Nakşibendîlik, İsmet Zeki Eyüboğlu
Transcript of Nakşibendîlik, İsmet Zeki Eyüboğlu
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
1/108
http://genclikcephesi.blogspot.com
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
2/108
BIRNC YILIMIZI
KUTLUYORUZ
Atatrk'n 'ankaya Akamlan'
toplantsna ard, uzun uzun
konutuu, Trk dili ve Trk tarihi ile
ilgili konularda sabahlara kadar
tartt Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet
Bayur (1891), stanbul'da domutur.
Ortarenimini Galatasaray Lisesi'nde,
yksekrenimini Paris
niversitesinde yapan Yusuf Hikmet
Bayur, izmir'in igali srasnda
Anadolu'ya gemi, Kurtulu Sava'na
katlm, Cumhuriyet'in ilanndan sonraLondra Elilii Mstearl (1923),
Belgrad Ortaelilii (1925),
Cumhurbakanl Genel Sekreterlii
(1927), Kabil Bykelilii (1928)
grevlerinde bulunmu, Lozan Bar
Konferansnda Trk heyetinin
danman olarak yer almtr. 1933
ylnda Manisa milletvekili seilerek
Trkiye Byk Millet Meclisi'ne giren
Yusuf Hikmet Bayur, ayn yl MilliEitim Bakanl grevine atanm, bu
grevinden ayrldktan sonra (1934),
Ankara ve stanbul niversitelerinde
Trk nklb Tarihi dersleri vermi,
ikinci kez Cumhurbakanl Genel
Sekreterlii'ne getirilmi, bu grevini
Atatrk'n lmne kadar
srdrmtr. Trk nklb Tarihi
zerine eitli bilimsel almalar
bulunan Ord. Prof. Dr. Yusuf Hikmet
Bayur, 'Ermeni Meselesi' adl kitabndaErmenilerin durumunu, Trk - Ermeni
sorununun geirdii evreleri, nesnel bir
tarihi anlayyla incelemi, ilgi ekici
bir alma ortaya koymutur. Ord.
Prof. Dr. Yusuf Hikmet Bayur'un yakn
tarihimize k tutan bu bilimsel
almasnn birinci cildini, gelecek
cuma gn yine gazeteniz
Cumhuriyet'le birlikte alacaksnz.
http://genclikcephesi.blogspot.com
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
3/108
SLAM DNNDEN AYRILAN
CEREYANLAR:
NAKBENDLK
http://genclikcephesi.blogspot.com
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
4/108
Dizgi - Bask - Yaymlayan:Yenign Haber AjansBasn ve Yaynclk A..'Haziran 1998
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
5/108
SLAM DNNDEN
AYRILAN CEREYANLAR:
NAKBENDLK
SMET ZEK EYUBOLU
Cumhuriyet GAZETESININOKURLARNA ARMAANDR.
http://genclikcephesi.blogspot.com
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
6/108
NSZ
Sevgili okuyucu, okuyacan bu alma, masann ba
nda kpkl kahve ierek yazlm bir an, bir deneme,
bir yk deildir. Daha on drt yandayken (1939) Nak
ibendi Tekkesi'ne giren, nerdeyse btn ailesince, byk-
lerince dlanan, buna karn bu karanlk ocakta bilmeden,
anlamadan alt-yedi yl el, etek pen bir kiinin'grerek yaadklarndan, acsn, tatlsn damanda tadarak renen
izlenimlerinden kaynaklanmtr. Bunda yaktrma, uy
durma, d rn denebilecek bir an, bir sayklama yok
tur. Bunlar yazan, Nakibendi Tekkesi'nde eyh Sley
man Efendi'nin uyku ilalar niteliindeki konumalarn,
tlerini dinleyerek ok sayklamtr. slam dinini, is
lam' bilenlerin deil, bilir geinenlerin azndan dinlemi,
ancak gerek kaynaklarla karlanca ne denli yanldn,saptrldn, byklerinden rendii islam inanlarnn
anlamadan, duygusal etkilenmelerle znden uzaklat
n kavramann acsn ekmitir. Bunlar yazan, nice ka
gz boyal, yanaklar kremli, ince sesli, uzun ak sakall
"eyhler" grm, drt kadnla evlenmesine karn, ge
celerini tekkede "h" ekerek geiren, gnlerce evine u
ramayan, arkasndan yamur gibi dedikodular yadrlan
"ermi" tanmtr.
Sevgil i okuyucu bunlar yazan, tekkeye kapanp ocuk
larnn geimini unutan, eyhe kaplanmay ocuklarna ek
mek getirmeye yeleyen, karsnn ocuklara bakmak iin
5
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
7/108
biricik geim arac olan diki makinesini satarak tekkeyebalayan "Tanr 'nn sevgili kul u" saylan Nakibendiler-
le sylemi, onlarn delileri bile ldrtacak konumalar
n dinlemitir.
Sevgili okuyucu, yine bunlar yazan, Fatih Camii'nde-
ki yazma Kuran'lar satarak, yerlerine deersiz basmalar
n koyan, ehzadeba Camii'nin, imdiki "Belediye Za
bta Amirlii"ne bakan kapsnn yanndaki "meruta" de
nen grevli yerlerinden inileri alp alp Bakrclar ars yannda bir antikacya satan "dini btn Mslmanlar"
grmtr. Yine Fatih'te, grev arkadann gzel karsn
kandrarak, gizlice, birlikte Hacca giden, bylece "hidaye
te eren" imamlar tanmtr. Eski Beyolu Mfts'nn ki-
taplmdaki yazmalar, Beyazt Sahaflar ars'nda Kara
denizli, deerbilir, bir kitapya satarak Tnel'de Mehmed
Efendinin Evi"nde arap iip elenen, Osmanl vurgunu,
kinci Abdlhamit tutkunu, yazar arkadalar edinmitir.Neyse, sevgili okuyucu, seni burada yormayalm, bel
leini bulandrmayalm, bu yazar ka kla girip kt di
ye kukulara salmayalm. imdi bu almay; iin ak, y
rein geni, gerei seven bir kimse olarak oku, sevgiler,
sayglar sana, gen isen benim getiim yollardan geme,
sonra benim gibi ne dvnecek gcn, ne glecek yzn
kalr.
6
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
8/108
NAKBENDLK
Nakibendilik, on drdnc yzyl ortalarnda, M-
hammed Bahaeddin Nakibend'in kurduu, Yesevilikten,
eski Zerdt dininden, Samanlktan esinlenen, Snni gele
neine bal, daha ok yeni bir slam anlay getirme ei
limi tayan kurulu (tarikat). Bu kuruluun ne olduunu,geliimini, yaylmasn anlamak iin nce kurucusunun
kimliini, kiiliini ayrntlaryla bilmek gerekir.
Muhammed Bahaeddin Nakibend 1318de Buhara do
laylarnda Kasr Arifan adyla nl yrede dodu. Kimi
sylentilere gre, eski Zerdt inanlarna balyken, son
radan slaml benimsemi, bir ailenin ocuudur. Baha
eddin ocuk denecek yalarda Yesevi Tarikat'na baland,
zellikle Ahmed Yesevi'nin dncelerini rendi. Nakibend adnn, bir ky yansttn syleyenler olduu gibi,
bilezik, yzk, gerdanlk trnden ss taklar yapan kim
se anlamna da gelir. Ancak bu bir yorum da olabilir. Ba
haeddin Nakibend'in ne gibi bir renim grd aka
bilinmiyorsa da, Kuran, hadis, fkh, tasavvuf konularyla
yakndan ilgilendii, bu konularda birtakm aklamalar,
yorumlar getirdii, evresinde toplananlarn bunlar yaz
ya geirerek birbirine aktard sylenmektedir.Bahaeddin tekkesini atktan, 1350'den sonra, kendi
ni evresinde toplananlarla syleilere vermi, onlara tasav
vuftan kaynaklanan grlerini aklama, alama yoluna
girmitir. Bahaeddin'in inanlarna gre evren yaratlm
tr, "ruh" gvdeden ncedir, lmle gvdeden ayrlacak,
7
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
9/108
geldii Tanrsal kaynaa geri dnecektir. eriat gerektir,
kesindir, ona uymak tm Mslmanlar iin dinsel bir grevdir. Bahaeddin'in bu dnceleri yeni deildir, Yesevi-
lik'ten alnmtr. Onun kadn konusundaki olumsuz dn
celerinin kayna da Zerdt dinidir. Bu dine gre kadn er
kei olumsuz ynde etkileyen, Tanrsal duyu yolundan
ayran, yanna ok ll yaklalmas gereken bir varlk
tr, ilerde, Nakibendilik'in dnsel yapsn incelerken,
ierdii btn sorunlar gzden geirilecektir.
Muhammed Bahaeddin Nakibend din bakmndan yeni bir gr getirmemi, etkisi altnda kald Yesevilik,
ran uygarl nedeniyle rtl bir slam inanc yaymay,
bu ylece Arabistan'da doan slamla ran kkenli bir an
lam vermeyi, biim kazandrmay yelemitir. ran, uygar
l balangcndan beri kendine zg bir "kltr alan" ya
ratmakta gecikmemi, zellikle din konusunda kendine uy
gun bir yol semitir, daha akas ran baka uluslardan,
yabanc toplumlardan din aktarmamtr. Zerdt dinininkutsal kitab "Avesta"dan rendiimize gre, ran insan
yalnzca kendi toplumunda doan inanlara, geleneklere
bal kalm, btn yabanc dncelere, inanlara kapla
rn kapamtr. Konuya byle bir gzlkle baklnca, Ba
haeddin Nakibend'in bu gelenein dna karak, ran an
layna aykr bir slam dnemeyecei anlalr.
Buhara, o alarda Trklerin younlatklar bir bl
geydi, eski bir gelenee balyd. Bunun en ak, yaygn rnei stanbul'un alnnda, Buhara'dan birok Trk'n gel
diini, ounun savata ldn syleyen gelenekler, ta
rihsel kaynaklardr. Szgelii, bugn stanbul'un, zellik
le Fatih ilesinin deiik yerlerinde "Buhara'dan gelen s-
8
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
10/108
tanbul'un alnmasna katlarak ehit den evliyadan (er
milerden)" szedilir, onlarn gmldkleri yerler kutsal sa
ylr. Edirnekaps, Malta, Eyp, Cibali gibi deiik yre
lerde bu tr mezarlar oktur, hepsi de yeile boyanmtr.
lk bakta nemsiz gibi grnen bu gelenek uygulamas,
bir inancn tutunmas, yaylmas bakmndan nemlidir, ki
mi sorunlarn aydnlatlmasnda yararldr. Neden hep "Bu
hara"? Sonra neden "Buhara'dan gelen emirler?" Btn
bunlar Muhammed Bahaeddin Nakibend' in etkisinden
kaynaklanan sylentiler olabilir. Burada vurgulanmas ge
reken Bahaeddin'in salt Pers olmaddr.
Nakibendilik kurulduktan sonra, eyhinin etkisiyle,
ksa srede Bat'da, zellikle de Anadolu dolaylarnda ya
ylmaya balad. O dnemlerde Anadolu'da Snni inanla
r egemendi. Bahaeddin, Snni rtsne brnerek slam'
iinden vurmann, deitirmenin en kolay yolunu bulmu,
bu konuda ok baarl olmu bir kimsedir.
Nakibendiliin tik Yaylma Evreleri
Nakibendi anlayna gre btn bilgilerin, bilimle
rin kayna Kuran'dan gelen, simgelemi nerilerdir. Bun
lar anlamann deiik yollar vardr, bu yollar insann gn
lne Tanr'nn yla girebilir. Bu nedenle eyhin Tanr
sal bir nitelii olmas gerekir, eyh Tann'yla anlama yetisi
dar olan insan arasnda bir yol gsterici, bir ldak durumundadr. Tanr buyruklarn her insan anlayamaz, kavra-
yamaz. Tanr bunu bildiinden, insanlar arasnda, uygun
bulduklarn'semi, onlarn gnllerine birtakm sezgiler
gndermitir, gerek Mslmann bunlara uymas, bir Tan-
9
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
11/108
r buyruu niteliindedir. te bu nedenle Nakibendi kuruluuna girenlerin hepsine, nce eyhi dinleme, szlerini
eksiksiz yerine getirme alkanl alanr.
eyh dnce retmez, btn inanlarn Tanr'dan sez
gi yoluyla alr, evresine yayar. Bu nedenle eyhin evresin
de toplananlar arasnda birtakm ayrcalklar belirir, sezgi ye
tisi, derin dnceye dalma gc, Tanr yolunda taknlk,
ar bir kendinden geme, sk sk dler grme, yalnz Tan
r adlarn anma (zikr) alkanl gibi uygulamalar, grntler insanda (eyhin evresinde toplananlarda) bir "baka
lk" uyandrr, oluturur. Buna "erme" denir, Arapada "ve
li", oulu "evliya" bu anlamdadr. Tanr stn, sarsc bir
grnt niteliinde, gzleri kamatran bir k durumunda
eyhin gnlne girer, bunu dtan kimse gremez, sezemez,
bunu ancak eyh sezer, taknla kaplr, titrer, terler.
