Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10...

20
Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol I go moa long pes 2 Wokabaut bilong Prins Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong Kwin Elizabeth 2, na meri bilong em, Camilla em Dases bi- long Konwal, bai kostim kantri K10 milien. Na dispela Royel Visit o raun i kam long PNG bai kisim tripela de, stat long Sarere Novemba 3 inap long Mande Novemba 5 taim ol bai lusim PNG na plai i go long Melbon, Australia. Minista bilong Spots, Pasi- fik Gems na nau, Nesenel Ivens o ol bikpela samting i kamap long kantri, Justin Tkatchenko, long aste i bin toktok long midia long ol wok redi em olsem minista bilong dispela bikpela samting i go pas long em long lukim olsem dispela Royel wok- abaut i go gut wantaim nogat trabel. Minista Tkatchenko i tok wokabaut bilong Prins Charles na Dases Camilla bai kamap long Mosbi tasol, na i no bilong go long ol nara- pela provins. GO PAS LONG WOK REDI: (L-R) Minista bilong Spots, Pasifik Gems na nau, Nesenel Ivens em Justin Tksatchenko i sanap wantaim ol lain bai helpim em long redim ol wok bilong Royel wokabaut i kam long PNG neks mun. Barbara Mimiro bilong Foren Afeas, Lorna McPherson bilong Dijisel na Ambaseda Jean Kekedo i bin Hai Komisina bilong PNG long Yunaitet Kingdom. Foapela i bin stap long wanpela bung wantaim ol nius manmeri aste long toktok long ol wok redi plen. Poto: Nicky Bernard …Klinim ples na soim gutpela piksa Veronica Hatutasi i raitim

Transcript of Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10...

Page 1: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

I go moa long pes 2

Wokabaut bilong PrinsCharles bai kostim K10 milian

WOKABAUT i kam longPNG neks mun bilongPrins Charles, em nambawan pikinini bilong Kwin

Elizabeth 2, na meri bilongem, Camilla em Dases bi-long Konwal, bai kostimkantri K10 milien. Na dispela Royel Visit o

raun i kam long PNG baikisim tripela de, stat longSarere Novemba 3 inap long

Mande Novemba 5 taim olbai lusim PNG na plai i golong Melbon, Australia.Minista bilong Spots, Pasi-

fik Gems na nau, NesenelIvens o ol bikpela samting ikamap long kantri, JustinTkatchenko, long aste i bin

toktok long midia long ol wokredi em olsem minista bilongdispela bikpela samting i gopas long em long lukimolsem dispela Royel wok-abaut i go gut wantaim nogattrabel.Minista Tkatchenko i tok

wokabaut bilong PrinsCharles na Dases Camillabai kamap long Mosbi tasol,na i no bilong go long ol nara-pela provins.

GO PAS LONG WOK REDI: (L-R) Minista bilong Spots, Pasifik Gems na nau, Nesenel Ivens em Justin Tksatchenko i sanap wantaim ol lain bai helpim em longredim ol wok bilong Royel wokabaut i kam long PNG neks mun. Barbara Mimiro bilong Foren Afeas, Lorna McPherson bilong Dijisel na Ambaseda Jean Kekedo ibin Hai Komisina bilong PNG long Yunaitet Kingdom. Foapela i bin stap long wanpela bung wantaim ol nius manmeri aste long toktok long ol wok redi plen. Poto:Nicky Bernard

…Klinim ples na soim gutpela piksaVeronica Hatutasi i raitim

Page 2: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

P2 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 nius

Citifon SMS Benking

Citifon i ofaim ol dispela mobail SMSbenking sevis bilong ol kastoma bi-long em: Fan Transfe, Sekim Balens,na Transeksen Histri.

Ol Citifon kastoma i laik yusim i kenringim Telikom Bisnis Opis i stapklostu long ol, o Benk Saut Pasifikbrens long rejista long kisim ol dis-pela sevis.

Fan Transfe1. Go long menu.2. Silektim message aikon.3. Silektim “new message”4. Raitim “Pay” larim wanpela

spes, na taipim teg, larim wan-pela spes gen, na manimak

Olsem: (Pay John 100)5. Salim teks mesej i go long

16277.

BSP SMS Benking bai bekim wan-taim konfamesen koud Olsem:(P001041).Kastoma bai mas bekim wantaimkonfamesen koud long kirapimtransfe bilong mani.

6. Salim teks mesej i go long 16277.

SMS benking bai bekim wantaimwanpela transeksen namba Olsem:(103555).

Tingim: Ol sabsraiba bilong FundsTransfer sevis i mas makim husat olbai salim mani long en taim ol i rejistabilong yusim dispela sevis.

Sekim Balens1.Go long menu.2.Silektim mesej aikon.3.Silektim “new message”4.Raitim “Bal” bihain akaun nambabilong yu Olsem: (Bal 1001223344)5.Salim teks mesej i go long 16277.

Wetim BSP SMS Benking long salimbekim wantaim balens.

Transeksen Histri1.Go long menu.2.Silektim mesej aikon.3.Silektim “new message” 4.Raitim “Tx” bihain akaun nambabilong sekim. Olsem: (Tx10014223391)5.Salim mesej i go long 16277 nawetim BSP SMS benking long bekimwantaim transeksen histri.

Mobail SMS Data na Vois top-apna Sekim Balens

Risasim data akaun bilong yu

1.Skrapim rausim silva bokis longbaksait bilong Telikad/Rait kad longpainim 12-pela namba(xxxxxxxxxxxx)2. Opim nupela SMS3.Taipim D bilong Data, bihain * naTelikad/Rait kad vausa namba4.Salim i go long 12575.Wetim SMS bekim bilong yu

Olsem: Taipim (D*xxxxxxxxxxxx)salim i go long 1257

Risasim vois akaun bilong yu1. Skrapim rausim silva bokis longbaksait bilong Telikad/Rait Kad longpainim 12-pela namba(xxxxxxxxxxxx)2. Opim nupela SMS3. Taipim V bilong Vois bihain * naTelikad/Rait kad vausa namba4. Salim i go long 12575. Wetim SMS bekim bilong yu

Olsem: Taipim (v*xxxxxxxxxxxx)na salim i go long 1257

Ringim 24/7 Kastoma Kea long3456789

Buai, smuk maket bagarapim Mosbi SitiBUAI na smuk maket longMosbi Siti i wok long bagara-pim gutpela kala bilong dis-pela namba wan siti bilongyumi, wanpela komyunitilida i tok.Brenden Eni, wanpela

komyuniti lida long Waigani,NCD, i tok ol pipel husat isave salim buai na smuk in-sait long siti i mas lukautimgut rabis bilong ol bikos rabisbilong buai na smuk i woklong bagarapim dispela kapi-tel siti bilong kantri.Eni i mekim dispela toktok

bikos em i harim olsem plantibikpela samting bai kamaplong Mosbi siti bihain longsampela taim.“Mi harim olsem Mosbi bai

holim bikpela 2015 PasifikGems long hia. Planti kantritru bai kam pilai ol gems longhia, na em i no gutpelasapos yumi no lukautim plesbilong yumi na mekimnabaut nabaut olsem longlong,” em i tok.Eni i tok em i harim tu

olsem PNG bai holim ol ara-pela bikpela kibung bilong ollida insait long Esia, Pasifik,Keribien (ACP), na tu PrinsCharles na meri bilong en tubai kam lukluk raun long

kantri neks mun tasol.“Taim ol dispela kain samt-

ing i wok long kamap long sitibilong yumi, pipel i masyusim het, noken kamapolsem pik na dok. Kantri ikisim indipendens 37-pelakrismas i go pinis, waitman ikam longpela taim tru. Ol-geta manmeri i save long ritna rait long Tok Inglis, na

yumi mas mekim ol samtinggut olsem manmeri stret, i noenimol,” Eni i tok.Eni i les long lukim ol man-

meri i mekim maket gen taimpolis i stopim ol buai nasmuk maket long kain olbiknem ples olsem Godens,Waigani, Renbo, na BorokoBas Stop.“NCDC i mas rausim dis-

pela olgeta buai maket bikospasin nogut bilong dispela olmanemri bilong kaikai buaitasol bai mekim na ol autsaitmanmeri bai ting yumi olgetamanmeri PNG i manmeri bi-long kaikai buai na bagara-pim ples. “Nogat, mipela sampela i

gutpela manmeri bilonglukautim ples. Olsem na m

singaut long olgeta 4-pelamemba bilong NCD longrausim olgeta buai na simukmaket long siti.Wanpela ripot long Yumi

FM i tok NCDC bai stopim ol-geta buai saplai i kam insaitlong siti. Dispela ripot i tok olbai kamapim wanpela sekpoin long Braun Riva longsekim s na rausim ol buaibek i kam insait long siti.

Tupela meri i salim buaina smuk long UPNGlong indipendens taim.Poto: Aja Alex Potabe

Minista Tkatchenko i toksefti em i bikpela samtingna bai royel kapol o maritbai gat hai level sekyuritilukaut, na pipel i gat longem ol nius manmeri wan-taim ol ID na i rejista tasolbai gat sans long go klostulong Prins Charles na meribilong em.Dispela Royel wokabaut ibilong selebretim 60 yia bi-long mama na Kwin Eliza-beth Namba 2 i bin statlong namel bilong dispelayia, na bai go het inap longdispela yia i pinis. Prins Charles i gat

bikpela intres long lukim olkalsa, tumbuna bilas napasin, ol envaironmen,wara na bikbus na ol flawana ol pisin samting naolsem, long tripela de stapbilong ol long Mosbi, wan-pela long ol ples we tupelabai go long en em long plesBoera ausait tasol longMosbi long lukim kalsa natumbuna bilas bilong pipellong hap. Ol bai go tu long14 Mail Netja Pak longlukim ol okid na ol kainflawa bilong PNG na tu, olPisin bilong Paradais we oli lukautim ol long 14 Mailyet. Minista Tkatchenko i sin-gaut long olgeta pipel longsiti long kamap hap bilongdispela bikpela iven nagivim gutpela welkam ikam long PNG. Dispela i

min tu olsem siti i mas klin-pela wantaim nogat pipiaslip nabaut, na rot long olples ol bai wokabaut longem ol bai stretim long olpothul na ol bagarap. “Mi laikim olgeta pipel ikamap hap bilong dispelaRoyel wokabaut na mekimgutpela samting longmekim ples i redi. Go longples balus na welkamimol,” Minista Tkatchenko itok.Long wankain taim, bikpelakomyunikesen kampanilong kantri, Dijisel, i patnanau wantaim NesenelIvens ministri long wokimRoyel klinap long ol rot naples we Royel kapol baiwokabaut long en.Dijisel i sponsaim Royel kli-nap long wanem, dispelaem i wanpela bikpela samt-ing na yumi no laikim baiples i deti na pulap long olpipia nabaut.“Dispela praivet pablik pat-nasip em i gutpela sanslong klinim Mosbi siti nayumi wokim long gutpelapiksa bilong dispela kantri,”Lorna McPherson i makimDijisel, i tok.Minista Tkatchenko i toksefti bilong Royel kapol ibikpela samting na olsem,bai i gat strongpela sekyu-riti i lukautim tupela long ol-geta hap ol i wokabautraun long en.Em i tok ol midia na ol

narapela pipel i mas rijistana i gat ID long go long olples Royel kapol i raunlong en na long kisim niusna ol piksa long ol wok-abaut bilong tupela.Em i tok planti ovasis niusmanmeri bai kam longkantri long dispela Royelwokabaut, na i moabetalong yumi olgeta pipel longsiti, na midia wantaim longputim na soim gutpelapiksa.“Putim gutpela klos nasoim ol ovasis midia gut-pela piksa bilong kantri bi-long yumi,” MinistaTkatchenko, i tok.Em i tok gavman i basetimK10 milian long dispelawokabaut bai go long lojis-tiks, sekyuriti, klinap na olnarapela samting moaolsem.Em i tok Prins Charles i laiklukim ol asples PNG pipelna kalsa bilong ol, ol laindisebol, ol yut, sios na merigrup, na tu em laik bungimmausman bilong mama bi-long em, Kwin Elizabeth 2,long PNG, em GavanaJenerel Se Michael Ogio.Pablik bai gat taim longbungim Royel kapol longSe John Guise Stediumbung.Long Mande Disemba 5,tupela na ol lain bilong olbai lusim PNG long statimraun bilong ol long Aus-tralia.

Kilinim ples na soim gutpela piksai kam long fran pes

HAWA Haus Kalabus longTari, Hela Provins em i wan-pela namba wan gavman in-stitusen long kantri, tasol emi bin pas long yia 1997 bihainlong bikpela politiel kraisis ibin kamap long ileksen taimlong Sauten Hailans Provins(SHP).Na nau taim Hela i kisim

provins bilong en yet,Memba bilong Tari-Pori naFainens Minista, JamesMarape, na Hela Gavana,Anderson Agiru, i mas luklukna wok wantaim KoreksenalSevis (CS) Minista, JimSimantab, na ol papagraunlong opim gen dispelanamba wan haus kalabussapos tupela lida i tingtinglong daunim ol loa na asuainsait long Hela.Lokol Kaunsila bilong

Hawa, Peter Ale, i mekimdispela singaut i go long oldispela tripela lida aninit longO’Neill-Dion Gavman.Dispela haus kalabus i bin

pas long moa long 15 yias,na maski gavman i nomekim wanpela samtinglong opim gen, ol papagraunyet i lukautim gut ol samtingbilong gavman.Taim dispela haus kalabus

i bin pas bihain long ol lainbilong Anderson Agiru longHela, na leit Dick Mune bi-long Nipa, i bin pait long yia1997 ileksen taim, loa naoda asua insait long Helaeria i bin go antap tru.

“Mipela papagraun bilongHawa i redi long wokbungwantaim nupela gavman.Mipela i no bagarapim olsamting bilong gavman,olsem haus bilong ol wada,haus kalabus yet, rot, pawalain, na ol arapela samting,”Ale i tok.Ale i tok dispela nupela

gavman mas opim genHawa CIS Stesen bikos em iken daunim loa na oda asua,na tu helpim ol manmeri longkamapim trabol long kisimsave, na stap isi.“Bikpela LNG Projek ya i

kamap long Hela. Nau MaunKare gol maining projek tubai i no long taim tasolkamap. Sapos gavman i nobisi long opim dispela hauskalabus, loa na oda asua baistap yet. Ol manmeri i nosave pret long polismanbikos ol i ken givim braiberimani na kamaut long sel,”Ale i tok.Em i tok sapos gavman,

wantaim sapot bilong CISminista, ol lokol memba bi-long Hela na ol papagraun iwanbel long opim gen dis-pela stesen, orait ol man-meri bai gat gutpela sindaun.“Ol man bai nonap pait. Ol

bai nonap stil. Pasin bilongbel isi, na harim toktok bilonglida bai stap long komyuniti.Ol investa bai pilim seif longkam mekim bisnis long Hela,na manmeri bai les longmekim trabol,” Ale i tok.

Marape, Agiru o Simantab, husatbai opim Hawa Haus Kalabus?

