатворны сродак.УРЗТРА, -ы, ж. Спец. Мочаспускальны канал.[Грэч. ш-ёйíга.]УРЭТРÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да урэтры.УРЭТРАСКАШЯ, -і, ж. Спец. Агляд урэтры пры дапамозе урэтраскопа.УРЭТРАСКОП, -а, м. Спец. Аптычная прылада для агляду ўнутраных сценак урэтры.[Грэч. цгёіЬга — урэтра і вкорео — гляджу.]УРЭТРЬ'ІТ, -у, М -рыце, м. Спец. Запаленне слізістай абалонкі урэтры.УРЗЧНІК, -у, м. Тое, што і (і) р д з е с т.УРЭШЦЕ, прысл. 1. Пасля ўсяго, напаследак; нарэшце. Хлопчыкі гаварылі яшчэ доўга, дамаўляючыся, як і што яны будуць рабіць у горадзе, якім чынам будуць шукаць прафесара і як потым яго павязуць. Урэшце яны вырашылі чакаць раніцы, каб на світанні зноў рушыць у дарогу. Сіняўскі. Тым часам гульня працягвалася, і мы з Вандай урэшце адолелі сваіх праціўнікаў. Марціновіч. Апынуўшыся тут,.. [Міколка] не мог уцярпець, каб не паглядзець, а чым жа ўрэшце скончыцца ўся пакгаузная справа. Лынькоў.у знач. далучальнага злучн, (часта ў спалучэнні са злучнікам «і»). Ужываецца для далучэння асобнага слова або цэлага сказа. Агонь усё слабеў... урэшце знік паволі... Багдановіч.у знач. пабочн. Паказвае на завяршэнне працэсу, дзеяння, з'явы. Хвілін праз колькі, відаць, скончыўшы,., [дзяўчына], урэшце, адарвала ад кнігі чырвоныя ад слёз вочы. Шамякін.Ус52Усведамленнí У

4. у знач. пабочн. Паказвае, што мера цярпення, чакання і пад. скончылася, або падкрэслівае што-н. [Карзюк:]—Калі ж, урэшце, можна будзе з ёю [Марысяй] пагаварыць?! Баранавых. [Лёдзя:]— А ўрэшце, з кім хачу, з тым і гуляю. Карпаў.УС..., прыстаўка (гл. уз...). Ужываецца замест «уз...» перад глухімі зычнымі, напрыклад: успіхнуць, ускінуць, ускапаць, уссесці.УСАДАЧНАСЦЬ, -і, ж. Спец. Уласцівасць матэрыялу памяншацца ў аб'ёме пры ўсыханні, застыванні і пад. Усадачнасць бетону.УСÁДАЧНЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да ўсадкі. Усадачныя ракавіны ў метале. ІІ Зроблены з разлікам на ўсадку.УСÁДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усадзіць.УСÁДЖВАННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле дзеясл, усаджваць — усадзіць (у 1, 3, 4 і 6 знач.).2. Тое, што іусадка (у 2 знач.).УСАДЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да усесціся. 2. Зал. да усаджваць.УСАДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усадзіць.УСАДЗІЦЬ, усаджý, усáдзіш, усадзіць; зак. 1. што. З сілай уваткнуць вострым канцом, краем у што-н. Усадзіць рыдлёўку ў зямлю. □ Дзядзька ўсадзіў сякеру ў бервяно, выпрастаўся і раптам глуха і хрыпла пачаў выгаворваць пляменніку.

Мікуліч. У лесе было вядома, што Саўка ўсадзіў нож у бок войта, што Саўку аддалі ў рукі польскай улады. Колас. // Выстраліўшы, трапіць куды-н. Дзік ходу, а паляўнічыя яшчэ па набою ў бакі ўсадзілі яму. Пальчэўскі. Народны мсцівец параўняўся з ім, зазірнуў у твар, каб не памыліцца, а потым павярнуўся і ўсадзіў кулю ў спіну здрадніку. Няхай.што. Усунуць унутр чаго-н., у што-н. Люба ўжо не замыкала і шчыльна не зачыняла дзвярэй, каб.. [Стафанковіч], вярнуўшыся, не стукаў, а проста сам ўсадзіў галаву і сказаў бы сабе, што яму спатрэбіцца. Чорны. Потым ўсадзіў [Анупрэй] руку ў кішэню, пачаў шукаць люлькі. Пестрак. Усадзіла [Ніна] ногі ў шлёпанцы і вярнулася к тэлефону — пазваніць Васілю Кузьмічу. Лобан. // перан. Ўставіць сваю заўвагу, сваё слова і пад. у чыю-н, размову. Ірма хацела, відаць, паддобрыцца, а можа і тут убачыла штосьці смешнае, бо усадзіла сваё: — Фрау Грубзр, і я ўжо бачыла., [палонных]. Брыль.каго-што. Прапанаваць, прымусіць або памагчы сесці; пасадзіць. Сынклета Лукінічна правяла.. [Шашу] ў пярэдні пакой, усадзіла на канапе каля стала. Шамякін. Гаспадыня зноў усадзіла гасцей за стол. Гурскі. Кастусь ўсадзіў Ліпу ў кабіну, а сам палез у кузаў. Гаўрылкін. [Раненых] ўсадзілі і ўлажылі на пярэднія падводы, дапамаглі ямчэй умасціцца. Жычка.каго. Прымусіць займацца чым-н. (звычайна седзячы). [Вера Антонаўка] без дай прычыны, проста па звычцы, абышла пакоі, усадзіла за піяніна Леначку і села побач. Карпаў. Прывучаць мяне сталі да працы, За шавецкі ўсадзілі варштат. А. Александровіч.што. Разм. Пасадзіць пячыся. Усадзіць хлеб у печ.

што. Заняць раслінамі які-н. участак зя» ч. лі; засадзіць. Усадзіць градку кветкамі. аперан.; што і чаго. Разм. Расходаваць А патраціць вялікую колькасць чаго-н. Зіна т ехала .. у зімовым паліто без таліі, бо вясш у вы кравец, калі яго шыў, кіраваўся тольк адным прынцыпам: пастарацца як найбольш у усадзіць у яго ваты. Карпюк.— Чакай,— ка» Усевалад.— От гэта правільна, якраз ты [БІ- П рыс] мне і думку падаў. Гэта ж таксама тыí з; лішнія запасы, у якія мы бог ведае колькі с грошай ўсадзілі. Скрыган. дО Усадзіць свой нос (язык) — тое, што і с у ткнуць свой нос (язык) (г* т уткнуць). нУСÁДКА, -і, ДМ -дцы, ж. 1. Разм. Дзеянні п паводле дзеясл, усадзіць (у 6 знач.). н2. Спец. Памяншэнне ў аб'ёме, памеры пры ýсыханні, застыванні і пад. Усадка бетону, г, Усадка чыгуну. Усадка матэрыі.УСАЛ1ЦЦА, усóліцца; зак. Спец. Прасалíц- 5 ца ў меру, дастаткова. Мяса ўсалілася.УСАЛÍЦЬ, усалю, усóліш, усóлíць; зак., што. Спец. У меру, дастаткова прасаліць. « Усаліць рыбу. іУ САЧЫЦЬ, усачý, усóчыш, усóчыць; зак.. ; каго-што, за кім-чым. 1. Назіраючы, сочачы ; за кім-, чым-н., паспець заўважыць, убачыць ШТО-н. У Мінску штодня адбываліся арышты. Абстаноўка там мянялася часта і ўсачыць ён ўсімі зменамі ў падполлі было надзвычай цяжка. Дзенісевіч. Творчы працэс вельмі складаны, за ім не ўсочыш і не ўціснеш у нейкія формулы. Сяргейчык.2. Назіраючы за кім-, чым-п., не дапусціць чаго-н. непажаданага, утрымаць ад якіх-н. непажаданых учынкаў. Аднак увесь час ўсачыць за Панцем было нялёгка. Што больш хлапчук падрастаў, то ўсё горш рабіўся непаседлівы. Кулакоўскі.УСВÁТАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Разм. 1. Сватаючы, дабіцца згоды на шлюб; сасватаць. [Несцер Іпатавіч:]—Нават дзецюка самага лепшага ва ўсім Турчанскім раёне вам [Валянціна Фёдараўна] за мужа ўсватаў. Дубоўка.

2. перан. Уладкаваць каго-н. куды-н.— Ат,— пачуўся насмешлівы голас Лясовіча,— вы самі, Сцяпан Захаравіч, усваталі яго ў старшыні і робіце выгляд, што плачаце. Хадкевіч. Думаў я пра гэта і вечарам, калі клаўся спаць на сваім новым ложку ў хаце цёткі Антоніхі, куды мяне ўсватаў на жыхарства калгасны бухгалтар. Нядзведскі. // Схіліць каго-н. да чаго-н. [Усевалад:] — Баюся нават сказаць, Барыс. Вельмі ж у цяжкую справу ты мяне ўсватаў. Скрыган. // Навязаць каму-н. што-н. Кожнай з гэтых баб хацелася больш за ўсіх увайсці ў Аміліна давер'е, бо гэта быў тавар, які можна было ўсватаць шмат каму, і мець ад гэтага нейкі заработак. Чорны.УСВЕДАМЛЕННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усведамляць — усвядоміць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, усведамляцца — усвядоміцца. Моўчкі ідуць.. [Аўгіня і Алеся] ад магілы, адна ў засмучэнні аб тым, што было, другая ў радасным усведамленне, што сапраўдны бацька яе — герой-партызан. Колас. Усведамленне сваіх памылак не лажылася ў галаву Юхневіча, не хацелася прызнаваць няправільнасць сваіх думак, і было крыху крыўдна, што ён, відаць, сапсаваў вя-У с в едамля цц а _____________________________1чзру Андрэю. Савіцкі. Вараніцын сеў, горды ад усведамлення выкананага ім абавязку. Асіпенка.УСВЕДАМЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да усведамляць.УСВЕДАМЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да усвядоміць.УСВЯДОМІЦЬ, -млю, -міш, -міць; зак., што. Поўнасцю, да канца зразумець што-н.; уразумець. Юнацтва планеты ўсвядоміла, што сёння стеараецца будучыня і для яго. «Маладосць». Адна справа усвядоміць з'яву, другая справа пазбыцца схільнасцей і звычак, якія ты ўвабраў з малаком маці. Карпюк. [Стасюню\ падвялі да Кісялёва, і толькі цяпер яна поўнасцю ўсвядоміла ўсё, што адбылося. Чарнышэвіч.УСВЯДÓМЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усвядоміць.УСВЯДОМЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усвядоміць.УСЁ гл. увесь.УСЕ... (о таксама уся...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая: 1) адпавядае па значэнню займенніку увесь (уся), усе і паказвае, што дзеянне і ўласцівасць, выражаныя другой часткай слова, пашыраюцца на ўсіх, напрыклад: усеагульны, усебаковы, а таксама сведчыць, што з'ява, прадмет, названыя азначальным словам, бяруцца ў аб'ёме чаго-н., у межах чаго-н. (адпавядае па значэнню слову агульна...), напрыклад: усенародны, усеславянскі, усесаюзны; 2) абазначае паўнату якасці, выражаную другой часткай слова, напрьшлад: усеўладны, уселітасцівы.УСЕАГУЛЬНАСЦЬ, -і, ж. Ўласцівасць усеагульнага.УСЕАГУЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўсіх, ахоплівае ўсіх, распаўсюджваецца на ўсіх. Усеагульнае выбарчае права. Усеагульнае абавязковае сярэдняе навучанне. с Адам Ружанцоў.. не адыходзіў да самай поўначы ад аварыйнага будынка. Яго таксама захапіла ўсеагульная ўзрушанасць. Чыгрынаў. На кожнай станцыі студыйцы прыцягваюць да сябе ўсеагульную ўвагу. Сяргейчык.УСЕБАКОВАСЦЬ, -і, ж. Ўласцівасць усебаковага. Усебаковасць адлюстравання рэчаіснасці. Усебаковасць развіцця народнай гаспадаркі.УСЕБАКОВЫ, -ая, -ае. Які ахоплівае, разглядае што-н. з усіх бакоў. Эканамічная камісія Савета Нацыянальнасцей створана з мэтай далейшага паляпшэння народнага планавання і ўсебаковага ўліку запатрабаванняў саюзных рэспублік. «Звязда». Шырокія грамадскія функцыі беларускай мовы садзейнічалі яе ўсебаковаму развіццю, удасканаленню фанетыка-марфалагічнай сістэмы і сінтаксічпага ладу, узбагачэнню слоўнікавага саставу і выпрацоўцы разнастайных стыляў. Суднік.УСЕБЕЛАРУСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўсёй Беларусі, агульны для ўсёй БССР.

Усебе.шрускі злёт ударнікаў працы.УСЕВОБУЧ, -а, м. Усеагульнае вайсковае абучэпне.ЎСЕДЗЕЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць; зак. 1. (пераважна з адмоўем «не»). Утрымацца ў сядзячым становішчы, не падаючы пры штурш-Усепадданейшыках, гайданні і пад. [Конь], нарэшце, ірвануў, ды так, што цётка не ўседзела і навалілася на воз. Ус.Застацца сядзець, знаходзіцца на месцы. Калі бацька пайшоў, Таццяна не магла адна ўседзець у хаце і зноў выйшла на вуліцу, накіравалася да школы. Шамякін. Турбавала яго [Я. Коласа] і тое, што часам улетку стаяла суш. Тады цяжка было паэту ўседзець за пісьмовым сталом. С. Александровіч. Львіцы — як толькі могуць ўседзець яны ў адной клетцы! — з чыста жаночай цікавасцю паглядалі праз краты: што робіцца на белым свеце? Лужанін. // Прабыць некаторы час без работы. Я знаю — Ўседзець не змаглі б Без справы там і вы, Калі б пачулі, Як іграў Наш Пецька Канцавы. Кірэенка.перан.; (пераважна з адмоўем «не»). Змагчы ўтрымацца на якой-н. пасадзе. Ды час прабіў. Дыхнула бура.. Не ўседзеў цар у сваіх мурах. Колас. [Сыч:]—Дзе тут ўседзець у нас, ды яшчэ доктару біялагічных навук! Паслядовіч.УСЁДЛІВАСЦЬ, -і, ж. Ўласцівасць уседлівага. Нялёгка давалася Карпу навука, і Баранавіч дзівіўся яго упартай настойлівасці і неверагоднай уседлівасці. Дуброўскі.УСÉДЛІВЫ, -ая, -ае. Здольны доўга і цярпліва займацца якой-н. сядзячай працай. Асю не прыходзіцца доўга выклікаць. Яна вельмі акуратная і ўседлівая ў працы. Шынклер. // Які патрабуе працяглай і напружанай працы. Пачалася ўседлівая карпатлівая работа над помнікам. Васілёнак.УСÉЙВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да усеяцца (у 1 знач.).2. Зал. да усейваць.УСÉЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усеяць.УСЁКЧЫ гл. усячы.УСÉЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усяліць.УСЕЛІТАСЦІВЫ, -ая, -ае. Уст. Шчодры на літасці; велікадунгньг.УСЕМЯРОНЫ, -ая, -ае. Павялічаны ў сем разоў.УСЕМЯРЫХ, прысл. Колькасцю ў сем асоб (рознага полу) або істот (ніякага роду). Працавалі ўсемярых.УСЕНÁВУЧ, -а, м. Усеагульнае навучанне.УСЕНАРÓДНА, прысл. 1. Прысл, да усенародны.2. У прысутнасці людзей, публічна. Адзначылі іх [майстроў] усенародна, І іх так узрушыў той стан: Была ім прысвоена годнасць Пачэсных байцоў-партызан. Колас.УСЕНАРОДНАСЦЬ, -і, ж. Ўласцівасць усенароднага. Усенароднасць партызанскага руху.УСЕНАРОДНЫ, -ая, -ае. Які належыць усяму народу, ахоплівае ўвесь народ. Усенароднае свята. Усенароднае сацыялістычнае спаборніцтва. ІІ Такі, у якім удзельнічае ўвесь народ. Ахова прыроды — справа ўсенародная. «Звязда».УСЕПАДДÁНЕЙШЫ. -ая, -ае. Уст. Які падаецца з вернападданніцкімі пачуццямі (эпітэт, які ўжываўся ў афіцыйных дакладах, просьбах і пад. пры звароце да цара). Усепадданейшае данясенне.Усерасійскі54Усёведнасцí

УСЕРАСІЙСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўсёй Расіі, да ўсёй РСФСР; агульны для ўсёй Расіі, РСФСР. Усерасійскі з'езЗ Саветаў.УСЕСАЮЗНЫ, -ая, -ае. Агульны для ўсяго Савецкага Саюза, які мае значэнне для ўсіх народаў СССР. Усесаюзны Ленінскі Камуністычны Саюз Моладзі. Данбас — усесаюзная качагарка. Усесаюзны рэкорд.УСЕСЛАВЯНСКІ, -ая, -ае. Які ахоплівае ўсе славянскія народы, мае значэнне для ўсяго славянства.УСЁСЦІСЯ, усядуся, усядзешся, усядзецца; пр. усеўся, уселася; заг. усядзься; зак. 1. Сесці, размясціцца дзе-н. (звычайна зручна, надоўга). Галкі ўзняліся над дахам, зрабілі круг і, нахохленыя, уселіся на антэне. Карпаў. Пад дубам уселася цесна Брыгада, як штаб палявы. Калачынскі. Уладзік доўга масціўся на лавачцы, нарэшце усеўся, выставіўшы наперад крывую нагу. Кудравец. Антон Пятровіч выпіў квас, асцярожна паставіў на талерку пустую шклянку і зручней усеўся ў крэсле. Шашкоў. // Заняць месца для паездкі. Не кінуўся [Сагура] у кузаў, не — таптаўся ўсё ўбаку, чакаў хвіліны, пакуль не ўсядуцца ўсе. Ракітны. Турсевіч усеўся ў каламажцы, зняў шапку, памахаў прыяцелю. Фурманка рушыла з месца. Колас.2. Прыняцца за якую-н. справу ў сядзячым становішчы. Усесціся за чытанне газет. □ Хлопцы ўселіся вячэраць пры вогнішчы. Машара.УСЕУКРАІНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўсёй Украіны, агульны для ўсёй УССР. Усеўкраінская нарада перадавікоў вытворчасці.УСЕУЛÁДДЗЕ, -я, н. Неабмежаваная ўлада. Барацьба за трывалы, справядлівы мір на зямлі супраць прыгнечання і эксплуатацыі, супраць усеўладдзя манаполій, сацыяльнай несправядлівасць.— гэта справа ўсяго перадавога чалавецтва. «Звязда».УСЕЎЛÁДНЫ, -ая, -ае. Які мае неабмежаваную ўладу.— ВаркаІ Бацька я ці не?! — і ў вачах яго застыў нявыказаны крык ўсеўладнага чалавека. Дуброўскі. / у вобразным ужыв. Да гэтага ўсеўладнага паху і цішыні далучаўся ля возера пах ранняй атавы. Ліс. Паўторыць тысячы разоў Імя адной адзінай, Яна, усеўладная любоў, Душ юных гаспадыня. Звонак.УСЕУЛАДСТВА, -а, н. Тое, што і у с е ў л а ддзе.УСЕЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад усячы, усекчы.у знач. прым. Спец. Такі, верхняя частка якога адсечана плоскасцю, паралельна! да асновы. Усечаны конус.у знач. прым. У граматыцы і літаратуразнаўстве — з усячэннем (у 2 знач.). Усечаная абрэвіятура. Усечаны верш. Усечаны дактыль.УСÉЯНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усеяць.УСЁЯЦЦА, усéюся, усéешся, усéецпа; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Пакрыццá, запоўніцца вялікай колькасцю чаго-н. Усеялася неба зорамі.2. Разм. Кончыць сяўбу, адсеяцца. Вясной, як толькі ўсеяліся, Варанецкі пачаў думаць пра асушэнне балота. Дуброўскі.УСÉЯЦЬ, усёю, усéеш, усéе; зак., што. І, Засеяць, заняць насевамі (звычайна ў вялікай колькасці). Усеяць усю зямлю.2. Пакрыць, запоўніць усю паверхню вялікай колькасцю чаго-н. На дварэ зусім прамнілася, мароз узмацніўся, і вясёлыя зоркі ўсеялі ўсё неба. Чарнышэвіч. Дарогу героя) мы кветкамі ўсеем. А. Александровіч. // перан. Заняць сабой (усю прастору, усю паверхню чаго-н.). Рыбакі ўсеялі ўвесь бераг возера,УСЁ ' гл. увесь.УСЁ 2, прысл. 1. Увесь час, заўсёды, пастаянна. Ён усё ў раз'евдах. Ён усё заняты. Ява ўсё злуецца. □ Іду, іду Па маёвым лесе, І ўсё мне здаецца: Вось-вось распукнецца Сэрца Мільёнамі ландышаў. Кірэенка.

Да гэтага часу, яшчэ і цяпер. Ён усё яшчэ вучыцца. □ Андрэя ўсё не было, і маці яшчэ больш занепакоілася аб сыне. Дуброўскі.Толькі, выключна. Усё ты вінаваты. Справа расстроілася, і ўсё з-за вас.У спалучэнні са словамі, якія абазначаюць змену прыметы або нарастанне прыметы. Вецер усё мацнее. Тэмпература паветра, ўсё павялічваецца. Усё больш і больш змяркалася. □ Сурова слухала бажніца модлы, А шум банкету ліўся ўсё гучней. 3. Астапенка.У спалучэнні з вышэйшай ступенню і злучнікам «чым» служыць для ўзмацнення проціпастаўлення. Занятак не вельмі што, але ўсё лепш, чым сядзець склаўшы рукі.Аднак, тым не менш. Як ён ні стараецца, а ўсё не атрымліваецца добра.О Усё ж; і ўсё ж — усё-такі, тым не менш. [Маці:] — Прырасла ты, Наташа, да свайго гэтага агароду моцна, а парваць з ім усё ж давядзецца. Асіпенка. / ўсё ж цуда адбылося. Капсуль разарваўся тады, калі дасталі яго з міны. Гроднеў. Усё ж такі — тое, што і усё ж. / ўсё ж такі па нечым другім, невядомым і не распазнаным, было відаць, што.. [К. Чорны] слухае. Скрыган.УСЁ... Першая састаўная частка складапых слоў, якая адпавядае па значэнню займенніку у с ё і паказвае, што дзеянне і ўласцівасць, выражаныя другой часткай слова, пашыраюцца на ўсё, напрыклад: усепаглынальны, усёдаравальны, усёзнішчальны, усёахопны.УСЁАБДЙМНАСЦЬ, -і, ж. Ўласцівасць усеабдымная.УСЁАБДБШНЫ, -ая, -ае. Які ахоплівае, уключае ў сябе ўсё без выключэння. Усёабдымны наказ жыцця. // Які можа ўсё спасцігпуць, зразумець. Усёабдымны розум.УСЁАХОПНАСЦЬ, -і, ж. Поўны, усебаковы ахоп. Усёахопнасць з'яў рэчаіснасці.УСЁАХОПНЫ, -ая, -ае. Які ахоплівае, уключае ў сябе ўсё. Усёахопныя задачы.УСЁБÁЧНЫ, -ая, -ае. Кніжн. Тое, што і усёвідушчы.УСЁВЁД, -а, М -дзе, м. Разм. Чалавек, які лічыць сябе дасведчаным ва ўсім.— Іх [зернесушылкі] на цалінныя землі адправяць,— паведаміў усёвед Толя, павярнуўшы рыжую галаву. Даніленка.УСЁВÉДАННЕ, -я, н. Кніжн. Веданне ўсяго, здольнасць пранікнуць ва ўсе тайны.УСЁВÉДНАСЦЬ, -і, ж. Тое, што і усёвед анн е.Усёведны _____________________________55

УскалмачвацьУСЁВЁДНЫ, -ая, -ае. Іран. Які ўсё ведае, азнаёмлены з усім.УСЁВІДУШЧЫ, -ая, -ае. Кніжн. Які бачыць усё. Усёвідушчае вока.' УСЁДАРАВÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Які даруе ўсё, усім. Якія б усёдаравальныя і добрыя мы ні былі, у імя справядлівасці павінны сказаць, што раманы .. [«Людзі на балоце» І. Мележа і «Даль палявая» Т. Хадкевіча] па сваіх ідэйна-мастацкіх якасцях не раўназначныя. Шкраба.УСЁДАРАВÁННЕ, -я, к. Дараванне ўсяго і ўсім. Але і ва ўсёй сваёй творчасці, і ў апавяданні «Глядзіце на траву» ў прыватнасці, аўтар, зразумела, далёкі ад усёдаравання. Бугаёў.УСЁЁДНЫ, -ая, -ае. Які ўжывае самую разнастайную ежу. Усёедная жывёліна.УСЁЗНАЙКА, -і, ДМ -у, Т -ам, м.; ДМ -пáйцы. Т -ай (-аю), ж. Разм. іран. Чалавек, які лічыць, што ён усё ведае. Калі Кляпнёў выпіў чарку, другую і ўвайшоў у сваю натуральную ролю ўсёзнайкі і балбатуна, Іван Васільевіч раптам ціхенька войкнуў і схапіўся за сэрца. Шамякін.УСЁЗНÁЙСТВА, -а, н. Разм. іран. Уласцівасць, манера паводзін чалавека, упэўненага ў тым. што ён усё ведае.

УСЕЗНТ ШЧА ЛЬНЫ, -ая, -ае. Які знішчае, разбурае ўсё, прыводзіць да гібелі ўсё. Цяпер.. [Ірына] сама павінна ўдыхнуць у гэтыя няхітрыя рэчы страшэнную, усёзнішчальную сілу разбурэння. Лынькоў.УСЁМАГУТНАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць усёмагутнага. Усёмагутнасць розуму. Усёмагутнасць часу.2. Бязмежнай ўлада, сіла. Усёмагутнасць чалавека.ЎСЕМАГУТНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае неабмежаваную сілу, уладу. Ўсемагутны валадар.2. Які мае неадольную ўнутраную сілу; глыбока ўплывовы. Усёмагутнае слова. Усёлагутная мода.УСЁПАГЛЫНАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які ахоплівае ўсю істоту, выцясняючы ўсе іншыя пачуцці, думкі і пад. Калі ў ..сэрцы [Тані] і было пачуццё, падобнае на каханне, дык яно не было такім моцным, усёпаглынальным, якое перапаўняе істоту чалавека, засланяючы сабой усё іншае. Машара. Усёпаглынальная дабрата — вызначальная рыса натуры дзядзькі Антося. Навуменка.УСЁПАЖЫРÁЛЬНЫ. -ая. -ае. Які знішчае ўсё на сваім шляху. Усёпажыральная саранча.УСЁПЕРАМАГАЮЧЫ. -ая, -ае. Тое, што і ус ё п е р а мо ж н ы. Усёперамагаючыя ідэі.УСЁПЕРАМОЖНЫ, -ая, -ае. Які Ўсё перамагае. Усёпераможнае вучэнне Маркса — Эпгельса — Леніна.УСЁПРАНІКАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які здольны праííікнуць праз усе перашкоды.УСЁ-ТАКІ і (разм.) УСЁ-ТКІ, злучн, і часціца. 1. злучн, супраціўны (звычайна ў спалучэнні са злучн, «а», «але», «і»). Тым не менш, аднак, нягледзячы на што-н. Ад гульні падлога наша не гудзе, А ўсё-такі слава на ўвесь край ідзе. Бялевіч. [Сцяпан:]—Эх, колькі я сваімі нагамі папамераў зямлі! І ўсё-такі люблю сваю работу. Скрыган. Нямала я пражыў, а ўсё-ткі Такой не бачыў я паводкі. А. Александровіч.2. часціца. Ужываецца пры выказванні пярэчання, проціпастаўлення папярэдняму або ўзмацняе значэнне таго, што выказана. [Шарадода:] «Трэба будзе ўсё-такі купіць яму [Аліку] матор». Кулакоўскі. Раптам зводдаля, адтуль, куды напрасцяк імчаўся бяляк, пачуўся стрэл, і Мікола ўбачыў, як далёка нехта з яго сяброў усё-такі ўлажыў небараку... Краўчанка. Але хлопец не зважаў на гэтыя нягоды, адчуваў сябе нават шчаслівым: як-ніяк усё-ткі едзе, набліжаецца! Мележ.УСКÁКВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, ускакваць — ўскочыць (у 1—3 знач.).УСКАКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўскочыць (у 1—3 знач.).УСКАЛАМУЦІЦЦА, -мýціцца; зак. Стаць, зрабіцца каламутным; замуціцца (пра ваду, вадкасць). То дзьме «марапа» — вецер з поўдня, гонячы невысокія пеністыя хвалі, то раптам пачынае лютаваць шалёны «норд» і так расхвалюе мора, што яно ўскаламуціцца аж да дна. Хомчанка.УСКАЛАМУЦІЦЬ, -мýчу, -мýцігд, -мýціць; зак. 1. што. Зрабіць каламутным; замуціць (ваду, вадкасць). Першыя купальшчыкі так ускаламуцяць ваду, што ніхто не захоча больш лезці. Пальчэўскі.2. перан.; каго-што. Вывесці са стану спакою, усхваляваць. Гэты чалавек не толькі нечым кінуўся.. [Галі] ў вочы. Сваім праніклівым позіркам, здавалася, ён зірнуў ёй у душу і там усё ўскаламуціў, узрушыў. Сабаленка. Страшна.. [Антанюку] парушыць свой пенсіянерскі спакой, ускаламуціць абывацельскую самазадаволенасць жонкі, дачок. Шамякін.УСКАЛАМУЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускаламуціць.УСКАЛАМУЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, ускаламучваць — ускаламуціць (у 1 знач.).

УСКАЛАМУЧВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да ўскаламуціцца.2. Зал. да ускаламучваць.УСКАЛАМУЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускаламуціць.УСКАЛМАЦІЦЦА, -мáчуся, -мáцішся, -мáціцца; зак. Стаць, зрабіцца калматым; узлахмаціцца, растрапацца. Чорныя бліскучыя валасы рассыпаліся, ускалмаціліся, але маці ні на што не звяртала ўвагі. Мележ.УСКАЛМÁЦІЦЬ, -мáчу, -мáціш, -мáціць; зак., каго-што. Зрабіць калматым; узлахмаціць, растрапаць.— Вось што! — Барыс ускалмаціў Рэме валасы і загадаў: — Маўчок. За справу. Шашкоў.УСКАЛМÁЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад ускалмаціць.2. у знач. прым. Растрапаны, непрычасаны (пра валасы, шэрсць). Дзядзька Міша, праходзячы міма, пагладзіць ускалмачаныя валасы хлапчука і з усмешкай запытае: «Ну, як справы, Алік?» Хадкевіч. // 3 непрычасанымі, растрапанымі валасамі, шэрсцю. Пятро пазіраў на дзверы хаты. Нарэшце яны расчыніліся, паказалася ўскалмачаная галава без кепкі. Лупсякоў.УСКАЛМАЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ускалмаціцца. 2. Зал. да ускалмачваць.УСКАЛМАЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускалмаціць.Ус калу п ваць ________________________________56________________________________Ускварва УСКАЛУПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускалупнуць, ускалупіць.УСКАЛУПІЦЬ, -луплю, -лýпіш, -лупіць; зак., што. Разм. Тое, што і ускалупнуць.УСКАЛУПЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускалупнуць, ускалупіць.УСКАЛУПНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., што. Калупнуўшы, прыўзняць, аддзерці, аддзяліць.УСКАЛЫХÁЦЦА, -лышацца; зак. Пачаць калыхацца, закалыхацца. Жоўтым ўскалышуцца морам Нашых жытоў каласы. Танк.У СКА ДЫХАЦЬ, -лышý, -лышаш, -лыша; зак. 1. што. Прывесці ў рух, прымусіць калыхацца. / нідзе я не змог бы Пражыць ні хвіліны адной.. Без вятроў, што мой Сож І што Волгу маю ўскалыхалі. Кірэенка. / у вобразным ужыв. І працаю вясёлай Напоўніцца прастор, І песняю дзяўчаты Ўскалышуць звонкі бор. Русак.2. перан.; каго. Разм. Узгадаваць, выхаваць, выпесціць. Знаю — шмат ты [Нарач] каго ўскалыхала, Умывала празрыстай вадой І нярэдка бурлівай бывала, Уздымаючы хвалі гарой. Прыходзька. Мяне з маленства ўскалыхала бура. Маё дзяцінства — на шляхах вайны. Ставер.УСКАЛБІХВАЦЦА, -аецца. Незак, да ускалыхацца, ускалыхнуцца.УСКАЛЫХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускалыхаць (у 1 знач.), ускалыхнуць.УСКАЛЫХНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускалыхнуць.УСКАЛЫХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. 1. Пачаць калыхацца. Ускалыхнуўся стромкі лес, Запелі нетры, Вяршаліны старых дубоў Аж загулі. Глебка. // перан. Ажывіцца, пачаць дзейнічаць. Зала ўскалыхнулася і зашумела... Пестрак. Пачуўшы волю, народ ускалыхнуўся, пацягнуўся насустрач сваім вызваліцелям. Дуброўскі.2. перан. Пачаць хвалявацца, трывожыцца. Хіба не ўскалыхнецца, поўнячыся ціхім, прыемным смуткам, душа, не затрапеча сэрца, не павее халадком у грудзях пры адным успаміне, што хутка расстанне. Навуменка.УСКАЛЫХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каео-што. 1. Прывесці ў рух, прымусіць калыхацца. Набег цёплы ветрык г ўскалыхнуў возера. Кандрусевіч. Раптам паветра ўскалыхнуў выбух. Сіняўскі. // перан. Ажывіць, абудзіць. Якія ж патрэбны навальніцы і громы, каб ускалыхнуць гэтую цішыню і абудзіць чалавечыя

думкі, пачуцці, імкненні! Колас. [Салдат] паддаў ходу і праз паўгадзіны ўвайшоў у гарадок. Тут ён спаткаў ажыўленне: рэвалюцыя ўжо ўскалыхнула гэтае глухое месца. Чорны.2. перан. Усхваляваць, устрывожыць. Але ў тым і справа, што Веньямíн хоча сустрэць асаблівую дзяўчыну — прыгожую, разумную, якая б ўскалыхнула ўсю яго душу. Навуменка. Разумнае, светлае, вечнае сеяць Лектар вядомы прыехаў да нас; Сяло ўскалыхнула такая падзея: Загадзя ў клубе сабраўся калгас. Непачаловіч. Тры дні назад увесь свет ўскалыхнула цудоўная навіна: Савецкі касмічны карабель вярнуўся на Зямлю! «Звязда».УСКАПÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад ускапаць.2. у знач. прым. Узрыхлены, размякчаны (пра глебу). Ускапаныя грады. □ [Кінамеха-нік] дабраўся да ўскапанага жоўтага пяа зазірнуў пад вывернуты корч, тупнуў тр. ; ботам. Паўлаў.УСКАПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., што. й і паючы, узрыхліць верхні пласт зямлі. Усю паць агарод. □ Хлопчык выбраў адну таку " палянку, старанна ўскапаў зямлю і папрасі маці дапамагчы пасеяць насенне. МЯЖЗВІÍ < // Узрыць. За рэчкай — лужок, увесь у [кш добíнах], так яго ўскапалі лычамі свінні; ; саўгаснай фермы, дзе Даша працуе свінаркá Хомчанка.УСКАРАБКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца зак. Карабкаючыся, узлезці, залезці наверí Зрушваючы абломкі цэглы, баец ускарабкц « ся на кучу друзу. Быкаў. [4<3ам] далей кідЦ < каменем, мог ускарабкацца на самы высоíі , слуп, добра свістаў у два палыíы. Навуменка.УСКАРАБКВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецна. Незак, да ускарабкацца.УСКАРАСКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Тое, што і ускарабкацца. Байцы акружылі з усіх бакоў хату, хтосьці забп у сенцы, двое ўскараскаліся на страху. Хомчанка. Сухоцкі спрытна ўскараскаўся на абрывісты бераг, і адразу ж яго паглынула цемра. Курто.УСКАРАСКВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ускараскацца.УСКАРПАНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускарпаць.УСКАРПÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., што. Разм. Ускапаць, узрыхліць. [Бадытчык:] — Дагавор.., але ж ён, гэты дагавор, сам не арэ. Пакуль малацьба, то я на жыта трошкі ўскарпаю. Лобан.УСКАТУРХАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго. Разм. Катурхаючы, разбудзіць. У тую нядзелю на самым світанку Параска ўскатурхала Галю і загадала: — Ідзі хоць карову падаі. Сабаленка.УСКАТУРХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак. да. ускатурхаць.УСКАЦІЦЦА, ускачýся, ускóцішся, ускóціцца; зак. Коцячыся, апынуцца па чым-н. Мяч ускаціўся на коўдру. // Узлезці, узабрацца, ўзысці куды-н. [Барановіч:] — Я ж..— ледзьве на сані ускаціўся, так мне баліць цяпер гэтая нага, аж тузае. Чорны. На вышыню ўскацілася пяхота, Штыкі наперад дружна несучы. Калачынскі.УСКАЦІЦЬ, ускачý, ускóціш, ускóціць; зак., каго-што. Коцячы, падняць, закаціць куды-п. А яны [Уля і Мікола} хоць і папамучацца, пакуль дрэва зваляць, затое, як ускоцяць кругляк — у санях капылы трашчаць! Паўлаў.— Але ж дзе я паспею? — пачала апраўдвацца разгубленая Галкоўская.— Вунь хлопец ляпае сякерай.— Усміхнулася.— Ужо на тосты вянок ускацілі па бервяну. Чыгрынаў. // 3 цяжкасцю ўсцягпуць, палажыць на што-н. Надзя ўскаціла Слесарэпку на сані, паклала зручней, накрыла посцілкай, закідала сенам аўтамат. Бураўкін.УСКВАРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускварыць.УСКВÁРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускварваць — ускварыць.

УСКВÁРВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да ускварьшца.2. Зал. да ускварваць.Ускварваць57Ускласці

УСКВАРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускварыць.УСКВАРЫЦЦА, -рыцца; зак. Тое, што і в ы с к в а р ы ц ц а.УСКВАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., што. Тое, што і в ы с к в а р ы ц ь.УСКІДÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускідáць — ускінуць.УСКІДАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускíдаць.УСКІДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да ускінуцца (у 2 знач.).2. Зал. да ускідáць.УСКІДАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. Кідаючы, ускласці на верх чаго-н. усё, многае. У скідаць сена на вышкі. Ускідаць груз на машыну.УСКІДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да ускінуць.УСКІДВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускідваць — ускінуць.УСКІДВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ускінуцца. 2. Зал. да ускідваць.УСКІДВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускінуць.УСКШУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускінуць.УСКІНУЦЦА, -нуся, -нешся, -нецца; зак. Разм. 1. (1 і 2 ас. не ужыв.). Хутка падняцца, узляцець уверх. Апоўнач у баку немцаў раптам ускінулася ўгару полымя і загрымеў выбух. Мележ.2. Накінуцца на каго-н. з лаянкай, папрокамі, запытаннямі.— Чаму ж ты мяне не запісаў [у спіс па здачы хлеба], галава твая дубовы! — ускінуўся [Герасіменя] на Сямёна Макарэвіча. Чарнышэвіч.УСКІНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. 1. што. Рэзка ўзняць, падняць што-н. уверх. Ускінуць сцяг над калонай дэманстрантаў. □ Сяржант ускінуў угару карабін, у момант прыцэліўся і стрэліў. Чорны. Музыкі раптам ускінулі ўгару трубы і., грымнулі вальс. Дайліда. // і чым. Зрабіць рэзкі рух уверх якой-н. часткай цела. Ускінуць галаву. □ ■— Вон! —• пачуўся раптам стогн. Зубр сярдзіта ўскінуў рогі. Вітка.— Што ж я буду гаварыць? — ускінула тонкія бровы дзяўчына і зачырванелася.— Бачыце, я ж занятая... Кухараў. У адзін момант ускінуў.. [Сяргей Карага] плячыма і перавярнуўся тварам да свайго смяртэльнага ворага, стараючыся вызваліць рукі. Колас.каго-што. Кідаючы, ускласці, навесіць, начапіць на што-н. Ускінуць граблі на воз. Ускінуць рукзак на плячо. Ускінуць плашч ка руку. □ Цяля хуценька ускінулі на воз, прыкрылі саломай — і на ферму. Дуброўскі.што. Накінуць паверх чаго-н., укрываючы. закрываючы каго-, што-н. [Ратушняк] ляжаў пад пасцілкамі, наверх яму яшчэ ускінулі суконную старую вялікую бурку. Пташнікаў.што. Разм. Надзець, накінуць на сябе што-н. (звычайна на скорую руку). Стары Ермаліцкі насунуў шапку задам наперад, ускінуў на плечы кажушок і пабег у стайню. Грахоўскі. Лена надзела новую сукенку, на галаву ўскінула блакітную, з вялікімі жоўтымі ружамі касынку, завязаўшы ражкі каля шыі. Ваданосаў.О Ускінуць вочы (позірк) — хутка глянуць уверх або на каго-н. Уолтэр здзіўлена ўскінуў вочы на генерала. Гамолка.УСКШАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускіпаць — ускіпець.УСКІПÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да ускіпець.

УСКШÉЦЬ, -плю, -пíш, -піць; зак. Нечакана раззяавацда. Спакойны, дасюль, Тышкевіч ускіпеў: — Замнога на сябе бярэш, Прусава. Асіпенка.— Чаго ты, дзеўка, ускіпела? — разважна загаварыў стары цясляр, калі Таіса села. Паслядовіч.— Враканьеры! — ускіпеў ляснік.— Што вы зрабілі?! Шчарбатаў.УСКЛАДАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, ускладаць — ускласці (у 1—3 знач.).УСКЛАДАЦЦА, -áецца; незак. Зал. да ускладаць.УСКЛАДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да ускласці.О Ускладаць надзеі на каго-што — чакаць ад каго-, чаго-н. ажыццяўлення сваіх надзей.УСКЛАДВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, ускладваць — ускласці (у 1—3 знач.),УСКЛАДВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да ускладваць.УСКЛАДВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускласці.УСКЛÁДЗЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускласці.УСКЛАДНЕНАСЦЬ, -і, ж. Абставіны, падзеі, якія ўскладняюць што-н. Ускладненасць паэтычнага вобраза.УСКЛАДНЁННЕ, -я, н. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускладняць — ускладніць і стан паводле знач. дзеясл, ускладняцца — ускладніцца.УСКЛАДНЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускладніць.УСКЛАДШЦЦА, -нíцца; зак. Кніжн. 1. Стаць, зрабіцца больш складаным або вельмі складаным. Ускладніўся план работы.Стаць больш цяжкім для выканання, ажыццяўлення. Справа ўскладнілася.Стаць больш напружаным, супярэчлівым. Сітуацыя ўскладнілася.УСКЛАДНІЦЬ, -ню, -нíш, -ніць; зак., што. Кніжн. 1. Зрабіць больш складаным ці вельмі складаным. Ускладніць канструкцыю машыны. Ускладніць задачу. Ускладніць заданне.Зрабіць больш цяжкім. Ускладніць справу.Зрабіць больш напружаным, супярэчлівым. Ускладніць адносіны. □ Як бязлітасна ўскладніла вайна такое простае, такое яснае жыццё! Новікаў.УСКЛАДНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да ускладніцца.2. Зал. да ускладняць.УСКЛАДНЯЦЬ, -яю, -яеШ, -яе. Незак, да ускладніць.УСКЛАСЦІ, -кладу, -кладзéш, -кладзе; -кладзём, -кладзяцé; зак. 1. каго-што. Пакласці на верх, паверх чаго-н. Ускласці плуг на калёсы. Ускласці рэчы на воз. о [Антоні нічога не кажучы запрог падводу, усклаў хлопца ды да бацькі. Быкаў. Трэба было ускласці камель бервяна на перадок, а верх на заднюю вось. Галавач.2. што. Урачыста пакласці. У дні свят і мінчане і госці з розных краін і гарадоў прыходзяць сюды, каб ускласці вянкі і букеты, кабУсклікаць 58 Усвыказаць яшчэ раз сваю пашану памяці герояў... В. Вольскі. / прыйдуць сюды піянеры са школы Ускласці на помнік вянкі. Тарас.што. Даручыць што-н. каму-н. На Шалюту, як былога камандзіра атрада, усклалі абавязкі старшыні райвыканкома. Дуброўскі.што. Абл. Надзець. Ганна Сымонаўна.. другі раз у жыцці апранула шлюбную сукенку. Затым усклала на шыю пацеркі, а яны ж — у некалькі радоў/ Дубоўка.О Ускласці (узваліць) на плечы каго, чые, каму — абцяжарыць чым-н., звычайна справамі, працай, клопатамі і пад.УСКЛІКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да усклікнуць.УСКЛІКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усклікнуць.

УСКЛІКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Вымавіць, сказаць што-н. гучна, усхвалявана, з пачуццём. — Та-ата! — усклікнуў Марык і спрытна ашчарэпіў бацьку за шыю. Пальчэўскі.— Ах, сынок! — усклікнула маці і схапілася за галаву. Дамашэвіч.УСКОПВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускопваць — ускапаць.УСКОПВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да ускопваць.УСКОПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускапаць.УСКОРАСЦІ, прысл. У хуткім часе, неўзабаве, хутка.УСКÓСНЫ, -ая, -ае. Які не выказваецца, не выяўляецца непасрэдна; пабочны. Есць у мяне пад рукамі толькі скупыя ўскосныя звесткі, знойдзеныя даследчыкамі ў розных архівах. Мехаў. Цяпер я добра ведала, што не толькі не маю права нешта сказаць Віктару.., бо сказаць, гэта значыць зрабіць ускосны папрок яму. Савіцкі. Важным сродкам выяўлення ўнутранага свету чалавека з'яўляецца ў К. Чорнага ўскосная партрэтная характарыстыка. «Полымя». [Чаур]: — Твае любімыя дэтэктывы сцвярджалі: калі няма прамых доказаў, шукай ўскосныя. Шыцік.О Ўскосная мова гл. мова. Ўскосныя падаткі гл. падатак. Ўскосныя склоны гл. склон.УСКÓЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ускаціць.УСКÓЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускочваць — ускаціць.УСКОЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ускаціцца.2. Зал. да ускочваць.УСКОЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускаціць.ЎСКОЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак. 1. Хутка ўстаць, падняцца з месца. Сёмка паволі ўзняўся з канапы. Следам за ім борздзенька ўскочыў Харытон Ігнатавіч. Васілёнак. Не помнячы сябе, Грэчка стаў адпаўзаць назад, потым ускочыў і пабег. Мележ.2. Скочыць на каго-, што-н. Сувязны ўскочыў на каня і паскакаў. М. Ткачоў. Салдат спрытна ўскочыў на падножку і ў момант апынуўся ў прасторнай кабіне самазвала. Васілевіч. Ўскочыць на падаконнік, адвярнуць шпінгалеты — секунда часу. Вось толькі не была б прыбіта цвікамі рама. Хомчанка. // у што. Скочыць у сярэдзіну чаго-н. Ўскочыць г/ лодку. □ Лабановіч выбег на платформу і ўскочыў у першы пасажырскі вагон. Колас.

перан. Узнікнуць (аб прышчах, нарьш кі і пад.). Ускочылі мазалі на руках. □ На лí А ўскочыў гуз, але Андрыян не адчуваў бод Д Марціновіч.у што. Імкліва ўвайсці, сілай уварвавд п куды-н. Раптам адчыніліся дзверы і за мы [, у хату ускочылі ўзрадаваныя дзеці. Ляўдаí і, скі. Група прарыву ўскочыла ў лес і адны 1 ударам выбіла адтуль фашыстаў. Новікаў. {у што. Трапіць, папасці выпадкова к; ды-н. Спалоханыя коні рванулі наперад, ш ] колы таратайкі.. ускочылі ў правал. Кара! І кевіч.УСКРÁЕК, -крáйку, м. Крайняя частк якой-н. прасторы. Над ускрайкам лесу, й пачыналіся жоўтыя пяскі, зазвінела пет ляснога жаваранка. Колас. Касцы стаялі ш ўскрайку дарогі і з жалем глядзелі на зняá леных людзей. Прокша. // Край стала, ложкі і пад. Алена падышла, села на ўскрайку Л лінага ложка, загаварыла зноў. Марціновіч Маша зноў пагладзіла яго белую галоўку, ш тым адышла і села каля процілеглага ўскраі ку стала. Мележ.УСКРÁША, -ы, ж. 1. Крайняя частка якой-í мясцовасці, тэрыторыі. На ўсход, ўскраіне лесу працягнуліся чатыры струны чыгуню ных рэек. Брыль. // Аддаленая ад цэнтр частка населенага пункта. Сям'я Велавуаі жыла на ўскраіне горада. Гурскі. У генералавым доме жылі ўжо другія людзі. Яны сказалі, што цётка Антося перабралася на ўскраіну горада ў сваю хату. Карпюк. Толькі пш самую раніцу

дабраўся .. [Васіль], дапоўз Л ўскраіны роднай вёскі. Лынькоў. Спалі ЯШЧІ нізкія драўляныя хаты ўскраіны. Галавач.2. Аддаленая, пагранічная тэрыторыя дзяржавы. Некалі адсталая ўскраіна Расійскаі імперыі, Беларусь ператваралася пад кіраўніцтвам Камуністычнай партыі ў індустрыяльна-калгасную дзяржаву. Паслядовіч.УСКРÁШНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўскраіны, знаходзіцца на ўскраіне. Усюды, куды кінеш вокам, ляжалі руіны, руіны, недзе ля гарызонта акаймаваныя палоскаю ўскраінных домікаў. Карпаў. Матацыкл са страхатаннем прамчаў па магістралі, праляцеў пі ціхай ускраіннай вуліцы і неўзабаве спыніўся. Сапрыка.УСКРАЙ 1, прыназ, з Р. З краю чаго-н. Разгалістыя сосны, быццам зялёныя шатры, раскінуліся на пясчаныя узгорку ускрай лесу. Колас. Але кругом ускрай поля была мяккая густая мурава. Крапіва. Сцёпка ехаў ускрай хмызняку, пільна углядаючыся наперад. Хомчанка.УСКРАЙ2, -ю, м. Разм. Крайняя частка якой-н. тэрыторыі, прасторы. Ад чырвонага месяца — зарыва, як ад далёкага пажару, але на ўскраі лесу пануе ўжо густая начная цемра. Мурашка. // Аддаленая ад цэнтра частка населенага пункта. Бусел ляціць проста на высокую грушу-дзічку, што стаіць на ўскраі сяла. Лынькоў. Да ўскраю горада ехала я трамваем. Кавалёў. // Край якога-н. прадмета. Я лёг, а бацька прысеў на ускрай лавы і пачаў расказваць сваю бяду. Сабаленка. То ён заклапочана бегаў між сталом і этажэркай, то садзіўся на ускрай тэлефоннага століка. Асіпенка. Маці ўхадзілася, палезла на печ, прылегла на ўскраі і спадцішка пазірала за дач-Ускруціцца________________________________59______________________________________Уследкой. Пальчэўскі. На ўскраі сіласнай ямы стаіць Аркадзь Богдан і нешта гаворыць у яму. Дуброўскі.УСКРУЦІЦЦА, -кручýся, -крýцішся, -круціцца; зак. Разм. 1. Ўстаць вельмі рана. [.4йэля:] — Што гэта? Яшчэ чуць золак, а ты ўжо ускруціўся? Звар'яцеў, стары, ці што? Чарот.— Чаго ты ў такую рань ускруціўся? Спі яшчэ. Хадкевіч.Нечакана разбушавацца (пра з'явы прыроды). Ускруціцца такая завея, што з хаты носа не выткнеш. Чарнышэвіч.Узвіцца ўверх. Мяч свечкай ускруціўся ўгору і ўпаў якраз пасярод вуліцы. Паслядовіч.УСКРУЦІЦЬ, -кручу, -крýціш, -круціць; зак. Разм. 1. каго. Падняць вельмі рана. [Волька:]— Дзяўчыну без пары ўскруціў. Калі яшчэ ў школу, хай бы спала. Пташнікаў.звычайна безас, каго. Узбударажыць, вывесці са спакою. [Жонка:] — То чаго гэта цябе ўскруціла? Якое ліха яшчэ, чаго ты? Галавач, ішто. Закруціць, узняць (пыл, пясок і пад.). Часам вецер засвішча, Ускруціць і попел і чад. Куляшоў.УСКРУЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ускруціцца.УСКРУЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускруціць.УСКРКІК, -у, м. Разм. Раптоўны, адрывісты крык, выкрык. Раптоўна ўсе хлопцы прыселі, Ліда нават упала, з адчайным ускрыкам затуліўшы .. Верачку. Брыль. З усяго, што было пасля, мне толькі і запомніўся апошні ўскрык бацькі і збялелы яв палатно твар забойцы, які ўжо ў наступную хвіліну, відаць, апамятаўшыся, шпурнуў ад сябе касу і кінуўся да бацькі, каб выцягнуць яго на сушэйшае месца... Шуцько.УСКРЫКВАННЕ, -Я, Н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ускрыкваць — ускрыкнуць, а таксама гукі гэтага дзеяння.УСКРЫКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускрыкнуць.УСКРЫКНУЦЬ, -ну, -пеш, -не; зак. Разм. Нечакана, адрывіста крыкнуць. Убачыўшы раптам перад сабой незнаёмага чалавека, .. [жанчына] спалохалася, але прыгледзеўшыся, ўскрыкнула радасна. Мележ.— Васілёк мой! — глуха ўскрыкнула

Ірына, схапіла аберуч дзіцё і — страшная, збялелая — прагна цалавала яго, перабірала .. светлыя валосікі, змывала з цемені кроў. Лынькоў.УСКУБНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Разм. 1. Аднакр, да ускубці.2. Ушчыкнуць.УСКУБЦІ, -бý, -бéш, -бé; -бём, -бяцé; зак., што і чаго. Разм. Скубянуўшы, вырваць што-н., нарваць чаго-н.УСКУДЛАЦІЦЦА, -лáчуся, -лáцішся, -лаюцца; зак. Стаць, зрабіцца кудлатым; растрапацца. За цяжкую дарогу бародка Паўла Паўлавіча ўскудлацілася, хітрыя вочкі запалі, але стары не здаваўся, пабліскваў залатымі зубамі. Новікаў.УСКУДЛАЦІЦЬ, -лáчу, -лáціш, -лáціць; зак., каго-што. Зрабіць кудлатым; растрапаць. Шалёны вецер расхрыстаў [Казіку] сарочку, ускудлаціў валасы. Шыловіч.УСКУДЛАЧАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, вал. пр. ад ускудлаціць, ускудлачыць.2. у знач. прым. Узлахмачаны, растрапаны (пра валасы). Гарбач сядае і растапыранымі пальцамі прычэсвае ўскудлачаныя валасы. Мурашка. // 3 ускалмачанымі валасамі. А то было і так: бяжыць насустрач маладзіца — ускудлачаная, расчырванелая, хусцінка, з'ехаўшы з галавы, матляецца на спіне. Хадкевіч. Дзед Яўстрат, які звычайна ўсю зіму сядзеў на печы, высоўваў у такі момант сівую ўскудлачаную галаву і сіплым старэчым голасам, раіў бацьку: — Улі, Васіль, вісусу гэтаму, а то ж расце распуста, на лес гледзячы. Сабаленка. / у вобразным ужыв. Як добрым знаёмым, сардэчна ківаюць нам ускудлачанымі галовамі старыя хвоі. Сяргейчык. У небе віселі рэдкія ўскудлачаныя хмаркі. Гаўрылкін.УСКУДЛАЧВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ускудлаціцца, ускудлачыцца.2. Зал. да ускудлачваць.УСКУДЛÁЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ускудлаціць, ускудлачыць.УСКУДЛАЧЬШДА, -пáчуся, -пáчыгпся, -лічыцца; зак. Тое, што і ускудлаціцца. Валасы.. [Перагуда], даўно не стрыжаныя, ускудлачыліся і, як купіна, ляжалі на падушцы. Колас.УСКУДЛАЧЫЦЬ, -лáчу, -лáчыш, -лáчыць; зак., каго-што. Тое, што і ускудлаціць. Сустрэчны вецер ускудлачыў валасы, адкінуў назад касу. Шамякін.УСЛÁВІЦЬ, услáўлю, услáвіш, услáвіць; зак., каго-што. Праславіць, усхваліць, апець. З усіх чалавечых армій Я сёння ўславіць хачу Тую, якая раўняецца, Тую, якая змагаецца — Па Ільічу. Макаль. Янка гукнуў: — Увага! Хлопцы! Уславім у валачобнай песні нашу мілую гаспадыню, Вольгу Сцяпанаўну. Колас.УСЛАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад услаць.УСЛАУЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, услаўляць — ўславіць.УСЛАЎЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўславіць.УСЛАУЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да услаўляць.УСЛАЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да ўславіць.УСЛАЦЦА, усцéлецца; зак. Пакрыцца чым-н. па ўсёй паверхні; укрыцца.УСЛАЦЬ, усцялю, усцéлеш, усцéле; зак., што. Пакрыць усю паверхню чым-н. Дробныя ігліцы яловых лапак высахлі і асыпаліся, услаўшы дно салашоў тоўстым пухкім пластом. Колас. // Заняць сабою ўсю прастору, паверхню чаго-н. Не пужайся, што здрадныя хмары Неба ўслалі з канца да канца. Купала.УСЛЕД, прысл, і прыназ. 1. прысл. Непасрэдна за кім-, чым-н. Над параходам з'явілася чайка і паляцела ўслед. Даніленка. На павароце Хмыль аглянуўся: расхінуўшы на грудзях кажушок, Мацей памалу ішоў услед. М. Стральцоў. / 3 прыназ, «за» ўтварае спалучэнне з Т. Наташа з дзяўчатамі вязала ў полі снапы ўслед за жняяркамі. Асіпенка. Услед за ёю [восенню] вецер закаханы Шэпча чараўніцы пра любоў. Скурко.

Услед за статкам рушылі падводы і грузавікі з калгасным дабром. Якімовіч. // У напрамку каго-, чаго-н., што аддаляецца. Віця пастаяў трошкі,Услон60Усмакташ '

паглядзеў услед і павярнуўся ісці дахаты. Каліна. [Ляцяць] у вырай журавы. Услед махаюць крыллем кволым Кусты, лімонніцы, чмялі. Барадулін.прысл. Наўздагон за кім-н. Ссутуліўшыся, .. [яфрэйтар] кінуўся быў да машыны. Услед пасыпалася каменне. Лынькоў.— Ходзіць, зрэнкі заліўшы, і ўсе ў яго вінаватыя, а толькі не ён,— зняважліва кінула., [пасажыру] ўслед буфетчыца. В. Вольскі.прысл. У той жа момант, амаль адначасова. Выскаквалі з двароў дзеці, .. крычалі на ўсе галасы: «Вяселле едзе!» .. Выбягалі ўслед бабы, дзяўчаты. Лынькоў.прыназ, з Д. У напрамку каго-, чаго-н., што аддаляецца. Арцём чамусьці скоса паглядзеў услед дзяўчыне і адвярнуўся спінай. Ракітны. Сэрца ў хлопчыка заб'ецца, Сам увесь ён задрыжыць, І сама душа, здаецца, Услед звону паляціць. Колас.УСЛОН, -а, м. Пераносная лаўка на ножках у сялянскай хаце. Табурэтак на ўсіх не хапае і прыходзіцца ўнесці з сяней доўгі ўслон. Навуменка. [Камісар] пераставіў услон бліжэй да дзверцаў і сеў. Сіняўскі. Малым прысніўся дзіўны сон, Што нехта, у шынялі паходным, Прыйшоў, яв бацька, сеў на ўслон І стаў пытаць пра ўсё лагодна. Танк.ЎСЛОНЧЫК, -а, м. Невялікі ўслон. Марыя асцярожна глянула ў маленькае акенца і села тут жа на нейкі самаробны ўслончык. Кулакоўскі.УСЛУГОУВАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне паводле знач. дзеясл, услугоўваць — услужыць.УСЛУГÓЎВАЦЬ, -ак>, -аеш, -ае; незак. Разм. 1. Незак, да услужыць.2. Прыслужваць, услужваць каму-н. Прыйшлося — хочаш не хочаш — ісці Кастусю услугоўваць ляснічаму. С. Александровіч.УСЛУЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. í. Незак, да услужыць.2. Прыслужваць каму-н.УСЛУЖЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць услужлівага. Міхалка здзівіўся такой небывалай гаспадарскай услужлівасці, нават тону яго голасу. Чорны.УСЛУЖЛІВЫ, -ая, -ае. Які ахвотна робіць паслугі каму-н., гатовы услужыць. Проста не верылася, што гэты калючы чалавек мог быць услужлівы і пакорны. Бажко. / Пра памяць, ўяўленне і пад. Паслушнае і ўслужлíвае ўяўленне ўжо рысавала яму [Лабановічу] вобраз дзяўчыны, гэту чыстую і прыгожую краску, узгадаваную ў глухіх палескіх барах. Колас.УСЛУЖЫЦЬ, услужý, услýжыш, услужыць; зак., каму-чаму. Зрабіць паслугу; дагадзіць. [Муж] так ужо кахае Раю, што вачэй адвесці не можа, з ног звіваецца, каб усім усякім ёй услужыць. Мыслівец.УСЛУХАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Уважліва прыслухацца, стараючыся пачуць, зразумець што-н. Насцярожанымі вачыма акінуў.. [Паніковіч] сход, прззідыум і ўслухаўся ў гаворку прамоўцы. Быкаў. Генадзь ўслухаўся ў мелодыю, у словы песні і далучыўся да ўсяго спеўнага гурту. Сабаленка. Тады., [íрка] ўслухалася: нехта стукаў далёка ў лесе, і недзе рыпеў снег. Пташнікаў. Стаўшы пасярэдзіне гумна, яшчэ раз прагна ўслухалася [Аксіння] ў начную цемень, сілячысяўлавіць, учуць след жывога чалавечага і, ■' хання. Лынькоў. нУСЛУХОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне павоі). знач. дзеясл, услухоўвацца — услухацца.УСЛУХОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецц 3' Незак, да услухацца. з

УСЛЫХ, прысл. Уголас, каб было чуп ^ іншым. Чытаць услых. □ — Ну вось. У 8« л ры шлях,— услых пажадала Таня і зайшло. а вагон. Даніленка. Надыходзілі экзамены, & с пускнікі услых марылі аб будучым, сачылі: 1 аб'явамі ў газетах, выбіралі навучалыа •> ўстановы. Чарнышэвіч. «Я — камуніст»,— ц ' думаў.. [ВасяІ з нейкай асаблівай яснасцю прашаптаў услых гэтае гордае слова. МелегУСЛЯПУЮ, прысл. Нічога не бачачы; наі гад. Страляць усляпую, а Ісці усляпую, і ведаючы мясцовасці і не маючы ўяўлення ц небяспеку, якая нас чакае, не было ніяпчь сэнсу. С. Александровіч. Алёша усляпую ш мацаў лямпу, зняў з яе шкло і адшукаў пан цамі кнот. Хадкевіч.УСМАГЛЫ, -ая, -ае. 1. Зняможаны ад смагі2. Перасохлы ад недахопу вільгаці. Усшí лыя губы.УСМАГНУЦЬ, -ну, -негя, -не; зак. і. Дайсс да знямогі ад смагі. Усмаг араты за дзень к. полі.2. Перасохнуць ад недахопу вільгаці Усмагла зямля, патрэскалася.3. Разм. іран. Вельмі захацець выпіць. УСМÁЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. цад усмажыць.УСМАЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач, дзеясл, усмажваць — усмажыць.УСМАЖВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, к усмажыцца. 2. Зал. да усмажваць.УСМАЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, й усмажыць.УСМАЖЫЦЦА, -жыцца; зак. Смажачыся, згатавацца; добра прасмажыцца. Усмажылаа мяса. □ Але яшчэ не паспела ўсмажыццí яечня, як палкоўніку далажылі, што салдат Грачык згубіў вінтоўку. Сабаленка.УСМАЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак., кагошто. Смажачы, згатаваць; добра прасмажыдь. На прыпеку старая ўсмажыла яечню, налілі кубачак сырадою, паклала акрайчык хлеба і ўсё ўпрошвала, каб хаця ела [Галя]. ГрахоўскіЎСМАК, прысл. Разм. 1. Са смакам; з апетытам. Снедаюць.. [Ларыса і Даніла] ўсмак, бо ўсё на стале свежае, гарачае. Кулакоўскі.2. Да поўнага задавальнення, удосталь. Канечне, я мог бы не спяшацца і наогул не ўставаць так рана, паспаць ўсмак: да пачатку змены было далёка. Вышынскі. Некалі начаваў у.. [Васіля] пасля сходу, пагаварылі тады ўсмак, спадабаўся чалавек: разумны, гаспадарлівы. Быкаў.УСМАКАВАЦЬ, -кую, -кýеш, -кýе; зак., што. Упадабаць якую-н. страву. Ён усмакаваў смажаныя грыбы.УСМАКТАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усмактаць.УСМАКТАЦЦА, усмóкчацца; зак., у кагошто. 1. Моцна, глыбока упіцца ў што-в. П'яўка усмакталася ў нагу.2. Увабрацца ў што-н. (пра вадкасць). Усмакталася вада ў зямлю. □ Віно ўсмакта-Усмактаць61Успамін

лася ў белы абрус шырокаю плямаю. Баранавых.3. Прысмактацца губамі (пра дзіця).УСМАКТАЦЬ, усмакчý, усмóкчаш, усмóкча; зак., што. Увабраць у сябе, паглынуць. У нізінах на лузе жывым срэбрам паблісквае вада: зямля яшчэ яе ўсю не ўсмактала. Сабаленка. // Засмактаць. Гадзіну таму назад нас хацелі затрымаць у лесе нанач зыбучыя пяскі, якія патрапілі усмактаць у сябе колы машыны амаль дарэшты. Пестрак. Мокрая зямля ўсмактала ў сябе скрыню, і тая аніяк не паддавалася з месца. Карпюк.

УСМÁЛ, -а, м. Смалісты цурбан.УСМАЛÍЦЬ', усмалю, усмáліш, усмáліць; зак., што. Разм. Добра засмаліць што-н. У смаліць лодку.УСМАЛІЦЬ2, усмалю, усмáліш, усмáліць; зак. Разм. Моцна ўдарыць, стукнуць чым-н.— Хто там? Стой, а то як усмалю! — крыкнуў на ўвесь голас Бобрык і скочыў убок. Дуброўскі. // Стрэліць. Гэта дзядзька Адам усмаліў дцплетам са сваёй дубальтоўкі па ваўках, якія падкрадаліся да яго будана. Сабаленка.УСМЁХ, -у, м. Разм. Тое, што і усмешка. Хлопчык з усмехам шчаслівым Слухае матулю. Колас.УСМЕШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ж. Міміка твару, губ, вачэй, якая паказвае схільнасць да смеху або вырашае радасць, задаволенасць і пад. Чыстая ўсмешка. Лагодная ўсмешка. Вясёлая ўсмешка. Усмешка шчасця. п Старшыня ішоў наперадзе, несучы на губах здаволеную і хітрую ўсмешку. Колас. Калі ўсміхаецца жанчына, Што тоіцца ва ўсмешцы той, Якая думка, і прычына, І сэнс, і мара, і настрой? Лойка. Ты прайшла в усмешкай цёплай, Прашумела, нібы ветласць Той вясны, што ты адбіла Тонкай постаццю дзявочай. Панчанка.ЎСМЕШЛІВАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласцівасць усмешлівага. Вясёлая ўсмешлівасць не сышла з твару, а расплылася шырока і засталася так. Мурашка.УСМЕШЛІВЫ, -ая, -ае. Разм. Які часта ўсміхаецца, любіць усміхацца. Дзяўчына, раней такая спакойная, ясная, як дзень, усмешлівая, цяпер не таіла сваёй трывогі. Вышынскі. // Які выражае ўсмешку. Жанчына перавяла ўсмешлівы позірк з Гольц-Мілера на Пятра Пятровіча. Мехаў. [Міхась] бянтэжыцца, убачыўшы ўсмешлівыя вочы Тышкееіча. Асіпенка. ІУСМІХАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. Выражаць усмешкай радасць, задаволенасць, іронію, пагарду і пад. Маці дабрадушна ўсміхаецца і ледзь наспявае адказваць., [жанчыне]. Васілевіч. Галя ўсміхалася жыццярадасна і шчыра, яна расчырванелася, нібы маладуха. Марціновіч. Заўсёды ён усміхаўся, і яго вочы іскрыліся такой радасцю, што Новікаў таксама не мог стрымацца, і ён смяяўся разам з Ільічом. Мяжэвіч. // Усмешкай выражаць свае адносіны да каго-, чаго-н., адказваць на што-н. [Зося] ўсміхалася Галене і з замілаваннем глядзела, як тая вітаецца з бацькам яе. Чорны. / у перан. ужыв. Я адзін пайшоў дарогай І, не гледзячы на месяц, Што халодна ўсміхаўся, Пра яе [дзяўчыну] в тугой нязвыклай Думаў так і думаў гэтак... Панчанка. Зводдаль светла ўсміхаецца хата, І, расхрыстаны, юны, без шапкі, У прадчуванні вялі-кага свята Я прыношу яловыя лапкі. Гаўрусёў.УСМІХНУЦЦА, -нýся, -нéгяся, -нéцца; -нёмся, -няцéся. Зак. да усміхацца.УСМОКТВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўсмоктвання. Усмоктвальны працэс. // Прызначаны для ўсмоктвання. Усмоктвальная труба.УСМОКТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усмоктваць — усмактаць.УСМОКТВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да усмактацца.2. Зал. да усмоктваць.УСМОКТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усмактаць.УСМЯГЛЫ, -ая, -ае. Тое, што і у с м а г л ы.УСМЯГНУЦЬ, -ну, -негд, -не; зак. Тое, што і усмагнуць.УСМЯТКУ, прысл. Да паўвадкага стану (пра спосаб варкі яец).УСОБІЦА, -ы, ж. Гіст. Тое, што і м і жусобіца. Княжацкія ўсобіцы. Феадальныя ўсобіцы.УСÓЛ, -у, м. Спец. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усольваць — усаліць; засол.УСОЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усаліць.

УСОЛЬВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да усаліцца.2. Зал. да усольваць.УСОЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усаліць.УСОЎВАННЕ, -я, в. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усоўваць — усунуць.УСОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. í. Незак, да усунуцца (у і, 3 і 4 знач.).2. Зал. да усоўваць.УСОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усунуць.УСОХЛЫ, -ая, -ае. 1. Які высах, стаў вельмі цвёрдым ад высыхання. Па цвёрдай усохлай зямлі прагрукацела.. салдацкая двухколка. Лобан.2. Які засох, зачах. На селішчы.. яшчэ стаяла раскідзістая, старая, ужо ўсохлая верхнім галлём дзічка. Ракітны.УСОХНУЦЦА, -нецца; пр. усóхся, усóхлася; зак. Зменшыцца ў вазе, аб'ёме пры высыханні. Усохлася зерне.УСОХНУЦЬ, -не; пр. усóх, -ла; зак. 1. Стаць, зрабіцца цвёрдым ад высыхання. Зямля ўсохла.Зменшыцца ў вазе, аб'ёме пры высыханні; высахнуць.Засохнуць, зачахнуць. Раніцаю ў сад прыйшоў гаспадар. Агледзеў яблыньку і са злосцю вылаяўся: праз адну галінку, маўляў, можа такая добрая яблыня без пары ўсохнуць... Сачанка.УСОЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усачыць.УСПАДАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да успасці.УСПАМІН, -у, м. 1. Узнаўленне ў думках таго, што захавалася ў памяці. Вярнуўшыся ў купэ, Рыта зноў падсела да акна і аддалася ўспамінам аб сваіх нядаўніх універсітэцкіх сябрах. Васілевіч.2. толькі мн. (успаміны, -аў). Запіскі, расказы аб мінулым, перажытым. Пісаць успаміны. Вечар успамінаў, а Усе слухалі ўспаміны старога, нібы казку,— жывы летапіс сваіхУспамінак62Усперців ;

мясцін. Новікаў.— Ну, калі на тое пайшло, што заняліся ўспамінамі,— усміхнуўшыся, загаварыў Катлярэвіч,— то і мне ёсць пра што сказаць. Гурскі.О Лёгкі на ўспамін гл. лёгкі. На ўспамін — для таго, каб доўга помнілі, не забывалі каго-, чаго-н. (даць, падарыць і пад.).УСПАМШАК. -нку, м. Разм. Тое, што і успамін. Сябры скарысталі вясёлы свой настрой для розных смешных успамінпаў і далі волю нестрыманаму смеху. Колас. Хвалі быстра ляцяць ўдаль адна за адной, ўспамінкі нясуць дарагія. Гурло.УСПАМШÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, успамінаць — успомніць, успамянупь.УСПАМІНÁЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да успомніцца.2. Зал. да успамінаць.УСПАМІНАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да успомніць, успамянуць.О Не ўспамінай (не ўспамінайце) ліхам — тое, што і не памінай (не памінайц е) ліхам (гл. памінаць). Успамінаць добрым словам — тое, што і памінаць добрым словам (гл. памінаць).УСПАМЯНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад успамянуць.УСПАМЯНУЦЬ, -ну, -неш, -не; -нём, -няцé; зак.; каго-што, пра каго-што і з дадан, сказам. Разм. Тое, што і успомніць. Ужо шмат чаго ўспамянулі і перагаварылі мы,

калі ў пакой увайшоў чалавек у форме афіцэра Чэхаславацкай арміі. Мележ. Люба ўспамянула, што ёй час дахаты,— казалі ж, каб не бавілася. Мурашка.УСПАРОЦЦА, успарýря, успóрашся, успóрацца; зак. Разм. 1. Нечакана наткнуцца на каго-, што-н. Седзячы за рулём, .. [Каваль] мала аглядаўся па баках, быў заняты дарогай, увага канцэнтравалася на тым, каб не ўспароцца на стрэчныя машыны. Савіцкі.2. Рана ўстаць, прачнуцца.— От жа ранняя птушка...— паківала галавою маці.—Спаць ды спаць бы яшчэ, а ён успорацца ні свет ні зара. С. Александровіч. Панця ўспароўся недзе каля першых пеўняў, пакрактаў, пастагнаў на ложку і пачаў марудна, нехаця збірацца... Кулакоўскі.УСПАРÓЦЬ, успарý, успóраш, успóра; зак., каго-што. 1. Падчапіўшы чым-н. вострым, распароць, разрэзаць. Ўспароць мяшок. □ Бляшанку кансерваў разрэзалі, успаролі нажом, адкаркавалі і паўлітэрка. Сачанка.2. Разм. Разбудзіць, падняць рана. [Сцяпан:] Забаўляйся тут з Паўлінкай, а я прыкархну трохі... Сягоння яшчэ дасвета мяне мая ўспарола. Купала. // Узагнаць са свайго месца. [Пушкарэвіч:] — 3-за вашага братарыбака ніводнай качкі сядзячай не возьмеш, усюды ўспоруць. Гурскі. Летась, успамінае Ульяна, такой парой, косячы, успаролі ў гэтым кутку ласіху. Пташнікаў.УСПАСЦІ, -падý, -падзéш, -падзе; -падзём, -падзяцé, -падуць; пр. успáў, -пала; зак., на каго-што. Разм. 1. Напасці з мэтай захопу, грабяжу, забойства і пад. [Сяргей:] — Як драпежныя рабаўнікі, успалі магнаты на наша народнае багацце. Машара. / у перан. ужыв. Ці стомлены буду, Ці лень успадзе — Турбуй мяне, дружа, І ўночы, і ўдзень. Гілевіч.

Накінуцца на каго-н. з лаянкай, папро- ■* намі і пад.— Чаго ты прычапіўся да дзіц» ■* ці? — успала матка. Баранавых. У хаце Кат с не прамінала пры гэтым на мужа ўспасці:- ' Зноў аднае дзындры набраў. Лобан. 'Выпадкова трапіць, набрысці на што-н, ( Успасці на след. ^О Успасці на думку каму — тое, што і ^ прыйсці на думку каму (гл. прыйсці), 'УСПАУЗАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, успаўзаць — успаўзці.УСПАУЗАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, дí ' успаўзці.УСПАУЗЦ1, -зý, -зéш, -зé; -зём, -зяцé; гг?, успóўз, -паўзла, -ло; зак. Баўзком узабрацца на што-н., куды-н. Змоўшчыкі на -карачкаí успаўзлі на снежны вал і рынуліся да запаветнай лаўкі. Нядзведскі. Вунь на лісцік дзяцеліны ўспаўзла «божая кароўка», расправілí чырвоныя надкрыллі і знікла. Даніленка. // Разм. Павольна ўзысці, уз'ехаць на што-н., куды-н. Вось фурманка ўспаўзла на пагорак і адтуль стала відаць, што насустрач, па дарозе, марудна ідуць два чалавекі. Сачанка, Грукат няспынна нарастаў, узмацняўся, і, нарэшце, на лінію акопаў успаўзлі адзін за адным тры., танкі. Машара.УСПÁЦЦА, усплюся, успíшся, успíцца; успíмся, успіцéся; зак. Моцна спаць. [Маці:] — Ды устань жа ты, Жэнька! Вось успалася! Крапіва.УСПЁНЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад успеніць.2. у знач. прым. Пакрыты пенай. Навекі запомніў душой камуніста.. На ўспененых конях, пад сцягам агністым 3 байцамі ўляцеў у сяло. Бялевіч.УСПÉНІЦЦА, -ніцца; зак. Пакрыцца пенай, ператварьшца Ў пену. Успенілася піва.УСПЕНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; зак., што. Утварыць пену, ператварыць у пену. Стары пад'ехаў да купкі людзей, нешта растлумачыў ім. Праз хвіліну людскі ланцужок праскакаў да Равекі, успеніў ваду, выбраўся на сухое і папраставаў полем у бок Мілага. Караткевіч.

УСПÉНЬВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да успеніцца.2. Зал. да успеньваць.УСПЁНЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да успеніць.УСПЁРЦІ, узапрý, узапрэш, узапрэ; узапрóм, узапрапé; пр. успёр, -пéрла; зак., кагошто. Разм. 1. Падняўшы, ускласці што-н. цяжкае, грувасткае на каго-, што-н., куды-н. Усперці мяшок на спіну.Надзець, абуць што-н. цеснае. Боты цесныя, ледзь успёр на ногі.Абаперці (рукі, ногі і пад.) на каго-, што-н. Лапы сам [заяц] На пень успёр, Азірнуў натоўп і бор. Калачынскі.Узнесці. Усперці шафу на чацвёрты паверх.перан. Пералажыць якія-н. цяжкія абавязкі, віну і пад. на каго-н. другога. Добра, што Лейкі не было. А каб была! Яна б завыла, залямантавала, вылаяла б увесь свет, а потым усю віну ўсперла б на Алтара. Чарнышэвіч.УСПЁРЦІСЯ, узапрýся, узапрэшся, узапрэцца; узапрóмся, узапрацéся; пр. успёрся, -церлася; зак. Разм. 1. Абаперціся, аблакаціцца на каго-, што-н. Стары давалокся да стала знясі-Успееццалекы, усцягнуўся на край лавы і успёрся ўпалымі грудзямі на стол. Кірэенка. Нехта зноў свіснуў, ужо трохі смялей. Чалавек адказаў яму такім жа свістам і зноў успёрся на локаць. Крапіва.— Не, мне няцяжка,— бадзёра адказвае Косцік. А самому робіцца шкада маткі. Вунь якая яна. Белая і ледзь ідзе.— Ты ўзапрыся на мяне, узапрыся, пойдзем памаленьку,— гаворыць ён. Арабей.Узлезці, узабрацца куды-н., на што-н. Адась успёрся на [плот] і пачаў глядзець на балота пад узгоркам. Чорны.Рана ўстаць. Успёрся ў такую рань. □ .4 заспяваюць другія пеўні — ногі самі сабой ссоўваюцца з ложка. Дзіва — і мёртвы ўстаў бы, калі стары, крэкчучы, успёрся, пачаў сноўдацца па хаце. Мележ.УСПЕЕЦЦА, безас, зак. Можна паспець, няма куды спяшацца. А чаму яны [каровы] такія мурзатыя ды лахматыя? Гэта бачыла і раней даярка, але неяк адкладвалася само сабою: ат, успеецца, пачышчу, мае не горшыя за іншых... Бялевіч.УСПЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Змагчы зрабіць што-н. своечасова, у тэрмін. За свае дваццаць шэсць год.. [Кастусь Каліноўскі] ўспеў зрабіць многае. С. Александровіч. / посуд Алеся прыбрала, І ўспела схадзіць на раку. Калачынскі. // Прыйсці ў які-н. стан за які-н, час. Малако ўспее за дзень скіснуць. // Прыбыць куды-н. у час, не спазніцца. [Брадзнік:] — Няма калі чакаць, бабуля.. Дадому трэба дабірацца.. — Даедзеце шчэ, успееце. Кандрусевіч.О Не ўспець (што-н. зрабіць) як...— тое, што і не паспець (што-н. зрабіць) я к... (гл. паспець2). [Жанчына:]—Вы яшчэ і падняцца не ўспееце, як .. [гаспадар] можа вярнуцца. Кулакоўскі.УСПЕРТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усперці.УСШРÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак. да усперціся.УСШРÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да усперці.УСШХАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узашшуць, успіхнуць.УСПІХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да узашшуць, успіхнуць.УСПІХНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што. Разм. Тое, што і узапхнуць (у 1 знач.). Хлопцы хутка давалаклі.. [ваўчанё] да месца, успіхнулі на павозку. Якімовіч.УСПЛЁСК, -у, м. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усплёскваць — усплёснуць і усплёсквацца — усплёснуцца.

2. Узнятая хваля, а таксама гук, шум, які яна ўтварае. Хвалі беглі на бераг, злізвалі прыбярэжную пену, шумавінне, усплёскамі кідаліся на жоўты пясок. Лынькоў. У гэты ж момант пачуўся ўсплёск: шчупак выскачыў з вады і хапіў блешню. Ігнаценка. / у перан. ужыв. І кожны чалавек шукае ў гэтым віры колераў маленькі, свой усплёск радасці. Сіпакоў.УСПЛЁСКВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл. усплёскваць — усплёснуць і усплёсквацца — усплёснуцца.УСШІЁСКВАЦЦА, -аецца; незак. і. Незак. да усплёснуцца.2. Зал. да усплёскваць.УСПЛЁСКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усплёснуць.__________________________________Успор в аць УСПЛЁСНУЦЦА, -нецца; зак. Плёснуцца, з шумам падняцца ўверх (пра ваду). Усплёснуліся хвалі.УСПЛЁСНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. і аднакр. Плёснуць, з шумам узняць уверх (ваду, вадкасць).УСПЛЫВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усплываць — усплысці, усплыць.УСПЛЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да усплысці, усплыць.УСПЛЫСЦІ і УСПЛЫЦЬ, -плывý, -плывéш, -плыве; -плывём, -плывяцé; пр. усплыў, -плыла, -ло; зак. 1. Узняцца з глыбіні вады на паверхню. Бервяно з разгону ўдарылася ў човен і перакуліла яго. Захарка і Уладзік апынуліся ў бурлівай рацэ. Першым усплыў на паверхню Уладзік. Сіняўскі. Вось звер усплыў, але тут жа прагучаў стрэл, і морж знік з вачэй разам з паплаўком. Бяганская. // Паказацца, з'явіцца. Над морам, над цёплым узбярэжжам, над садам усплыў месяц — вялікі, белы, ясны. Лось. 3-за лесу ўсё вышэй ўставала сонца. Калючы, яшчэ халодны шар яго усплыў над вершалінамі і, нібы здзіўлены, на імгненне застыў на месцы. Хадановіч. / у перан. ужыв. З лагчыны ў туманным хмызе Усплыў нейкі дзіўны гук — Быццам там 3-пад лядка прабіўся І забулькаў у лозах Раўчук... Арочка. Скора, скора з выраю, 3 цёплага паўдня, 3 песняй жураўлінаю Ўсплыве вясна. Кляшторны. // перан. Паўстаць, з'явіцца ў памяці, думках і пад. Нешта далёкае, даўно забытае ўсплыло і трывожна затрымцела ў маёй душы. Палтаран. Па дарозе зноў у думках усплыло мінулае. Дуброўскі.2. перан. Стаць вядомым, выкрыцца, выявіцца. Зноў усплыло гэта пытанне. □ Нарэшце й Жору, акрамя Дачкі, Фаміч меў на прыкмеце. Вось так Супонькава імя Усплыло, вядомым стала ў свеце. Бачыла.О Усплысці (усплыць) наверх (на паверхню) — тое, што і выйсці наверх (на паверхню) (гл. выйсці).УСПОМНЕНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад успомніць.УСПОМШЦЦА, -ніцца; зак. Аднавіцца ў памяці, прыпомніцца. Успомнілася Аленка. Ад гэтага ўспамінку адразу неяк цёпла і радасна стала Сцёпку. Колас. Анежцы ўспомнілася маці, і слёзы набеглі на яе вочы. Броўка.УСПОМНІЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; зак., кагошто, пра каго-што і з дадан, сказам. Аднавіць у памяці, прыпомніць. Жанчына раптам ўспомніла учарашні дзень, і сэрца яе па-ўчарашняму заныла болем. Брыль. Міхась пачаў успамінаць, што ён чытаў пра партызан грамадзянскай вайны. Успомніў і пра дзеда Талаша. Якімовіч. Зося прыпамінала і ніяк не магла ўспомніць, дзе яна чула гэтае прозвішча. Хомчанка.О Ўспомніш маё слова — збудзецца тое, аб чым гаворыцца.УСПОРАТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад успароць.УСПОРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, успорваць — успароць.УСПОРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да успароцца.