Titreme, terleme olay, iyice dnlrse Peygamber
Muhammed'de grlen zelliklerden biridir. Nitekim, peygamber "Bana vahy indiinde iimde bir titreme, gvdem
de bir terleme" sezerdim demitir, bu btn slam kaynak
larnda "vahyin inii"yle ilgili aklamalarda vardr. Bu tr
ykleri Bahaeddin Nakibent'te de buluyoruz, dahas b
tn Nakibendi eyhlerinde grld ileri srlr, daha
sonra greceiz. Nakibendilik nedense koyu eriat, Sn
ni Arap lkelerinde pek tutunamad, en yaygn, etkili baa
rlarn Anadolu'da gsterdi. Burada Anadolu'nun btnszkonusu deildir, szgelii Karadeniz kylarnda, bu ku
rulu yaygn deildi son elli yl iinde epey yanda bulmu
tur. Nakibendilik, kurucusunun lmnden sonra (1391)
Dou slam lkelerinde pek yanda bulamad. zellikle a
man inanlarna bal Trk topluluklar arasnda gelieme-
10
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
12/108
di. Osmanl devletinin egemenlik alan geniledike, zel
likle islam inanlannn yerli inanlarla elikiye dt y
relerde bu tarikat, slamn dolduramad inan boluklarn
dan yararlanma yoluna girdi, dtan tasavvuf, iten eriata
kart inan kurumlarn uzlatrma amacna yneldi.
Tasavvuf-eriat Aykrl
Nakibendilik islam eriatna dayanan btn uygula
malardan yana grnd, slamn ilk be kouluna baland (namaz, oru, zekat, hac, tevhid). Ancak bunlara, kendi
ne gre bir yorum getirerek, gnlk namazn saysn o
altt. zellikle tekkelerde dzenlenen trenlerde (zikr) k
lnan namazlarn ou eriatta yoktur. Kuran'da sabah,
le, akam namazlaryla ilgili yorumlara elverili neriler
vardr. Szgelii sabah namaz (17/78), akam namaz
(17/78), orta namaz (2/238) yerde gemektedir. Burada
orta namaz le namaz anlamnda yorumlanr. Diyanet leri Bakanl'nn yaymlad Sahih-i Buhari Tecridi'nde
yats namazndan sz edilir (hadis: 12).
Kuran yalnz namazn "farz" denen blmn nerir,
onda "snnet" yoktur, oysa Nakibendilik bu konuda sn
nete arlk verir, eriat ikinci aamaya iter. Bunu yapma
snn nedeni de "hadisler"in tartmaya, yoruma ok ak,
elverili olmalardr. Bu olayn gelimesinde balca etken
"hadis" toplayclarnn, beinin ranl olmasdr. Adlarndan da anlalaca gibi Buhari-Kazvini-Sicistani-Tirmizi-
Muslim iranldr, Iran dolaylarndandr, yalnzca Nesai 'nin
Arap olduu sylenir. Bu "hadis" kitaplarnn Buhari-Mus-
lim gibi ikisi nde gelir, ok tutulur. Bu gelii gzel bir o-
11
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
13/108
lay deil. Nitekim Nakibendilik'in en ok gvendikleri de
bunlardr.
Mezheplerin Douu
Nakibendilik'in anlad slamda "Snni" inanlara
dayal drt mezhep vardr (mezhep gidilen yol, benimse
nen dnce-inan yntemi anlamndadr). Bu mezhepler
de Hanefi-Hanbeli, afii-Maliki'dir, bunlar "hak mezhep
ler" saylr, ran'da gelien, ayrlma, ayrlk anlamn ie
ren "ia-ii" mezhebi sapkn saylr, dahas "rafizi/dinsiz,
inansz, sapk" anlamlarnda yorumlanr. Bu kurulularn
Dou lkelerinde en yaygn, en gls Yesevilik denen
tarikat saylr. Yesevilik "ia"ya kar olmakla birlikte o-
nun dayand Zerdt inanlarndan, Samanlktan ok et
kilenmitir. Nitekim Nakibendilik de bu kurulutan do
mu, yaylmtr. Hepsi "Snni" saylan bu drt mezhebin
tarikatlarca da "hak" sayld bilinmektedir, ancak "ia"
baka trl yorumlanr, sapkn saylr derken, kimi "Sn
ni" kurulularn da bundan yararlandklar tarihte geen r
neklerden, olaylardan aka anlalmaktadr. Demek ki bu
konuda "mezhep ayrl" tarikatlarda pek nemli saylm
yor, deitirilen boya kart durumu rtmeye yetiyor.
Mezheplerin douundan balca etken Kuran'a geti
rilen deiik yorumlardr. Yukarda ad geen drt "Snni
mezhebi"nin uygulamalar, tapnlan birbirine uymaz, ni
tekim "slam Bilimleri" denen "fkh", "hadis", "kelm",
"eriat" szcnn kesin, belli, deimez bir anlam ta
mad grlmektedir. Her mezhebin kendi isel yapsna
gre bir eriat anlay vardr. Szgelii Maliki mezhebine
12
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
14/108
gre kpein itii sudan abdest alnr, kpek pis deildir,Hanefi inanlar buna karttr. Bir afii abdest aldktan
sonra etei bir kadnn giysisine srlrse abdest bozulur,
yenilenmesi gerekir. te yandan Hanefi inanlarna gre
namaz klan bir erkein nnden eek-domuz-kadn geer
se namaz bozulur (bu konuda ak hadisler vardr).
Nakibendilikte belli bir mezhebe (Snni mezhepler
den birine) ballk yoktur, ancak "eyhlere" gre bu tar
tma konusu olabilir. Nedeni de bu mezhep kurucular arasnda yorum ayrlklarnn bulunmasdr. afii inanlarna
bal bir Nakibendi hangi eriata uyma gereindedir?
te bu sorunu Nakibendi eyhleri tasavvuf yoluyla kolayca
zmtr: "Tm mezhepler dorudur, tanr yolundadr,
gerektir, ayrlk zde deil yzdedir." Bu konu Nakiben
dilikte tasavvuf kavramnn yorumuyla akla kavuturul
mak istenir. Bu nedenle tasavvufu biraz aklayalm.
Tasavvufun Douu-Geliimi
Tasavvuf, slam kkenli bir reti deildir, Kuran'n
nerileriyle badamaz. Bu retide Zerdt-Buddha-
aman inanlar birbirine kartrlm, sonra Yeni-Pla-
tonculuk'tan ar lde esinlenmi, slamn karsna
Tanr-Yaratl ikilisiyle kmtr. Yeni-Platonculuk'un
kurucusu Yunan bilgesi Platon'un grlerini yenidenyorumlayarak gelitiren, skenderiyeli Plotinos'tur, S.
nc yzylda yaamtr. Plotinos'a gre "yarat"
olay yoktan var etme deildir, grnmezken grnr du
ruma gelmektir. Tanr sonsuz, engin, grnmeyen bir k
(nur) niteliindedir. Onun grnr duruma gelmesi, ken-
13
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
15/108
dini aa vurmas bir fkrmadr (drm)- buna "ema-
natio" denir, islamclar arasnda, Arapa karl "su
dundur. Bu gr "yoktan var edi" kuramn geersiz
klyor. Tanr'nn grnmezken grnr duruma gelme
si (emanatio/sudur) aamaldr. Bu grn en yksekten
en aa doru basamak basamak gerekleir, basamak
katlar da varlk katlarn oluturur. En st basamakta en
yce varlk, en alt basamakta en dk varlk (bir yoru
ma gre zdek/madde) vardr, insan ilk basamakta oldu
undan Tanrsal varla en yakn durumdadr.insan, tm Tanrsal nitelikleri tar, dolaysyla Tanr
yetkin insanda grnr duruma gelir. Tanrda bulunan tm
dnsel, tinsel, yce yeteneklerle donatlmtr, dolaysy
la insan Tanrsaldr. Tasavvufun Platoncu felsefeye daya
nan varlk anlay, insan-Tanr kuram Ortaa boyunca is
lam lkelerinde etkinliini srdrm, islam inanlarnn
dolduramad dnsel alanlar egemenlii altna alm
tr. Ancak iran'da hzl bir gelime olana bulan, oradanbaka lkelere yaylan tasavvufun znde duyulardan, al
glardan arlnma, Tanrsal varlkla btnleme grnn
kaynanda Buddhaclkn izlerini bulmak, bu retinin
"arnma kuram"n unutmamak gerekir. Arnma, tasavvuf
ta lml varlklardan syrlma, geici evrenden (iinde ya
anan dnyadan) gerek, kalc evrene ykselmek iin bir
olgunluk (kemal) aamasdr. Bu gre gre, insann ol
gunlamas Tann'ya yaklamas, onunla birlik-btnlkiinde bulunma olana salamasdr. Btn geici, duyu
sal, duygusal eilimlerden syrlmaya, lml yaamdan
lmsz yaama ykselmeye tasavvufta "lmden nce
lmek" denir. Ozann biri yle syler:
14
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
16/108
Hayat-i cvidan eyh-kmilden sual etdim
lmden evvel lmektir deyince intikal ettim
Bu dizelerin gnmz diliyle sylenii "lmsz ya
am olgun eyhden sordum, lmden nce lmektir deyin
ce anladm"dr bu da btn geici nesnelerden, duyusal-
duygusal olanlardan uzaklamak anlamnda yorumlanr.Nakibendilik, bu retiyi btnyle kavrayabilecek, uy
gulayabilecek durumda deildir, burada "slam felsefe
s i n i ayrntlaryla bilme gerei vardr. Byle bir felsefe"salt felsefe" deildir, bir yaktrmadr, ancak gelenek bu
yaktrmay felsefe saydndan burada eletiriye kayma
nn gerei yoktur.
Dnen Us-Dnmeyen man
Nakibendilik'te, ileri gitmi, tasavvufun btn zel
liklerini kavram bir kimseye gre "dnmeyen iman",olgunlamann, znden Tanr'ya balanmann gerekesi
olduundan "dnen us"tan yedir, us imann buyruun
da olmaldr. Bu dncenin kayna slam dncesinde
usu stn sayan, geree ancak ilkelerinin aydnlnda va
rlabileceini nemseyen "Mutezile mezhebi "dir. Bu kuru
lua gre usa, us ilkelerine aykr den bir inan yanltc
dr, saptrcdr, gerekten uzaklatrr; usun nda bilin
meyen Tanr bir kuruntudur.Bu us-iman ekimesi tasavvufun ar ularn etkile
mi, olgun kii (insan- kamil) kavram ancak us bakmndan
onaylanabilir, kuru imanla insan olgunlua ulamaz, dolay
syla Tannsal varl kavrayamaz. Tanrsal varl kavrama-
15
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
17/108
nm olanaklarndan biri de sezitir, sezi gnlde gerekleir,
te yandan Tann'nn evi de gnldr, us gnle giremez, yleyse Tanr gnlde uyanan sezi gcyle anlalabilir. Bu ko
nu byle srer gider, geri dndrlrken sezi gcnn ola
naklar gndeme getirilir. te tasavvuf-din arasnda bitme
yen tartma byle kavramsal ierikli savlarla srdrlr. te
yandan Mutezile, yalnzca us ilkelerine dayandndan, bu tar
tmay balangta, dlar, geersiz sayar. Bu nedenle Nak-
ibendilik'te tartma, eyhe saygszlk saylr. Nakibendi
yanda, us-iman sorunu karsnda, ok kolayca tutum deitirir, bilimsel odaklardan uzak kald iin Kuran ilkeleri
ne uymaya, onlara gre davranmaya gtrr, arkasndan da
yadsd olanaklardan yararlanma yoluna girmekte saknca
grmez. Ona gre, nem tayan tslam savunmak deil, s-
lam savunur grnerek bir "yeni slam" yaratmaktr. Bu
alanda da en verimli, gl dayanak tasavvuftur.
Tasavvufun Etkinlii
Nakibendilik'ten nce, Anadolu'da, slam ncesi
geleneklerden de yararlanarak byk bir hzla gelien ta
savvuf akm bir yandan Mevlana Celaleddin'in, bir yan
dan da Hac Bekta Veli'nin, Baba ilyas-Baba shak iki
lisinin etkileriyle salam bir temel buldu. Bu iki akm,
ayr grler iermesine karn varlk, yaratl konular
n slam'la badamayan bir anlayla yorumluyorlard.Mevlevilik, inan, uygulama bakmndan slam'la bada
amazd. Onun algs, "sema" denen oyunu (dnmesi),
hepsine "mzik" diyebiliriz, resmi, ikisi vard. zellik
le ney-mey-dnme lsnn slam'la badama olana-
16
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
18/108
yoktu. Yeni gelimeye balayan Bektailik'in ise, Ana
dolu uygarlnn kklerine dein eskiye giden, ilkanDionysos trenlerine dayanan uzun bir geliim izgisi
vard. te yandan, yine Iran kkenli iilik' le birleen
baka bir zellik de tayordu. Bektai lik' te alg-ezgi-
oyun-iki drtls, bir kuruluun drt direi durumun
dayd. stelik bu iki byk kurulu, dnya gr bak
mndan insan-Tanr zdeliini de dlamyordu, dahas
Tann'yla insann, insanla Tanr'nn "bir" olduunu sa
vunan bir eilim de tayordu. Mevleviliin "Alevi ko-lu"nu slam inanlaryla uzlatrma olana yoktu, "sn-
ni kolu" da alg-sema ikilisi nedeniyle slama aykr d
yordu. Bu iki kuruluu Snni gelecein iinde eritme
de olanakszd, ancak, tasavvufun "varlk birlii" denen,
daha ok "vahdet-i vcud" adyla anlan retisi, te
yandan Yunus Emre'nin etkisi "Snni gelenei iyice sar
syordu. Bu nedenle z bakmndan slam inanlarnn
dlad "varl k birlii" grn savunan tasavvuf iingerekli taban yaratlmt denebilir.
te bu eriat-tasavvuf elikisi ortamnda iki yan da,
iten benimser grnen, dtan aykr sayan Nakibendilik
iin verimli, uygun taban olumutu. zellikle Osmanl
Devleti'nin, Yavuz Sultan Selim'le gelen koyu Snni tutu
mu, eriata bal grnen Nakibendilik iin uygun bir
aland. Bu alan korundu, zellikle onaltnc yzyldan ba
layarak, ran kkenli Nakibendilik kendine bir yer buldu.nce, salt slam rtsne brnerek Dou Anadolu illerin
de, ilka inanlaryla yzeysel olarak karm az olan y
relerde tutundu.