Page 3: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 4 - 10, 2012 Wantok P3nius

PRAIM MINISTA PeterO’Neill i sori long dai bi-long Sif Ombudsman,Chronox Manek.O’Neill i makim maus bi-

long gavman na pipel bi-long Ialibu-Pangia longsalim tok sori i go longmeri na pikinini bilong leitManek.“Dispela yia i bin laspela

yia bilong en long stap SifOmbudsman inapim 6-pela yia olgeta.“Manek i bin kamap

Pablik Solisita bilong PNGlong Februari 1999, na bi-hain i bin kamap PablikProsekyuta long yia 2001. “Long yia 2008, Manek i

bin statim 6-yia taim bilongen long wok olsem nambafaiv Sif bilong kantri bihainlong Ombudsman Apoin-men Komiti i makim emlong 1 Julai 2008,” O’Neilli tok.Em i tok hatwok bilong

Manek i lukim em i kamapol ogenisesen insait long

kantri na autsait wantaim iluksave long em.Ol sampela bikpela wok

Manek i holim taim em idai em i Ko-Siaman bilongIntenesenel Asosiesen ovProsekyutas Wol Konfrenslong Copenhagen, Den-mark, Dairekta bilong EsiaKraim Privensen na Faun-desen; Dairekta bilongIntenesenel OmbudsmanInstitut; Vais Siaman bi-long Pasifik OmbudsmanAlaiens, na EksekyutivKomiti bilong IntenesenelAsosiesen ov Anti-Ko-rapsen Atoritis(IAACA). “Olsem loya na pros-

ekyuta, Manek i karimautwok bilong en gut tru. Emi no save prêt long sevimPNG Lidasip Kod, na wokbilong en i bin winim hatbilong planti manmeri. “Ol manmeri husat i

save long en, na ol familina poroman bilong en baimisim em nogut tru,”O’Neill i tok.

PM sorilongManek

LEIT: Chronox Manek.

Page 4: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

P4 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 nius

PNG luksave long KosovoPAPUA Niugini i nau luksavelong wanpela liklik kantri ol ikolim Ripabli ov Kosovo bihainlong Praim Minista Peter O’Neill itokaut olsem PNG bai naukamap wanpela poroman bilongen.Kosovo em i wanpela liklik na nu-

pela kantri long Isten Yurop, em ibin stap bipo aninit long kantri ol ikolim Yugoslavia.“Mi amamas long tokaut olsem

NEC i wanbel long larim PNG i luk-save long wanpela kantri long IstenYurop ol i kolim Kosovo. Bihainlong Foren Afes Dipatmen i salimtok edvais na pepa wok i go longNEC, mipela bai nau luksave long

dispela kantri olsem wanpela nu-pela poroman bilong PNG.“Nau mi tokaut olsem makim

mau bilong gavman na pipeI, PNGi luksave long Kosovo olsem wan-pela indipenden kantri. Ol arapelapepawok long larim dispela luksavei go strong moa bai kamap klsotutaim tasol, na mipela bai kamapwanpela poroman bilong Kosovo,”O’Neill i tok.

Kosovo em i bin stap olsemwanpela stet aninit long bipo Fed-eresen ov Yugoslavia tasol em ikisim indipendens long Februari17, 2008.“Olsem Foren Afes Minista Rim-

bink Pato na mi tokaut long pablik

klostu taim tasol, Foren Polisi bi-long PNG mas larim PNG i kamapporoman wantaim ol kantri weyumi bai kisim sampela samtinglong ol, i no ol bai kisim wansaitbenefit long mipela tasol. “Olsem na nupela kantri Kosovo,

husat i poromanim pinis ol sam-pela ikonomik pawa olsem USA,Yuropen Yunion, Siapan, Keneda,Australia na Nu Silan, bai naukamap poroman bilong yumi tu”.“Kosovo i gat kainkain kalsa na

pasin tumbuna, ol nestural risos, naem i stap gut olsem yumi PNG tu”.“Kosovo i save baim kopi na

kakao, na em i ken kamap wan-pela gutpela maket bilong yumi

long salim ol samting bilong yumilong ol,” O’Neill i tok.Ol arapela Pasifik kantri husat i

luksave pinis long Kosovo, nakamapim pinis poroman wantaimKosovo em ol Australia, Samoa, NuSilan, Maikronesia, Nauru, Kiribati,Marshalls, Palau, Tuvalu na Vanu-atu.Fiji na Solomon Ailans i wok long

stretim ol laspela pepa wok bipo longtupela i kamap wanpela gutpelaporoman bilong Kosovo.I kam inap mun Jun, 2012, Kosovo

93 kantri i luksave pinis long enolsem wanpela nupela indipendenkantri, we 91 kantri em ol memba bi-long Yunaited Nesens (UN).

Praim Minista Peter O’Neill i tokautolsem PNG bai nau kamap poromanbilong Kosovo.

NEC rausimDokta Sinebare

NESENEL EksekyutivKaunsil (NEC) i rausimSekreteri bilong Eduke-sen,Dipatmen, DoktaMusawe Sinebare, laswik Trinde.NEC i rausim Dokta

Sinebare bikos em igivim baksait long wokbilong en, em i no fitlong mekim wok bilongen, na em i save mekimwok ariap tru, na tubikos em i no bin kamlong wok wantaim gut-pela as. Taim NEC i tokaut

long rausim DoktaSinebare, Praim MinistaPeter O’Neill i tok dis-pela gavman bai nonaplarim ol slek na les man-meri i bosim ol gavmandipatmen.Kebinet i mekim dis-

pela disisen bikosEdukesen Dipatmen,aninit long was na luklukbilong Dokta Sinebare, ino bin givimaut longtaim stret ol sabsidimani bilong fri eduke-

sen polisi bilong gav-man.Planti ol papamama i

bin komplen taim skul ibin stat dispela yia bikosol skul i no bin kisim olsabsidi mani, maskimTresari i bin givimaut oldispela mani pinis.“I luk olsem ol skul i

no bin gat benk akaun,o i ol i no bin lus tingtingolgeta long opim nupelabenk akaun long larimol sabsidi mani i kam in-sait long en.“Planti ol skul insait

long kantri i wok longlukim dispela kain hevitasol.”“Olsem na dispela

kain samting i savebagarapim edukesen bi-long ol pikinini bilongyumi long kantri, naplanti ol papamama i nolaikim dispela kain pasini kamap.“Dispela gavman i

lukluk long edukesenolsem wanpela nambawan samting, na mipela

i les long dispela pasin ikamap tu.“Dokta Sinebare i no

bin soim gutpela lidasip,na gavman i nogat wan-pela smting long mekimtasol mekim save longem.“Bipo gavman i no

save lukluk i go insiatlong dispela kain samt-ing, we em i save holimbek divelopmen bilongdispela kantri.“Dispela i noken

kamap gen. NEC baimekim save long olgetapablik sevan husat i nosave mekim wok stretlong karimaut ol gav-man polisi. Ol dispelakain slek manmeri baikebinet i mekim savelong ol,” O’Neill i tok.Kebinet i makim

Deputi Sekreteri bilongEdukesen Dipatmen(Polisi na Koporet Se-vises), Luke Taita, ikamap ekting Sekreteritaim ol i wetim PablikSevis Komisin longsekim gut ol sas agen-sim Dokta Sinebare.

ROKU PRAIMERI SUMATIN...Planti ol skul long kantri i no kisim Fri Edukesen Sab-sidi mani, na ol pikinini na papamama i wok long tingting planti nogut gavman i gia-manim ol. Poto: Aja Alex Potabe

InterOil Refaineri staplong graun bilong gavman

Aja Alex Potabe iraitim

OL PAPAGRAUN i stapklostu long NapanapaInterOil Refaineri inoken askim graunmani long InterOil Corpbikos dispela hap graunwe nau dispela refainerii stap long en em i nograun bilong ol.Komyuniti Afes Op-

eresens na SevisMenesa bilong InterOil,Anthony Huai, i tok dis-pela hap graun we In-terOil refaineri i stap emi graun bilong gavman,ol papagraun i stap longRoku, Kodurika, Tatanana Baruni i noken askimmani nating nating longkampani bikos dispela ino graun bilong ol.“Ol tumbuna bilong ol

i bin salim dispela graunlong taim tumas longGavman bilong Inglan

(UK) long yia 1891. Nau125 yia i go pinis tasollong ol mep na ol pepamipela i sekim longLens Dipatmen i soimolsem dispela graun emi graun bilong gavman.“Taim PNG i kisim in-

dipendens long yia1975, bipo kolonialgaman bilong Asutralia ibin givim bek dispelagraun long nupela gav-man bilong PNG. Olsemna dispela graun em igraun bilong gavman, i

no graun bilong ol pa-pagraun bikos tum-buna bilong ol i binsalim pinis sampela125 yia i go pinis,”Huai i tok.Huai, husat i bipo

Komanda bilong PNGDifens Fos, i tok taimem i bin stap longami, em i bin tingtinglong kamapim wan-pela bes bilong olnevi long dispela hap

ples we refaineri staplong en.“Bikos dispela em i

graun bilong gavman,mipela i bin tingting longkamapim neval beslong hap tasol gavman ibin sot long mani, namipela i bin lusim,” Huaii tok.Em i tok InterOil i

mekim gutpela samtinglong helpim ol papa-graun taim ol i laikfomim wanpela papa-

graun kampani ol ikolim Rokotaba Hold-ings Limited. “Ol papagraun i mas

luksave long dispelasamting kampani imekim. InterOil i helpimol yut, edukesen, heltna sios progrem. Em iwok long helpimRokotaba Holdings tutaim ol i papagraun i laikfomim na kisim kon-trek,” Huai i tok.Em i tok sapos ol pa-

pagraun i no wanbel,orait ol i ken i go longkot, na kot tasol baisekim husat i asua nastretim gut wari bilongol.InterOil i lisim dispela

hap graun bilong gav-man inap 99 yia olgeta,na em i save peim olrent mani bilong dispelagraun long IntenelRevenu Komisin (IRC),Huai i tok.

Anthony Huai

Tok SoriLeit Tom Alau

MENESMEN na ol wok manmeri bilong Word Pablising Kampani i save kamapim Wantok Nius-pepa, i salim bikpela tok sori i go long Christine Alau na ol pikinini, Julie, Cathy, Mark, Wayne,Sandra na ol bubu na hauslain long dai bilong papa bilong ol, leit Thomas Alau, husat i lusim laipbilong em long Fraide, Septemba 28, 2012.Leit Tom Alau i bin wanpela gutpela brotkasta na spots ripota we nek bilong em i save pairap gutlong NBC Nesenel Redio. Em i wanpela gutpela poroman long ol woklain bilong Word Pablisingwe ol i save raun gut olsem ol poro long kisim ol nius na stori wantaim long spots insait longMosbi, ol narapela provins na ovasis. Midia long PNG bai tingim yu long bikpdela kontribusen bilong yu long NBC na midia wol na tu,painim yu na ol gutpela pasin na tok pilai na pani yu save wokim na mekim ol poro bilong yu i stapamamas long taim yupela i save raun na wok. Mipela i pre bai yu painim gutpela malolo wantaim Jisas long Paradais. Mipela i pre tu long Bik-man i givim bel isi long famili bilong em long dispela taim bilong sori long lusim papa bilong yu-pela.

Menesmen na ol woklain bilong Word Pablising KampaniWaigani Draiv, Pot Mosbi

Page 5: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 4 - 10, 2012 Wantok P5niusMinista, Dipatmental Het mas wok long taimWANPELA sinia stetsman, husat ibin wokbung wantaim olk papa bi-long dispela kantri long kampanimMama Loa bilong PNG, i tokim olgavman minista na dipatmental hetyusim wok taim bilong ol gut, naputim ol pipel i go pas long ol wokol i mekim.

Bipo Memba bilong Tari-Pori, SirMatiabe Yuwi, i tok em i no wanbel

taim ol gavman minista na ol dipat-mental het o sekretaeri bilong olgavman dipatmen i no save kamlong wok long 8-kilok long moning,na pinis long 4-kilok apinun.Sir Matiabe i mekim dispela tok-

tok taim em i bin go lukim Lens naPisikal Plening Minista, BennyAllen, long Tunde dispela wik.“Mi laik tok tenkyu long Praim

Minista Peter O’Neill long givim

dispela namba wan minista po-sisen long Benny Allen, husat iwanpela gutpela lida bilong pretlong God, na mekim hatwok.“Lidasip pasin na kala bilong

Minista Allan em i gutpela tru naO’Neill i no mekim rong disisenlong larim Memba bilong Unggai-Bena i bosim dispela namba wangavman dipatmen long PNG.“Mi laik salensim olgeta gavman

minista na sekreteri long bihainimlekmak bilong Allen, na mekim wokstret long taim long sevim intres bi-long pipel.“Gavman minista tu i noken

mekim planti paul pilai na pasin ko-rapsen bikos ol pipel i bilip stronglong yupela long mekim ol gutpelawok stret, na ol i makim yupela ikamap lida bilong dispela kantri,”Sir Matiabe i tok. Sir Matiabe Yuwi

Gordons maket bai lonsimseif siti progremKLOSTU long tupela wik i kam, Gor-dons Maket insait long Nesenel Kapi-tel Distrik bai lukim wanpela progremwe bai helpim ol meri na tu, siti bilongyumi Pot Mosbi long stap seif long olmeri na pikinini i ken raun long wokna skul.Dispela progrem ol i kolim long

“Safe Cities”em Yunaitet Nesens oUN Women, NCD Kaunsel na Wimenin Agriculture Development Unit(WIADA) i wok bung wantaim naputim kamap.

As tingting long dispela tripelaogenaisesen i kamapim progrem yaem long sapotim Pot Mosbi naNCDC na jenerel pablik long mekimsiti i moa seif long ol meri na ol pikinini ken wokabaut raun long seif hap naraun mekim ol wok.Long dispela taim, ol maket ples

long Mosbi siti em ol nogut na poretples bikos ol planti kriminel pasin,pilai kas, hensapim na katim ol bilumna bek bilong ol meri na stilim mani,pasin bilong repim na bagarapim olmeri i save kamap.

Tripela grup ya bai lonsim progremlong Gordons Maket long tripela de.Em long Mande Oktoba 15, Tunde16 n a Trinde 17. Opis bilong UN Wimen we i go pas

long redim ol wok i tokdispela baiwanpela historikel samting bai go paslong mekim olsem ol maket long sitiem ol seif ples.Opis i tok ol progrem long tripela

de i bilong makim tripela bikpela deol i selebretim long intanesenel level.Tripela de em long Intanesenel De

bilong ol Rurel Meri bai kamap longOktoba 15, Wol Fud de long Oktoba16 na Intanesenel de bilong RausimTurangu Pasin long Oktoba 17. Opis i tok planti samting bai kamap

long tripela de na sampela ol bikmanbai toktok long dispela de.Wanpela long ol samting bai

kamap long dispela taim em ol meribai gat ol “stall” o ol liklik haus we baiputim ol kaikai na ol samting ol meri iwokim . Na ol jas bai glasim. Stol bi-long husat i kam gut tru bai kisimprais.

