Nales, T. (2013), Gorinchem, Lingewijk-Zuid, Gemeente ... · gemeentelijke beleidskaart. Op deze...

1

Transect-rapport 215

Gorinchem, Lingewijk-Zuid

Gemeente Gorinchem (Zuid-Holland)

Archeologisch bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek

(IVO; verkennende fase)

transect: archeologie, erfgoed, ruimte

2

ISSN: 2211-7067

© Transect, Utrecht

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of

op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers.

Transect aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de

adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.

Auteur Drs. T. Nales

Versie Definitief

Projectcode 12090030

Datum 21-05-2013

Opdrachtgever Inventerra

Nijverheidsweg 34

3341 LJ Hendrik-Ido-Ambacht

Uitvoerder Transect

Australiëlaan 5-a

3526 AB Utrecht

Onderzoeksmelding Deelgebied 1 55.106

Deelgebied 2 55.107

Deelgebied 3 55.108

Bevoegde overheid Gemeente Gorinchem

Autorisatie

Naam Datum Paraaf

Drs. A.A. Kerkhoven

(Senior KNA archeoloog)

24-05-2013 .--;> ,,...,,,,. .. -··~--· _....,-··

_ __,_ -::;-- ~'=--- ---- -,,,·/

tron,ecr · orthtologi,, ,rfgod, ruimt,

3

Samenvatting

In opdracht van ingenieursbureau Inventerra b.v. heeft Transect in januari en mei 2013 een

archeologisch vooronderzoek uitgevoerd in plangebied Lingewijk-Zuid in Gorinchem (gemeente

Gorinchem). De aanleiding voor het onderzoek is de aanvraag van een omgevingsvergunning ten

behoeve van de sanering en renovatie van de woonwijk. In het kader hiervan zullen ook woningen

worden gesloopt en zal nieuwbouw plaatsvinden. Er zal daarbij grondverzet plaatsvinden, waardoor

de bodem en daarmee eventueel aanwezige archeologische resten in het gebied kunnen worden

verstoord.

Op basis van het vooronderzoek zijn de volgende conclusies te trekken:

1) Op basis van het bureauonderzoek is vastgesteld dat voor delen van het plangebied een hoge

verwachting geldt op de aanwezigheid van archeologische resten uit de periode Mesolithicum tot

en met het Neolithicum. Deze resten worden verwacht in het westelijk deel van het plangebied,

waar zich in de ondergrond een fossiele rivier bevindt (de Gorkum-Arkel stroomrug). Daarnaast

bestaat in het oostelijk deel van het plangebied een hoge verwachting op het aantreffen van

resten uit de periode Late IJzertijd tot en met Late Middeleeuwen. Deze verwachting is gebaseerd

op het voorkomen van oever- en/of beddingafzettingen van de Linge stroomrug . Er zijn echter

geen onderzoeken in de directe omgeving bekend of vondsten gedaan, die meer over de

eventuele aanwezigheid van deze archeologische resten in het plangebied kunnen melden.

2) Op basis van historisch kaartmateriaal is vastgesteld dat het plangebied vermoedelijk altijd

onbebouwd is geweest. Het oudst geraadpleegde kaartmateriaal van het plangebied uit het eind

van de 18e eeuw laat ter plaatse van het plangebied akker- en weiland zien. Ook op jonger

kaartmateriaal staat geen bebouwing aangegeven, waardoor voor de Nieuwe tijd daarom een lage

verwachting op het aantreffen van archeologische (nederzettings)resten bestaat.

3) Op grond van het veldonderzoek is vastgesteld dat het plangebied altijd in de overstromingsvlakte

van een rivier heeft gelegen. Er zijn het plangebied geen oever- of beddingafzettingen

aangetroffen, die behoren tot Gorkum-Arkel stroomrug. Ook zijn geen oeverafzettingen van de

Linge aangetroffen. Tenslotte zijn bodemverstoringen in het plangebied aangetroffen, die variëren

van 70 cm in het westelijk deel tot 180 cm –Mv in het oostelijk deel van het plangebied.

Concluderend geldt een lage verwachting voor het aantreffen van archeologische vindplaatsen voor

met name de periode Mesolithicum – Late Middeleeuwen. Deze verwachting is met name gebaseerd

op het ontbreken van oever- en beddingafzettingen die vanuit archeologische optiek geschikt waren

voor (pre-)historische bewoning. Voor de Nieuwe tijd bestond op basis van het bureauonderzoek

reeds een lage archeologische verwachting.

Australiëlaan 5-a

3526 AB Utrecht

T: 030-7620705

F: 030-7620706

E: [email protected]

transect : archeologie, erfgoed, ruimte

tron,ecr · orthtologi,, trfgod, ruimt,

4

Advies

Op basis van de resultaten van het veldonderzoek bestaat er in archeologisch opzicht geen bezwaar

tegen de voorgenomen werkzaamheden. Er hoeven geen aanvullende maatregelen te worden

genomen. De verwachting is immers dat in het plangebied geen archeologische resten zullen

bevinden, aangezien het lange tijd te vochtig geweest is voor bewoning.

5

Inhoud

Samenvatting.................................................................................................................................................... 3

1. Aanleiding .............................................................................................................................................. 6

2. Aard en doel van het archeologisch vooronderzoek ................................................................................ 7

3. Afbakening plan- en onderzoeksgebied ................................................................................................... 8

4. Consequenties toekomstig gebruik ....................................................................................................... 10

5. Beleidskader ......................................................................................................................................... 11

6. Bodem en geomorfologie ..................................................................................................................... 12

7. Archeologische waarden ....................................................................................................................... 15

8. Huidig gebruik, historische situatie en bodemverstoringen ................................................................... 17

9. Gespecificeerde archeologische verwachting ........................................................................................ 21

10. Resultaten booronderzoek.................................................................................................................... 23

11. Beantwoording onderzoeksvragen ........................................................................................................ 30

12. Conclusie en Advies .............................................................................................................................. 31

13. Geraadpleegde bronnen ....................................................................................................................... 33

Bijlage 1: Beleidsadvieskaart van de gemeente Gorinchem .............................................................................. 34

Bijlage 2: Archeologische waardenkaart (waarnemingen, archeologische monumenten, IKAW) ....................... 35

Bijlage 3: Geomorfologische kaart van Nederland ........................................................................................... 36

Bijlage 4: Bodemkaart van Nederland.............................................................................................................. 37

Bijlage 5: Actueel Hoogtebestand Nederland 1 (AHN1) .................................................................................... 38

Bijlage 6: Boorpuntenkaart ............................................................................................................................. 38

Bijlage 7: Boorstaten ....................................................................................................................................... 40

Bijlage 8: Foto’s boringen ................................................................................................................................ 56

Bijlage 9: Afkortingen uit de boorstaten .......................................................................................................... 58

6

1. Aanleiding

In opdracht van ingenieursbureau Inventerra b.v. heeft Transect1 in januari 2013 een archeologisch

vooronderzoek uitgevoerd in plangebied Lingewijk-Zuid in Gorinchem (gemeente Gorinchem). De

aanleiding voor het onderzoek is de aanvraag van een omgevingsvergunning ten behoeve van de

sanering en renovatie van de woonwijk. In het kader hiervan zullen ook woningen worden gesloopt en

zal nieuwbouw plaatsvinden. Er zal daarbij grondverzet plaatsvinden, waardoor de bodem en daarmee

eventueel aanwezige archeologische resten in het gebied kunnen worden verstoord.

Het plangebied ligt in het bestemmingsplangebied “Lingewijk-Zuid”. Op het te onderzoeken

plangebied ligt een dubbelbestemming ‘waarde archeologie’. Binnen het plangebied zijn diverse

bodemingrepen gepland, die de vrijstellingscriteria uit het bestemmingsplan overschrijden, waardoor

voor de voorgenomen bodemingrepen een archeologische waardestelling nodig is. Hiervoor dient een

archeologisch vooronderzoek te worden uitgevoerd.

Het onderzoek is uitgevoerd in overeenstemming met de eisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse

Archeologie (KNA), versie 3.2.

1 Transect Archeologie beschikt over een opgravingsvergunning voor booronderzoek ex artikel 45 van de Monumentenwet,

verleend door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE).

7

2. Aard en doel van het archeologisch vooronderzoek

Het archeologisch vooronderzoek bestaat uit een gecombineerd onderzoek, te weten een

archeologisch Bureauonderzoek (BO) en een Inventariserend Veldonderzoek (IVO), verkennende fase.

Het Inventariserend Veldonderzoek is uitgevoerd in de vorm van een booronderzoek (IVO-O).

Het doel van het archeologisch bureauonderzoek is het specificeren van de archeologische

verwachting, dat wil zeggen het aan de hand van beschikbare en nieuwe informatie over de

archeologie, cultuurhistorie, geomorfologie, bodemkunde en grondgebruik, bepalen van de kans dat

binnen het plangebied archeologische resten kunnen voorkomen. Het doel van het inventariserend

veldonderzoek is het toetsen en waar mogelijk bijstellen van de gespecificeerde archeologische

verwachting, door middel van waarnemingen ter plekke van het plangebied.

Het onderzoek probeert hiermee aan de hand van feitelijke informatie antwoord te geven op de

volgende vragen:

• Is er sprake van bodemlagen waarin archeologische waarden kunnen voorkomen?

• Zijn deze bodemlagen intact (en is de archeologie intact)?

• Hoe diep liggen deze bodemlagen en dus: in hoeverre zijn deze gevoelig voor de voorgenomen

bodemingrepen?

• Zijn er aanwijzingen dat er ook daadwerkelijk archeologische waarden liggen (archeologische

indicatoren) en uit welke periode(-n) dateren deze?

• Wat is de aard van de betreffende archeologische waarden?

• Wat is de – verwachte – fysieke kwaliteit van archeologische waarden in het plangebied?

Het resultaat van het archeologisch vooronderzoek is dit rapport met een conclusie omtrent het risico

dat eventueel aanwezige archeologische waarden in het plangebied worden verstoord als gevolg van

de voorgenomen plannen. Op basis van dit rapport kan het bevoegd gezag een beslissing nemen in het

kader van de planprocedure. Het rapport bevat waar mogelijk gegevens over de aan- of afwezigheid,

aard, omvang, ouderdom, gaafheid, conservering en (relatieve) kwaliteit van archeologische waarden.

Het bureauonderzoek is uitgevoerd conform protocol 4002 van de Kwaliteitsnorm Nederlandse

Archeologie, versie 3.2 (KNA 3.2). In dit kader is onder andere het centraal Archeologisch

Informatiesysteem (ARCHIS-2) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geraadpleegd,

waarin Archeologische MonumentenKaart (AMK) en de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden

(IKAW) zijn opgenomen. Aanvullende (cultuur)historische informatie is verkregen uit divers

voorhanden historisch kaartmateriaal. Om inzicht te krijgen in de opbouw en ontwikkeling van het

landschap zijn onder andere de bodemkaart en beschikbaar geologisch-geomorfologisch

kaartmateriaal geraadpleegd. Deze informatie is aangevuld met relevante informatie uit

achtergrondliteratuur.

Het inventariserend veldonderzoek is uitgevoerd conform protocol 4003 van de Kwaliteitsnorm

Nederlandse Archeologie versie 3.2 (KNA 3.2). De toegepaste methodiek in het veld wordt beschreven

bij de beschrijving van de veldresultaten (Hoofdstuk 10).