17
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
19/108
Osmanl Devleti'nde Yerleme
Nakibendilik'in, bir kurum olarak, Osmanl dne
minde ortaya k onbeinci yzyl ortalarna dorudur.
Kaynaklara gre, lkemizde ilk kurucusu Simav'da do
duu, 1490'da Vardar Yenicesi'nde ld sylenen eyh
lahi Nakibend'dir. Bu kii, sonradan Mslman olmu
tur, baka bir ad da Ayetullah lahi-i Simavi'dir. "Aye-
tullah" szc, ran kkenlidir, Tann'nn slam inan
larn yaymak, dzenlemek iin, zel olarak grevlendirdii kimse anlamndadr, nitekim gnmzde ran'da da
"ayetullah" szc anda en yksek aamaya varan,
Tanrsal bir gizem tayan kimse demektir, dine yeni bir
yorum getirme yetkisini Tanrsal sezile kazanm say
lr. Bunun ak rnei "Ayetullah Humeyni"dir. lahi
Nakibendi stanbul'da renim grm, zellikle tasav
vuf alannda etkinlik gstermi, bir sre Zeyrek Medre-
se'sinde retici olarak grevlendirilmitir . Tasavvuf bilgilerini de bir ranl olan, Semerkand'da yaayan Hace
Ubeydullah Attar'dan-edinmitir. lahi Nakibendi sk sk
ran'a gider, stanbul'a dner, Rumeli'ye geer, evresi
ni geniletmeye alrd. Simav'da tekkesini kurduktan
sonra, yakn adamlarndan Ah.med Buhari adl birisini,
Nakibendilik'i yaymak, tekke kurmak iin stanbul'a
gnderdi, grevlendirdi. te Osmanl Devletin de, Nak
ibendilik'in ilk kurumlama giriimi byle balamtr.Simav tekkesi nc durumdayd. lahi Nakibendi Rume-
li-stanbul arasnda sk sk gidi gelilerini srdrd.
Bu ilk kurumlamadan sonra, Nakibendilik, daha et
kili olmaya balad, an birtakm nde gelen (yle say-
18
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
20/108
lan) aydnlar tekkenin evresinde toplanmay srdrdler.
Bunlar arasnda Muslihiddin Tavil, Lutfullah skbi, Abidelebi iie kimi yksek grevliler vard. Balangta, Dou
Anadolu yrelerinde, zellikle ran'la balantl toplumlar
arasnda ilgi eken Nakibendilik en byk etkisini stan
bul'da gstermeye balad. stanbul Osmanl Devleti'nin
bakentiydi, Rumeli'de Edirne Saray nlyd. Burada, il
gin olan yan, bu tarikatn sonradan Mslman olanlarca
ok tutulmasdr. Bunun nedeni udur: Kabuu islam'a,
z slam'la badamayan inanlara dayanan bu kurulu,yabanclar iin ilginti. stelik tarma, ok kazanmaya
nem verirdi. Durum gnmzde de pek deimemitir.
Nakibendilik'in Orta Anadolu'da, zellikle Ankara
yrelerinde tutunmamasnm nedeni, oralarda Bayramilik'in
etkin durumda olmasyd. Bu kurulu, iyaps bakmndan,
biraz Alevi-Ahi eilimliydi, krsal kesimde yaamaya elve
riliydi. Hac Bayram Veli'nin etkisini krmak ok gt.
Onaltnc yzyln ilk eyreinden sonra, ran'dan gelen iiliin sakncal grlmesi zerine, doan gerginlik ne
deniyle, Snni gelenein glendii, egemen kurum duru
muna geldii grlr. Bu durum koyu Snni grntl Nak
ibendilik iin olduka uygun, elverili bir evreydi, bunun se
zilmesinde ge kalnmad. stanbul'da, zellikle 1453'ten
sonra glenme olasl gsteren Bayramilik, Fatih Meh-
med'le yaknl bilinen Akemseddin'in Saraya, Bayrami
lik etkisini sokmaya almas, bunun zerine padiahn buyruuyla Gnk'e srlmesi, orada lmesi Nakibendilik
iin nemlibir giriimin evresiydi. Nitekim, 1490'da Vardar
Yenicesi'nde len lahi Nakibendi'nin de, o evrelerde, da
ha ok Fatih'in lmnden sonra glendii, sk sk stan-
19
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
21/108
bul'a geldii biliniyor. Bu nemli bir durumdu, osmanl y
netimi Snnilik'in nndeki tm engelleri kaldrmt. Ar
tk Yavuz Sultan Selim'den sonra tm etkinliini srdren
Snnilik'in, nerdeyse kutsal saylan ncs "eyhlislam-
lk"n bir devlet kurumu olarak etkinlik gstermesi nemli
bir olayd. Bu evrelerde, Osmanl toplumunda Snni eilim
li grnen Nakibendilik'in hzla yaylma, gelime olana
bulduu Osmanl tarihilerinin, yazarlarnn brakt belge
lerden anlalmaktadr. Osmanl ynetimi Alevi eilimlilere
uygulad ldrc yntemi Nakibendilik'ten uzak tutma
ya zen gstermitir. Bu alanda bir yaam srme olana bu
lan iki byk kurulu vardr: Mevlevilik-Nakibendilik.
Mevlevilik, daha ok, Bat illerinde, Yugoslavya ier
lerine varabilen bir geni bir alanda, ancak varlkl evreler
de tutundu. Bunun nedeni de yapsndaki ak yreklilik, sa
nata verdii nem, alg-ezgi gelenei olabilir. Nakibendi
lik ise katyd, daha ok okumam yrelerde yaylma ola
na buluyordu. Nitekim Osmanl saraylarnda, varlkl yerlerde pek tutunamad. Daha sonra grlecei zere stan
bul'un yoksul yrelerinde yayld. te yandan, Nakiben
dilik yazn alannda, sanat yrelerinde de pek verimli ola
mad; bunun uygulamalarndaki katlk, esneklikten yok
sunluk .nemli bir engeldi. Nitekim yazn oylumunda Mev-
levilik-Bektailik gibi iki Alevi eilimli kurulu Osmanl d
ncesine damgasn vuracak nitelikte geliti, yayld, zel
likle iir trnde en stn rneklerini verdi. Bu arada birka Nakibendi ozann bulunmas byk bir baar deildir,
altyz yllk bir Osmanl dncesi, sanat iinde. Burada,
zerinde durulmas gereken baka bir konu da Nakibendi
lik'in yeni ele geirilen, egemenlik altna alnan lkelere, Ba-
20
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
22/108
t'ya sokulmasdr. Bunlarn ou deiik nedenlerle din deitirip Mslman olan yre insanlardr.
Nakibendilik'in yaps
Nakibendilik'in zelliklerini, uygulamalarn, dn
sel yapsn aklayan kaynaklar arasnda, en nemli say
lanlar, eyh lahi Nakibendi'nin yazd yaptlardr. Bun-
larNakibendilik 'inel kitab (ilmihali) niteliindedir. Mes-lek'l-Talibin, bu yapt tarikata girenlerin tutacaklar yolu,
ilemlerini, eylemlerini, davranlarn anlatan bir klavuz
niteliindedir. kinci retici nitelikteki yapt Zadl'l-Ms-
takn (Doru Yola Girenlerin Besini) adn tar. Bu da Nak-
ibendilik'te yaplmas gerekenleri, tutulacak yollan gs
terir nitelikte klavuz yapttr. Fusul'l-Vusul (Kavumala
rn Blmleri) adl yapt da Tanrsal gereklere ulamann
zelliklerini, niteliklerini konu edinen dsel durumlar an
latan bir yapttr. Esrarnme ise gizlilikleri, ie doular
anlatr, onda da gizemsel bir ierik vardr.
Bu yaptlar rnek alarak yazlm baka rnler de var
dr, ancak Nakibendilik'in iyapsn gsteren, bir Nak-
i'nin hangi ller iinde davranmas gerektiini vurgu
layan, biimlendiren bunlardr. Bu nedenle eyh lahi Nak
ibendi, bu tarikatn Osmanl lkesi'nde kurucusu, yery
znde ise ikinci kurucusu saylr (Muhammed BahaeddinNakibendi'den sonra), bu yaptlardan esinlenerek Naki
bendilik'in zelliklerini vurgulayalm.
1- Tanr. Nakibendilik'te Tanr kavram evrenin yara
tcs, stnlk, olgunluk bakmndan eriilmez, dnme
yetisinin snrlarn aan, nsz-sonsuz bir varlktr, yara-
21
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
23/108
tlmarh, domamtr, yaratmtr, yaratmaktadr. Tanr
salt istentir, yargtr, bilgindir, klavuzdur, zamanla, meknla snrl deildir. nsann tm eylemleri, davranlar
Tanr'dan gelir, Tanr insann btn eylemlerini denetler,
ynlendirir. nsan Tanr'nn varln dnebilir ancak b
tnlk iinde kavrayamaz Bir Nakibendi'nin yapaca,
yapmas gereken balca i Tanr'y anmak, onun adn, ni
teliklerini dilinden drmemektir, gerek bir naki hep
"ibadet iinde"dir, onun yirmi drt saati bir "ibadet" ala
ndr. Bu nedenle kii "saim-i daim"dir, Tanr'y dilindendrmeyendir, bunun dnda etkin bir uygulama yoktur.
2- eyh. Kulla Tanr arasnda grevli, olgun, etkin,
Tanrsal gizemlerle donatlm, btn yaam boyunca Tan-
r'yla dsel birlik iinde bulunan, szleri-buyruklar tar
tlmayan, dedii dedik, buyurduu gerek, yalnzca Tan-
r'ya kar sorumlu kimsedir. Tanr'dan sonra tek gerek,
tek klavuz, tek kutsal varlk eyhtir. Hangi koullar altn
da olursa olsun eyhin buyruu kesinlikle yerine getirilmelidir. Burada biraz durarak eyh Said ayaklanmasnda g
zn budaktan, cann baktan saknmayan bakaldranla-
r dnelim. Anadolu'da, bilinen ayaklanmalarn nerdey-
se hepsinde Nakibendi parma vardr, hepsi de bir eyhin
kkrtmalaryla balamtr.
3- badet. Bir Nakibendi iin tapmn (ibadetin) bel
li, belirli evresiyoktur, tm Nakiler srekli, kesintisiz, s
reye bal olmayan bir "ibadet iinde"dirler. Uyurken bile,soluk al-verilerde "Allah" demek gereklidir, bu neden
le "Allah-Allah" denmelidir, soluu alrken verirkende. Bu
eyleme nceleri "Al-lah" diye balanr, allr, bu alkan
lk insanda srekli bir gvde eitirin olur, bylece uyuyan
22
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
24/108
bir kimsenin soluk allarndan bir Naki olduu anlalr
(yle inanrlar).4- Zikr. Nakibendilik'in temel kurallarndan biri de
zikr denen Tanr adlarn anmaktr. Bu sesli, sessiz olmak
zere iki trldr. Seslisi toplu, ya da bireysel olarak Tanr
adlarn yksek sesle okumay, sylemeyi gerektirir. Sessiz
olan ise gnlden geirme (ie kapan) yoluyladr. slam
dinine gre Tanr'nn doksan dokuz ad vardr, bunlara "es-
ma-i hsna" (gzel adlar) denir. Sesli zikr (an) bu adlar
dan birini toplu olarak, birlikte sylemek, saa sola salnmaktr. Nakibendilik'e gre bu adlan anmakla insann gn
l arnr, btn gelip geici dnya isteklerinden, duygusal
eilimlerden arnr. Olgunlamann balca yntemi budur.
5- Oru. Nak'ibendilik'te oru, yalnz ramazan aynn
otuz gn ile saptanm, belirlenmi deildir. Oru kiinin
benliine, birtakm geici isteklerine engel koymadr. Ba
ka bir anlamda oru kendi benliini (nefsini) denetim alt
na almadr. Bu nedenle Nakiler yln, kendilerince, uygungrdkleri gnlerinde oruca girerler. ftarn zeytinle ya
plmas iyi gelir, sonra namaz klnr, karn doyurulur. Ra
mazan gnleri evden abdestsiz kmak "gnah" saylr.
6- Kadn. Nakibendilik'te, Zerdt inanlarnn etkisin
den gelen bir kadn aalama eilimi vardr. Kadn saptr
cdr, erkee gre eksiktir, duygulannn, geici isteklerinin
tutsadr. Kadn eli sklmaz, kadnla konumak, kanl
maz bir durumdan kaynaklanyorsa, konuurken onun yzne bakmak doru deildir, kt eilimlere yol aar. Kadn
la karlanca ne, yere bakmak gerekir. Yolda kadnn n
de, erkein, arkada yrmesi eytana uymaktr. Kadn kesin
likle rtnmelidir, gerekmedike evinden dar kmamal-
23
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
25/108
dr. BirNaki erkei istedii sayda kadn alabilir. Kadn ko
cas dvebilir, ona ceza verebilir, namaz klmayan kadnla
yaamak doru deildir. Kadn yalnzca Kuran dinlemeyi,
okumay renmelidir, yorum,, anlam verme gibi yetkileri
yoktur. Kadnn, evinin dnda bir grevi, ii olamaz. Bir kz
da, kadnlk belirtileri grlmeye balaynca, evlendirilme-
li, evde saklanmas birtakm sapmalara, anaya-babaya kar
elinde olmadan, istemeden dikbalk etmeye yol aar. Nak-
i olmayan erkee kz verilmez, Naki olmayan bir ailenin
kz alnmaz, alnrsa gn geirmeden onu tarikat ilkelerine
gre eitmek, arndrmak, "slam'a sokmak" gerekir.
