Nacija i nacionalizam

Dr. Florian Bieber

Struktura predavanja

Zašto su nacionalizam i nacionalni identitet važni danas? Definicije: nacija, narod, etničke grupe, nacionalni

identitet Istorija nacionalizma Teorije nacionalizma Većine, manjine i nacionalna država Nacije, nacionalizam u istočnoj i jugoistočnoj Evropi Institucionalni dizajn: očuvanje i promena etničkog i

nacionalnog identiteta

Nacionalizam i studije nacionalizma

Studije nacionalizma su nova temaInterdisciplinarnosti (sociologija, istorija,

političke nauke, socijalna psihologija, antropologija, itd.)

Različiti prilazi: kulturni identitet, etnički sukob, prava manjina

Različite definicije ključnih koncepata (nacija, nacionalizam)

Definisanje nacije i nacionalizma

Nacija Drugi (kolektivno)

identiteti (pol, teritorije, društveno-ekonomski, religija)

Subjektivnost naspram objektivnosti

Etnicitet, narod i nacija

Nacionalizam Razlikovati nacionalni

identitet, ideologiju, pokret

Kulturna naspram političke dimenzije

Nacionalizam naspram patriotizma

Definicije Nacija

‘postojanje nacije je svakodnevni referendum.’ Ernest Renan

‘Nacija je jedna istorijska i čvrsta zajednica ljudi, građena na osnovi zajedničkog jezika, teritorije, ekonomskog života, i mentalnog sklopa koji se ispoljava u zajedničkoj kulturi.’ Josef Stalin

‘Elementi solidarnosti, raznorodni u svojoj prirodi i poreklu, su deo nacionalnog osećanja’ Max Weber

‘Narodnost predstavlja povezanost velikog broja individua iz srednje i niže klase vezanih za regionalne centre sa vodećim socijalnim grupama putem društvene komunikacije i ekonomskih odnosa.’ Karl Deutsch

Srodni koncepti

RasaKvazi-biološki koncept, veće grupe od nacije, ali su veće i osnovne

razlike između grupa (rasa) Religija

Univerzalan koncept, članstvo otvoreno za sve Etnicitet

Često greškom izjednačen sa nacijom, definisan kao ‘natporodica’, isto poreklo, često manje izraženi politički ciljevi i slabija kulturna svest

NarodMože da podrazumeva kolektivno članstvo jedne nacije ili da

obuhvata građane jedne države, prema tome šira definicija Manjina

Vezani koncept, svaka nacija ili etnička grupa može biti manjina ili većina u jednoj političkoj zajednici (država ili region)

Granice i fleksibilnost nacionalnog identitetaGranice “...etnička granica definiše

grupe, a ne kulturne tvorevine koje nastaju unutar grupe” Frederik Barth

etnocentrizam stereotipi i mitologija otvorenost i zatvorenost grupe

i njene granice sličnosti između dveju različitih

graničnih grupa su često veće, nego njihove sličnosti u odnosu na sopstveni centar

Fleksibilnost Granice između nacionalnih

identiteta mogu biti fleksibilne Stavovi prema i uzajamno sa

drugim nacionalnim identitetima su fleksibilni i promenljivi

Individualni odnosi prema nacionalnom identitetu su promenljivi

Značaj nacionalnog identiteta se razlikuje od drugih kolektivnih i individualnih identiteta i podložan je promenama

Nacionalni pokret. Nacionalizam kao društveni fenomen

Faze u razvoju nacionalizma malih istočno- evropskih nacija:

Faza A: naučni interes, bez masovne podrške, nacionalistička motivacija za naučna istraživanja

Faza B: popularizacija naučnog istraživanja, intelektualna elita kao nosilac nacionalnog pokreta

Faza C: nacionalni pokret prerasta u masovni pokret i dobija političku relevantnost

Miroslav Hroch, Social Preconditions of National Revival in Europe

Zašto učestvovati u nacionalnom pokretu i/ili etničkom konfliktu?Racionalni izbor(Rational Choice) raspodela resursa (posebno

kada se smanjuje količina ukupnih resursa)

lična korist (novčana sredstva, prestiž)

Manipulacija elita mobilizacija nacionalizma iz

lične koristi kontrola širenja nacionalizma

Emocionalni razlozi solidarnost mit zajedničkog porekla mit podeljene sudbine simboli

etničko nasilje ozlojeđenost mržnja strah bes

Istorija nacionalizma

Nacionalizam je moderan pojam (nasuprot tvrdnjama primordijalista i nacionalista, izmišljanje tradicije)

Početak kraj 18. veka, početak 19. veka (francuska i američka revolucija, reakcija na okupacije Napoleonske armije u Italiji i Nemačkoj)

Revolucionaran (protiv starog režima ili ‘strane’ okupacije)

Neo-klasičan (povratak grčke demokratije i rimske republike), kasnije romantična tradicija nacionalizma

Masovna mobilizacija i nacionalizam. Prvi svetski rat je bio prvi masovni i ideološki rat

Rasizam i nacionalizam. Pojavljivanje organskog nacionalizma

nacionalizam naspram kolonijalizma u tzv. trećom svetu

komunizam i nacionalizam Uspon nacionalizma od 60ih godina.