2. Зал. да успорваць.УСПОРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да успароць.Успрыімлівасць64Успыхнэд

УСПРЫІМЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць успрыімлівага. Пры пасадцы дрэў прыходзіцца лічыцца з іх успрыімліеасцю да шкодных газаў, дыму, дрэнных глебавых умоў і асвятлення. Гавеман.УСПРЫІМЛІВЫ, -ая, -ае. Тое, што і у с п р ы м а л ь н ы. Успрыімлівая натура.УСПРЫМАЛЬНАСЦЬ, -і, ж- Уласцівасць успрьшалыíага. Успрымальгіасць органаў слыху.УСПРЫМАЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які лёгка і хутка успрымае, засвойвае што-н. Успрымальны розум. □ Моладзь вельмі ўспрымальная і многае з таго, што бачыла, пра што прачытала, імкнецца зрабіць на практыцы. Філімонаў.2. Які лёгка падвяргаецца захворванням. Успрымальны да інфекцыйных хвароб.УСПРЫМАННЕ, -я. в. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, успрымаць — успрыняць.2. У філасофіі — адлюстраванне ў свядомасці людзей прадметаў і з'яў рэчаіснасць якія ўздзейнічаюць на органы нашых пачуццяў. Законы ўспрымання. □ Такім чынам, матэрыялістычная тэорыя, тэорыя адлюстравання прадметаў мыслю, выкладзена тут з паўнейшай яснасцю: па-за намі існуюць рэчы. Нашы ўспрымання і уяўленні — вобразы іх. Праверка гэтых вобразаў, аддзяленне ісцінных ад памылковых даецца практыкай. Ленін. Напорыстасці і заўзятасці ў Платонава хапала. Зноў жа — дапамагала маладосць, тэмперамент, прывабнасць, непасрэднасць успрыманняў. Сабалеўскі.ЎСТРЫМАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да успрыняцца.2. Зал. да успрымаць.УСПРЫМАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да успрыняць.УСПРЫНЯТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад успрыняць.УСПРЫНЯЦЦА, -прьшецца; зак. Засвоіцца. стаць уевядомленым.УСПРЫНЯЦЬ, -прыму, -прóмегл, -прыме; пр. усцрыняў, -нялá, -ло; заг. успрымí; зак., што. Зразумець, засвоіць. Успрыняць новы метад. □ Бацька зноў закульгаў па кабінеце, прыстукваючы кіем аб падлогу, і не мог ніяк успрыняць, асвоіць адказ сына. Пестрак. // Прарэагавадь пэўным чынам яа што-н. Раёк успрыняў вестку аб звальненні яго з пасады начальніка лесаўчастка знешне спакойна. Сіўцоў.УСПУДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад успудзіпь.УСПЎДЖВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, успуджваць — усяудзіць.УСПУДЖВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да успуджваць.УСПУДЖВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да успудзіць.УСПУДЗІЦЦА, -дзіцца; зак. Спужаўшыся, падняцца, усхапшда, памчацца. Коні ўспудзіліся.УСПУДЗІЦЬ, -джу, -дзігд, -дзіць; зак., каго. Спужаўшы, узагналь. Па дарозе, у густым верасе на пагорку, мы ўспудзілі двух цецерукоў, якія купаліся ў пяску на сонцы. Ляўданскі.УСПУЗБІРВАЦЦА, -аецца. Незак, да успузырыпда.УСПУЗЫРЫЦЦА, -рыцца; зак. Пакрыц» нузырамі, пузыркамі; узняцца пузыром.УСПУХАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знл дзеясл, успухаць — успухпуць.УСПУХАЦЬ, -áе. Незак, да успухнуць.УСПУХЛЫ, -ая, -ае. Які ўспух. А мне, кн я яшчэ раз зірнуў на яго звернуты набок т і

ўспухлую губу, свет не мілы. Паслядовіч.УСПУХНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. успýх. -ж зак. Павялічыцца ў аб'é'ме, апухнуць. Шчш ўспухла. Ногі ўспухлі. □ Дыхаць цяжка, гр| дзі ўспухлі, Точыць смага, прага піí$ А. Александровіч.УСПУЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. о успучыць.УСПУЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле зша дзеясл, успучваць — успучыць і стан паводн знач. дзеясл, успучвацца — успучыцца.УСПУЧВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, Й успучыцца.2. Зал. да успучваць.УСПУЧВАЦЬ, -ае. Незак, да успучыць.УСПУЧЫЦЦА, -чыпда; зак. Узняцца, стацí выпуклым. Паркет успучыўся.УСПУЧЫЦЬ, -чыць; звычайна безас, з<в. што. Узняць пузыром, зрабіць выпуклым. Лéí успучыла на рэчцы.УСПУШАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. ц. ад успушыць.2. у знач. прым. Разм. Раздуты. Успушат жывот.УСПУШВАННЕ, -я, н. Разм. Дзеянне і стан паводле знач. дзеясл, успушвацца — успушыцца.УСПУШВАЦЦА, -аецца. Незак, да успушыцца.УСПУШВАЦЬ, -ае. Незак, да успушыць.УСПУІПЫЦЦА, -шыцца; зак. Разм. Раздуцца (пра жывот).УСПУШЫЦЬ, -шыць; безас, зак., што. Разм. Раздуць (жывот).УСПБІРХВАЦЬ, -ае. Незак, да успырхнупь.УСПЫРХНУЦЬ, -не; зак. Хутка і лёгка ўзляцець (пра птушак, матылькоў і пад.), Раптам спалохана ўспырхнулі.. [вераб'і] і паселі на плот. Мурашка. Сіняя страказа, што сядзела на гарлачыку, успырхнула, павіслі над вадой. Хомчанка.УСПЫХВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводлг знач. дзеясл, успыхваць — успыхнуць.УСПЫХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да успыхнуць.УСПЬІХНУЦЬ, -ну, -неш, -пе; зак. 1. Раптоўна і хутка загарэцца. Успыхнула запалка. Успыхнуў порах. а Вось успыхнуў другі танк, сэрца капітана Каржыцкага радуецца. Гурскі. // Ярка засвяціцца. Гусцей папльЦ дым, і скора вясёлы агеньчык успыхнуў полымем. Колас. Уперадзе, недзе на шашы, успыхнулі агні фар і, нібы спалохаўшыся цемнаты, адразу згаслі. Пташнікаў. // Пачаць ярка блішчаць, ззяць. Ледзь зара успыхне над зямлёю, На заводы йдуць працаўнікі. Калачынскі. // Раптоўна пачырванець, расчырванецца. Пані рухава ўсхапілася з крэсла, жоўты твар яе ўспыхнуў. Якімовіч. Твар жанчыны ўспыхнуў чырванню, відаць было, што ёй не да спадобы прыйшлося сказанае Сяргеем Іванавічам. Марціновіч.2. Раптоўна ўзнікнуць, пачацца. На досвітку ўспыхнуў бой на Нé'мане. Брыль.— Ну добра, добра, не бубні, я ўжо чула, абедай во,—Успышка65Ўставіць

сказала Лізавета, не жадаючы, каб у час яды ўспыхнула сварка. Ермаловіч.3. Нечакана расхвалявацца, раззлавацца. Бачачы маю разгубленасць, жонка яшчэ больш успыхнула: — Думаеш, што я дурная, глухая і нічога не бачу, не чую?.. Карпюк.УСПЫШКА, -і, ДМ -шцы; Р мн. -шак; ок. 1. Раптоўнае загаранне, непрацяглы бляск, нядоýгае ззянне. Успышка бензіну. □ Зноў на рэйках нікога няма, а ад ўчастка да ўчастка пакаціліся еогненныя ўспышкі. Васілеўская. Нечакана вокны ад агароду асвяціліся імгненнай успышкай маланкі. Даніленка. / следам за успышкай зарніц

Даносіла ветрам здалёку Дыханне бурлівых крыніц. Кірэенка.2. Раптоўнае кароткачасовае і моцнае праяўленне чаго-н. Успышка тыфу. □ Яркімі ўспышкамі паўстаюць у маёй памяці абразкі самага ранняга дзяцінства. Бядуля. // Нечаканае праяўленне раздражнення, абурэння. Валенда панура маўчаў. Успышка гневу не зрабіла яго цвярозым. Асіпенка. УСПЯВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да успець. УССÁДЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уссадзіць.УССÁДЖВАЦЬ, -аю, -аеíн, -ае. Незак, да уссадзіць.УССАДЗІЦЬ, -саджý, -сáдзіш, -садзіць; зак. 1. каго. Падняўшы, пасадзіць, паставіць на што-н. [Боганчык:]—Я вам не Янук. Янука ўссадзілі на калёсы, дык яму... усё роўна, ці ў камендатуру, ці на могілкі пад Сушкава... Пташнікаў. // Дапамагчы каму-н. узабрацца на што-н. высокае. Уссадзіць на стог сена. 2. што. Шчыльна пасадзіць, надзець на што-н. Уссадзіць сякеру па тапарышча. // Разм. З цяжкасцю адзець што-н. цеснае, вузкае. Наперадзе., смешна скакала на адной назе маленькая дзяўчынка — ніяк не магла уссадзіць скінуты чаравік. Хадановіч.УССÉСЦІ, -сяду, -сядзеш, -сядзе; пр. уссéў, -села; заг. уссядзь; зак. Разм. 1. Наваліцца усім сваім цяжарам. Урэшце Кастусь заламаў Віцю рукі і ўссеў яму на спіну. Марціновіч.Сесці куды-н., на што-н. у вялікай колькасці. Жы беглі падскокваючы. Зазяваешся — мурашкі адразу ўссядуць на ногі і пачнуць шчыпаць. Ваданосаў.З лютасцю напасці. Вось тут на мяне і ўссела зграя раз'юшаных вясковых сабак і давай калашмаціць. Сяргейчык.перан. Неўзлюбіўшы каго-н. або раззлаваўшыся на каго-н., папракаць, чапляцца да каго-н. [Зорын:]—Вы будзеце ў мяне рабіць, як міленькі!.. Я вас прымушу!.. Гэта ж трэба, першакласны слесар, на кране адседжваецца... Ганьба!.. — Дарэмна вы на яго ўсселі,— спагадліва гаварыў Мюлер.— Стары чалавек... Гурскі.О Уссесці па карак (шыю) каму — тое, што і сесці на карак (шыю) каму (гл. сесці). Чорт уссеў на каго гл. чорт.УССОЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уссоўваць — уссунуць.УССОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. і. Незак, да уссунуцца.2. Зал. да уссоўваць.УССОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уссунуць.УССУНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уссунуць.УССУНУЦЦА, -нуся, -непíся, -нецца; зак. •Разм. Нечакана наткнуцца на каго-, што-н. у час руху. Уссунуцца на пень. □ — А браткі ж мае,— гаварыў часам «дзядзька», спускаючыся з мокрага ганка,— вось цемрыва, хоць на воўка ўссунься, а-я-яй! Чорны.УССУНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., што. 1. Сунучы, падняць наверх. Уссунуць бэльку на зруб.1. Разм. Абуць, надзець (звычайна наспех, часова). Андрэй устаў, не запальваючы лямпы адзеўся, уссунуў на ногі боты, зняў з крука кажух і шапку, апрануўся і пайшоў з хаты. Чарнышэвіч.УССКШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уссыпаць.УССКШАЦЬ, -плю, -плеш, -пле; зак., што. Насыпаць на каго-, што-п. Пасля вянца уз'ехалі на двор, У ссыпалі на іх [маладых] з паўпуда хмелю. Корбан.УССЫПАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уссыпаць.УССЯДÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уссесці.УСТАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. ўставаць — устаць (у 1 знач.).ЎСТАВАЦЬ, устаю, устаéш, устае; устаём, ўстаяце. Незак, да устаць.УСТАВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўстаўкі.УСТАВІЦЦА, устáýлюся, устáвішся, устáвіцца; зак. і. (1 і 2 ас. не ужыв.). Умясціцца

ўнутр чаго-н. Шыба ўставілася ў раму.2. Разм. Пільна глядзець па каго-, што-н.; утаропіцца. На двары Яхім спыніўся, уставіўся ў зямлю вачамі, як бы нешта разважаў. Колас.— Ты што, праўду гаворыш, ці жартуеш? — Тарэнта раптам ажывіўся, уставіўся адным сваім вокам спачатку ў Мікодаў твар, пасля ў Сузонаў. Галавач.— Што, тата? Табе холадна? — і Томас сінімі вачыма ўставіўся на бацьку. Броўка. // Накіраваць позірк на каго-, што-н. Вочы [у Юркі] акругліліся, павыпучваліся і ўставіліся ў кусты. Пташнікаў. Да шыбы прыпаў напалоханы жаночы твар, потым знік, і на хлопцаў ўставіліся насцярожаныя вочы гаспадара. Новікаў. Чорныя вочы з густымі вейкамі запытальна ўставіліся на Антона. Даніленка.ЎСТАВІЦЬ, устáўлю, устáвіш, ўставіць; зак., што. 1. Паставіць, змясціць унутр, у сярэдзіну чаго-н. Ўставіць шкло ў раму. □ [Сымон] зайшоў у свіронак, забраў Андрэеву асьміну, якую перад гэтым склаў і ўставіў новае дно, і панёс яе да Андрэя. Чарнышэвіч. Калі з алмазнага пярсцёнка ўставіць у разец крышталь — пад ім засвішчуць стружкай тонкай тытан і бранявая сталь. Русецкі. // Сказаць, уключыўшы ў чыю-н. размову сваю заўвагу і пад. Стане ажыўлена і весела, глядзіш — ужо нехта кінуў жарт, другі ўставіў трапнае слова, дружны смех нібы ўскалыхнуў сцены. Хадкевіч.— Праўда, Алесь, прыходзь, каяцца не будзеш,— ўставіў сваё слова і Мікітка. Сіняўскі. // Запісаць, упісаць куды-н. З вамі адкрыта, а вы, як толькі што, і ўставіце прозвішча ў артыкул. «ЛіМ». // Унесці дадатак у рукапіс. Ўставіць прапушчанае слова.2. Заняць, укрыць усю паверхню. Умомант пасярод пакоя паставілі стол, накрылі яго абрусам, уставілі бутэлькамі і смажанінай.З Зак. 3578Усталёўванне66Устанавіць

Лупсякоў. Назаўтра, каля паўдня, увесь заямнінскі дзядзінец уставілі фурманкі. Пальчэўскі.3. Пільна глядзець на каго-, што-н. Мальвіна вушы наеастрыла, у мужа ўставіла свой зрок. Колас.О Ўставіць вочы — тое, што і ўставіць (у 3 знач.). Ўставіць мазгі — прымусіць зразумець памылку, змяніць погляд, думку. Ўставіць свае тры грошы — тое, што і уткнуць свае тры грошы {гл. уткнуць).УСТАЛЁЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усталёўваць — усталяваць.УСТАЛЁУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да усталявацца.2. Зал. да усталёўваць.УСТАЛЁЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усталяваць.УСТАЛЯВАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць усталяванага (у 2, 3 знач.). / здавалася, ад самой зямлі павеяла нейкім дзіўным спакоем і ўсталяванасцю жыцця. Шчарбатаў.УСТАЛЯВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усталяваць.УСТАЛЯВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад усталяваць.у знач. прым. Які канчаткова склаўся; нязменны. Пакуль калгас быў малы, у ім усё ішло ўсталяваным ладам. Дуброўскі.у знач. прым. Прыведзены ў парадак, уладкаваны. Усталяванае жыццё. Усталяваны быт.УСТАЛЯВАЦЦА, -лíóюся, -люешся, -люецца; зак. 1. Надзеіна ўстанавіцца, умацавацца. Міналі гады... У нас усталявалася Савецкая ўлада. Астрэйка. Палкавы

камітэт разагнаў эсэраў і бундаўцаў і памог бальшавіцкай меншасці усталявацца ў пасялковым Савеце. Чыгрынаў. // Перастаць змяняцца, зрабіцца ўстойлівым. Зіма ўсталявалася ўжо ў лістападзе. □ Пасля непагодлівых дзён з дажджамі і сцюдзёнымі вятрамі нарэшце ўсталявалася ціхае яснае надвор'е. Шчарбатаў. / у перан, ужыв. А ў нас усталяваўся цудоўны пах перасушанага сена: відаць, ад таго раскошнага сенніка, на якім спіць маці. Каршукоў. // Стаць прыгодным для карыстапня (пра дарогу і пад.). Гулі машыны, мчалі з Асіпаўскага ў Грыні і назад. Для іх усталявалася дарога, як цэмент. Пташнікаў.Асесці, уладкавацца дзе-н. Усталяваўшыся на сталай базе ў лесе, Алег з групай партызан выйшаў на заданне. «Маладосць». [Маці:} — Няхай едзе, усталюецца, напіша, з'ездзіш паглядзіш, а пасля таго — забірай дзяцей і ўсе рэчы. Дубоўка. Мы дамовіліся перапісвацца, калі ўсталюемся на рабоце. Марціновіч.Наладзіцца, замацавацпа. Толькі пасля вайны ўзаемаадносіны' ў нашай сям'і ўсталявалася, як прыязныя: мачыха, мабыць, ужо не баялася, што я буду прэтэндаваць на нейкую часціну спадчыны. Сабаленка. У літаратурным асяроддзі ўсталявалася думка, што другая кніжка часцей за ўсё бывае слабейшая за першую. Грахоўскі. // Стаць звычаем, традыцыяй. Леанід Ляонцьеў выказаў, бадай, агульную думку ўсіх удзельнікаў семінара: — Каб нам часцей так сустракацца, каб усталявалася гэтая традыцыя — традыцыя творчых сустрэч, творчага адзінства! «Маладосць». //Разм. Ўстанавіцца, наступіць. Нарэшце гомш сціх. Усталявалася цішыня. Асіпенка.УСТАЛЯВАЦЬ, -люю, -люеш, -люе; зак., што. 1. Паставіўшы, змясціўшы куды-н., устанавіць належным чынам. Хлопец у цяльняшцы звалок да металічнага чоўна пераносны матор, усталяваў яго і, ні пра што не пытаючыся, торгаў за ланцужок бітых дзесяць хеь лін, намагаючыся завесці сваю «канструпцыю». Караткевіч. / толькі зрэдку, трапляючы па справах у гэты дом, у якім калгаснік ўсталявалі ваўначоску, той-сёй возьме бывала ды і прыгадае Ігната. М. Ткачоў.2. Зрабіць моцным, ўстойлівым, надзейныл існаванне чаго-н. Усталяваць уладу. Усталяваць мір на ўсёй зямлі. // Прывесці ў пэўны парадак, наладзіць. Усталяваць жыццё.ЎСТАНАВІЦЦА, -нóвіцца; зак. 1. Разм. Стаць, размясціцца дзе-н., якім-н. чынам. Паліцыянты ўстанавіліся шпалерамі ўздоўж нораў. Пестрак. Вось і ўстанавілася своеасаблівая чарга, наперадзе якой знаходзіцца ста,рэйшае птушаня, а ў канцы — самае маленькае. Самусенка.Стаць ўстойлівым, пастаянным; умацавацца. Калі ўстанавілася Савецкая ўлада, Андрэй Вабейка быў ужо рослы, ладны хлопец, паўнапраўны гаспадар бацькавай сядзібы. Хадкевіч. // Перастаць змяняцца, зрабіцца ўстойлівым. Пагода, нарэшце, установіцца і ў бліжэйшыя дні будзе скончаны сенакос. Чарнышэвіч. На поўдні Украіны ўстанавілася цёплае надвор'е. «Звязда».Скласціся, наладзіцца, усталявацца. [Юскавец:] — Скажу толькі, што ваша тракгоўка Лабановіча разыходзіцца з той, якая ўстанавілася ў нас цяпер і лічыцца бясспрэчнай. Дамашэвіч. У групе бадай што з першага дня ўстанавіліся свае таварыскія сувязі, выявіліся сімпатыі. Карпаў. Між бабкай і Слаўкам скончыліся сваркі. Ўстанавілася такая любоў і дружба, што толькі можна было пазайздросціць. Няхай. // Наступіць. За сталом ўстанавілася мёртвая цішыня. Навуменка.УСТАНАВІЦЬ, -наўлю, -нóвіш, -нóвіць; зак., што. 1. Паставіць, змясціць што-н., падрыхтаваўшы для выкарыстання. Устанавіць матор. Устанавіць тэлефон. □ Дзед тут жа ўстанавіў новы вулей, паднёс да яго дачок з роем і сказаў да Міхалкі: — Давай, ты злавіў яго, ты яго сам і перасаджвай. Якімовіч. Цёмнай ноччу.. [Тарас]

дапамог партызанам пракрасціся да., складаў і устанавіць міны. Краўчанка.Дабіцца ажыццяўлення чаго-н. Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя, якая ўпершыню ў гісторыі ўстанавіла ўладу рабочага класа ў саюзе з працоўным сялянствам, адкрыла чалавецтву шлях да сацыялізма. «Звязда».Ажыццявіць, арганізаваць, наладзіць. Устанавіць дзяжурства. Устанавіць кантроль.і з дадан, сказам. Выявіць, вызначыць, высветліць. [Галкоўскі:]—Аказваецца, калі мяне вадзілі, ужо з турмы, на медыцынскую камісію ў раённую бальніцу, каб устанавіць там мой ўзрост, то там мне далі на вока шаснаццаць гадоў, нават трохі больш. Чыгрынаў. Партызанская разведка ўстанавіла, што грэбля ўзмоцнена ахоўваецца гітлераўцамі. Шчарбатаў. Па чаргаванню гукаў дзед Талаш ўстанавіў, што., ішоў чалавек. Колас. // Давесці,Ўстанаўленне67Устаўка

адкрыць. Устанавіць залежнасць велічынь. Устанавіць ісціну.5. Увесці ў дзеянне, узаконіць. Устанавіць цзны. Устанавіць васьмігадзінны рабочы дзень. ІІ Дасягнуць высокіх вынікаў. У суме дзесяці відаў праграмы юнак устанавіў новы рзкорд рэспублікі. Шыцік.ЎСТАНАЎЛЕННЕ, -я. н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, устанаўліваць — устанавіць.2. Тое, што ўстаноўлена; закон. Палітычныя {/станаўленні грамадства.УСТАНАЎЛІВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да устанавіцца.2. Зал. да устанаўліваць.УСТАНАЎЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да устанавіць.УСТАНАЎЛЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак. да устанавіцца.2. Зал. да устанаўляць.УСТАНАЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да устанавіць.УСТАНОВА, -ы, ж. Грамадская ці дзяржаўная арганізацыя, якая кіруе пэўнай галіной гаспадаркі, гандлю і пад., занятая адпаведнай дзейнасцю. Дзяржаўныя ўстановы. Навуковадаследчыя ўстановы. □ Да рэвалюцыі ў Беларусі не было вышэйшых навучальных устаноў. Пшыркоў.О Закрытая навучалыíая ўстанова— навучальная ýстанова, выхаванцы якой жывуць на поўным забеспячэнні і не маюць права самавольна адлучацца.УСТАНОВАЧНЫ, -ая, -ае. 1. Прызначаны для ўстаноўкі чаго-я. Установачная шруба. Установачная дошка.2. Які дае ўстаноўку (у 3 знач.), прынцыпова важны. Установачныя тэзісы. УстановачІШ артыкул.ЎСТАНОЎКА, -і, ДМ -нóўцы; Р мн. -новак;ж. 1. Дзеянне паводле дзеясл, устанаўліваць —• устанавіць (у 1 знач.).Механізм, прыстасаванне. Рэнтгенаўская [/станоўка. Буравая ўстаноўка. Дажджавальная ўстаноўка. □ Ля корпуса [універсітэта] стаяла машына з пражэктарнымі ўстаноўкахі. Шахавец. Спецыяльныя аўтаматычныя ўстаноўкі падтрымлівалі пастаянную тэмпе* ратуру і вільготнасць у пакоі. Шыцік. // Разм. Баявая гармата, ракета, спараныя кулямёты. Ўзрывы гранат ярка асвятлялí зенітныя ўстаноўкі. Лынькоў.Мэтавая накіраванасць, арыенціроўка на што-н. Ўстаноўка на якасць прадукцыі. □ Творчая ўстаноўка пісьменніка ў пазнейшых апавяданнях істотна адрозніваецца ад той, якую мы бачылі ў першых празаічных вопытах. Навуменка. // Дырэктыва,

прынцып, накіроўваючае ўказанне. Ленінскі этап не абмяжоўваецца перыядам жыцця Леніна, гэты этап няспынна працягваецца тэарэтычнай дзейнасцю КПСС і брацкіх партый, увасабляецца ў праграмных устаноўках сусветнага кахуністычнага руху. «Звязда».У псіхалогіі — схільнасць суб'екта да пэўнай актыўнасці пры пэўнай сітуацыі; цэнпасныя арыентацыі асобы, індывідуума.УСТАНÓЎЛЕНЫ, -ая. -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад устанавіць.УСТАНОЎЧЫ, -ая, -ае. Які мае сваёй мэтай заснаванне, арганізацыю чаго-н. Устаноўчы сíоá. Устаноўчы з'езд.УСТАНОУШЧЫК, -а, м. Той, хто ўстанаýлівае што-н. [Камандзір:] — Канчай сваё пісьмо ды будзем трэніраваць устаноўшчыкаў трубкі. Шамякін.УСТАПЫРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад устапырыць.УСТАПЬ'ІРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да устапырыць.УСТАПНІРЫЦЦА, -рыцца; зак. Падняцца ўверх (пра валасы, шэрсць, шчаціну і пад.); натапырыцца. Расказчык паглядзіць абалдзела, потым зразумее, і, сярдзіта чмыхнуўшы носам,— аж устапырыцца падстрыжаная шчапоцька вусоў — падымецца ад цяпла, буркне пад нос:—Пайсці хіба заставы праверыць... Лынькоў.УСТАПЫРЫЦЬ, -ру, -рыгя, -рыць; зак., што. Падняць уверх валасы, шэрсць, шчаціну і пад.; натапырыць.УСТАРАНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, устараняць — устараніць.УСТАРАНЁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад устараніць.УСТАРАШЦЦА, -ранюся, -рóнішся, -рóніцца; зак. Ухіліцца ад ўдзелу ў чым-н.УСТАРАНІЦЬ, -раню, -рóніш, -рóніць; зак. 1. што. Зжыць, ліквідаваць. Устараніць недахопы ў рабоце. Устараніць прычыну хваробы.2. каго. Часова звольніць, зняць, вызваліць ад займаемай пасады.УСТАРАНЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. 1. Незак, да устараніцца.2. Зал. да устараняць.УСТАРАНЯЦЬ, -яго, -яеш, -яе. Незак, да устараніць.УСТАРЭЛАСЦЬ, -і. ж. Уласцівасць і якасць устарэлага. Устарэласць бытавых звычак. Устарэласць тарыфнай сістэмы.УСТАРЗЛЫ, -ая, -ае. Які не адпавядае сучасным патрабаванням, выйшаў з ужытку, моды. Устарэлыя погляды. Устарэлыя тэорыі. Устарэлая мадэль адзення. Устарэлае слова. □ На Мінскім камвольным камбінаце, напрыклад, ідзе замена ўстарэлых станкоў і машын больш высокапрадукцыйнымі. «Звязда».УСТАРЭЦЬ, -эе; зак. Перастаць адпавядаць сучасным патрабаванням, выйсці з ужытку, моды. Устарэла мадэль станка. □ [Пушкоў:] — Ісціна, што любоў і голад правяць светам, устарэла. Гаўрылкін. [Настаўнік:] — У тваіх вершах усё вельмі проста, вельмі ўсё зразумела. Цяпер гэта не ў модзе, устарэла. Бялевіч. Кінь, Ілья, пустое дзела! Твая тэхніка устарэла. Крапіва.УСТАЎ, устáва, м. Спец. Тып пісьма старажытных грэчаскіх, лацінскіх і славяна-рускіх рукапісаў, які вызначаўся прамым і вельмі акуратным напісаннем літар. [Кірыла Тураўскі:] Сеўшы на хлеб-ваду, Сляплюся па-над уставам, З сабою самім вяду Размовы пра дух і яву. Лойка.УСТАУКА, -і, ДМ -тáўцы; Р мн. -тáвак; ж. 1. Дзеянне паводле дзеясл, устаўляць — ўставіць (у 1 знач.).2. Тое, што ўхтаўлена. У першым выданні ўсё, што не магло быць выказана сюжэтам, пераносілася ў лірычныя ўстаўкі, пісаныя эзопаўскаю мовай. У. Калеснік. Гэта быў даволі аб'ёмісты рукапіс, два гады пісаны, перапісаны і зноў пачырканы, з устаўкамі на палях і на адвароце старонак, з табліцамі і дыяграмамі. Брыль. Насця,

круглая, нізень-Устаўлены68Уст» •

кая, у яркім плацці, пашытым, мабыць, з адных стужак, карункаў ды ўставап,— проста нейкі стракаты клубок — падала Сяргею пульхную, з ямачкамі на запясці, руку і хмыкнула ў кулак. Хомчанка.УСТАЎЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўставіць (у 1, 2 знач.).УСТАУЛЙННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, устаўляць — ўставіць (у 1 знач.).УСТАУЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. 1. Незак, да уставіцца.2. Зал. да устаўляць.УСТАЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да ўставіць.О Устаўляць (ставіць) палкі ў колы — перашкаджаць чаму-н.УСТÁУНЬІ, -ая, -ае. Спец. Які з'яўляецца ўставам. Устаўнае пісьмо. Устаўная еязь.УСТАУНБІ, -áя, -óе. Прыстасаваны для таго, каб устаўляць у што-н. Устаўныя шыпы. // Устаўлены ў што-н. Устаўны рукаў. Устаўныя зубы. о Характзрнай асаблівасцю кампазíцыі буйных твораў Якуба Коласа з'яўляецца наяўнасць устаўных алегарычных апавяданняў. Пшыркоў.УСТАЦЬ, ўстану, ўстанеш, устане; зак. 1. Стаць на ногі; падняцца з ляжачага, сядзячага становішча.— Устаць! — строга крыкнуў вартаўнік суда. Прысутныя ўсталі. Брыль. Бацька доўга яшчэ сядзеў на ўслоне каля стала. Затым устаў і палез на палаткі. Ляўданскі. Лось устаў на ногі, панюхаў лёд, прабег трушком, рассыпаючы капытамі снег. Пташнікаў. // Прачнуўшыся, падняцца з пасцелі. Маці адкінула коўдру з грудзей, заварушылася з намерам устаць. Якімовіч.— Помню, помню, маці, зараз ўстану! — адказаў.. [Рыгор] і злез з пасцелі. Гартны. // Паправіцца, выздаравець. [Алаіза] чуць выкачалася ад хваробы. Думала, што ўжо і не ўстане. Арабей. / Пра палеглыя расліны. Пшаніца ўстала пад дажджом. Вялюгін. // перан. Аднавіцца, адбудавацца. Глядзі! Ля нашай школы Устаў з руін Палац. Агняцвет.Падняцца на абарону чаго-н.; падрыхтавацца да барацьбы за што-н. / ленінцы, яднаючы рады, За Леніным супроць царызму ўсталі. Астрэйка.Ўзысці, з'явіцца на гарызонце (пра нябесныя свяцілы). На дварэ светла, толькі што ўстаў месяц. Лобан, /у вобразным ужыв. Нада мною Мядзведзіца ўстала, Замахнулася зорным каўшом. Ляпёшкін.перан. Узнікнуць, з'явіцца; паўстаць. Прыпомніў ён падзеі мінулага дня. Цяпер яны ўсталі перад дзедам у другім святле. Колас. Калі ўсё сціхла і супакоілася — зноў устала пытанне пра дзялянку, пра дровы, а цяпер ужо ў дадатак і пра каня. Васілевіч.О Устаць з зоркай — устаць вельмі рана. Устаць з левай (не з той) нагі — быць у дрэнным настроі, злавацца без асаблівай прычыны. Устаць з магілы — выздаравець, ачуняць пасля цяжкай хваробы.УСТАЯЛЫ, -ая, -ае. Разм. Які ўстаяўся. Па каюце, раптоўна парушыўшы ўстаялую цішыню, паплылі магутныя гукі. Шыцік.УСТАЯЦЦА, устаíцца; зак. 1. Стаць гатовым для ужывання ў выніку доўгага стаяння ў пэўных умовах. Віно ўстаялася.2. перан. Стаць з цягам часу ўстойлівым, пастаяíшым; пераехаць змяняцца. Пагода як-раз ўстаялася і абяцала працягнуцца нада • Гартны. 1ЎСТАЯЦЬ, устаю, устаíш, устаíць; зад ' Утрымацца ў вертыкальным становішчы, і

ўпасці; захаваць стан раўнавагі. Ўстаяць нагах, а Вагон раптам тузанула, і чалш пахіснуўся, але ўстаяў. Адамчык. Зазвíí напяўшыся, трактар, тузанула валакуí і Андрэй не ўстаяў і ўпаў на калені, учапіíц і ся за снапы. Пташнікаў. // Змагчы правы і пратрымацца нейкі час пры якіх-н. абсн Í нах. Ля сцен казармы больш нельга 6ч і ўстаяць — агонь раз'юшана бушаваў, абдш 1 страшэннай гарачынёю. М. Ткачоў. 'Стрымаць націск каго-, чаго-н., адстая ■ у барацьбе свае пазіцыі, не паддацца.—^ • вайцеся! Усё роўна вам утраіх не ўстаяцы ' проць усіх! Маўр.— Трагедыя ў В'етнаш вынік ігнаравання Амерыкай грамадскае, % ' кі свету... Маленькі народ, перакананы ў а ёй справядлівай барацьбе, ўстаяў перад аг\ і сарам... Кавалёў. // Перанесці неспрыяльш ) ўмовы (пра расліны). [Бярэзіны:] Грэла « ; сонейка, песціў вецярок, не раз хістала бл і нагінаючы да самай зямлі, не адну зламш \ бура з нас, але мы ўстаялі, выраслі. Галав іперан. Астацца стойкíм, не паддацца і му-н. [Аўсянік:]—Перад тваімі чарамі не», і жа ўстаяць ніводзін мужчына. Шамякін. ;УСТОЙ, -я, м. 1. Спец. Апора, бык2. і2. звычайна мн. (устóі, -яў); перан. УКЛÍ ' жыцця, замацаваны традыцыям. Устоі жыí ] ця. Маральныя ўстоí. □ Гераічная барацьí лепшых сыноў рабочага класа падарвала ўсп \ самаўладства. Купала.УСТОЙВАЦЦА, -аецца. Незак, да устаявд устояцца.УСТОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уся яць, устояць.УСТОЙЛІВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць устоі лівага. Устойлівасць збудавання. Устоы васць руху. Устойлівасць светапогляду. □ í перабегла на другое [бервяно] і стала трыш ла, адразу адчуўшы устойлівасць плыта. Са віцкі.УСТОЙЛІВЫ, -ая, -ае. 1, Здольны цвёрда стаяць, трымацца, не хістаючыся, не падаю чы. Напэўна, у нашым выратаванні немала заслуга і лодкі, вельмі пад'ёмістай і ўстойá вай на вадзе. Кірэенка. Цягуча, нудна скрыпіць пад нагамі верхняя ступенька канторскага ганка, і я хутчэй ступаю на ніжнюю, больш устойлівую. Палтаран. Вось нарэшцí зямля — цвёрдая і ўстойлівая. Мележ.Які не паддаецца зменам, хістанням; пастаянны. Устойлівыя цэны. Ўстойлівая вал» та. Устойлівы характар. □ Перадавыя раён» і гаспадаркі абавязаліся дасягнуць высокіх, устойлівых ураджаяў сельскагаспадарчыí культур. «Звязда». // Замацаваны традыцыяíі. Устойлівы звычай.перан. Які не паддаецца пабочнаму ўплыву, змяненню; стойкі. Устойлівыя погляды.УСТОЯНЫ, -ая, -ае. Які стаў гатовым для ужывання ў выніку доўгага стаяння ў адпаведных умовах. Устояны квас. Устояная наліўка.УСТОЯЦЦА, устóіцца; зак. Разм. Тое, што і устаяцца. Малад[ы] яшчэ, косць не ўстаялася, не акрэпла. Місько.УСТОЯЦЬ, устóю, устóіш, устóіць; зак. Разм. Тое, што і ўстаяць. Але нельга было ўсто-Устрапянуцца69Устуд

яць перад спакусаю — пакупацца ў Нёмане. Колас. Ступаю на лёд. І не магу ўстояць: мае ногі коўзаюцца — адна ўлева, другая ўправа, і мяне яв хто збівае на дол. Лупсякоў.О Вада не ўстоіць на кім гл. вада.УСТРАПЯНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Тое, што і страпянуцца. Дзяўчынка устрапянулася, яв птушанё, і з надзеяй ускінула твар угару.

Чорны. Злева раптам прагучэлі два разложыстыя гарматныя стрэлы, узляцела малінавая ракета. Туравец адразу ўстрапянуўся: пачалося! Мележ. Устрапянуліся Гусі белыя, Пер'е скінулі на вадзе. Трус. Апошнія мае словы прагналі як папрок. Аксана устрапянулася ўся, загаварыла горача, вельмі хвалюючыся. Сачанка.УСТРÓЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад устроіць.УСТРОІЦЦА, устрóюся, устрóішся, устроіцца; зак. 1. Уладкавацна на работу, заняць якое-н. месца, пасаду. Кулік, які пераходзіў якраз на завочнае, прыняў на сябе ўсю віну і гэтым самым выратаваў таварышаў. Сам ён устроіўся ў школу, але адразу ж зрззаўся з дырэктарам. Дамашэвіч.2. Асталявацца, стварыць неабходныя ўмовы існавання. Устроіцца на кватэру. □ [Сцяпан Жыхар:] —А-а-а, ÍІятух... Не блага устроіўся... А я думаў, ты са мной адлучышся. Чарку зрабілі б... Пташнікаў. // Размясціцца, распалажыцца. Устроіцца спаць на канапе.УСТРОІЦЬ, устрóю, устрóіш, устроіць; зак. 1. што. Наладзіць, зрабіць што-н. Устроіць ілюмінацыю. Устроіць аблаву. □ [Маці:] — / на табе — вечарынку зноў хлопцы ўстроілі. Масарэнка. // Арганізаваць. [Вера:] — Хлопцы будуць выяўляць параненых. Лазарэт устроí.ч. Паправяцца чырвонаармейцы — хтосьці павядзе за лінію фронту. Асіпенка.што. Ўчыніць, справіць. Устроіць скандал, о Гэта Цімох Будзік, спец па часці падпалаўу устроіў такую ілюмінацыю. Колас.каго. Уладкаваць на работу, на якое-н. месца. Устроіць хлопца на службу.О Устроіць штуку — тое, што і а д п а л і ц ь ш т у ку (гл. адпаліць).УСТРОЙВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; негак. 1. Незак, да устроіцца.2. Зал. да устройваць.УСТРОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да устроіць.ЎСТРОЙСТВА, -а, н. і. Дзеянне паводле знач. дзеясл, устройваць — устроіць і устройвацца — устроіцца.Канструкцыя чаго-н. Т ранспартнае ўстройства на лініі, якую адладжвала Галя, працавала кепска. Арабей.Прыбор, механізм, прыстасаванне. Лічыльна-рашаючае ўстройства. Рэгулюючае ўстройства.ЎСТРЫВОЖАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан устрывожанага. На сэрцы быў нейкі незразумелы неспакой, вельмі падобны на ўстрывожанасць, і .. [Варашкін] спачатку не лог даўмецца, адкуль гэта. Савіцкі.ЎСТРЫВОЖАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым. зал. пр. ад устрывожыць.2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў стане трывогі, хвалявання. Ўстрывожаны камендант., загадаў двум сваім салдатам з аховынеадкладна праверыць, хто страляе і па чыйму дазволу. Якімовіч.— Што з табой, Ваня, ты нездаровы, ці што? — спытала ўстрыво* жаная жонка. Карпюк. // Які выражае трывсн гу, хваляванне.— Хто гэта? — пачуўся ўстрывожаны жаночы голас. Скрыпка. А .. [Таня] нібы не заўважала ўстрывожаны! мужавых вачэй. Новікаў. // Успуджаны, сагнаны з месца. Устрывожаныя птушкі ўзвіваліся ў паветра, высока кружыліся ў небе. Лынькоў^ УСТРЫВÓЖЫЦЦА, -жуся, -жышся, -жыцца; зак. Прыйсці ў стан трывогі; усхвалявацца. Людзі ўстрывожыліся, пачалі прыслухоў^ вацца, але ніякай небяспекі не было відаць. Маўр. Маці, убачыўшы Васіля дома, устрывожылася — ці не здарылася што на ферме. Гаўрылкін. Неяк падвечар на лузе з'явілася маці. Дзед аж устрывожыўся: чаго гэта яна па такой далі сюды прыйшла? Даніленка.УСТРЫВОЖЫЦЬ, -жу, -жыш, -жыць; зак., каго-што. Выклікаць у кім-н. трывогу,

страх. Нечаканы прыезд няпрошаных гасцей устрывожыў гаспадароў хутара. Якімовіч. Масавыя ўцёкі з лагера ўстрывожылі фашыстаў. Мяжэвіч. // Парушыць спакой. Не бойся, любая, не бойся, Я не ўстрывожу твой спакой. Пысін.-— Да рання далёка яшчэ,— устрывожыў сусед маўчанку і бліжэй прысунуўся да вогнішча. Каваль.УСТРЬ'ШАНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць устрыманага.УСТРЫМÁННЕ, -я. н. Абмежаванне сябе ў чым-н., адмаўленне ад чаго-н.УСТРЫМАНЫ, -ая, -ае. Які абмяжоўвае сябе ў чым-н., пазбягае празмернасцей.ЎСТРЫМАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. 1. Стрымаць сябе ад якіх-н. дзеянняў, адмовіцца ад чаго-н. [Крыскавец] памкнуўся быў выключыць тэлевізар, але устрымаўся. Хадановіч. Акінуўшы вокам кампанію і тую гарэлку, якая стаяла на стале, Лабановіч цвёрда пастанавіў не піць, бо нейкае пачуванне засцярогі падказвала яму ўстрымацца. Колас.2. Ухіліцца, не прыняць ўдзелу (у галасаванні). Колькі ўстрымалася пры галасаванні — не падлічвалі, важна было,., што ніхто не галасаваў супроць. Хадкевіч.УСТРБШЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ўстрымацца.УСТРЫМОЎВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ўстрымацца.УСТР5СВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, устрэсваць.УСТРЭСВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да устрэсваць.УСТРЭСВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Трэсці, падтрэсваць.УСТУП', -а, м. Частка чаго-н., якая адступае ад асноўная лініі, утвараючы ступень, выемку. Уступ катлавана. Уступы гор. □ Ля невялікага віру, які пераходзіць у доўгую затоку, [мы] спыніліся, аглядаючы кожны ўступ ля берага. Ігнаценка. Па другі бок., [вуліцы],

там, дзе канчаецца асфальт, не крута, а ўступамі, штораз усё ніжэйшымі, пачынаецца спуск да Дняпра. Палтаран.УСТУП2, -у, м. Пачатковая частка кнігі, артыкула, музычнага твора і пад., уводзіны да чаго-н. Уступ да паэмы Якуба Коласа «Новая зямля». □ Уступ [Трэцяй сімфэніі Р. Пукста]Уступчываа Ус тупчыв ы свой ложак каля печы, а сама курчыцца ; лаве за сталом. Брыль. // (пераважна з адм ем «не»). Паступіцца чым-н. Хто — каго, ц здасца першы? Але ніхто не хацеў уступц пяршынства. Шамякін.каму-чаму і без дап. Пайсці на ўстуш згадзіцца з чым-н.,

Уступа д ьны _________________________________пачынаецца магутнай, моцнай па гучанню кароткай завершанай тэмай. Дубкова. / Міхась па .. голасу [маці] здагадаўся: гэта толькі ўступ, а галоўнае — наперадзе. Сіўцоў. // Прадмова, устуггаае слова. Ян Дрда, папрасіўшы ўвагі, у кароценькія уступе сардэчна, пасяброўску вітае нас — беларускіх таварышаў. Мележ.УСТУПÁЛЬНЫ, -ая, -ае. У граматыцы — які выражае ўступку, дапушчэнне, процілеглую ўмову. Уступальны злучнік. Даданы ўступальны сказ.УСТУПАПАДОБНЫ, -ая, -ае. Які мае выгляд уступа або ўступаў, падобны на ўступ >.УСТУПÁЦЦА', -áюся, -áегяся, -áецца. Незак, да уступіцца.УСТУПÁЦЦА 2, -áецца; незак. Зал. да уступаць 2

(гл. уступіць2).УСТУПАЦЬ ', -áю, -áеш, -áе. Незак, да уступіць ' (у 1—4 знач.).УСТУПАЦЬ 2, -áю, -áеш, -áе. Незак, да устуіць2.