Taiwan bisnis meriamamas long Tred Fea

Veronica Hatutasi iraitim

OL KAIN wok bisnisolsem bilding na hatwe emol eria we ol man i gopas long en. Tru, longdispela taim, liklik lainmeri i gat strong nasave, na ol i wok long goinsait long dispela bisniseria.Long las wik, Mosbi i

bin lukim Taiwan TredFea i kamap long tripelade. Em long Trinde Sep-temba 26 inap longFraide, Septemba 28.Long dispela Tred Fea,ol bisnis man n a jenerelpablik long Pot Mosbi,na tu, sampela i bin longol narapela provins i binlukim na harim nius longdispela samting na ol ikisim balus na kam longfea long Mosbi olgeta.Ol i wokim olsem bikosol i gat laik long mekimwok bisnis long Taiwanna ol i lukim olsem dis-pela em i sans bilong olstret long kisim savelong ol samting.Sevenpela (7) kam-

pani long Taiwan i binsalim ol lain i makim ollong dispela Tred Fealong PNG. Na narapela25 em ol i salim ol cata-log we i gat ol infomesen

long ol samting wan wankampani bilong ol i savewokim na salim wantaimol kontek bilong ol, na olbisnis pipel long PNG napablik tu i ken lukim nasapos ol i gat intres longwokim bisnis wantaimol.Em bin namba wan

taim long wanpela forenmisin i wokim kain TredFea olsem, na TaiwanTred Fea i bin ron gutstret.I bin ol lain we pipel i

bin lukim na toktok wan-taim ol long kisim moainfomesen na long saitbilong kirapim bisnis. Man i makim Taiwan

Tred Misin long PNG emDaniel Hu i bin amamasolsem planti pipel i bingo long so, na so ya i binbin gut tru.Long So rum we Tred

Fea i bin kamap longCrown Plaza, Meri Wan-tok i bin bungim LouisaLiu, wanpela long tupelameri i bin kam wantaimgrup long soim ol prodakbilong ol na wokim bis-nis wantaim ol PNG bis-nis manmeri.Louisa em i Dairekta

na bosmeri bilong hatwekampani ol i kolim long“Solid Gold HarwareCorporation”. Bisnis bi-

long kampani ya emlong salim ol hatwe natuls long ol bilding nahatwe kampani. Sam-pela long ol “solid gol”samting we kampani ioperet nau long 23 yia isalim em long holsellong 10, 20, 50, 100,200 na 500 pek em longol kain stenles hinj na olfiks pin na bolt set bilongol haus dua, ol sekyuritipetlok, ol hevi duti haspna stepol, ol gad bilongdua, ol huk bilong olwodrob na ol narapelaeria bilong haus, olbreket ol nil, ol skru, oltoilet holda, ol ketek rod,breket na soket holda, olkain plaia na planti moa.PNG em i wanpela

kantri we tripela kam-pani olsem Bilda i beislong Mosbi, Agmak nanarapela bilding kam-pani long Westen Prov-inb s i save wokim odadairek i go long ol. Kam-pani i gat nem long bis-nis wol na sampela olnarapela kantri we dis-pela kampani i savemekim wok bisnis wan-taim em long Australia,Nu Silan, Yunaitet Stetsov Amerika, YunaitetKingdom, Saut Afrika,Saut Amerika, PNG,Solomon Ailan na Fiji.

Kampani i gat 6-pelawoklain we tripela olman na tripela meri. NaLouisa em i bikpelabosmeri bilong ol.Louisa i tok kampani

bilong en em ol treda,tasol ol i save go long olkampani we i savemekim ol prodak nasekim olsem ol samtingem ol i kwaliti na ol topprodak. Louisa i amamas long

dispela tred fea i kamaplong PNG we i givimsans long tupela sait(PNG na Taiwan) wan-taim long strongim bisnisporoman namel long ol.“Dispela em i wanpela

gutpela sans longbungim pipel na lukimwanpela narapela natoktok long wok bisnis.Mi amamas stret longkam gen long PNG, nadispela em i namba tritaim bilong mi long kambihain long kam hia 20krismas i go pinis. Mi lukim olsem bisnis

long PNG i wok long rongut. Mi bilip olsemmipela ken salim ol pro-dak bilong mipela longmoa kampani na pipel.Bai mi kam bek genneks yia,” Louise i tok.

WOKIM LONG TAI-WAN: Louisa longraithan wantaim ai-glas i stori wantaimwanpela meri wantokbilong em i gat intreslong ol prodak bilongol. Long tebol yu kenlukim sampela olbilding na hatwe pro-dak bilong ol. Poto:Aja Potabe

MOSBI KEN: Husat i tok Mosbi em no nap kamapimol kain naispela banana olsem? Gaden bilong RitaPearson long Korobosea, Nesenel Kapitel Distrik i noisi long karim. Ol dispela i redi long kaikai na ol haus-lain i katim ol.

Raun Lukim ol Meri na Pikinini

Page 6: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 4 - 10, 2012 Wantok P7heltedukesennius

Ol rurel skul kisim helpim long TaiwanVeronica Hatutasi i raitim

OL skul pikinini long ol rurel skullong PNG bai nap long stadi gutna mekim gut long skul bihainimhelpim we Ripablik bilong Saina(Taiwan) Tred Misin long PNG igivim.Long las wik Fraide Septemba

28, ol lain long Taiwan Tred Misin ibin wokim presentesen wantaim3,840 sola desk lam i go longEdukesen Dipatmen bilong tilim igo long ol rurel skul long kantri.Hetman bilong Taiwan Tred Misin

opis long PNG, Daniel Hu, taim emi givim ol sola desk lam yunit i golong Godfrey Yerua, em wanpelabikman bilong Edukesen Dipat-men, i bin tok ol dispela sola lait baihelpim gut planti ol sumatin i skullong ol rurel skul i stadi gut, mekimgut na helpim divelopmen bilongPNG.“PNG Pawa i tokim mi olsem 12

pesen long pipel bilong PNG i savekisim pawa na lait long ol haus bi-long ol.Taim mi harim dispela, em igivm mi bikpela tingting olsem olpipel long ol rurel eria i laikim moahelpim. “Ol pikinini i stap long ol rurel

ples i mas gat wankain rait na sanslong lainim na go fowet. Yuminoken lusim ol bihain long rot bi-

long kisim ol gutpela samting.“Ol dispela sola batri lam em ol i

ken sasim tasol long lait bilong sanna taim ol i sasim ful, ol bai givimlait inap long 10-pela awa. Dispelabai helpim gut stret long divelopimol skul pikinini long PNG longmekim gut long skul.“Ol skul pikinini in sait long ol

rurel eria nau bai stadi gut na riti namekim ol skul wok bilon g ol longnait bikos ol i gat lait. Mi bilip olsem

samtkign we kantri bilong mi, Ri-pablik bilong Saina long Taiwan igivim tude bai helpim long givimstrong na save long ol yangpelajeneresen long PNG,” AmbasedaHu, i tok.Ambaseda Hu i tok em i amamas

bikos em inapim tok promis e m binmekim long 10-pela mun i go pinistaim em i givim namba wan done-sen long moa long 3,000 sola desklam long Edukesen Dipatmen long

givim i go long ol rurel skul.Em i tok Taiwan em i dona kantri

long PNG na wanpela long ol samt-ing we opis bilong em i gat em longwok wantaim gavman bilong PNGlong givim helpim i go long neseneldivelopmen eria bilong em.“Olsem pablik i save, O’Neill na

Dion Gavman i gat wok long kisimkwaliti edukesen long ol pikininibilonmg PNGna tu, long inapim olMilenium Divelopmen Gols we Yu-naitet Nesens i makim long ol kantrilong wol long inapim. Mi saveolsem mi mekim rait samting i stapaninit long ol polisi gaidlain bilongnupela gavman,” Ambaseda Hu, itok.Em i tok tu olsem nupela gavman

bilong PNG i laik divelopim ikonomibilong ol asples PNG pipel nasapotim strong menufeksaringsekta o sekta bai yusim ol risos bi-long PNG long sanapim fektori namekim ol samting long PNG yet.Putim long narapela rot, PNG i laikbildim ap ol liklik bisnis long kantri.Mi praut o amamas long tok olsemTaiwan i ken ka map wanpela gut-pela patna long PNG,” AmbasedaHu i tok.Bikos Taiwan Tred Fea i bin

kamap long las wik na kampanidairekta we i save wokim ol solaprodak olsem ol sola lait i bin kam

long dispela Tred Fea, Ambaseda ibin kisim Dairekta bilong “SpeedTech” sola kampani, Lucas Chiu,long prisentesen seremoni.Mist Chiu i bilip olsem ol gutpela

samting i ken kamap long PNG naolsem, em i opim wanpela brenslong Mosbi.“Dispela em i gutpela samting

bikos em i soim olsem kampani bi-long em i no intres tasol long salimol prodak, tasol bai sevisim olsapos ol i bungim hevi o bagarap,”Ambaseda Hu, i tok.Long makim Edukesne Dipat-

men, Dokta Eliakim Apelis i binautim bikpela tok tenkyu i go longgavman na pipel bilong Taiwanlong gutpela helpim bilong ol.DFokta Apelis i tok ol bai tilim ol

sola lem i go long 89 skul long ol-geta distrik bilong kantri bilong olGret 7 na 8 long praimeri skul leveli yusim na stadi long ol.Em i tok ol i painim ol skul i nogat

pawa long ol rurel eria na givim 20-pela lait long ol wan wan skul iyusim.Mista Chiu i tok PNG i pulap long

ol naturel risos we Bikman i givimolsem bikpela blesing. Na PNG i 4taim ris winim Taiwan long ol na-turel risos, tasol Taiwan i saveyusim save bilong em long men-ufeksarim ol samting.

TAIWAN SAPOTIM OL RUREL SKUL: Het bilong Taiwan Tred Misin long PNG,Ambaseda Daniel Hu i prisenim klostu 4,000 ol sola desk lam i go long wanpelabikman bilong Edukesen Dipatmen, Godfrey Yerua insait long wanpela bung longPNG Edukesen Institut long Mosbi las wik Fraide. Poto: Taiwan Tred Misin

Japan helpim tupela skullong bildim ol klasrumOL sumatin bilong tupelaskul long Nesenel KapitelDistrik (NCD) na Sentrelprovins inap long sindaungut na kisim save na toktenkyu i go long gavman napipel bilong Japan long gut-pela sapot bilong ol.Long las wik Tunde, Cari-

tas Lening Senta insait longNCD na Boera Praimeri skullong Sentrel provins i binsainim ol grent kontrak wan-taim Ambaseda bilongJapan long PNG, HiroharuIwasaki, long tupela projekbilong bilding moa klasruminap long K311,000 mani-mak.Tupela projek bai kamap

wantaim fanding bilong gav-man bilong Japan na i kamaninit long “Grant Assistancefor Grassroots Human Se-

curity Project (GGP).Ambaseda Iwasaki i tok

tupela skul i bungim hevilong nogat inap spes long olsumatin i sindaun gut naskul long wanem, ol skul yai kisim moa sumatin. Nabikos long nogat inap spes,ol sumatin i no kisim kwalitiedukesen.Olsem na tupelaskul i bin askim long helpimbilong Japan we ol i kisimpinis nau.Ol bai sanapim olnupela klasrum long tupelaskul nau. Ambaseda Iwasaki i tok

dispela tupela projek baistrongim i go moa wok prennamel long pipel bilongJapan na PNG na tu,strongim wok patnasipnamel long bihain taim bi-long ol.Em it ok olsem wanpela

dona kantri we i givim divel-opmen helpim i kam longPNG, Japan i bin statimGGP long 1989 bilong dau-nim pasin turangu na helpimol wan wan komyuniti i go in-sait long ol grasrut ektiviti owok.Ambaseda Iwasaki i tok

GGP i wok long helpimstrongim pipel longkamapim gut edukesen naol laip skil we PNG Visen2050 i tagetim.Inap long mun Mas long

dispela yia, GGP i fandim ol252 grasrut projek we ol i gohetim insait long ol NGO naol lokol gavman yunit, ol skulna ol haus sik. Olgeta manihelpim we gavman bilongJapan i tromoim aninit longGGP projek long PNG emK36 milian.

ASKIM i go long olnarapela bikpelakampani long bi-hainim eksampel ogutpela piksa bi-long OK Tedi Main-ing Kampani(OTML) na sapotimBisnis KoalisenAgensim HIV naAIDS (BAHA) longwok bilong em.Caroline Bune-

miga, em JenerelMenesa long Ko-poret Afeas wan-taim OTML, i tokolsem taim kam-pani i bin givimK200,000 sekmanii go long BAHAlong las wik olsem

kontribusen bilongem long sapotimBAHA long ol wokbilong stopim bi-natang bilong HIVna AIDS i kalaplong moa pipel natu, sapotim woklong dispela longpraivet sekta.Jenerel Menesa

bilong Gavman naEkstenel Rilesens,Mista Musje i bingivim sekmani i golong Misis Bune-miga i luksave longwok BAHA i mekimlong skulim na tren-ing ol wok manmerilong PNG long sikAIDS, na go aut

long ol rurel bisnissekta insait long olprovins. Mista Musje i tok

pasin bilong luklukna mekim nogutlong ol lain i gat bi-natang bilong AIDSe mi wanpelabikpela hevi i stapstrong yet longPNG we ol i masedresim. Em bin tok tu

olsem pipel i massave olsem i nolong slip wantaimnarapela man omeri pipel i kisimHIV na AIDS, tasol i

gat ol narapela rottu i samting pipel imas save long en.Long bekim,

Misis Bunemiga ibin tok tenkyu longOTML husat i “plat-inum sapota” longskruim sapot bilongem long BAHA long5-pela krismas nauna i tok BAHA i wokwantaim ol wokpleslong lukim olsem olpolisi long wokpleswe ol wan wankompani i mekimlong kamapim nago hetim ol wokplesHIV na AIDS pro-gram.

Askim long sapotim BAHA

GIVIM LONG HELPIM: Caroline Bunemiga na Mista Musje wantaim sampela wok manmeri imakim OTML long prisenim K200,000 sekmani donesen i go long BAHA.

Ol yangpela go long kedet skul long Nu SilanPNG i gat bikpela nit longmenpawa o ol wok manmerilong ol kain wok na Air Niug-ini i wok long helpimkamapim ol woklain yet bi-long PNG wantaim kedetsiptrening progrem bilong olpailot na ekaraf mentenenslong olgeta yia.Long dispela namba 10

yia we Airniugini i savesapotim ol sumatin wantaimsponsasip we i baim ol skulfi, ples bilong slip, kaikai,baim ol buk, givim poketaluwens na pe bilong balustiket long go skul ovasis longAustralia na Nu Silan, pro-grem i salim 12-pelasumatin long kedet skul bi-long kamap ol pailot long Nu

Silan. Dispela em i nambawan grup bilong Air Niuginikedet i go skul long NuSilan. Kampani i bin makim dis-

pela 12-pela sumatin long ollain i bin aplai long Gret 12na ol teseri institusen longkantri husat i bin skorim olgutpela mak long ol tes weAir Niugini yet i putimkamap.Nem bilong ol lain husat i

bin lusim PNG tupela wik igo pinis long go long Air NuSilan Aviesen Institut longChristchurch long Nu Silanem long, Allan Gaige, JohnToroda, Benjamin Koae,Chuck Matane, EltonTunkia, Kanawu Wanma,

Steven Alois, Kupa Korua,Mark Uberawa na ReginaldJalina.Sif Eksekyutiv Opisa bi-

long Air Niugini, WasanthaKumarasiri, taim em i tokamamas long ol sumatin ibin salensim ol tu long yusimgut dispela gutpela sans nainvesmen we Air Niugini igivim long ol.Balus kampani i tromoim

NZD$190,000 long wanwankedet. PProgrem bai ronlong 4-pela yia na ol sumatinbai lainim tiori skul, prektikeltrening na asesmen taim oIwokim Aprovd EASA 147Besik Mentenens Kos longtupela yia.