8

3. Afbakening plan- en onderzoeksgebied

Gemeente Gorinchem

Plaats Gorinchem

Toponiem Lingewijk-Zuid

Kaartblad 45B

Centrumcoördinaten

Deelgebied 1 126.856 / 428.031

Deelgebied 2 127.049 / 428.164

Deelgebied 3 126.946 / 428.107

Binnen het archeologisch bureauonderzoek wordt onderscheid gemaakt in het plangebied en het

onderzoeksgebied. Het plangebied is het gebied waarin de geplande bodemingrepen zullen

plaatsvinden (figuur 1). Het onderzoeksgebied omvat het plangebied en een deel van het direct

omringende gebied en wordt bij het onderzoek betrokken om tot een beter inzicht te komen in de

archeologische en bodemkundige situatie in het plangebied. Het onderzoeksgebied beslaat het

plangebied en het omringende gebied, binnen een straal van circa 500 meter.

Het plangebied bestond uit een aantal woonblokken in de wijk Lingewijk-Zuid in het noordelijk deel

van de bebouwde kom van Gorinchem. Het plangebied omvat drie deelgebieden, waarvan de globale

ligging is terug te vinden in figuur 1.

• Deelgebied 1 omvat een woonblok aan weerszijden van de Hugo de Grootstraat. Het

deelgebied kent een oppervlak van 8.670 m2 en is hoofdzakelijk bebouwd met woonhuizen en

schuren. Rondom de bebouwing zijn tuintjes aanwezig. De exacte ligging van dit deelgebied is

terug te vinden in Bijlage 6.

• Deelgebied 2 betreft een circa 3,5 ha groot huizenblok, waar met name rijtjeshuizen staan.

Het betreffen de huizen en tuinen aan weerszijden van de Suzanna van Oostdijkstraat en de

Willem van de Veldestraat. Ook het appartementencomplex aan de Van Hoornesstraat

behoort tot dit deelgebied. De exacte ligging van dit deelgebied is weergegeven in Bijlage 6.

• Deelgebied 3 ligt op de hoek van de Abraham Bloemaart Corneliszstraat en de Jan van der

Heydenstraat. Het bestaat uit een huizenblok met tuinen met in de noordwesthoek van dit

deelgebied een trafohuis. Het deelgebied kent een oppervlak van 3.185 m2. De exacte ligging

ervan is terug te vinden in Bijlage 6.

9

Figuur 1: Ligging van het plangebied (met rode lijnen weergegeven)


10

4. Consequenties toekomstig gebruik

Kader Omgevingsvergunning

Planvorming Renovatie en sanering van de woonwijk

Bodemverstorende werkzaamheden Sloopwerkzaamheden en uitgraven van

funderingen, graafwerkzaamheden ten behoeve

van de aanleg nieuwe woningen

Het plan omvat het opknappen van een deel van een verouderde woonwijk uit de eerste helft van de

20e eeuw. De werkzaamheden zullen deels het saneren van de wijk betreffen, waarbij de woningen

zullen worden verbeterd en asbesthoudende materialen worden verwijderd. Op andere plaatsen zal

de bebouwing worden gesloopt en worden vervangen door nieuwbouw. Dit is waarschijnlijk het geval

in deelgebied 2. Wat voor nieuwbouw is vooralsnog niet bekend.

11

5. Beleidskader

Onderzoekskader Omgevingsvergunning

Beleidskader Bestemmingsplan Lingewijk-Zuid

Onderzoeksgrens 250 m2 (hoge verwachting) en 1,0 ha (lage verwachting)

Variërend vanaf 30 en 150 cm -Mv

In 1992 heeft Nederland het Europees Verdrag inzake de bescherming van het archeologisch erfgoed

ondertekend; ook wel het Verdrag van Malta of Valletta genoemd, naar het eiland en de plaats waar

het is ondertekend. Het Verdrag is in 1998 geratificeerd en op 1 september 2007 via de Wet op de

Archeologische Monumentenzorg (Wamz) geïmplementeerd. De Wamz is een wijzigingswet en omvat

een wijziging van de Monumentenwet 1988, de Wet Milieubeheer en de Ontgrondingenwet. Vanuit de

Wet op de ruimtelijke ordening (Wro) bestaat sindsdien een verplichting om bij de voorbereiding van

bestemmingsplannen alle ter zake doende belangen mee te wegen. In feite is de Wamz een concrete

invulling van deze verplichting en een verbreding van de zorgplicht voor archeologische waarden in

het milieubeheer.

Het archeologiebeleid van de gemeente Gorinchem is vastgelegd in het bestemmingsplan “Lingewijk-

Zuid”. Deze vertaalslag heeft voor onderhavig plangebied plaatsgevonden in 2012 aan de hand van de

gemeentelijke beleidskaart. Op deze kaart is per zone vastgelegd welke archeologische verwachting

een gebied heeft. Het plangebied omvat zones, die op de gemeentelijke beleidskaart aangeduid zijn

met een lage en een hoge archeologische verwachting (Boshoven e.a., 2009). Daarbij is voor de hoge

verwachtingszones een onderscheid te maken tussen een gebied met een hoge verwachting vanaf het

maaiveld (in het oostelijk deel van het plangebied) en een gebied met een hoge verwachting vanaf een

diepte tussen 1,5 tot 5,0 m –Mv (in het westelijk deel van het plangebied). Een uitsnede van de

beleidskaart is terug te vinden in bijlage 1.

Aan elke zone zijn in het bestemmingsplan aanvullend vrijstellingcriteria geformuleerd. Gebieden waar

vanaf het maaiveld een hoge verwachting geldt, zijn vrijgesteld van archeologisch onderzoek, wanneer

initiatieven kleiner zijn dan 250 m2 en niet dieper reiken dan 30 cm –Mv. Gebieden met een hoge

verwachting tussen 1,5 m en 5,0 m –Mv behoeven geen onderzoek wanneer initiatieven niet dieper

reiken dan 1,5 m –Mv en een ingreep niet groter is dan 250 m2. In gebieden met een lage verwachting

is pas archeologisch onderzoek nodig wanneer een initiatief een oppervlak heeft van meer dan 1,0 ha.

Bodemingrepen van minder dan 30 cm –Mv zijn in dit gebied vrijgesteld. Omdat de voorgenomen

ingreep de verschillende vrijstellingscriteria voor dit gebied overschrijdt, geldt op basis van het

bestemmingsplan een archeologische onderzoeksplicht.

12

6. Bodem en geomorfologie

Archeoregio Midden-Nederlands rivierengebied

Geomorfologie 1M23 en 3K25 (kom en stroomrug)

Maaiveld Circa 2,8 m +NAP

Bodem Bebouwd

Grondwater Onbekend (X)

Landschapsgenese

De omgeving van Gorinchem, met inbegrip van het plangebied, ligt in het Midden-Nederlandse

rivierengebied in het stroomgebied van de Rijn (Berendsen, 2005). Reeds in het midden van de laatste

ijstijd (het Weichselien, vanaf 50.000 tot 15.000 jaar geleden) maakte dit gebied deel uit van een

brede riviervlakte, waarbinnen de riviergeulen in een verwilderd (“vlechtend”) patroon verspreid

lagen. Door deze geulen werd grof zand en grind afgezet, dat geologisch gezien wordt gerekend tot

het Formatie van Kreftenheije (De Mulder e.a., 2003). De aanwezigheid van grof zand en grind wijst op

hoge stroomsnelheden en sterke variaties in de (piek)afvoer (als gevolg van grote hoeveelheden

(smelt)water). Op andere momenten lag de bedding van de riviervlakte langere perioden droog.

Vanuit de drooggelegen vlakte kon fijner rivierzand door sterke winden worden verstoven, dat

vervolgens langs de randen van de riviervlakte tot afzetting kwam. Daar konden op grote schaal

rivierduinen ontstaan (Berendsen en Stouthamer, 2001).

Vanaf 15.000 jaar geleden begon dit beeld enigszins te veranderen aangezien toen het klimaat

geleidelijk begon te verbeteren. In eerste instantie was sprake van enkele relatief kortdurende

warmere perioden (respectievelijk het Bølling- en Allerød-interstadiaal, 14.650 tot 14.000 BP en

13.900 tot 12.850 BP). Gedurende deze oplevingen nam de vegetatie toe en werd de afvoer van

rivierwater beter verdeeld. De riviergeulen begonnen te kronkelen (meanderen) en sneden zich in in

de riviervlakte, waardoor langzamerhand een rivierdal ontstond. In het dal werd tijdens

overstromingen zogenaamd “Hochflutlehm” afgezet, ook wel bekend als het Laagpakket van Wijchen

(De Mulder e.a., 2003; Bennema en Pons, 1952). Pas vanaf 10.000 BP, in het Holoceen, zette de

verbeterde klimaatsomstandigheden definitief door, waardoor de toenemende vegetatie de

verstuivingen van rivierzand aan banden legde en de oevers van de rivieren door de alsmaar kleiner

wordende verschillen in afvoer zich stabiliseerden. Door de stabiele oevers traden de rivieren alleen

nog bij hoogwater buiten de oevers. De klei, die toen bij hoogwater buiten de rivieren werd afgezet,

wordt eveneens gerekend tot het Laagpakket van Wijchen.

De zich insnijdende meanderende rivieren gingen onder invloed van een voortdurend stijgende

zeespiegel in het Holoceen over in accumulerende meanderende rivieren, die meermalen hun loop

verlegden en daardoor verschillende stroomgordels ontwikkelden. Hierdoor vond in het grootste deel

van het rivierengebied afzetting plaats van zand (beddingafzettingen), zandige klei (oeverafzettingen)

en zware klei (komafzettingen), die werden afgewisseld door veen. Daarbij werden de oudere

afzettingen door jongere begraven. Het moment waarop dit optreedt, hangt af van de ligging van de

zogenaamde terrassenkruising (Berendsen & Stouthamer, 2001). De terrassenkruising is het punt

waarop de netto insnijding overgaat in een netto accumulatie van sediment (Berendsen, 2005). De

ligging van dit punt ligt niet vast maar is afhankelijk van het debiet, de sedimentslast van een rivier en

de stijging cq. daling van de zeespiegel. Berendsen en Stouthamer (2001) vermoeden dat de

terrassenkruising rond 7500 BP in de omgeving van Gorinchem heeft gelegen. Daarna raakten de Laat-

Pleistocene en Vroeg-Holocene afzettingen afgedekt met holocene rivierafzettingen en kon

13

veenvorming optreden op de plekken die verder verwijderd van een rivier lagen. Uiteindelijk raakte

het volledige laat-pleistocene dal opgevuld met holoceen sediment en konden rivieren buiten het

oude rivierdal treden.

Geomorfologie en geologie

De omgeving van het plangebied heeft vanaf het passeren van de terrassenkruising onder directe

invloed gestaan van twee stroomgordels, namelijk de Gorkum-Arkel en de Linge stroomrug. De

Gorkum-Arkel stroomrug (als onderdeel van het Benschop riviersysteem) is actief geweest vanaf circa

5500 tot 4400 v. Chr. (Berendsen en Stouthamer, 2001). Deze rivier heeft daarbij een zandlichaam van

enkele meters dik achtergelaten. De top van deze stroomrug bevindt zich naar verwachting rond -3,5

m NAP. Ter hoogte van het plangebied ligt deze waarschijnlijk op 4,0 tot 4,5 m –Mv. Volgens

Berendsen en Stouthamer (2001) is het verloop van de Gorkum-Arkel stroomrug slechts gedeeltelijk

gekarteerd, dit als gevolg van de diepteligging. De Linge (stroomrug) is actief geworden rond 350 v.

Chr. Nadat de rivier rond 1100 bedijkt is, is deze in 1307 na Chr. bij Tiel afgedamd. Dit was tevens het

einde van de activiteit van deze rivier. De beddingafzettingen van deze rivier zijn te verwachten op een

diepte van -0,2 m NAP (circa 0,5 tot 1,0 m –Mv; Berendsen & Stouthamer, 2001).

Op basis van de geologische-geomorfologische kaart van Berendsen en Stouthamer (2001) lijkt het

plangebied zowel op de rand van de Gorkum-Arkel stroomrug als vlak aan de Linge te liggen (figuur 2).