7- Zekt: Bir Nakibendi iin zekt eriatn gerekimlerin-
den biridir, ancak kime verilecei konusunda seme yetkisi var
dr. Nakilere gre eriatla ynetilmeyen bir toplumda yalnzca
kendinden olana, Nakibendilik'le balants bulunana verilir,
bu kurulutan olmayana, ne denli yoksul, dkn olsa da zekt,
sadaka verilmez. Zekt, sadaka gibi yardm ierikli ilemler,
Naki topluluunun benimsedii inanlar dorultusunda al
acak kurumlara verilir. Sz gelii yoksullara yurt yaplacak,
renci okutulacak, kurban kesilip datlacak trnden yardm
lar Nakibendi anlayn benimsetmek, yaymak iin oluturul
mu derneklere, kurumlara verilir. Bugn, lkemizde Nakiben
dilik'le iten balants olduu aka bilinen, belgelerle ortaya
konan kurulular vardr. Bunlar arasnda yurt, okul, hastane, do
umevi yaptranlar, vakf kuranlar oktur. Bunlarn hepsinin tek
amac Nakibendilik iin gereken ne varsa yapmaktr. Nakibendilik'te, bu kuruluun dnda kalan ne varsa sapkndr (ba
tldr) geersizdir. Nakibendilik lksnn benimsenmedii,
yaylmad bir lkede zekt-sadaka gibi devler yerine getiri
lirken ok ayrntl inceleme, izleme yapmak kanlmazdr.
24
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
26/108
8- Kurban: Btn Nakibendilerin kurban kesmeleri
gereklidir, ancak etlerin, derilerin baka kurululardan olanlara, zellikle dinle ilgisiz kurumlara verilmesi "haram" sa
ylr. BirNakinin kestii kurbann derisini, etini datrken
yine kendi tarikatndan olanlar semesi kanlmazdr, bu
nun tersi ocaa kar su ilemektir. Nakibendilik'te resim,
yontu, alg, iki, oyun sutur, "haram" kapsamndadr.
9- Su: Nakibendilik'te en ar grevlerden, en saknca
l ilemlerden biri su ile verilecek ceza konusundadr. eriatn
(Naki eriatnn) dediini yapmayan kim olursa olsun, suludur, bu su ilemede Nakibendilik'in yaylmasn, gelimesi
ni nlemek amac saklysa sulu, eyhin buyruuyla ba kesi
lerek ldrlr. Asmak, yakmak, denize atmak, iple boazn
skarak ldrmek Naki geleneine aykrdr, sulunun kan ak-
mal, yaratld toprak bu kann aktna tank olmaldr.
10- Eitim: Nakibendilik'te biricik, en geerli eitim
tarikatn ilkelerini renmek, eyhin gsterdii yolda git
mek, slam'n koullarn, eriatn uygulamalarn yerine getirmek, ibadet saylan, ona balanan btn eylemleri sr
drmektir. Bunun dnda bir eitim yoktur, sapklktr. Ki
mi Nakibendi eyhlerine gre radyo, telefon, televizyon,
sinema gibi kurululardan uzak kalmak, onlar eve sokma
mak inancn koullar arasndadr. Eitimin amac, kiiyi
Tanr'ya balamak, eyhle Tanr arasnda srdrlen gizli
balanty dnmeden, eksiksiz bir ballk iinde kal
maktr. Bo gnlerde Kuran okumak, ya da Kuran okuyankimseyi diz kp dinlemek, ban ne emek saygnn be
lirtisidir. Hangi yata olursa olsun byklerin szlerine uy
mak, onlar dinlemek gerekir. Yolda giderken hep ne bak
mal, gizlice Tanr'nn adlarn anmah, Tanr adn anma-
25
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
27/108
dan bir nesneye dokunmamak, yolda bir tandkla karlanca iki eli gsn stne koyarak, biraz ne eyilerek "es-
selamualeykum" demeli, baka trl selamdan kanmal.
Selamlarken, konuurken sa elin baparman kalkk,
dik tutmal. Bu belirti tm konumalarda, davranlarda
Tanr'y tank gstermek, "Allah ahidimdir" demek anla
mndadr. Hangi koullar altnda olursa olsun, Nakilerin
birbirine kar yalan sylemeleri, tanklk etmeleri (iyilik
iin deil, sulamak iin) yasaktr, ktlk sz konusu olursa bir Naki baka bir Nakiye tanklk edemez, olay ya
kndan grse, bilse, yaasa bile.
11- Naki and: Nakiler arasnda gizli tutulan', en skk, g durumlarda bile bakalarna bildirilmeyen, sy
lenmeyen bir and vardr, bu and eyhin avucunun iini p
trerek dervie iletilir. Dervi gerekli eitimi grp yetki
alaca srada, eyhin nne karlr, diz ker, nce iki eli
ni gsnn stne getirir, kez Tann'nn adn anar, son
ra eilir, eyh sa elini dervie uzatr, dervi eyhin avucu
nun iini per. Dervi, eyhin szlerini yineler, bu szler
aa yukar u anlamdadr:
"Yaadm srece eyhe (Pir de denir) bal kalaca
ma, Nakibendilik dnda bir toplulua girmeyeceime,
Nakiliin gerekli grmedii, beenmedii, nermedii i
lerle, konularla ilgilenmeyeceime, her trl yenilik, din
sizlik, Nakibendilik'ten gelmeyen davranlara, uygula
malara, cuma namaz klmayan, kldrmayan, devlet adam
larna, ynetimlere kar kacama, Kurandan baka ki
tap, eyhimden baka mrid Allah'tan baka yaratan, s
lam'dan ayr iman tanmayacama, Nakibendilik urun
da hangi koullar altnda olursa olsun canm vermekten ka-
26
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
28/108
nmayacama, Allah' ahid gstererek and ierim (ka
sem ederim), ahid ol yarabbi, ahid ol yarabbi, ahid ol ya-
rabbi, amin, sadakallahinazim."
Bu and daha da uzar, iine istenmeyen, dinsiz, din d
man saylan kimselerin adlan da katlr. Burada, bizim iin
nemli olan, andn, iinde yaanan zamanla, zamann olay
laryla iten bir balant tamasdr. Tarikat, ats altnda bu
lunanlar bu andla kendisine balyor, ondan ayrlmann, iler
de sakncal bir durum yaratabileceini gndemde tutuyor. Bu
and eskiden yoktu, yakn srelerde, zellikle Cumhuriyet ynetimi uygulama alanna konduktan sonra yaygnlatrld.
12- Hac: Her Nakibendi'nin yaamnda en azndan
bir kez hacca gitmesi gerekir, gitmeye gc yetmezse eli
nin emeiyle bunu salayacak olanak bulunur, emei kar
l salayaca kazanla bu grevini yerine getirir. un
dan bundan dn para alarak, geim kaynaklarndan bir
blmn satarak hacca gidilmez, gidilse de geerli sayl
maz. Oysa son yllarda Nakiler bu gelenei ykmtr.13- Giyim: Nakibendilik'te giyim-kuam biimini
belirleyen, genellikle eyhtir, btn derviler giyim-kuam
bakmndan eyhe uyma gereindedir. Kadn, evinden d
ar kma gereinde kalrsa, kimsenin tanyamayaca bir
kla girmesi gerekir. ada giyim sutur, dinden ayrl
madr. Bu nedenle erkeklerin alttan alvar, stten cbbe, ba
a sark giymeleri gerekir, kadnlarn araf, pee, batan
omuzlan kaplayacak nitelikte rt rtnmeleri gereklidir.Ancak, amzda olduu gibi yzn gsterecek biimde
bir barts kullanmak da doru deildir.
14- Zina: Btn uygar uluslarda, tek Tanrc dinlerde "zi
na" ar, yakksz bir su saylr, belli bir tanm vardr. Bu
27
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
29/108
yasal tanm, Nakibendi tarikatnda geerli deildir. Zina dav
ranlara, durumlara, ilemlere gre deiik adlar alr:
A- El zinas: Kendisiyle evlenmesi yasak olmayan bir
kimseyle (kadn erkekle, erkek kadnla) el skrsa, abdest
bozulur, el skma uzun srerse ykanmak gusul abdesti,
almak gerekir. Bu nedenle evlilik getirebilecek kimseler
arasnda el skmak sutur. Byle yapan bir kadnn, evli
ise dvlmesi, yola gelmezse boanmas gerekir. B- Gz
zinas: Yolda, baka bir alanda bulunurken, baka bir er
kekle gz gze gelmek, birbirine ekici, yaklatrc bir z
lemle, duyguyla bakmak gzle zina etmek demektir. Bu er
kek iin olduu gibi kadn iin de geerlidir. C- Dil zina
s: Bir erkek, yabanc bir kadnla tatl tatl konuur, syle
irse, ona okayc, gnl ekici szler sylerse, bu al-ve-
ri amacyla olsa bile szcklerle srdrlen bir zina bii
midir. Gerek bir Nakibendi erkeinin bundan uzak kal
mas, kadnlara kar gler yzl, okayc davranmas su
tur (gnah), bundan kanmayan kimsenin yarg gn dili
tutulur. -Giysi'yle gelen zina. Erkek elinin dedii i a
marlarn giyen bir kadn gizli zina yapm demektir, bu
nedenle giysilerin kadn elinden kmas gerekir.
Nakibendilikle Ev Yaam
Hangi koullar altnda olursa olsun, aralarnda kan ya
knl bulunan kimseler bile erkekli-kadnl oturup, syle-
emezler, erkeklerin yeri ayr, kadnlarn yeri ayr olmaldr.
Kadnn sesini, gln duymak bile erkekte baka bir ei
lim uyandrr. Evde yemei, kesinlikle, kadnn piirmesi,
kadnn yiyecei yemee erkek elinin dememesi gerekir.
28
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
30/108
Bir kadnn, evinde Kuran okurken bile, sesini erkeklerin
duymamas gerekir, zellikle gzel bir kadn sesi, erkeiduygulandrdndan zinaya olanak salam saylr. Evinin
dnda arkadalaryla (kadnlarla) konuan bir kadnn se
sini yanndan geen erkein duymas bile gnlde kukuya
yol aar. Evlere ayak karlmadan girilmez, hangi koullar
altnda olursa olsun erkek amarlaryla kadn amarlar
birbirine kartrlarak ykanamaz. Ekmek elle krlmal, b
akla kesilmemeli (cinayettir), sofrada kaktan baka ara
kullanlmamal, kat yiyecekler elle yenmeli, tabaklarda yemek kalnts braklmamal. Gen evliler arasnda cuma ge
celeri seilmeli, peygamber cuma gecesi domutur. Cuma
namazlarna gidemeyen kadnlar, kendi aralarnda toplana
rak (Nakibendiler) eyhin uygun grd biimde (bun
lar nceden renmeyen Naki olamaz) Kuran okumal, ya
da ilerinden okumay bilen birinin okuyuunu dinlemeli.
Btn ev halknn cuma gn sabahtan ykanmalar ya
rarldr. ocuklarla bykler ayr ykanmal. Evlerde, kadnlar arasnda bile, ark (tagani), sylei (sohbet, dinle ilgisi
olmayan konularda), sigara, kahve (bu yasak eyhlislam
Ebussuud Efendi'den geliyor) iilmemeli. Oyuncak, elen
dirici nesneler kullanlmamal. Emzikli ocuklar mziksel
ninnilerle uyutulmamal (onlar eytan kandrr, ya bir daha
uyanamazlar, ya da byynce arkc olurlar). Bu tr uya
rlar, dnce alamalar, biraz da eyhin yetitii (ilk bilgi
edinme dnemlerinde) evrenin yaygn geleneklerine dayanr. Nakibendilik'te, etkinin yaylmas, yresel geleneklerin
klna girme baarsna baldr. Bu konuda, bir Nakiben
di'nin en kolay yararlanma arac yardm, "yoksullara", "d
knlere" yaplr, byle bir giriim yaygnlatnlrsa geim
29
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
31/108
darl eken evrelerde yanda toplamann n alr, ola
naklar hzla oalr. lkemizde 1950'den bu yana uygulananyntem budur. Bu uygulama biimi, oy toplama kaygsyla
btn lke dzeyine devlet eliyle yaylm deil, yaydnlm-
tr. Bunun en kolay, en yumuak uygulama biimi de "ucuz
buday", "ucuz msr" datm (ya da sat) olmutur.