Page 7: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

niusP8 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012

Ol perisina strongim fan resing long nupela haus lotuVeronica Hatutasi i raitim

OL perisina bilong SenCharles Lwanga long Gerehu,Nesenel Kapitel Distrik i wokstrong na putim han wantaimlong resim mani long pinisimnupela haus lotu bilong ol.Ol bin rausim olpela haus lotu

long mun Epril las yia bihaintasol long Ista selebresen longsanapim nupela na bikpela moahaus lotu long wanem, popule-sen bilong ol Katolik i save golotu long hap i groa na go antaptaim ol yia i ron.Nupela bilding bai kostim moa

long K4 milian na Tasman Bil-das em wanpela bilding kon-straksen kampani bilongAustralia i operet long Mosbi, ibin winim tenda long ol nara-pela, i wok long bildim haus lotui stap.Wok long bildim nupela sios

bilding i bin stat long mun Eprillong dispela yia na i kam inapnau, em i klostu pinis. Siaman bilong Peris Sios

Bilding Komiti, GeorgeWarkarat, i tok ol bai piniismwok long nupela sios long munDisemba na ol perisina i ken se-

lebretim Krismas Misa lotu longen.Em i tok aninit long Gavman

na Sios Patnasip Progrem, ne-senel gavman i bin givim K2 mil-ian i go long peris long helpimsanapim nupela sios bildingtaim peris yet, aninit long ol fanresing wok bilong ol yet ol binstatim 25-30 krismas i go pinis,i putim K1 milian. Tasol em i tok moa wok i

kamap olsem ol fom o samtingbilong sindaun long sios long olna ol narapela samting moa, naolsem, ol bai nidim narapela K1milian.

Olsem na Mista Warkarat i tok insaitlong las tripela yia na moa yet, long dis-pela yia taim ol perisina i lukim sios bild-ing i sanap pinis, ol perisina i strongimtingting na wok long kamapim mani longpinisim bilding.Long las wik Fraide nait, wanpela

bikpela fan resing wok i bin kamap taimfan resing komiti i holim Koporet Dinalong Dynasti Restron long Visen Siti,Pot Mosbi, na kamapim K257,300 longkes tok promis long givim mani. Olkesmani stret ol bin kisim long salim oltebol long ol koporet o ol bikpela kam-pani long K7,000 long wanpela tebol emlong K97,800. Manimak long ol lain i binmekim tok promis long givim mani longdispel nait em long K10,500. GoilalaPalamen Memba, Daniel Mona husat ibin stap tu long dispela koporet dina ibin mekim promis long givim K20,000.Bungim olgeta dispela mani Koporetdina i kamapim, em long K257,300.Em i wok nau bilong ol perisina long

kamapim narapela K149,000 long oltebol we nogat kampani i bin kisim.Long PNG Indipendens wiken, ol

perisina insait long ol rijinel grup i wokimol fan resing long Botenikel Gaden bi-long Yunivesiti bilong PNG. Pastaimlong en na i go moa yet, ol liteji, mama,Sande skul na ol narapela sios grupmoa i hatwok long wokim ol fan resingbilong ol na bungim mani long sios bild-ing projek.Fan resing kodineta, Peter Pinoko, i

tok stat long dispela yia inap long lasmun Septemba, komiti bilong em ikamapim na long las wik, i benkim pinisK64,000.Namel long 800 na 1,000 pipel bai

nap long dispela nupela sios bilding wei bikpela moa long olpela sios we ol binbildim long mak namel long 50 na 100bilip manmeri.

Bihain long Misa lotu las wik Sande,Mista Warkarat i bin kisim dispela ripotai go raun lukim nupela bilding.Bikpela bilong bilding em 42 mita i go

antap na 25 mita (wide) waid i gatbikpela spes long putim ol sit long sin-daun long ol i wankain olsem dispelalong Sen Mary’s katitrel, tupela rum bi-long harim konpesio we tupela pater iken harim konpesio long sem taim, wan-pela kaunseling na miting rum, tupelasakristi rum we dispela bilong pater baigat ekondisen na em bai yusim tuolsem opis, pulpit o hap bilong pater itoktok long en, Alta, hap long wokimbaptism, na bikpela tawa sios belo istap long en.Mista Warkarat i autim bikpela tok

tenkyu i go long helpim bilong nesenelgavman long K2 milian em bin givimlong peris, na moa yet tu, ol perisinalong bikpela na gutpela hatwok longkamapim narapela K2 milian.Pastaim peris pris bilong Sen Charles

long 8-pela krismas, Pater John Wilio, ibin kirapim bel bilong ol perisina longstrongim wok bilong fan resing insaitlong las tripela yia.Em na nupela peris pris, Pater Kautu,

i autim tok amamas long ol perisina longgutpela sapot na givim mani wantaimgutpela bel na tingting bilong helpimsios.Mista Warkarat, Pinoko na tupela

pater ya i tok nupela Sen Charles perissios bilding e mi wanpela “modern” siosbilding bai gat sampela ol nupela samt-ing ol sios bilding i gat long en, na tu,bikpela sios bilding insait long NCD.Ol i tok dispela sios bilding projek em

i “lokol” bikos ol i no kisim ausait o ova-sis helpim long kamapim, tasol hatwokna bung wantaim bilong ol perisina yet,na donesen bilong pastaim Somaregavman.

OL TASMAN BILDA WOKMAN: Wok bilong sanapim nupela Sen Charles Peris haus lotui wok long kam gut na nau, em i klostu pinis. Poto: Nicky Bernard

Page 8: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

P10 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 siosnius

OL MSC bai selebretim silva jubilibilong DBC long Bomana

DISPELA wiken Sarere Oktoba 6bai lukim De Boismenu Kolis(DBC) long Bomana ausait longMosbi siti i selebretim goldenjubili, o 50 krismas bilong em.Long redi long dispela selebre-

sen, ol Misinari bilong Sekret Hat(MSC) wantaim ol leiti o ol man-meri nating na ol peris long Mosbisiti we ol MSC lain i save lukautimi wokim ol sampela spiritual nafisikel progrem bilong strongim ollong tupela sait wantaim.DBC i wanpela Katolik Kolis we i

givim trening skul long ol yasng-pela manlong kamap ol pater longrilijes oda bilong MSC Santu Hatbilong Jisas. Ol bin sanapim dis-pela kolis long Bomana long yia1962.Kolis i kisim nem bilong paionia

misinari pater long PNG bilongkantri Frans na wanpela MSCpater, Asbisop Alain De Boismenu.Em bin wok na stap long Yul Ailanna Mosbi moa long 50 krismas.

Em bin statim wok bilong MSClong Mosbi Daiosis long yia.Dispela bikman i bin dai long yia1953 na ol bin planim em longKubuna katolik Misin long asbilong ol maunten bilong Goilala.Insait long 50 yia DBC Kolis i

kamap, samting olsem 250 manPNG na Kiribati i kisim trening longem. Long dispela, 7-pela i kamapol bisop, 83 ol pater we wanpela ibin kamap palamen memba,tupela Hai Komisina na planti siniamemba long pablik sevis, praivetsekta na midia. Ol dispela i kamapbisop husat i kisim trening longDBC em ol , Asbisop John Ribatbilong Pot Mosbi Asdaiosis, BisopPaul Mea bilong Tarawa-Kiribati,Bisop Ambrose Kiapseni bilongKavieng, Bisop Patrick Tavalbilong Kerema na Bisop RochusTatamai bilong Bereina. Siaman bilong Ogenaising

Komiti, Dominic Tomar, long dis-pela wik i tok ol bin sanapim dis-

pela kolis wantiam tingting olsemmeja o bikpela seminari skul bilongol MSC long Pasifik. Ol intane-senel profesa bilong MSC kon-grikesen i save tisa long kolis. Embin kisim luksave olsem wanpelakolis taim em i kamap membabilong Holi Spirit Rijinel Seminarilong 1968. Nau em i kamapmemba bilong kolis bilong KatolikTiolojikel Institut (CTI) longBomana.Ol bin opim kolis ya long

Disemba 8, tasol selebresen baikamap long dispela wiken SarereOktoba 6.Ol spiritual wok redi long dispela

selebresen i bin stat long mun Eprillong dispela yia we ol i redim mnakarimaut ol sampela progremolsem, wanpela de ritrit ol binholim long mun Jun long dispelayia wantaim het tok: “May TheyKnow You” o, Ol i ken luksave longyu. Wanpela semina tu ol bin holimlong mun Julai em ol bin glasim

bihain taim bilong DBC, wanpelawokabaut i go long matmat bilongAsbisop De Boismenu longKubuna long mun Ogas na speselmisa lotu long olgeta MSC lain idai pinis na ol im planim longBomana Woa matmat. Ol i redimpinis wanpela spesel singsing longsingim long dispela juibili selebre-sen de.Sampela ol projek ol i wok long

karimaut long tingim 50 yia jubiliselebresen em long wokim ol het-ston long matmat bilong ol lainMSC pater ol bin planim ol longMSC matmat long Bomana, bildimples long putim stetyu bilongMama Maria bilong Santu Hat,wokim wanpela stej ol bai yusimtaim ol samting i kamap, ol strit laitna stretim ol bilding na ol narapelasamting long kolis. Bilding pro-gram bai go het bihain long sele-bresen wantaim wok long sanapimwanpela kompyuta leboretori kolis.kontribusen bilong sampela

peris long Mosbi, ol MSC komyuni-ti long PNG, ol lain i save sapotimdispela kongrikesen, ol wan wanman na grup, salim ol Jubili tisiot,ol laplap, kep na jubili megesin.Ol bin kamapim wanpela komiti

long go pas long ol wok redi bilongdispela selebresen na rekta bilongDBC i stap insait long em wantaimol sumatin long kolis, ol lain i binskul long kolis pastaim na olKatolik lei manmeri.Ogenaising Komiti Siaman Mista

Tomar i tok em i lukim gutpela wokbung ol pipel i gat na ol i givimsapot long lewa bilong ol.Em i tok Supiria Jenerel o

bosman bilong olgeta MSC longwol i stap long Rom bai stap longdispela selebresen.Em i tok tu olsem sampela ges

na ol eks sumatin bilong kolis baikam long ovasis. Tupela i stap longnamba wan grup i bin statim kolis.Wanpela em long Dokta PaterMartin Wilson husat i tisa longfilosofi, na Bisop bilong Kiribati em

Ol nupela hetmanmeriwokim kos

Paulus Tali i raitim

BIKPELA salens i golong ol het manmeribilong Abunuka Luterankongrigesen long mekimgut wok na helpim olnarapela insait longperis na komyuniti ol istap na wok long ol.Abunuka LuteranKongrigsen i stap longSen Barnabas, 10 Mailausait long Lae siti.Pasto Zawe Sandre i

wokim dispela salenslong seremoni we ol hetmanmeri i bin kisim olsetifiket pepa bilong olbihain long wanpelatrening woksop ol binsindaun long en longkisim moa save longwok bilong ol.

Em i tok ol LuteranKristen i mas lukim olyet na ol narapelaolsem Jisas i stap wan-taim ol.Em bin tokim ol 17-

pela het manmeri olsemnau ol i kamap ol wok-man bilong God na ol imas komitim ol yet nakamap olsem glas longluk na helpim ol arapelalong bilip na tok bilongGod.“Nau yupela ol het

manmeri, i gutpelayupela i greduet longmekim wok bilong God.Yupela i gat moa woklong bringim Tok bilon gGod i go long ol lain i noklia na i no kisim yetTok,” Pasto Zawe i tok.Long planti taim tu,

wok sios insait long kon-grigsen, peris na seket isave gat hevi na ol dis-pela het man na meri igat bikpela wok longsevim ol sipsip bilong ol. Planti taim long

setelemen, blok nakomyuniti, i save gat olkain hevi istap we plantiyangpela i nogat gutpelasindaun, famili i kros i gokam, i nogat wanbellong ol sios, lida olsemol pasto, ol evanjelis,het man meri, yut lida,Sande skul na ol tisa.Olsem na ol i mas

mas wok bung wantaimlong bringim tok bilongGod i go long ol kristenna i ken strongim bilipbilong ol. OL HET MANMERI: Ol dispela lain het manmeri bilong Abanuka Kongrigesen i pinisim wanpela kos na kisim seti-

fiket bilong ol. Poto Paulus Tali

Pestode bilong peris Pater Paul Liwun SVD i raitim

SEN Michael PerisHanuabada i bin kamap laiplong laspela wik bilong munSeptemba 2012. Em i wik na de bilong mekim

kain kain wok redi bilong sele-bresen. Longpela taim i gopinis, ol i no selebretimpestode bilong Santu Michael,was santu bilong Peris. Olgeta yia, ol i save wokim

wantaim Boubou osacrifais/spesel ofa i go longsios. Tingting bilong ol i golong boubou o ofa mani tasolna ol i lusim tingting long wassantu bilong peris.Long namba tri yia bilong

Pater Paul Liwun SVD ikamap peris pris long SenMichaels, em i bin tromweadia o tingting i go long Peris

Pastorel Kaunsel sapos ol iken selebretim pestode bilongperis, na bihain ol i ken wokimBoubou. Olgeta i tok orait namanmeri i sapotim dispelatingting.Stat long Trinde 26

Septemba 2012, ol i wokimspesel lotu ol i kolim Triduum,tripela de bilong lotu. Em iwanpela we bilong wokim spir-ituel wok redi bilong hat bilongpipel. Long dispela tripela de,ol i bin reflektim o glasim naskelim wok bilong SantuAkensel Michael. Ol i no lainim wok na bilip

long Akensel Michael bilongskul bilong Katolik Sios tasol.Nogat. Ol i bin lainim tu wokna bilip bilong narapela siosna Islam, hau ol i lukim na biliplong Santu Michael.Bikpela de i bin kamap long

Sande 30 Septemba 2012.Olgeta manmeri, yangpela napikinini i kam wantaim ama-

mas na selebret.Pater Paul i tok tenkyu long

ol misineri bipo husat i binmakim Santu Michael longkamap was santu bilongKatolik Sios long Hanuabada.Em i tok “Ating ol i makim

Santu Michael bikos ol i binpainim aut planti spirit bilongsatan i stap long dispela ples. Long helpim bilong Santu

Michael, bai yumi pait wantaimspirit bilong satan. Inap nau tusatan i stap yet insait longperis bilong yumi. I gat pasinbilong brukim marit, spak, krospait, pamuk, gossip o tok bak-sait na bilas long narapela,daunim narapela na moayet..... Olsem na yumi askimGod, bai wantaim helpimbilong Santu Michael, yumipait wantaim satan i go yet”.Bihain long lotu ol i selebret

long fron bilong haus lotu.

Ol perisina bilong Sen Michael’s Hanuabada i wokim Misa lotu bilong luksave longpestode bilong was Santu bilong ol. Poto: Pater Paul Liwun SVD

Page 9: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

KOMENTRIPasin bilong holim

na givim saveSAPOS yu wanpela longpela taim wokmanmeri i holim

wok longpela taim tru, na i kisim planti luksave long save-mak yu gat long dispela wok, bai yu givim long narapela ikamap asde tasol long makim bilong wanpela nupelabosman?

Dispela em i wanpela belhevi i save stap wantaim plantigutpela wokmanmeri long pablik sevis, husat i save longwok bilong ol, tasol long taim bilong nupela gavman o gav-man i senis, o minista i senis, ol i save belsut taim nupelaminista i makim ol kandre, brata, ankol na hauslain bilongem i go long mekim wok bilong gavman.

Tru tumas, pasin bilong givim wok long ol wanfamili, ino nupela samting long yumi Papua Niugini.

Long dispela as tasol, planti ol savemanmeri bilong yumilong pablik sevis, i save pret na no laik givim save bilongol long ol arapela.

Dispela i save lukim ol pablik sevis bilong yumi save gobam yet, taim ol nupela manmeri i go insait bihainim odabilong ol bosmanmeri.

Tasol husat tru i ken tok olsem dispela man o meri i nogutpela manmeri.

Sapos yu save long bel bilong man, na yu save longstrong bilong bel bilong em, na pasin bilong em, watpo baiyu rausim em long wok em i wok long strong gut na stap.

I gutpela olsem ol nupela minista i wok long go daunlong pablik sevis na mekim wok.

Tasol i no gutpela taim ol i makim ol savepes bilong olyet long mekim wok ol i nogat save long en.