70

УСТУПЧЫВЫ, -ая, згаворлівы, памяркоўí чывы ты, Андрэй. Калі ў праваце сваёй, трэбí гляд. Пестрак.УСТУРБАВАНАСЦЬ, нага (у 2 знач.); нен Дзянісаў сеў за свой сí кая энергія, творчая ўс УСТУРБАВÁНЫ, -ая пр. ад устурбаваць.2. у знач. прым. Як: трывогі; усхваляваны, варочаўся дадому уст Які выражае трывогу мной мільганулі ўстурí мі бровамі, і мне адраз на мне як бы знаёмая. УСТУРБАВÁЦЦА, -б зак. Прыйсці ў стан трывогі.— Штосьці ўсі свайго хлопца,— сказ* Кавалёў.УСТУРБАВАЦЬ, -бýí го. Прывесці ў стан устрывожыць. Сама п хлопцамі і дзяўчатамі ла: паспрачаюцца — геіУСТЫВÁЦЬ, -áю, устыць.УСТЫКÁЦЬ, -áю, -á ткнуць.УСТЫЦЬ, устыну, ; і. (1 і 2 ас. не ужыв.). астыванні. Халадзец у холаду. Зямля ўстыла 2. Азябнуць, замере мон] там з гусаком ва вязаўшыся вяроўкаю, што і на гарачай печы ІІ перан. Стаць нерухс лавек аж устыў там, с УСУКÁНЫ, -ая, -ае. усукаць.УСУКАЦЬ, усучý, у< Пры дапамозе суканн; каць шчаціну ў дратв\ УСУКВАННЕ, -я, н. дзеясл, усукваць — ус УСУКВÁЦЦА, -аецн ваць.УСУКВАЦЬ, -аю, -а каць.УСУМНІЦЦА, -нюс; Адчуць сумненне, ні Сотнікаў,.. расплюшчь жаў на саломе, не вед чутаму ці ўсумніцца. ]

перастаць супраціўляццí Уступіць просьбам. □ Характар у [дзяўчг ны] памяркоўны, ураўнаважаны. Такая, іі трэба за сябе пастаяць — пастаіць, а дзе ц: ба ўступіць — уступіць. Пальчэўскі.каму-чаму. Не вытрымаць параўнаная якіх-н. адносінах, аказацца горшым за кап што-н. [Яўген:] — Наш Лявон Махавік калі што драніца нават не ўступіць гонтам. Барí навых.4. каго-што. Прадаць каму-н. дзешавей ш значанай цаны. Уступіць тавар за паўцанч □ [Гаспадыня:]—Дзвесце рублёў, шаноўнк Але як такой студэнтачцы — за паўтаралі уступлю. Грамовіч. // Згадзіцца збавіць чао ку цаны пры продажы. Бялову

нарэшце нак кучыла «чытаць мараль», паспешліва падышоў і стаў поплеч, любуючыся жарабкомЗа дванаццаць тысяч, каб яму добра ікну.пся. Стары друг, а ні капейкі не уступіў. Ша мякін.О Уступіць дарогу каму — тое, што і д а ці дарогу каму (гл. даць). Уступіць месца чаму — змяніцца, замяніцца чым-н. Дарога ўсі падымалася ўгару. Парослая травой, яна НІЯК адразу ўступіла месца пясчаным россыпаж якія не паспеў нават схапіць трыліснік. Асіпенка. Толькі ў сярэдзіне красавіка зіма ўступіла сваё месца вясне. Сіняўскі. УСТУПКА, -і, ДМ -пцы; Р мн. -пак; ж. і.Дзеянне паводле дзеясл, уступіць2 (у 1, 1знач.).Паслабленне, скідка ў сувязі з ЯКІМІ-Е абставінамі. Зрабіць уступку традыцыі, п Бязлітасная хвароба зрабіла .. [К. Чорнамц} скупую ўступку. Ненадоўга адтэрмінавам íрагічную развязку. Вітка.Скідка з назначанай цаны. Прадаць і уступкай.УСТУПЛЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, уступаць ' — уступіць ' (у 1—3 знач.), УСТУПЛЁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уступіць2 (у 1, 2 і 4 знач.).УСТУПНЫ ', -ая, -ае. Які мае адносіны да ўступа'. Уступная выемка. // Які мае від уступа, размешчаны ў выглядзе ўступа '. Калоны рухаліся ва ўступным парадку.УСТУПНЫ2, -ая, -ае. 1. Які з'яўляецца ўступам2 да чаго-н.; пачатковы. Уступнае слова. Уступная частка ўрока. □ Уступная прамова містэра Дэвіда была кароткая, строга афіцыйная. Гамолка.2. Звязаны з паступленнем, абумоўлены паступленнем куды-н. Уступны экзамен. □ Грошы ішлі ў касу рознымі шляхамі. Былі

піць :.УСТУПІСТЫ, -ая, -ае. Разм. З уступамі.Уступісты бераг.УСТУПІЦЦА, уступлюся, устýпішся, уступіцца; зак. Заступіцца за каго-, што-н., узяць пад сваю ахову. Сказала.. [Ганна] крыўднае слова Аляксею, а за Аляксея ўступілася яго жонка. Чорны.— Спрыту яму пазычаць не трэба,— уступіўся за сына Яўсей. Сабаленка.— Ціхі ён у нас, пане,— ўступілася за сына маці, якая сядзела на палку каля малых дзяцей. Пальчэўскі.УСТУПІЦЬ', уступлю, устýпіш, уступіць; зак. 1. Стаць членам якой-н. арганізацыі, таварыства. Уступіць у прафсаюз. Уступіць у кааператыў. □ Калі пачалася калектывізацыя, бацька мой і іншыя малазямельныя аднавяскоўцы першымі ўступілі ў калгас. Кулакоўскі.2. Пачаць якое-н. дзеянне, прыняць удзел у чьш-н. Уступіць у спрэчку. Уступіць у перагаворы. □ Праціўнік пад вечар з яшчэ большай ярасцю кінуўся ў атаку. У бой ўступілі свежыя часці. Гурскі. Першымі ў барацьбу ўступілі лыжнікі. «Звязда». // Перайсці ў які-н. стан, перыяд развіцця. Уступіць у шлюб. □ Прамінула наша маладосць, І мы ўступілі ў сталыя гады. Глебка. З самага пачатку 1860-х гадоў Расія ўступіла ў новы перыяд вызваленчага руху. Ларчанка.Увайсці, уехаць куды-н. Як толькі Чырвоная Армія ўступіла ў горад, Банда з польскім войскам пайшла далей на Захад. Карпюк.Стаць нагой у гято-н. Уступіць у лужыну. □ [Нарыса] хуценька пацягнула кароценькі чырвоны сарафанчык, ўступіла ў сандалікі і, грукнуўшы дзвярыма, выбегла з хаты. Арабей.Ступіць, наступіць на каго-, што-н. Уступіць на нагу.Ь Уступіць у (свае) правы — праявіцца ў поўную меру, сілу. Уступіць у сілу — стаць законным. Ўступіць у строй — пачаць дзейнічаць.УСТУПІЦЬ2, уступлю, устýпіш, уступіць; зак. 1. каго-што. Добраахвотна адмовіцца ад каго-, чаго-н. на карысць іншай асобы. Міхал уступіў асірацелым пляменнікам Сёмку і Марце сваю хату і перабраўся жыць да зяця. С. Александровіч. Бабуля ўступіла.. [Ніне]

членскія ўзносы, якія акуратна запісваліся ў вялікія гросбухі і рэгістраваліся ў адпаведны! інстанцыях. Акрамя членскіх узносаў, былі яшчэ аднаразовыя. уступныя. Лынькоў.УСТУПЧАТАСЦЬ, -і, ж. Якасць уступчатага.УСТУПЧАТЫ, -ая, -ае. Які мае ўступы, размешчаны ў выглядзе ўступаў '. Уступчатая вежа.УСТУПЧЫВАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уступчывага.Уступчывы_______________________________УСТУПЧЫВЫ, -ая, -ае. Гатовы на ўступкі, згаворлівы, памяркоўны. [Вольга:] — Уступчывы ты, Андрэй. Калі ты моцна перакананы ў праваце сваёй, трэба адстойваць свой погляд. Пестрак.УСТУРБАВÁНАСЦЬ, -і, ж. Стан устурбаванага (у 2 знач.); непакой, усхваляванасць. Дзянісаў сеў за свой столік.. Ім валодала бурная энергія, творчая ўстурбаванасць. Гамолка.УСТУРБАВÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад устурбаваць.2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў стане трывогі; усхваляваны, ўстрывожаны. Міхал варочаўся дадому ўстурбаваны. Лужанін. // Які выражае трывогу, хваляванне. Перада мной мільганулі ўстурбаваныя вочы з чорнымі бровамі, і мне адразу здалося, што жанчына мне яв бы знаёмая. Лупсякоў.УСТУРБАВАЦЦА, -бýюся, -бýешся, -бýецца; зак. Прыйсці ў стан непакою, хвалявання, трывогі.— Штосьці ўстурбаваўся я ўчора за свайго хлопца,— сказаў Раман Навумавіч. Кавалёў.УСТУРБАВАЦЬ, -бýю, -бýеш, -бýе; зак., каго. Прывесці ў стан непакою, усхваляваць, устрывожыць. Сама па сабе спрэчка паміж хлопцамі і дзяўчатамі Іваненку не ўстурбавала: паспрачаюцца — памірацца. Хадкевіч.УСТЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да устьгаь.УСТЫКАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да узаткнуць.УСТБІЦЬ, усть'шу, ўстанеш, усть'ше; зак. І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Застыць, згусціцца пры астыванні. Халадзец устыў. // Зацвярдзець ад холаду. Зямля ўстыла — не ўкапаць.'І. Азябнуць, замерзнуць. Пакуль.. [Парамон] там з гусаком важдаўся ды пакуль, абвязаўшыся вяроўкаю, вылез, то так устыў, што і на гарачай печы не мог угрэцца. Лобан. // перан. Стаць нерухомым, замерці. Наш чалавек аж устыў там, дзе стаяў. Мурашка.УСУКАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усукаць.УСУКÁЦЬ, усучý, усýчаш, усýча; зак., што. Пры дапамозе сукання ўвіць, укруціць. Усукаць шчаціну ў дратву.УСУКВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усукваць — усукаць.УСУКВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да усукваць.УСУКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усукаць.УСУМН1ЦЦА, -нюся, -нíшся, -нíцца; зак. Адчуць сумненне, няўпзўненасць у чым-н. Сотнікаў,.. расплюшчыўшы вочы, моўчкі ляжаў на саломе, не ведаючы яшчэ, верыць пачутаму ці ўсумніцца. Быкаў. Аднаго разу Леў Раманавіч усумніўся, а ці было наогул тое неразумнае пісьмо, якое ён атрымаў учора раніцою. Асіпенка.— А як жа ты аднясеш тавар на той бок? Зловяць,— усумніўся Васіль. Пальчэўскі. // Выказаць сумненне.— А можа гзта выдумка, няпраўда ўсё, што вы толькі што мне казалі? — усумніўся Форстэр. Сачанка. [Маці:]— Яна ж так чакала цябе! — Так ужо і чакала? — жартаўліва усумніўся.. [Максім]. Шамякін.УСУНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усунуць.

УСУНУЦЦА, -нуся, -нешся, -нецца; зак. 1. Прасунуцца ўнутр чаго-н. Дзверы нясмела ад-Усунуцьчыніліся, і ў пакой усунулася кепачка з пакамечаным брылём, а потым худы хлапечы твар. Арабей. Мала, зусім мала часу спатрэбілася Крукаву на тое, каб праз адчыненыя дзверцы ўсунуцца ў топку, паставіць на сваё месца каласнік. Васілёнак. // Улезці, паказацца ў чым-н. Час ад часу ў вокны ўсунецца твар, як крэйда, збялелы, паглядзіць і расплывецца дзесьці ў цемені камеры. Нікановіч.Разм. Уваліцца, праваліцца куды-н. Бацька сказаў, нібы адгадаўшы маю думку:— Мабыць, усунуўся нехта ў багну.. І чорт яго пагнаў, не праведаўшы дарогі!.. Кулакоўскі. // Трапіць, папасці ў што-н. А Якава збракавалі!.. Па вачах не падышоў і руку некалі зламаў. .. Мабыць, у машыну усунуўся, калі ў дэпо рабіў. Чарнышэвіч. Міша сігануў праз канаву, усунуўся адным ботам у глыбокую гразь, потым ускраем балацявіны абагнуў Нятрэсеў хутар з тыльнага боку. Арочка. // Утапіцца. Было іх, рэчак, часамі на ноч і па дзве, і па тры. Але такой шырокай не было. І так яны, хлопцы, яшчэ не сядзелі.— Я паплыву прыганю [лодкі],— сказаў Алесь.—Усунешся яшчэ. Брыль.Разм. Увайсці куды-н. павольна, ледзь перастаўляючы ногі. У карчму не ўвайшоў, а неяк цішком, прыгнуўшыся, усунуўся Апанас Хмель. Пестрак. Рыпнулі дзверы, і ў адрыну усунуўся Мікіта, Ігнасёў аднагодак. Чарнышэвіч. З гэтымі словамі ў пакой усунулася.. мажная кабеціна, пудоў на дзесяць вагою. Дубоўка.Разм. Умяшацца, ублытацца ў што-н. Справа магла наблізіцца да нейкага кампрамісу, але ў аркестроўку усунуўся Ядловец і., перарваў дыспут. Шынклер.УСУНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., каго-што. 1. Сунуўшы, змясціць унутр, у сярэдзіну чаго-н.; увапхнуць у што-н. Усунуць шуфляду ў стол. Усунуць рэчы ў мяшок. □ Гадзіна выпрасталася, усунула галаву ў місу і пачала хлябтаць малако. Паўлаў. [Міколка] ўзяў сваю старую школьную торбачку.. Напакаваў яе, усунуў туды і стары абгрызены пенал, любімы сшытак. Лынькоў.Ўцягнуць у што-н. Усунуць нітку ў іголку.Уткнуць у што-н. Севярын моцна зашчапіў кручок, усунуў у ручку дзвярэй лату і сеў ля стала, спінаю да нараў. Караткевіч.Засунуць што-н. у што-н. Усунуць руку ў кішэнь. /І Ўставіць. Усунуць пяро ў ручку.Прасунуць унутр чаго-н.— Таварыш камандзір! — усунуў галаву ў дзверы разведчык.— Вас можна на хвілінку? Федасеенка.Разм. Даць у рукі.— Бяры! І бяжы ў цэх...— неяк злосна прамовіў вахцёр, усунуўшы Асташонку ў рукі пропуск. Ваданосаў.О Носа не усунуць — тое, што і н о с а не ў біць (гл. убіць). Усунуць галаву ў пятлю — а) павесіцца; б) трапіць у цяжкае, небяспечнае становішча. Бег [Рыгор] назад, бясконца ўзрадаваны дабратой Тараса Тарасавіча. Бег і не ведаў, што сам усунуў галаву ў пятлю, канец ад якой у майго былога гаспадара. Асіпенка. Усунуць свае тры грошы — тое, што і уткнуць свае тры грошы (гл. уткнуць). Усунуць свой нос (язык) —тое, што і уткнуць свой нос (язык) (гл. уткнуць).Усур'ёзУСУР'ЁЗ, прысл. Разм. Сур'ёзна, не жартам, па- дзелавому. Заняцца справай усур'ёз. □ Алег пазіраў то на старшыню, то на Навума, не зусім разумеючы, ці то яны жартуюць, ці гавораць усур'ёз. Ермаловіч.УСУТЫЧ, прысл. Вельмі блізка, ушчыльную. Начатак [наступлення] быў ўдалы: за першыя суткі прарвалі адну моцную лінію абароны і падышлі усутыч да другой. Мележ. [Байцы] ішлі усутыч адзін каля аднаго, каб пры неабходнасці засланіць сваімі

72

спінамі тых, што былі наперадзе. Кулакоўскі.УСУХАМЯТКУ, прысл. Разм. Тое, што і с ух а м а. Я адзеўся, памыўся, усухамятку паснедаў, з крана папіў вады і ўжо збіраўся ісці на цэлы дзень у пошукі работы, як бадзяга, што сачыў за мною, сказаў: — Можа ты мне пазычыш на пахмелку? Гурскі.УСУНІАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усушыць.УСУШВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усушваць — усушыць.УСУШВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да усушыцца.2. Зал. да усушваць.УСУШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усушыць.УСУШКА, -і, ДМ -íпцы; Р мн. -шак; ж. Колькасць страчанага прадукта пры высыханні. Нормы ўсушкі. /у іран. ужыв. Калі ў краме ёсць нястача, Дык «усушка» там, няйначай, Ці «утруска», ці мо' «мышы» — Так заўсёды ў актах піша. Крапіва.УСУШЫЦЦА, усушыцца; зак. 1. Стаць сухім, высушыцца.2. Убавіцца ў вазе ў працэсе сушкі.УСУШЫЦЬ, усушý, усýшыш, усушыць; зак., каго-што. Зрабіць сухім, высушыць.Убавіць у вазе ў працэсе сушкі.перан. Разм. Давесці да схуднення, знямогі. У сушыла Г ану ля Андрэя.УСХАД31ЦЦА, -хаджýся, -хóдзішся, -хóдзіцца; зак. Дайсці да крайняй ступені праяўлення чаго-н., раз'юшыцца. Дзед Нупрэй так усхадзіўся з нажом, што нечакана аж перарэзаў грабільна і, плюнуўшы злосна, кінуў яго за плот. Лынькоў.— Гэта ж пяць вёрст да тае школы, а зімою без ботаў і кажуха хлопец замерзне. А дзе я іх вазьму яму?—ўсхадзілася бабка. Каліна. У засценку ўсхадзіліся пеўні, спявалі без пары,—напэўна, на перамену надвор'я. Чарнышэвіч. // Пачаць дурэць, сваволіць. Ўсхадзіліся дзеці — не суняць. ІІ Пачаць бушаваць, разбушавацца (пра з'явы прыроды). Усхадзіўся вецер. □ Усхадзіўся лес шумлівы,— Вые воўк. Конь спаткнуўся палахлівы. Стой, яздок! Чарот. [Дзяўчына/] — Мароз страшэнны, завіруха ўсхадзілася такая, што, здаецца, машыну перакуліць. Марціновіч. // Абвастрыцца (пра хваробы). Калі ўсходзіцца радыкуліт, можна грэлку прыкласці. Гроднеў. Той дзень., [жанчына] ледзь дабыла да вечара — усхадзіўся жывот, ламала паясніцу, паднялася гарачка. Дамашэвіч.УСХАПІЦЦА, -хаплюся, -хóпішся, -хóпіцца; зак. 1. Хутка ўстаць. Гарбачоў усхапіўся з крэсла, захадзіў па кабінеце. Шашкоў. Хлапчукі паўзком па разоры, па разоры — назад да гумна. Усхапіліся, пабеглі. Паўлаў. // Хутка стаць на ногі. Усхапіўся [Назар] на ногі і хуценька пачаў абуваць чаравікі, быццам і яму трэ было спяшацца на работу. Сабаленка.УсхлішшУсх// Разм- Прачнуўшыся, хутка падняцца з ш целі; рана ўстаць. Будзіць не давялося: і! ста

ечка і Сямён усхапіліся. Лобан. Назаўтра), КІ?Ь хась усхапіўся да сонца. Якімовіч.

перан. Хутка і нечакана пачацца. Лад *.ае адлігі ўсхапіўся мароз, а Хутка ўсхапш полымя. Затрашчала, загуло. Гаўрылкін. íЗ'явіцца, ўскочыць (пра мазалі, прым гаíі і пад.). На далонях у хлопцаў усхапіліся крí ЎТІ

вавыя мазалі. Карпаў. А з Адамам Кат мí здарылася бяда — ён заснуў на сонцы і » вазаўтра ў яго ажно пухіры на жываце ýа беí піліся. Нядзведскі. Ўс-УСХВАЛЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле ж дзеясл, усхваляць — усхваліць; праслаўлемУСХВÁЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. ц да ад усхваліць.УСХВАЛІЦЬ, -хвалю, -хвáліш, -хвáліцí рь зак., каго-што. Расхваліць; нраславіць. аУСХВАЛЯВАНАСЦЬ, -і, ж. Стан усхвалян тв нага (у 2 знач.); хваляванне. У гэтым голм ад было многа шчырасці, у ім была нейкая д дз ладая ўсхваляванасць, што

заўсёды падабал Мі ся гледачам і прыводзіла іх у захапленш дз Шчарбатаў. На новае месца заўсёды перш 1« джаеш з пачуццём нейкай своеасабліп, сс усхваляванасці. Васілёнак. АУСХВАЛЯВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, за ЛІ пр. ад усхвалявана. кі2. у знач. прым. Які знаходзіцца ў ста» д> хвалявання. Леанід прыгадаў, як збіраўся ш л і гэтае спатканне, усхваляваны, памаладзем аí Мележ. // Які выражае такі стан. Праз паýгí к дзіны з дыспетчарскага пакоя зноў ляцеў і б эфір чысты і крышку усхваляваны галаса Люды. Хадкевіч. л

УСХВАЛЯВАЦЦА, -лююся, -люешся, -люес- н ца; зак. 1. Пакрыцца хвалямі. Мора ўсхвалí ^ валася. і2. Прыйсці ў стан хвалявання, непакош ^ устрывожыцца. Нікіцін да таго усхвалявала í

што ніяк не мог прадаўжаць работу. Гурскі / Сцяпан пазнаў выратавальніцу брызентаеá с лодкі і чамусьці ўсхваляваўся. Дуброўскі. ,УСХВАЛЯВАЦЬ, -люю, -люенí, -люе; зак. 1, і што. Прывесці ў рух паверхню чаго-н.; выклікаць хвалі- Шторм усхваляваў возера. Вецц усхваляваў жыта.2. каго. Прывесці ў стан хвалявання, непакою; устрывожыць. Расказ хлопчыка да ела усхваляваў Марыну Мікалаеўну. Кавалёў, Шырокім шляхам прыляцела ў вёску чуткі аб рэвалюцыі. Яна усхвалявала людзей. Краўчанка.УСХВАЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. к усхваляць.УСХВАЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак. За усхваліць.УСХЛШ, -у, м. Гук, які ўтвараецца пры плачы. У вагоне пачуліся ўсхліпы жанчын. Ставер. Ядвіга Казіміраўна не адымала рр ад твару, плечы яе часта уздрыгвалі, праз пальцы вырываліся пакутлівыя ўсхліпы. Шамякін. / у перан. ужыв. Міма хаты па вуліцы прайшлі хлопцы, бязладна рыпаючы гармонікам. На ўсхліпы басоў выскачыла Наста. Дуброўскі.УСХЛÍПВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводлí знач. дзеясл, усхліпваць, а таксама гукі гэтага дзеяння. Цішыня... Толькі чутны ціха ўсхліпванні прысутных ды прыглушаныя гукі вуліцы. Сяргейчык. Ноччу і ўсхліпванніУсхліпваць ___________________________73

Усцерагчы ся старой Грыбіхі можа паказацца начлежнікі/ крыкам набалелай душы. «ЛІМ». Плакаў Нік. Плач яго то сціхаў, пераходзячы ў палахліва ўсхліпванне, то ўзнімаўся з новай сілай. Лынькоў.УСХЛІПВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. Сутаргава ўдыхаць паветра пры плачы, [/за] уткнулася тварам у падушку, сціснула зубамі навалачку разам з насыпкай і доўга ўсхліпвала. Пальчэўскі. Хлапец яшчэ плакаў слабенькія ахрыплым галаском, а дзяўчо толькі ўсхліпвала зрэдку ды трэслася ўсім целам. Крапіва.УСХЛІПНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак. Аднакр, да усхліпваць.УСХОД', -у, М -дзе, м. 1. З'яўленне над гарызонтам (нябеснага свяціла, зары). Не ноч, а дзень прыносіш нам, свяціла. Люблю усход твой ясны сустракаць... Пушча. Усход сонца афарбаваў акно ў спальні Крушынскага. Бядуля. // Час, калі сонца узыходзіць, падымаецца над лініяй гарызонта. Даніла ў гэты дзень устаў яшчэ да ўсходу сонца. Краўчанка. // Частка гарызонта, дзе узыходзіць сонца. Усе позіркі былі звернуты на ўсход. А там, на спакойным снегавым гарызонце, ледзь-ледзь, адным краёчкам, выглядала ярме сонца. Бяганская. Калі мы выязджалі з двара, на чыстым ясным ўсходзе ўжо зацяплілася неба. Якімовіч. // Вогненна-чырвоная афарбоўка неба над гарызонтам у тон час, калі узыходзіць сонца. Штодня глядзеў я, Сезнадзейны, На ўсход і захад залаты. Колас.2. Адзін з чатырох напрамкаў свету, процілеглы захаду. Каляровыя палосы

перасякалі неба з захаду на ўсход. Шамякін. // Напрамак, процілеглы захаду. [Жанчына:] — Учора •íвое сыноў ц ваенкамат пайшлі: Платон і Га<,аська. Думала, на станцыі пабачуся з імі яшчэ разочак.. Але дзе там, на станцыі нікога. На ўсход усе падаліся... Кавалёў. Неўзабаве атрад Сахарава рушыў на ўсход. Грахоўскі.' Мясцовасць, частка краіны, дзяржавы, цíзмешчаная ў гэтым напрамку. Усход краі■ш зя кароткі тэрмін быў ператвораны ў асноўную базу ваенна-прамысловай вытвор,ííсцí. «Звязда».3. (з вялікай літары). Краіны, размешча( ныя ў гэтым напрамку і супрацьпастаўленыя ÉНЬодняй Еўропе. Блізкі Усход. Сярэдні ^ТсíоЗ. Далёкі Усход.З Паўднёвы ўсход — а) напрамак паміж íюуднем і ўсходам; б) мясцовасць, частка краіны, дзяржавы, размешчаная ў гэтым напрамку. Паўночны ўсход — а) напрамак паміж поуначчу і ўсходам; б) мясцовасць, частка краіны, дзяржавы, размешчаная ў гэтым напрамку.УСХОД2, -у, М -дзе, м. Верхняя больш выíпкая частка ступні; пад'ём. Боты ціснуць на ісходзе.УСХОДАЗНÁВЕЦ, -знаўца, м. Спецыяліст \ галіне усходазнаўства.УСХОДАЗНАЎСТВА, -а, н. Сукупнасць навук, якія вывучаюць гісторыю, эканоміку, мову, культуру і пад. краін Усходу.УСХОДАЗНАУЧЫ, -ая. -ае. Які мае адносіны да усходазнаўства. Усходазнаўчае аддзяленне універсітэта.УСХÓДАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да усходаў2. Усходачныя прыступкі.УСХОДЖАСЦЬ, -і, ж. Здольнасць насення прарастаць, ўсходзіць. Праверыць насенне на ўсходжасць.УСХОДЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да усхадзіцца.УСХОДЖЫ, -ая, -ае. Здольны прарастаць, даваць усходы. Усходжае насенне.ЎСХОДЗІЦЬ, -джу, -дзіш, -дзіць. Незак, да ўзысці (у 1 знач.).УСХóДКІ, -аў; адз. няма. Прыступкі, па якіх паднімаюцца ўгору. Стаяў., [дом] на ўзгорку, з вуліцы да яго вялі шырокія цэментаваныя ўсходкі. Шамякін.УСХОДНЕСЛАВЯНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўсходніх славян, належыць ўсходнім славянам. Усходнеславянскі фальклор. УСХОДНІ, -яя, -яе. і. Які знаходзіцца на ўсходзе, ідзе з усходу. Усходнія вобласці. Усходні вецер. □ Над ўсходнім краем лесу стаяла чорнае воблака. Кулакоўскі. Домікі усходняй ускраіны горада стаяць над самым Дняпром. Брыль.2. Які мае адносіны да Усходу. Усходняя архітэктура. Усходняя культура. □ [Свіліс:] — Шкада, кальяна ў мяне няма пачаставаць вас па ўсходняму звычаю. Машара. О Усходнія крэсы гл. крэсы. УСХОДНІК, -а, м. Разм. Студэнт, вучоны, які займаецца пытаннямі усходазнаўства.УСХÓДЦЫ, -аў; адз. няма. Разм. Невялікія ўсходы2. На ўсходцах.. хаты [Ваня] прысеў на сухую прыступку, зняў боты і выліў з іх ваду. Кулакоўскі. Люблю маленькія ўтульныя гасцініцы з., рыпучымі ўсходцамі крутых лесвіц. Грахоўскі.УСХОДЫ >, -аў; адз. няма. Парасткі насення, якія паказаліся з зямлі. Шаўковай рунню вабілі позірк бяскрайнія ўсходы ранніх культур. Шамякін. // перан. Вынікі якой-н. дзейнасці. Так ужо сёння, на нашых вачах, нараджаюцца і дужэюць усходы новага, якое становіцца нормай нашага жыцця. Кухараў. УСХОДЫ2, -аў; адз. няма. Прыступкі лесвіцы. Грында парывіста бярэ вядро і з грукатам спускаецца па ўсходах, выходзіць на двор, ідзе да калодзежа. Колас. Па стромкіх ўсходах чалавек сыходзіў з трыбуны. Чорны. УСХОПЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да усхапіцца.УСЦЕРАГÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да усцерагчыся. 2. Зал. да усцерагаць.

УСЦЕРАГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да усцерагчы.УСЦЕРАГЧЫ, -рагý, -ражэш, -ражэ; -ражóм, -ражацé, -рагýць; пр. усцярóг, усцераглá, -ло; заг. усцеражы; зак., каго-што ад кагочаго. Зберагчы, захаваць у цэласці. Людзі ў цішы сваіх цёмных і лясных закуткаў думалі, як захаваць мізэрны запас хлеба ад прагавітай [пашчы] вайны, яв усцерагчы сваю худобу, каня і іншы набытак ад панскай ненаеднасці. Колас. // Засцерагчы ад чаго-н. небяспечнага, непажаданага. Усцерагчы ад прастуды дзіця. □ [Ганна Карпаўна:] — Што ж,— кажу,— вядзіце ў хату вашу Маруську. Можа як усцерагу ад нечысцяў... Сіняўскі. Цяпер думкі Гарбачэўскага былі скіраваны на тое, як усцерагчы людзей ад правалу. Гурскі.УСЦЕРАГЧЫСЯ, -рагýся, -ражэшся, -ражэцца; -ражóмся, -ражацéся, -рагýцца; пр.У с церажоны 74Усчэплін і

усцярóгся, усцераглáся, -лóся; заг, усцеражыся; зак. Зберагчы, усцерагчы сябе ад чаго-н. / ўсё-такí не ўсцярогся: пастушок аднойчы падслухаў размову Скуратовіча з лесніком Сцепуржынскім, з якой даведаўся, што гаспадар звёз з поля палову жыта ў гумно лесніка. Кудраўцаў.' Восенню 1922 года на пераездзе не ўсцераглася маці і трапіла пад пасажырскі цягнік. С. Александровіч.УСЦЕРАЖОНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усцерагчы.УСЦЁШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усцешыць.УСЦÉШВАЦЦА, -аюея, -аешея, -аецца; незак. 1. Незак, да усцешыцца. 2. Зал. да усцешваць.УСЦÉШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усцешыць.УСЦЁШЫЦЦА, -шуся, -шышся, -шыцца; зак. Знайсці для сябе задаволенне, ўцеху ў кім-, чым-н., узрадавацца. Аднойчы Валодзя., спаткаў знаёмага студэнта юрыдычнага інстытута Васю Жудро. Абодва прыяцелі вельмі ўсцешыліся. Новікаў. Глянь на свет, хай усцешыцца сэрца. Колькі светлае радасці сёння!.. Трус.УСЦЕШЫЦЬ, -шу, -шыш, -шыць; зак., каго. Выклікаць у каго-н. пачуццё задаволенасці, радасці. Павышэнне, якое Паўлу неўзабаве прапанавалі, не вельмі ўсцешыла яго. Брыль. Як нямнога трэба, каб усцешыць жанчыну. Пару збітых, банальных фраз і трошкі цеплыні ў голасе. Навуменка. // Супакоіць. Чыгуначнік доўга стаяў у роздуме, а потым сказаў няўпэўнена, мо толькі для таго, каб усцешыць няшчасную жанчыну, каб зараніць у яе душу хоць маленькую надзею. Сабаленка.УСЦІЛÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усцілаць — услаць.УСЦІЛАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да услацца.2. Зал. да усцілаць.УСЦІЛАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да услаць.УСЦЯГАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да усцягнуць.УСЦЯГВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усцягваць — усцягнуць.УСЦЯГВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да усцягнуцца.2. Зал. да усцягваць.УСЦЯГВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да усцягнуць.УСЦЯГНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усцягнуць.УСЦЯГНУЦЦА, -цягнýся, -цягнешся, -цягнецца; зак. Разм. 1. З цяжкасцю ўзысці, падняцца на верх чаго-н. Ледзь усцягнуўся на зару. □ Стары давалокся да стала знясілены, усцягнуўся на край лавы і успёрся ўпалымі грудзямі на стол. Кірэенка.2. Устаць, падняцца з пасцелі. Чаго ты усцягнуўся з тэмпе рату рай?

УСЦЯГНУЦЬ, -цягну, -цягнеш, -цягне; зак., каго-што. 1. Цягнучы, падняць наверх або з цяжкасцю ўзнесці, узвезці на што-н. высокае. Матросы доўгімі вяроўкамі ўсцягнулі трап на ніжнюю палубу. Савіцкі. Коннік нагнуўся, схапіў Міхася пад пахі і ўсцягнуў у сядло. Машара. Худыя коні не маглі усцягнуць кепку на пагорак. П. Ткачоў.2. Разм. Надзець, апрануць з цяжка што-н. Карніцкі.. спрабаваў усцягнуць 1 нагу бот і не мог. Паслядовіч. // Накрн чым-н.; нацягнуць на сябе што-н. Вецер ( і неспакойны, халодны, як крынічнай вні 1 абліваў шыю — прыйшлося усцягнуць '' сябе посцілку. Мележ. !

УСЦЯЖ, прысл, і прыназ. Абл. 1. пр» На ўсёй прасторы, ва ўсіх напрамках; скро ' Неба, усцяж засланае бялесымі воблаа пазірала непрыветна і холадна. Колаí З прыназ, «па» ўтварае спалучэнне з М. Па віўшы ля варот вядро, .. [Алёша] паімчц ўсцяж па вуліцы далей. Краўчанка. Вя гудзе, як першы гром вясною, Усцяж па | зямлі, па ўсіх марах Жывая слава нерат цам бою, Паборнікам і праўды і доí\ Астрэйка.2. прыназ, з Р. Спалучэнне з прыназоўніí «усцяж» выражае прасторавыя адносіí ужываецца пры ўказанні на прадмет, уздоі па лініі якога што-н. размяшчаецца, рух» ца. Хуткая плынь ракі адразу панесла м тон з танкам усцяж берага. Мележ. Ніна п забаее выйшла на ускрай лесу і недалі ўбачыла вёску, што раскінулася ўсцяж Зí ровы. Шчарбатаў. Усцяж дарогі цвілі буйш белыя рамонкі. Арабей.УСЦЯРЭЖАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, ЗÍ пр. ад усцерагчы.УСЧАПІЦЦА, -чаплюся, -чэпішся, -чэпіцí зак. 1. Ухапіўшыся за каго-, што-н., павіснуí Усчапіцца на шыю.2. Разм. Узлезці, залезці на што-н. [Вц пецкі] выбег на вуліцу і з ходу ўсчапіўсяі пажарную бочку, якую коні імчалі міма і рот. Дуброўскі.УСЧАПІЦЬ, -чаплю, -чэпіш, -чэпіць; ш што. 1. Павесіць, начапіць. Усчапіць стрэлч на плячо. □ Пабарабаніў [Мароз] пальца, па стале, падышоў да [вешалкі], усчапіўí калок казакін, ускінуў хромавую кубак, Лобан.2. Надзець на сябе або на каго-н. вопратс [Хлор:] — Хто ж Рыгор з сябе? Лапатнік, 6 лагол, галадранец. Ну, усчапіў капялюш, Зн ■"• ужо, думаеш, і паніч. Гартны. т

УСЧАТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. і '' усчаць. íУСЧАЦЦА, узачнéцца; пр. усчáўся, -чалі 7 ся, -чалóся; зак. Разм. Пачацца, распачацш і

Сварка ўсчалася. □ Непадалёку ад вёскі 9í ! муры раптам ўсчалася беспарадкавая страц ніна. Чыгрынаў. 5

УСЧАЦЬ, узачнý, узачнéш, узачнé; узачш \ узачняцé; пр. усчáў, -чала, -чало; заг. узачі зак., што і чаго. Разм. Пачаць, распачаш Усчаць сварку. □ Хлапец затрымліваўся, м равіў усчаць доўгую гаворку. Кулакоўск Ні ў гэты вечар, ні ў наступныя усчаць бок Мірон не адважыўся... Сачанка. [Язэп:] «Ш я згадзіўся з Шугаем, Гаравы не ўсчаў бі гэтай справы». Асіпенка.УСЧЬІНАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знп дзеясл, усчынаць — усчаць.УСЧЬІНАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, к усчацца.2. Зал. да усчынаць.УСЧЫНАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, к усчаць.УСЧЭПЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, к усчапіць.Усынавіцель75Усядацца

УСЫНАВІЦЕЛЬ, -я, м. Той, хто ўсынавіў або ўсынаўляе каго-н.УСЫНАВІЦЬ, -наўлю, -навíш, -навíць; зак., каго. Прыняць у сваю сям'ю хлопчыка на правах роднага сына. Калі хлопчык падрос так, што трэба было аддаваць у школу,

прафесар афіцыйна ўсынавіў яго. Новікаў.УСЫНАУЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усынаўляць — усынавіць.УСЫНАЎЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да усынаўляць.УСЫНАЎЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да усынавіць.УСЫНОУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усынавіць.УСЫПÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. усыпáць — усьшаць (у 1, 2 знач.).УСЫПАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усьшаць (у 1, 2 знач.).УСБШАЦЦА, -пленда; зак. 1. Змясціцца дзе-н. (аб чым-н. сыпучым).2. Стаць усьшаным чым-н. У снежнай белі квецені звінелі пчолы, пялёсткамі ўсыпаўся дол. Дуброўскі.УСЫПÁЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да усыпацца.2. Зал. да усыпáць.УСЬ'ІПАЦЬ, -П.'ÍО, -плеш, -пле; зак. 1. што і чаго. Насыпаць чаго-н. куды-н.; высыпаць. Андрэй, як і Алёша, расцёр на далоні колас, прадзьмуў зерні і ўсыпаў у рот. Лобан. Маці знайшла торбу і ўсыпала ў яе з гарнец бульбы. Якімовіч.што. Пакрыць усю паверхню чым-н. сыпучым. Снег усыпаў зямлю. □ Апалыя лісты ўсыпалі сцежкі і мокрую траву. Грахоўскі. // перап. З'явіцца на паверхні чаго-н. у вялікай колькасці. Гракі ўсыпалі ўсё ржышча, і яно здавалася жывым, нібы рухалася. Хомчанка. Зоры чыстыя, буйныя ўсыпалі неба. Карпаў.каму. Разм. Пабіць або вылаяць каго-н. [Ян:] —От вдыму папругу ды яв усыплю, то навучышся і сеяць і са старэйшымі гаварыць. Чарнышэвіч. // Узяць пад арышт.— Што з ім [Іванам] рабіць? Мо паклікаць участковага, хай усыпле сутак пятнаццаць? — ні то папытаў, ні то прапанаваў вусаты дзядзька Мікалай. Місько. // Нанесці ўдар па ворагу. [Мірановіч] успамінаў апошні свой бой, і тады то дакараў сябе, што не ўбярогся, то адчуваў задаволенасць, што ўсё ж немцам ўсыпалі і што ён сам падбіў танк... Марціновіч.О Усьшаць бярозавай кашы каму — тое, што і даць бярозавай кашы (гл. даць). Усьшаць гарачых (бізуноў)—пакараць каго-н., адсцябаць, выхвастаць.УСЫПÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да усыпаць.УСЫПІЦЬ, -шло. -пíш, -пíць; зак., каго-што. І. Выклікаць сон, прымусіць заснуць. Усыпіць дзіця. /І Прымусіць заснуць пры дапамозе снатворных сродкаў, гіпнозу. Усыпіць хворага перад аперацыяй.2. перан. Аслабіпь увагу каго-н. да чаго-н., прытупіць пільнасць. Каб усыпіць падазрэнні немцаў, Заслонаў павінен так дзейнічаць, каб самі па сабе ўзнікалі падазрэнні ў сваіх. «Полымя». Але і.. [Булай] быў не лыкам шыты, умеў усыпіць падазрэнні і сумненні. Шыцік.УСЫШІÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усыпляць — усыпіць.УСЫПЛЁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад усыпіць.УСЫПЛЯЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Уст. Снатворны. Усыпляльныя парашкі.2. Які выклікае сон, садзейнічае ўсыпленню. Усыпляльны шум дажджу.УСЫПЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да усыпляць.УСЫПЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да усыпіць.УСЫРКІЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак., што і чаго. Абл. 1. Прыгаварыць да зняволення. [Пятро:] — Асудзілі [жонкі/] ўсё ж. Два гады ўсырычылі... Марціновіч. // Набіць.— Ой, баяцца цябе буду! — Пабаішся, як штаны здзяру ды трапкача ўсырычу. Паўлаў.2. Даць з разлікам на пэўную выгаду. Але хлопец усё ж усырычыў.. [Арцёму] залатоўку. Машара. // Усадзіць шмат сродкаў за што-н. [Вара:]—Клопат вялікі, што ні ў кога [тэлевізара] няма.— Няхай будзе ў нас першых. [Хілімон:] — Ды мо і грошы

ўсе ўсырычыла за яе [штуковіну]. Сабаленка.УСЫХАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усыхаць — усохнуць.УСЫХÁЦЦА, -áецца. Незак, да усохпуцца.УСЫХÁЦЬ, -áе. Незак, да усохнуць.УСЮДЫ, прысл. У кожным месцы, паўсюдна; скрозь. Ад крокаў паікрьгпвае паркет. Не ўсюды, а ў асобных мясцінах. Кулакоўскі. Усюды панаваў нейкі ўрачыеты, святочны настрой. Асіпенка.О Куды ні кінь — усюды клін гл. клін.УСЮДЫ1СНЫ, -ая, -ае. 1. Які ўсюды прысутнічае, усюды існуе (паводле рэлігійных уяўленняў — пастаянны эпітэт бога).2. Разм. жарт. Які ўсюды наспявае, ва ўсім прымае ўдзел. Усюдыісныя рэпарцёры.УСЮДЫХОД, -а, М -дзе, м. Аўтамашына на гусенічным хаду, прызначаная для язды ў цяжкіх дарожных умовах.УСЮДЬІХОДНЫ, -ая, -ае. Здольны хадзіць ~ у цяжкіх дарожных умовах.УСЯ гл. увесь.УСЯ... (гл. усе...). Першая састаўная частка складаных слоў, якая ужываецца замест «усе...», калі націск у другой частцы падае на першы склад, напрыклад: усявышні, усямерны, усяночны.УСЯВЫШНІ, -ЯЯ, -яе. Кніжн. уст. Па рэлігійных уяўленнях — які стаіць над усім існуючым (эпітэт бога). // Які ідзе ад бога. // у знач. наз. усявышні, -яга, м. Адна з назваў бога. І ўсё ж такі дадалі [Андрэй і Янка] евангельскія словы, упэўненыя ў тым, што іх пісьмо чыноўніцкіх рук не міне: «Бойся ўсявышняга і не гавары лішняга». Колас.УСЯГО, прысл. 1. Разам, наогул. Усяго зарабілі 50 рублёў.2. у знач. ўзмацняльнай часціцы. Толькі. Цягнік спыняецца на гэтай станцыі ўсяго на адну хвіліну. Корбан. Завецца ж спадчына мая Усяго старонкай Роднаю. Купала. [Рыгор:] «Слухай,— кажу,— дружок, падкінь ты мяне ў Пятроўку... Тут і язды ўсяго пятнаццаць кіламетраў»... Ракітны. / У спалучэнні з часціцай «толькі». / адзін рабочы, усяго толькі адзін, паварочвае гэты самы круг з паравозам. Лынькоў.УСЯДАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца. Незак. да усесціся.і* _■—Усядзець76УсячУГСІІЫ"»