Van beide stroomruggen kunnen daarmee in het plangebied afzettingen aangetroffen worden. Vanuit

archeologische optiek zijn met name de oevers van stroomruggen interessante locaties, aangezien

deze van oudsher vestigingsplaatsen zijn voor (pre-)historische samenlevingen. Ook na het inactief

worden van de rivier blijven de oevers lange tijd een relatief hoger gelegen deel in het landschap en

daarmee aantrekkelijk voor bewoning.

De geologisch-geomorfologische kaart van Berendsen en Stouthamer (2001) richt zich op de diepere

ondergrond. Informatie over de minder diepe ondergrond wordt verkregen via de geomorfologische

kaart van Nederland (Alterra, 2005). Op deze kaart ligt het plangebied volledig in bebouwd gebied.

Aan de hand van de geomorfologische eenheden ten noorden van Gorinchem valt echter af te leiden

dat het plangebied vermoedelijk op de overgang van een rivierkomvlakte naar een stroomrug ligt

(respectievelijk kaartcode 1M23 en 3K25). Deze komvlakte en stroomrug zijn vermoedelijk onderdeel

van de Linge, die ten oosten van het plangebied heeft gelegen.

Bodem en grondwater

Op de bodemkaart is het plangebied gekarteerd als bebouwd gebied, waardoor geen bodemeenheid is

toegekend. Op basis van een verwachting op komen oeverafzettingen en aan de hand van

bodemeenheden in de directe omgeving zijn over het algemeen kalkloze en kalkrijke

poldervaaggronden te verwachten (kaartcodes Rn44C, Rn95A, Bijlage 2). De poldervaaggronden zijn

over het algemeen kleigronden met een grijze, roestig gevlekte ondergrond, die niet slap is. Daarbij

worden ze gekenmerkt door een grijze humusarme bovengrond. Poldervaaggronden zijn wijd verbreid

en komen over het algemeen veel voor in westelijk Nederland (de Bakker, 1966). In een

poldervaaggrond kunnen begraven bodemniveaus aanwezig zijn, zogenaamde laklagen, die een

indicatie vormen voor oudere bodemvorming. Een dergelijk niveau heeft zich in het rivierengebied

kunnen vormen op het moment dat er sprake was van een verminderde afvoer, waardoor sprake was

van een afgenomen opslibbing van sediment. Daardoor trad begroeiing op en kon zich een humeus

niveau vormen. Op het moment dat er sprake was van een toename in rivierafvoer, raakte dit niveau

begraven en kenmerkt het zich als een donkere, matig humeuze kleilaag in de bodem. Nabij het

plangebied bestaan de poldervaaggronden naar verwachting voornamelijk uit zware tot lichte klei of

zavel (zwak tot sterk siltige of zandige klei).

14

Omdat het gebied in de bebouwde kom gelegen is in een woonwijk en verhard is, moet echter

rekening gehouden worden dat (delen van) het bodemprofiel zijn aangetast als gevolg van ingrepen in

de bodem. Een verstoringsverwachting is opgenomen in hoofdstuk 8. Ook kan een modern opgebracht

ophoogdek in het plangebied aanwezig zijn, dat in een dergelijk, relatief vochtig gebied, voor zetting in

de bodem en vervorming van de oorspronkelijke bodemlagen kan hebben gezorgd. Dit kan een

negatieve invloed hebben gehad op de mate van conservering van eventuele archeologische resten.

Tenslotte is niet bekend welke grondwatertrappen binnen het plangebied te verwachten zijn. Het is

echter de verwachting dat de grondwaterstand door de aanwezigheid van verharding en bebouwing is

beïnvloed ten nadele van eventueel aanwezige onverkoolde (organische) archeologische resten (onder

andere bewerkt hout, leer en textiel).

Figuur 2: Kaartuitsnede van de paleogeografische kaart van de Rijn-Maas delta (Berendsen

en Stouthamer, 2001). Het plangebied is met rode lijnen weergegeven. In het westen

bevindt zich de Gorkum-Arkel stroomrug en ten oosten van het plangebied de Linge.


15

7. Archeologische waarden

Wettelijk beschermd monument Nee

AMK-terrein Nee

Verwachting gemeentelijke kaart Hoog – Laag

Verwachting IKAW Laag

Archeologische waarnemingen /

vondstmeldingen

Geen

Het plangebied heeft volgens het centraal archeologisch informatiesysteem (ARCHIS-2) van de

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) geen archeologisch wettelijk beschermde status en is ook

niet opgenomen op de Archeologische MonumentenKaart (AMK). Op de gemeentelijke

verwachtingskaart van Gorinchem is het plangebied aangewezen als een gebied met zowel een hoge

als een lage archeologische verwachting (Bijlage 1). Deze hoge verwachtingswaarde is afgeleid van de

paleogeografische kaart van Berendsen en Stouthamer (2001) en is gebaseerd op het voorkomen van

stroomruggen in de ondergrond van het plangebied. Op de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden

(IKAW) kent het plangebied daarentegen nagenoeg volledig een lage archeologische verwachting

(Bijlage 2). Alleen het westelijk deel van het plangebied kent een middelhoge verwachting. Ook dit

verwachtingspatroon is gebaseerd op het voorkomen van stroomruggen in de ondergrond van het

plangebied en afgeleid van Berendsen en Stouthamer (2001).

In het plangebied zelf heeft in het verleden niet eerder onderzoek plaatsgevonden. Op basis van

ARCHIS-2 zijn in de directe omgeving van het plangebied wel diverse waarnemingen bekend. Gezien

de diversiteit en hoeveelheid zijn deze in onderstaande tabel opgenomen (Tabel 1). Ook relevante

onderzoeken zijn in deze tabel opgenomen. De ligging van de waarnemingen en onderzoeken zijn

terug te vinden in bijlage 1 en 2. Gezien de hoeveelheid meldingen, die rondom het plangebied

aanwezig zijn, zullen hier echter de meest relevante worden besproken met het oog op de

archeologische potentie in het plangebied.

De onderzoeken die in de directe omgeving van het plangebied hebben plaatsgevonden, hebben over

het algemeen weinig aanwijzingen opgeleverd voor de aanwezigheid van behoudenswaardige

vindplaatsen. De opgravingen die hebben plaatsgevonden rondom het plangebied hadden veelal

betrekking op historische boerenplaatsen, waarvan de oorsprong terugging tot in de 18e of zelfs 17

e

eeuw (Tolboom, 2009). Ook zijn aanwijzingen voor steenindustrie uit die tijd nabij het plangebied

aangetroffen (Gerritsen, 2004). Oudere resten, op de losse vondst van een fragment middeleeuws

Andenne aardewerk na, zijn niet bekend (Gerritsen en Kluiving, 2004).

16

Tabel 1: Overzicht van de verschillende, bekende archeologische waarnemingen bij het plangebied

ARCHIS-

waarnemingsnummer

Onderzoeksmelding Afstand tot

plangebied

(windrichting)

Omschrijving waarde

- 6577 0 m (NO) Archeologisch vooronderzoek in

het kader van de reconstructie

van Lingewijk-Noord. Op basis

van het onderzoek is vastgesteld

dat er een lage verwachting voor

het gebied geldt vanwege de

oorspronkelijk lage en natte

landschappelijke ligging (Schorn,

2004).

50049 6269 0 m (O) Een proefsleuven onderzoek dat

direct ten oosten van het

plangebied heeft

plaatsgevonden. Tijdens het

onderzoek zijn diverse

misbaksels van bakstenen

aangetroffen, die wijzen op de

ligging van een historische

steenbakkerij nabij het

plangebied. Er is verder geen

vindplaats aangetroffen

(Gerritsen, 2004).

416412, 405355 25856 30 m (NO) Hier heeft in 2007 een

proefsleuvenonderzoek en

opgraving plaatsgevonden van de

resten van een 18e tot 19

e

eeuwse boerderij (Tolboom,

2009). Vermoedelijk is er sprake

geweest van een tweetal

woonfasen, die beide in de

Nieuwe tijd vallen. Dit is

gebaseerd op het aantreffen van

twee aparte ophooglagen onder

de boerderij, die op basis van

aardewerk en het formaat

baksteen konden worden

gedateerd.

50245 7337, 22801 175 m (Z) Tijdens booronderzoek is hier

een fragment middeleeuws

aardewerk aangetroffen. De

scherf zou uit een intacte context

komen en mogelijk wijzen op een

vindplaats. Aanvullend

proefsleuvenonderzoek heeft

echter de volledige verstoring

van het gebied aangetoond.


17

8. Huidig gebruik, historische situatie en bodemverstoringen

Landschapstype Zuidelijk zandgebied - Rivierengebied

Historische bebouwing Nee

Historisch gebruik Weiland

Huidig gebruik Braakliggend

Bodemverstoringen Onbekend

Historische situatie

Het plangebied ligt in polder ’t Hoog Land, een polder die vermoedelijk reeds ontgonnen is in de loop

van de 11e (of mogelijk zelfs 10

e eeuw; Stamkot, 2005). De oudst geraadpleegde kaart, waar het

plangebied op staat, dateert echter uit 1773. Hierop is te zien dat het plangebied in het gebied ten

westen van de Lingedijk ligt in onbebouwd agrarisch gebied. Opvallend is dat er sprake is van weinig

bebouwing langs de dijk. De boerderij, die ten noordoosten van het plangebied op deze kaart staat, is

dezelfde die is opgegraven in 2007 (Hoofdstuk 7, Tolboom, 2009) en kent reeds een 17e eeuwse

oorsprong. Op de kadastrale Minuut uit 1811-1832 is eveneens te zien dat het plangebied niet

bebouwd is (figuur 4). Het grootste deel van het plangebied kent daarbij een strokenverkaveling en is

in gebruik als weiland en bouwland, aldus de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels (OAT, bijlage van de

Kadastrale Minuut). Alleen het meest oostelijke deel van deelgebied 2 kent een onregelmatige

blokvormige verkaveling. Dergelijke verkavelingsstructuur is kenmerkend voor langdurig landgebruik,

dat zelfs terug kan gaan tot in de Middeleeuwen. Vanaf het begin van de 19e eeuw tot en met het

eerste kwart van de 20e eeuw verandert er weinig aan het grondgebruik in het plangebied (onder

meer figuur 5 en 6). Wel verschijnt er tegen het einde van de 19e eeuw direct ten oosten van

deelgebied 2 een begraafplaats. Deze is nog steeds in de wijk aanwezig (figuur 6, 7 en 8). Op

kaartmateriaal uit respectievelijk 1936 en 1958 is te zien hoe het plangebied uiteindelijk bebouwd is

en deel is gaan uitmaken van de bebouwde kom van Gorinchem (figuur 7 en 8). Deelgebied 1 was

daarbij reeds in de jaren ’30 van de vorige eeuw bebouwd, terwijl deelgebieden 2 en 3 volgden in de

jaren ’50 van diezelfde eeuw.

Huidig gebruik en bodemverstoringen

Het plangebied is bebouwd in de loop van de 20e eeuw. Dit heeft naar verwachting geleid tot

verstoring van de bodem als gevolg van de aanleg van de huizen als van riolering en infrastructuur.

Daarvan zijn echter geen gegevens voorhanden. De verwachting is echter dat gezien de leeftijd van de

bebouwing de verstoringsdiepte van de bebouwing in ieder geval beperkt is. Funderingen uit de eerste

helft van de 20e eeuw zijn over het algemeen beperkt ingegraven tot een diepte van circa 50 cm –Mv

en op staal gefundeerd. De aanleg van riolering zal daarentegen dieper reiken. Er zijn geen andere

bodemverstoringen bekend. Volgens het Bodemloket hebben tenslotte geen ontgravingen of

milieukundige saneringen plaatsgevonden (www.bodemloket.nl).