Em nau, olsem ol yangpela bilong tude i save tok, baiyumi suvim man i no save long wok bilong em long ronimkar long namba wan gia tasol, na bai yumi no inap lukimtru tru spid bilong em.

Yumi gat planti savemanmeri i stap long pablik sevis. Noken rausim ol nating bihainim tok stil bilong narapela.Nogut man i givim advais long yu olsem minista, i no gat

save long mekim wok, na yusim posisen bilong em tasollong rausim birua bilong em nating.

Oktoba 4 -10, 2012 Wantok P13komentri

Published at Able Building Complex,

Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Solwara maining winimsave bilong yumiPlanti toktok i kamap

pinis long gutpela nanogut bilong si bed

maining we bai kamap namellong solwara bilong Nu AIlansprovins kam olsem longManus, Madang na Wes NuBriten provins.

Dispela em wanpela kainmaining projek we bai kamapaninit long solwara na yumi olpipel bilong Papua Niugini nosave lukim kain projek olsembipo long laip bilong yumi.Em ol bikpela mama mainingkampani insait long wol savemekim kain maining olsemaninit long solwara.

TIngim, solwara em i nowankain olsem graun weyumi wanwan famili o klen igat nem olsem papagraun.Solwara em bikpela waratasol na graun aninit long sol-wara em husat i papagraun.Tumbuna bilong husat saveraun long dispela graun bipona planim kokonas o kaukauo tanget o kain samtingolsem. Ating ol pis em bilongyumi tu o nogat?. Mi no kliatumas long dispela tasol gut-pela moa long gavman wan-taim ol saveman bilong kain

maining olsem mas toktokklia long yumi ol grasrut baiyumi ken kisim save.

Nogut bai maining kampanibai kisim ol oil na ges aninitlong solwara na no inap peimwanpela man long ples bikosol save olsem yumi no papa-graun long ol graun aninitlong solwara.

Gavman bilong Papua Ni-ugini i sainim agrimen piniswantaim dispela mainingkampani long karimaut wokbilong drilim paip go daunlong graun aninit long sol-wara long pulim oil na geskam antap long sip bilong ol.

Ating gavman bilongPapua Niugini save olsemem bai kisim bikpela manilong dispela wok maining we

ol pipel i no papa long graun,solwara na ol pis na rif.

Tasol bai i gat sampela hevii kamap long laip na sindaunbilong ol ples na pipel i staplong ol nambis bilong ol dis-pela provins o nogat? Longliklik tingting tasol, saposmasin i digim hul long graunaninit long solwara, bai dis-pela hul i daunim ol wara godaun. Ating bai solwara bairives liklik go bek lusim nam-bis bikos bikpela hul i daunimwara go daun.

Bai i gat ol doti na bagaraplong aninit we inap bagarapol kaikai bilong ol pis na abusbilong solwara o nogat?.Sapos oil na ges i lik aninitlong solwara bai i poisinkamap long solwara na olabus na rif o nogat?.

Bai masin i brukim olmaunten na graun aninit longsolwara o nogat?. Na ol pipiabai ol bungim long we?.

Em ol liklik askim tasol bi-long yumi ol liklik manmeri bi-long Papua Niugini namoabeta ol saveman bilongkain bikpela projek olsemwantaim gavman mas skulim

yumi liklik long kisim liklikmoa save long kain mamamaining olsem.

Em samting bilong ol wait-man we ol gat bikpela savena ol save mekim long plantihap bilong wol we save bi-long yumi i tamblo tumas longklia long dispela kain wok.

TIngim tasol, em bikpelawok maining na traipela maniol bai kisim na bai yumi olgrasrut bilong Papua Niuginibai kisim liklik loyolti tu onogat?.

Dispela maining nau baiwinim tru save bilong yumi olpipel nau olsem yumi ol pipelmas toktok strong long moatoktok na tok klia mas kamlong yumi. Pulim straik antaplong solwara tu i no seif longyumi olgeta bikos kanu baikapsait na yumi inap drinksolwara na sotwin sapospolis ronim yumi.

Olgeta Provinsel Gavmanna ol memba na ol savemanbilong PNG mas mekimeksen nau na kam klia long olpipel bilong Papua Niuginilong dispela bikpela mamaprojek.

Jada 012

Page 10: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

FONDE 4 OKTOBA, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 PM G EMTV MIDDAY NEWS UP1PM – 3PM G CLASSROOM BROADCASTS1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ5:00 PM G A FUNNIEST HOME VIDEO SHOW

5:30 PM G TRAPPED S2/EP#125:55 PM G EMTV TOKSAVE6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAIT MUSIK8:00 PM G RESOURCE PNG 9.00 PM G SOCCER EXTRA9.08 PM G HOT SPOT #229:30 PM G NRL FOOTY SHOW11:00 PM G DIGICEL STARS 3 – EP#611:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

FRAIDE 5 OKTOBA, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM G TODAY9:00 AMG CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 PM G EMTV MIDDAY NEWS

1PM – 3PM G CLASSROOM BROADCASTS1:00 – 1:”40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA3.00 PM BACKYARDIGANS3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM DTSTW S1/Pilot5:00 PM G A FUNNIEST HOME VIDEO A 5:30 PM G TRAPPED #135:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS 7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT7:30 PM G BEST OF FOOTY 20129:27 PM G EMTV TOKSAVE9:30 PM G MOVIE – OCEANS 1111:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

SARARE 6 OKTOBA, 2012

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM EMTV NEWS REPLAY

7:00 AM G WAYBULOO7:30 AM G ULTIMATE GUINESS WORLD 8:00 AM G YOGA SUTRA EP# 13 Rpt…8:30 AM G K-WAVE EP#159:00 AM G AUSTRALIA NETWORK11:30 AM G NRL GRAND FINAL REPLAY1:30 PM G ROUND 5 – SANZAR RUGBY 3:30 PM G ROUND 5 – SANZAR RUGBY 5:30 PM G OLSEM WANEM EP#56:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS6:30 PM G NO ORDINARY FAMILY7:30 PM G HOMELAND YR.1 8:30 PM G RAIT MUSIK – Repeat…9:30 PM G EMTV NEWS REPLAY

SANDE 7 OKTOBA, 2012

5:00 AM G AUSTRALIA NETWORK6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G HILLSONGJoin Pastor Brian Houston every Sunday morning ashe teaches to changes mindsets and empower peo

7:30 AM G CHIT CHAT with Sir. Paulias 7:35 AM G JOSEPH KINGAL MINISTRIES8:00 AM G YOGA SUTRA #14 – Strength

G BUSINESS PNG Repeat…9:00 AM G MARTIN MYSTERY #810:00 AM G RESOURCE PNG – repeat11:00 AM G AROUND THE WORLD IN 85

PLATES S1 Ep#15 & 16 - Manchester 1 & 2

12:00 AM G AUSTRALIA NETWORK2:00 PM G ROUND 6 – SANZAR RUGBY4:00 PM G ROUND 6 – SANZAR RUGBY a6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS6:30 PM G DIGICEL STARS 37:30 PM G 60 MINUTES8:30 PM G Chit Chat — Rpt…8:35 PM MOVIE – OCEAN’S 1210:30 PM G HILLSONG Rpt….11:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS

– Replay

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction

– niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN

– YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT

– Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P18 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 entatenmenProgram bilong Wanwan De

PNG Gat Talen Gren Fainol

Page 11: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

MANDE 1 OKTOBA, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 AM G AUSTRALIAN NETWORK1PM – 3PMG CLASSROOM BROADCASTS1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G A FUNNIEST HOME VIDEO

5:30 PM G TRAPPED EP#9/265:57 PM G CRIME STOPPERS6.00 PM G NATIONAL EMTV NEWS7:00 PM G ONCE UPON A TIME #78:00 PM G ONCE UPON A TIME #89:00 PM G TOK PIKSA9:30 PM G SPORTS SCENE9:57 PM G EMTV TOKSAVE10:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 PM AUSTRALIA NETWORK

TUNDE 2 OKTOBA, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:30 AM G JOYCE MEYER6:30 AM G EMTV NEWS REPLAY5:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST9:00 – 9:40 GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE

12:00 AM G AUSTRALIAN NETWORK1PM – 3PM G CLASSROOM BROADCASTS1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM KITCHEN WHIZ

5:00 PM G A FUNNIEST HOME VIDEO 5:30 PM G TRAPPED Ep# 106:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS7:00 PM G HAUS & HOME #217:30 PM G BUSINESS PNG EP#14/168:00 PM PGR TERRA NOVA S1 – Ep# 9/139:00 PM G LEGENDS OF THE SEEKER S210:00 PM G EMTV NEWS REPLAY11:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

TRINDE 3 OKTOBA, 2012

4.45 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER5:30 AM EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST

9:00 – 9:4 0GRADE 7 MATHEMATICS9:50 – 10:30 GRADE 7 SCIENCE10:40 – 11:15 GRADE 8 MATHEMATICS11:20 – 12:00 GRADE 8 SCIENCE12:00 PM G EMTV MIDDAY NEWS 1PM – 3PM G CLASSROOM BROADCASTS1:00 – 1:40 GRADE 6 MATHEMATICS1:50 – 2:30 GRADE 6 SCIENCE2:30 – 3:00 DEPI3:00 PM G KIDS KONA

3.00 PM DORA THE EXPLORER3.30PM NEW MACDONALD’S FARM4:00PM THE SHAK4:30PM MR. MAKER

5:00 PM G A FUNNIEST HOME VIDEO

5:30 PM G TRAPPED Ep#115:57 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G NATIONAL EMTV NEWS 7:00 PM G FACT FILES #18:00 PM G PENN & TELLER – FOOL US 9:00 PM G LEGENDS OF THE SEEKER – 10:00 PM G NRL HIGHLIGHTS - FINALS11:00 PM G EMTV NEWS REPLAY….

Rot na Pothol longMosbi bai stret bipoNovembaOL bikpela rot long

Mosbi bai ol stretim bipolong Novemba 3 long dis-pela yia. Dispela longwanem pikinini man bilongKwin, Prins Charles, nameri bilong em bai kamraun long PNG.Mosbi em bikpela siti na

ol rot bilong em i wok longgo liklik long wanem, plantiol seken kar i wok long

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Oktoba 4 - 10 , 2012 Wantok P19komik

KANAGE

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

kam insait long kantri, na olmanmeri gat sans long kisimkar bilong ol yet.Olsem na ol rot i wok long

bagarap long wanem plantikar tumas, pothol i wok longkam klostu klostu, na ol lainmekim rot i wok long giamanlong kisim mani olsem na olno save mekim rot bai staplongpela taim.Bipo lain save mekim rot

save mekim gutpela na tru-pela wok olsem na rot savestap longpela, na nau ol dis-pela lain kisim kontrak em

bilong kisim mani tasol.Olsem na dispela tripela

wik, ol lain bilong stretimrot bai kilim skin gen longstretim ol rot we PrinsCharles na meri bilong embai ron long en tai mol kamlong Mosbi. Dispela ol rot bai no inap

bagarap sapos trupela wokkamap long en na tingting bi-long kisim mani tasol tu i nostap.Tokwin tasol.

Page 12: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Dia LaiplainMI GAT 46 krismas na mi marit

long meri bilong mi long 25 yias namitupela i gat wanpela pikinini. Em ibikpela pinis na em i gat 21 yias.Mi wok olsem wanpela draiva wan-

taim wanpela loging o timba , naplanti taim mi save stap long wok nai no tumas long haus wantaim merina pikinini bilong mi. Meri bilong mii wanpela sinia opisa wantaim wan-pela gavman dipatmen na em i saveraun long ol narapela provins long olwok bilong em. Bikos mipela i nosave stap long haus olsem famili,meri bilong mi nau i kisim promosenna go long siti wantaim nogat tok-save long mi.Bihain mi painimaut olsem nau em

i wok na stap wantaim man i bingivim em promosen. Mi laikim bekmeri bilong mi. Bai mi mekim wanemnau?

Desperate and Lost Husband

Dia Pren,Tenkyu long rait i kam long Laiplain

long serim wari yu gat long en, na kisimhelpim long en.Mipela i luksave long belwari bilong

yu taim meri bilong yu i ronawe na yunogat save long en. Mipela i save kisimplanti pas wantaim ol kain wari olsem isut long marit.Pren, i luk olsem yutupela i marit long

wok bilong yutupela na bikpela hul istap namel we i lukim olsem marit bi-long yu i bruk na meri i ronawe na stapnau wantaim narapela man. Mipela i

sori long tok olsem long tude, planti wokmanmeri i save wok i go i go na ol i nosave bisi long ol famili bilong ol. Sam-pela i save slip long opis na sampelaem ol pikinini i save stap wantaim olhauslain bilong ol. Tasol em i wok bi-long husat long lukautim ol dispelapikinini na famili? Tru, i gat taim we yulusim ol pikinini na famili long wan wantaim, tasol dispela kain i no gutpela longwanem, yu ken lusim tingting long wokbilong yu taim yu givim olgeta taim longwokde na wiken long wok tasol.Dispela em abius bikos tru, yu givim

mani, i nogat trupela laik pasin nalukaut yu givim long pikinini bilong yu.Edvais bilong mipela long yu em,glasim na skelim sindaun bilong yulong kisim sampela luksave. Pren, ol-geta samting i gat as long kamap.Mipela i bilip olsem sapos yu save longwanem as tru na hevi i kamap long bi-long yu, em i ken helpim yu long kisimluksave na stretim. I moabeta yu toktok wantaim kam-

pani bos bilong yu long hevi i kamaplong marit bilong yu na ol i ken daunimol awa yu wok long en na bai yu ken igat taim long stap wantaim famili bilongyu na stretim hevi. Pren, i mas gat sam-pela arapela as na watpo meri bilong yu

i lusim yu na pikinini bilong yutupela. Yu traim long serim ol hevi bilong yu

wantaim ol narapela famili memba? Yuken toktok tu long ol narapela savelainhusat i ken givim yu ol gutpela toktok nasapot taim yu bungim hevi. Mipela i luk-save olsem yu laikim yet meri bilong yuna yu laikim em bek.Yutupela i stap insait long marit long

25 krismas na em i hat long brukim olsamting we yutupela i bildim longpelataim. Pren, sapos yutupela i marit longsios, pasin kastom o long gavman re-jistri, meri bilong yu i wokim adaltri obikpela rong pinis taim em i raun wan-taim narapela man. Yu traim long tok-tok wantaim meri bilong yu long wanemsamting yu pilim long en? I moabeta yugo lukim welfea opisa klostu long hapyu stap long en long toktok long dispelawari bilong yu na ol bai helpim yu.Maski wanem samting, God i laikim

yumi stret wantaim ol lain we yumilaikim tasol ol i mekim samting longgivim yumi hevi. Em no save lusimyumi. Ritim Hibru 13 ves 5. Bilip longem tude taim yu painim ol rot long stre-tim hevi yu gat long en na ritim tuProvebs 3 Ves 5 na 6.God i ken stiaim yu long ol disisen yu

wokim.Pren bilong yuLaiplain

Sapos yu gat wari, rait i kam longLifeline, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nem naetres bilong yu na bai mipela i ken salimbekim long pas bilong yu. Bai mipela ino inap putim trupela nem bilong yulong stori.

Raun wantaim Kanage olgeta wikP20 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 penprenkanagelaiplain

NEM: Berthlyn HuaffeKRISMAS: 16(Meri)ADRES: Passam Primary School, P.O. Box 521,Wewak East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, pilaivolibol mekim pani, kisim wara, watsim TV naritim Baibel.

NEM: Jimmy N. NimmsKRISMAS: 19 (man)ADRES: Kilipau village, P. O. Box 56, Vanimo San-daun ProvinsSAVE LAIKIM: Raitim pas, ritim buk, harimmusik, ring long fon na senisim presen.