Nakibendilikle rtl Giriimler
Gerekte Nakibendilik gncel politikann dnda kalmay, toplumsal olaylara, din gzlyle, dtan bakmay kendi
karlarna ok uygun bulur. Bu konuda "uygun zaman" ok
nemlidir. lkemizde, geimsel bunalmn balad, "devlet
ekonomisi"nin bozulduu yrelerde bu tarikatn birden bire
etkin duruma gelmesi, gelii gzel, beklenmeyen bir olay de
ildir. Nakibendilik'in alt yz yllk yaps, uygulama biim
leri, gelime kolaylklar toplumsal sarsntlarn hzland, ya
salarn uygulama etkinliinin ykld dnemlerde grlmtr. Bu sarsntnn izlerinin, belirtilerinin sezildii yerde Nak
ibendilik ok kolay boya deitirerek etkinliini gsterir. Bu
etkinlik, bugn lkemizde, gizli deildir. Devlet eli sk, ayak
ta durmadan baka bir kaygs olmayan duruma gelmi, yok
sullar oalmtr, yaam olanaklar azalmtr. retilen tke
tilene yetmemektir. Yurttalar devletten umudunu kesmi, Tan
r 'ya snma gereinde kalmlardr. Bu durum, yalnzca Nak
ibendilik iin deil, btn ynetime kart dnce besleyenkurulular iin karlmaz bir frsat, beklenmedik bir kolaylk
tr. Btn inanlarda olduu gibi, devletten umudunu kesenin
biricik sna, koruyucusu, umut kayna Tanr 'dr. te, Nak
ibendilik'in gkte ararken yerde bulduu da budur.
30
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
32/108
Nakibendilik'in nde gelenleri bu sarsntd durumlar
dan byk bir kolaylkla yararlandlar, nce devlet kurum
larnn etkili, saygn kiilerini, ada uygarl benimse
me, uygulama, devrimci, ileri bir atlm yapma kandrma-
casyla ele geirdiler. Bunu devrimcilik, slam yayma kan
drmas klnda, dman uaklarnn saldrlarndan kur
tulmak iin "sis bombas" atan sava gemileri gibi uygu
ladlar. Ne yaptlar, devrimci, Atatrk grndler, Hris
tiyan dnyasyla yaknlklar kurdular. Peki cumhuriyet y
netiminin daha ilk yllarnda, lkemizde kan ayaklanma
larn arkasnda ngiltere'den, Avrupa devletlerinden yar
dm gren, koruyuculuk salayan Nakibendi ncleri
(eyhleri) yok muydu? Bugn, adaln karsna kan,
yeniliklerin hzn kesmek isteyen, devlet kurumlarnda yal
nzca yanda deil, koruyucu, yardmc, besleyici odaklar
bulan kimseler Avrupa'dan, Amerika'dan g almyor mu?
Bunlarn hepsi deiik klklar iinde, birer Nakibendi de
il mi? Hristiyan Avrupa, kendini bildi bileli, Trk'n, s-lamn karsndadr. Birinci Byk Sava'n nedenleri ara
snda Trkleri Avrupa'dan srme, douya itme dncesi
vard. Bu dnce uygulama alanna konunca baarya u-
latrld. Bugn Trkiye Cumhuriyeti Devleti'nin elinde
yalnzca buuk (stanbul'un yarsyla) ilimiz kalmtr.
Nakibendilik'in Din rts
Osmanl tarihi boyunca, lkeyi sarsan, devlet dzenini bo
zan ayaklanmalarn ou Nakibendilik kkrtmalaryla olmu
tur. Bunun nedeni de, bu kuruluun, dolayl olarak, "medrese"
denen eitim kurumlarna giriidir. Osmanl eyhlislamlar
31
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
33/108
arasnda, Nakibendilik giriimleriyle ilgili bir "fetva" veren
kimse grlmemitir, oysa ayaklanmalarn ounun arkasnda
bu tarikat vardr. Osmanl dneminde, balayan ayaklanmala
rn "Celli" ad altnda serginlendii biliniyor (balangta). Bu
sarsc olaylarn arkasnda medreselilerin olduunu da bilme
yen yoktur. Bu olaylarn ounun getii yrelerde dinci bir an
layn etkinlii de besbellidir. Olaylann balangc 1500 ylla
r iindedir (Bk. Prof. Mustafa Akda, Trk Halknn Dirlik ve
Dzenlik Kavgas, 1975). Bu geliigzel bir olay saylamaz. Bu
nun ucu Kubilay olayna dein uzanyor. Burada, Nakibendi-
likin din rts altnda neler yaptn, yapmak istediini anlat
mak uzun srer, ancak Avrupa ile ilikilerin nem kazand bir
dnemde Nakibendilerin olumsuz giriimlerini de gzden uzak
tutmamak gerekir. (Bk. Bernard Lewis, Modern Trkiye'nin
Douu, 1984, s. 265,402-405,416. Bu kaynakta geen ak
lamalar, birer konuya deinme niteliindedir, ancak bu tarika
tn kuruluundan beri birtakm olumsuz giriimlerden geri kal
madn gsterme bakmndan nemlidir).
slam lkelerinde, ama eriat egemen klmaksa, Nak
ibendilik iin uygun ortam bulununcaya dein bir suskun
luk, yeraltnda i grme dnemi balar, eyh kendi dnya-
sina ekilmitir, evresinde toplananlar eyleme gemenin
en uygun belirtilerini beklerler. Hangi koullar altnda olur
sa olsun, yumuak yz gren Nakibendilik dncelerini
eyleme dntrmekten kanmaz, klk deitirmek bir
Nakibendi iin nemli deildir. Nitekim cumhuriyettenbirka yl nce Seyyid Abdlkadir Belhi (l. 1923). bir
yandan Eyp yresindeki tekkesinde Mevlevilerle birlikte
algl, ilahili trenler dzenler, dcelerini yaymaya a
lrd. Oysa Nakibendilik'le Mevlevilik'i inan bakmn-
32
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
34/108
dan yanyana getirme olana yoktur. Nakibendilik, gr
nte, koyu eriat yanlsdr, Mevlevilik'in algs, ezgisi,oyunu, ikisi vardr. Bu yaknlamada gizli, karc bir d
ncenin etkisini grmemek elde deildir, yerine gre Nak
ibendilik bir kar kurumu olmada gecikmez.
"Nakibendilik tamamyla Snni inanca sahip ve bilhas
sa Mceddidi Elf-i-Sni denen mam Rabbani Ahmed Fru-
kyy- Serhendi'den (l. 1624) sonra bsbtn softalaanbir
yol ve rind koluyla Kalenderdik, Bektailik ve Hamzavilik
gibi ii-Batin tarikatlarla badam, kaynam ve Alevi temaylde onlara yarm olan Mevlevilik ve nihayet bu iki
tarikat arasnda bir mnasebet. Hayli garip olan bu telakki
de silsileden doan uydurma bir telakkidir (Abdlbaki Gl-
pnarl, Mevlna'dan Sonra Mevlevilik, 1953, sayfa 319)".
Bu alntnn bulunduu yaptta (sayfa: 319-321) Nak-
ibendilik'in kendi inanlarna ters den kurululardan
yararlanma giriiminde, nerde dinle ilgili bir sorun ortaya
karsa orada din rtsne brnerek karc giriimlerdengeri kalmad anlalmaktadr. Nitekim, yine bu kaynaa
gre, Nakibendilik, etkinlik sezdii tm kurulularla sen
li benli olma yoluna girmekten kanmaz, oysa "Nakiben
di anlayyla Mevlevi ve Melami anlay orasnda o kadar
byk bir fark var ki! (A. Glpnarl, say. 320)".
Nakibendilik'in din rtsne brnmesinde birtakm si
yasal etkinliklerin bulunduu yadsnamaz. Osmanl tarihi bo
yunca srp giden, bu Nakibendi kargaas toplumun bana skntlar, kayglar amaktan geri kalmamtr. Nitekim
kinci Mahmud dneminde, Alevi-Bektai topluluuna kar
, Yenierilerin yozlamasndan kaynaklanan kym nede
niyle, uygulanan zc nlemlerde Nakibendilik yine ka-
33
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
35/108
zanl kmtr. Padiah'n Yenierilikle birlikte Bektailik'i
de ortadan kaldrmasnda ynetimin Mevlevilikyannda Nak-
ibendilik'i kayrmas olanak salamtr. Nitekim:
"Hac Bekta', Ahmed Yesevi ile ilgili gsteren Bek
tai Vilayetnamesi, Bektailiin ii-Batini tesirlerle sonra
dan bozulmu bir Taryk- Hcegn olduu kanaatini umu-
miletirmi, bu kanaat yznden eski Bektai tekkeleri Nak
ibendi eyhlerine verilmi, bu arada birok Bektai baba
s, Naki icazetnamesi alm, tekkelere gnderilen Naki
eyhlerinin bir ksm da Bektailik'e girmi ve Nakiben-dicilik'te olduka nemli rint ve Alevi bir kol meydana gel
mitir. (A. Glpnarl, s. 321)".
Nakibendilik'in, byle inanlarna kkten ters den,
ancak kar szkonusu olunca boya deitirmekte, rt ye
nilemekte saknca grmeyen tutumu Mevlevi-Naki kayna
masna da olanak salam, birtakm ynetim eksikliklerin
den doan toplumsal boluklar doldurmada gecikmemitir.
Yine yazl kaynaklardan rendiimize gre, Nakibendilik kan gerei Mevlevilikle kurduu yaknl tarikat de
itirme eylemleriyle de srdrmtr, bu nedenle birok
Nakibendi Mevlevilik'e ynelmi, Mevlevi olmu, buna
karn Nakibendi olan bir Mevlevi eyhi grlmemitir. Bu
alntlara dayanan aklamalardan sonra, Nakibendilik'le il
gili gncel yaynlar arasnda ortaya kan balanty sergile
mek gerekir. Nakibendilik'in, alar boyunca kaynandan
uzaklat, gnlk kar olaylarna karmakta kendi kiiliini yitirmekten bile ekinmedii anlalmtr. lkemizde
Yenieriliin kaldrlndan sonra toplum kurumlanna szan,
renk deitiren, rt yenileyen bu kurulu imdi bambaka
bir giysiye brnmtr, onu da grmeye alalm.
34
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
36/108
Gnmzde Nakibendilik'in seimler nedeniyle, ba
rsever, yurtsever, dinsever rtlerin altna girip, devlet
kurumlarna szd, daha dorusu devleti ele geirme giriimlerine, en nemli, duyarl toplum kurumlarndan ba
lad tartma gtrmez bir gerektir.
1 - Nakibendilik, 1950 ynetimiyle, nerdeyse, yasal bir
toplum kurumu niteliine brnm, Adnan Menderes, bir
babakan olarak Said-i Nursi'yi yceletirmitir. Oysa bu
kiinin yakn tarihteki olumsuz giriimlerini bilmeyen, duy
mayan kalmamtr. Bu izgi braklmam, 1960-1980 ara
snda, yine oy toplama tutkusuyla lke dzeyinde yaygnlatrlmtr. 12 Eyll dnemi ise Nakibendilik'in anka
ya Kk'ne dein ykselmesine olanak salamtr, bura
da krn grd, sarn duyduu bu olumsuz ykselii
nin ayrntlarna girme gerei yoktur, ylesine ak, yle
sine seik bir olaydr.
2- Nakibendilik, gler yzl, yurtsever, bilimsever
bir tutumla sinsiliin arkasna snarak Ordu kurumlar
na, zellikle okullara girmek iin btn olanaklar denemi,kimi devlet byklerinden yardm grm, yasal ilemle
re girimi (kimi kurnazlk rtleri altnda) zel okullar a
m, zel vakflar kurmu, dahas renci yurdu, hastane,
doumevi am, ksa srede lke dnda, zellikle Asya
Trk Devletlerinde etkinliini srdrm, bunu da yurtse
verlik rts altnda devlet byklerine bile yutturmutur.
3- Nakibendilik, gerekte Snni inanlara bal g
rnr, ancak uygulamada, Kur'an'la gelen slam'a aykr biryol tutmu, ayr bir ierik kazanm, nerdeyse dinsizlii
dinseverlik durumuna dntrmtr. Uzmanlarn yorum
larna gre, Bektailik slam'la badaan bir kurum deil-
35
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
37/108
dir, oysa Nakibendilik bu yorumu dlam, Bektailik'i,
kendinden daha ileri bir slam kurumu sayarak, onunla birlemitir. te yandan iilik'in en ar uygulamalarla orta
ya kt bir dnemde, ran'la inanlmaz bir balant iine
girmitir. zellikle din eitimi konusunda, tm ada yn
temlerin, grlerin dna karak, onlara kar insanla
yakmayan bir sava aarak olumsuz etkinliini, devlet
kurumlar araclyla srdrmtr.
4- Okullara din derslerinin konmasnda balca etken,
Milli Eitim kurumlarn dolayl olarak ele geiren Nakibendilik olmutur. 12 Eyll dneminin balca sorumlusu
olan kii, kken olarak Srbistanl bir aileden gelmitir, o
cukluunda din eitimi grmtr. Bunu ankaya'da bu
lunduu sre iinde yurt dzeyinde kt gezilerde
Kur'an'dan ayetler, Peygamber'den hadisler okuyarak gs
termi, uluslararas resim sergilerinden yabanc sanatla
rn tablolarn bile kaldrtmtr. Din dersleri bir kandrma-
cayd, nedeni u: hangi din, hangi mezhep, hangi tarikat anlayna gre din dersi? Bu kandrmacann arkasnda, Nak-
ibendilik'ten kaynaklanan bir "din dersi" olduu sonra
dan ortaya km, devlet kurumlarnda rgtleen Naki-
bendilerin tutumlar bu rtl gerei gn na karm
tr. Burada, bu konunun da, uzun bir eletirisini yapmann
gereine inanmyoruz.