УСЯДЗЕЦЬ, -джý, -дзíш, -дзíць; зак. Тое, што і ўседзець. [Галена:]—Я не магу усядзець тут спакойна.. Можа дзе і маці там ужо ў астрозе. Чорны. А калі зальецца звонкай трэллю — Запяе ўвесь лес на ўсе лады,— / пачнецца гэткае вяселле, Што нікому не усядзець тады. Лойка.УСЯК, прысл. Разм. 1. Па-рознаму, неаднолькава. Усяк, бывае на вяку — і па спіне і па баку. Прымаўка.2. Усімі спосабамі, ўсяляк. [Тапурыя:] — Ты жывеш пры бацьках, і яны усяк стараюцца цябе ад бяды абараніць. Самуйлёнак.УСЯКÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. усякаць — усячы (у 2, 3 знач.).УСЯКÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да усякаць.УСЯКÁЦЬ, -áго, -áеш, -áе. Незак, да усячы.УСЯКІ, -ая, -ае; займ. азначальны. 1. Кожны, любы. Усякі раз адно і тое ж. а — Вы спачатку, таварыш Бялоў, разбярыцеся, у чым справа,— спакойна заўважыў

Ладынін.— Я разабраўся. Дзяўчына прыйшла да мяне са слязамі.— Не ўсякім слязам трэба верыць,— уставіў Васіль... Шамякін. Ўсякая птушка сваё гняздо бараніць. Прыказка. // у знач. наз. усякі, -ага, м.; ўсякая, -ай, ж. Кожны, любы чалавек. [Бацька:] — Не ўсякі любіць горыч і кіслату, не ўсякі мае моц, сілу. Баранавых.Розны, ўсялякі. Вокны забіты, заложаны лучынаю, усякім рыззём. Колас. Усякія наведванні страшэнна стамлялі нашага хворага і нават больш — чамусьці раздражнялі. Васілевіч. / у знач. наз. усякае, -ага, н.— Глупства! — засмяяўся Гамрэкелі і дакрануўся да пляча Арцёма.— Між суседзямі ўсякае здараецца. Самуйлёнак.(звычайна ў спалучэнні з прыназ, «без»). Які-небудзь, які б то ні быў. Без усякай мэты. Без усякіх цяжкасцей.О Без усякай задняй думкі гл. думка. Без усякіх; без (усяго) усякага — адразу, прама; безагаворачна. Ва ўсякім выпадку гл. выпадак. Ва ўсякім разе гл. раз '. На ўсякі выпадак гл. выпадак. Ўсякая ўсячына гл. усячына.УСЯЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. усяляць — усяліць (у 1 знач.) і усяляцца — усяліцца (у 1 знач.).УСЯЛÉНСКІ, -ая, -ае. Уст. Сусветны.О Усяленскія саборы — а) агульнацаркоўныя з'езды прадстаўнікоў вышэйшага духавенства хрысціянскай царквы (4—8 стст.); б) з'езды біскупаў каталіцкай царквы, што склікаліся рымскім панам для вырашэння царкоўных пытанняў (10—20 стст.).УСЯЛІЦЦА, усялюся, усéлішся, усéліцца; зак. 1. Заняць месца на пражыванне; пасяліцца. Адзін зруб быў ужо выведзены аж пад краквы, відаць, чалавек спяшаўся, каб да зімы усяліцца ў новую хату. Краўчанка.2. перан. З'явіўшыся, апанаваць, агарнуць (пра пачуцці, думкі і пад.). [Дзеці] баяліся якіх-небудзь геройскіх учынкаў свайго брата. У дзіцячыя душы ўсяліўся жах. Федасеенка.УСЯЛІЦЬ, усялю, усéліш, усéліць; зак., каго-што. і. Пасяліпь на жыхарства. Усяліць новых жыхароў у кватэру.2. перан. Выклікаць якое-н. пачуццё, пасеяць якія-н. думкі. Пісьмы развеялі крыўду, замест яе ўсялілі надзею, нейкае светлае, нязведанае дагэтуль пачуццё да бацькі. «Звязда».ЎСЯЛЯК, прысл. Разм. 1. Па-рознаму, некнолькава. Ўсяляк паміж жонкаю і мужам т вае. Бядуля.2. Усімі спосабамі, усяк. Валя бачыла, ш маці стараецца ўсяляк адгарадзіць яе ад б§ лівых падзей. Сіняўскі. [Марыя] кахалі [Аляксея]. Кахала і ўсяляк старалася ўтаіч ад каханага сваю беднасць. Шашкоў.ЎСЯЛЯКІ, -ая, -ае; займ. азначальны. І Самы разнастайны, розны. Ламачча ўсяляш га тут хапала, хоць гаць гаці. Гурскі. Вядíí. доктар усялякай хворасці ў чалавечай Ц шы — час—мае вечнага свайго дапаможа ка — працу. Чорны. / у знач. наз. усялякаí -ага, н. У жыцці здараецца ўсялякае, і не.пь яшчэ з аднаго факта рабіць вывады. Дзятла;2. (звычайна ў спалучэнні з прыназ, «без») Які-небудзь, які б там ні быў. Дзень пра шоў без усялякіх здарэнняў. Новікаў. [Хлопец] ужо два разы назначаў мне спатканне,— без усялякай хітрасці казала Літ, Алёшка. Сяброўкі хацелі ўкутаць яе трэцá коўдрай, але Юля адмаўлялася ад усяляпіí паслуг. Грамовіч.УСЯЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; неза; 1. Незак, да усяліцца.2. Зал. да усяляць.УСЯЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да уся ліць.УСЯМЁРНЫ, -ая, -ае. Які ажыццяýляецвд ўсімі мерамі, усімі спосабамі, сродкамі,Правільная палітыка нашай камуністычші партыі,— гаварыў Кастусь,—

палітыка ўсямернага развіцця індустрыі і калектывізацыі сельскай гаспадаркі-—апраўдала сябе выдатна. Брыль.УСЯМЁХ, прысл. У колькасці сямі чалавек (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын),УСЯНОЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які прадаўжаецца, працягваецца ўсю ноч. Гэта было ўсяночнш вандраванне. Яны ўдвух [Мішурын і Вялічт] усю ноч блыталіся па цёмных закутках, абы не натрапіць на нямецкія вочы. Чорны.2. у знач. наз. усянóчная, -ай, ж. Царкоўная служба перад вялікаднем у праваслаўнш хрысціян, якая працягваецца ўсю ноч.УСЯРЭДЗІНЕ, прысл, і прыназ. 1. прысл. Ўнутры, у цэнтры чаго-н. Міхась схапіў рагожу і., стаў вышароўваць бітон усярэдзіне і зверху. Дайліда. Золка за плячыма, ные і ные ўсярэдзіне, як на што нядобрае. Пташнікаў. Смешныя ў .. [Курта] выходзілі пячонікі: зверху вуголле, а ўсярэдзіне цвёрдыя, як камень,— ні ўкусіць, ні ўгрызці. Ракітны,2. прыназ, з Р. Пасярод. З налітымі крывёю вачамі, каровы равуць, грабуць капытамі зямлю... Усярэдзіне статка — на невялікім пятачку — воўк. Бяспалы.УСЯРЗДЗШУ, прысл, і прыназ. 1. прысл. Унутр. Чалавек разграбаў на страсе салому, рабіў лаз усярэдзіну. Курто.2. прыназ, з Р. Унутр чаго-н. Снарад праламаў сцяну і трапіў усярэдзіну дома.УСЯСВÉТНЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і с ус в е т н ы (у 2 знач.).УСЯХВÁЛЕВЫ, -ая, -ае. Прыстасаваны для прыёму і перадачы па радыё на ўсіх хвалях. Усяхвалевы прыёмнік.УСЯЧЫ, усякý, усячэш, усячэ; усячóм, усечацé, усякýць; пр. усéк, -ла; зак., што. 1. Адсякаючы, укараціць. Усячы касільна. // (ле-Усячына 77раважна з адмоўем «не»). Змагчы адсячы што-н. Палена цвёрдае — не ўсячэш.Спец. Урабіць, ўставіць у высечаную адтуліну. Усячы перагародку ў сцяну.перан. Кніжн. Паменшыць колькасць скпадоў у радку. Усячы склад у вершаваным радку.УСЯЧЫНА, -ы. ж. Разм. У выразе: ўсякая усячына — а) самыя разнастайныя рэчы, прадметы. Бакоўка была захламлена усякай усячыпай. Няхай; б) усё, што хочаш, усё без разбору. Усю ноч не давалі спакою цяжкія і трывожныя сны. Плялася ўсякая усячына, у галаву лезла розная дрэнь. С. Александровіч.УСЯЧЗННЕ, -я, н. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, усячы.2. У граматыцы, літаратуразнаýстве — скарачэнпе слова або верша ў канцы, а таксама само слова або верш з такім скарачэннем. Цактыль з усячэннем.УТАІЦЦА, утаюся, утóішся, утóіцца; зак. [часцей з адмоўем «не»). Разм. Застацца невядомым для каго-н. Праўда, утаіцца ад жонкі не ўдалося, але, ведаючы характар мужа, яна нічога не сказала яму. Васілёнак. Не ўтоішся з справай такою... І нікне Цімох. Баіцца ён сам прад сабою Прызнаць свой падвох. Колас.УТАІЦЬ, утаю, утóіш, утóіць; зак., кагошто і з дадан, сказам. 1. Захаваць у тайне, скрыць ад іншых. Далажыў [Пішчыкаў], чым займаўся полк. Нічога не ўтаіў, усё расказаў. Алёшка. Не ўтаю, што часамі журыўся Я вясенняю звонкай парой. Астрэйка. Салдаты стрымлівалі слёзы, стараючыся ўтаіць іх ад камандзіра. «ЛіМ»-2. Прысвоіць. Утаіць чужыя грошы.УТАЙМАВАЛЬШК, -а, м. Спецыяліст па утаймаванню дзікіх звяроў.УТАЙМАВÁЛЫПЦА, -ы, ж. Жан. да утаймавальнік.УТАЙМАВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утаймаваць.УТАЙМАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утаймаваць.

УТАЙМАВÁЦЦА, -мýюся, -мýешся, -мýецца; зак. 1. Уціхамірыцца, супакоіцца (пра чалавека). Пачалі будаваць дарогу праз балота. Старыя працівіліся, але моладзь не ўтаймавалася, пакуль не ўзяла верх... Чарот. Стыпендыю [студэнты] атрымалі, праз дзень-два паедуць на бульбу, так што ёсць усе падставы павесяліцца. Толькі пад раніцу ўтаймуецца інтэрнат. Навуменка. // Стаць паслухмяным, падпарадкавацца волі чалавека (пра жывёл). Вінавата апусціўшы хвост, Кудлік трохі ўтаймаваўся, але ненадоўга. Рылько.І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Змепшыцца, суцішыцца або суняцца (пра боль і пад.).— Дарагі браце Сцяпане! Пойдзем да мяне, паляжыш, адпачнеш, боль утаймуецца... Дубоўка. [Алілпо] думала, што гэта яшчэ не роды, а проста забалеў жывот і калі яна будзе рухацца, дык боль утаймуецца. Сабаленка. // Заглушыцца, прыглушыцца (пра якое-н. пачуццё, хваляванне і пад.). Калі агульная ўзрушанасць і захапленне, нарэшце, утаймаваліся, я пайшоў да Сені. Шамякін.— А чаго я цябе не бачыў да гэтага дня? — спытаў Пятро Ізобаў свайго даўняга сябра, калі радасць нечаканай сустрэчы крыху ўтаймавалася. Савіцкі. // Прыйсці ў нерухомы стан, стаць___________________________________У тапіцца спакойным. На трэці дзень Ўтаймаваўся акіян. І хвалі, Прыкмеціўшы бязлюдны астравок, Як трэску, лодку іхнюю прыгналі І выплеснулі ціха на пясок. Куляшоў. Я Чорнае мора зялёным назваў бы, Калі утаймуецца бура і шторм. Грахоўскі. Пад раніцу завіруха трохі ўтаймавалася. Чарнышэвіч-УТАЙМАВАЦЬ, -мýю, -мýеш, -мýе; зак. 1. каго. Уціхамірыць, супакоіць (непаслухмянага, раззлаванага чалавека). Не так лёгка было Данілу утаймаваць Сымона. У таго ад злосці прыбавілася сілы, ён нібы звар'яцеў. Нарэшце абяссілены, спацелы і раскудлачаны Сымон здаўся. Чарнышэвіч. // Падпарадкаваць сваёй волі чые-н. дзеянні, ўчынкі. Мы утаймуем ворагаў зямлі, Мы здолеем у пыл іх планы сцерці! Панчанка. // Падпарадкаваць волі чалавека дзікую або непаслухмяную жывёлу. Утаймаваць тыгра.2. што. Зменшыць, аслабіць або суцішыць (боль). Я падзякаваў сваёй выратавальніцы і папрасіў, каб яна дала мне ў дарогу гэты корань:—Калі зуб забаліць зноў, я адразу ўтаймую боль. Дубоўка. // Заглушыць, прыглушыць (якое-н. пачуццё, хваляванне і пад.). Нейкае хваляванне ахапіла ўсіх. Каб утаймаваць яго, людзі пачалі прасіцца ісці на заданне. Шамякін. Мы сядзелі дзе хто, маўчалі, .. не маглі утаймаваць сваіх пачуццяў. Няхай. // Заспакоіць, здаволіць (пра жаданні, патрэбы і пад.). [Цвыркун:] — Дзякуй, пане, нешта мне піць хочацца, а салодкім чаем не ўтаймуеш смагі. Пальчэўскі. // Справіцца з якімі-н. стыхійнымі з'явамі. Утаймаваць пажар. □ Уся брыгада працавала тады цэлага паўдня, пакуль., утаймавалі шалёную ваду. Чарнышэвіч.УТАЙМОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утаймоўваць — утаймаваць.УТАЙМОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да утаймавацца.2. Зал. да утаймоўваць.УТАЙМОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаймаваць.УТАМІЦЦА, утамлюся, утóмішся, утóміцца; зак. Адчуць утомленасць; стаміцца, змарыцца.— Утаміўся ты? — спытаў Васіль.— На другой змене цяжэй працаваць.— Не,— адказаў Піліп.. Трошкі рукі ў плячах чутны, а больш нічога. Кулакоўскі. Вывезлі гною ў гэты дзень дзяўчаты мала. А ўтаміліся добра... Ермаловіч.УТАМІЦЬ, утамлю, утóміш, утóміць; зак., каго-што. Давесці да ўтомы; стаміць, змарыць. Утаміць каня. Утаміць рукі.УТАМЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца; незак. 1. Незак, да утаміцца.2. Зал. да утамляць.

УТАМЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да утаміць.УТАПІЗМ, -у, м. 1. Нязбытнасць, нерэальнасць чаго-н. Ўтапізм планаў.2. Тэорыі, погляды ýтапічнага сацыялізма.УТАПІСТ, -а, М -сце, м. 1. Прыхільнік утапічнага сацыялізма.2. Фантазёр, летуценнік.УТАШСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да утапіст.УТАШЦЦА, утаплюся, утóпішся, утóпіцца; зак. 1. Загубіць сваё жыццё, кінуўшыся ў ваду. Некалі адна дзяўчына з нашай вёскі неУтапіць78Утароплены

вытрымала, што яе каханага ажанілі з другой, і ўтапілася. Карпюк.2. Патануць у вадзе пад уздзеяннем сілы цяжару. Лодка ўтапілася. // Загінуць у вадзе. [Людзі:] — Кажуць, што ледзь сам [хлопчык] не ўтапіўся, бедны... Не ўмеў добра плаваць, а кінуўся на выручку. Кулакоўскі. // Праваліцца ў што-н. мяккае, пушыстае, пухкае. / ўтапілася, укрылася глыбока ў валок Ганначка, сорамна неяк стала, што зманіла матцы. Нікановіч. Апошнія снапы Андрэй падкінуў пад ногі — стаяў пасярод воза; яны ўтапіліся, што ў яму, задраўшыся ўверх камлямі. Пташнікаў. / у перан. ужыв. У вочы [Алесі] глянеш — так і ўтопішся ў іх бездані. Васілевіч. // Разм. Стаць нябачным, схавацца ў якой-н. вельмі прасторнай, шырокай адзежы. Максім, гледзячы на тое, як Толя ўтапіўся ў яго вялікай кашулі, засмяяўся, нібы набраўшы ў рот вады. Брыль.УТАПІЦЬ, утаплю, утóпігл, утóпіць; зак. 1. што. Апусціўшы ў ваду, прымусіць патануць; затапіць. Утапіць лодку. // Не ўтрымаўшы, даць патануць. Утапіць вядро. □ [Хлопчык:] — А помніце, як Лашак у рэчцы ўтапіў трактар. Шамякін.каго-што. Загубіць чыё-н. жыццё, сілай кінуўшы ў ваду. Прывесці яго сюды, тыцнуць носам у план, а потым утапіць прахвоста ў гэтых затоках! Колас. Аднаго разу кажа [мачаха] сваёй дачцэ: — Схадзі ты, дачушка, да сястры ў госці, пакліч яе з сабой купацца ды ўтапі... Якімовіч. / у перан. ужыв. Асабліва згусціўся туман абапал канавы.., нібы ўтапіў кусты на балоце. Федасеенка.перан.; каго. Паставіць у цяжкае становішча каго-н. (выдаўшы, прадаўшы, абгаварыўшы і пад.). [Вілюевіч:] — Дзе ты вычытаў, што каб самому выслужыцца, то другога утапіць трэба. Грамовіч. [Студэнт:] Адозвы падлавіла [гаспадыня], павяла паліцыю; ёй было патрэбна утапіць мяне. Галубок.перан.; што. Заглушыць гора, пачуцці і пад. пры дапамозе чаго-н. Можа, таму так цяжка было ў.. [Веры] на душы і нельга было гэты цяжар утапіць нават у моры слёз. Машара. Вось Якім, вечны гаротнік і няўдачнік, які хоча ў гарэлцы утапіць сваё гора. Скрыган.што. Глыбока апусціць у што-н. мяккае, пушыстае, пухкае. Сяржант ўтапіў галаву ў падушку і глуха, як аднекуль са склепа, сказаў: — Ведаеш што? Ты будзь чалавекам з.. [Ілонкай]. Хомчанка.О У лыжцы вады утапіць каго ■— загубіць, прычыніць непрыемнасць пры наяўнасці самага нязвачнага выпадку.— Ты ёй [эканомцы] верыш? — усміхнулася Бабіцкая.— Ды яна гатова цябе ў лыжцы вады утапіць. Гурскі.УТАПІЧНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць утапічнага; нерэальнасць. Утапічнасць ідэй. Утапічнасць тэорыі.УТАШЧНЫ, -ая, -ае. 1. Заснаваны на утопіі (у 1 знач.). Утапічнае вучэнне Томаса Мора.

Які з'яўляецца утопіяй (у 2 знач.); нерэальны. Разам з адыходам ад утапічных ідэй Лабановіч., перамагае., разлад паміж словам і справай. «Полымя».Які ўяўляе сабой утопію (у 3 знач.). Утапічны раман.О Утапічны сацыялізм гл. сацыялізм.УТАПЛЁННЕ, -я, н. Кніжн. Дзеянне паводле дзеясл, утапіць (у 1, 2 знач.).УТАПТÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утаптаць (у 1—3 знач.).УТАПТÁЦЦА, утóпчацца; зак. Стаць утаптаным, прымяцца. Снег утаптаўся. Сена ўтапталася.УТАПТАЦЬ, утапчý, утóпчаш, утóпча; зак., што. 1. Шчыльна ўмяць, топчучы нагамі. Дрэвы густа выкінулі зялёны ліст, а зямля, дзе толькі яе не ўтапталі, не ўтрамбавалі нагамі, выгнала зялёную мураву. Сабаленка. [Маці] выйшла на ганак, а Платон скача вакол шулы — свежую зямлю ўтоптвае. Утаптаў і за жардзіну ўхапіўся, у паз яе заклаíІвае... Ракітны.Затаптаць у зямлю, снег, пясок і пад. Бычок пабэрсаў кудзелю нагамі і ў гразь утаптаў. Якімовіч. Вываліўся [жолуд], скаціўся з калёс, з посцілак і ўпаў на зямлю. Яго адразу ўтапталі ў пясок людзі... Пташнікаў. // Утрамбаваць, вытаптаць. Утаптаць сцежку.Разм. Складаючы, уціснуць куды-н. усё, многае. Утаптаць усе рэчы ў чамадан. □ — Туды можна пудоў дзесяць сена утаптаць,— наўмысля пабольшыў Антон памёр мяшка. Ермаловіч. // Складаючы, прыціснуць, умяць. Размяркоўвалі сена на вока, і кожны стараўся мацней утаптаць воз, каб ён выдаваў меншым. Крапіва.перан. Разм. Многа з'есці чаго-н. Утаптаць гаршчок кашы.О Утаптаць у гразь каго-што — тое, што і затаптаць у гразь каго-што (гл. затаптаць).УТАРГАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утаргаваць.УТАРГАВАЦЬ, -гýю. -гýеш, -гýе; зак., што і чаго. Набыць якую-н. суму грошай ад продажу чаго-н.; выручыць. З дому грошай Ганьцы не даюць. Няма з чаго узяць, няма утаргаваць з чаго. Васілевіч. Рамізнік, стрэўшы Палуту з травою, нічога не кажучы, адкупіў у яе абодва мяшкі і яшчэ нават падзякаваў..— Дзякуй богу, утаргавала і хопіць для мяне на нейкі час. Гартны.УТАРГОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утаргоўваць — утаргаваць.УТАРГОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаргаваць.УТАРОПІЦЦА, -плюся, -пішся, -піцца; зак. Пільна, не зводзячы вачэй, угледзецца на каго-, што-н. Яфрэйтар доўгім пранізлівым позіркам утарапіўся ў дзяўчыну. Мележ. [Ніна Лятроўна] ўтаропілася позіркам некуды ўдалячынь, за акно, і задумалася. Краўчанка. Дырэктар утаропіўся на Юновіча і маўчаў. «Нямая сцэна,— думаў Юновіч,— трэба ісці». М. Стральцоў. // Стаць пільным, уважлівым, накіраваным (пра вочы, позірк і пад.). Жахлівы позірк Гані утаропіўся ў сястру, якая прывяла яе сюды: што здарылася? Грамовіч. Вочы ўтаропіліся на стройнага лася, на яго вілаватую галаву, на моцныя грудзі, пакрытыя доўгай сіваватай поўсцю. Сіняўскі.УТАРОШЦЬ, -шло, -піш, -піць; зак., што. Ўставіць вочы, позірк на каго-, што-н. Усе паднялі галовы, утаропілі позіркі на камісара. Шамякін. Аграном сядзеў моўчкі, утаропіўшы вочы ў стол. Бядуля.УТАРОПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утаропіць.УтароплíваццаУткнуцца

УТАРОПЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да утаропіцца.2. Зал. да утаропліваць.

УТАРОПЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаропіць.УТАСАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утасаваць.УТАСАВАЦЬ, -сýю, -сýеш, -сýе; зак., што. Тасуючы, ўставіць карту ўнутр калоды.УТАСÓУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утасаваць.У ТАЎЧЫ, утаўкý, утаўчэш, утаўчэ; утаўчóм, утаўчацé, утаўкýць; пр. утóўк, утаўклá, -ло; заг. утаўчы; зак., што. 1. Стаўчы што-н. поўнасцю або ў дастатковай меры. Утаўчы ячмень.2. Разм. Утрамбаваць, ушчыльніць што-н. Утаўчы дарогу. // Вытаптаць, прыбіць нагамі якую-н. расліннасць. [Вогдан:]—Каровы пачынаюць марнець. Няма пашы. Надоі паскупелі. Выган той ужо так утаўклі — зрабіўся, як бубен. Дуброўскі.УТАЎЧБІСЯ, утаўчэцца; утаўкýцца; пр. утóўкся, утаўклáся, -лóся; зак. 1. Стаўчыся поўнасцю або ў дастатковай меры.2. Разм. Утрамбавацца, ушчыльніцца. Утаўклася сцежка. // Вытаптацца, прыбіцца нагамі (пра якую-н. расліннасць).УТАЧБІЦЦА', утóчыцца; зак. Сточваючыся. зрабіцца вузейшым (пра лязо).УТАЧБІЦЦА2, утачýся, утóчышся, утóчыцца; зак. Точачы, пранікнуць унутр або ў глыбіню чаго-н. Крот утачыўся ў зямлю. Ц перан. Разм. Улезці, трапіць куды-н. [Ніна;] — Пайшла ў будаўнічы тэхнікум. Ды і то ледзьледзь утачылася,— з фізікай у мяне няважна. Корбан.УТАЧБІЦЬ', утачý, утóчыш, утóчыць; зак., што. Сточваючы, звузіць шырыню (ляза).УТАЧБІЦЬ2, утачý, утóчыш, утóчыць; зак., што. Шыючы, ўставіць кавалак матэрыі. Утачыць клін у рукаў.УТВАРÁЛЬНІК, -а, м. Спец. Рэчыва, элемент, якія ўтвараюць што-н.УТВАРÁЛЬНЫ, -ая. -ае. Які служыць для ўтварэння чаго-н. Утваральныя аеновы назоўпікаў.О Утваральная лінія (спец.) — лінія, рухам якой утвараецца якая-н. паверхня.УТВАРАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да утварыцца.2. Зал. да утвараць.УТВАРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да утварыць.УТВАРЫЦЦА, утвóрьшца; зак. 1. Атрымацца ў выніку чаго-н.. з'явіцца. На дарогах утварыліся снежныя завалы. Новікаў. Шафу .ны крыху адсунулі ад сцяны, і за ёю ўтварыўся невялічкі куточак. Кавалёў. // Арганізаваць. Утварылася новае спартыўнае таварыства. □ Утварылася сусветная сацыялістычная сістэма — дзецішча міжнароднага пралетарыяту, яго галоўная заеаёва, яго гордасць і надзея. «Звязда».2. Узнікнуць у сувязі з чым-н. На нейкі час у хаце ўтварыўся пэўны непарадак. Нечарговы выпадковы сход разгаманіўся вельмі актыўна. Якімовіч.УТВАРЫЦЬ, утварý, утвóрыш, утвóрыць; зак., што. 1. Надаўшы адпаведную форму, будову, выгляд, стварыць што-п. Утварыць прамы вугал. □ Кусты спляліся і ўтварыліжывую вечназялёную агароджу, за якой стаялі вялікія дрэвы і маленькія блакітныя домікі атэля. Шамякін. Прарваўшы фронт, легіянеры абышлі Вільню і ўтварылі вакол горада агнявую падкову. Мехаў. // Выклікаць з'яўленне, узнікненне чаго-н. На паверхні скалы вада ў гарачай крыніцы ўтварыла паглыбленне, якое мае форму., сапраўднага катла. Матрунёнак.Заснаваць, сфарміраваць што-н.; арганізаваць. Пасля перамогі Кастрычніка працоўныя розных нацый нашай краіны ўтварылі ваенна-палітычны саюз, які адыграў велізарную ролю ў разгроме ворагаў Савецкай рэспублікі. «Звязда». У другой палавіне зімы настаўнік аддзяліў лепшую групу вучняў і ўтварыў чацвёрты клас. Кулакоўскі. 3-пад ярма краіну Вызваліў маю І з рэспублік вольных Утварыў [Ленін] Саюз. Глебка.

Разм. Зрабіць што-н. нечаканае, непажаданае; напракудзіць. [Кулік:] — Звальняць не будзем — будзем судзіць. Так-так, судзіць, калі хоць яшчэ што такое ўтворыш. Кірэйчык. Маці магла такое утварыць, што потым на вуліцу не пакажашся. Сіняўскі.УТВАРіЗННЕ, -я, н. і. Дзеянне паводле дзеясл, утвараць — утварыць (у 1, 2 знач.).2. Тое, што ўзнікла ў выніку якога-н. дзеяння, працэсу. Тлушчавыя ўтварэнні.УТВОРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утварыць.УТКÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уткаць.УТКÁЦЦА, утчэцца; зак. Паменшаць у працэсе ткання.УТКÁЦЬ, уткý, утчэш, утчэ; утчóм, утчацé, уткýць; пр. уткáў, уткáла; зак., што і чаго. 1. Уплесці, ўставіць шляхам ткання нітку, паласу ў тканіну.Ткучы, вырабіць што-н. у якой-н. колькасці.Пакрыць скрозь тканым узорам; упрыгожыць шляхам ткання. Уткаць ручнікі золатам.Зрасходаваць у працэсе ткання. За дзень уткала кілаграм пражы.УТКНУТЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уткнуць.УТКНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Убіцца вострым канцом у што-н., пранікнуць у глыб чаго-н. Кап'ё уткнулася ў зямлю. □ Човен уткнуўся носам у пясчаны бераг якраз супраць глыбокага рова. Шамякін.Зарыцца галавой, тварам у што-н. Жэнька паднялася з зямлі і уткнулася галавою ў пасцель. Крапіва. // Есці, усунуўшы галаву ў якую-н. пасудзіну (пра жывёлу). [Мурзік],.. ціха заскуголіўшы, падбег да бляшанкі, уткнуўся ў яе мордачкай і стаў хлябтаць. Капыловіч.перан. Доўга глядзець куды-н. (у акно і пад.). [Сёмка:] — Толькі хутка пачаў я прыкмячаць, што Аленка мая сумуе. Уткнецца ў акно, быццам на вуліцу пазірае, а сама перад сабою нічога не бачыць. Кандрусевіч. // Не ўзнімаючы вачэй, паглыбіцца ў якую-н. справу. Уткнуцца ў кнігу.Уперціся ў што-н. Мікола як уткнуўся тварам у сцяну, так і не павярнуўся. В. Стральцоў.— Прыехалі! Прыехалі! — усхапілася Ліза і уткнулася носам у халоднуюШУткнуць80Утоптваць

шыбіну. С. Александровіч.-— Не пікні! — Дула пісталета уткнулася.. [Рабушку] ў грудзі. Новікаў. / у перан. ужыв. Сіратліва ўткнуліся ў неба заводскія трубы, вецер не расцягваў ад іх доўгіх хвастоў дыму. Пятніцкі. // Сутыкнуцца з якой-н. перашкодай. Калі [хлопцы] прайшлі кіламетры са два, то., зноў ўткнуліся ў балота! Маўр. Цяжка шаргануўшы па пясчанаму дну, уткнуўся ў бераг паром. Аляхновіч.5. Разм. Улезці, уціснуцца куды-н. Андрэй згледзеў, што ў кузаве пабіта людзей, не ўткнуцца. Пташнікаў. // перан. Умяшацца, прыняць удзел у чым-н.— Як? — здзівіўся маёр.— Хто яму дазволіў?.. Усюды.. [Чыжык] уткнецца першым! Няхай.— Нічога я не пісала!..— буркае Ганька.— Як гэта не пісала. Раскажы няхай.. [Міша] паслухае. Ен-то ўжо табе скажа! — усюды гэта баба Іваніха уткнецца. Васілевіч.О Ўткнуцца носам у што або куды — не адрываючыся, з захапленнем чытаць, пісаць і пад. Ўткнуцца са сваім языком — сказаць што-н., калі не просяць.УТКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; нём, -няцé; зак., што. 1. Прымусіць пранікнуць, увайсці ўглыб, унутр што-н. вострае, тонкае; усадзіць. Уткнуць іголку ў клубок. □ Уткнуўшы косы ў мокрую ад расы траву, касцы ідуць снедаць. Нядзведскі. Маці нажала

крапівы, паслала ў хляве і серп уткнула ў сцяну над дзвярыма. Бядуля. Жур счуў, што гутарку трымаюць пра яго, і тапор свой уткнуў у бервяно. Баранавых. // Сунуць куды-н., унутр чаго-н., за што-н. Я ўткнуў газету ў кішэню, паправіў шалік на шыі і хутка пайшоў да тралейбуса. Мыслівец. Астап пакінуў капаніцу, Ляйчыну ўткнуў за паясніцу, Каб упраўляць сяк-так канём. Трус.Схаваць, укрыць твар, галаву і пад. у што-н. Па тратуарах, уткнуўшы насы ў каўняры, праходзілі рэдкія пешаходы. Гурскі. Меншы, Косцік., уткнуў у падушку галаву, раскінуў ручкі. Васілевіч.Уперці ў што-н. Уткнуць нос у шыбу.О Носа не уткнуць — тое, што і н о с а не ў біць (гл. убіць). Уткнуць нос у што, куды — з'асяродзіцца на чым-н., захапіцца чым-н. Уткнуць (уваткнуць, усунуць, ўставіць) свае тры грошы — умяшацца ў чужую гаворку, калі не просяць; сказаць што-н. неўпапад. Уткнуць (уваткнуць, усадзіць, усунуць) свой нос (язык) — умяшацца не ў сваю справу.УТЛУМАЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утлумачыць.УТЛУМÁЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утлумачваць — утлумачыць.УТЛУМАЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утлумачыць.УТЛУМАЧЫЦЬ, -чу, -чыш, -чыць; зак., што, каму і з дадан, сказам. Разм. Тлумачачы, прымусіць каго-н. зразумець, засвоіць што-н.УТНУЦЬ ', -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Абл. Уцяць Ч Ліха на яго, на таго авадня, сеў мне на левую руку ды так утнуў, што я не ўтрымаў і ўпусціў насілы. Сабаленка. А як.. [Піліп] іграў на гармоніку! Бывала, як утне са скрыпачом Тодарам полечку, дык ніхто не ўстоіць і не ўседзіць. Якімовіч.УТНУЦЬ2. -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак. Абл. Уцяць2. Утнуць канец жэрдкі.УТОЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. é утаіць.УТОЙВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утойваць — утаіць.УТОЙВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да утойваць.УТОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаіць.УТОК, уткý, м. Спец. Папярочныя ніткі, якія пераплятаюцца з асновай і ўтвараюць тканіну.УТОМА, -ы, ж. Разм. Стан утомленага; стома. Маці азірнулася. Запацелы твар выказваў балючую ўтому. Гартны. [Гунава:]—Гэтаму сабаку няма цаны. Ён цэлыя суткі можа ісці па следу, не ведаючы ўтомы. Самуйлёнак. // Пачуццё стомленасці, слабасці ад працы. Пасля доўгай трэніроўкі яго агарнула ўтома.УТОМЛЕНАСЦЬ, -і, ж. Стан утомленага (у 2 знач.). Ці то ад перажытага, ці то ад папярэдняй утомленасці, адчуў Ігнась зноў .. боль у грудзях. Чорны.УТОМЛЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад утаміць.2. у знач. прым. Абяссілены, змораны цяжкай працай ці якім-н. іншым заняткам. Не раз, утомлены дарогай, Жыццём вясны мае убогай, К табе я ў думках залятаю І там душою спачываю. Колас. // Які выражае зморанасць. Куды старая выбралася з дому? Праведаць сына? Ці паклікаў зяць?.. Пагляд утомлены не мог сказаць. Гілевіч.УТОМНА. Разм. 1. Прысл, ад утомны.2. безас, у знач. вык. Пра стан утомы. стомленасці. Зосі стала неяк не па сабе, нудна і ўтомна, пачаў марыць сон. Гартны.УТОМНАСЦЬ, -і, ж. Разм. Уласціваспь утомнага.УТОМНЫ, -ая, -ае. Разм. Які даводзіць да стомы, зморанасці. Утомная дарога. □ Ажылі, павыляталі са сваіх дзённых схованак ачмурэлыя ад утомнай і чаднай гарачыні камары, мошкі. Сачанка.УТОНЧАНЫ, -ая, -ае. Тое, што і вытанч а ны (у 2 знач.).

УТОПІЯ, -і, ж. 1. Вучэнне аб сацыяльнай перабудове, аб ідэальным грамадскім ладзе, заснаванае на ненавуковым разуменні аб'ектыўных заканамернасцей грамадскага развіцця. [Маркс] ператварыў сацыялізм з утопіі ў навуку, абгрунтаваў немінучасць гібелі капіталізму і перамогі камунізма. «Звязда».Фантазія, неажыццявімая мара. Астранамічныя лічбы.. А накапаць 30 тысяч тон торфу! Ці не ўтопія гэта?.. Нават перавезці немагчыма. Дуброўскі.Літаратурны твор, у якім апісваецпа ідэальны грамадскі лад будучага.[Ад грэч. ц — не і íóроз — месца, г. зн. месца, якога няма; па другой версіі, ад еп — дабро і Іóроз — месца, г. зн. благаславепная краіна.]УТОПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утапіць (у 1, 5 знач.).УТОПТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, утоптваць — утаптаць (у 1—3 знач.).УТОПТВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да утаптацца.2. Зал. да утоптваць.УТОПТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаптаць (у 1—3 знач.).Утора81У трамбовач ны

УТОРА1, -ы, ж. Спец. Унутраная нарэзка, у якую ўстаўляецца дно ў бочцы, цэбры і пад.УТОРА2, -ы, ж. Спец. Другі голас у музычнай партыі; другая скрыпка.УТОРКВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уторкнуцца.2. Зал. да уторкваць.УТОРКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уторкнуць.УТÓРКНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уторкнуць.УТОРКНУЦЦА, -нуся, -нешся, -нецца; зап. І. (1 і 2 ас. не ужыв.). Уткнуцца вострым канцом у што-н. Кагіё ўторкнулася ў зямлю.Уперціся, уткнуцца ў што-н. У бераг носам пад кустом Ўторкнулася лодка. Скарынкін. Мой, вораг ляжаў нерухома, уторкнуўшыся тварам у снег. Шамякін.перан. Не ўзнімаючы вачэй, паглыбіцца ў якую-н. справу. Уторкнуўшыся ў газету,., {афіцэр] ужо думае аб дарозе. Ракітны.УТОРКНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., што. Уткнуць, усадзіць што-н. вострае, тонкае ў глыб або ўнутр чаго-н. Андрэй спыніўся, узяў жмут вільготнай травы, абцёр касу, уторкнуў востры канец касільна ў зямлю. Дуброўскі. // Ўставіць, палажыць што-н. Трэнер панюхаў букецік, а потым, не падымаючыся з канапы, уторкнуў яго ў вузенькую., вазу, што стаяла на падаконніку. Хомчанка.УТОРНІК, -а, м. Спец. Прылада для нарэзкі ўтор'.УТОРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; незак. 1. Спец. Выконваць другую партыю ў спевах або на музычным інструменце; тураваць. Забыўшыся па стомленасць, Леванок пачынаў уторыць Мар'яне, і два галасы, пераплятаючыся, напаўпялі пакой любімай мелодыяй... Стаховіч.2. каму-чаму. Паўтараць якія-н. гукі. Раскоцісты.ч рэхам уторыць Машынам суседні лясок. Колас. Зямля па шчырасці аддорыць За шчодрасць жыхара нябёс: Зірні, як промню ліст уторыць Суладпай музыкаю рос! Гаўрусёў.УТОЎКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаўчы.УТОЎКВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утоўкваць — утаўчы.УТОУКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утаўчы.УТОУШЦЦА, -піцца; зак. Разм. Змясціцца, памясціцца. Агуркі ў дзежцы не ўтоўпіліся.

УТОУПІЦЬ, -шло, -піш, -піць; зак. Разм. З.чясціць, памясціць. Як утоўпіць столькі сена ў пуню!УТÓЎПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утоўпіць.УТОЎПЛІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утоўшгіваць — утоўпіць.УТОУПЛІВÁЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак. да утоýпіцца.2. Зал. да утоўпліваць.УТОЎПЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утоўпіць.УТОЎЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утаўчы.УТÓЧАНЫ ', -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утачыць'.УТОЧАНЫ2, -ая, -ае. Дзеепрым зал. пр. ад утачыць2.УТÓЧВАННЕ ', -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уточваць ' — утачыць '.УТÓЧВАННЕ 2, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уточваць 2 — утачыць 2.УТÓЧВАЦЦА >, -аецца; незак. 1. Незак, да утачыцца '.2. Зал. да уточваць >•УТОЧВАЦЦА2, -аецца. Незак, да утачыцца 2.УТОЧВАЦЦА 3, -аецца; незак. Зал. да уточваць 2.УТОЧВАЦЬ ', -аю, -аеш, -ае. Незак, да утачыць '.УТОЧВАЦЬ 2, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утачыць2.УТОЧКА !, -і, Д М -чцы; Р мн. -чак; ж. Спец. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уточваць >— утачыць '. 2. Сточаная частка чаго-н. УТОЧКА 2, -і, ДЫ, -чцы; Р мн. -чак; ж. Тое, што ўшыта ў што-н.УТÓЧЮК, -а, м. Спец. Рабочы, які падрыхтоўвао ўток для ткання.УТОЧНЫ, -ая, -ае. Спец. Які мае адносіны да ўтку. Уточная пража.УТОЧЫНА, -ы, ж. Спец. Нітка ўтку, уведзепая ў тканіну.УТРАВÉЛЫ, -ая, -ае. Разм. Які парос травой. Не дайшоўшы да бетоннага слупка, .. [дзяўчына] прысела на ўтравелы адхон шашы і апусціла на калені галаву. Вышынскі.УТРÁВÉЦЬ, -éе; зак. Разм. Пакрыцца, зарасці травой. Зямля ўтравела — Не бярэ лямеш, Па ёй вясну і восень Ліўні месяцца. Барадулін.УТРАЕННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утроіць і стан паводле знач. дзеясл. утроіцца.УТРАІХ, прысл. Колькасцю ў тры асобы (рознага полу) або істоты (ніякага роду). Чырвонаармеец, а за ім і Зося з Міхалам рушылі на вакзал. Усе ўтраіх увайшлі ў вялікі пакой для пасажыраў. Чорны.УТРАÍШÉ, прысл. У тры разы больш, у трайным памеры. Заплаціць утрайне.УТРАМБАВÁНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад утрамбаваць.2. у знач. прым. Шчыльны, гладкі, убіты. Шафёр гнаў машыну па беразе, проста па утрамбавапым пяску, па прыбойпых лужынах — аж разляталася вада. КараткевічУТРАМБАВÁЦЦА, -бýецца; зак. Стаць утрамбавапым, шчылытым, гладкім. Вуліцы нашай цяпер не пазнаць: яна і высахла і ўтрамбавалася.. пешаходамі і калёсамі. Якімовіч. Апошнія суткі часта выпадалі дажджы, днём амаль па-вясповаму грэла сонца, глыбокі снег асеў, утрамбаваўся. Шашкоў.УТРАМБАВАЦЬ, -бýю, -бýеш. -бýе; зак-, што. 1. Ушчыльніць і выраўняць што-п. ўдарамі, ціскам. Перш чым паставіць колца, асабліва першае, хапіла марокі. Трэба было разраўняць грунт, утрамбаваць, падвесці пад ровень. Гроднеў. Зямля, дзе толькі яе не ўтапталі, не ўтрамбавалі нагамі, выгнала зялёную мураву. Сабаленка.2. Трамбуючы, убіць у зямлю, пясок і пад. Каменне грудамі ляжала ля ям, яго трэба было яшчэ як след утрамбаваць вакол слупоў. Лупсякоў.УТРАМБОВАЧНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для ўтрамбоўвання. Утрамбовачны каток.Утрамбоўванне

82Утрыма ш

УТРАМБОЎВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрамбоўваць — утрамбаваць.УТРАМБОУВАЦЦА, "-аецца; незак. 1. Незак, да утрамбавацца.2. Зал. да утрамбоўваць.УТРАМБОУВАЦЬ," -аю, -аеш, -ае. Незак, да утрамбаваць.УТРАМБÓУКА, -і. ж. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрамбоўваць — утрамбаваць.УТРАПЕННЕ, -я, к. Неўтаймаванае праяўленне якіх-н. пачуццяў; безразважнасць, шаленства. Выходзіць, трэба пакахаць да ўтрапення, да самазаóыцця, каб усімі ўчынкамі кіравалі пачуцці, а не розум. Шамякін.УТРАПЁНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан утрапёнага. Юркевіч не разумеў ні ранейшай утрапёнасці Йонтуса, ні яго цяперашняга ажыўлення, але таксама спачуваў яму. Карпаў.УТРАПЁНЫ, -ая, -ае. Нястрымны ў праяўленні якіх-н. пачуццяў. Успомнілася акушэрка, што ўляцела тады ноччу ў хату, яге ўтрапёная. Як яна ўвіхалася ля Анэты, старалася, бегала. Пташнікаў. // Які выражае ўтрапенне.— Кругом агонь! — адказалі.. [Максіму Астаповічу] сотні ўтрапёных галасоў. Чорны. Усе глядзелі на.. [Галезнікаў] утрапёнымі позіркамі. Сабаленка. // Раз'юшаны; ашалелы. Кідалася [Марфа], як ўтрапёная, лаялася на чым свет стаіць. Сіняўскі. Аксіння, як ўтрапёная, дабегшы да рэчкі, кінулася за дачкою. Пальчэўскі.УТРАСÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрасаць — утрэсці.УТРАСАЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да утрэсціся.2. Зал. да утрасаць.УТРАСАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да утрэсці.УТРАТА, -ы, ДМ -рáце, ж. Разм. Тое, што і страта. Хто боль утраты зведаў, Той зразумеў да дна Праплаканыя вочы, Цану маршчын шматследных, Што прынясла вайна. Буйло. / з кожным пытаннем голас у Васіля змяняўся: то ў ім гучэў малады задор, то чуўся страх утраты любай дзяўчыны. Колас. Над свежаю ямаю — тры пахілыя ціхія бярозы,— схіліліся, нібы ад цяжару утраты. Мележ.УТРÁТНЫ, -ая. -ае. Стратны.— Багаты які кірмаш,— сказаў Алесь.— Багаты,— адказаў Кастусь.— Толькі ўтратны. Бацька казаў, што летась ледзь прадалі пятую частку ўсяго завезенага. Караткевіч, /у знач. наз. утрáтнае, -ага, н. Адзін з гасцей параіў быў праз суд спагнаць з Грамабойчыка ўтратнае. Крапіва. Ужо, каб вяселле раскідаць, трэ было ўтратнае вярнуць. Калюга.УТРÁЦІЦЬ, утрáчу, утрáціш, утрáдіць; зак., каго-што. Разм. Тое, што і страціць. Пацее Яська, чуць не плача, Сказаць штось хоча і баіцца Утраціць гонар, памыліцца. Колас. «Усё мудруе нейкай трасцы, усё яму [Юзіку] трэба не так, як людзі робяць! Нейкі воз сена ўтраціў, не дадуць цяпер»,— думаў стары. Крапіва.— Ну, акурат казачны паляшук [дзядзька], што і чорта ашукае, і богу не дадасць, і пана ў лыжцы вады ўтопіць, а свайго не утраціць. Лужанін.УТРАЧАНЬІ, -ая. -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утраціць.УТРАЯ, прысл. У тры разы, утрайне. Баш ка ўвесь час ездзіў з канём па заработкі, бо чалавек з канём зарабляў удвая, а то ўтрая болей, чым адзін. Дамашэвіч. Я стан ў вестыбюлі завода, разглядаючы вялізнр утрая большую за газетны аркуш, газету, й віцкі.УТРОЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. ц ад утроіць.2. у знач. прым. У тры разы большы; траі ны. Утроеная доза.