NEM: Rodney WaukuKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Andrew Api Vanimo CIS, PO Box124, Vanimo Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Harim musik, pilai soka, watsimTV, swiming na painim stori.

NEM: Jason SullKRISMAS: 40 (Man)ADRES: P.O. Box 248, Madang – Madang ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim Niuspepa, harim musik,kukim kaikai, wasim klos, wokabaut, trevol go kamlong bisnis insait long PNG na painim poromerilong stap wantaim oltaim.Yu ken ring long dispela namba, 7272 2843.

NEM: Jimmy Ekoda KRISMAS: 20 (man)ADRES: Sangara Vocational School, P O Box 170,Popondetta, Oro ProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, pilai soka, pilai volibal,painim wanpela meri long maritim na stap wan-taim oltaim.

NEM: Joe .KKRISMAS: 24 (man)ADRES: P O Box 1289, Goroka, EHP – 7360 3650SAVE LAIKIM: Go lotu, pilai musik singim song,pilai spots, mekim pren na planti moa.

NEM: Gima Tanget KRISMAS: 20 (meri)ADRES: Bugandi Secondary School, PO Box1225, Lae Morobe Provins SAVE LAIKIM: Go lotu, ridim Baibel, mekimpren wantaim ol lotu manmeri, pilai ragbi,voliboland watsim TV(News).

NEM: Presley Tai KRISMAS: 20 (Man)ADRES: PO Box 28, Mondomil Minj, JiwakaProvinsSAVE LAIKIM: Go lotu, ritim Baibel, ritim buk,stadi skul wok, pilai ragbi, harim musik na mekimporoman wantaim arapela.

NEM: Belany HaikopeKRISMAS: 19 ADRES: Don Bosco Araimiri Secondary, PO Box159, Kerema Gulf ProvinsSAVE LAIKIM: Ritim buks, pilai gems, go lotulong Sande, mekim pani wantaim poroman.

NEM: Bunau Dadis KRISMAS:31 (man)ADRES: Raibus Security Service Ltd, PO Box1337, Madang, Madang Provins – 7146 7257SAVE LAIKIM: Go danis, Lukim TV, harim musikna painim gutpela poromeri long stap wantaimoltaim.

Meri mas kambeklong mi-Papa

Kanage painim wanpela liklik papi long rot na karim i go long haus...Em hamamastru na givim nem bilong papi,JAMBO...Long apinun Kanage i mekim bikpelakaikai bilong Jambo na go singautim Jambo long kam kaikai..Em singaut i stap

na pilim olsem sampela lain i sanap klostu long em na em tanim na kirap nogut longlukim olgeta dok bilong kompaum i kam sanap na putim was long em...Baga em kisimJambo tasol na go bek insait long haus na givim kaikai bilong em long hap...

Page 13: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 2 - 10, 2012 Wantok P23bisnisrural

Sola em igutpela

pawa saplai

Aja Alex Potabe i raitim

SOLA em i wanpela gutpelapawa saplai bilong ol manmerihusat i nogat pawa lait longhaus bilong ol.PNG em i wanpela kain

kantri we planti ol manmeri ino save yusim pawa lait bikosyumi nogat gutpela pawasevis.Ol manmeri i stap long taun

na siti i save gat pawa laitbikos pawa em i wanpela gav-man sevis. Tasol sampelataim pawa save bilak aut namanmeri i save kisim bikpelataim stret.Nau wanpela nupela kam-

pani bilong Taiwan i kam insiatpinis long kantri long rausimdispela olgeta wari bilongpawa.Nem bilong dispela kam-

pani em i Speedtech EnergyCo. Ltd, na ol i kirapim nupelabisnis han bilong ol long PNG. Dispela kampani i nau salim

ol gutpela na strongpela solapenel long kainkain sais. Olsais bilong ol dispela solapenel em i stap long liklik i goinap long bikpela.Liklik sola em i wankain

olsem tos, tasol yu bai sasimbatri bilong en long san.Bikpela sola penel i kensaplaim pawa long wanpelabikpela haus, we em i kensaplaim pawa inap long yusimwasing masin, redio, TV, gesstov, pawa sospen, jak na olarapela samting bilong haus iwe i save wok long pawa.

Bisnis Divelopmen Menesabilong Speedtech long PNG,Fermi Wu, i tok; “Mipela lukimbikpela nid ol manmeri PNG igat. Ol skul pikinini long ples inogat pawa long stadi, ol wokmanmeri i save westim manilong peim pawa bil, na tu solapenel i save yusim pawa bi-long san.“Sola em i wanpela klinpela

na gutpela eneji tru, we embai nonap bagarapim en-vairomen. Ol genereta bilongyusim diesel i save bagarapimples wantaim smuk nogut nanois. Tasol dispela sola penelbai nonap bagarapim ples,”Wu i tok.

Dispela liklik sola lait em i olsemtos tasol bai yu sasim batri bi-long en long san lait tasol.

Ol Poto: Aja Alex Potabe

PM go lukluk raunlong Wafi Gol mainPRAIM MINISTA PeterO’Neill i go lukluk raunlong Wafi Gol Main longMorobe Provins aste.Wafi Gol Maining em i

wanpela bikpela forendairek invesmen inapimmani mak 9.8 bilian USdola, we em i mekimnamba tu bikpela inves-men bihain long PNG LNGProjek (US$18 bilian).Harmony Gold, wanpela

maining kampani bilongSaut Afrika, i kamapim50:50 join vensa wantaimNewcrest Maning Limitedbilong Australia long di-velopim Wafi Gol Projek. Aninit long Maining Ekt,

PNG Gavman i gat sans

long kisim 30 pesen sealong dispela maining pro-jek tu.O’Neill i bin go lukim dis-

pela maining projek wan-taim siaman bilongHarmony Gold, PatriceMotsepe, husat i kam luk-luk raun long dispelakantri.Motsepe em i wanpela

bikpela bilinia man nabiknem man insiat longSaut Afrika yet.O’Neill i bin go lukluk

raun long dsipela mainingbihain Eksekyutiv DairektaMashego Mashego, CEO(Saut-Is Esia), Johannesvan Heerden, na JeneralMenesa(Morobe Mining

Joint Venture), DavidWissink i tokim em longwanem samting i wok longkamap long dispela main-ing.O’Neill i bin toktok wan-

taim Motsepe long sait bi-long groa bilong ikonomilong PNG, na wok bilongol provinsal gavman napapagraun long displakain ol risos projek.Praim Minista i tok

welkam long Motsepelong kam lukluk raun longkantri. “Mi amamas long lukim

dispela maining projekwantaim siaman bilongHarmony Gol, Motsepe. Ol

pipel na kantri bai kisimbikpela benefit tru longdispela maining projek.“Ol divelopmen wok i

kamap long Lae sip brisna Lae rot bai helpim olnupela projek divelopmenlong kamap, na tu em baihelpim ol prodaksen naarapela wok bilong Wafi,”O’Neill i tok.Prodaksen bilong Wafi

bai stat long yia 2019 i goinap 26 yia olgeta.Motsepe i askim O’Neill

long go lukluk raun longHet Kwatas bilong Har-mony Gol long Saut Afrikalong mun Februari neksyia.

Praim Minista Peter O’Neill i sikan wantaim siaman bilong Harmony Gold, Patrice Motsepe, taim ol arapela gavmanna kampani opisal i lukluk i stap long Wafi Gol Maining long Morobe Provins.

BSP opim nupela Laba brensBENK Saut Pasifik i opimnupela bisnis han bilongen long Laba, SentralProvins. Dispela i mekimlaip bilong ol manmeri longLaba i go isi tru bikos ol isave kisim K4 bas i kamolgeta long Mosbi longmekim benking bilong ol.Aninit long wanpela pat-

nasip wantaim lokollenona kampani, LabaHoldings Limited, BSPRurel i opim nupela binishan klostu long LNG Plantsait.Dispela i nupela BSP

Rurel han long Laba bainau helpim moa long 20,000 manmeri i stap longdispela hap bilong SentralProvins, we bikpela LNGPlent sait tu bai stap longen. BSP Grup Sif Eksekyu-

tiv Opisa, Ian B. Clyne na

Siaman bilong Laba Hold-ing Ltd, Raho Kevau, i binopim dispela nupelabrens las wik Fraide.Clyne i tok BSP i ama-

mas long kisim dispelanamba wan sevis i godaun long haus dua bilongol manmeri bilong Pore-

bada, Boera, Papa naLealea.“Mipela i amamas long

kamapim dispela patnasiplong wokbung wantaimlong larim ol pipel longples stret i kisim dispelanamba wan benking sevis,we laip i ken kamap isi

wantaim dispela,” Clyne itok.Kevau i tok dispela 4-

pela viles i gat moa long20, 000 manmeri, na dis-pela benk bai sevim ol,senisim laip bilong ol, nahelpim ol manmeri longkisim olgeta benking sevislong haus dua bilong olstret.“Mi tok tenkyu long BSP

Rurel. Nau ol manmeriLaba bai gat sans longkisim ol dinau mani longstatim bisnis bikos bikpelaLNG plent bilong PNGLNG Projek bai stap longhia. Manmeri Laba i masamamas na lukautim dis-pela sevis bikos em inamba wan sevis stret bi-long senisim laip bilongyumi wan-wan,” Kevau itok.

Ol nupela kastoma i stat yusim ol nupela BSP ATMmasin long Laba viles. Poto: Nicky Bernard

Page 14: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 4 - 10 , 2012 Wantok P25 bisnisnius

Prais bilong mekim bisnis antap tumas long PNGPNG em i wanpela gutpelakantri bilong mekim bisnistasol ol prais o mani mak bi-long ol samting bilongmekim bisnis em i antaptumas.Stratejik Maketing Menesa

bilong Taiwan Ekstenal TredDivelopmen Kaunsil, KimHsieh, i tok PNG Gavman i

mas lukluk i go insait long dau-nim ol prais bilong ol nambawan samting bilong helpim olnupela investa na bisnis man-meri i kam insiat long kantrilong mekim bisnis.Hsieh i bin go pas long kisim

sampela kampani bilong Tai-wan i kam long PNG long dis-pela 2012 Taiwan Tred Fea

long Mosbi.Long dispela namba wan

taim bilong en long kam longPNG, em i bin kirap nogut taimem i lukim mani mak bilong olnamba wan samting bilongmekim bisnis binis olsem in-tanet, benk, hotel o geshaus,balus tiket, sekyuriti, prais bi-long fiul na kaikai, na haus rent

i antap tumas.“Mani mak bilong ol dispela

samting em i antap tumas.Long Taiwan, yu i ken peim 20dola (K60) long yusim intanetlong wanpela mun olgeta.Long hia, yu i ken westim 20dola long yusim intanet long 6awa tasol,” Hsieh i tok.Em i tok long mani mak baim

graun, rentim haus, baim balustiket, bukim hotel rum, baimkaikai, baim fiul bilong kar,baim kaikai, na ol arapelasamting long mekim bisnislong PNG em i antap tumas.“Dispela i ken stopim ol sam-

pela gutpela kampani na in-vesta husat i laik mekim bisnislong PNG,” Hsieh i tok.

PNG kisim skul long TaiwanAja Alex Potabe i raitim

TAIWAN em i wanpela lik-lik kantri long Esia rijentasol em i go pas longsains na teknoloji sait.Dispela liklik kantri em i

olsem ailan. Bai yu ting emi wanpela liklik ailan bilongSaina taim yu lukim map.Tasol Taiwan em i wan-

pela kantri husat i wok longpairap strong, na mekimnem long wol long sait bi-long teknoloji, sains nasave bilong ol.Long namba wan Taiwan

Tred Fe long Crown PlazaHotel, Mosbi las wik,Mausman bilong TaiwanTrade Misin i kam longPapua Niugini, Daniel Hu,i tok PNG i ken lainimplanti gutpela samting longTaiwan bikos teknoloji bi-long Taiwan i go moa stret.“Aninit long Agrikalsa

Koperesen Progrem, PNGna Taiwan i gat wanpelaagrimen long wokbungwantaim long sait bilongagrikalsa. Dispela kain wok-bung namel long tupelakantri bilong yumi i lukim olsave bilong rais i wok longhelpim ol lokol rais fama omanmeri bilong planim raislong Lae na Madang,” Hu itok.Pastaim tru Australia i

save tok em i hat long groimna planim rais long PNG.Tasol dispela em i nop trutru toktok bikos nau ol lokolfama bilong yumi yet i woklong planim rais wantaimhelpim bilong Taiwan aninitlong dispela progrem.Hu i tok as tru bilong kari-

maut dispela Trade Fair emlong tokim PNG long bi-hainim sampela pasin bi-long Taiwan, na larim PNG igroa na kamap olsem ol

arapela divelopd kantri.“Taiwan i nogat planti

risos, tasol save na teknolojii bin senisim dispela liklikkantri. Yumi ken mekimwankain samting longPNG,” Hu i tok.I nogat planti Taiwan

kampani i mekim bisnis longhia. Tasol Hu i bilip stronglong pulim moa Taiwankampani i kam insait longkantri bikos ol i ken skelimsave na ekspirens bilong

Taiwan i kam long PNG.“Dispela em i namba wan

samting mipela i mekim.Neks yia, bai mipela imekim bikpela Trade Fairna pulim moa kampani ikam insait. Nau 7-pela kam-pani tasol i kam long dispelaTrade Fair. “Na ol arapela 25-pela

kampani i yusim katalok ek-sibisen long dispela fe,” Hui tok.

Kim Hsieh

Man husat i go pas long Taiwan Trade Fair las wik, na Mausman bilong Taiwan Trade Misin ikam long PNG, Daniel Hu (raithan), Jeneral Menesa bilong Speedtech Energy Co. Ltd, LucasChiu (lephan), na Bisnis Divelopmen Menesa bilong Speedtech Energy Co. Ltd long PNG,Fermi Wu i sanap long kisim piksa. Poto: Aja Alex Potabe

Mosbi mas kamap mani maket bilong Pasifik

MANI Maket bilong Pasifikrijen i mas stap long PNG, i nolong Australia, Fiji o Singapore,Minista bilong Tred, Komes naIndustri, Richard Maru, i tok.Na Mosbi em mas kamap

wanpela bikpela ples olsemToronto long Kenada (Canada),Singapore, o Hong Kong longlarim ol bikpela investa na bis-nis manmeri i kam kisim olbikpela mani long bikpela mak.Long larim dispela i kamap,

Maru i tok gavman i mas sapo-tim ol sekyutitis maket, stokmaket na kisim i kam insaitlong kantri, sampela moabiknem ol stokbroka, na kepitelinvesmen kampani.“Long kantri, nau yet yumi

gat BSP Kapitel na KinaSekyuritis. Dispela tupela kam-pani tasol i stap insait longkantri long helpim ol investa ikisim dinau mani, na mekim olbikpelka bisnis.“Tasol PNG i nidim moa long

ol dispela kain kampani longkam insait bikos dispela tupela

kampani i nogat bikpela intene-senel ekpireiens,” Maru i tok.Em i tok gavman i mas

kamapim strongpela nupela loalong larim Mosbi i kamap wan-pela bikpela rijenal mani maketbilong Pasifik.“Yumi gat planti moa maining

na petrolium projek i kamap in-sait long kantri. Long larim olmani i stap yet long kantri, gav-man mas kisim i kam insait olbiknem stokbroka na ol fanmenesa. Sapos PNG i woklong painim ol fan menesa nastokbroka i go autsait tasol, ol-geta mani bai go aut,” Maru itok.Em i tok gavman mas ki-

rapim na stretim gen Pot MosbiStok Eksens (Pom Sox), givimmoa mani long ol wok man-meri, na tu larim skulim moamanmeri long larim het bilongol i op gut tru long olsemwanem dispela kain bisnis bi-long mani maket na mani dinaui save kamap longol arapelahap bilong wol.