5- Nakibendilik, aylardan beri, gnlk yayn aralarn
da sergilenen eylemleriyle, Kur'an'a, slam'a aykr giriimlerini yine devlet araclyla srdrme gcn kazanmtr.
zellikle Vatikan'da Papa'yla salanan ilikinin ardnda sak
l kurnazln nerelerden geldiini anlamak g deildir. Ni
tekim kendi inanlarna en aykr gelen tarikatlarla ibirlii
36
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
38/108
kuran, karp kaynaan Nakibendilik'in bu zellii ilgin
tir. Yukarda bu kuruluun iilik, Bektailik, Mevlevilik, Bay-
ramilik, Melamilik gibi, kendi yapsna aykr kurulularla
salad balantnn daha geni bir dzeye yaylmas, Vati
kan'la uzlamas alacak bir olay deildir. Kkeni lka
Anadolu uygarlna dein giden Bektailik bile Vatikan'dan,
Papa anlayndan ok uzaktr (Bk. smet Zeki Eyubolu,
Bektailik, 1990.). Nakibendilik'in byle bir giriimde bu
lunmas, uluslararas ortamda hangi dnceleri egemen kl
mak istediinin ak belirtisidir. Bu tarikatn Sleymanclk-
Nurculuk (bunlar ile de zetlenecek) kollarna bal, onlarn
nderi saylan eski bir vaz'm eylemleri, giriimleri Mart
1998 boyunca (Cumhuriyet gazetesi) kamu kurulularnn
nne srlm, gizli dosyalan aa kanlmtr. Durum
bylesine ak seikken, kimi deneyimli saylan devlet adam
larnn bu kuruluun nderini devrimci, Atatrk, ada
anlayl, iyiliksever, aydn bir kimse diye nitelemeleri, sa
vunmalar, Iskaryot'un "Son Akam Yemei"nde sa'yagsterdii iten (?) yaknla benzer.
6- Nakibendilik'in sevecen, dinci bir kurulu olmasna
olanak yoktur, onun slam'a ball, saygs bile Vatikan'n
ok gerisindedir. Burada Sivas olayn anmsamak gerekir. Bu
rada yaklarak, boularak ldren insanlar yoklua itenleri
savunan, koruyan, alklayan, onlara yardm elini uzatan bir
partinin Nakibendilik'e dayandn bilmeyen, duymayan
yoktur. Bu partinin bakan, kurucusu bile bir Nakibendi
eyhinin yakn, yanda olmakla tannmt. Burada gnde
me getirilmesinde yarar grdmz bir tutum vardr: lke
mizde, zellikle yksek grevlerde bulunan yneticilerimiz
slam inanlarn, tarikat denen gizli rgt niteliindeki ku-
37
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
39/108
rululan bilmediklerinden, aykr dnceli kimseler, onlarn
bu durumlarndan yararlanmakta glk ekmiyorlar.
imdi baka bir soruya yneldim: Neden Vatikan? Bu
sorunun yant, devlet adamlarmzn yalnzca seimlerde dil
lerine doladklar slam inanlarn yeterince bilemeyilerin-
dedir. Onlar slam denince yalnzca undan bundan duyduk
larn, aile geleneklerinin doyurucu olmayan ieriinin tesi
ne geemeyen kulaktan dolma sylentileri anlarlar. Bugn,
dn olduu gibi, Hristiyanlk ikiye blnmtr, burada Pat
riklik, te yanda Papalk. Bu iki kurulu yap, ierik, uygulama bakmndan birbirinin kart durumundadr. Uygarlk ge
litike kilise egemenliinde birleme, uzlama eilimleri be
lirir, ancak yapsal ayrlklarda grlen uurumun kapanma
sn kimse gze alamaz, milyonlarca insan kart dncele
re sarlm, Patriklik, Papalk dorukta kalm, tabanda btn
leme, birleme eiliminfglendirememitir. Bu ikili durum
slam lkelerinde iilik-Snnilik kartlna benzer. Avrupa,
inan bakmndan ikiye blnmtr, Papalk-Patriklik ikilisinin tabannda saysz mezhep-tarikat ikilii yaratmaktadr.
amzda Papalk-Patriklik ikilisi genileme, glenme, yan
da toplama eilimini birer ynetim birlii, egemenlik etkin
lii durumuna sokmak iin uramaktadr.
Nakibendilik'in Vatikan'a yaklama giriimlerinin ar
dnda kendini onaylatma, uluslararas etkinlik kazanmann
yollarn arama vardr. Konu bu denli yzeysel deil. stan
bul Fener Patriklii Hristiyanln iki byk odandan biridir, Papalk'n burada etkisi pek nemli deildir. Papalk,
slam lkelerinde pek ilgi grmemitir, bu Roma mparator-
luu'nun dou kanadnda ortaya kan byk atlaktr. Do
u Roma daha ok Greke konuanlarn, Hristiyanl Grek
38
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
40/108
diliyle renenlerin lkesidir, Bat Roma Imparatorluu'ndaLatin dili egemendir. Dou Roma egemenlii altnda yaa
yan lkelerde Hristiyan-Mslman, Mslman-Hristiyan
dnmeleri, din deitirmeler genellikle (byk bir okluk
la) Greke yoluyla salanmtr. Nitekim Anadolu'da Ms
lmanlarn Greke (Rumca), Rumlarn Trke konutukla
r, dahas dinsel ilevlerini o dillerle yaptklar biliniyor.
" Yzelli kyden ibaret olan Maka, Platana'nn yukar-
sndadr. Burada dank halde birok apel vardr, Mslmanlar da Rumca konuurlar. (Mnas Bijkyan, Karadeniz Ky
lan Tarih ve Corafyas, ev: M. Andreasyan, 1969, say. 40.)".
Bu alnt ok ilgintir, yazar bu yaptn 1819'da yaym
ladna gre, iki yz yla yakn bir sre gemi demektir.
Yine bu yazar, Mslman-Hristiyan balantsn vurgular
ken unlar sylyor: "...bunlar, Hristiyanlktan dnme
kurnaz adamlar olup ekseriya Rumca konuurlar. Trkle
rin iinde zeki ve okumu insanlar vardr. Oflular sahte para basacak kadar mahir insanlardr. Trk ftuhatndan son
ra, halk Mslmanl gnl rzas ile kabul etmi... say.61".
Bu iki alnt, lkemizde Hristiyan-Mslman ilikile
rinin ne denli kkl olduunu gsteriyor. Ancak, bu yre
lerde tarikatln ylesine eski olduunu, yaygnln gs
terecek gvenilir bir kant bilmiyoruz. Papalk'n, bu lke
de bir yanda (kurum olarak) aramas doaldr. Nedeni de
Patriklik gibi hzl, toplu, kalabalk dnmler yaamam
tr (Dou, islam lkelerinde). Bu durum, Papalk'n dnya
grnde bir "boluk" saylabilir. Bunu gidermenin en uy
gun yolu da, gnmzde Nakibendilik'le balant kurmak
tr. Alevilik- Bektailik, Snnilik yandalarnca dlandn
dan Papalk iin ekici grlmeyebilir, nitekim, Avrupa'da
39
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
41/108
alan Mslmanlar arasnda en etkili, en varlkl kurulu
da Nakibendilik'tir. Trkiye 'dekileri besleyen kaynaklardan
biri olduu, kapatlan bir partinin soruturmalar, aratrma
lar sonucu dzenlenen yasal belgelerinden anlalmaktadr.
Papalk-Nakibendilik arasnda grlen, kimilerine y
zeysel gelen, bu yaklamann tabannda, yaygn duruma
gelmeyen, sakl kalan baka nedenler de bulunabilir. An
cak, gnmzde, lkemizde Cumhuriyet ynetimine, zel
likle laiklik anlayna kar tarikat araclyla srdrlen
ykc direnmelerin gl kaynaklara dayand, onlardan
beslendii, sanld gibi iyi bir ama gtmedii bellidir.
Neden btn giriimlerde, bata Laiklik geliyor? Vatikan
laik inidir? Kukusuz deil, Patriklik laik bir kurulu mu
dur? Kukusuz deil, ikisinin de adlar stnde, ikisi de bi
rer din kurumu, Peki, apayr dnya grlerine, inanlara
balanan, yzyllar boyunca birbirinin kann dken bu iki
kurumda yaknlamann taban ne olabilir?
Bu konuya, bu soruna ada uygarln etkisinden
kaynaklanan insancl bir yaklam diyebilmek iin delili
in de tesinde yozlamaya yakalanmak gerek. Sivas'ta
otuz sekiz kiiyi yakan, evrensel hukuk ilkelerine gre, bu
lgnca eylemin sorumlularna savunma olana arayan,
onlar susuz sayan, ven bir kuruluun ncsyle Papa'nn
yaknlamasnda uygarlk etkisi hangi odaklarda bulunabi
lir? Saduyunun bu sorulara verebilecei bir yant yoktur.
ada Anlay Karsnda Nakibendilik
Buraya dein anlatlanlar, alntlar, verilen rnekler Nak-
ibcndilik'in ada bir kurum olarak yorumlanma olasl-
40
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
42/108
nn bulunmadn gsterir kansndayz. Yaanan olaylara,
Cumhuriyet ynetiminin kuruluundan ksa bir sre sonrabalatlan ayaklanmalara karn Nakibendilik' in savunulma
s, onun etkinliine gz yumulmas, ister istemez, birtakm
sorulan gndeme getiriyor. Yukarda Verilen rneklerden, an
latlanlardan anlaldna gre bu kuruluun zel karlan d
nda belli bir dncesi yoktur, nerede kar sz konusuysa
orada btn boyalara girme kolayl vardr.
Son gnlerde Vatikan'la yaknlk salamalarn arkasn
da bambaka bir dncenin yattn grmemek olanaksz,
stelik bu giriimleri devlet yaranna gstermek de dklen
yapraklarn altnda kurulmu bir tuzak izlenimi veriyor. Av
rupa bizi istemiyor, yalnzca devlet bykleri arasnda siya
sal dncelerle srdrlen yaknlamalar, karlkl sayg
lar, gler yzllkler halk kesimine inmiyor, nitekim Trki
ye AB topluluuna alnmak istenmiyor, btn bavurularda
engeller kanlyor, Oysa komumuz Yunanistan elst tutu
luyor, Trkiye'nin bir ili bile olamaycak nfusu bulunan G
ney Kbrs, bamsz bir devlet niteliinde AB ats altnda
yerini almak zereyken Trkiye'ye yz veren yoktur. Al
manya, Fransa, lkelerinde alan Trk iilerine iyi gzle
bakmyor. Almanya'nn birok ilini gezdik, Trk iilerinin
durumunu yakndan grdk, daha ilk bakta Avrupa toplu
munca dlandklar, sevilmedikleri, Avrupa uygarlyla
uyum salayamadklan anlalyor. zellikle dinle ilgili olay
lar Avrupa insann rktyor. Dincilerin davranlar, yaa
ma biimleri, toplumsal ilikileri Avrupa insan iin kayg ve
rici bir nitelik tayor. Avrupa insan, Islam'ln bile ad
olduu kansndadr. Bunun rneini Yugoslavya olaylar
gstermitir. Hristiyan Yugoslav topluluu Mslmanlar,
4!
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
43/108
hepsi de kendi yurttalar olmalarna karn, acmaszca l
drd, ezdi, saldrd, krd geirdi, Avrupa insannn sesi kmad. te yandan Makarios'un Kbrs'ta Trklere yaptn
grmek isteyen, anlamak isteyen bir Avrupal ortaya kma
d, su saldrya urayan Trklere yklendi. Ancak Irak-Ku-
veyt petrolleri szkonusu olunca Avrupa btn azgnln
sergilemekte gecikmedi. Bu durum karsnda Vatikan'la
Nakibendilik arasndaki krtmalar anlamldr.
Prof. Dr. Server Tanilli, "islam amza Yant Vere
bilir mi?" adl almasnda belgeler, aklamalar sergileyerek sonucun olumsuz olduunu gsterdi. slam am
za yant vermek yle dursun, Ortaan berisine bile ge
ememitir. Afganistan, Pakistan, Cezayir, ran olaylar bu
nu aka gstermektedir. Avrupa'nn en gelimi, en ileri
bulularndan yararlanarak bin drt yz yl geriye giden, o
alarn yaama biimini diriltmeye alan slam toplumu
hangi ada ortamla uyum salayacak? Daha petroln bi
le karmay beceremeyen, Avrupa-Amerika ortaklklarnasnan slam toplumu hangi gcyle amzn kapsna
gelebilecek? Yolunu bulamayan, ne yapacan bilemeyen,
yalnzca kadnlar kara rtler altna sokmay ama edinen
slam anlay hangi sorunu zebilir? Bugn lkemizde
hep "Asr- Saadef'ten sz alr, Peygamber'in yaad
dneme zlem duyulur, onun yaad dnem bu adla an
lr (mutluluk a) gklere karlr. Oysa bu a kan gl
dr. Peygamber yaad srece (peygamber olarak) elinden kl dmemi, on dokuz yl savam, bunalmlar ge
irmi, slam' yaymak iin ekmedii sknt kalmam.
lmnden birka yl sonra Osman-mer-Ali gibi ya
kn ldrlm. Mutluluk bunun neresinde?