УТРÓІЦЦА, утрóіцца; зак. Павялічыў ўтрая, патроіцца.УТРОІЦЬ, утрóю, утрóіш, утрóіць; зя што. Павялічыць утрая, патроіць.УТРОЙВАННЕ, -я, н. Дзеянне павок знач. дзеясл, утройваць — утроіць.УТРОЙВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, к утроіцца.2. Зал. да утройваць.УТРОЙВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утрн іць.УТРОХ, прысл. У колькасці трох чалаве (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын) Лодка кранулася, і мы ўтрох узяліся за м нінгі. Кавалёў.УТРУПЯНЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Рсш Абмерці, абамлець ад страху, спалоху. [Лм нік:] — Падняў некалькі грыбоў, адагнуўся ўтрупянеў: з-за маладой елачкі шусь на м ляну мядзведзь, стаў і аблізваецца. Пальчэўскі. [Скуратовіч:] — Гавары праўду, а то м раз падніму, ды так лясну,.. што не ўстанеш Міхалка ўтрупянеў. Чорны.УТРУСКА, -і, ДМ утрýсцы; Р мн. -сак; ж 1. Змяншэнне вагі сыпучага рэчыва пры ю равозе, перасыпанні і пад. [у іран. ужыв. Калі ў кране ёсць нястача, Дык «усушка» ты. няйначай, Ці «утруска», ці мо' «мышы» —Гаі заўсёды ў актах піша. Крапіва.2. Колькасць страчанага ў выніку перавозу, перасыпання чаго-н. сыпучага. Падт утрускі.УТРЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак. (звычайш з адмоўем «не»). 1. Цярпліва перанесці што-н,; вытрываць. Варухнула [Матруна] прастрэ.ннаю леваю рукою: баліць, не ўтрываць. Марціновіч.2. Праявіць вытрымку; выцерпець. Пры дзень Клава не ўтрывала і паспрабавала падняцца з ложка. Мележ.— Ты заўсёды плакала, прыбяднялася,..— не ўтрываў Мікіта, быццам Лёксіны словы зачапілі і яго. КудравецУТРЫМАНЕЦ, -нца, м. Чалавек, які знахо дзіцца на чыім-н. утрыманні.УТРЫМАНКА, -і, ДМ -нцы; Р мн. -нак; ж. Жан. да утрыманец.УТРЫМАННЕ', -я, н. 1. Дзеянне паво'д.м знач. дзеясл, утрымаць '.2. Утрыманая сума. Памеры ўтрымання І заработкаў.УТРЫМАННЕ 2, -я, н. і. Забеспячэнне каго-н. сродкамі для існавання, ежай, кармамі. Браць на сваё утрыманне. Мець на ўтрымтні дзяцей. □ 3 другой палучкі Анатоль выслаў., першыя дзвесце рублёў на ўтрыманш сына. Пальчэўскі.2. Наяўнасць якога-н. рэчыва ў складзе чаго-н., колькасць такога рэчыва. Утрыманне золата ў народзе. □ Планета мела атмасферу з даволі высокім утрыманнем кіслароду. Шыцік.Утрыманс к і 83Утрыроў к а

О Бссстаночнае ўтрыманне жывёлы —утрыманне жывёлы ý агульным, не разгароджаным на праварыны памяшканні.УТРЫМАНСКІ, -ая, -ае. Кніжн. Які выдзелены на ўтрыманне. Утрыманскі фонд. // Уласцівы людзям, якія імкнуцца жыць на чыім-н. утрыманні. Утрыманская псіхалогія. " УТРЫМÁНСТВА, -а, н. Кніжн. 1. Знаходжанне на чыім-н. утрыманні. Дакументы аб утрыманстве.2. Імкненне жыць на ўсім гатовым, разлічваць на чыю-н. дапамогу. Нельга разлíчваць на ўтрыманства.УТРЫМÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утрымаць'.УТРЫМАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. і. Трымаючыся за глто-н., захаваць раўнавагу, застацца на нагах, не ўпасці пры штуршну, удары і пад. Сахараў ухапіўся за стрэмя, нахіліўся набок, але на нагах ўтрымаўся. Асіпенка. [Конь] падскочыў і так

ірвануў убок, што я ледзь ўтрымаўся на ім. Ляўданскі. // Ўстаяць пры катанні, слізганні. Воўка ніяк не мог утрымацца на лыжах. Кавалёў. // Затрымацца на паверхні, не праваліцца. А калі балота стала такое, што толькі птушка магла на ім утрымацца, папаўзлі, пасунуліся жыватамі. Кулакоўскі. // Разм. Захаваць сваё становішча, знаходжанне дзе-н., у якой-н. якасці. Бязвольны і няздольны генерал Лянгевіч доўга не ўтрымаўся ў ролі дыктатара. Якімовіч. Старшыня цяпер прывёз з мястэчка Гуціна — кажуць, добры будзе каваль. Ка.н і гэты яшчэ ўтрымаецца. Кухараў. Каб утрымацца на вяршыні сваёй бацькоў скай педагогікі, я не крычаў на дзяцей і не ўшчуеаў іх. Васілевіч. / Пра надвор'е, пагоду. Сёння ўдзень у рэспубліцы ўтрымаецца малаеоóлачнае, сухое надвор'е. «Звязда».Не адступіць пад націскам непрыяцеля, затрымацца на якім-н. рубяжы. Хоць пехацінцы ішлі амаль адразу за артылерыйскімі выбухамі, якія, здавалася, змяталі са шляху ўсё жывое і нежывое, вораг яшчэ спрабаваў утрымацца. Мележ.Разм. Стрымаць сябе ад якога-н. ўчынку, дзеяння, не даць праявіцца чаму-н. Сапраўды было смешна, але я ўтрымаўся ад смеху. Шамякін. Шыманскаму хацелася сказаць: «Ніякі ты не салдат, а разбойнік з вялікай дарогі», але ўтрымаўся. Гурскі. Чубар таксама не ўтрымаўся ад спакусы — падаўся ў будан. Чыгрынаў.УТРЫМАЦЬ !, -áю, -áегп, -áе; зак., каго-што. 1. Трымаючы або падтрымліваючы, не даць упасці каму-, чаму-н. Рукі Орыжаць і не слухаюцца, не могуць утрымаць вясла. Ваданосаў. Дзяўчына хацела падняцца, каб выйсці з пакоя, але пабаялася, што ногі яе не ўтрышюць, і засталася сядзець на месцы. Сіпяўскі.Спыніць, прыпыніць рух каго-н.; стрымаць. Панця рвануўся бегчы, але бацька зноў утрымаў яго за крысо світкі. Кулакоўскі. Ганна цяжка дыхае, спрабуе ўскочыць, корчыцца, і мне з цяжкасцю ўдаецца ўтрымаць яе на ложку. Савіцкі.Прымусіць застацца дзе-н.; не адпусціць, затрымаць.— Уладзімір Мікалаевіч, прараба Мчмкіну трэба ўтрымаць на будоўлі,— сказаў Мароз, прыгладжваючы касматыя сівыя бровы.—Утрымаць. Мыслівец. Язэп кінуў шап-ку на зямлю, сеў. Факт, утрымаць мінёраў ён не можа, не мае права. Другім яны не менш патрэбны. Асіпенка.Стрымаць праяўленне якіх-п. жаданняў, пачуццяў, учынкаў і пад. Ведаў., [дзед], што варта каму-небудзь не ўтрымаць слязу, усхліпнуць, як не вытрымаюць і ўсе астатнія. Хадкевіч. Майстар глянуў на маёра: — Ваша знаёмая? Нешта ўтрымала Смірына ад прызнання.— Сваячка... Блізкая... Алёшка.Захаваць за сабой, не ўступіць каму-н. іншаму. Утрымаць першынство. □ [Жанчына:]— А-а, зяцёк!.. Што ж [г]эта ты не утрымаў нявесту? Чыгрынаў. // Зберагчы ў памяці, не даць магчымасці знікнуць.— А памятаеш, дзе мы з табою ўпершыню спаткаліся? — пытаўся Валошын. [Купрыянаў:] — Шмат год прайшло, хіба ўсё ўтрымаеш у галаве... Гурскі. // Не здаць непрыяцелю пазіцыю, крэпасць, горад і пад. Палякі намагаліся з усіх сіл, каб адбіць атаку і ўтрымаць свае пазіцыі. Колас.Вылічыць, не выплаціць (якой-н. сумы). Утрымаць пяць рублёў з зарплаты.О На ланцугу не ўтрымаць — сілай не ўтрымаць.УТРЫМАЦЬ -, -áю, -áеш, -áе; зак., каго. Забяспечыць сродкамі для існавання, пракарміць. [Косця:] — Бацька распрадаўся зусім, а ўтрымаць мяне ў гімназіі не здолеў. Карпюк.УТРЬ'ІМЛІВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрымліваць1 — утрымаць1.УТРЫМЛІВÁЦЦА \ -аюся, -аепíся, -аецца; незак. 1. Незак, да утрымацца.2. Зал. да утрымліваць >.УТРЬ'ІМЛІВАЦЦА2, -аецца; незак. Зал. да утрымліваць2 (у 1 знач.).

УТРЫМЛІВАЦЬ і, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утрымаць '•УТРЫМЛІВАЦЬ г, -аю, -аеш, -ае; незак. 1. Незак, да утрымаць2.2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Мець у сваім складзе. Калійныя ўгнаенні ўтрымліваюць хлор. □ —Шмат карысці дае чалавеку кара яліны,— працягваў сын..— Яна ўтрымлівае таніды, з якіх здабываюць дубільныя экстракты. Мяжэвіч.УТРКІРАВАННЕ, -я. н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрыраваць.УТРЫРАВАНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад утрыраваць.2. у знач. прым. Пераболыпаны, скажоны давядзеннем чаго-н. да крайнасці. Утрыраваныя факты. Утрыраваны вобраз.УТРЫРАВАЦЦА, -руецца; незак. Зал. да утрыраваць.УТРБІРАВАЦЬ, -рую. -руеш, -руе; зак. і незак., што і без дап. Падаць (падаваць) у лераболынаным выглядзе; сказіць (скажаць) давядзеннем чаго-н. да крайнасці. Утрыраваць думку. □ — «Як табе служыцца, з кім табе дружыцца?» — весела прадэкламаваў сын і гэтак жа весела адказаў: — Добра, бацька.. Не трэба многа думаць. Усё робіш па камандзе...— Не утрыруй, калі ласка. Ты не бяздумны аўтамат. Шамякін.[Ад фр. оííí.гег.]УТРЫРОЎКА. -і, ДМ -рóўцы; Р мн. -рóвак; ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрыравапь.2. Пераболыпванпе, скажзнне ў выніку празмернага падкрэслівання чаго-н. У., [твор-Утрэсванне 84 Утупіцьчасці М. А. Чзхава] спалучаліся тэатральнасць, якая даходзіла амаль да утрыроўкі, да парадоксу, з незвычайнай пераканаўчай праўдзівасцю. Сяргейчык.УТРЭСВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утрэсваць — утрэсці.УТРЗСВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Незак, да утрэсціся.2. Зал. да утрэсваць.УТРЭСВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утрэсці.УТРЭСЕНЫ, -ая, -ао. Дзеепрым, зал. пр. ад утрэсці.УТРЗСКАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм- Улюбіцца.— Можа яшчэ і зяцем будзеш,— паспрабавала., [жанчына] пажартаваць,— у мяне ж вунь якія дзеўкі растуць: паглядзіш — адразу ўтрэскаешся. Скрыган.УТРЭСЦІ, утрасý, утрасéш, утрасé; утрасём, утрасяцé; пр. утрóс, утрэсла; заг. утрасí; зак., што. 1. Трасучы, паменшыць аб'ём, ушчыльніць пíто-н. рыхлае, сьшкае. Утрэсці муку ў мяшку.2. перан. Разм. Уладзіць, узгадніць што-н.— Дамовімся так: усе свае канфлікты вы ўтрасяце мірна,— гаворыць ціха Мазоль. Місько.УТРЭСЦІСЯ, утрасéцца; зак. 1. Паменшыцца ў аб'ёме, ушчыльніцца ад трасення (пра што-н. сьшкае, дробнае).2. перан. Разм. Уладзіцца, прыйсці да ўдачнага канца.-— Чым ты зараз мяркуеш заняцца, Максім? — перапыніла яго думкі Галіна Макараўна..— У абедзенны перапынак даведаюся ў гаспадыні, ці не можа яна пусціць цябе субкватарантам хоць бы часова, пакуль падвернецца што-н. лепшае..— Дзякуй, Галіна Макараўна, неяк утрасецца ўсё гэта. Машара.УТУЛАК, -лку, м. Абл. Добраýпарадкаванасць жылля, быту; утульнасць. Утулку тут было болей, адчуваўся парадак і гаспадарскі спрыт: з трох бакоў двор абступілі будынкі — хата, хлеў, нейкая лёгкая паветка; у двары пры баку стаялі сані з рэштаю сена ў рэзгінах — пэўнае сведчанне таго, што гаспадар дома. Быкаў. Венскія крэслы ад сцяны., былі перастаўлены да стала. І адразу пакой набыў нейкі адметны выгляд і ўтулак, ён як бы пашырэў, параскашнеў. Сабаленка.

УТУЛАЧНЫ, -ая, -ае. Тое, што і ў т у лк а в ы.УТУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утуліць.УТУЛІЦЦА, утулюся, утýлішся, утýліцца; зак. 1. Уткнуўшыся, прыціснуцца да чаго-н. Гзля маўчала, утуліўшыся тварам у падушку. Гартны. Кастусь Прыбыткоўскі.. убачыў, што Мішурын шпурнуў гранату пад танк і сам кінуўся на зямлю і ўтуліўся ў яе. Чорны. // Адасобіцца, схавацца куды-н. Васіль яшчэ глыбей ўтуліўся ў змрочны куток вагона і думаў, думаў, прыкрыўшы вочы. Пестрак.2. Захутацца ў што-н. Мы (/туліліся ў сваё, даволі лёгкае адзенне, сцішыліся і слухалі гутарку вады з вадою. Сташэўскі.УТУЛІЦЬ, утулю. утýліш, утýліць; зак., што. 1. Схаваць унутр чаго-н. Жанчына падышла, .. асцярожненька, спакваля села і раптам утуліла твар у адварот халата, ціха заплакала. Кулакоўскі. Сінічкін.. падняў каўнер свайго габардзінавага плашча, утуліў у яго вушы. Пестрак.

Ўцягнуць, увабраць унутр чаго-н. (пра галаву). Маленькі, шчуплы стараста раптам зрабіўся яшчэ меншым, сціснуўся, утуліў галаву ў плечы, нібы на яго замахнуліся кіем. Шамякін.Прыціснуць вушы да галавы (пра каня і пад.). Конь зноў ірвануў угору галаву, утуліў вушы і неяк вінавата маргнуў вялікімі, кожнае па лапцю, павекамі. Кулакоўскі.УТУЛКА, -і, ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Дэталь машын або якога-н. прыстасавання, якая мае восевую адтуліну, куды ўстаўляецца другая дэталь. Калёсныя ўтулкі. Канічныя ўтулкі. □ Колы глыбока., ўядаліся ў пясок. Ўтулкі пішчалі. Броўка.УТУЛКАВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўтулкі.УТУЛЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да утуліцца.УТУЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утуліць.УТУЛЬНА. 1. Прысл, да утульны.2. безас, у знач. вык. Аб наяўнасці утульнасці. Домік невялікі, але дагледжаны, як лялька. У чатырох пакоях яго ўтульна, цёпла, светла. Сабаленка.УТУЛЬНАСЦЬ, -і, ж. 1. Выгода, упарадкаванасць жылля, быту. Паны, паненкі і панічы яшчэ спяць: ажылі толькі слугі, рыхтуючы для іх дастатак і утульнасць новага дня. Брыль. У пакоі цішыня. І утульнасць. Такая утульнасць, калі кожная рэч тут мае сваю сурвэтку, зробленую рукой самой гаспадыні, калі .. на сценах вісяць аплікацыі і вышыўкі. Скрыган. Прасторны пакой з прыбранымі пасцелямі сваёй утульнасцю і цяплом прыняў папаўненне. Алёшка.2. Уласцівасць утульнага. Уздоўж мяжы ішоў дазорны, Успамінаў утульнасць хат. Глебка.УТУЛЬНЫ, -ая, -ае. 1. Які вызначаецца утульнасцю, упарадкаванасцю; такі, у якім прыемна знаходзіцца, жыць. Паваротны акінуў вачыма ўтульны пакой з круглым сталом пасярэдзіне, .. піяніна і карцінамі на сценах. Гурскі. Домік быў невялікі, але чысты, утульны, акружаны гародам і садзікам. Машара. Пасля ўтульнай і цёплай машыны надвор'е здавалася асабліва золкім і непрыветным. Савіцкі. // Выгодны, зручны. У вялікім утульным крэсле драмаў вартаўнік. Грахоўскі.2. Зацішны, укрыты ад каго-, чаго-н. Вера. Алексіч доўга хадзіла па адхоннаму берагу Віцьбы, шукала ўтульнае месца. Асіпенка. Дробных [галаўнёў] лёгка знайсці ў ціхіх утульных завадзях, асабліва ў вусцях ручаёў і рэчак. Матрунёнак.УТУШЦЦА, -плюся, -пішся, -піцца; зак. Разм. Пільна, не адводзячы вачэй глядзець на каго-, што-н. Раман заўважыў Андрэйку і быў спыніўся на нейкую хвіліну і ўтупіўся вачыма ў яго бок. Кавалёў. Коля ўстаў, падышоў да акна, нешта паўглядаўся, потым зноў ўтупіўся ў чарцёж. Мыслівец.

УТУПІЦЬ, -шло. -піш, -піць; зак., што. Разм. Утаропіць (вочы, погляд). Лідзін твар спахмурнеў. Вясёлая і такая чароўная ўсмешка пагасла. Ліда апусціла галаву, утупіла на момант вочы ў дол. Колас. Утупіў у зямлю вочы Халімон, маўчыць, не варухнецца. Галавач.Утушаны85Ух

УТУШАНЫ1, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. а(І утушыць '.УТУШАНЫ2, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. (ІІІ утушыць2.УТУШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да утушыць '.УТУШЬ'ІЦЦА, утýшыцца; зак. Дайсці да гатоўпасці ад тушэння, стаць утушаным. Мяса добра ўтушылася.УТУШКІЦЬ', утушý, утýшыш, утушыць; зак., што. Патушыць, затушыць агонь. Рабочыя разам з чырвонаармейцамі адразу ж утушылі агонь. Лынькоў. // перан. Пагасіць пачуцці да каго-н. Зразу ўсхліпвае і абхапляе ўсю істоту палкае і засмаглае каханне, каханне, якое нічым утушыць немагчыма. Нікановіч.УТУШКІЦЬ2, утушý, утýшыш. утушыць; зак., што. Тушэннем давесці да гатоўнасці, зрабіць тушаным. Утушыць мяса.УТЫКÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, утыкаць ' — уткнуць, уваткнуць.УТЬ'ІКАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утыкаць.УТЫКÁЦЦА', -áецца; незак. 1. Незак, да уткнуцца, уваткнуцца. 2. Зал. да утыкаць '.УТЫКÁЦЦА2, -áецца; незак. Зал. да утыкаць 2.УТЫКÁЦЦА3, -áецца; незак. 1. Незак, да уткапца. 2. Зал. да утыкаць 3.УТЫКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што. Разм. Натьікаць вялікую колькасць чаго-н. у што-н. Утыкаць падушачку іголкалíі.УТЫКАЦЬ', -áю, -áеш, -áе. Незак, да уткнуць, уваткнуць.УТЫКАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе. Незак, да утыкаць.УТЫКАЦЬ3, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уткаць, уваткаць.УТЫЛІЗАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад утылізаваць.УТЫЛІЗАВАЦЦА, -зýецца; незак. Зал. да утылізаваць.УТЫЛІЗАВАЦЬ, -зýю, -зýеш. -зуе; зак. і незак., што. Знайсці (знаходзіць) прымяненне чаму-н., ужыць (ужываць) з карысцю. Утылізаваць адходы.УТЫЛІЗÁТАР, -а, м. 1. Машына, прыстасаванне для перапрацоўкі якіх-н. адходаў._ 2. Работнік утылізацыйнаíí вытворчасці. УТЫЛІЗАТÁРСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да утылізатара.УТЬІЛІЗАТАРСТВА, -а, н. Работа па утылізацыі чаго-н.; імкненне да утылізацыі чаго-н. УТЫЛІЗАЦЫЙНЫ, -ая. -ае. Які прызначаны або служыць для перапрацоўкі якіх-н. адходаў. У' тылізацыйны цэх. Утылізацыйная ўстаноўка.УТЫЛІЗÁЦЫЯ, -і, ж. Выкарыстанне, ужыванпе з карысцю. Утылізацыя цяпла. // Выкарыстанне" якіх-н. адходаў у якасці сыравіпы, паліва, угнаення і пад. Утылізацыя адходаў вытворчасці. [Ад лац. шіíів — карысны.] УТЫЛІТАРНАСЦЬ, -і, ж. 1. Уласцівасць утылітарнага. Утылітарнасць ведаў. " 2. Утылітарныя адносіны, утылітарны падыход да чаго-н. У Коласа прыгожым, паэтычным выступае звычайная, будзённая праца. Ва утылітарнасці, г. зн. практычнай мэтазгод-насці прыгожага, пісьменнік падкрэслівае яго жыццёвасць, яго «зямную» прыроду. Навуменка.УТЫЛІТАРНЫ, -ая, -ае. Заснаваны на імкненні да практычпага выкарыстання, прымянення чаго-н.; практычны. Максім Багдановіч ставіць і вырашае праблему

ідэйна-мастацкай вартасці паэтычных твораў і іх утылітарнай ролі для грамадства. Майхровіч. Замак меў чыста утылітарнае прызначэнне і быў месцам, дзе насельніцтва хавалася на перыяд ваеннай небяспекі. «Помнікі». // Які мае практычнае прымянепне; прыкладны. Утылітарныя веды.УТЫЛІТАРЫЗМ, -у, м. 1. Прынцып ацэпкі ўсіх з'яў з пункту гледжання іх карыснасці, магчымасці служыць сродкам для дасягнення якой-н. мэты.2. Напрамак у этыцы, які лічыць карысць асновай маральнасці і крытэрыем чалавечых паводзін.[Ад лац. цíіíііаз — карысць.]УТЫЛІТАРЫСТ, -а, М -сце, м. 1. Пасля-доўнік, прыхільнік утылітарызму (у 2 знач.).2. Чалавек, які імкнецца з усяго атрымлі-ваць выгаду, карысць, расцэньвае ўсё толькіз практычнага пункту гледжання.УТЫЛІТАРЬ'ІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Жан. да утылітарыст.УТЫЛІТАРЬІСЦКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да утылітарыста, уласцівы яму. Утылітарысцкія погляды.УТБІЛЬ, -ю, лг., зб. Адходы вытворчасці, рэчы, якія ўжо не прыгодны для карыстання, але могуць служыць сыравінай для вырабу іншых рэчаў (металічпы лом. анучы, папера і пад.). [Ад лац. цШіз — карысны.] УТЫЛЬ... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову у т ы л ь н ы, напрыклад: утыльадходы, утыльцэх.УТЫЛЬЗАВОД, -а, М -дзе, м. Завод, прызначаны для перапрацоўкі утылю.УТЬ'ІЛЬНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да утылю, з'яýляецца утылем. Утыльныя тавары. Утыльная шэрсць. // Прызначаны для перапрацоўкі утылю. Утыльны цэх-УТЫЛЬСЫРАВША, -ы, ж., зб. Тое, што і у т ы л ь.УТЫЛЬСЫРАВІННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да утыльсыравіпы.УТЫЛЬЦЗХ, -а, м. Цэх для перапрацоўкі адходаў вытворчасці, для выпуску вырабаў з утылю.УТЫЛЫПЧЫК, -а, м. Работнік па збору утылю.УТЫЛЫПЧЫЦА, -ы. ж. Жан. да утыльшчык.УХ, выкл. 1. Выражае пачуццё захаплення, здзіўлення і пад. перад сілай, незвычайнасцю, велічынёй чаго-н. Ух ты, прыгожа як! а Кірыла глядзеў на.. [Гукала] ўжо без іроніі, без смеху, а з нейкім нават захапленнем: «Ух, чорт! Вось гэта акуратнасць!» Шамякін.Выражае пачуццё злосці або палёгкі, спакою і пад. [Параска:] — Ух, я б цябе тады разарвала! Дай хоць цяпер злосць спагнаць. Лобан.— Ух і цемра... Як у еўні. Хомчанка.Ужываецца пры выражэнні пачуцця стомленасці і іншых адчуванняў. Ух, як стаміўся за дарогу! Ух, як горача.Ухаба86Ухапа

4. Ужываецца пры абазначэнні рэзкага гуку ад удару, выбуху, выстралу.УХАБА, -ы, ж. Выбоіна, калдобіна, няроўнасць на дарозе. Рыпяць драбіны, падскакваючы на ўхабах. П. Ткачоў. Дарога была няроўная, слізкая, з ухабамі, сані кідала з боку на бок. Шамякін.УХАБІНА, -ы, ж. Разм. Тое, што і ухаба. Падскаквае на ўхабінах лёгкая двухколка.

«Маладосць». Па вуліцах ехаць лягчэй, толькі лыжы кідае на ўхабінах. Жычка.УХÁБІСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць ухабістага. Ухабістасць дарогі.УХÁБІСТЫ, -ая, -ае. Пакрыты вялікай колькасцю ухабаў, з ухабамі. Дарога ўхабістая, гразкая, і ехаць можна толькі ступою, асабліва ноччу. Галавач. Машына выехала ўжо за горад, неслася па ўхабістай дарозе, быццам ўцякала ад некага. Арабей.УХАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ухаваць.У ХАВАЦЦА, -áюся, -áешся. -áецца; зак. Зберагчы сябе, пазбегнуць якой-н. небяспекі, чаго-н. шкоднага, непажаданага; уберагчыся. У мелкіх, зроблены! на скорую руку акопах цяжка было ўхавацца. Лобан. // Захавацца ў цэласці; не прапасці. [Казік:] — Нічога ж [з дакументаў] не засталося, ні дзедавага пашпарта, ні яго даведак, а картка гэта ўхавалася і блукала ўслед за мной... Васілевіч.УХАВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; зак., каго-што. 1. Хаваючы, зберагчы што-н.— Дык і хлеб жа ваш згарыць.— Не згарыць. Мы ведаем, як яго ўхаваць,— у снег пазакопваем, і ён мёрзлы там да вясны можа праляжаць. Сабаленка. // Прыхаваць што-н. [Глушак:] — Толькі і ўхаваў, што пяць мяшкоў на картаплянішчы за грушай. Мележ.2. Утаіць што-н. ад каго-н. [Каваль:] — Мае грахі вядомы, але ён [Валодзька] свае чаго хавае? Усё адно не ўхавае. Чорны.УХАДЗІЦЦА, ухаджýся, ухóдзішся, ухóдзіцца; зак. Закончыць, завяршыць якую-н. работу; управіцца. Ухадзіўся з работаю дзядзька Марцін. Яшчэ на тым тыдні скончыў сеяць грэчку. Колас.УХАЛАСТУЮ, прысл. Без карысных вынікаў, дарэмна. Матор працуе ўхаластую. □ Шафёр., газануў — колы закруціліся ўхаластую, ні ўзад, ні ўперад. Гроднеў. Дзераш бачыць, што рабочыя многа працуюць ўхаластую, рухаюцца ў беспарадку, і Дзераш падае ім ідэю канвеера. Арабей.УХÁПІСТЫ, -ая, -ае. Разм. Прыдатны для хапання. Лапкі ў крыжадзюбаў учэпістыя, дзюба ўхапістая. «Звязда».УХАШУШЫ. Дзеепрысл, зак. ад ухапіць.О Як жару (агню) ухапіўшы — вельмі хутка (бегчы, імчацца і пад.).УХАПІЦЦА, ухаплюся, ухóпішся, ухóпіцца; зак. 1. Паспешна схапіцца, моцна ўзяцца за каго-, што-н.; учапіцца. Янка ўхапіўся за нос лодкі і падцягнуў яе так, каб можна было зручна апынуцца ў ёй. Колас. Нешта незразумелае рабілася з Ііраўчанкам. Ён да болю моцна ўхапіўся пальцамі за ручку крэсла. Мікуліч. // Заняцца якой-н. справай. [Арына Антонаўна:] —І як табе не сорам, стары? Тут госці, а ты за газету ўхапіўся. Нясі настойку. М. Ткачоў.2. перан. Пачаць хутка, адразу рабіць што-н.; прыняцца за што-н. Пакуль мы пры-ехалі, пушча ўжо гаманіла звонам піл і сц кам сякер. Мы прывязалі Арла на ўзлесц падкінулі яму сена і таксама ўхапіліся за р богу. Якімовіч. Ад ветру, ці ад пытапы камандзіра палка.. [Кацярына Васільеўш адразу пачырванела. Ухапілася папраўляў валасы, што выехалі з-пад вушаміАлёшка.3. перан. Праявіць асобую цікавасць да юго-, чаго-н., гатоўнаспь выкарыстаць капшто-н. у сваіх інтарэсах. «А чаму б табе ш заехаць на дзень-два да мяне?» — нарадзія ся ў.. [Паходні] думка, і ён ухапіўся за яе, п за шчаслівую знаходку, нават настрой пасешлеў. Хадкевіч. Цімох Будзік.. запыніў на саіí Саўкавы думкі. За Цімоха Будзіка ўхапіўа ён цяпер, як хапаецца за купіну сярод дршвы чалавек, страціўшы пад нагамі груш Колас.О Абедзвюма рукамі ухапіцца за кага што — з вялікай ахвотай згадзіцца з якой прапановай, з радасцю выкарыстаць кагошто-н. Ухапіцца за розум — адумацца, абра

зуміцца.УХАПІЦЬ, ухаплю, ухóпіш, ухóпіць; зак. каго-што. 1. Схапіць, рэзкім рухам узяць ка го-, што-н. Як з-пад зямлі вырас побач жандар. Ён ухапіў мяне за каўнер і павёў на емзал у нейкую каморку. Сяргейчык. Чалаеа ухапіў кантэйнер за перавясла, гукнуў: «Вíра», і горка цэглы паслухмяна лягла ля яго ног. Асіпенка.Разм. Злавіць каго-, што-н. на хаду, ш ляту. Драпежнік люта ашчэрыўся, хацеў у» піць зубамі вясло, але не паспеў. Краўчаíка.— Вы з таго палка? — рынулася да., [байца] Святлана, але Зіна ухапіла яе за плечы і прытуліла да сябе. Кулакоўскі.Разм. Здабыць што-н.; пазычыць [Дзед:]—Вось гэта ўдача! Вось гэта юшка, зялёнкі вы такія-гэтакія. Кіло, мусіць, тры [рыбы] ўхапілі. Нездарма, значыць, гарох парыў... Ваданосаў. Юзік ведае, што на пай грошы ў бацькі цяжка будзе выдраць. У пазьт ісці прыйдзецца, ды не вельмі ў каго ўхопіш. Крапіва. // Захапіць у сваё карыстанне, забраць што-н. чужое; украсці. Якавіха высыпала на стол чыгун., бульбы ў мундзірах. Тут не было таго, каб хто каго падганяў дон чакаў. Усё, што ўхопіш, тваё, а не патрапіш ухапіць — галодны будзеш. Лобан. Мы папілí соку, выйшлі з магазіна, але пакунка на месцы не аказалася. Міхаська смяецца:—Нехп ўхапіў. Думае, у пакунку добрыя рэчы. Прокша.перан. Сумець успрыняць, зразумець што-н., разабрацца ў чым-н. [Паўлюконіс:] Бачыце, усіх слоў не запомніў, .. але галоўнае, квінтэсенцыю, так сказаць, ухапіў. Арабей. Людзі прыслухоўваліся і, відаць, штонішто ўхапілі з нашай размовы. Асіпенка.і чаго. Разм. З'есці, папіць крыху чаго-н, Нахадзіліся ўжо цяляткі, нагуляліся... Пойдуць вады ўхопяць, кошанку з'ядуць, паляжаць. Місько.Разм. Паспець зрабіць што-н., управіцца з чым-н. [Лукаш:] — Я асабіста лічу, што з жывёлагадоўчай фермай трэба пачакаць... Усё адразу не ўхопіш... Гурскі.— Як толькі сонца прыгрэе, адразу б усіх, нават старых і малых, можна было б выправіць на сенажаць і [сена]Ухвала87Ухмыльнуцца

ўхапіць: згрэбці, скідаць у стагі і няхай стаіць. Сабаленка.О Куды яго чэрці ўхапілі гл. чорт.УХВАЛА, -ы, ж. Адабрэнне; станоўчая ацэнка. Арцёмаў часта зацягваўся цыгаркай самасаду і час ад часу ківаў галавой у знак ухвалы дакладчыку. Сіўцоў.УХВАЛЁГІНЕ, -Я. Н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ухваляць — ухваліць.УХВÁЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ухваліць.УХВАЛÍЦЬ, ухвалю, ухвáліш, ухваліць; зак., што. 1. Даць станоўчую ацэнку чаму-н. Ухваліць задуму. Ухваліць ініцыятыву. □ Леанід непакоіўся, што таварышы могуць не ухваліць яго ўчынак, і падрыхтаваўся абараняцца. Шахавец. У .. [Кастуся] ўжо даўно была свая запаветная мара — паступіць у Нясвіжскую семінарыю. .. Навука яму давалася лёгка, і страшыла толькі тое, ці ухваліць гэты намер бацька... С. Александровіч.2. Афіцыйна адобрыць, прыняць, зацвердзіць. Ухваліць план развіцця гаспадаркі, а Райком партыі ўхваліў пастанову партсхода. Дуброўскі. // Разм. Прыняць афіцыйнае рашэнне, пастанавіць. На камсамольскім сходзе стаяла адно пытанне: дапамога калгасу ва ўборцы ўраджаю. Ухвалілі: кожны камсамолец працуе ў калгасе два дні. Сташэўскі.УХВÁЛЬНЫ, -ая, -ае. Разм. Які мае адносіны да ўхвалы, заключае ўхвалу. Твар

Ткачова, як і заўжды, быў строгі, нават крыху непрыветны, а словы — шчырыя, дужа добрыя, ухвальныя. Савіцкі.— Будзем памагаць і сена касіць, і жаць. А малаціць будзем., разам!—Разам,— пайшоў услед ухвальны і, можна сказаць, дружны гоман. Мележ.УХВАЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да ухвалядь.УХВАЛЙЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да ухваліць.УХВАТКА, -і, ДМ -тцы, ж. Разм. Уменне, спрыт у чым-н. Вясёлая баявая Насця Чычка, ёмкая, з мужчынскімі ўхваткамі, бураю налятае на мíзэрнага Міхайлу Драбка. Колас. Жыла з старым бацькам дзяўчына.. Васемнаццаць год і ўхватка хлапецкая, не горш, чым у лепшага з «нёманскіх казакаў». Брыль.УХІЛ, -у, м. 1. Пэўны напрамак дзейнасці, інтарэсаў, спецыя.тізацыі. Лазарзт будзе мець хірургічны ўхіл. Алёшка. Кожная навучальная ўстанова з будаўнічым ухілам пасылала., [на будаўніцтва магістралі] некалькі сваіх выпускнікоў. Пальчэўскі. // Наяўнасць здольнасці да чаго-н. Гаварыў ён па-беларуску прыгожа, нават, я сказаў бы, з літаратурны ухілам. Дубоўка.Адхіленне, адыход ад генеральнай лініі партыі. Асабліва актыўную дзейнасць праявілі .. [Я. Купала і Я. Колас] у часы барацьбы з рознымі нацыяналістычнымі скажэннямі і ўхіламі. Шакун.Нахіленая, пакатая паверхня; схіл, адхон. Было ясней за яснае: вагоны, пакінутыя на ўхіле незатарможанымі, скрануліся з месца і пакаціліся самі па сабе... Васілёнак.О Левы ўхіл — чужая марксізму-ленінізму псеўдарэвалюцыйная, авантурыстычная палітыка, якая прыкрывае рэвалюцыйнай фразай апартуністычную, згодніцкую сутнасць. Правы ўхіл (у ВКП (б) — апартуністычная плынь у 1928—30 гг., якая адмаўляла неабходнасцьі магчымасць паскоранан індустрыялізацыі краіны, правядзенне калектывізацыі сельскай гаспадаркі і прапаведвала «тэорыю» затухання класавай барацьбы і мірнага ўрастання кулака ў сацыялізм.УХІЛÉННЕ. -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ухіляцца — ухіліцца.УХІЛІСТ, -а, М -сце, м. Разм. Той, хто прымкнуý да якога-я. ухілу (у 2 знач.). Вялікадзяржаўны ўхіліст.УХІЛІСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць ухілістага.УХІЛІСТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Разм. Жан. да ухіліст.УХ1ЛІСТЫ, -ая, -ае. Пазбаўлены пэўнасці, яснасці. Ухілісты адказ.УХІЛІЦЦА, ухілюся, ухíлішся, ухіліцца; зак. 1. Адхіліцца ўбок, адхіснуцца. Жаўнер, на якога замахнуўся дзед, пабялеў, як палатно, і падаўся крута ўбок, каб ухіліцца ад сякеры. Колас.Звярнуць, павярнуць у якім-н. напрамку. [Сцяпанаў:]—Вяртаючыся дамоў, я знарок ухіліўся ад курсу ў правы бок. Алёшка.перан. Адысці, адхіліцца ад чаго-н. асноўнага, першапачатковага. [Клёст:] — Э, сябры мае мілыя, ды мы ж ад тэмы ўхіліліся! Вася, налівай. Зробім яшчэ па адной. Шашкоў.перан. Пазбавіцца ад чаго-н. Міхал ідзе ды йдзе ў абходы, І не ухілішся ад шкоды: То дуб ссякуць, бярозу зваляць. Колас. Нават самаму вопытнаму драматургу вельмі цяжка ухіліцца ад памылак «тэхнічнага» характару. Ярош.перан. Адмовіцца, ўстрымацца ад якіх-н. учынкаў, дзеянняў. Няхай сабе і ноч ідзе, Не ухілюся ад сустрэчы 3 усім, што прыйдзе да мяне. Буйло. Мне ухіліцца б лепш тады адразу і ад спрэчак, і ад вашых спраў. Русецкі. // Пазбегнуць прамых, адкрытых выказванняў, меркаванняў.— А хіба мы з табой адны на свеце? — спытаўся я, каб ухіліцца ад адказу. Гарбук.— Дзе ж ты быў? — спытала маці.— Ды так, хадзіў поле

аглядаць, сенажаці,— ухіліўся.. [Андрэй] ад прамога адказу. Дуброўскі.УХІЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца. Незак, да ухіліцца.УХІТРÁЦЦА, -áгоея, -áешся, -áецца. Незак, да ухітрыцца.УХІТРКІЦЦА, -рýся, -рышся, -рыцца; зак. Сумець, умудрыцца зрабіць што-н., справіцца з чым-н. Некаторыя фірмы ўхітрыліся дэманстраваць на выстаўцы 1956 года ўзоры машын 1957 і нават 1960 гадоў. Новікаў. [Аксана:]—Калі дзяўчаты на трэція ці на чацвёртыя суткі неяк ўхітрыліся падлогу ў вагоне узарваць і пачалі на хаду поезда адна за адной між колаў на шпалы падаць, падышла і я да той дзіркі. Сачанка.УХМЫЛІЦЦА, -маліцца; зак. Разм. 1. Прыціснуць вушы да галавы (пра каня).2. Тое, што і ухмыльнуцца.УХМКІЛКА, -і. ДМ -лцы; Р мн. -лак; ж. Разм. Тое, што і усмешка. Добрай ухмылкай засвяціўся твар санітаркі. Грахоўскі. На тварах тых, хто сядзеў на першых лаўках, Шыковіч убачыў хітрыя ўхмылкі. Шамякін.УХМЫЛЬНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéцца; -нёмся, -няцéся; зак. Разм. Усміхнуцца.—■ Як вас мы будзем велічаць? — спытала.. [Ве-Ухмыляцца88Уцерціо