18

Figuur 4: Kaartuitsnede van de historische kaart uit 1773 met de aansluiting van de Merwede

trekvaart bij Gorinchem.

Figuur 3: Kaartuitsnede van het kadastraal Minuutplan uit 1811-1832. De ligging van het

plangebied is met rode lijnen weer gegeven.

1252.50 125503 126753 12700) 127250 127500

126~5:i :.265CO 12.f•7SJ :270CO


19

Figuur 5: Kaartuitsnede uit 1849. Het plangebied is met rode lijnen weergegeven.

Figuur 6: Kaartuitsnede van een topografische kaart uit 1912. Het plangebied is met rode lijnen

weergegeven.

: 26750 127000 127250 127750

[il

~ Ä ,, 126SC•J


20

Figuur 7: Uitsnede van een topografische kaart uit 1936. Het plangebied is met rode lijnen

weergegeven. Hierop is te zien hoe deelgebied 1 reeds is bebouwd.

Figuur 8: Uitsnede van een topografische kaart uit 1958. Het plangebied is met rode lijnen

weergegeven. Het plangebied is hier volledig bebouwd.


21

9. Gespecificeerde archeologische verwachting

Kans op archeologische waarden

Deelgebied 1 Hoog – Laag



Complextypen Nederzettingen, sporen van landgebruik,

grafvelden

Stratigrafische positie In de top van de oeverafzettingen

Diepteligging Binnen 100 cm –Mv

Aanwezigheid en dichtheid

Het plangebied heeft onder invloed gestaan van een tweetal rivieren, waarvan de stroomruggen zich

vermoedelijk in de ondergrond van het plangebied bevinden. Het betreft in het westelijk deel de

Gorkum-Arkel stroomrug (deelgebieden 1, 2 en 3) en in het oostelijk deel de Linge stroomrug

(deelgebied 2). Van beide voormalige rivierlopen zijn afzettingen in het plangebied te verwachten. Op

de oevers van de Gorkum-Arkel stroomrug is bewoning mogelijk geweest vanaf het Laat-

Mesolithicum, de periode van activiteit van deze rivier. Hoewel de rivier in de loop van het

Neolithicum was verland, heeft de stroomrug lange tijd een hoger deel van het landschap gevormd en

is daarmee aantrekkelijk voor bewoning geweest, zelfs tot in het Neolithicum. Derhalve is voor de

periode Mesolithicum tot en met het Neolithicum de archeologische verwachting hoog.

Nadat de rivier inactief geworden was en veenvorming kon optreden op (vermoedelijk vanaf de

Bronstijd) is het gebied niet meer geschikt geweest voor bewoning. Vanaf de Late IJzertijd werd de

Linge actief in het oostelijk deel van het plangebied. De oevers van de Linge stroomrug zijn

daarentegen mogelijk reeds bewoond geweest in die periode. Stroomopwaarts zijn op de oevers van

deze rivier namelijk reeds sporen uit deze periode aangetroffen (Berendsen en Stouthamer, 2001).

Ook uit de Romeinse tijd en Middeleeuwen zijn hier sporen te verwachten, waardoor een hoge

archeologische verwachting toe te kennen is aan de plekken waar oeverafzettingen van de Linge

aanwezig zijn. Dit is naar verwachting alleen in het oostelijk deel van deelgebied 2.

Het gebied dat tussen beide stroomruggen ingeklemd ligt, kent een lage archeologische verwachting

op het aantreffen van archeologische resten uit het Mesolithicum tot en met de Middeleeuwen. Dit

gebied heeft naar verwachting altijd laag gelegen en is over het algemeen vochtig geweest vanwege

de ligging van dit gebiedsdeel in de overstromingsvlakte van de rivieren.

Pas vanaf de Late Middeleeuwen werd dit gebied toegankelijk als gevolg van de ontginningen,

bedijkingen en inpoldering. Het gebied is echter niet bewoond geweest, maar altijd in gebruik geweest

ten behoeve van de landbouw. De bewoning zal namelijk naar verwachting eerder langs de dijk

hebben gelegen ten oosten van het plangebied. Sporen uit de laatstgenoemde periode zullen zich

daardoor beperken tot aan ontginning gerelateerde sporen als greppels en afrastering. Er is op

historisch kaartmateriaal in ieder geval geen sprake van oude bebouwing. Deze bevindt zich met name

aan de Lingedijk ten oosten van het plangebied. Derhalve is voor de Nieuwe tijd aan het plangebied

een lage archeologische verwachting toegekend. De verbreiding van de verwachtingsgebieden is

weergegeven in de gemeentelijke beleidskaart, die opgenomen is in bijlage 1.

22

Stratigrafische positie

De archeologisch relevante niveaus worden respectievelijk gevormd door de top van de

oeverafzettingen van de Gorkum-Arkel en Linge stroomruggen. In de top van de oeverafzettingen

kunnen sporen van bodemvorming en rijping aanwezig zijn, die indicatief zijn voor zowel de verwachte

aanwezigheid van archeologische resten uit het Mesolithicum en Neolithicum als de mate van

intactheid ervan. De verwachting is dat de oeverafzettingen van de Gorkum-Arkel stroomrug, indien

aanwezig nog intact kunnen zijn vanwege hun verwachte diepteligging (4,0 – 4,5 m – Mv). Dit is anders

voor de oeverafzettingen van de Linge stroomrug, die naar verwachting vlak onder het maaiveld

liggen. Het vermoeden is dat dit niveau (gedeeltelijk) door bodemingrepen zal zijn aangetast.

Complextypen

Voor wat betreft de periode Mesolithicum – Middeleeuwen kunnen nederzettingsterreinen worden

verwacht, hetzij in de vorm van (seizoensgebonden) jachtkampementen, hetzij in de vorm van een

meer sedentaire bewoningsvorm (boerderijen). Nederzettingscomplexen zouden zich kunnen

kenmerken door een vondstlaag of dichte vondstenstrooiing van onder andere fragmenten aardewerk

en bewerkt vuursteen, hetgeen met name afhankelijk is van de langdurigheid en/of intensiteit van

eventuele bewoning op die plek. Daarentegen zullen sporen van landgebruik zich kenmerken door

(kleinschalige) grondsporen en ook door de aanwezigheid van vondstmateriaal. Derhalve kan over de

aanwezigheid van laatstgenoemde complexen enkel uitspraken gedaan worden op basis van de mate

van intactheid van de bodem. Deze is naar verwachting in delen van het plangebied door

bodemingrepen aangetast, maar in hoeverre daardoor eventueel aanwezige archeologische resten

verdwenen zijn, is niet bekend.

23

10. Resultaten booronderzoek – fase 1

Inleiding

Het veldonderzoek in het plangebied heeft gefaseerd plaatsgevonden. De eerste fase vond plaats op

10 en 11 januari 2013 en de tweede fase op 17 mei 2013. Reden hiervoor was dat ten tijde van de

eerste fase niet het hele plangebied kon worden onderzocht. Het oostelijk deel van deelgebied 2 was

ten tijde van de eerste fase van het veldonderzoek niet toegankelijk als gevolg van de

asbestsaneringswerkzaamheden en sloop van een deel van de bebouwing. Het niet toegankelijke deel

is weergegeven in bijlage 6. De resultaten van de eerste fase van onderzoek staan in dit hoofdstuk

beschreven (Hoofdstuk 10). Het onderzoek in het gebied, dat tijdens de eerste fase niet toegankelijk

was, is uitgewerkt in het volgende hoofdstuk (Hoofdstuk 11). Er is gekozen om de

onderzoeksresultaten van beide fasen separaat te beschrijven, omdat er sprake was van sterke

verschillen in terreingesteldheid tijdens beide onderzoeksfasen.

Onderzoeksmethodiek

Het doel van het booronderzoek is het toetsen van de gespecificeerde archeologische verwachting in

het plangebied, zoals deze is opgesteld in Hoofdstuk 9. Hiertoe is in het plangebied een verkennend

booronderzoek uitgevoerd. De boringen zijn daarbij gebruikt om zowel de bodemopbouw als de

intactheid van de bodem te bepalen. In totaal zijn in de deelgebieden 22 boringen gezet (boring 1 tot

en met 22; zie bijlagen 6 tot en met 9). Daarbij zijn er in deelgebied 1 6, deelgebied 2 14 en deelgebied

3 2 boringen.

De boringen zijn handmatig tot een diepte van maximaal 500 cm –Mv gezet met behulp van een

Edelmanboor met een diameter van 7 cm en beneden de grondwaterspiegel met een gutsboor van 3

cm. De monsters zijn door middel van verbrokkelen en versnijden doorzocht op de aanwezigheid van

archeologische indicatoren (zoals bot, aardewerk, baksteen, bewerkt vuursteen en houtskool). De

boringen zijn beschreven volgens de NEN5104 en de Archeologische Standaard

Boorbeschrijvingsmethode (ASB; SIKB 2008). Deze beschrijvingen zijn terug te vinden in Bijlage 7.

De boringen zijn in een grid van 40 bij 50 m in het plangebied uitgezet. Daarbij bedraagt de afstand

tussen de boringen circa 50 m en de afstand tussen de boorraaien 40 m. Daar waar verharding,

bebouwing of puinhopen het plaatsen van een boring niet mogelijk maakten, is deze verplaatst. De

ligging van de boringen is opgenomen in bijlage 6. De boorpunten zijn ingemeten met behulp van een

meetlint, de hoogteligging ten opzichte van NAP van de boorpunten is afgeleid van het Actueel

Hoogtebestand Nederland (AHN, www.ahn.nl).

Veldwaarnemingen

Het plangebied bestaat uit drie deelgebieden, die alle ten tijde van het onderzoek bebouwd waren. In

deelgebied 2 waren reeds sloopwerkzaamheden gaande. Een impressie van de drie deelgebieden is

weergegeven in figuur 9. Omdat in deelgebied 2 delen van de huizen reeds waren verdwenen, bestond

de mogelijkheid de funderingen onder de huizen te bekijken. Aan de hand hiervan was een uitspraak

te doen over de verwachte diepte van bodemverstoring onder de huizenblokken (in deelgebied 2).

Deze bleek circa 70 cm –Mv.


24

Figuur 9: Impressie van het plangebied. Linksboven: deelgebied 1, rechtsboven deelgebied 3. Linksonder

deelgebied 2. Rechtsonder zicht op de fundering van een huis in deelgebied 2.

Figuur 10: Een deel van het plangebied (deelgebied 2) was niet toegankelijk als gevolg van

sloopwerkzaamheden en het de verwijdering van asbest.


25

Bodemopbouw en lithologie

De bodemopbouw in de onderzochte delen van de drie deelgebieden is vrij uniform. Onder in de

boringen is hoofdzakelijk mineraalarm veen aanwezig, waarin houten rietresten aanwezig zijn. Het

veen is nagenoeg onverteerd en alle plantenresten zijn nog duidelijk te herkennen. Geologisch gezien

wordt het veen tot het Hollandveen Laagpakket gerekend (De Mulder e.a., 2003). Onder in boringen

15, 21 en 22 en ingeschakeld in het veen is relatief slappe, zwak tot sterk siltige klei aangetroffen. Het

zwak tot matig siltig karakter van het sediment in combinatie met een zwakke consistentie van het

sediment doen komafzettingen vermoeden, die vermoedelijk in het begin van het Holoceen (door de

Gorkum-Arkel stroomrug) zijn afgezet. In een dunne kleilaag in het veen is op een diepte tussen circa

350 en 450 cm –Mv een zogenaamde laklaag aanwezig. Deze is in de boringen te herkennen als een

circa 5-10 cm dikke, zwartgekleurde, humeuze kleilaag die zowel op een afgenomen tot stilstaande

sedimentatie in het gebied wijst als op enigszins vochtige omstandigheden. De laklaag is op

verschillende plekken in het plangebied aangetroffen (in deelgebied 1 en 2, onder meer boringen 5, 6,

7, 10, 11, 12 en 13). Wat betreft de diepteligging komt de klei (en de laklaag) overeen met de

verwachte ligging van de Gorkum-Arkel stroomrug, maar aanwijzingen voor de aanwezigheid van

oever- en beddingafzettingen zijn niet gevonden.