Regionalni nacionalizam u Zapadnoj Evropi (npr.Baski, Belgija)

Post-komunistički nacionalizam Etnički nacionalizam u Africi i Aziji

Modernizam i nacionalizam

Jezik i kultura Uspon modernih jezika i vernakularne kulture Opadanje moći apsolutističkih vladara Štampanje i pojavljivanje novina i knjiga

Benedict Anderson, Imagined Communities (Nacija : zamišljena zajednica)

Obrazovanje i država Značaj obrazovanja Proširenje birokratije Industrijalizacija i modernizacija zahtevaju naciju

(mobilnost) Ernest Gellner, Nations and Nationalism (Nacije i nacionalizam)

Značaj opšte vojne obaveze

Dve vrste nacionalizma: etnički i građanski nacionalizam

građanski nacionalizam Polazi od starih država,

država gradi naciju od stanovnika (Eugene Weber: transformacija od seljaka do Francuza)

Inkluzivan (na osnovu teritorije)

Država je glavni akter Nadovezuje se na raniji

nacionalizam u Zapadnoj Evropi

etnički nacionalizam Polazi od nacije bez

države, tražeći državu za naciju (Nemačka, Italija)

ekskluzivan (na osnovnu etniciteta)

Motivisan od grupe koja je protiv postojeće države

Nadovezuje se na kasni i istočni nacionalizam

Kritika razlika između etničkog i građanskog nacionalizma

Razlike su veštačke (oba su idealno-tipska)

Normativna dimenzija (dobar i loš nacionalizam)

Ne može se razlikovati istočni i zapadni tip (Irska)

Kako građanski nacionalizam definiše naciju? Nemogućnost neutralnog i inkluzivnog nacionalizma

Većine, manjine i nacionalne države

Načelno ne poklapanje države i nacije (UN bi morale da se zovu Ujedinjene države)

Iako sebe smatraju nacionalnim državama, većina država to nije (1971: 9,1% nacionalnih država, 18.9% većinu od 90% i više, 18.9% većinu od 75 do 89%, 23.5% većinu od 50 do 74%, 29.5% većinu manje od 50%)

Rezultat je marginalizacija manjinaNepravda proceduralne demokratije u podeljenim

multinacionalnim državama

Nacionalizam u centralnoj i jugoistočnoj Evropi

Nacije u centralnoj i jugoistočnoj Evropi baziraju uglavnom na etničkom koncept nacija

Nacionalizam postojao i pod komunizmom (nije bilo zamrzavanja tokom komunizma)

Uspon nacionalizma 80ih i 90ih godina.

Razlozi za uspon nacionalizma

Komunizam kao vladajuća ideologija gubi značaj

Opadanje prinudne moći autoritarnog sistema

Ekonomska i društvena kriza rezultirali su u borbi za raspodelu resursa

Odsustvo jake alternativne ideologije u opoziciji (liberalna demokratija)

Ciljevi oživljavanja nacionalizma

Protiv strane okupacije: u post-Sovjetskim zemljama (Mađarska, Poljska, Baltičke zemlje)

Evropeizacija : ‘Povratak u Evropu’Demokratizacija i ekonomske reformeProtiv postojećih institucija: diskusija o konfederaciji

naspram centralizaciji u JugoslavijiProtiv pojedinih elita: nelegitimne i nereprezentativne

političke eliteProtiv drugih nacija i manjina: smatrane pretnjom ili

privilegovanim

Razlozi za razlike u usponu nacionalizma u centralnoj i jugoistočnoj EvropiStrukturalni razlozi postojanje manjina i multinacionalnih država strukturalne nejednakosti delimična i nedovršena modernizacijaInstitucionalni razlozi struktura države - priroda savezne države u kojoj su etničke grupe

institucionalno zastupljene perceptivna i realna nepravda u institucijama državeIstorijski razlozi etničko nasilje u prošlosti nerazjašnjena prošlost (neizvršeno pomirenje)Kulturni razlozi konfliktni odnosi između nacija ‘ancient ethnic conflicts’ (stari etnički sukobi)Ličnosti karakter i ličnost političkih vođa

Institucionalni dizajn

U multietničkom i multinacionalnom okruženju nacionalna država je neprikladna

Opcije: Neutralnost države: bez dominante nacije, eliminisanje formalne

i neformalne diskriminacije Priznavanje različitosti: prava manjina, autonomija (teritorijalna i

kulturna), federalizam, podela vlasti

Neutralnost često nije moguća zbog čega prirodne predrasude prema manjinama opstaju. Potrebne su inkluzivne institucije i potrebno je obratiti pažnju na socijalne i ekonomske uzroke nacionalizma