42
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
44/108
slamlk, sonraki alarda, din olmaktan karlp bir "ArapUlusuluu" klna bulundurulmu, slam 'laan toplumlarn
"Araplatrlmas" grn egemen klmtr. (Bu konuda ge
ni bilgi isteyenler, Prof. Dr. lhan Arsel'in Arap Milliyetilii ve Trkler, 1977 adl geni kapsaml yaptna bavurabilir
ler.) slamclar, Peygamberi anlatrken, onun yalnz din deil,
bir devlet kurucusu olduunu sylemekten, vmekten geri kal
mazlar. Bu bir gelenek olmutur, bugn slam lkelerinde ku
rulan devletlerin hepsi dine dayanmaktadr. Dinle devlet ile
rini birbirinden ayrmay bir ynetim biimi olarak benimse
yen, uygulayan tek lke Trkiye'dir, Nakibendilik'in ykmak
istedii devlet budur. Oysa Seluklu-Osmanl devletlerinin i-
yaps dinle biimlendirilmiti, ynetim, retim, toplumsal
uygulamalar, genellikle dine dayalyd. Nitekim Hoca Saaded-
din Efendi, Peevi brahim Efendi, Naima, Koi Bey, hepsin
den nce kpaa gibi tarihilerin yapdan okunursa hepsinin
din-devlet birlii konusunda geni aklamalar sergiledikleri an
lalr. Bu tarihilerin anlattklar Osmanl toplumu, balang
cndan beri hep yolsuzluklarla, ayaklanmalarla, medreseliler
le, hrszlklarla, soygunlarla uramtr. emizade tarihinde
anlatlan olaylar deliyi bile ldrtr. zellikle padiahlara su
nulan belgelerde anlatlan yolsuzluklar (Bk. Koi Bey) bir top
lumun en alttakinden en sttekine dein tm kurumlarnda sr
drlen "rvet gelenei "nin esiz rneklerini verir. Bu yapt
lar iyice incelendiinde, devletin en nemli kurululanna szan
Nakilerin iyzlerini aydnla karmak kolaylar. Bu durum
da Nakibendilik'in, yeniden, ortaya k alas bir olay de
ildir, olayn alas yan, bu kuruluun kant toplumsal
olaylann bilinmemesidir. Oysa, bu tr sarsc olaylara katlan-
lann ocuklan bile bugn yayor.
43
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
45/108
Nakibendilik Bir rgttr
Nakibendilik, btn ayrntlar, yan kurululan, beslen
me kaynaklan, eylemleri zerinde durularak, aynntlanyla in
celenirse, din rtsne brnm, "tarikat" adnn arkasna
snm bir rgttr, demek gerekten aynlma deildir. Bu
kuruluun, tarihi boyunca, hep dini, inanlan ne srerek, a
n durumuna gre yer altna indiini, yer stne kt bi
linmektedir. Bu kurulu, salt dinle balantl olsa, ie kapa
nk bir yap kazanrd, oysa olaylar, bunun baka trl olduunu, bu rgtn da dnk bir ierik tadn gstermek
tedir. lkemizde, son yz yl iinde, tm geriye dnk ie
rikli siyasal olaylann iinde bu kuruluun yer aldn bilme
yen, duymayan kalmamtr. Bu rgtn balca zelliklerin
den biri de, ok kolay biim deitirmesi, deiik yollarla top
lumsal kurumlarn iine girmeyi baarmasdr. Gnn birin
de eree ulamann biricik yolu dinsizlik olsa, Nakibendi-
lik'in byle bir akmn ncln stlenmesi, tekkelerini,mescidlerini, camileri birer rgt oca durumuna getirmek
ten kanmayaca kuku gtrmez. Nitekim tarihte grlen
olaylar hep byle bir ierikle yzeye kmtr. Gnn birin
de, bugnk Nakibendilik'in zledii, istedii ynetim bi
imi kurulsa, ksa bir sre sonra, Nakibendilik'in klk de
itirerek bunu ykmaya alacandan kimsenin en ufak bir
kukusu olmamal. Nitekim, gnmzde, devrimci, ada
uygarlktan yana olduu bilinen, daha dorusu sanlan, ya-zarlann, ozanlarn Nakibendi akalanyla yaayan kimi ge
rici, "eriat" yayn aralarnda yazlar yaymladklan bili
niyor. Yakndan tandmz bu ozanlarn, yazarlarn bu geri
ci, Nakibendi beslemesi yayn aralanndan saladklar ge-
44
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
46/108
lirlerle, "bismillah" kokulu akalarla, Beyolu meyhanele
rinin gediklileri olduu da aka bilinen bir gerektir.Nakibendicilik rgtnde, din rtsne brnm d
ncelerden biri, en sakncals, "kapal Atatrk dmanl
''dr. Kii, grnte, Atatrk devrimlerinden yanadr, gn
lk konumalarnda, siyasal ierikli konumalarnda, hep
Bat uygarlndan yanadr, ancak zel eylemleri incelendi
inde bunun bsbtn kart bir durum sergiledikleri gr
lr. Szgelii, kii "mason'dur, "loca"ya baldr,.ancak si
yasal alanda semenlerin "mason" szcnden duyduklar tepki, ekingenlik karsnda yalan sylemekten, ok di
nine bal bir kii olduunu savunmaktan ekinmez, dahas
bal bulunduu "loca"y bile saptrr. Biz, bylesi kiileri,
"loca"da stn grevli saylan, etkinlii olan yaknlarmz
dan biliyoruz, ayrca " loca"nn ikiye blnmesine yol atk
larn da biliyoruz. Bu tr kimselerin, sonradan, Nakibendi
rgtne ne denli byk yardmlar olduklarn, Nurculuk,
Sleymanclk gibi Nakibendi uzantlarna ne denli yaylma olana saladklarn da, yine ok yakndan, biliyoruz.
Nakibendilik, kulland, yararland inandrc ara
larla, gerelerle, slam dinini yeterince bilmeyen, en devrim
ci saylan kimseleri bile yanltmakta, saptrmakta, kendine
ekmekte glk ekmez, bu rgt kendine ekmek istedi
i kiiyi, nce siyasal odandan vurur. Szgelii Atatrk
yanda grnr, onu savunur, ortalk kararnca gider Ata
trk yontularn krar, sonra dner "Atatrk dman komnistler" diye yaygaray basar. Bunun nesnel rnei, birka
yl nce, stanbul'da Beyazt Camii'nin yaknma gizli bom
ba yerletirirken, bombann patlamas sonucu len gentir.
Nakibendiliin bir rgt olduunu sylerken, birta-
45
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
47/108
kim varsaymlara dayanld sanlmasn. Bunun ak, ya
anm rneklerinden birkan sergileyelim. 12 Eyll d
neminden sonra lke yzeyinde hzlanan bir yoksullara yar
dm giriimi balamt. zellikle seim gnlerinin yakla
m ile genileyen bu giriimin arkasnda, ok iyi dzen
lenmi bir Nakibendi rgt vard. Bu rgtn ynetim ye
ri Fatih dolaylarnda bilinen bir yreydi. Akam karanl
yaklamaya balaynca, arafl kadnlar, sakall kimseler
(kimileri gen, kimileri yalyd) evleri dolar, birtakm
knlar datrlard. Bu knlarn iinde, satn alma deeribiraz yksek yiyecekler bulunurdu. Kapy alan grevli
(bunun rgt grevlisi olduunda kuku yoktur) kapy aa
na, nce bilinen bir "Refah selam" verir, sonra "essela-
mualeykm verametullah-haza hediyet'l refah" derlerdi. Bunun, belli yrelerde yaygnl bilinir, ancak stanbul
dnda srdrlen uygulamalar deiikti. Bu olayn sonu
cu, rgt iin yararl, kazanl kmt, bizim oy kulland
mz sandkta oy oran tersine dnmt.lerde, rgtten bana gelen gzda, lmle korkutma ni
telii tayan belgeleri sunmadan nce, bir any da sergile
mekte yarar gryoruz. Seimlere birka ay kalmt, 12 Ey
ll korkutmalar yklmt, akam bastrm, evlere ekilin-
miti. Eviminin nnden elleri knl, arafl kadnlar, sakal
l genler geiyorlard. Benim oturduum dairenin kaps hz
la alnd (yumrukland), atmda karmda dikilen bir ya
l, sarkl, tekiler sakall, daha gen kii vard. Yals, yukarda aktardm szleri syleyerek, elindeki byke k
n bana uzatt, ben de ona: "Aleykmsselm ya ski- esse-
lam'l-kbra min'er-rak" deyince adam ard, elimi pme
ye kalkt, ben kn almadm. Bu olayda adamn Arapadan
46
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
48/108
anlamad, belleine, kulaktan yerletirilmi birtakm anlam
sz szlerle Mslmanla soyunduu sonucu kmaktadr.Bu olaydan birka ay sonra, Nakibendilik'in tuttuu y
relerde, illerde dincilerin almalar olumlu sonu vermiti
(onlara gre). rgt, sanld gibi yalnzca dnsel-toplum-
sal-siyasal bir ierek tamaz, tm amalardan saptrmak, su
lan bulandnp iri balk avlamak iin de kurulabilir. Bunun
en baanl rneini de, yurdumuzda, Nakibendi kuruluu
vermitir. rgtler isel yaplanna gre, deiik biimler
gsterir, yze vuran yanyla anlalr. Bir rgtn amac, belli bir yntemi gerektirir, belli bir uygulama tr gndeme ge
tirirse onu yakalamak kolaydr, uygulama tr, ereini a
a kanr. Ancak, bir rgt, zellikle inan bakmndan, z
ne aykr kurulularla, inanlar tayanlarla ibirlii iine gi
rer, onlardan kendi kar dorultusunda yararlanmay baa
rrsa, onu anlamak, yakalamak, kolay deildir. Bir rgt, in
sann duygusal eilimlerinden, tutkularndan, inanlarndan
yararlanmay becerirse onunla uramak ok mu ok golur, etin olur. Nakibendicilik'e byle bir anlay asn
dan baklrsa, onun bir "tarikat" olmad kolayca grlr.
Tarikatta belli bir inan dorultusunda yrmek, belli bir
inanc klavuz edinmek yasal nitelik tar. Oysa, baalang-
ta bir "tarikat" ieriini kapsayan, yle bilinen Nakibendi-,
lik son evrelerde (burada Osmanl toplumunu bir yana bra
kyoruz) ok deiik davranlar iine girmi, dinsel erein
den bsbtn uzaklamtr. Bunun en ak seik belirtileri,yerdiinden, ktlediinden, suladndan, kar ktn
dan yararlanmada Nakibendilik'in benzersiz yntemleri
dir. Yntem deil yntemler diyoruz, saptanan uygulama tu
tarszlktan byle sylemeyi gerektiriyor. Daha sonra, Nak-
47
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
49/108
ibendilik'ten doan kollan, kan uzantlar aklarken a
rtc rnekler verilecek. nanm, inanlanna gnlden balanm, gerek bir Mslman, "ben herkesle anlanm, y
netim kurulu olutururum" diyemez. Byle syleyen bir ki
iye, "dncelerinizde, sylediklerinizde gerek bir inan
insanysanz, neden Avrupa uygarlndan, ada yenilik
ten yana olanlara kar insansever deil siniz? " diye sorulma
lyd, onun ardndan gitmenin slam inanlann tabandan
ykmaya almak olduu sylenmeliydi. Oysa syleneme
di, sylenemezdi. Bunlar, rgtn amacna, ereine ters derdi. te bunu yapamadndan, siyasal alanda* etkili olan
Nakibendilik bir "slam tarikat" olmaktan km, ykc
bir rgt klna brnmtr, bunu gizlemeyi de, ok d
zenli bir kurulu olmasna borludur. Biz, yeryznde, b
tn elikileri, aykrlklar, tutarszlklar anlamszlk, bi
linsizlik amurunda yourup yumaklatran baka bir rgt
bilmiyoruz, bu rgte "tarikat" demek islam inanlarndan
ne denli uzaklaldnn en ak kantdr, bunda kukuya denin slam znden renmesi gerekir.
Nakibendilik Bir Btnlk Salayabildi mi?
Nakibendilik, daha nce anlatld gibi, bir "tarikat"
olarak ortaya kt, kurucusunun aman kkenli inanlara
bal bir Trk olduu sylendi. Bu szler, bu almay ya
pann, belleinden fknn, kayna bilinmeyen yaktrmalar deildir. Nitekim, bu "tarikat" randan Bat'ya doru ya
yldka birtakm ieriksel deiimlere urad. Bu deiim
ler, yresel inanlarla ykl, kiisel yorumlardan kaynaklan
mtr. Bu nedenle, balangta ileri srlen, nerilen inan,
48
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
50/108
sonradan gelenin etkisinde kalarak baka dorultular buldu.
Buna "btnln dalmas" diyelim. Ancak, b dalmann slam'da zlmelerle balad da ak bir tarih gerei
dir. Bu kuruluun yayld lkelerin tarihleri incelenirse, zel
likle ilkada, ok ileri bir uygarlk aamasnda bulunduklar
grlr. te, sonradan Nakibendilik'te grlen blnmele
rin, btnlkten kopmalarn nedenleri burada aranmaldr.
Nakibendilik, deiik kollara ayrlrken, tarikattan r
gte dnme eilimi geerlik, etkinlik kazanmtr. Bunu,
biraz aada inceleyeceiz, burada, baka tarikatlarda daolduu gibi, tarih gereklerine dayanmayan, dzmece, uy
durma Nakibendilik ktn grelim, dalmann ne
denlerini, bu ktn dzmeceliinde arayalm. Nakiben
dilik ktnde Ebubekir'den Muhammed Bahaeddin Nak-
ibend'e dein gelen kiiler unlardr: Selman Farisi, Ka
zm bin Muhammed bin Ebubekir, mam Cafer-i Sadk,
Bayezid-i Bistami, Ebulhasan Harkani Ali, Ebu Aliyl Kar-
midi, Yusuf Hemedani, Abdulhalik Gucduvani, Arif Ri-ylkrdi, Mahmud Ebhur, Azizan Aliylramteyni, Muham
med Baba Simasi, Emir Kell bin Hamza, bir de tarikatn
kurucusu. imdi bu ad geen kimselerin adlarndan da an
lalaca zere, aralarnda inan birlii salamak olduka
gtr. Szgelii mam Cafer-i Sadk Alevilik'in "Buy-
ruk"unu dzenleyen kimsedir, koyu "Snni" olmas ola
nakszdr. Bayezid-i Bistami ise eski Zerdt inanlarna
balanm, insan-Tanr zdeliine inanm bir Horasanldr, Ebubekir'den ona hangi inan yoluyla geilebilir?