In de top van het veen neemt het kleigehalte in het veen toe (boringen 4, 5, 7, 10, 12, 13, 18, 21 en

22). Bovenop het veen ligt een matig siltige kleilaag met een dikte van circa 200 cm, die veelal aan de

basis humeus is. De kleilaag is in alle boringen waar te nemen en vermoedelijk als

overstromingsafzetting (komafzetting) in het plangebied afgezet door de Linge. De afname in

humositeit naar het maaiveld toe wijst op een geleidelijke toename in activiteit van de rivier sinds haar

ontstaan in de Late IJzertijd (Berendsen en Stouthamer, 2001). De klei is overwegend kalkloos, maar in

westelijke richting is de klei op enkele plekken kalkhoudend (tussen circa 70 en 250 cm –Mv;

boringen10, 11, 12, 13, 14, 15 en 16). Ook is in boringen 11 en 17 een ongerijpte zandige kleilaag

aangetroffen op een diepte van 180 cm –Mv, die vermoedelijk het gevolg van een crevasse (een

natuurlijke oeverdoorbraak, waarbij zandig sediment vanaf de rivier in de overstromingsvlakte terecht

komt). Het kalkrijk worden van de overstromingsafzettingen en de aanwezigheid van een crevasse-

afzetting kunnen wijzen op de nabije ligging van oeverafzettingen van een stroomrug. Deze zijn

mogelijk in het westelijk deel van deelgebied 2 aanwezig, maar als gevolg van het ontbreken van

betredingsmogelijkheden is dit tijdens deze onderzoeksfase niet getoetst.

De top van het bodemprofiel is in het alle drie deelgebieden tot een diepte van circa 70-90 cm –Mv

verstoord geraakt. Dit heeft vermoedelijk te maken met de aanleg van de bebouwing in deze gebieden

sinds de eerste helft van de 20e eeuw. Het verstoringsdek bestaat uit veelal zandige klei en bevat

zandbrokken, fragmenten modern baksteen en puin. Lokaal zijn diepere verstoringen waargenomen,

bijvoorbeeld in deelgebied 1 (boring 1, 2 en 3) en 2 (boring 18) die alle in of net naast een voormalige,

gedempte sloot zijn gezet. Boringen 1, 2 en 9 zijn daarbij op 50, 140 en 50 cm –Mv op

ondoordringbaar puin gestaakt.

Archeologische indicatoren

Tijdens het veldonderzoek zijn bij de controle van het opgeboorde sediment geen archeologische

indicatoren aangetroffen2.

2 Omdat dit onderzoek grofmazig is als gevolg van de doelstelling (het reconstrueren van het landschap), is het ontbreken van

archeologische indicatoren op zichzelf geen argument dat er geen vindplaatsen aanwezig kunnen zijn.

26

Interpretatie

Op basis van de resultaten van het veldonderzoek lijkt het plangebied lange tijd in de

overstromingsvlakte van een rivier te hebben gelegen. Tot een diepte van minimaal 5,0 m –Mv zijn

geen oeverafzettingen of beddingafzettingen van een voormalige rivierloop aangetroffen, zowel niet

van de Gorkum-Arkel stroomrug als van de Linge. Er is alleen sprake van matig tot sterk siltige klei en

veen. Deze klei wordt geïnterpreteerd als een komafzetting, waarbij de afzettingen tot circa 3,0 m –Mv

afkomstig zijn van de Linge en die daarbeneden vermoedelijk van de Gorkum-Arkel stroomrug. Er

kunnen oeverafzettingen in het plangebied aanwezig zijn, maar deze zijn met name te verwachten in

het oostelijk deel van deelgebied 2. Aanwijzingen hiervoor vormen de aanwezigheid van een dunne

laag zandige klei in boring 11 en 17 (een vermeende crevasseafzetting) en het kalkhoudend

komsediment in deelgebied 3 en het deel van deelgebied 2 ten oosten van de Jan van der

Heijdenstraat. Het meest oostelijk deel van deelgebied 2 is echter binnen onderhavig onderzoek niet

onderzocht als gevolg van het ontbreken van toegang tot het terrein.

Voor wat betreft de archeologische verwachting betekenen de resultaten dat deze voor het aantreffen

van vindplaatsen uit het Mesolithicum en Neolithicum naar laag kan worden bijgesteld, aangezien op

basis van de eigenschappen van het aangetroffen sediment (nl. een zwakke consistentie en afzetting in

een nat milieu) valt af te leiden dat toentertijd het plangebied voor (semi-)permanente bewoning niet

aantrekkelijk was. De Gorkum-Arkel stroomrug was – in tegenstelling tot de verwachting uit het

bureauonderzoek – niet aanwezig in het plangebied.

Er zijn eveneens in de onderzochte gebiedsdelen geen oever- of beddingafzettingen van de Linge

stroomrug aangetroffen, waardoor voor de periode IJzertijd – Middeleeuwen eveneens een lage

verwachting geldt. De kans bestaat echter dat oeverafzettingen nog in het oostelijk deel van

deelgebied 2 aanwezig zijn. Indien dat het geval is, geldt voor dat deel nog een archeologische

verwachting op resten uit de periode IJzertijd-Middeleeuwen.

27

11. Resultaten booronderzoek – fase 2

Inleiding

In dit hoofdstuk zijn de resultaten van de tweede fase van het veldonderzoek beschreven. Het

onderzoek richt zich daarbij uitsluitend op de gebiedsdelen, die tijdens de eerste fase van onderzoek

niet toegankelijk waren. De omtrek van dit gebied is weergegeven in bijlage 6. Het onderzoeksdoel en

de methodiek zijn hetzelfde als die in de eerste fase van het onderzoek. Daarom wordt hiervoor

verwezen naar Hoofdstuk 10. In totaal zijn in de tweede fase van het onderzoek 7 boringen verricht

(boring 23 tot en met 29; zie bijlagen 6 tot en met 9). De beschrijvingen van de boringen zijn terug te

vinden in Bijlage 7.

Veldwaarnemingen

In de tweede fase van het onderzoek zag het plangebied er compleet anders uit dan tijdens de eerste

fase. Alle bebouwing en funderingen van de woningen en de flatgebouwen in het plangebied waren

volledig verwijderd. Ook de oorspronkelijke straten waren nauwelijks meer zichtbaar, maar op basis

van het voorkomen van de straatverlichtingspalen waren deze nog te herleiden in het plangebied. Ook

waren zandpakketten en grondhopen in het plangebied aanwezig, waarbij de zandpakketten waren

aangebracht ten behoeve van de nieuwe infrastructuur in het gebied. Een impressie van het

plangebied is weergegeven in figuur 11. Op basis van het uiterlijk van het plangebied is het zeer

waarschijnlijk dat de sloopwerkzaamheden voor bodemverstoringen hebben gezorgd. Met name langs

de oostzijde van het plangebied, op de plek waar de appartementencomplexen hebben gestaan, is

sprake van een trapsgewijze verlaging in het maaiveld. Deze is globaal weergegeven in bijlage 6.

Hieruit valt af te leiden dat hier relatief diepe funderingen zijn verwijderd.

Figuur 11: Impressie van het plangebied tijdens de tweede fase in het veldonderzoek. Foto genomen vanaf de

noordoostpunt van deelgebied 2 in zuidwestelijke richting.


28

Bodemopbouw en lithologie

De bodemopbouw in dit gebiedsdeel is grotendeels uniform aan die reeds in de rest van het

plangebied. Ook hier is namelijk onder in de boringen mineraalarm veen aangetroffen met houten

rietresten (Hollandveen Laagpakket, De Mulder e.a., 2003). Tevens is op enkele plekken in het veen

rond 410-420 cm een dunne kleilaag in het veen aanwezig, waarin zich een zwartgekleurde laklaag

heeft kunnen vormen (boring 26 en 27). Er zijn geen oever- of beddingafzettingen van dieper gelegen

stroomruggen in de ondergrond aanwezig.

In de top van het veen is sprake van een toename van het kleigehalte. Dit is het gevolg van een

toename van rivieractiviteit in het plangebied. Op het veen ligt een sterk siltige kleilaag, die

kalkhoudend doch (matig) slap in consistentie. Een toename in siltigheid en de aanwezigheid van kalk

in het sediment wijzen op de nabije ligging van een rivier. Er is echter vermoedelijk nog geen sprake

van oeverafzettingen, omdat deze zandiger, steviger en gerijpter zijn. In boringen 23, 27 en 28 is de

basis van het kleipakket zandig, maar getuige de slapheid van het sediment zijn dit vermoedelijk geen

oeverafzettingen. Het vermoeden bestaat dat dit crevasseafzettingen zijn; afzettingen van natuurlijke

doorbraken van een oever tijdens hoogwater waarbij ook zwaardere fracties (zand) vanuit de rivier in

de overstromingsvlakte terecht komen. Op dergelijke afzettingen kan gewoond worden, wanneer ze

dik genoeg en gerijpt genoeg zijn (Van Dinter en Van Zijverden, 2010). Dat is echter hier niet het geval,

evenals op dezelfde afzettingen die tijdens de eerste fase van het onderzoek zijn aangetroffen

(hoofdstuk 10).

De top van het bodemprofiel is volledig verstoord tot een diepte van circa 90 cm –Mv tot zelfs 180 cm

–Mv ter plaatse van de voormalige appartementencomplexen (de “lager gelegen delen”, bijlage 6). Dit

heeft vermoedelijk te maken met de aanleg en de sloop van de bebouwing in het gebied. Het

verstoringsdek bestaat uit sterk humeuze, sterk zandige klei en bevat zandbrokken, fragmenten

modern baksteen en puin. Boringen 24, 25 en 29 zijn daarbij op ondoordringbaar puin of beton

gestaakt, respectievelijk op dieptes van 95, 120 en 130 cm -Mv.

Archeologische indicatoren

Tijdens het veldonderzoek zijn bij de controle van het opgeboorde sediment geen archeologische

indicatoren aangetroffen3.

3 Omdat dit onderzoek grofmazig is als gevolg van de doelstelling (het reconstrueren van het landschap), vormt het ontbreken

van archeologische indicatoren op zichzelf niet dat er geen vindplaatsen aanwezig kunnen zijn.

29

Interpretatie

Op basis van de boringen, die tijdens fase 2 zijn gezet, blijkt dat ook dit deel van het plangebied

langdurig in de overstromingsvlakte heeft gelegen. Er zijn vanaf een diepte vanaf circa 2,5 m –Mv geen

oeverafzettingen of beddingafzettingen aanwezig. Er is alleen sprake van komafzettingen, te weten

(een afwisseling van) zwak tot sterk siltige klei en veen. In tegenstelling tot de verwachtingen zijn op

het veen geen oeverafzettingen aangetroffen. De aangetroffen klei is wellicht iets siltiger dan die in

het westelijk deel van het plangebied, maar er is daarbij nog geen sprake van oevers. Wel zijn op

enkele plekken kalkhoudende en zandige klei op het veen aanwezig, wat mogelijk crevasse-afzettingen

zijn. Op basis van een verhoogde siltigheid, de aanwezigheid van crevasse-afzettingen en een toename

in het kalkgehalte in oostelijke richting is het wel de verwachting dat de stroomrug van de Linge (en

daarmee ook oeverafzettingen ervan) even ten oosten van het plangebied aanwezig zijn. Dit lijkt

overeen te komen met het kaartbeeld van Berendsen en Stouthamer, weergegeven in figuur 2.