InterOil i no olsem ol arapelapetrolium kampani long PNGAja Alex Potabe i raitim

InterOil Corp em i no olsem olarapela petrolium kampanihusat i mekim bisnis longPNG.InterOil, kampani husat bai

ronim dispela namba tu GalpLNG Projek, i no olsem ol ara-pela kampani bikos em i gatolgeta bisnis bilong en i staplong hia.“Mipela i bin kam mekim bis-

nis long PNG taim strong napawa bilong PNG Kina i bin igo daun. Dispela taim nogatwanpela bikpela kampani i bintingting long kam mekim bisnislong PNG, tasol InterOil i binstap,” Wayne Andrews, VaisPresiden bilong KapitelMakets na Investa Rilesens, itok.InterOil i gat tripela bisnis

haus bilong en. Dispela olgetabisnis yunit i stap long PNGtasol. Ol dispela tripela bisnisyunit em ol apstrim, mitsrim nadaunstrim.“Apstrim em i stap long Galp

Provins, we mipela baikamapim dispela nupela LNGProjek. Elk-Antelope ges fil bi-long mipela em i bikpela tru,na ges mipela i rausim longdispela fil bai kamapim nambatu LNG Projek long PNG,” An-drews i tok.Nau yet InterOil i wok long

stretim toktok wantaim PNGGavman long kisim laisenslong kamapim dispela LNGProjek.

Mitsrim bisnis bilong ol em iNapanapa InterOil Rifaineri.Napanapa em i wanpela ri-faineri tasol i stap insiat longPNG.“Dispela rifaineri save

mekim 36, 000 barel kerosin,diesel, na gesolin. Ol dispelafiul i save sevim kantri. Daun-strim bisnis yunit bilong mipelaInterOil Prodaks Limited (IPL) isave salim ol dispela prodak,we mipela i save mekim longkantri yet,” Andrews i tok.InterOil i save baim krud wel

long Kutubu, na sampela taimem i save baim long Australiana Singapore long kamapim oldispela prodak.Ol i save salim olgeta pro-

dak bilong ol insait yet longkantri aninit long IPL. Tasolsampela ol arapela prodakolsem Naphtha i nogat maketbilong en long kantri. Olsem na ol i save salim i go

aut long Saina (China) na Aus-tralia. Sapos i gat maket bilongen long PNG yet, orait ol inaplong salim yet long hia.Ol dispela prodak i mitin wol

stendat bikos InterOil i gatwanpela lebrotari long Na-panapa ol i kolim Intertek.Intertek i save sekim gut dis-

pela olgeta prodak bihain longol i salim i go aut long ol kas-toma. Dispela i mekim InterOili luk wanpela stailpela kam-pani insait long PNG.

NAPANAPA INTEROIL RIFAINERI… Dispela wanpela refaineri insait long kantri i save mekim 36, 000 barel kerosin, gesolin, nadiesel long wan-wan de. Poto: Nicky Bernard

Page 15: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

TAIM Ramu NiCo Projek I binkamap long Madangprovins long yia 2003, dis-

pla malti million Kina nikel nakobalt projek insait long kantri ibin kamapim planti bisnis opotu-niti bilong ol papagraun naekonomi bilong Madang Provinsna kantri tu.Darekta na Eksekutiv Vais Presi-

den, Mista Gu Yuxiang i bin mekimdispela toktok bihain long wanpelagrup bilong ol lain Foren Sevistrenining bilong Dipatmen ov ForenAfes i bin mekim lukluk raun bilongol i go long Ramu NiCo Madangbes ofis long mun Septemba dei 26,2012.Dispela 12-pela lain Foren Sevis

trenis i bin joinim Dipatmen ovForen Afes long 2010 na i bin stapinsait long sampela strongpela tren-ing inap tripela wik. Fainol hap bi-long trenining bilong ol em longraun lukim ol bikpela investmenlong PNG.Wanpla lukluk raun bilong ol em i

bin kisim ol i go long Madang navisitim Ramu NiCo Projek maenopis we ol i lainim planti samtinglong sait bilong Projek na longwanem wei bai projek i helivim olpipol na kantri.Mista Gu i bin givim tok welka-

mim ol na givim sampla tingting bi-long em long sait bilong RamuProjek na wanem samting Projekya i bin mekim bipo na bihain taimem I go insait long operesin klostu.Mista Gu i tokim displa grup

olsem Ramu NiCo Projek em wan-pla bikpla nikel projek insait longPNG na wol tu we em i kisim maklong 8-pla krismas long kamapimikam inap tete.“Tete, Projek em reri stret na bai

kamapim operesin klostu. Olgetamasin em mipla testim pinis na iorait stret long tingting na save bi-long mipla,” Mista Gu i toktok.Mista Gu i tok Ramu NiCo Projek

em wanpla bilong ol bikpla nikelprojek insait long wol bihainim wan-pla long New Caledonia na Mada-gaska we i husim ol teknologi we inupla insait long kain mineral pro-jek, we i no wankain olsem gol nakopa.Em i tok taim Ramu NiCo Projek

i bin kamap long Madang na kantri,em i bin asistim na kamapim ol bik-pla kampani bilong ol papagraunlong 4-pla ap land ona asosiesin

(LOA) olsem Kurumbukari,Basamuk na tupla paiplain.Mista Gu i tok tu olsem Ramu

NiCo i bin helivim long kamapimabrala LOA kampani olsem RaibusLimited we nau i gat NCS-Raibuswe i save kukim kaikai bilong ol woklain long main, Raibus Security wenau i gat opis tu long Wewak na Ho-niara na Raibus Engineering we isave wokim planti haus na naraplakonstraksen projek bilong RamuNiCo.“Mipla gat tu ol klen kampani na

femeli kampani, na tu wokim ol bik-pla infrastraksa long ol ap ples wemipla opereit long en,” Mista Gu itoktok.Em i tok kain ol helivim i bin go

long ol papagraun na Madang bi-long wanem i bin gat gutpla wokbung wantaim i bin stap namel longol papagraun na gavaman tu longgivim kain helivim.“Mipela i bin wokim ol infrastak-

sae we i ken helivim ol papagraunkampani. Displa em gutpla bilongprovins na kantri bilong wanem de-velopment em i wanpla bikpla samt-ing insait long kantri,” Mista Gu itoktok.Em i tok ino long taim bai projek

ya bai go insait long operesin nataim karim kaikai gut bai i helivim olpapagraun na tu kamapim GDP bi-long kantri i go antap.Long wankain taim, Mr. Gu i tok

Ramu NiCo i wok klostu wantaimDipatmen bilong Environmen naKonsovesin (DEC) long bihainim ollo ananit long lukautim bilong bus,graun wara na abus (environment)long abrusim kainkain birua longkamap.“Mipela i gat environment plan we

Kampani i bihainim long abrusimkainkain birua bilong bagaparim en-vironment,” Mista Gu i toktok.Mausman bilong dispela delege-

sen, Godana Papua i tok tenkyu trulong Ramu NiCo long givim taim bi-long em long larim ol dispela lainForen Sevises treini lain long goharim ol gutpela toktok bilong kam-pani.Mista Papua i tok tenkyu tru long

Mista Gu long givim toktok nawelkam long ol long Madang Besofis konferens rum.Ol dispela lain ofisa bilong Foren

Sevis i guria long bikpela ol wokRamu NiCo i mekim na tu ol i opimai stret long kain kain ol nupela

teknoloji em kampani i yusim longdispela namba wan nikel main pro-jek long PNG.Mista Godana i tok olsem olgeta

long ol dispela Foren Sevis opisabai wok klostu wantaim foren inves-men na kain lukluk raun bilong ol nakisim toktok na infomesen longbikpela investa olsem Ramu NiCoem gutpela tru long wok bilong ol.Mista Gu i tok olsem bikpela

komitmen o luksave bilong kampaniem long sait long lukautim gut en-vairomen, na tu long luksave longgutpela bihain taim bilong projek.Mista Gu i tok tu olsem wanem

risos divelopmen em bikpela samt-ing tru long kantri.Em i tok namba wan luksave bi-

long Ramu NiCo em long divelopimprojek, na em i tok moa olsem ol iamamas long bringim kamap moamaining risos divelopmen projeklong PNG.Mista Gu i tok taim Projek i go

kamap long ful operesen bilong en,em bai bringim kam insait longforen eksens o nupela mani i kaminsait long kantri na tu apim GDP(Gross Domestik Prodakt) bilongPNG.Dispela grup i bin statim raun bi-

long em long Wewak long MandeSeptemba 24, na i kam olsem longMadang long Trinde Septemba 26na Fonde Septemba 27 ol i bin golong Lae, Morobe provins.Ol lain ofisa bilong Koporet Ofis

bilong Ramu Nico i mekim sampelapresentesen na i soim ol wok bilongRamu NiCo long taim projek i stat ikamp inap tude. Moa long en tu ol igivim ol stori bilong nikel na kobaltna wanem ol tripela bikpela eria bi-long projek.

P26 Wantok Oktoba 4 -10, 2012 ramunius

Ramu NiCo i halivim lokol ekonomina bisnis kamap bikpela

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Mista Gu i givim toktok long Projek.

Ol Foren Sevisopisa i sanap franlong Ramu NiCo‘Glas Haus’ longMadang.

Nick Zuo bilong Ramu NiCo i givim presen igo long grup lidaMista Gibson Oeka husait em Assistant Darekta bilongPropeti na Komyunikesin Brens bilong Foren Afes.

Raibus Sekuriti em wanpla bilong ol land ona kampani RamuNiCo i bin statim

Page 16: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

P28 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 spotlaipstail

Hanbol – Gem bilong han na bal

IGAT planti ol gem i stap we yumilong Papua Niugini no save gut longol yet. Sampela bilong ol i save

kamap long Olimpik Gems tu.Taim yumi lukim, yumi save pilim pani

liklik na lap long ol lain husat i save pilai,tasol yumi no save olsem planti bilong oldispel gem i stap long taim tru na longsampela ol arapela kantri, em i savekamap bikpela tru long hap.Wanpela long kain ol spot em hanbol

(handball).I gat planti kain hanbol gem i stap tasol

dispela wik bai yumi lukluk long tim han-bol (Team (Hand ball).Hanbol i save kamap strong insait long

ol kantri long Yurop (Europe) olsem Je-meni (Germany), Slovakia, Denmak(Denmark) na ol arapela ples klostu longol.Em i gem we i save kamap namel long

tupela tim we ol pilaia i save tromoi bal igo long ol wanpilai bilong ol olsem longnetbol na basketbol.Astigting bilong gem em long traim na

tromoi bal i go insait long gol bilong nara-pela we i luk olsem gol bilong soka.Em i gat bikpela sapot long ol manmeri

bilong ol ples we em i save kamap longen tu na em i spot we ol man na meriwantaim i ken pilai.

Histri bilong gemI gat bilip olsem sampela gem olsem

hanbol i bin kamap long Frans (France)na namel long ol Inuit pipol bilong Grinlen(Greenland) namel long 1400’s na1500’s.Long 19th senri (century) o 1800’s,

wankain gem ol i kolim handbold i binkamap long Denmak na hazena i binkamap long Sek Ripablik (Czech Repub-lic).Wankain gem ol i kolim hadzana in bin

kamap long Slovakia, gandbol i binkamap long Yukren (Ukraine) na torball ibin kamap long Jemeni.Tasol stail tru bilong pilai tim hanbol

olsem i save kamap tete i bin kirap longpinis bilong 19 sensri long Yurop namellong Denmak, Jemeni, Nowei (Norway)na Swiden (Sweden).Wanpela Olimpik gold medol pilaia na

tisa bilong Denmak, Holger Nielsen, i binnamba wan man long raitim ol loa bilonggem na i kamautim long 1906.Bihain ol i mekim sampela moa senis

long dispela ol loa bilong gem na nambawan intanesenel hanbol gem bilong olman i bin kamap long 1925 namel longJemeni na Beljium (Belgium).Namba wan gem bilong ol meri bin

kamap long 1930 namel long Jemeni naOstria (Austria).Fil handbol (Field handball) gem bilong

ol man i bin kamap namba wan taim trulong Olimpiks long 1936 long Belin(Berlin).Bihain long dispela em i no bin go bek

long Olimpiks inap long 1972 SamaOlimpiks long Munik (Munich) olsem indohanbol (indoor handball).Tim hanbol kompetisen bilong ol meri

go insait long Olimpiks long 1976.

Stail na loa bilong pilaiTupela tim i save pilai dispela gem.Wanwan long ol i mas gat 7-pela pilaia,

6-pela bai stap insait long pilai graun nawanpela em goli.Astingting bilong gem em long tromoi

bal i go long wanpilai bilong yu inap wan-pela husat i stap klostu long maus bilonggol bilong narapela tim i kisim na traimlong tromoi go insait long gol long skoa.Narapela tim bai traim long pasim tim

we i holim bal tasol ol i noken holim dis-pela pilaia husat i holim bal, taim ol i stapsait o baksait long em.Ol i ken holim o pasim em taim ol i stap

stret long ai bilong em na i givim baksait igo long gol bilong ol stret.Bipo tim habol i save kamap strong aut-

sait long ol pilai graun olsem soka tasolnau indo hanbol i kisim ples, we i ol pilaiai save pilai insait long haus we pilai graun

i wankain olsem bilong netbol na basket-bol kot.Ol pilaia i save werim su we ol bai

noken wel na pudaun, na tu i gat karamaplong lek na han skru bilong ol olsem olvolibol pilaia i save werim.Longpela bilong kot em i nap 40 mita na

bikpela bilong en inap 20 mita gat liklikgol olsem bilong hoki na soka i stap longwanwan het bilong kot we ol tim bai traimlong skoa long en.

Hanbol long PNGI nogat hanbol long PNG yet tasol wok

i kamap nau long traim na kirapim dispela

spot long hia.I nogat luksave save ol manmeri bai

laik long traim o save long dispela gemtasol em i gutpela gem na i gat sans longkamap strong long hia sapos gutpela wokaweanes i kamap long skulim ol manmerilong en.Em i no hat long pilai hanbol na i gat

bilip tu olsem planti ol stail long pilai in-sait long dispela gem i save stap insaitlong ol arapela spot tu olsem soka, ragbi,volibol, netbol a basketbol tu.I mas i gat gutpela sapot i kam long

Gavman na ol arapela sponsa longkamapim gutpela pilai graun bilong en.

wantaimANDREW MOLEN

Save Long Gem

KALAP: Ol pilaia bilong narapela tim i traim long pasim birua bilong ol long skoa.

PILAI GRAUN: Hanbol long nau i save kamap antap long kot. HOLIM: Hanbol bal na we bilong holim long taim bilong pilai.

PILAI: Hanbol bilongol meri tu i savekamap strong.

Page 17: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 4 -10, 2012 Wantok P29olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kamlusim long Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

AFL: Gordons Kokofas traimlong brukim banis bilong UniTigers long AFL pilai bilong ol.

OL LAIN BILONG MEKIM NIUS: David Wambi kisim mak bilong em taim ol pilaim Palamen. HOKI: Bismarck pilaia i ronim bal taim NGI Wanderas meri traim long rausim bal long emlong pilai bilong ol A gret meri hoki long Pot Mosbi.

HOKI: Tim Yunaitet man hoki redi long pilai.