Burada, nemli bir sorun gndeme geliyor, o da slam
lkelerinde bilimsel aratrma, inceleme denince bakalar
nn syledikleriyle yetinme (zellikle din konularnda), ku-
49
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
51/108
laa doldurulan sylentilerle bilimsel grleri birbirine ka
rtrmadr. Eskiden yleydi, oysa durum bugn de dei
memitir. Nakibendilik'in btnle ulamas olanaksz
d, bu nedenle birtakm yresel inanlarn tabandan gelen
saptrc etkisiyle izgi deitirdi, bu kanlmazd. te Nak-
ibendilik'in siyasal alana kayarak "rgtleme" nedenle
rinden biri de bu "soy kt"yle balayan tutarszlktr. l
giyle incelenirse bu "tarikat ktkleri" arasnda belli bir i-
nan dzeninin bulunmad grlr. Nitekim Ali-Ebube-
kir-mer lsn bir araya getiren "tar ik at la r n hepsi elikilidir. ranl tarikat kendi lkesinde Halife mer'e s
ver, Anadolu'ya gelince ver. Ancak, olayn iine giren
kar, kazan gibi yarar kaynaklarna gelince, btn eliki
ler, aykrlklar "Tanrsal birlik"e ular, buna tasavvufta, g
nmz Trkesiyle, "btn kartlklarn Tanrsal kaynak
ta birlie varmas" denir. Bugn, Nakibendilik adyla alan
larda dolaan kuruluun byle bir zellii yoktur.
Nakibendilik Neden Kollara Ayrld?
. Bugn, yeryznde, Nakibendilik' in en uygun ortam
bulduu lke Trkiye'dir. ada slam lkelerinin, en ko
yu dincilerinde bile ulusal ynetimle Nakibendilik anlay
elele verememitir, ar taknlklar, saldrlar, ayaklanma
lar ayr. Oysa, kuruluunda "Laiklik ilkesi" bulunan biricik
lkenin Trkiye olmasna karn, Nakibendilik'in yaylmasna olanak salayan tek lke yine Trkiye olmutur. Birka
kez yinelediimiz gibi, Nakibendilik, Trkiye'de "ok par
tili dnemin" bir yaylma, yeterince aydnlatlmam Os
manl kalnts evrelerde tutunma, yanda toplama arac du-
50
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
52/108
rumuna getirilmitir. Bu nemli olay kulak arkasna itilmi,
ada uygarla kart gelime bir "Demokrasi sorunu" diye anlalmtr. Oysa, gelien uygarlk karsnda, byle bir
ynetim anlayn olumlu gstermek, an dnda kalma
nn esiz rneidir. Uygarln amac insan topluluklarn
mutlulua kavuturmak, dnce-inan zgrlnn nn
deki engelleri kaldrmaktr. Bir dnceye yardmc, kart
dnceye kyc gzle bakmak uygarlk anlayyla bada
maz. Bugn insan saln bozan, ykan, ortadan kaldran
mikroplara beslenme, yaylma, gelime olana salayan biruygarlk yntemi yoktur. Dnceleri yznden bakalarna
bask yapmak, yandalarna yardm etmek insanlkla, uygar
lkla badamaz. Ancak, bunu, anlayabilmek iin de uygar
olmak gerekir. nan zgrl kutsaldr, ancak baka inan
lar ortadan kaldrmak, onlara balananlar yok etmek ne uy
garlkla, ne de "Demokrasi anlay"yla badaabilir.
Peki lkemizde dnce zgrlne kar saldrlan, k
ynlan balatan, bu olumsuz giriimleri bir ynetim uygulamasnn yasal giriimleri diye anlatan, aklayan, yorumlayan
hangi odaklar olmutur? Bunun yant ak, tm Trkiye in-
sanlannm gzlerinin nnde srdrlen uygulamalar. lke
mizde tm ykc giriimler yenilik yanllarna, devrimcilere,
gelime nclerine kar gerekletirilmitir. Osmanl Devle
ti tarihi boyunca yenilik dmanyd, bu nedenle ka padia
hn kan dklmtr biliriz. Atatrk' ldrmeye kalkan
lar yenilik yanls kimseler miydi? Cumhuriyet ynetiminekar ayaklananlar ilericiler miydi? Bu kanl olaylarn sorum
lular, ncleri dnce zgrlnden, inan zgrlnden
yana myd? Bugn hangi slam lkesinde, Trkiye'deki d
zeyde inan zgrl vardr (gerek din bakmndan).
51
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
53/108
imdi, bu olumsuz gelimelere inan zgrl asn
dan bakarsak sorunlarn tabanna inemediimizi, yzeysel
grntlerle unu bunu, hepsinden nce de kendimizi kan
drmaya altmz anlarz. Ban rtmeyen bir renci k
za, bir grevli kadna, giysilerinin biimine bakarak yakk
sz nitelemelerde bulunan bir yksek renim grevlisine,
rencisine uygar demek iin ondan daha lgn olmak ge
rekir. Bugn devlet yetkililerinin gzleri nnde, yksek
renim kurumlarnda devrimcilere, birtakm soysuzca yak
trmalarla, saldranlarn beslendikleri dnce-inan kay
naklar ada mdr? Bugn, geriye srkleyici anlamda,
kan soyluluuna zlem duyan anlayta bulunan kimseye
"milliyeti" denemez, "milliyetilik", Rnesans'tan sonra
tutsaklktan kurtulma, bamsz devlet kurma, bamsz di
li benimseme, dilini yabanc dillerin etkisinden, egemenli
inden kurtarma almalar anlamndayd. "Atatrk milli
yetilii" kan soyuna, kan stnlne deil ulusal bam
szlk, ulusal egemenlik anlayna dayanyordu, bu nedenle
de uygarlkla badayordu. Bugn lkemizde, kendilerine
"milliyeti" damgasn vurarak, devrimcilere, ilericilere, sol
cu denenlere saldranlar "milliyeti" deil, ada uygarl
n bile dnsel pislikten arndramad dklerdir.
Nakibendilik'in deiik kollara ayrlmasnda balca et
ken bu dnce-inan dkldr. Bugn, yalnzca kendi
inanlarnn doruluunu savunan bir Nakibendi yanlyla,
yalnzca kendi dncelerinin gerek olduunu ileri sren "mil
liyeti" arasnda, gze batar, bir ayrm yoktur, saknca ynn
den ikisi birbiriyle yansr durumdadr. Bugn devlet kurumla
rnda korunan Nakibendi yandalarnn says, Atatrk devrim
ciliini benimseyenlerin ok stndedir. te, gnmzde, Nak-
52
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
54/108
ibendilik'in deiik kollara ayrlmasnn nedenlerini de bura
da aramal. Daha nce sylendii gibi bir Nakibendi ereineulamak iin durum deerlendirmesi yaparak, en uygun duru
mu semekte gecikmez. zellikle seim dnemlerinde bunun
somut rnekleri grlr. Aday olacak kimse, seim blgesinde
etkili bir kimsenin (zellikle tarikatnn) yardmna, aracl
na snr, olumlu sonu alnca, arac kii (eyh) etkinlik kaza
nr, byklenir, blgesinde "sz geen kii" niteliini elde ed
er. Bu nemli bir aamadr, bu eyh baars orannda, tarikatn
byne (eskiden baland eyhe) kar, kendi kiiliini, etkinliini ortaya koyar, evresine, kendince yeni sayd (dinsel
ynden) birtakm inan kalntlar "yutturur'', bir sre sonra, ta
rikatn yeni bir kolu toplumda boy gsterir. te Aczmendilik
denen, Nakibendilik'in bir kolu olan Nurculuk'tan doan, ku
rulu byle domutur, ayr bir kurulu nitelii kazanmtr, bu
nun arkasnda kimlerin olduu, inan zgrln savunma r
tsn giyenlerin konumalarndan anlalmtr. Bu olayn a
las yan, birtakm devrimci, yeniliki geinenlerin, onlar savunma gsterileridir. Peki inan zgrl kutsalsa, Muham-
med niye uzaklarda, tanmad toplumlarla savamtr?
lkemizde, Nakibendilik, yrelere, dahas seim bl
gelerine gre, deiik kollara ayrlmtr. zellikle Dou Ana
dolu, Konya dolaylar, Gneydou Anadolu, son dnemler
de stanbul, Sivas, Rize gibi illerde bu tarikatn, kollara ayr
lan etkinlii aka grlmektedir. Dou Anadolu, kesinlik
le toprak aalaryla eyhlerin egemenlii altndadr, TBMM
yeleri arasnda Nakibendilik yandalyla, aalarn sala
d oylarla seilenlerin says iki yz dolaylarndadr. Bun
lar seenlerin, semenlerin hepsi krsal kesimin yoksul in
sanlardr, hepsi eyhin, aann, buyruu altndadr. Nitekim
53
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
55/108
"Susurluk olay"nda, o dnemin hkmetinin gcn aan,
kimi kamu kurumlarn ilemez duruma getiren bu aa-eyh
balantsyd, yetkililer bunun zerinde pek duramadlar, da
has durmak, olayn kkenine varmak ilerine gelmedi.
Nakibendilik'in Kollar
Nakibendilik'in eskiden, bilinen, on be kolu vard,bu kollar kiisel adlarla, daha ok kurucularnn adlaryla
anlrd. Bugn, kollarn says yirmiyi amtr.
1 - Ahrariye kolu. Bu kolun kurucusu Semerkandl Abdul
lah Ahrar adl birisidir, Snni geleneklerle Samanlktan kay
naklanan birok uygulamay ierir, Anadolu yrelerinde pekyaylmam, Snni Trklerin yaadklar yrelerde tutunmu
tur. eriat kurallarna uyulmasn ister, zgrlk deil ie ka
paldr. Yandalar kendilerini her gn Tanr'yla karlam sa
yar, bu nedenle hep Tann'nm adlann anarak yrrler.
2- Camilik, Cami adl birisinin kurduu bu kolun ar Snni olmasna karn, nemli bir etkisi grlmemitir,
yandalar arasnda iki ienlerin bulunduu da sylenir,
Trkiye'de etkisi grlmemitir, bunun kurulduu yre, yl
bile gizli tutulur.
3- Dehlevilik. Abdullah Belan Ali Dehlevi adl bir ku
rucusu vardr, Dehlevi adn almas ran kkenli olmasndan
dr, bu kol da Snni inanlara arlk verir, namazn "zikr"
denen Tanr adlarn anma eylemiyle srdrlmesinden yanadr, Anadolu'da etkinlii olmam, daha ok Asya Msl
manlar arasnda tutunmu, btn eylemleri gizlidir.
4- Halidilik. Kurucusu Ziyaeddin Halid'tir, buna Halidiye
de denir, stanbul'un koyu dinci yrelerinde tutunmu, bugn
54
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
56/108
-aun ooiay lannda, zellikle Karadeniz blgelerinden gelen yurttalarn, bilmeden, tuttuklan bir koldur, Nurculuk-Sleymanc-lk arasnda gider gelir, kurucusunun kim olduu bile bilmeyenler, bu nedenle bunu nl islam emiri Halid'e dein geri gt
renler vardr, oysa o dnemde Nakibendilik yoktu.
5- Kassaniye-Kassanlik de deniyor. emseddin Kassa-n'nin kurduu, olduka Snni geleneklere balanmay se
ven bir koldur. Bu kolun lkemizde etkinlii grlmemitir.
6- H.alilik-Halil Ziyaeddin Mceddidi'nin kurduu bir
Nakibendi kolu olmasna karn, Trkiye'de etkili olma
mtr. Bu kolda, zellikle tapmlar konusunda, Samanl
anmsatan birtakm uygulamalar vardr.
7- Mazharlik-Muhammed Mazhar'n kurduu, iili
e yatkn bir koldur, daha ok ran'a komu blgelerde
yandalar varsa da etkinlii yoktur.
8- Melmlik-Bu kolun Melmlimik'ten etkilendii, Alevilie yaklat biliniyor. eriat kurallarna uyduu sylene
mez. Snni geleneklere ball da bir grn olmaktan teye geemez. Nakibendilik'in Melmlikle yaknlamas, iten
bir scaklkla deil, grnte kimseyle dargn olmamann bir
rnei saylmak iindir. Melmlik tm gsterilere, an tut
kulara, koyu inanlara kardr, biraz davran zgrlndenyanadr. Nakibendilik'te byle bir zellik yoktur.
9- Mceddidlik-Kurucusu Mceddid Elif Sami Faru-
k'dir, yenilikten yana grnrse de, Snni gelenee bal
dr, etkisi grlmemitir.10- Nacilik-Kurucusu Naci, adyla nlenmi birisi olma
sna karlk, zellikleri konusunda geni bilgimiz yoktur.
11- Tayfurlik-Ebu Yezir Tayfur'un kurduu bu kol da
etkili olamam, daha ok Kuzey Irak dolaylarnda, am y-
55
-
7/29/2019 Nakibendlik, smet Zeki Eybolu
57/108
relerinde yayld sylenirse de nemli bir etkinlii grlmemi, Kadirlikle birlikte alt, Birinci Byk