Tevens is aangetoond, dat de aanleg en sloop van de bebouwing in dit deel van het plangebied zodanig

is geweest dat de oorspronkelijke bodem tot relatief diep (maximaal 180 cm –Mv) verstoord is

geraakt. Mochten archeologische resten in het plangebied aanwezig zijn geweest, dan zijn deze naar

verwachting volledig verstoord geraakt.

Samengevat betekent dit dat voor het tijdens fase 2 onderzochte gebied op grond van het

veldonderzoek een lage archeologische verwachting geldt voor alle archeologische verwachting geldt.

De resultaten en interpretaties sluiten daarbij aan op het reeds in fase 1 onderzochte gebied.

30

12. Beantwoording onderzoeksvragen

Is er sprake van bodemlagen waarin archeologische waarden kunnen voorkomen?

Nee. Aan de hand van de resultaten van het veldonderzoek heeft het plangebied altijd in de

overstromingsvlakte van een rivier gelegen. Er zijn daardoor naar verwachting geen bodemlagen

aanwezig waarin archeologische waarden voorkomen, aangezien een overstromingsvlakte over het

algemeen zeer vochtig en drassig is geweest.

Zijn deze bodemlagen intact (en is de archeologie intact)?

Deels. De top van de komafzettingen in het plangebied is tot een diepte van circa 70 tot 90 cm –Mv

verstoord geraakt. In het oostelijk deel van deelgebied 2 zijn zelfs diepere bodemverstoringen

vastgesteld. Voor de komafzettingen geldt echter een lage archeologische verwachting waardoor naar

verwachting geen (intacte) nederzettingsresten aanwezig zullen zijn. Wel kunnen sporen van

landgebruik (zoals gedempte sloten) worden aangetroffen (zoals het geval in deelgebieden 1 en 2,

boringen 1, 2, 3 en 18).

Hoe diep liggen deze bodemlagen en dus: in hoeverre zijn deze gevoelig voor de voorgenomen

bodemingrepen?

Niet van toepassing

Zijn er aanwijzingen dat er ook daadwerkelijk archeologische waarden liggen (archeologische

indicatoren) en uit welke periode(-n) dateren deze?

Er zijn tijdens het onderzoek geen aanwijzingen aangetroffen, die wijzen op de aanwezigheid van een

vindplaats in het plangebied.

Wat is de aard van de betreffende archeologische waarden?

Niet van toepassing

Wat is de – verwachte – fysieke kwaliteit van archeologische waarden in het plangebied?

Niet van toepassing

31

13. Conclusie en Advies

Conclusie

Op basis van het vooronderzoek zijn de volgende conclusies te trekken:

1) Op basis van het bureauonderzoek is vastgesteld dat voor delen van het plangebied een hoge

verwachting geldt op de aanwezigheid van archeologische resten uit de periode Mesolithicum tot

en met het Neolithicum. Deze resten worden verwacht in het westelijk deel van het plangebied,

waar zich in de ondergrond een fossiele rivier bevindt (de Gorkum-Arkel stroomrug). Daarnaast

bestaat in het oostelijk deel van het plangebied een hoge verwachting op het aantreffen van

resten uit de periode Late IJzertijd tot en met Late Middeleeuwen. Deze verwachting is gebaseerd

op het voorkomen van oever- en/of beddingafzettingen van de Linge stroomrug . Er zijn echter

geen onderzoeken in de directe omgeving bekend of vondsten gedaan, die meer over de

eventuele aanwezigheid van deze archeologische resten in het plangebied kunnen melden.

2) Op basis van historisch kaartmateriaal is vastgesteld dat het plangebied vermoedelijk altijd

onbebouwd is geweest. Het oudst geraadpleegde kaartmateriaal van het plangebied uit het eind

van de 18e eeuw laat ter plaatse van het plangebied akker- en weiland zien. Ook op jonger

kaartmateriaal staat geen bebouwing aangegeven, waardoor voor de Nieuwe tijd daarom een lage

verwachting op het aantreffen van archeologische (nederzettings)resten bestaat.

3) Op grond van het veldonderzoek is vastgesteld dat het plangebied altijd in de overstromingsvlakte

van een rivier heeft gelegen. Er zijn het plangebied geen oever- of beddingafzettingen

aangetroffen, die behoren tot Gorkum-Arkel stroomrug. Ook zijn geen oeverafzettingen van de

Linge aangetroffen. Tenslotte zijn bodemverstoringen in het plangebied aangetroffen, die variëren

van 70 cm in het westelijk deel tot 180 cm –Mv in het oostelijk deel van het plangebied.

Concluderend geldt een lage verwachting voor het aantreffen van archeologische vindplaatsen voor

met name de periode Mesolithicum – Late Middeleeuwen. Deze verwachting is met name gebaseerd

op het ontbreken van oever- en beddingafzettingen die vanuit archeologische optiek geschikt waren

voor (pre-)historische bewoning. Voor de Nieuwe tijd bestond op basis van het bureauonderzoek

reeds een lage archeologische verwachting.

32

Advies

Op basis van de resultaten van het veldonderzoek bestaat er in archeologisch opzicht geen bezwaar

tegen de voorgenomen werkzaamheden. Er hoeven geen aanvullende maatregelen te worden

genomen. De verwachting is immers dat in het plangebied geen archeologische resten zullen

bevinden, aangezien het lange tijd te vochtig geweest is voor bewoning.

33

14. Geraadpleegde bronnen

Archeologische kaarten en databestanden:

• Archeologische Monumenten Kaart (AMK), Rijksdienst voor Cultureel erfgoed (RCE), Amersfoort,

2007.

• Archeologisch Informatie Systeem II (Archis2), Rijksdienst voor Cultureel erfgoed (RCE),

Amersfoort, 2007.

• Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden, 3e generatie, IKAW, Rijksdienst voor

Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB), Amersfoort, 2008.

• www.ahn.nl

• www.ruimtelijkeplannen.nl

• www.watwaswaar.nl

• www.bodemloket.nl

• www.dinoloket.nl

• www.bodemdata.nl

Literatuur:

• Alterra, 2005, de geomorfologische kaart van Nederland, Wageningen

• Bakker, H. de, 1966. De subgroepen van het systeem voor bodemclassificatie voor Nederland. In:

Boor en Spade.

• Bakker, H. de en J. Schelling, 1989. Systeem van bodemclassificatie voor Nederland. De hogere

niveaus. Wageningen.

• Bennema, J. & L.J. Pons, 1952, Donken, fluviatiel Laagterras en Eemzee-afzettingen in het westelijk

gebied van de grote rivieren. Boor en Spade 5: 126-137.

• Berendsen, H.J.A., 2000. Landschappelijk Nederland. Assen (Fysische Geografie van Nederland). 2e

druk.

• Berendsen, H.J.A., 2004. De vorming van het land. Assen (Fysische geografie van Nederland).

Vierde, geheel herziene druk.

• Berendsen, H.J.A. en E. Stouthamer (eds.), 2001. Palaeogeographical development of the Rhine-

Meuse delta, the Netherlands. Asse

• Boshoven, E.H., A. Buesink, H.M.M. Geerts, J.S. Krist, L.A. Tebbens en J.M.J. Willems, 2009. Regio

Alblasserwaard en Vijfheerenland, een archeologische inventarisatie, verwachtings- en

beleidskaart. Deventer (BAAC-rapport V-08.0185).

• Gerritsen, S., 2004. Inventariserend veldonderzoek aan de Van Hoornestraat, gemeente

Gorinchem. Hollandia-rapport 41, Zaandam.

• Gerritsen, S. en S.J. Kluiving, 2004. Archeologisch booronderzoek plangebied Den Breejen in de

Lingewijk, gemeente Gorinchem. Hollandia-rapport 46.

• Mulder, E.F.J., M.C. Geluk, I.L. Ritsema, W.E. Westerhoff en T.E. Wong, 2003. De ondergrond van

Nederland. Houten.

• Stamkot, B., 2005. De ontstaansgeschiedenis van Gorinchem; aflevering II, Oud Gorcum Varia-62,

p157-185.

• Schorn, E.A., 2004. Plangebied Lingewijk-Noord, Gorinchem. BAAC-rapport 04.022, Deventer

• Tolboom, M.A., 2009. Gorinchem, Kop van de IJsbaan. Inventariserend Veldonderzoek door middel

van proefsleuven en een Definitief Onderzoek. BAAC-rapport A-07.0423.

• Van Dinter, M. & Zijverden, W.K. van (2010). Settlement and land use on crevasse splay deposits;

geoarchaeological research in the Rhine-Meuse Delta, the Netherlands. Netherlands Journal of

Geosciences / Geologie en Mijnbouw, 89(1), 21-34.

34

Bijlage 1: Beleidsadvieskaart van de gemeente Gorinchem

Globale ligging plangebied

tron,ect · orthtologi,, trfgod, ruimt,

0 Ar,:h.,,.,loqlsche waalden

- ~rn!inen met ern br:pukia .11rtheolc9~c:M wa.!in::te (cwcrige· AMK,terr~

Arch.,..,tag]scbr,v.er;wacht n11 specif"Joeke! RrW.!ithtin.g ,'00" :A.omeins.e tifd

--zee,- hoge VNVi,".9chiinq voer l ate middel!!elM'l!n en nic.,s~tijd

zeer hoge ven'lo".!ichtii,ç YGCJr l a.te middel~IJffl'l:'n en nieuwe tijd

m,:flk!fm.atige '\11:rw.1.chting voor lat!! midde-JelmW'm. en nieuv,;c tijd

mer hoge "ierw.,chting [voor pr,rhi5to.rie tot middeleeuwen]

- ~U hog;e VH'\Wtc:h:Û»g

hog:c: r,re,rw.achting (voor prehistorie tot middeleeuwen)

- hogeverwadrt:ing aan at nabij het opprrvMllk

- h.og.r verwachting Wuen 1.5-l!n 5-m l!kr beneden maaiveld

- h-og~ver-w:sdrting dieper-d.an 1,S m. ben~en ma.tN!!\d-

h,oge venwchting di:-eper dan 5, m Hrr beneden mm1Mld

micldetmirtig:c ~M-achtin;g; fvoor ~hiWJl'M! 101 middelcfl.lWCn)

- nw:fdefmatigcves:w11<.hting

t.:.ge '.i~t'l'II.Jidlling (;alle perioden)

Ove,I

lage vei:wa.chting

'l'OOf'" over tappende z.ones gel'dt d ,a1 de blak.jes in h.et rm~r de NW':~iggende la.ag vormen

historisch e[eme,nt

35

Bijlage 2: Archeologische waardenkaart (waarnemingen, archeologische monumenten, IKAW)

126700 126800 126900 127000 127100 127200 127300

ARCHIS-2 0 0 0 0 'SI" 'SI" CX) CX) N N 'SI" 'SI"

Toponiem: 0 0 Lingewijk-Zuid 0 0 M M CX) CX) N N 'SI" 'SI"

Plaats: Gorinchem

0 0 0 0 N N CX) CX) N N 'SI" 'SI"

Legenda Deelgebied

0 0

D 0 0 ,.... ,.... CX) CX) N N 'SI" 'SI"

Waarneming

0

0 0 Vondstmelding 0 0 0 0 • CX) CX) N N 'SI" 'SI"

Onderzoeksmelding

D 0 0 0 0

"' "' " " N N 'SI" 'SI"

0 0 "t"""~'' =h~l•yj•, "Jg~J, ,,imu 0 0 CX) CX)

" " N N 'SI" 'SI"