RUGBI: Rexford Tony Bernard ibungim Maroon pilaia bilong emDarius Boyd taim ol Australia kampilai wantaim Kumuls long PraimMinista 13 long Pot Mosbi.

Page 18: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

P30 Wantok Oktoba 4 - 10, 2012 nrlnius

Melbourne Storm em ol 2012 NRL Premia

1. Bellamy amamas!KOSA bilong Storm, Craig Bellamy i amamasim win bilong tim bilong em long 2012NRL gren fainal long Olympic Stedium long Sidni las wik Sande.

2. Smith soim trofi long ol sapotaSTORM Kepten, Cameron Smith i apim premiasip trofi bihain long Melbourne Stormi daunim Canterbury Bulldogs 14-4 insait long 2012 NRL gren fainal.

3. Slater soim strongNAMBAWAN fulbek long Australia, na bosman bilong baksait bilong Storm, BillySlater i skorim wanpela trai agensim Bulldogs long halivim tim bilong em i rausimol na winim gren fainal.

12

3

JOSH na Brett Morris baibung gen long makim Aus-tralia Kangaroos neks wikSarere bihain long Kanga-roos Kosa, Tim Sheens imakim ol long bungim NuSilan Kiwis.Laspela taim tupela

brata i werim grin na gold,em agensim Frans long2009 Four Nations kem-pen. Tupela wantaim i sko-rim tupela trai wanwan.Tasol bihain long ol i

daunim Frans 42-4 longdispela pilai, ol i pilai longwanpela tim wanpela taimtasol, taim Ricky Stuart imakim ol long Nu SautWels Blus long namba trigem bilong Stet ov Orijin,dispela yia long Brisben.Gem ol i pilai long Frans i

makim namba wan taim tu-pela twins i pilai makim Aus-tralia, bihain long Kevin naKerrod Walters i mekim long1991.Tasol gem dispela wiken

agensim Nu Silan bainamba wan taim tupela ipilai long wanpela tim gen,

bihain long ol i bin pilai wan-taim long St GeorgeIlawarra Dragons.Josh i muv i go pilai wan-

taim Canterbury long kirapbilong 2009, na em i pilailong hap yet olsem lephansait senta.Tasol nau bikos Justin

Hodges bilong Brisben i gatinjuri na no inap pilai, naGreg Inglis i bosim lephansait sena, Morris bai go longraithan sait senta, we em ibin pilai long en bilongBlues.“Mi save olsem Josh bai

mas senisim gem bilong emliklik, tasol em i bin pilai longdispela posisen bilong NuSaut Wels long Orijin, na emi pilai gut,” Sheens i tok.Em i tok tupela twins i

save long pilai bilong tupelagut tru, na em i amamaslong sanapim tupela longwanpela sait.Bekrowa bilong Mel-

bourne, Ryan Hoffman ikisim luksave tu, na naubai makim kantri gen, bi-hain long 2009.

Tupela Morris brata i makim kantri gen

BRATA YA: Brett na Josh Morris bai pilai wantaim gen long makim Australia.

Page 19: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Oktoba 4 - 10, 2012 Wantok P31spotnius

Tupela mun stap longgem i stat

Klostu tupela mun taim long bikpela pilai bilong PNGGrasrut Gems i stat long Kokopo, Is Nu Briten provins.Bikpela askim em sapos olgeta lain i redi long dispela

pilai bai kamap o nogat. Em askim bilong ol wanwanprovins yet long skelim sapos ol i redi long dispela gemo nogat.Tasol rekot bilong PNG Gems Kaunsil Sekreteriet i

soim olsem planti provins i no redi yet. Planti samting olmas mekim bihainim mak bilong PNG Gems Kaunsol emi no stret yet.Mi save olsem planti manmeri na ol politiks tu i ama-

mas wankain tu long ol gavman opisa na ol opisel bilonglukautim na ranim gem. Dispela em gutpela sain bilongpulim sapot na helpim long kamapim gem.Wanem kain hevi i stap yet em i no bikpela samting

bikos olgeta opisel na pilaia mas sanap wantaim nabungim sapot long pinisim olgeta hap hap wok we i stapyet long mekim kamap dispela bikpela pilai long Kokopo.Nau olsem tupela mun i stap yet, olgeta Provinsel Spot

Kaunsel na Divison bilong Komyuniti Divelopmen maswok strong long putim olgeta samting wantaim bipo longol lusim provins bilong ol na go long Kokopo. Mi gatbikpela bilp olsem dispela tupela mun em impoten longolgeta provins na ol tim bilong ol.Dispela tupelo opis mas wok strong nau long lukim

olsem olgeta wok na ol samting i kamap gut long redimol tiim bilong ol. Ol mas mekim dispela olsem bikpelasamting long ol. Mi ting ol mas bung olgeta de long naui go.Wantaim K4.4 milien helpim i kamap long Nesenel

Gavman, mi no lukim wanpela samting bai hevi longsalim ol tim go long gem. Mak olsem K200,000 inap golong wanwan provins long stretim ol kos na redim ol timbilong ol. Dispela em bikpela helpim tru long kain taimolsem we planti tim i hat long painim mani.Gavman bilong Papua Niugini i soim ol i gat sapot long

grasrut spot bilong yumi. Taim Nesenel Gavman i soimdispela sapot bilong em, ol Provinsel Gavman tu massoim sapot bilong ol long kirapim na strongim grasrutspot na redim ol yet long dispela gem.Long narapela kolum bilong mi bai mi toktok long spot

divelopmen na wanem rot em mas go long en na tuwanem kain senis em mas kamapim insait long komyu-niti bilong yumi.Olgeta provins mas soim tru sapot bilong ol long ki-

rapim grasrut spot na strongim long go het yet. I no longwetim tasol taim bilong Grasrut Gems na ol soim sapotbilong ol. Ol mas sapotim na strongim spot i stap na ronlong provins bilong ol.

Bihain long dispela gem, olbai pilai wantaim Nu SautWels skwat long keten resagem long All Stas Indijinesgem long 2013. Sif Eksekyutiv Opisa bi-

long PNG NRL Bid, BradTassell, i amamas tru longdispela tingting.“Mipela mekim na kirapim

gutpela sindaun namel longAustralia long wok bungwantaim. Mipela i bin ama-mas tru taim Troy Byers i ki-rapim dispela tingting longpilai wantaim ol mangi bilongmipela long PNG. Dispelakain salens em gutpela bi-long wanem em bai testim nahelpim ol mangi bilongmipela husat i wok long pilailong Coca-Cola Nesenel AllSkuls progrem. “Ol Kwinslan mangi husat

bai kam tu i ken save longkalsa bilong mipela na tumipela save long pilai longen”, Brad Tassell i tok. Troy Byers i tok ol pilai na

opisal bilong em i amamas

na rere long pilai na tu longkam long PNG. “Mi salensim olgeta ragbi

lig sapota long go long LloydRobson long Sande longlukim planti ol gutpela nayangpela mangi bilong Aus-tralia na PNG tu bai pilai. Embai wanpela gutpela salens”. Kam na raun bilong ol long

PNG bai i go olsem: Fraide 5th Oktoba long

1:30pm ol bai kam longMosbi.Fraide 5th Oktoba long

4:30pm Kwinslen Murri U16vs POMIS Skulbois.Sarere 6th Oktoba long

8am Lusim Crown Hotelna go long Bomana WarSemetri. Sande 7th Oktoba long

10am Kwinslan Murri U16vs. PNG NRL BID SautenSon U17 Reprasentativ timlong Lloyd Robson OvalMande 8th Oktoba long

10am ol bai lusim PotMosbi na go bek Kwinslen,Australia.

Skelim strongi kam long bek pes

BIHAIN long tripela de olgetalong pilai, PNG NRL Bid ikisim ol gutpela mangi insaitlong divelopmen skwat aninitlong 15 na 17 krismas.Dispela ol mangi bai stap

aninit long was na stia bilongBid.PNG NRL Bid i bin kirapim

dispela tingting bilong lukimol gutpela mangi i ken karimnem bilong PNG insait longspot ragbi.Wantaim helpim bilong

kampani Coca Cola Amatil oli kirapim wanpela resis, CocaCola Nesenel Ol Skuls Sem-pionsips na pulim ol mangianint long 15 na 17 krismaslong pilai long Mosbi.Dispela yia em i namba tu

yia bilong lukim ol mangi longfoapela kona bilong kantriolsem long Ailan, Hailans,Noten na Sauten i kamsalens.Sif Ekseketiv Opisa bilong

PNG NRL BID, Brad Tassell itok dispela progrem i ron gutna i lukim planti mangi naopisal i pilai na wok wantaim.Emi tok tu olsem em i lukim

planti senis insait long gembilong ol mangi, na tu, plantinupela mangi tu i pilai gut.Dispela i mekim na ol silektatu i painim hat tru long kisimol mangi long divelopmenskwat.“Mipela i amamas tru long

lukim planti ol gutpela mangibilong pilai i kamaut ples kliainsait long ron bilong dispelaprogrem. Mipela i lukim plantiol Kumul bilong bihain tu istap insait long skwat,” Tas-sell i tok.Long dispela resis, Bill

Ahearn, Prinsapel bilongAbergowrie College longAustralia tu i bin kam stap na

lukim ol i pilai.Dispela skul Ahearn i stap

na kam long en, em wanpelaskul we i save helpim olsumatin i lainim na strongimsave bilong ol long pilai ragbigut. Wantaim helpim bilongBill Ahearn, Brad Tassell i tok,planti ol gutpela mangi husati pilai gut na strong, i ken godaun long Australia longAbergowrie College.Ahearn i amamas tru long

lukim ol mangi bilong PNGpilai gut long dispela sempi-onsip progrem. Divelopmen Menesa bi-

long BID, Arnold Krewanty, itok em i wok bilong BID longdivelopim na lukautim olmangi gut nau yet na bihain,ol i ken kamap ol gutpela pi-laia.Ol Anda 15 mangi ol i kisim

em:Wanipo Chris, Albert Iluba,

Wemin Mockley Bani, MainoAuri, Tauei Perry (Sauten)Joggy Kakee, Pepela

Asineha, Ruskin Kakee,Joshua Sari (Hailans)Wesley Mathies, Adrian

Hali, Michael Ragi, ThomasRoka, Charles Dawai (Niug-ini Ailans)Bill Paul, Solomon Mick,

Jendrick Wamuki, OnamesRaima, Peter Obe, AndersonBenford, Isep Kalas (Noten)Ol Anda 17 mangi ol i kisim

em:Mathias Kawage, Patrick

Inapero, Lavex Ketauwo,John Markham Junior, Bren-dan Nima, Joseph Negio,Kogen Tai (Hailans);Gore Maima, Dickson

Isaac Ameiri, Sailas Gahuna(Sauten);Manu Isaac, Solomon

Nandepe, Bali Las, EremanKen, Warren Glare, JosiahJimmy, Nickson Borana(Noten);Gaby Leo, John Ragi Jun-

ior, Himson Lavu, EliakimLukara (Niugini Ailans).Olgeta pilaia husat ol i

kisim ol long divelopmenskwat bai kisim mani makolsem K1000. Dispela manibai karamapim ragbi ikwip-men na ovasis raun bilong oltu. Krewanty, Shane Morris,

na Het Trena, Jason Tassellbai lukautim olgeta dispelamangi.Mani mak olsem K1.5 mil-

ian i bin go insait long dispelaprogrem long dispela yia. Ol iyusim dispela mani long kainsamting olsem mani i go longol zon, zon na nesenel sem-pionsip, divelopmen kem,Refri na Edukesen fi, na olarapela samting.Dispela progrem bai wok i

go het yet. Long 2013,Janueri, ol bai lukluk go bekgen long wanem ol samtingol i bin mekim long ol yia i gopinis, na tu, plenim longwanem ol bai mekim bihain.BID bai lukluk long olgetaskwat memba taim progrem igo het moa.

PNG NRL bid makimdivelopmen skwat

Samuel Koim i raitim

PNG NRL Bid skwat.

NEK na toktok bilong emlong redio planti manmeri naol pilai lain bai save, pes bi-long em tu long ol pilai graunolgeta bai save.Tom Alau, i lusim laip bi-

long em long Fraide moning(28 Septemba 2012) bihainlong em bin sik long sampelataim. Tom Alau, i kam long liklik

ples Oala long Aua ailan in-sait long Manus Provins.Tom i wok wantaim NBClongpela taim nau.Em joinim Australia

Brotkasting Koperesen(ABC) long 1973 olsem as-sisten tekniksen, bihain olmakim em kam anausa long1977 wantaim NBC na emkamap spot brotkas opisalong 1982.Em go joinim Kalang FM,

(nau ol save kolim FM 100)olsem spot anaunsa na bi-

hain kamap olsem AsistenSuvavaisa Kalang Sevis long1982.Long 1988, em risain long

Kalang na go bek joinimNBC olsem spot ripota. Emlukautim spot raun taim MarkSapias i risain long 1996. Emlukautim dispela spot ples

inap em lusim laip bilong em.Planti ol nius na spot man-

meri save gut tru long Tom,na planti ol yangpela niusmanmeri save kolim fada, nadispela em tru, Tom Alau i nosave haitim save bilong em,planti ol yangpela em savelainim ol long wok.

Ol pilai graun insait longkantri nau bai misim pes bi-long em na tu nek bilong emlong sait bilong ol pilai graun.Tom, i lusim meri bilong

Christine, pikinini bilong emMark, Julie, Cathy na Weanna 6-pela tumbuna bilongem.

Trupela spot komenteta na ripota i lusim laipNicky Bernard i raitim

Tom Alau, Richard Wakambi, Nathan Blacklok na Nicky Bernard i amamas long taimNathan Blacklok kam raun long PNG long 1990s.

Page 20: Namba 1989 Oktoba 4 - 10, 2012 32 pes Niuspepa Bilong Yumi ...€¦ · Charles bai kostim K10 milian WOKABAUT i kam long PNG neks mun bilong Prins Charles, em namba wan pikinini bilong

Wan wik: Fonde, Oktoba 4 - 10, 2012.Isu 1989

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

Moa long Pes 31.

PNG NRL BID skwat baipilai wantaim KwinslanMurri U15 skwat taim olkam long Pot Mosbitumora (Fraide, Oktoba 5).

Kwinslan skwat bai staplong PNG inap Mande 8th

Oktoba na ol bai pilai tupelagem wantaim ol PNG tim.

Raun bilong ol i kam longMosbi em tingting bilongTroy Byers.

Troy Byers em ArthurBeetson Faundesen oge-naisa.

Em bai kam wantaimTony Currie, husat i bin pilaimakim Kwinslen na Aus-tralia.

Tupela pikinini man bilong

Arthur Beetson, Brad naKristian, bai kam wantaimdispela skwat.

Kosa bilong ol Sid Domic,bipo i bin pilai wantaimBroncos na Penrith. Natrena bilong ol em JustinLoomans, bipo bin pilaiwantaim Rabitohs na Cow-boys.

Kwinslan Murri skwat emol namba wan indijinesmangi we ol i silektim ollong Kwinslen.

Ol bai yusim dispela gembilong ol wantaim ol PNGNRL BID skwat olsem wan-pela fainol sileksen.

PNG NRL Bid timVS Kwinslen Murri

Soim sapotaKOSA bilong Melbourne Storm Craig Bellamy, na tim kepten Cameron Smith i holim NRL trofi taim ol i kamap bek long Melbon longMande dispela wik, bihain long ol i rausim Canterbury Bulldogs long winim NRL gren fainol las wik Sande. Ol sapota bilong ol i pulaptru na wetim tim long amamasim dispela win bilong ol. Lukim moa poto na stori long PES 30 – NRL NIUS (POTO: AAP IMAGES)

Skelimstrong