ра Пятроўна], лагодна ўхмыльнуўшыся і не спускаючы вачэй з новага шафёра. Кулакоўскі. [Жэня] крыва ўхмыльнулася, паўтарыла горка, насмешліва: — «Жонка»!.. Мележ.УХМЫЛЯЦЦА, -яюся, -яешся, -яецца. Незак, да ухмыліцца.УХОДАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уходаць.УХОДАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Разм. Стаміцца, замарыцца. Прысеў [Арцём] на кругляк і адчуў, што стаміўся: уходаўсятакі добра за дзень. Дзятлаў.УХОДАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Разм. 1. Пазбавіць жыцця, забіць; загубіць. [Шура:] Зараз [Коля Дзееў] будзе тут. Тол нёс... Ахова за ім гналася. Ён аднаго ўходаў. Кучар. Аж пабялеў [Гаркун] ад злосці і з пенай у роце закрычаў: — Я яе [Ніну] уходаю... У турму пасаджу!.. Гроднеў.Змардаваць, знясіліць, змучыць. Для кожнага, хто яго бачыў упершыню, было відавочна, як уходала.. [Міклашэвíча] тая хвароба. Быкаў.Патраціць, расходаваць. Уходаць усе грошы. □ Я ўспамінаю працавіты свой народ, Які ў пясок нямала сілы ўходаў. Лойка. // З'есці. Дзеці хутка ўходалі гаршчок кашы.УХОДЖВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ухадзіцца.УХОДЗІНЫ, -дзін; адз. няма. Разм. Тое, што і уваходзіны. Пабудаваў [бедны брат] новую хату і паклікаў гасцей на ўходзíны. Якімовіч.УХОПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ухапіць.УХУТАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ухутаць.УХУТАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; зак. Адзецца ў што-н. цёплае, абгарнуцца, захутацца з усіх бакоў. Дзяўчынка ўхуталася ў старую світку, бо на дварэ трашчаў мароз. Сабаленка. / у перан. ужыв. Лісты на ніжніх галінах шчыльна ўхуталіся асенняй цемрай. Кулакоўскі.УХУТАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што. Адзець у што-н. цёплае, загарнуць, абгарнуць з усіх бакоў. / слова не змагла выгаварыць Зося.. Ухутала дзіця і выйшла з пакоя. Крапіва. Надзя адчула холад, ухутала ногі сенам і посцілкай, якая ляжала ў перадку саней. Бураўкін. Паслухмяная машына бегла роўна, весела звінеў матор, тугі паток стрэчнага паветра страляў брызентам, якім грузчыкі старанна ўхуталі тры

такарныя станкі. Б. Стральцоў, /у перан. ужыв. Пільнавалі хмары некага, каб ухутаць яго сваёй мультановаю посцілкаю. Баранавых.УХУТВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ухутваць — ухутаць.УХУТВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ухутацца.2. Зал. да ухутваць.УХУТВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ухутаць.УЦАЛЁЛЫ, -ая, -ае. Які ўцалеў, захаваўся. Недалёка ад чыгункі, якая перасякала вуліцу, стаяла кучка ўцалелых.. домікаў. Якімовіч. Уцалелыя куткі аконных шыб ледзьледзь шарэюць. Кулакоўскі.УЦАЛЁЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Застацца цэлым, непашкоджаным, не разбурыцца. Сяло ўцалела, не было відаць ніводнай спаленайхаты, каля сцен хат весела зелянелі клёна, ліпы і вастраверхія ігрушы. Мележ. Дом гзты, адзін з нямногіх у цэнтральнай частцы горада, ўцалеў пасля еарварскіх бамбардзіровак. В. Вольскі. // Аказацца ў наяўнасці, незрасходаваным. Пасядзяць, пагавораць людзі., ды папросяцца за стол.. Якраз слоік баравічкоў ўцалеў, у гарлачыку мёду трохі. Гроднеў. // Не быць знішчанымі, згубленымі; зберагчыся. Захавалася вельмі мала сатырычных тэкстаў XVII стагоддзя.. Уцалела па некалькі спісаў «Прамовы Мялешкі» і «Лісп да Абуховіча». Казека. Яны [артысты] падаставалі з матчыных скрыняў, калі яна ў каго ўцалела, кашулі-вышыванкі, шаўковыя каснікі, фартушкі і кофтачкі. Няхай. // Застацца жывым, не загінуць. У рукапашнай схватцы партызаны змялі карнікаў, толькі адзінкі., ўцалелі. Гурскі. Адно думала [жанчына] і адным жыла: як накарміць дзяцей, як зрабіць так, каб уцалелі... М. Стральцоў. // Пазбегнуць чаго-н., не падвяргацца чаму-н. Уцалець ад суда.УЦАНІЦЬ, уцаню, уцэніш, уцэніць; зак., што. Знізіць цану (звычайна на заляжаль тавар). Праз гадзіну ў магазіне з'явіліся члены камісіі. Яны перагледзелі ўсе тавары. Палавіну ўцанілі. Нядзведскі.УЦВЯЛІЦЬ, уцвялю, уцвéліш, уцвéліць; зак., каго-што. Давесці да раздражнення, узлаваць. Уцвяліць сабаку. // перан. Выклікаць у кім-н. трывогу; растрывожыць. Уцвяліць душу.УЦÉПЛЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад уцяшгіць.2. у знач. прым. Які ўцяплілі. Уцеплены абутак.УЦÉРПЕЦЬ, -што, -ціш, -піць; зак. (пераважна з адмоўем «не»). Тое, што і уцярп е ц ь.— Напэўна, дырэкцыя прадстаўляе вас да ўзнагароды? — не ўцерпеў пісар. У гэтым запытанні настаўніку пачулася насмешка. Колас.УЦЕРЦІ, утрý, утрэш, утрэ; утрóм, утрацé; пр. уцёр, уцéрла; заг. утры; зак. і. што. Праціраючы, заставіць якое-н. рэчыва пранікнуць у скуру і пад. Уцерці мазь. Уцерці пасту.2. каго-што. Выцерці, абцерці каго-, што-н. Адыходзіў мой бацька ў паход,— Слёзы ўцёр мне далоняй гарачаю. Нядзведскі.О Уцерці (падцерці) нос каму — атрымаць верх над кім-н., паказаць яўную перавагу ў чым-н. Уцерці слёзы каму — уцешыць, заспакоіць у горы каго-н.УЦЁРЦІСЯ, утрýся, утрóшся, утрáцца; утрóмся, утрацéся; пр. упёрся, уцéрлася; заг. утрыся; зак. 1. Увайсці, пранікнуць (у скуру і пад.) пры націрагші.Выцерці сабе твар. Уцерціся ручніком. □ Марыля хутка ўцерлася фартухом, каб згладзіць сваё хваляванне. Пестрак.перан. Разм. Праціснуцца, прабрацца, увайсці куды-н. Мы паціху ўцерліся ў гушчу натоўпу, а затым., пабеглі дадому. Хадкевіч. // Пранікнуць у якое-н. асяроддзе хітрьшамі. [Анатоль:] — 3'явіўся [Труцькоў] да нас з пасведчаннем ЦК. Гаварыў, што прысланы сюды інструктарам з-за мяжы. Уцёрся да нас. Праўда, нашы

падпольшчыкі не вельмі яму верылі і не пасвячалі яго ва ўсе свае справы. Машара.Ў цеха ____________________________________89 УціскацО Уцерціся ў давер'е (давер) — тое, што і увайсці ў давер'е (давер) (гл. увайсці).ЎЦЕХА, -і, ДМ уцéсе, ж. 1. Радасць, забава. Уцехі лепшай не згадаць малому: Куса.íі яблыкі на дзве шчакі, Тапталі залацістую салому, Гарохавыя лушчылі стручкі. Гаўрусёў. // Задавальненне. Абудзіўшыся ўранку ад штуршка, Васіль убачыў над сабою Яўхіма Карча, які, мусіць, вяртаўся з начной уцехі. Мележ. [Усцін Тарасавіч:] Не таіся, было, што ты балюча крыўдзіў жанчын, браў ад іх толькі кароткія ўцехі. Марціновіч. // Той, хто (або тое, што) з'яўляецца крыніцай, нрадметам задавальнення, радасці. Гэта, у школу праводзячы сына, Ад глыбінь усяго пачуцця Шэпча маці уцесе адзінай: — Мір табе, дарагое дзіця! Глебка.— Сад быў яго \3ахарыя] уцехай, крыніцай ягоных радасцей, месцам адпачынку. Самуйлёнак.2. Той, хто (або тое, што) прыносіць радасць, задавальненне. [Жанчына:] — Толькі ў працы і знаходзіш ўцеху. Шамякін. Вышамірскаму асталася адна ўцеха — успаміны. Бядуля.УЦЕЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. 1. Страта чаго-н. у выніку выцякання, высыпання і пад. Уцечка вады. Уцечка газу.2. перан. Перамяшчэнне, пераход на другое месца работы. Уцечка рабочай сілы. // Недазволенае распаўсюджанне якіх-н. звестак. Уцечка інфармацыі.УЦЕШАНЬІ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уцешыць.УЦÉШЛІВЫ, -ая, -ае. Тое, што і у ц е ш н ы.УЦЁШНА. 1. Прысл, да уцешны.2. безас, у знач. вык. Радасна, прыемна. Я не ведаю, чаму мне так уцешна, Як зазвопіць восень меддзю па лістах. Васілёк.УЦЕШНАСЦЬ, -1, Ж. Уласцівасць і стан уцешнага. Млосную ўцешнасць парушае Варанецкі, які прыйшоў паглядзець, як ідзе сімíсаванне. Дуброўскі.УЦЕШНЫ, -ая, -ае. Які прыносіць ўцеху; радасны, прыемны. Залятала ў душу Андрэя так патрэбная цяпер уцешная мелодыя. Пестрак. Самыя ўцешныя моманты ў Ганьчыным жыцці бываюць тады, калі ў мацеры нічога не баліць і калі яна можа цэлы вечар расказваць і расказваць, пра што б Ганька ні пыталася. Васілевіч.УЦЕШЫЦЦА, -шуся, -шышся, -шыцца; зак. Перастаць гараваць, супакоіцца. Сэрца Лёнькі крыху ўцешылася.., бо., [сабака] з'явіўся ў той момант, калі ён, пакрыўджаны Целякоўскім, збіраўся ў прочкі. Грамовіч. // Знайсці ў кім-, чым-н. для сябе ўцеху, задавальненне; абрадавацца. Учытаўся ў тыя байкі я і ўцешыўся вялікім адкрыццём: ага, можна пісаць пра ўсё тое, што акружае цябе. Бялевіч. Вестка аб тым, што прыйшоў новы старшыня з рабочых, з завода, мігам абляцела ўсе камунарскія кватэры і прымусіла занепакоіцца адных і ўцешыцца другіх. Барашка.УЦЕШЫЦЬ, -шу, -шыш, -шыць; зак., каго. Спагадаіí, спачуваннем палегчыць каму-н. гора, пакуты. Марыя падалася бліжэй да Веры, паб уцешыць яе, не дапусціць да слёз, хоць самой цяжка было не заплакаць. Кулакоўскі. // Перадаваць, абрадаваць чым-н. Вера выцерла хустачкай вочы і пачала чытаць: —«Дарагія дзеткі, Верачка і Максім! Нас вельмі ўцешыла ваша пісьмо, дзе вы паведамляеце, што ўзялі шлюб». Машара.ЎЦЁКІ, -аў; адз. няма. 1. Хуткі беспарадкавы адыход, адступленне. [Камісар:] — Уступай у камсамол. Бачыў, што робіцца ў горадзе пасля ўцёкаў белых? Трэба ачысціць горад ад белагвардзейскага бруду... «Полымя».2. Самавольнае знікненне з месца абавязковага знаходжання дзе-н. Незагоеныя раны абвалілі камандзіра атрада ўжо на другі дзень пасля ўцёкаў са шпіталя. Паслядовіч. Рыхтаваліся ўцёкі з лагера вялікай групы палонных. Новікаў.

УЦЁКЛЫ, -ая, -ае. Абл. Які ўцёк, збег адкуль-н., беглы. [Выхвалінскі:] «... У чацвер прыйдзе да вас жанчына, хустка на галаве белая, за спінаю кайстра, завуць яе Насця, а прозвішча Бойка і будзе яна быццам пытацца пра ўцёклую карову»... Краўчанка.УЦЁМНУЮ, прысл. Разм. У гульні ў карты — не паглядзеўшы сваіх карт. Гуляць уцёмную. ІІ перан. Не ведаючы сутнасці справы, наўгад. Дзейнічаць уцёмную.УЦЁРТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уцерці.УЦЁС, -а, м. Стромая скала. Чорнымі засталіся толькі ўцёсы, што сціснулі Ангару з абодвух бакоў. Савіцкі.УЦЁСІСТАСЦЬ, -1, Ж. Мноства ўцёсаў, скал дзе-н. Уцёсістасць берагоў.УЦЁСІСТЫ, -ая, -ае. Багаты ўцёсамі, скалісты. Вадзіцель паглядзеў на знаёмы ўцёсісты бераг. «ЛіМ».УЦІНАК, -нка, м. Абрубак.УЦШÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уцінаць — уцяць 2.УЦІНÁЦЦА, -áецца; незак. Зал. да уцінаць (гл. уцяць2 у 1 знач.).УЦІНАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уцяць 2.УЦІРÁЛЬШК, -а, м. Абл. Ручнік. Аднаго разу Якаў, ідучы ў ванну, убачыў, што Зоня стаіць у калідоры са свежым уціральнікам на руках. Кулакоўскі.УЦІРÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уціраць — уцерці.УЦІРÁЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да уцерціся.2. Зал. да уціраць.УЦІРАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уцерці.УЦІСК, -у, м. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уціскаць 2.2. Грубае абмежавапне ў правах каго-н.; прыгнёт. Сацыяльны ўціск. Каланіяльны ўціск. □ Улады ішлі з уціскам новым, Адно, што ведалі — караць. Забраў апошнюю карову Той прыстаў, што крычаў: ура! Броўка.УЦІСКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уціскаць1 — уціснуць (у 1—3 знач.).УЦІСКАЦЦА ', -áюся, -áешся, -áецца; незак. 1. Незак, да уціснуцца (у 1—3 знач.).2. Зал. да уціскаць '.УЦІСКАЦЦА2, -áецца; незак. Зал. да уціскаць 2.УЦІСКАЦЬ', -áю, -áеш, -áе. Незак, да уціснуць.УЦІСКАЦЬ2, -áю. -áеш, -áе; незак., каго. Груба абмяжоўваць свабоду, правы каго-н.; прыгнятаць. [Тапурыя:]—Я вольны марак і просты чалавек і не змагу я жыць у срэбры і золаце. Я люблю князёўну Ніну, але я неУцісквацца90Уці шм у.

магу жыць так, як вы, і ўціскаць народ. Самуйлёнак.УЦІСКВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уціснуцца (у 1—3 знач.).2. Зал. да уціскваць.УЦÍСКВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уціснуць.УЦІСНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уціснуць.УЦІСНУЦЦА, -нуся, -нешся, -нецца; зак. 1. Паглыбіцца, улезці ў глыб, унутр чаго-н., куды-н. Здавалася, што зараз на галаву ўпадзе міна. Хацелася уціснуцца глыбей у зямлю, каб ніякі асколак не зачапіў. Мележ.З цяжкасцю ўвайсці, пранікнуць у што-н. цеснае, запоýненае; ушыцпа. Нарэшце падышоў аўтобус. Ён быў перапоўнены, аднак мы ўсё ж сяк-так уціснуліся ў заднія дзверцы і пакацілі ў напрамку вакзала. Шыловіч.

Разм. Цесна абвязаць сябе чым-н. Уціснуцца папружкай.перан. Разм. Якім-н. чынам уладкавацца куды-н. Сяк-так уціснуўся ў кулінарны тэхнікум.УЦІСНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., каго-што. 1. Націскаючы з сілай, прымусіць паглыбіцца, увайсці ў глыб, унутр чаго-н. Уціснуць корак у бутэльку. □ Неўзабаве важкія машыны так уціснулі ў гразь бярвенні, што іх не стала відаць. Мележ.З намаганнем умясціць у што-н. цеснае, запоўненае; увапхнуць.— Я, здаецца, не ў час прыйшоў,— разгублена прамовіў Лабановіч.— Нічога, нічога,— сказала жанчына.. Яна ўзяла паліто і уціснула яго між адзежы, ужо вісеўшай на вешалцы. Колас. Людскі натоўп абхапіў мяне, узняў на прыступкі і ўціснуў у вагон. Ус. // перан. Падаць вялікі змест твора ў сціслай форме. З'яву такога парадку, як паэзія Купалы, з'яву, якая па-мастацку адлюстроўвае цэлую гістарычную эпоху ў жыцці народа, цяжка ды, бадай, і немагчыма уціснуць у рамкі пэўнага літаратурнага стылю, скажам, рэалізму або рамантызму. Навуменка.Абвязваючы што-н., зменшыць у аб'ёме. Жніво. Смуга над плёсам. Воз снапоў У ціснуў дзед вяроўкаю тугою. Пысін.Ўцягнуць, увабраць унутр. Уціснуць галаву ў плечы. □ Дзяўчына скурчылася ў кутку, уціснула галаву, засланіла рукамі свой твар і пачала чакаць смерці. Маўр.ЎЦІХАМІРАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уціхамірыць.УЦІХАМІРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уціхамірыць.УЦІХАМІРВАЛЬНЫ, -ая, -ае. Прызначаны для уціхамірвання. // Які мае адносіны да ўціхамірвапня каго-н. Уціхамірвальныя меры.УЦІХАМÍРВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уціхамірваць — уціхамірыць.УЦІХАМ1РВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уціхамірыцца.2. Зал. да уціхамірваць.УЦІХАМІРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уціхамірыць.УЦІХАМ1РНІК, -а, м. Той, хто ўціхамірвае каго-н.УЦІХАМІРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. 1. Супакоіцца, суняцца. [Васіль Міронавіч:]—Пачынаем вечар пытанняў і адказаў... Таварышы — уціхамірцеся... Нічога не пачу-еш там ззаду. Пташнікаў. // Заспакоіцца ц е, шэўна. [Галіна] кінулася да калыскі, і езр сг ўціхамірылася. Сабаленка. // Аслабець (в[ . сілу, праяўленне чаго-н.); аціхнуць. йц гí

стала штармíць. Мора ўціхамірылася. % ^ шара.2. Стаць паслухмяным, пакорным; утаíш к вацца. Раз'юшаны тыгр нарэшце ў ціхія д рыўся. п Я скрыгатаў зубамі, лаяўся, махі „ кулакамі, а хросны падскокваў да мяне, я а паў за рукі, прасіў уціхамірыцца. Асіпенв í

УЦІХАМІРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; эп ; каго-што. 1. Прымусіць супакоіцца, суняцш і [Васіль:] — Прымай, Янук, гасцей ды ўцій ■ мір свайго барбоса! Зайсці трэба! ТТТаппа ' // Аслабіць, зменшыць сілу праяўлення ЧІ го-н. Цяпер яму [Кліму] захацелася ўціхаí рыць гэтую злосць на Сідары. Галавач. У в<, канкоме вырашылі падзяліць [кватэры] ш дзя, каб уціхамірыць непакой і хвалявам • Мележ.Сілай супакоіць каго-н.; задушыць (буд паўстанне і пад.). [Гена:] — Няхай пан » хвалюецца, мы ўціхамірым бунтаўшчыксí Жычка.Падпарадкаваць сваёй волі; утаймаваш Тры дні змагаліся геолагі і нафтавікі, ст уціхамірыць стыхію. В. Вольскі. Грозны [быка] ўсё-такі ўціхамірылі і зноў навязч на ланцуг. Дайліда.УЦІХАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле змх дзеясл, уціхаць — уціхнуць.УЦІХÁЦЬ, -áю, -áепг, -áе. Незак, да улізнуць.УЦІХНУЦЬ, -ну, -неш, -не; пр. уцíх, -м зак. 1. Спыніцца; перастань гучаць (пра гукі

шум і пад.). Шум уціх. Страляніна ўціхлі □ Успыхнулі і ўціхлі апладысменты, пцí Віцю прашмыгнулі танцоры, якія толькі шп выступалі. Марціновіч.Аслабець у сіле, дзеянні (пра стыхíйныí з'явы). Уціхла навальніца. □ Вецер уціх, мцяплела, з лагчыны цераз пуці сунуліся ішрыя космы туману. Быкаў. Уціхла, прайшлі завіруха, Замоўклі басістыя громы. Колас, / Пра напружанасць дзеянняў, падзей. Спрэчкі ўціхлі ў хаце. / Пра боль, праяўленне хваробы. Доктар прыпісаў хлапчуку кампрэсы, парашкі і наказаў ляжаць нерухома да таг) часу, пакуль уціхнуць болі. Кулакоўскі. Пры некалькі дзён боль уціх, успаміны пра страшнае — адышлі. Брыль.Супакоіцца, перастаць плакаць, крычаць, злавацца і пад. Хлопчык плакаў доўга, змогся і ўціх.УЦІШАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. é уцішыць.УЦІШВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уцішыць.УЦІШЫЦЬ, -шу, -шыш, -шыць; зак., кагошто. 1. Уціхамірыць, утаймаваць. Не пераставаў надрывацца ад брэху сабака.— Ды ўціш ты [Пеця] яго, бо схаплю які кол...— узлаваўся Грыша. Місько.2. Палегчыць або суняць (пра боль, хваробу). Адзін дзед, які і летам спаў на печы, доўга яшчэ круціўся .., не мог уцішыць павольны кашаль... Мележ. Далёка ты яшчэ, далёка, матуля родная мая, і ў горкай долі адзінокай не ўцішыш болю аніяк. Машара. // Суцішыць. супакоіць (пачуцці, перажыванні і пад.). Уцішыць хваляванні. □ І трэба, нао-Уцэліць___________________________________91____________________________________Уцяміцьгул, зазначыць, што ніхто, як простая сялянская душа, не патрапіць так знайсці тыя добрыя словы і выразы, што гаюча ідуць да другой душы, каб уцішыць і заспакоіць яе раны. Колас.УЦЭЛІЦЬ, -лю, -ліш,- ліць; зак. Страляючы, кідаючы або ўдараючы, папасці ў каго-, што-н. Каменне паляцела.. [Эльзе] наўздагон, і адзін камень ўцэліў ёй у патыліцу. Чорны. // Паразіць якую-н. цэль. Па сцягу толькі стралялі, стараючыся ўцэліць у дрэўка, каб перабіць яго і зваліць сцяг на зямлю. Шахавец. // Трапіць у што-н. (пра бомбы, снарады). На самай ўскраіне паляны былі машыны медсанбата, і туды ўцэліла некалькі бомбаў. Сабаленка. // Стукнуць, ударыць па чым-н. У сківіцу, як жалезам, Мне ўцэліў яго кулак. Нядзведскі.УЦЭНЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уцаніць.' УЦЭНКА, -і, Д М -пцы; Р мн. -нак.; ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уцэньваць — уцаніць.2. Розніца паміж першапачатковай і зніжанай цаной. Сума ўцэнкі складае 5 %.УЦЗНЬВАЦЦА , -аецца; незак. Зал. да уцэньваць.УЦЭНЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уцаніць.УЦЯГВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уцягваць — ўцягнуць.УЦЯГВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да уцягнуцца.2. Зал. да уцягваць.УЦЯГВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ўцягнуць.УЦЯГНÉННЕ, -я. н. Дзеянне паводле дзеясл, ўцягнуць (у 5 знач.).УЦЯГНЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўцягнуць.УЦЯГНУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ўцягнуць.УЦЯГНУЦЦА, уцягнýся, уцягнешся, уцягіíецца; зак. 1. Прасунуцца ў вузкую адтуліну. Нітка ўцягнулася ў іголку.2. Прыпяць удзел у чым-н. [Сымон] пакрысе (/цягнуўся ў гаворку і нарэшце сам пачаў гаварыць гладка і цікава. Чорны. Вера шмыгнула да сваіх кароў. Не хацелася ёй адказваць на кпіны, каб не уцягнуцца ў пустую балбатню. Гаўрылкіп.

3. перан. Паступова прывыкнуць, прызвы[чаіцца да чаго-н.; асвоіцца з чым-н. Уцягнуц)Ца ў работу. □ [Павел Іванавіч:]—Канешне, \ш першых часах нялёгка будзе, але пачнеш \іучыцца, уцягнешся, і ўсё стане на сваё месяца. Кулакоўскі. Часам., бывае так, што от чаІлавек нясе ношку, і хоць яна нялёгкая, аднак Іуцягнецца і нясе. Сабаленка.Р 4. перан. Прыахвоціцца да чаго-н.— Так уцягнуўся Анціп у гарэлку — рады няма,— казаў Архіп Архіпавіч. Сіняўскі.ЎЦЯГНУЦЬ, уцягнý, уцягнеш, уцягне; зак., каго-што. 1. Цягнучы, завалачы, увалачы каго-, што-н. у што-н. Ўцягнуць сані ў вазоўню. п Абедзвюма рукамі Аўгіння падхапіла цяжкае цела і ўцягнула ў хату. Дзятлаў. // Сілаю ўвесці ў якое-н. памяшканне, унутр чаго-н.— Біттэ, біттэ,— зноў запрасіў., немец у акулярах, а другі, у жоўтых скураных пальчатках, узяў Раю за руку і сілаю ўцягнуў у машыну. Арабей.

Усунуць у якую-н. адтуліну што-н. Ўцягнуць нітку ў іголку. □ / ніхто нават не згледзеў, як ўцягнула.. [бабіна дачка] ў чар[а]ціну моцны сталёвы прут.— Ідзі,— кажа ўдовінаму сыну. Ён і пайшоў па чар[а]ціне. Якімовіч. // Зашнураваць. Ўцягнуць шнуркі ў чаравікі.Удыхнуць. Пярэдні мамант падняў угару хобат, з шумам ўцягнуў паветра і затрубіў. В. Вольскі. Нос казытала свежая, толькі што скошаная трава, якая пачынала ўжо набываць пах сена. Міхась ўцягнуў у лёгкія саладкаваты ап'яняючы водар. Дамашэвіч.Утуліць, увабраць унутр (галаву, шчокі, жывот і пад.). Паліводскі ўцягнуў ніжнюю губу ў рот і сціснуў яе. Чорны. [Алег] скурчыўся, ўцягнуў шыю ў плечы, але не пакідаў сачыць за ракой. Гамолка. Сотнікаў ўцягнуў галаву ў каўнер, трохі прыхінуўся плячом да., спіны Рыбака і заплюшчыў вочы. Быкаў. // безас. Запасці. Яму ўцягнула жывот. Шчокі ўцягнула.перан. Угаварыць, схіліць каго-н. уступіць у што-н., прыняць удзел у чым-н. Ўцягнуць таварыша ў драмгурток. Ўцягнуць у спрэчку. □ Як хлопцы ні стараліся ўцягнуць мяне зноў у сваю кампанію, я не паддаваўся. Сабаленка. На кавалкі разрывалася Дуня, каб стварыць атмасферу весялосці і ўцягнуць у яе малазнаёмага тут новага настаўніка. Колас.УЦЯЖÁРАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уцяжарыць.ЎЦЯЖАРВАЛЬШК, -а, м. Спец. Рэчыва, якое служыць для ўцяжарвання чаго-н. Уцяжарвальнікі гліністага раствору.УЦЯЖÁРВАННЕ, -я, н. Кніжн. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уцяжарваць — уцяжарыць.УЦЯЖÁРВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да уцяжарваць.УЦЯЖАРВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да уцяжарыць.УЦЯЖАРЫЦЬ, -ру, -рыш, -рыць; зак., што. Кніжн. Зрабіць цяжэйшым. Уцяжарыць прэс. Уцяжарыць канструкцыю.УЦЯЖНЬ'І, -áя, -óе. Спец. 1. Які ўцягвае, убірае ў сябе. Уцяжны рукаў помны.2. Які ўбіраецца, уцягваецца. Уцяжныя кіпцюры драпежных жывёл.УЦЯКАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл. уцякаць2 — уцячы2 (у 1—3 знач.); ўцёкі.УЦЯКАЦЬ 1, -áе; незак. Упадаць (пра раку, ручай і пад.). Ручай уцякае ў рэчку.УЦЯКАЦЬ2, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уцячы2.УЦЯКАЧ, уцекачá, м. 1. Той, хто ўцякае або ўцёк адкуль-н. У [партызанскія]., рады ўліваліся ўсё новыя і новыя людзі — калгаснікі, абкружэнцы, уцекачы з нямецкага палону. М. Ткачоў.2. Разм. Тое, што і бежанец.О Даць (задаць) уцекача — тое, што і даць (задаць) дзёру (гл. даць).

УЦЯКÁЧКА, -і, ДЫ -чцы; Р мн. -чак; ж. Жан. да уцякач.УЦЯМІЦЬ, -млю, -міш, -міць; зак., што і з дадан, сказам. Разм. Зразумець сэнс, змест чаго-н. Пытанне прагучала нечакана, і Вера не адразу ўцяміла, пра што гаворыць вяснушкаваты, кірпаносы хлапец. Асіпенка. Маці ніяк не магла ўцяміць усяго таго, што так нечакана здарылася. Ставер. // Поўнасцю, даУцямнець92Учапіí • Уча

канца ýсвядомíць што-н. Прашу, калегі, цвёрда ўцяміць Святую мудрасць даўніх год: Малая кропля крышыць камень, Цярплівасць — сцены перашкод. Бачыла.УЦЯМНЕЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. Разм. 1. безас. Сцямнець. Увечары, калі ўжо добра ўцямнела, Мікола прыйшоў пераведаць маці. Сабаленка.2. Учарнець, схуднець (ад перажыванняў, хвалявапняў і пад.). Ён уцямнеў з твару, прыгорбіўся: яшчэ ніколі не здаралася Лугавому сутыкацца з такой не па-дзіцячаму яраснай чалавечай помстай. Даніленка.УЦЯПЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уцяпляць — уцяпліць.УЦЯПЛІЦЬ, уцяплю, уцéпліш, уцéпліць; зак., што. Зрабіць больш цёплым, засцерагчы чым-н. ад уздзеяння холаду. Уцяпліць ферму. □ Хату.. [Антось] уцяпліў, зрабіўшы прызбу да самых вокнаў, на столь нацягаў кастрыцы і пяску. Чарнышэвіч.УЦЯПЛЯЛЬНІК, -а, м. Матэрыял, які выкарыстоўваецца для ацяплення.УЦЯПЛЯЛЬНЫ, -ая, -ае. Які служыць, прызначаны для ацяплення. Уцяпляльпы матэрыял. Уцяпляльны чахол.УЦЯПЛЯЦЦА, -яецца; незак. Зал. да уцяпляць.УЦЯПЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да уцяпліць.УЦЯРПÉЦЬ, уцяршпó, уцярпíш, уцярпíць; зак. (пераважна з адмоўем «не»). Ўстрымацца ад якога-н. дзеяння, ўчынку; стрымацца. Не ўцярпеў панскі паляўнічы і расказаў людзям, што князь толькі на стаенніку гарцуе, а стралок з яго кепскі. С. Александровіч.— Якім, чаму ты піць не кінеш? Ты ж губіш сябе! Ты ж і сам гэта., добра бачыш!— не ўцярпеў я. Нікановіч.УЦЯТЫ', -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уцяць ' (у 1, 2 знач.).УЦЯТЫ2, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уцяць \УЦЯЦЬ ', утнý, утнéш, утнé; утнём, утняцé; зак., каго-што. 1. Абл. Ударыць, стукнуць. Уцяць папружкай. а Іван., узяўся абмацваць капцы, каб знайсці месца, адкуль бралі бульбу, і раптам наткнуўся на амаль поўны мяшок.— Хто б гэта мог?.. Іван ад злосці ўцяў мяшок нагой. Дуброўскі.Абл. Укусіць, уджаліць (пра насякомых). На беразе раззыкаліся авадні.. Яны так і наровяць, каб уцяць. Якімовіч. А вось плоскі шэры сляпень,— той спадцішка мог падкрасціся і ўцяць балюча нават праз кашулю. Грамовіч. / у перан. ужыв. Гэты напамінак уцяў Прахора ў самае балючае месца. Зарэцкі.і без дап. Разм. Пачаць іграць на якім-н. музычным інструменце. У хаце ўцялі музыкі, ігралі кракавяк. Гурскі.О Ш ўцяць ні ўзяць—а) не падступіцца; б) пуста, нічога няма.УЦЯЦЬ2, утнý, утнéш. утнé; утнём. утняцé; зак., што. Разм. 1. Укараціць, адсякаючы, адразаючы частку чаго-н. Уцяць канец вяроўкі.2. Ўцягнуць, увабраць унутр (пра галаву, шыю і пад.). Сведка палахліва азірнуўся і, нібы чакаючы ўдару, уцяў галаву ў плечы. Лынькоў. Гаркуну і языком павярнуць не было як. Ён уцяў галаву ў плечы і, згорбіўшыся, сядзеў на лаўцы. Гроднеў.УЦЯЧЫ >, уцячэ; ўцякуць; пр. уцёк, уш А ла, -ло. Зак. да уцякаць '. е

О Многа вады ўцякло — тое, што і мноí с вады працякло {гл. працячы).УЦЯЧЫ2, уцякý, ўцячэш, уцячэ; уцяч» ч уцечацé, ўцякуць; пр. уцёк, уцякла, -ло; ш ы уцячы; зак. 1. Паспешліва пайсці адкуль- [, Уцячы з дому. □ Пачуў Якуш, што будзе í > да. Стрыжэ вачыма: як бы ўцячы. Скрьт Прыгнуўшыся над міскай,.. [Зося] старац- , чым скарэй кончыць вячэру і ўцячы з м: ■ каб не чуць нічога і не бачыць. Гартны.Спалохаўшыся, адбегчыся і схаваш (пра жывёл). З жахам убачыўшы, што і здолее ўцячы, лось, як бег, з разгону плёхцí ся ў ваду і паплыў на другі бераг. КраýчапíТайком збегчы адкуль-н., схавацца, р туючыся ад каго-, чаго-н. Мартын Рыль. арышце якога не апошнюю ролю адыгр войт, уцёк з-пад канвою. Колас. Мядзведзь прагрызла.. драўляную падлогу, зрабіла іш коп і ўцякла ў пушчу. В. Вольскі. Да збрí ў бой, паўстанцы, Тыранам не ўцячы! Пушчí // Пакінуць, кінуць каго-н. Маладая ўцяы ад жаніха. // перан. Пазбавіцца, вызвалш ад чаго-н. Не ўцячы ад назойлівых дум, ЛÍІ агарнулі і плошчай Чырвонай, Як неадстў ныя цені, ідуць. Танк.перан. Прапасці, знікнуць. Тая думка, якой.. [Амбрось Пагуга] хацеў пачаць еш выступленне, нечакана ўцякла. Пянкрат. !

УЦЯШÁЦЦА, -áюея, -áешся, -áецца; незю. 1. Незак, да уцешыцца.2. Зал. да уцяшаць.УЦЯШАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уга шыць.УЦЯШЗННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач, дзеясл, уцяшаць — уцешыць і стан павоОм знач. дзеясл, уцяшацца — уцешыцца.УЧÁДЗЕЛЬІ, -ая, -ае. Атручаны чадам (; 1 знач.).УЧÁДЗЕЦЬ, -ею, -ееш, -ее; зяв. Атруціпцí чадам (у 1 знач.). Учадзела галава.УЧАПІЦЦА, учаплюся, учэпішся, учапіцца; зак. 1. Моцна ўзяцца, ухапіцца за каго-, што-н, Дзяўчаты ўчапіліся за барты, каб адкрыць [кузаў], і адразу запішчалі, завохалі. Місько, Маці пакінула мяне, хацела дагнаць., чалавека, але хутка стамілася, ўчапілася за агароджу, каб не паваліцца ў снег... Мыслівец.Уплесціся за што-н., у што-н. Дзяўчыны радасна загудзела і ўчапілася ручкамі ў маміны валасы. Шамякін. Нарэшце, падкраўшыся з-за куста, Саньку ўдалося учапіцца за грыву, і жарабок здаўся. Сяркоў. // перан. Упіцца рукамі ў што-н. Далінка.. тэатральным жэстам расшпіліў каўнер кашулі, сутаргава учапіўся пальцамі ў горла. Асіпенка.Зачапіцца за што-н. Учапіўся кручок вуды за водарасці. □ [Мікіта:] Вой, вой, вой!.. Стой, стой, абора [за дзверы] ўчапілася! Чарот. // перан. Разм. Замацавацца, умацавацца дзе-н. На карнізе ў расколіне, парослай зялёным мохам, ўчапілася карэньчыкамі тоненькая, гнуткая бярозка. Хомчанка. // перан. Разм. Пасяліцца дзе-н. Перад вачыма роўнае, скрозь аднолькава разробленае поле, хоць бы невялічкі кавалак горшага, каб за яго можна было учапіцца думкамі пра сядзібу. Галавач. [Ганна Сяргееўна:] — Дайце мне учапіцца за горад, зжыцца з яго паветрам. Няхай. // перан. Разм. З'явіцца, укінуцца (пра хваробу).УчапіцьУчастак

А трэба вам ведаць,., што за вашы лёгкія, за ваш арганізм такая хвароба можа вельмі проста учапіцца. Арабей.Закрануць што-н. у час руху, зачапіцца чым-н. за што-н. Учапіцца воссю калёс за шула варот. □ —Правей! — крычаў насустрач \Яўгену] Лнісь.— А то [санямі] учапіцца можна. БаранавыхУзяцца за якую-н. справу. Нібы клешч учапіўся ён за пасаду памочніка валаснога

пісара, маючы на мэце зрабіцца пісарам. Колас. Думаў і многа думаў — толькі я ж кажу, завошта мне учапіцца дома? Гартны.Далучыцца самавольна, без папярэдняй згоды да тых, хто ідзе куды-н. Начапіў я коз.йку аборачку на рогі і павалок.. А малых дык цэлая чарада за намі ўчапілася. Брыль. З Пскова ў Пецярбург хацеў бацька ісці адзін, а Павэлак ізноў учапіўся. Гарэцкі.перан. Праявіць асаблівую цікавасць да каго-, чаго-н., гатоўнасць выкарыстаць каго-, што-н. у якой-н. справе. Вярнуўся ў свой Бараўлянскі Андрэй Лялюга. У рыбгасе за яго дзвюма рукамі ўчапіліся. Б. Стральцоў.перан. Разм. Знайсці які-н. повад для чаго-н. Помню, сказаў мне Сярмяжка: — Тут галоўнае — слабінку ў чалавеку знайсці, за што учапіцца можна. Дадзіёмаў.УЧАПІЦЬ, учаплю, учэпіш, учэпіць; зак. 1. што. Зачапіць за што-н. Учапіць вудачку.што. Павесіць што-н. на што-н. Клава ўчапіла на мадонну каралі. Чорны.у што. Разм. Зачапіць у час руху чым-н. або за што-н. У язджаючы ў двор,.. [Ціток] знарок учапіў заднім колам у шула брамы. Лобан. У лесе з возам — [конь] проста залаты: не было выпадку, каб ён учапіў дзе ў дрэва ці ў пень. Дамашэвіч.УЧАРАШНІ, -яя, -яе. 1. Які адбыўся, утварыўся, зроблены і г. д. учора. Кожны сённяшні дзень нясе ў сабе крупінку дня ўчарашняга. «Маладосць». Пасля ўчарашняга дажджу сонца паднялося вясёлае, іскрыстае, лес нібы памаладзеў, і вярнулася галасістая, зычная вясна. Новікаў. // Які быў нядаўна, у недалёкім мінулым. Учарашні баявы таварыш — начальнік штаба атрада — стаў мужам Марусі. Брыль.2. у знач. наз. учарáшняе, -яга, н. Тое, што было ўчора, у недалёкім мінулым. Ці таму, што ўдалося часткова адпомсціць Бубновіч за ўчарашняе, ці таму, што з ім ішла Аня, Косця адчуў сябе вальней. Карпюк.О Учарашні дзень гл. дзень. Шукаць учарашняга дня гл. шукаць.УЧАРНЁЛЫ, -ая, -ае. 1. Які зблажэў, змарнеý; счарнелы. Міхалковіч бачыць перад сабою абарванага, аброслага, учарнелага чалавека. Чорны. Стомлены, з учарнелым тварам, .. \Пеця] ледзь трымаўся на нагах. Сіняўскі.2. Разм. Пачарнелы. З голых галін таполі тужліва паглядваў долу адзінокі лісток. Пад нагамі ляжалі тысячы іх, учарнелых і ліпкіх. Лобан.УЧАРНÉЦЬ, -ею, -éеш, -éе; зак. 1. Зблажэць, змарнець; счарнець. Камандзір учарнеў і выпетраў, з кожным днём рабіўся больш рашучы і злосны. Грахоўскі. Марынчук неяк асунуўся, згорбіўся, даўно няголены твар яго учарнеў, на ім разгубленасць і трывога. С. Александровіч.2. Разм. Пачарнець (пад уздзеяннем вільгаці, сонца, паветра і пад.). Куток даху быў Крыты драніцамі, што не паспелі яшчэ як след учарнець на сонцы і ветры. Савіцкі.УЧАРСЦВÉЛЫ, -ая, -ае. Які стаў чэрствым; Зачарсцвелы. Ласка [карова) ведала: там ляжала крута пасоленая луста трохі ўчарсцвелага хлеба. Даніленка.УЧАРСЦВЁЦЬ, -éе; зак. Стаць чэрствым; зачарсцвець. Хлеб учарсцвеў.УЧАРЦÍЦЬ, учарчý, учэрціш, учэрціць; зак., што. Начарціць ўнутры чаго-н.; дабавіць што-н. у чарцёж. Учарціць квадрат у прамавугольнік.УЧАСÁЦЦА, учэшацца; зак. Убавіцца ў працэсе часання' (пра воўну, лён і пад.).УЧАСÁЦЬ', учашý, учэшаш, учэша; зак., што. Абчасаць нейкую частку лёну, шэрсці, воўны і пад.УЧАСÁЦЬ2, учашý, учэшаш, учэша; зак., што. {пераважна з адмоўем «не»). Убавіць часаннем таўшчыню чаго-н. Бервяно цвёрдае — не ўчасаць.УЧАСТАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад участаваць.ЎЧАСТАВÁЦЬ, -тую, -тýеш, -тýе; зак., каго. 1. Пачаставаць ядой, напіткамі; напаіць,

накарміць, праяўляючы ўвагу, гасціннасць. Участаваць абедам. Участаваць мёдам. Участаваць гарэлкай. □ [Міхась] не ведаў, куды пасадзіць госцю, чым яе участаваць. Сабаленка.2. перан. Разм. Пабіць, збіць каго-н.УЧАСТАК, -тка, м. 1. Зямельная плошча, адведзеная для якога-н. выкарыстання або вылучаная на аснове якіх-н. прымет; дзялянКа. Прысядзібны ўчастак. □ Усе дваццаць гектараў школьнай зямлі разбіты на маленькія доследныя ўчасткі. Пальчэўскі. Дасталіся Захару Іванавічу найбольш запушчаныя ўчасткі зямлі, горшае цягло, горшы інвентар. Кулакоўскі. // Частка паверхні чаго-н. Пашкоджаны ўчастак скуры. // Адрэзак чаго-н., які мае прасторавую працягласць. Участак дарогі. Сортавыпрабавальны ўчастак. □ Рака цякла з усходу на захад, і мы пайшлі па ёй, абходзячы па беразе незамёрзлыя ўчасткі. Шамякін.Частка фронту, якая з'яўляецца месцам дзеяння якой-н. вайсковай адзінкі. Загрукатаў бой. На участку стралковага палка падпалкоўнік Г. Юлдашава ворагу ўдалося ўклініцца ў нашу абарону. «Звязда».Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае або вытворчае падраздзяленне, якое ўтвараецца з пэўнай мэтай. Выбарчы ўчастак. Фармоеачны ўчастак цэха. □ Марыя Хведараўна прыняла Палеткаўскі ўрачэбны ўчастак і рабіла аб'езд вёсак. Марціновіч. Камуністы станавіліся душою кожнай брыгады, ўчастка, усяе будоўлі. Па іх раўнялася моладзь, за імі ішлі ўсе нафтабудаўніцы. Грахоўскі.Галіна, сфера якой-н. дзейнасці. Партыя і камсамол накіроўвалі.. [Галавача] на самыя адказныя ўчасткі работы. Хведаровіч.Аддзяленне паліцыі ў дарэвалюцыйнай Расіі, а таксама будынак, у якім размяшчалася такая ўстанова. Паліцэйскі ўчастак. □ Па вёсках спешна будаваліся паліцэйскія ўчасткі-пастарункі, па гарадах і мястэчках — гарнізонныя казармы. Паслядовіч.Участковы94У чын у

УЧАСТКОВЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўчастка (у 3 і 5 знач.). Участковы урач. Участковы аграном. Участковая выбарчая камісія.1. у знач. наз. участковы, -ага, м. Разм. Афіцэр міліцыі, які наглядае за парадкам у падведамным яму участку. [Мужчыны] звязалі Івана. І пакуль пісаўся акт, прыйшлі участковы і старшыня сельсавета. Гаýрылкін.3. у знач. наз. участковы, -ага, м. Разм. Начальнік паліцэйскага ўчастка (у 5 знач.).УЧАСЦ1ЦЦА, -цшца: зак. 1. Стаць больш частым, пачаць часцей паўтарацца. Учасціліся раннія замаразкі. Учасціліся перакуры. □ Косцю заняло дух, учасціўся рытм сэрца. Карпюк.2. Зрабіцца больш скорым, хуткім. УЧАСЦІЦЬ, учашчý. учасцíш, учасцíць;зак., што. 1. Зрабіць больш частым, часцей паўтараць. Учасціць свае паведваппі.2. Зрабіць больш скорым, хуткім. Учасціць рытм руху.ЎЧАТЫРОХ, прысл. У колькасці чатырох асоб (асобна пра мужчын або пра жанчын). Недзе, за некалькі вёрст, быў пажар,— ружовы промень ледзьве трапятаўся на чорным небе. Алесь падышоў [да пажарнага склада]. Каля помны стаялі ўчатырох. Чорны.УЧАЦВЯРЬТХ, прысл. Колькасцю ў чатыры асобы (пра асоб рознага полу або істот ніякага роду).УЧÁІІІЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад учасціць.УЧАШЧÁЦЦА, -áецца; незак. 1. Незак, да учасціцца.