126700 126800 126900 127000 127100 127200 127300

36

Bijlage 3: Geomorfologische kaart van Nederland

0 0 U") 00 N ,;-

0 0 0 00 N ,;-

0 0 U") r--. N ,;-

126000 126500 127000 127500

0 0 U") 00 N ,;-

0 0 0 00 N ,;-

0 0 U") r--. N ,;-

Geomorfologie

Toponiem: Lingewijk-Zuid

Plaats: Gorinchem

Legenda

Deelgebied

D

37

Bijlage 4: Bodemkaart van Nederland

0 0 Ll"l co N

""

0 0 0 co N

""

126500 127000 127500

0 0 Ll"l co N

""

0 0 0 co N

""

Bodemkaart


Plaats: Gorinchem

Legenda Deelgebied

D Bodemkaart -lg MOERAS--

lg WATER---lh BEBOUW--

pRn59-VII -Rn44Cv-III -Rn95A-VI -Rv01C-II*

38

Bijlage 5: Actueel Hoogtebestand Nederland 1 (AHN1)

Ligging plangebied 0

© Het Waterschapshuis - Actueel Hooqtehestand Nederland

tron,ect· orthtologi,, trfgod, ruimt,

- -12.00 .. -2.91 • .:Z.91 .. -1.40

- -1.40 . -1.31

- -1 .3 1 .. -1 .27

- -1 .27 .. -1.24

- -1.24 .. -1.22 - -1.22 .. -1 .19

- -1 .19 . -1 .17

- -1 .17 .. -1 .15

- -1.15 .. -1 .13

- -1.13 .. -1 .11

- -1.11 .. -1.09

- -1 .09 . -1.06

- -1 .06 . -1 .02

- -1 .02 .. -0.9B

- -0.9B . -093

- -0.93 .. -0.BB

- -0.BB .. -0.B3

- -0.B3 .. -0.76

- -0.76 . -0.69

- -0.69 . -0.61

- -0.61 .. -0.54

- -0.54 .. -0 47

- -0.47 .. -039

- -0.39 . -0.32

- -0.32 .. -0.26

- -0.26 . -0.19

- -0.19 . -0.13

- -0.13 .. -0.07

-0.07 .. -0.0 1

-0.01 .. 003

003 .. 0 .0B

00B . 0.12

012 .. 0 16

0 16 . 020

020 . 026

026 . 034

- 034 .. 044

- 0 44 .. 0 .55 • 055 .. 069

- 069 . 087

- OB7 . . 1.09

- 109 .. 1.41

- 1.41 .. 1.92

- 1.92 .. 2 . B4

- 2.B4 .. 4 .35

- 4 .35 .. 630

- 630 .. 15 .63

- 15.63 .. 350.00

- >= 350.00

39

Bijlage 6: Boorpuntenkaart

Boorpuntenkaart


Plaats: Sl;lffnchffln

Boorpunten

• Boorpunten (fase 2)

• Onderzoeksgebied fase 2 -Bebouwd -Verlaging aan maaiveld ,------· L~HHj

40

Bijlage 7: Boorstaten

Onderzoeksmelding: 55106, 55107 en 55108

Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013

Projectnaam Gorinchem, Lingewijk-Zuid Boorpuntnr. 1

Projectcode

Beschrsjver: drs. T. Nales

Boormethode: Edelmanboor en gutsboor

Boordsameter: 7 cm / 3 cm

X-coordsnaat GWS - Landgebrusk stoep

Y-coordsnaat Gt - Bodemkaart X

Z-coordsnaat 1,1 m NAP GWS na borsng - Geom. kaart X

Opmerksng:

[-Mv] TextuurOrg VAM Gr plr Kleur LaaggrensConsist. M50 o/r Ca Fe GW Hor M Lith. Bijzonderheden

50 Kz2 h1 - g1 - brgr EB ST - - 3 1 - - - - opg, omg, gestaakt


Projectcode





Y-coordsnaat Gt - Bodemkaart Beb.

Z-coordsnaat 1 m NAP GWS na borsng - Geom. kaart Beb.

Opmerksng:


50 Kz3 h3 - - wo drbrgr scherp MST - - 1 1 - X - X bakst

130 Ks4 - - - - brgr scherp MST - - 1 2 - X - X omg, bakst

140 - - - - - - - - - - - - - - - - puin

12090030

126.882

427.986

12090030

126.855

428.006

boring gestaakt in puin


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode






Z-coordsnaat 1,3 m NAP GWS na borsng - Geom. kaart Beb.

Opmerksng:


45 Kz3 h3 - - - zwgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg, zandige bijm

90 Ks3 - - - - brgr scherp MST - or 1 1 - X - X bakst

100 Ks3 - - - - drblgr scherp MST - or 1 2 - X - X sch, bakst

180 Ks3 h3 - - plr zw scherp MSL - r 2 1 - X - X sloot, bakst, wo, sch

260 Vk3 - 3 - plr br geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM -

300 Vkm - 1 - - drbr scherp SL - r 1 1 - - - KOM

305 Ks1 h2 - - - br scherp SL - r 1 1 - - - KOM

320 Vkm - - - - drbr scherp SL - r 1 1 - - - KOM

350 Ks1 - - - - brgr scherp SL - r 1 1 - - - KOM

380 Vkm - 1 - - drbr geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM -

420 Ks1 h3 - - - zw scherp SL - r 1 1 - - - KOM -

500 Vkm - 1 - - drbr EB SL - r 1 1 - - - KOM -


Projectcode




X-coordsnaat GWS - Landgebrusk voortuin



Opmerksng:


10 Kz1 h3 - - wo zwgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg

70 Ks3 h2 - - - drbrgr geleidelijk MST - or 1 2 GHG X - X sch, omg, bakst

100 Ks2 - - - plr brgr geleidelijk MST - or 1 2 GW BHC - KOM sch

180 Ks2 - - - plr gr diffuus MST - r 1 1 GLG - - KOM red fe vl

250 Ks2 - - - - gr geleidelijk MST - r 1 1 - - - KOM 1 cm hum overgang

260 Vk3 - 3 - ho br scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

280 Ks1 - - - hr gr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM veenlagen ca 3 cm dik

390 Vk1 - 1 - ri drbr geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM zwarte banden

392 Ks1 - - - - gr geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM -

420 Vk1 - 1 - ri drbr scherp SL - r 1 1 - - - KOM -

430 Ks1 - - - - gr scherp SL - r 1 1 - - - KOM -

480 Vk1 - 1 - - drbr geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM -

500 Ks1 h1 - - - gr/libr EB SL - r 1 1 - - - KOM -

boring in sloot

12090030

126.887

428.025

428.028

12090030

126.825


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


35 Kz1 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg.

50 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg.

70 Zs1 - - - - orge scherp MST - or 1 2 GHG X - X zand riool, omg

90 Ks3 - - - plr brgr scherp MST - or 1 2 GW BHC - KOM -

120 Ks3 - - - plr bl scherp MST - r 1 1 GLG - - KOM -

200 Ks2 - - - - librgr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -

270 Ks1 h2 - - ho grbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

290 Vk1 - 1 - ho drbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

300 Ks1 h1/- - - plr librgr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

360 Vk1 - 1 - hr drbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

365 Ks1 h2 - - plr zw geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

380 Vkm - 1 - - drbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

430 Ks1 - - - - grbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

500 Vkm - 1 - - drbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM -


Projectcode







Opmerksng:


30 Kz1 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg

90 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 1 2 GHG X - X omg, bakst, lei

120 Ks3 - - - plr bl scherp MST - or 1 1 GW - - KOM -

210 Ks2 - - - - librgr scherp MST - r 1 1 GLG - - KOM -




360 Ks1 h2 - - plr zw geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM lkl




126.832

428.070

428.048

12090030

126.857

12090030


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode




X-coordsnaat GWS - Landgebrusk plantsoen



Opmerksng:


70 Kz3 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 3 3 - X - X bakst, wo

80 Ks4 h1 - - - brgr scherp MST - o 1 1 GHG X - X -

110 Ks3 - - - - brgr scherp MST - or 1 2 GW BHC - KOM -

220 Ks2 - - - - blgr scherp MST - r 1 1 GLG - - KOM zw vl sch

290 Vk3 - 2 - ho drbrgr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM verslagen?

350 Vkm - 1 - ri drbrgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

360 Ks1 h3 - - ri zw scherp MSL - r 1 1 - - - KOM lkl

365 Ks1 - - - ri gr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

440 V - 1 - ri drbrgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

460 Ks1 - - - ri bl scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

500 Vk1 - 2 - ri zwbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM -


Projectcode







Opmerksng:


50 Ks3 h3 - - wo drbrgr scherp MST - - 3 1 - X - X bakst, omg

70 Kz1 h1 - - - drgr scherp ST - - 1 1 - X - X omg

120 Ks3 - - - - drgr geleidelijk MST - or 1 1 - BHC - KOM -

200 Ks2 - - - - gr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -

290 Vkm - - - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

350 Vkm - 1 - ri drbrgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

355 Ks1 h3 - - ri zw scherp MSL - r 1 1 - - - KOM lkl

365 Ks1 - - - ri gr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

440 V - 1 - ri drbrgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

460 Ks1 - - - ri bl scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

500 Vk1 - 2 - ri zwbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM -

12090030

126.903

428.218

12090030

126.863

428.226


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


50 Kz2 h3 - - plr drbrgr EB MSL - - 3 1 - X - X omg


Projectcode




X-coordsnaat GWS - Landgebrusk braak



Opmerksng:


30 Kz2 h3 - - wo zwgr scherp ST - - 3 1 - X - X omg, bakst

70 Kz2 h2 - - - drgr scherp ST - - 3 1 - X - X bakst, hk, omg

170 Ks3 - - - - librgr geleidelijk ST - or 3 2 - BHC - KOM rijping

270 Ks3 - - - ho drgr geleidelijk MST - or 3 1 - - - KOM sch

290 Ks3 h2 - - - drblgr geleidelijk MST - r 3 1 - - - KOM gestaakt in puin

350 Ks1 - - - hr blgr scherp MST - r 1 1 - - - KOM plr

355 Vk3 - 2 - hr drbr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -

360 Ks1 - - - ri librgr geleidelijk MST - r 1 1 - - - KOM -

375 Vk1 - - - ri zw geleidelijk MST - r 1 1 - - - KOM -

390 Vkm - 2 - hr drbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -


435 Ks1 - - - - zw geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM lkl


445 Ks1 - - - - zw geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM lkl


480 Ks1 - - - - gr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -


428.243

428.208

na drie pogingen gestuit in puin

12090030

127.005

12090030

126.949


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


35 Kz3 h3 - - wo drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X opg.

70 Kz1 h2 - - - brgr scherp MST - or 1 2 GHG X - X opg.

80 Ks3 - - - - blgr geleidelijk MSL - or 2 1 - BHC - KOM sch, lkl

180 Ks3 - - - - brgr geleidelijk MSL - or 3 2 GW - - KOM sch

260 Ks4 - - z1 - gr scherp MSL - r 3 2 GLG - - CRE bakst, pu

270 Vkm - 2 - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

300 Ks1 - - - - blgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM sch

330 Ks1 h2 - - - brgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM


435 Ks1 - - - - zw scherp MSL - r 1 1 - - - KOM lkl


445 Ks1 - - - - zw scherp MSL - r 1 1 - - - KOM lkl


480 Ks1 - - - - gr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -



Projectcode







Opmerksng:


10 Kz3 h3 - - wo drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg

30 Ks4 h2 - - - brgr scherp MST - or 1 1 GHG X - X bk hk

70 Ks3 - - - - br geleidelijk MST - or 1 2 - BHC - KOM bk

90 Ks3 - - - - gr geleidelijk MST - or 3 2 GW - - KOM -

200 Ks3 - - - - blgr diffuus MSL - r 3 1 GLG - - KOM sch

250 Ks3 - - - - blgr scherp MSL - r 3 1 - - - KOM zw vl, ho br

330 Ks3 h2 - - hr br scherp MSL - r 1 1 - - - KOM lagen veen

400 Vk1 - - - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM


435 Ks1 h3 - - - zw scherp MSL - r 1 1 - - - KOM lkl

500 Vkm - 1 - - drbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM kleilaagje

12090030

126.987

428.168

12090030

126.997

428.204


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


10 Kz3 h3 - - wo drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg

30 Ks4 h2 - - - brgr scherp MST - or 1 1 GHG X - X bk hk

70 Ks3 - - - - br geleidelijk MST - or 1 2 - BHC - KOM bk

90 Ks3 - - - - gr geleidelijk MST - or 3 2 GW - - KOM sch

200 Ks3 - - - - blgr diffuus MSL - r 3 1 GLG - - KOM sch

250 Ks3 - - - ho blgr scherp MSL - r 3 1 - - - KOM -

330 Ks3 h2 - - hr br scherp MSL - r 1 1 - - - KOM veenlaagjes

400 Vk1 - - - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM





Projectcode







Opmerksng:


70 Kz2 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg, bakst, plastic

180 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 1 2 GW - - KOM -

300 Ks2 - - - - drgr scherp MST - or 1 1 - - - KOM -

330 Ks2 h2 - - - brgr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

380 Vkm - 1 - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM kleilaagjes


500 Vkm - 1 - hr drbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM -

126.977

428.130

12090030

127.046

428.208

12090030


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


70 Kz2 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg, bakst, puin

170 Ks2 - - - - brgr/gr scherp ST - o 3 1 GW BHC - KOM -

180 Ks2 - - - - drgr scherp ST - r 3 2 - - - KOM -

250 Ks2 h1 - - plr brgr scherp MST - r 1 2 - - - KOM -

295 Ks2 h2 - - ho grbr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -

390 Vkm - 1 - - drbr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -


480 Vkm - 1 - hr drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

490 Ks3 h3 - - - zw scherp SL - r 1 1 - - - KOM lkl

500 Ks3 - - - - gr EB SL - r 1 1 - - - KOM -


Projectcode







Opmerksng:


90 Kz2 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg, bakst, plastic

120 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 2 2 GW - - KOM -

160 Ks2 h1/- - - - drgr scherp MST - or 3 1 - - - KOM geband


380 Vkm - 1 - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM kleibanden


500 Vkm - 1 - hr drbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM -

12090030

127.024

428.146

12090030

127.036

428.175


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


10 Zs1 - - - - ge scherp MST - o 1 1 - X - X omg

30 Kz3 h2 - - - brgr scherp MST - o 1 1 - X - X bakst, plastic

70 Ks3 - - - - br geleidelijk MST - o 1 2 - X - X bakst fragmenten

90 Ks3 - - - - gr geleidelijk MST - or 3 2 GW BHC - KOM sch

200 Ks4 - - - - blgr diffuus MSL - r 3 1 GLG - - CRE? sch

250 Ks3 - - - ho blgr scherp MSL - r 3 1 - - - KOM -

330 Ks3 h2 - - hr br scherp MSL - r 1 1 - - - KOM veenlaagjes





Projectcode







Opmerksng:


90 Kz2 h3 - z1 - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg, bakst, plastic

120 Ks3 - - - - drgr scherp MST - o 3 2 GW X - X bakst, cement

220 Ks2 h1 - - - drgr scherp MST - or 1 1 - X - X bk spi


420 Vkm - 1 - - drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM kleiband



12090030

127.044

428.115

slootdemping?

12090030

127.011

428.113


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode




X-coordsnaat GWS - Landgebrusk achtertuin



Opmerksng:


40 Kz3 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X zandbrokken, omg

200 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 1 1 - - - KOM -



300 Ks1 h1/- - - plr librgr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -


365 Ks1 h2 - - plr zw geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -





Projectcode




X-coordsnaat GWS - Landgebrusk achtertuin



Opmerksng:


70 Kz2 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X omg, bakst, puin

190 Ks2 - - - - brgr/gr scherp ST - o 1 1 GW BHC - KOM -

230 Ks2 h1 - - plr brgr scherp MST - r 1 2 - - - KOM -

280 Ks2 h2 - - ho grbr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -

400 Vkm - 1 - - drbr scherp MST - r 1 1 - - - KOM -


480 Vkm - 1 - hr drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -

12090030

127.074

428.185

12090030

127.059

428.151

boring verplaatst vanwege asbestsanering


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


50 Kz3 h3 - - wo drbrgr scherp MSL - o 1 1 - X - X omg

110 Kz1 h2 - - - brgr scherp MST - o 1 2 - X - X omg, bakst

150 Ks3 - - - - librgr geleidelijk MST - or 3 2 GHG - - KOM gerijpt

180 Ks3 - - - - gr geleidelijk MST - r 3 2 GW - - KOM sch

280 Ks3 - - - ho gr geleidelijk MSL - r 3 1 GLG - - KOM zw vl, sch

290 Ks3 h1 1 - plr ligrbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -


310 Ks2 h1 - - - ligrbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

330 Vk3 - 1 - ri drbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -



470 Kz1 h1 - - ri zwgr geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM waterbodem, lkl

500 Kz1 - - - ri blgr EB SL - r 1 1 - - - KOM -


Projectcode







Opmerksng:



95 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 1 1 - X - X op 70 cm geglaz aw

150 Ks3 - - - - librgr geleidelijk MST - or 3 3 GHG - - KOM veel fe

180 Ks3 - - - - gr geleidelijk MST - r 3 2 GW - - KOM sch

270 Ks3 - - - ho gr geleidelijk MSL - r 3 1 GLG - - KOM zw vl, sch

290 Ks3 h1 1 - plr ligrbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -






465 Kz1 h1 - - ri zwgr geleidelijk SL - r 1 1 - - - KOM -

500 Kz1 - - - ri blgr EB SL - r 1 1 - - - KOM -

12090030

126.944

428.123

12090030

126.939

428.090


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:



80 Ks3 - - - - orgr scherp MST - or 3 2 GHG X - X bakst, grind

90 Ks3 - - - - gngr geleidelijk MST - r 3 2 GW X - X omg, bakst

240 Ks3/z1 - - - - gr geleidelijk MSL - r 3 1 GLG - - KOM sch, crevasse afzetting

260 Ks2 h2 - - ho gr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

280 GM - - - ho - geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

290 Ks2 h1 - - ho gr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -


500 Vkm - 1 - ri drbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -


Projectcode







Opmerksng:


120 Kz3 h3 - - - drbrgr EB MST - o 1 1 - X - X gestaakt in puin

12090030

127.064

428.082

de bebouwing die hier voorheen stond is verwijderd, het terrein is bouwrijp gemaakt

12090030

127.084

428.131

Tot driemaal toe gestaakt in puin. Puin van de verwijderde bebouwing?


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


95 Kz3 h3 - - - drbrgr EB MST - o 1 1 - X - X omg, betonplaat?


Projectcode







Opmerksng:



180 Ks3 - - - - brgr scherp MST - o 1 1 - X - X metaal, glas


290 Ks3 - - - - gr geleidelijk MSL - r 3 2 GW - - KOM sch




370 Ks2 h1 - - - gr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -

420 Vk1 - 1 - ri drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -


500 Vkm - 1 - ri drbr EB MSL - r 1 1 - - - KOM -

12090030

127.105

428.169

gestaakt op een plaat in de bodem, drie keer verplaatst en gestaakt

12090030

127.098

428.093


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


150 Kz3 h3 - - - drbrgr scherp MST - o 1 1 - X - X puin, zandbrokken


240 Ks3 - - z1 - gr geleidelijk MSL - r 3 2 GW - - CRE in laagjes, crevasse?





410 Vk1 - 1 - ri drbr scherp MSL - r 1 1 - - - KOM -




Projectcode







Opmerksng:


180 Kz3 h3 - - - drbrgr scherp SL - o 1 1 - X - X veel puin

210 Ks3 - - - - librgr geleidelijk MST - or 3 3 GHG - - KOM gevlekt

250 Ks3 - - z1 - gr geleidelijk MSL - r 3 2 GW - - CRE zandbijmenging


330 Ks2 - - - - ligrbr geleidelijk MSL - r 1 1 - - - KOM -




428.111

plassen aan maaiveld

12090030

127.116

428.133

toename in siltigheid in top wijst op nabije ligging rivier, nog geen oeverafzettingen

12090030

127.127


Datum: 10 en 11-01-2013 en 17-05-2013


Projectcode







Opmerksng:


130 Kz3 h3 - - - drbrgr EB SL - o 1 1 - X - X gestuit

12090030

127.152

428.141

Tweemaal gestaakt in puin.

56

Bijlage 8: Foto’s boringen

De overgang tussen de overstromingsklei van de Linge en het veen in boring 4 (ca. 2- 2,5 m –Mv)

Een laklaag in het veen op circa 3,5 m –Mv (boring 4)

Boring 21. Verstoring tot 70 cm met daaronder sterk siltige komklei.


57

Boring 21: humeuze klei vlak boven het veen.

Boring 12: Verstoring op komklei tot en met een diepte van 270 cm -Mv


58

Bijlage 9: Afkortingen uit de boorstaten

Textuurindeling (NEN 5104)

Hoofdnaam Toevoeging [Org, Gr] Gradiënt toevoeging

G = grind g = grindig 1 = zwak

Z = zand z = zandig 2 = matig

L = leem s = siltig 3 = sterk

K = klei k = kleiig 4 = uiterst

V = veen h = humeus

m = mineraalarm

Karakteristieken en plantenresten

VAM (amorfiteit) Plantenresten (plr) Consist(entie) M50 (mediaan) Alleen voor zand

1 = Zwak amorf ri = riet ST = stevig 75-105 uiterst fijn

2 = Matig amorf ho = hout MST = matig stevig 105-150 zeer fijn

3 = Sterk amorf ze = zegge MSL = matig slap 150-210 matig fijn

wo – wortels SL = slap 210-300 matig grof

plr = ongedef. ZSL = zeer slap 300-420 grof

420-600 zeer grof

Nieuwvormingen en grondwater

Ca (kalkgehalte, CaCO3) Fe (roestvlekken) Oxidatie/reductie [o/r] GW (grondwater)

1 = afwezig 1 = afwezig o = oxidatie GW = grondwater

2 = matig kalkhoudend 2 = ijzerhoudend or = oxidatie/reductie GHG = gem. hoogste

grondwaterstand

3 = kalkhoudend 3 = sterk ijzerhoudend r = reductie GLG = gem. laagste

grondwaterstand

Classificatie en interpretatie

Bodemhorizont (Hor.; volgens De

Bakker & Schelling, 1989)

Monstername (M) Lithogenese (lith.)

BHA X (boring) – XXX {diepte in cm) KOM = komafzetting

BHB BED = beddingafzetting

BHBC OEV = oeverafzetting

BHC DEZ = dekzand

… CRE = crevasseafzetting

Bijzonderheden

Archeologische indicatoren en afkortingen in de kolom ‘bijzonderheden’

Omg. = omgewerkt gr = grindje l = leem (verbrand)

Opg. = opgebracht st = steentjes b = bot

fe-c = ijzerconcreties aw = aardewerk

gg = goed gesorteerd mn-c = mangaanconcreties vs = vuursteen

mg = matig gesorteerd mn = Mangaan bakst = baksteen/puin

sg = slecht gesorteerd spi = spikkel (+ kleur) fos = fosfaat

vl = vlekken (+ kleur) hk = houtskool

sch = schelpen

bijm = bijmenging (+ text.)

Nales, T. (2013), Gorinchem, Lingewijk-Zuid, Gemeente ... · gemeentelijke beleidskaart. Op deze...

Documents

Transcript of Nales, T. (2013), Gorinchem, Lingewijk-Zuid, Gemeente ... · gemeentelijke beleidskaart. Op deze...