2. Зал. да учашчаць (у 1 знач.).УЧАШЧАЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. і. Незак, да учасціць.2. без дап. Разм. Часта бываць дзе-н. [Зося] менш, мала калі, стала хадзіць туды [у вёску] гуляць, хоць і так не лішне ўчашчала; хутарская кожнадзённая работа вельмі таміла яе. Чорны.УЧАШЧЭННБ, -я, н. Дзеянне паводле дзеясл, учашчаць (у 1 знач.) — учасціць.УЧОРА, прысл. 1. У дзень, які папярэднічаў сённяшняму; напярэдадні. Учора ў штабе групы вырашана, што наш полк пачне наступленне ў лоб белым. Барашка. Учора — гром, а сёння — снег. Вясна ў зіме, зіма ў вясне. Шымук. // Не так даўно, у недалёкім мінулым. Хоць ты плячом варочаў горы, Умеў пад хмарамі лятаць—Не гавары — кім быў учора, Скажы, кім заўтра хочаш стаць. Жычка.2. у знач. наз. учора, нескл., н. Папярэдні, мінулы дзень. Учора не дагоніш, ад заўтра не ўцячэш. Прыказка.УЧÓРАШНІ, -яя, -яе. Разм. Тое, што і учарашні.УЧОС, -у. м. Змяншэпне вагі пры часанні чаго-н. (воўны, ільну і пад.). Учос воўны.УЧÓТ, -у, М учóце, ,«. Рэгістрацыя кадраў, ўстанаўленне іх наяўнасці. Стаць на партыйны ўчот. Зняцца з учоту.О Учот вэксаляў — крэдытная аперацыя ў капіталістычных дзяржавах, якая ўчыняецца шляхам куплі банкам вэксаляў да сканчэння іх тэрміну.УЧОТНЫ, -ая, -ае. 1. Прызначаны для ўчоту. Учотная картка. Учотны лісток.2. Спец. Які звязаны з учотам вэкса.1 с Учотны банк. Учотны працэнт. г,УЧОТЧЫК, -а, м. Асоба, якая вядзе ў; 3 чаго-н. Учотчык палявой брыгады. Кантцí \ ўчотчык. □ На фермах [калгаса «Рассж няма ні вартаўнікоў, ні ўчотчыкаў — дац і самі вядуць уліп надоенага малака. Кухар -УЧОТЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да учотчык. іУЧУБКІ, прысл. У выразе: узяцца ўчуí ( гл. узяцца. " ,УЧУТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. І учуць.УЧУЦЬ, учýю, учýеш, ўчуе; зак., што і дадан, сказам. Разм. 1. Успрыняць спьш які-н. гук; пачуць. Прыслухаўся [Юрый] > цішыні ў хаце і ўчуў, як цікае ў сталая гадзіннік. Мікуліч. Хлапец ўчуў незнаіíц гамонку ў двары. Быкаў.Улавіць, зразумець тое, што гавораí [Пракоп Асіна] развітальна памахаў рукох нешта праказаў. Вінцусь Шаеель не ўчц\ перачытаў. Той выгукнуў на ўвесь голасНе забудзь пазваць на блінцы! Гартны.Улавіць нюхам, чуццём. Лось па мома спыніўся, трывожна панюхаў паветра і, і даць, учуўшы небяспеку, неяк дзіўна пада чыў., і шалёна рынуўся ў гушчар. Шчарíí таў. На пераездзе першы ўчуў нядобрае 6ш. Пшанічны. Быкаў. Учуўшы добразычліва^ у яго голасе, я наважыўся запярэчыць:Дзядзька Зміцер! А можа не трэба тых ец шаў здымаць? Я папраўлю. Лужанін. // і чуць. Рука апухла і пасінела. Галіна зрабі,! ўкол вышэй локця,— Леанід не ўчуў болю,убінтавала. Пташнікаў.УЧЫНАК, -нку, м. Дзеянне, учыяеш кім-н., тое, што здзейснена кім-н. Думкі Насі былі накіраваны да таго, каб зменшыць свн віну і як-небудзь апраўдаць свой учышí Мележ. Ніяк не верылася, што.. [Клінцэш рашыўся на такі смелы ўчынак, як забойсп мацёрага правакатара. Машара. [У вачах й» да Талаша] часамі блукаў і затоены агеньчья гатовы разгарэцца .. пажарам рашучых учыí каў. Колас.УЧЫНЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле зм' дзеясл, ўчыніць і учыніцца.УЧБШЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. і ўчыніць.УЧЫНІЦЦА, учыніцца: зак. Разм. Здарыí ца, адбыцца. Маці не стала дапытвацца, штоí такое ўчынілася між сынам і суседам. \\ь леж.— Што за шум у бары ўчыніўся? — А т марык там з дуба зваліўся. Багдановіч.

ЎЧЫНІЦЬ, учыню, учьгаіш, ўчыніць; за што. Разм. 1. Зрабіць; правесці, арганізавалі [Баец] ведаў ужо ўсю страшную гісторыю, бацькам, якую ўчынілі з ім фашысты. Дудо.Таварышы,— вымавіў рэдактар,— тут мы п праўдны суд учынілі над нарысам Макар Шыянка, і мне, мабыць, трэба тут быць а} бітрам. Сабаленка. Збіраемся мы звычайш ўчатырох: я, Санька, Міша і Косцік. А як збí ромся, дык абавязкова нешта ўчынім. Вада носаў. // У спалучэнні з назоўнікамі абазю чае: выканаць, ажыццявіць тое, што выказі на яазоўнікам. Ўчыніць праверку. Ўчыніў крыўду. □ Часам., [гракі і галкі] ўчыняе такі гвалт, такі гармідар, што чуваць ажно \ Міхалаве. П. Ткачоў.2. Утварыць, зрабіць што-н. нечаканае, не пажаданае. Ўчыніць скандал. Ўчыніць нажа}.Учыняцца________________________________п Праз месяц пасля выхаду з Гарóылёў.. [партызаны] ўчынілі такое, чым можна, калі застанешся жывы, ганарыцца да скону дзён. Навуменка.3. Абл. Рашчыніць. Ўчыніць хлеб. п •— Цёця Тася! Мы вам дапаможам: і ўчынім, і замесім. Нават спячом самі, толькі вы кіруйце ўсім. Дубоўка. [Цётка Ганна:] — Піце, мае дзеткі! Гэта я [квас] учыніла на хлебе, але ён не слабеў, за гарадское сітро. Грамовіч.УЧЫНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да учыніцца.2. Зал. да учыняць.УЧЫНЯЦЬ, -як), -яеш, -яе. Незак, да ўчыніць.ЎЧЫТАЦЦА, -áюся, -áешся, -áецца; зак. Паглыбіцца ў чытанне, унікнуць у змест, сэнс напісанага. Дастала [Ганна] газету з сумкі, але ўчытацца не паспела: пачула знаёмую назву—Есяновікі... Аж сэрца замерла.. Хто тут яе зямляк. Лось. Учытаўся я [у кніжку баек Кандрата Крапівы] і ўсцешыўся вялікім адкрыццём: ага, можна пісаць пра ўсё, што адбываецца ў жыцці людзей, у жыцці вёскі. Бялевіч.УЧЫТВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак. да ўчытацца.УЧЭПІСТАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць учэпістага. Учэпістасць рук. Учэпістасць памяці. Гаспадарская ўчэпістасць. □ Заслугоўваюць сваёй славы непараўнальны! верхалазаў нашы мурашкі, вавёркі, куніцы, соні, яноты-паласкуны, а часткова таксама рысі і мядзведзі. Калі птушак ад падзення ўтрымаюць крылы, а павукоў — павуціна, то гэтым лясным акраóата.ч даводзіцца разлічваць толькі на сваю ўчэпістасць, сілу, дакладнасць і хуткасць. Самусепка."УЧЭПІСТАХВОСТЫЯ, -ых. Сямейства шыраканосых малпаў.УЧЗШСТЫ, -ая, -ае. 1. Здольны чапляцца, хапацца і моцна трымацца за каго-, што-н. Учэпістыя кіпцюры, а На вяршынях дрэў і кустах павісла ўчэпістае павуцінне. Даніленка. У жылістых, учэпістых руках старога ўгадвалася немалая сіла. Васілёнак.перан. Які хутка падмячае, добра запамінае што-н. (пра погляд, памяць, розум і пад.). [Камандзір] акінуў Якімку кароткім учзпістым позіркам і спытаў: — У атрад, значыць, прыйшоў? Ваяваць? ■ Курто. Палкоўнік нахіліўся над картай і паўтарыў усё, што расказаў Мікола. Памяць у чалавека была на дзіва ўчэпістая — нічога не прапусціў. Новікаў.перан. Які ўмее прыстасавацца да чаго-н. і выкарыстаць для сябе; які настойліва дабіваецца сваёй мэты. Фёдар адразу развінуў бурную дзейнасць. Ён паказаў сябе чалавекам напорыстым і учзпістым. Кірэенка. [Фрунзе:] — Яна [Насця] ўчэпістая... верхаводзіць у гімназіі... Гурскі.УЧЗПЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да учапіцца (у 1, 2 знач.).УЧЗРЧАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад учарціць.

УЧЭРЧВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, учэрчваць — учарціць.УЧ5РЧВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да учэрчваць.УЧЭРЧВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да учарціць.УшасцярыхУЧЭСВАЦЦА', -аецца; незак. і. Незак, да учасацца.2. Зал. да учэсваць'.УЧЭСВАЦЦА2, -аецца; незак. Зал. да учэсваць 2.УЧЭСВАЦЬ ', -аю, -аеш, -ае. Незак, да учасаць '.УЧЭСВАЦЬ 2, -аю, -аеш, -ае. Незак, да учасаць2.УШАЛОПАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., што, без дап. і з дадан, сказам. 1. Разм. Зразумець, уцяміць; скеміць. [Тамара] ўслухоўвалася ў гаворку салдат, але, мусіць, таму, што нямецкую мову разумела з пятага на дзесятае, нічога не магла ўшалопаць. Сабаленка.2. Абл. Узяць, убіць сабе ў галаву.— Ой, ой, які ты дзіўны! — не даючы сыну скончыць, перабіла яго Тадося.— / што ты ўшалопаў сабе? Прыдатны не аддасць за ця-а-бе-э дачкі?.. Хай яшчэ падзякуюць богу, што мы цябе згодны жаніць з ёю. Гартны.УШАНАВАННЕ, -я, н. 1. Выражэнне павагі, пашаны; пэўныя цырыманіяльныя дзеянні як адзнака прызнання чыіх-н. заслуг. Назаўтра пахавалі мы Бартало і Найдзёніка разам, з усімі нашымі партызанскімі ўшанаваннямі... Гроднеў. [Варанецкі:] — У гэтай зале ёсць людзі, якія, можа, больш варты ўшанавання, чым я. Дуброўскі.Урачыстасці ў гонар юбіляра. Ушанаванне юбіляра. Ушанаванне перадавікоў працы. □ [М. Танк] .. быў членам Усесаюзнага камітэта па ўшанаванню памяці А. Міцкевіча. Бугаёў.Прыстойнасць асобы. Сур'ёзныя твары .. [палешукоў] часта рабіліся вясёлымі, і дружныя покаты смеху напаўнялі вуліцу. Пры гэтым палешукі, як па камандзе, адкідалі назад галовы і выпучвалі жываты. Але гэта было толькі ў тых выпадках, калі якая-небудзь з кабет, пераступіўшы ўсякія граніцы жаночага ўшанавання, адпускала штось вельмі жыццёвае і сакавітае. Колас.УШАНАВÁНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушанаваць.УШАНАВÁЦЬ, -нýю, -нýеш, -пýе; зак., каго-што. 1. Выказаць чым-н. пашану, павагу каму-, чаму-н. Мы ж памяць героя ўшануем І справай, і песняй, сябры, І помнік яму пабудуем 3 гранітнай уральскай гары. Куляшоў. Малашкін заклікаў усіх устаць і ўшанаваць мінутным маўчаннем верных савецкіх людзей, што загінулі ад рукі ворага. Пестрак.Урачыста павіншаваць каго-н. у сувязі з чым-н. [Язва:] Сёння .. [Жлукта] будзе ўшанаваны як мае быць. Крапіва.Удастоіць сваёй прысутнасцю. [Стрыбульскі:] Святы божа! Ці бачыш ты, якія госці ўшанавалі наш куток!.. Мележ. Мядзведзь падлізу Ліса ўшанаваў,— Згадзіўся да яго прыйсці на і.чяпіны. Корбан.УШАНÓУВАННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ушаноўваць — ушанаваць.УШАНОУВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да ушаноўваць.УШАНОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ушанаваць.УШАСЦЁХ, прысл. У колькасці шасці чалавек (толькі пра мужчын або толькі пра жанчын).УШАСЦЯРЫХ, прысл. Колькасцю ў шэсць асоб (рознага полу) або істот (ніякага роду).Ушкуй

96Ушчамі í

УШКУЙ, -я, м. Старадаўняя пласкадонная лодка з парусамі і вёсламі.УШМАЛЬЦАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушмальцаваць.УШМАЛЬЦАВÁЦЦА, -цýюся, -цýешся, -цýецда; зак. Тое, што і з а ш м а л ь ц ав а ц ц а.УШМАЛЬЦАВАЦЬ, -цýю, -цýеш, -цýе; зак., што. Тое, што і зашмальцаваць.УШМАЛЬЦОУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ушмадьцавацца.2. Зал. да ушмальцоўваць.УШМАЛЬЦОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ушмальцаваць.УШМОРГВАННЕ. -Я, Н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ушморгваць — упшоргнуць.УШМОРГВАЦЦА, -аецца; незак. Зал. да ушморгваць.УШМОРГВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да упшоргнуць.УШМОРГНУТЫ, -ая. -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушморгнуць.УШМОРГНУЦЦА, -нецца; зак. Прасунуцца, працягнуцца ў вузкую адтуліяу.УШМОРГНУЦЬ, -ну, -неш, -не; зак., што. Шморгаючы, ўцягнуць, працягнуць у сярэдзіну чаго-н.УШМЫГНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -пяцé; зак. Разм. Хутка і непрыкметна ўвайсці. Коля, нарэшце, ушмыгнуў у хату, падышоў да маці, прашаптаў: — Яна нежывая? Марціновіч. У зямлянку ўшмыгнула Каця — у чорным крамным сачыку, нейкая на дзіва бледная, стомленая. Сачанка.УШШЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушпіліць (у 1 знач.).ЎШПІЛІЦЦА, ушпілюся, ушпíлішся, ушпíліцца; зак. 1. Зашпіліць на сабе адзенне.2. перан. Разм. Моцна ўхапіцца. учапіцца за што-н. Рукі.. [Патапчыка] моцна ўшпіліліся ў Алесеў каўнер і, здаецца, згубілі здольнасць разгінацца. Чарнышэвіч. [Зося:] — Вось, будзе вам сварыцца, а то за мяне ты гатовы яшчэ за чубкі ўшпіліцца. Гартны.УШПІЛІЦЬ, ушпілю, упíпíліш, ушпíліць; зак., што. 1. Уваткнуўшы ў што-н. (шпільку, прыколку і пад.), зашпіліць.Разм. Сцебануць каго-н. Ушпіліць разок пугай.перан. Разм. Прабраць, пакрытыкаваць. / тут Антона не паслухалі. А каб ушпілілі як след, йык цяпер не лайдачыў бы той Галасок. Савіцкі. [Алесь) зірнуў на Раўбіча і вырашыў ушпіліць трохі і яму за тое, што вось даводзіцца ехаць вярх[ом] у блізкі свет. Караткевіч. // Даць спагнанне, пакараць. Раней, бывала, «стаўпы парадку» і кроку не ступяць, каб не наведаць яго [Марціна]; ніколі, бывала, не абыходзілася, каб на Марціна не склалі пратакола або не ушпілілі штрафу. Машара.УШШЛЬВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ўшпіліцца.УШШЛЬВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; незак. 1. Незак, да ушпіліць (у 1 знач.).2. Разм. Густа ўкрываць чым-н.УШШЛЯНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушпіляць.УÍПШЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе; зак., што. Разм. Густа ўкрыць чым-н.УШРУБАВАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушрубаваць.УШРУБАВÁЦЦА, -бýецца; зак. Увайсці; рэдзіну пры вярчэнні; укруціцца. іУШРУБАВАЦЬ, -бýю, -бýеш, -бýе; І І што. Вярчэннем увесці ў сярэдзіну чан | укруціць. (УШРУБОУВАННЕ, -я, н. Дзеянне па» : знач. дзеясл, ушрубоўваць — ушрубаваць. іУШРУБОУВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Ік : да ушрубавацца.2. Зал. да ушрубоўваць.

УШРУБОЎВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак. ушрубаваць.УШТУРХВАННЕ, -я, н. Дзеянне пам знач. дзеясл, уштурхваць — уштурхнуць.УШТУРХВАЦЦА, -аецца; незак. 1. Нн да уштурхнуцца.2. Зал. да уштурхваць.УШТУРХВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак. ' уштурхнуць.УШТУРХНУЦЦА, -нýся, -нéшся, -нéц -нёмся, -няцéся; зак. Разм. Адразу, адш штуршком прабрацца куды-н.УШТУРХНУЦЬ, -ну, -нéш. -не; -нём, -ня зак., каго-што. ІПтурхнуўшы, прымусі увайсці, штуршком упіхнуць куды-н. Д кінулася да бацькі, але фашысты схапілі» ўштурхнулі ў пакой. Рамановіч. На ды. Ніну ўштурхнулі ў нізкую, нібы сплюшх ную, легкавую машыну. Мележ.УШТУРХÓУВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аек незак. 1. Незак, да уштурхнуцца.2. Зал. да ^штурхоўваць.УШТУРХОУВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак., уштурхнуць.УШУШКАНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. і ад ушушкаць.УШУШКАЦЦА. -аюся. -аешся, -аецца; п Разм. Цёпла адзецца, ухутацца. У вестыбш ушушкаўшыся ў доўгі для верасня вож} дрэмле на крэсле., вартаўніца цётка Ульа Ракітны.УШУШКАЦЬ, -аю, -аеш, -ае; зак., ка што. Разм. Цёпла адзець, ухутаць. Ушушм дзіця.УШУШКВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аеш незак. 1. Незак, да ушушкацца.2. Зал. да ушушкваць.УШУІНКВАЦЬ. -аю, -аеш, -ае. Незак, і ушушкаць.УШЧАМІЦЦА, ушчамлюся, ушчэміпю ушчэміцца; зак. 1. Аказацца заціснутым, спі нутым з двух бакоў; зашчаміцца. [Свіння] і ушчэміцца ў плот, то ўлезе ў шкоду, то ра там выпрастаецца на дарозе і імчыцца не» ведама куды. Чарнышэвіч. Левая нага м ўшчамілася паміж бярозак. Жычка. // Уці нуцца, усунуцца; прымасціцца Дзе-н. [Ірма:\Ведаю, цябе зноў цягне мора. Але сёння ша шторму, там [на пляжы] з лежаком не ўшч> мішся. Карамазаў. Ніхто ў цягніку не спц Нават тых, каму пашэнціла ўшчаміцца і р» цягнуцца на верхніх паліцах, не браў сп Грахоўскі.2. Трапіць куды-н., апынуцца ў цяжкім сп новішчы. [Шабета:] — К[о]жны, як толькі. пастку ушчэміцца, авечкай стаць хоча... Ш леж. /І перан. Уладкавацца на работу.— Хш ліўся [Покат] мне,— падхапіў Галаўня,што быў на Урале, у шахце. І адтуль, відцí выкурылі. Цяпер да нас хацеў ушчаміцц Гроднеў.Ушчаміць_________________________________97Ушчыльніць

УШЧАМІЦЬ, ушчамлю, ушчэміш, ушчэміць; зак., каго-што. 1. Заціснуць, сціснуць з двух бакоў; зашчаміць. Ушчаміць палец. □ [Сабака] кідаўся на вароты, на шчыльныя веснічкі, і ўжо не брахаў, а сычэў, нібы яму хвост ушчамілі. Сабаленка. // Сціснуць у клюпші, ушчыпнуць. Страшны рак быў, грозны рак, Як ушчэміць —будзе знак. Колас. // Уціснуць, усунуць паміж чаго-н. Каб дзікі звер не нішчыў пасеваў, яшчэ пры цары павялося гарадзіць ад лесу поле такім густым частаколам, што парася галаву не ўшчаміла б. Карпюк.Разм. Запрэгчы. Тады Даніла Шчупак ушчаміў у аглоблі Мышака і выехаў у Луцішчы на кірмаш. Баранавых. [Бацька:] — От ушчаміў коніка і прывёз воз галля. Ракітны. А калі надышоў адвячорак і пасыпаліся фурманкі на Заброддзе, не сцярпеў Верамейчык: ушчаміў кабылу ў аглоблі і па хвасце — услед за людзьмі. Крапіва.перан. Абмежаваць (чые-н. магчымасці, правы і пад). Ушчаміць у правах. Ушчаміць

самалюбства. // Паставіць у няёмкае становішча. / змоўклі ўсе адразу ў хаце: Як адказаць? З чаго пачаці?—Ага! — Тут хлопцы падхапілі:—Цяпер і мы вас ушчамілі. Колас.О Ушчаміць хвост каму — абмежаваць свабоду дзеяння, учынкаў каго-н.; паставіць у нязручнае або нявыгаднае становішча.УШЧАМЛÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ушчамляць — ушчаміць.УШЧАМЛЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак. да ушчаміцца. 2. Зал. да ушчамляць.УШЧАМЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да ушчаміць.УШЧАПЁРВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ушчаперыцца.УШЧАПЁРЫЦЦА, -руся, -рышся, -рыцца; зак. Разм. Учапіцца, ухапіцца за што-н. У стопцы стаіць каля засека дзед, а Мірон і Лазар схіліліся над мяшком, ушчаперыліся за яго рукамі, цягнуць яго кожны ў свой бок. Галавач. Людзі ў кузаве пасталі, ушчаперыліся за кабіну, адзін за другога і з захапленнем падставілі сустрэчнаму ветру твары. Карпюк.УШЧАРЗШЦЦА, ушчарэплюся, ушчарэпішся, ушчарэпіцца; зак. Разм. Тое, што і ушчаперыцца. Купрыян хацеў ушчарэпіцца бацюшку ў валасы, але быў да таго п'яны, што жонка як турнула рукою, то ён задраў ногі тройчы і перакуліўся... Чарот.УШЧАРЗПЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца. Незак, да ушчарэпіцца.УШЧУВÁННЕ, -я, н. Спагнанне, дакор, папрок. Максім думаў, што сын зусім адкаціўся ад яго, ад дому, што папрокамі і ўшчуваннем тут не паможаш. М. Стральцоў.УПІЧУВÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак., каго. Уздзейнічаць на каго-н., дакараючы, папракаючы за што-н.— Цётка Малання,— ушчувала Лізавета,— яв вам не сорам! Мележ. Таня кінулася хлопцам насустрач.— Дзе вы бадзяліся столькі? — пачала ўшчуваць яна Міколу. Новікаў.УШЧУНАК, -нку, м. 1. Пакаранне, спагнанне. Не зважаючы на ўсю сваю пераканаўчасць, гэты выпрабаваны сродак ушчунку [пужкаю па пятах] не дапамог: хвароба была загпана ў сярэдзіну. Лужанін. [Маці] сказалаí Зак. 3578якраз пра тое, пра што я думаў: — Які з яго настаўнік! Ён жа дзіця яшчэ. А малыя ж вунь якія гарэзы! На іх ушчунак патрэбен. Якімовіч.2. Дакор, папрокі. [Служанка:]—Бегаеш, таўчэшся за якіх-небудзь няшчасных восем рублёў у месяц, і яшчэ колькі ўшчункаў ды папрокаў атрымаеш. Гартны.УШЧУНУЦЬ, -ну, -неш, -не. Зак. да ўшчуваць.УШЧУЦЬ, ушчýю, ушчýеш, ушчýе. Зак. да ўшчуваць.УШЧЫКНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што і без дап. 1. Пальцамі сціснуць скуру да болю. Зайчык нібы незнарок прытуліўся да Ганны, раптам ушчыкнуў яе за бок. Мележ. [Хлопчык:] «Не дай бог [Хрысці-на] злая! Калі не ўдасца адлупцаваць, 5ык хоць ушчыкне, але так, што аж іскры з вачэй пасыплюцца». Гурскі. // перан. Рэзка працяць (пра холад, мароз). Калі выйшаў [Мацей] на ганак, востры халадок прабраўся пад полы і ушчыкнуў ва калені. М. Стральцоў.2. Шчыпком аддзяліць, адарваць. Паклаўшы на стол скібку хлеба, ад якой ушчыкнула і ўкінула сабе ў рот каліўца, .. [маці] ціха і знясілена расказвала дзецям пра сваё няўдалае падарожжа. Ус. А Аленцы гэтак хацелася есці, і яна неўзаметку ад сястры ушчыкнула крошачку [хлеба] і ўкінула ў рот. Сабаленка.УШЧЫЛЬНЕНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан ушчыльненага. Ушчыльненасць глебы. Ушчыльненасць рабочага дня.УШЧЫЛЬНÉННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ушчыльняць — ушчыльніць і

стан паводле знач. дзеясл, ушчыльняцца — ушчыльніцца.УШЧЫЛЬНЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад ушчыльніць.2. у знач. прым. Атрыманы ў выніку ўшчыльнення. Ушчыльнены слой пратаплазмы. Ушчыльнены графік працы.УШЧЫЛЬШК, -á, м. Тое, што і у ш ч ы л ь-ТТ ÍТ ТГ Тí ТТ Т ТíУШЧЫЛЬНІЦЦА, -нíцца; зак. 1. Стаць больш шчыльным.Пацясніўшыся, размясціцца, пасяліцца больш шчыльна. Усё зводзілася да таго, што з дня на дзень мы павінны наступаць. І вось пачалося... Нездарма ж так ушчыльніўся фронт, падвезена гэтулькі прадуктаў і боепрыпасаў... Няхай.Разм. Стаць больш заселеным (пра жылую плошчу). // Пачаць жыць цясней, пасяліўгяьг каго-н. да сябе.Стаць цалкам запоўненым, больш інтэнсіўным (пра рабочы час, вытворчы працэс).УШЧЫЛЬНІЦЬ, -ню, -нíш, -ніць; зак., кагошто. 1. Зрабіць больш шчыльным што-н. Ушчыльніць глебу. Ушчыльніць сіласную масу.Падагнаць шчыльней. Ушчыльніць паркан.Разм. Павялічыць колькасць жыхароў на якой-н. жылой плошчы. // Прымусіць жыць цясней, ласяліўшы яшчэ каго-н. на тую ж жылую плошчу.Запоўніць рабочы час большай колькасцго вытворчага задання. Ушчыльніць рабочы дзень.Ушчыльную__________________________-______98УШЧЫЛЬНУЮ, прысл. і. Шчыльна, цесна. А побач з дзесятак калгасных машын. На іх ушчыльную радамі Даўгія-даўгія пляцёнкікашы 3 наспелымі дынямі і кавунамі. Зарыцкі.2. Гранічна блізка; непасрэдна прымыкаючы, датыкаючыся. Кусты абапал сцяжынкі часам сыходзіліся ушчыльную. Хадановіч. Абапал дарогі, ушчыльную падступаючы да яе, драмалі хмызнякі. Асіпенка.— Дык ты яшчэ крычыш? — бацька, сціснуўшы кулакі, ушчыльную падступіў да сына. Навуменка.УШЧЫЛЫМЛЬШК, -а, м. Спец. Прыстасаванне, прылада для ўшчыльнення, утрамбоўвання чаго-н.2. Прыстасаванне для змяншэння або прадухілення ўцечкі вадкасцей, пары, газаў праз зазоры паміж дэталямі, часткамі якога-н. механізма.УШЧЫЛЬНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да ушчыльніцца.2. Зал. да ушчыльняць.УШЧЫЛЬНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да ушчыльніць.УШЧЫПНУЦЬ, -ну, -нéш, -не; -нём, -няцé; зак., каго-што і без дап. Тое, што і ушчыкнуць. Наташа памкнулася пайсці, але старэйшая жанчына неўпрыкметку ўшчыпнула яе за бок: не хадзі. Асіпенка.УШЧЗМЛЕНЫ, -ая, -ае. 1. Дзеепрым, зал. пр. ад ушчаміць.2. у знач. прым. Абражаны, зняважаны. Ушчэмленае самалюбства.УШЧЭМЛІВАЦЦА, -аюся, -аешся, -аецца; незак. 1. Незак, да ушчаміцца.2. Зал. да ушчэмліваць.УШЧЭМЛІВАЦЬ, -аю, -аеш, -ае. Незак, да ушчаміць.УШЧЭНТ, прысл. Поўнасцю, зусім, дарэшты, датла. У наваколлі тутэйшых трох вёсак зямля была вельмі няроўная. Дзе вышэй — радзіла добра, дзе ніжэй к балоту ■— усё ўшчэнт вымакала. Чорны. Згарэла вёска ўшчэнт: ні кала, ні двара не засталося. Якімовіч. Спацеў паромшчык, замарыўся ўшчэнт. Барадулін.УШЧЭПЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушчапіць.УІПЧЗРБ, -у, м. Становішча месяца ў апошняй фазе, калі яго серп паступова

памяншаецца.УШЧЗРБНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць і стан ушчэрбнага.УШЧЗРБНЫ, -ая, -ае. Які ўбывае, знаходзіцца на ўшчэрбе (пра месяц).УШЫВÁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ушываць — ушыць.УШЫВÁЦЦА ', -áецца; незак. 1. Незак, да ушыцца '.2. Зал. да ушываць.УШЫВÁЦЦА2, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да ушыцца 2.УШЫВАЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да ушыць.УШЫВАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да ўшыўкі, звязаны з ушыўкай.УШЫР, прысл. Тое, што і у пі ы р к і. Светлай раніцаю восень Упрыгожана сягоння — Сінь на небе, Рунь на полі Зелянее ушыр і ўдоўж. Броўка. Жытні палетак цягнуўся на цэлыя вёрсты ўдаўжкі і ушыр. Гартны.ЎШЫРКІ, прысл. На шырокую адлегласць; у шырыню. А за балотамі, якія цягнуліся ўшыркі вярсты тры, пачыналіся непраходныя лясы князя Радзівіла. Чарот. Ад жылога гарадка вытворчую базу аддзяляе векавы бор, што працягнуўся на пяць кіламетраў ўшыркі. Грахоўскі.УШЫТЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад ушыць.УПІЫУКА, -і, ДМ ушыўцы; Р мн. ушьíвак; ж. 1. Дзеянне паводле знач. дзеясл, ушыць.2. Тое, што ўшыта; устаўка.УШЫУНЫ, -áя, -óе. Ушыты ў што-н., прызначаны для ўшывання ў што-н. Ушыўныя кішэні.УШЫЦЦА ', ушыецца; зак. 1. Звузіцца, укараціцца пасля шыцця.2. Прышыцца, прымацавацца пры дапамозе шыцця. Нязграбна ушыўся рукаў.УШЫЦЦА2, ушыюся, ушыешся, ушьíецца; зак. Разм. 1. З цяжкасцю пранікнуць, уціснуцца куды-н. Быў на гэтай вечарынцы і я. Ушыўся ў сенцах у натоўп большых, і мяне ледзь не на спінах перанеслі цераз парог. Кулакоўскі. Мы з Санькам таксама разам з усімі за сталом. Глыжка побач з бацькам ушыўся і вельмі гэтаму рады. Сяркоў. Мікодым не на жарт спалохаўся. Хацеў як ушыцца ў грамаду, каб ніхто яго не бачыў, каб не кідацца ў вочы пану каменданту. Сабаленка. // Залезці, схавацца ў чым-н. [Міша] заўважыў у далёкім куце стадолы салому, ушыўся ў яе так, што яго зусім не відаць стала, і адразу спакойна заснуў. Чорны. Не раздумваючы больш ні секунды, .. [Крамнёў] зноў ухапіўся за стропы, напружыў апошнія сілы і мякка, нібы ў пярыну, ушыўся ў халодны вільготны мох. Шашкоў. // перан. Маскіруючы свае погляды, намеры, пралезці ў які-н. калектыў, асяроддзе. [Галенчык:] — І Апенька паверыў кулацкаму сынку, паверыў! І памог ушыцца ў камуну! Мележ.2. З'асяродзіцца, скандантраваць увагу на чым-н. [Камендант] зноў ушыўся ў свае паперы, да таго нецікавым яму быў гэты хлопец, якога і выклікаў ён проста так, на ўсякі выпадак. Лынькоў.О Ушыцца (убрацца, пусціцца) у сабачую скУРУ — страціць сумленне.УШЫЦЬ, ушыю, упгьіеш, ушые; зак., што. 1. Прышыць, прымацаваць. Залатала матка.. [Міхасёву] сярмягу, ушы.ча гузікі. Колас. // Прышыць, зашыць што-н. унутр, устаўляючы ў што-н. Яшчэ днём у мяшок з толам ушылі гранату «лімонку», да канца яе прывязалі сто метраў кабелю. Карпюк.2. Паменшыць памеры чаго-н., забраўшы лішняе ў швы. Пілотка была вялікая, і яе ўшылі. Хомчанка.УШЭСЦЕ, -я, н. Адно з царкоўных хрысціянскіх свят. Да самага, бадай, ушэсця тут [за вёскай] стаіць вясновая вада, і сюды ў гэтую пару не сунешся ні з сякераю, ні з касою. Дзятлаў.

УЮК, -á, м. Упакаваная паклажа, якая перавозіцца на спіне жывёлы. Густы вербалоз, безліч купін, хмары камароў і машкары не робяць лёгкім падарожжа па гэтых мясцінах. Выбіваліся мы адгэтуль перапэцканыя ў гразі, уюкі з сёдлаў саслізгвалі. Гавеман. // Мя-Уюнгаок, торба, сумка, прыстасаваныя перавозіць паклажу на спіне жывёлы.[Цюрк. юк — паклажа.]УЮН, -á, м. 1. Прэснаводная, вельмі рухавая рыба сямейства ўюновых з падоўжаным чзрвепадобным целам. Мяса ўюна тлустае, мяккае і крыху саладкаватае на смак. Матрунёнак.2. перан. Разм. Рухавы, жвавы чалавек. [Сімачка] здрыганула ножкамі і ўюном выкаўзнулася, каб самой пабегчы да дзяцей. Гроднеў. // Пранырлівы, лаўкач. Гэты ўюн заўсёды выкруціцца.О Віцца ўюном гл. віцца.УЮНОВЫЯ, -ых. Сямейства рыб карпападобных.УІОРОК, -ркá, м. Лясная птушка сямейства ўюрковых.УЮРКОВЫЯ, -ых. Сямейства птушак, да якога адносяцца ўюрок, канаплянка, шчыгол і інш.УЮЧНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да ўюка. Уючныя рамяні. Уючнае сядло.2. Які служыць, прызначаны для перавозкі ўюкоў. Уючная жывёла.УЮЧЫЦЦА, уючыцца; незак. Зал. да уючыць.УЮЧЫЦЬ, уючу, уючыш, уючыць; незак., каго. Нагружаць (жывёл) уюкамі; наўючваць.УЯВА, -ы, ж. Разм. Тое, што і ўяўленне. Мая фантазія, у ява малявалі ўсё, што я страціў і што мне так хацелася бачыць... Сачанка. Камісар хмурыўся: перад ім, ва ўяве, былі жывыя знаёмыя твары сяброў,— балюча было думаць, што гэтых людзей ужо няма. Мележ. // Напамінак, вобраз, прымета. З сакаеіком прыходзяць уявы вясны: зяжля, нібы звер, ад зімовае спячкі пачынае прачынацца павольна, але ўпарта. Мікуліч.УЯВ1ЦЦА, уявіцца; зак., каму. Узнікнуць, з'явіцца ва уяўленні. Дзеці засмяяліся. Ім уявілася, як конь будзе есці траву ў цуглях. Васілевіч. Яму [студэнту Івану] уявілася, яв праз год ці два яго прыбор, удасканалены ім самім або кім-небудзь іншым, будзе ўжо ў заводскім цэху. Шахавец. Гарачуну на нейкі міг уявілася, што паравоз адарваўся ад рэек і павіс у паветры... Васілёнак. // і безас. Здацца, паказацца. Не спаў [Якаў], здаецца, а ўявілася, нібы стаіць ён з мяшком пад пахай каля панскага свірна, чакае, можа пані ўбачыць з пакояў ды пашле пакаёўку загадаць усыпаць яму, беднаму чалавеку, пуд-другі мукі. Лобан.УЯВІЦЬ, уяўлю, уявіш, уявіць; зак., кагошто. 1. У думках скласці вобраз каго-, чаго-н., узнавіць розумам, фантазіяй. Мне цяпер уявіць немагчыма — Нікне розум, маўчыць ўяўленне. Дзяргай. [Юхім:] Мы зажывём з табою так багата, Як і ўявіць не можаш ты, сястра! 3. Астапенка. Здараецца, што бывае цяжка ўявіць дарагія рысы блізкага чалавека, калі вельмі хочаш гэта зрабіць. Шамякін. На момант Мікалай Пятровіч ўявіў сабе крануты ўсмешкай твар маці, уважлівыя позіркі гасцей, і яму зрабілася не па сабе. Каршукоў.2. Палічыць, дапусціць. Я не верыў гэтаму, я не мог уявіць, што у нас мог знайсціся такі чалавек. Кулакоўскі.О Можаш (можаце) сабе ўявіць; уяві(це) сабе (у знач. пабочн.)—ужываецца з мэтай___________________________________Уяўнасцьзвярнуць увагу слухача на якую-н. акалічнасць, зацікавіць яго чым-н. УЯДÁЦЦА !, -

áецца. Незак, да уесціся '.УЯДАЦЦА2, -áюся, -áешся, -áецца. Незак, да уесціся2.УЯДÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе; незак. 1. Незак, да уесці (у 3 знач.).2. Абл. Сварыцца. Жанчына не пераставала ўядаць. То сілком саджала малога на калені, то станавіла яго на ногі і бязлітасна выцірала яму носік, прыгаворваючы. Пестрак.УЯЗДЖÁЦЬ, -áю, -áеш, -áе. Незак, да уехаць.УЯЗНЫ, -áя, -óе. Які служыць, прызначаны для уезду. Уязныя вароты. □ Асталіся руіны касцельнай вежы, захаваліся ўязная брама і фасадная частка кляштара. «Помнікі».УЯЛАВЕЦЬ, -éе; зак. Разм. Зарасці пустазеллем, травой (пра зямлю, поле). За тры гады зямля ўялавела, але палянка вельмі прыдалася, каб на ёй слаць лён. Крапіва.УЯСНЁННЕ, -я, н. Дзеянне паводле знач. дзеясл, уясняць — уясніць.УЯСН1ЦЦА, -ніцца; зак. Стаць ясным, зразумелым.УЯСШЦЬ, -ню, -нíш, -ніць; зак., што або з дадан, сказам. Зрабіць ясным, зразумелым для сябе. Вялічка ўспомніў, што ён, калі быў яшчэ ў забыцці, чуў гэты шэпт, але не мог уясніць сабе яго як сапраўднасць. Чорны. Зачэпа прадаўжаў: — Мне здаецца, што вы добра ўяснілі, што галоўны наш вораг багатыя — цар, міністр, губернатар, пан. Асіпенка.УЯСНЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да уясніцца.2. Зал. да уясняць.УЯСНЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да уясніць.ЎЯЎЛЕННЕ, -я, н. 1. Стварэнне ў думках вобраза каго-, чаго-н.; узнаўленне ў свядомасці атрыманых ранен успрыманняў. Створаны ўяўленнем вобраз, тым больш любога чалавека, не так лёгка разбурыць. Скрыган. У.. [Раманавым] уяўленні пачалі ўставаць малюнкі вайны, ён стараўся вызначыць тое месца, дзе грымелі гарматы, і пачаў вылічаць, калі да іх ціхага сяла дакоціцца хваля вайны. Колас. // Канкрэтны вобраз прадмета ці з'явы, які раней уздзейнічаў на органы пачуццяў, але ў гэты момант непасрэдна не ўспрымаецца свядомасцю. Зрокавыя уяўленні. Слыхавыя уяўленні.Псіхічны працэс, які заключаецца ў стварэнні новых вобразаў на аснове ўжо наяўных шляхам іх пераўтварэння. // Творчая фантазія. Ўяўленне мастака.Разуменне, веданне чаго-н., заснаванае на вопыце. Ужо да вечара, агледзеўшы гаспадарку, новы старшыня меў ўяўленне аб яе моцных і слабых баках. Барашка. Рост самасвядомасці героя адбываецца па меры таго, як ён настойліва пераасэнсоўвае свае ранейшыя уяўленні аб грамадстве. Луфераў.УЯУЛЕНЫ, -ая, -ае. Дзеепрым, зал. пр. ад уявіць.УЯУЛЯЦЦА, -яецца; незак. 1. Незак, да уявіцца.2. Зал. да уяўляць.УЯУЛЯЦЬ, -яю, -яеш, -яе. Незак, да уявіць.УЯЎНАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць уяўнага (у 1 знач.). [Тася:] — У думках — нібы кінакадры з твайго жыцця: мы разам, працуем, чы-4*Уяўны100Фабрыкант

таем кнігі, у нас хлопчык! Абарвеш гэтую ўяўнасць, і такая горыч... Гарбук.УЯЎНЫ, -ая, -ае. 1. Які існуе не ў сапраўднасці, а ва уяўленні. Уяўная небяспека, а

[Рахункавод] здзьмухнуў са стала ўяўны пыл. Пянкрат. Паслужыўшы арганістам, ён [бацька] нагледзеўся на жыццё ксяндзоў, на іх уяўную святасць і стаў перакананым атэістам. Мядзёлка. / ні разу.. [Алесь\ не прамінаў, кабдазнацца прычыну тых страхаў. А іх — яўных і ўяўных — хапала тады. Ваданосаў.2. Які толькі ўяўляецца; тэарэтычна мажлівы, патэнцыяльны. Уяўная лінія, а Для Вабейкі ж уяўны прыезд брата быў важны козыр, каб вытлумачыць, каму трэба, чаму ён \ надумаў будаваць дом у Лашычах. Хадкевіч. ІО Уяўны лік гл. лік.