İNŞAAT TEKNOLOJİSİ TAŞ BOZULMALARINI...

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

TAŞ BOZULMALARINI TEŞHİS ETME

Ankara, 2013

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme

materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ..................................................................................................................iiii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 2 1. TAŞLARDA BOZULMA NEDENLERİ VE TÜRLERİ .................................................... 2 1.1. Bozulmaya Yol Açan İç Nedenler ..................................................................................... 2 1.1.1. Yapının Konumu ............................................................................................................ 3 1.1.2. Zemin Özellikleri ........................................................................................................... 3 1.1.3. Taşın Özellikleri ............................................................................................................. 5 1.1.4. Taşın Seçiminde ya da Kullanımında Yapılan Hatalar .................................................. 5 1.2. Bozulmaya Yol Açan Dış Nedenler .................................................................................. 6 1.2.1. Doğal Afetler .................................................................................................................. 6 1.2.2. Atmosfer Etkileri ............................................................................................................ 7 1.2.2.1. Suyun Hareketi ............................................................................................................ 7 1.2.2.2. Sıcaklık Değişimi ........................................................................................................ 9 1.2.3. Tuzlar ............................................................................................................................. 9 1.2.4. Hava Kirliliği .................................................................................................................. 9 1.2.5. Trafik ............................................................................................................................ 10 1.2.6. İnsanlar ......................................................................................................................... 11 1.3. Bozulma Türleri .............................................................................................................. 11 1.3.1. Yüzey Kaybı ................................................................................................................. 11 1.3.1.1. Derinliği 5cm’den Az Olan Yüzey Kaybı ................................................................. 11 1.3.1.2. Derinliği 5cm’den Fazla Olan Yüzey Kaybı ............................................................. 12 1.3.2. Parça Kopması .............................................................................................................. 12 1.3.3. Boşluk- Delik ............................................................................................................... 13 1.3.4. Oyuklanma ................................................................................................................... 13 1.3.5. Çatlak ........................................................................................................................... 14 1.3.5.1. Kılcal Çatlak .............................................................................................................. 14 1.3.5.2. Yapısal Çatlak ........................................................................................................... 15 1.3.6. Kavlanma ..................................................................................................................... 15 1.3.7. Yapraklanma ................................................................................................................ 16 1.3.8. Derz boşalması ............................................................................................................. 16 1.3.9. Yüzey Kirliliği .............................................................................................................. 17 1.3.10. Kabuk Oluşumu .......................................................................................................... 18 1.3.11. Çiçeklenme ................................................................................................................. 19 1.3.12. Şekerlenme ................................................................................................................. 20 1.3.13. Bitki Oluşumu ............................................................................................................ 20 1.3.14. Yosun Oluşumu .......................................................................................................... 21 1.3.15. Korozyon .................................................................................................................... 21 1.3.16. Pas Lekesi ................................................................................................................... 22 1.3.17. Hatalı Onarımlar ......................................................................................................... 22 1.3.17.1. Çimento Kullanımı .................................................................................................. 22 1.3.17.2. Taş Yüzeylerin Boyanması, Sıvanması ya da Kaplanması ..................................... 23 1.3.17.3. Onarımlarda Hatalı Malzeme ya da Teknik Kullanımı ........................................... 24 1.3.18. Niteliksiz Ekler ........................................................................................................... 25

İÇİNDEKİLER

ii

1.3.19. Aşınma ....................................................................................................................... 25 1.3.20. Form Kaybı ................................................................................................................ 26 1.3.21. Renk Değişimi ............................................................................................................ 27 UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................... 28 KONTROL LİSTESİ ............................................................................................................. 31 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................................................................................... 32 ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 35

2. HASAR TESPİTİ YAPMAK ............................................................................................. 35 2.1. Hasar Tespiti Paftası Hazırlama ...................................................................................... 35 2.1.1. Yerinde İnceleme ......................................................................................................... 35 2.1.2. Kroki Hazırlama ........................................................................................................... 37 2.1.3. Lejant Oluşturma .......................................................................................................... 39 2.1.4. Çalışmayı Pafta Haline Getirme ................................................................................... 40 UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................... 43 KONTROL LİSTESİ ............................................................................................................. 45 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ......................................................................................... 46 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 46 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 46 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 46

iii

KOD

ALAN İnşaat Teknolojisi

DAL/MESLEK Restorasyon

MODÜLÜN ADI Taş Bozulmalarını Teşhis Etme

MODÜLÜN TANIMI Yapı taşlarında görülen bozulmaların nedenlerini, türlerini ve

hasar tespiti yapılmasını anlatan öğrenme modülüdür.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL

“Taşın Mimaride Kullanımı”, “Tarihi Eserlerde Tespit ve

Belgeleme” ve “Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme”

modüllerini başarmış olmak.

YETERLİK Taş Bozulmalarını Teşhis Etmek

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Gerekli ortam, derslere katılım ve tarihi eserlerde gözlem

olanakları sağlandığında, taşlarda görülen bozulmaları doğru

olarak tespit ve tarif edebilecek; hasar tespiti paftası

hazırlayabileceksiniz.

Amaçlar 1. Tarihi eserlerde bozulmalara neden olan iç ve dış etkenleri,

bozulma türlerini ayırt edebileceksiniz.

2. Hasar Tespiti paftası hazırlayabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Derslik, Kütüphane, Taş bozulmalarının yerinde

gözlemlenebileceği tarihi eserler, Restorasyon şantiyeleri

Donanım:

Konu ile ilgili kitap, dergi, rapor, makale, vb. dokümanlar,

Fotoğraf makinesi, Bilgisayar, Projeksiyon cihazı, Alanda

çizim yapabilmek için A4 sert altlık, kareli ya da milimetrik A4

kağıt, kurşun kalem, silgi, renkli boya kalemleri

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen

ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek, kendi

kendinizi değerlendirebileceksiniz.

Öğretmeniniz, modül sonunda, hazırlanan ölçme aracını

uygulayarak kazandığınız bilgi ve becerileri değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

Sevgili Öğrenci,

Tarihi eserlerin bakım – onarımı, korunması ve restorasyonu alanında, hem

taşınabilir objeler hem de taşınmaz kültür varlıklarını içine alan “Koruma Bilimi”, öncelikle

çalışılan eserin durumunun doğru olarak tanımlanmasından yola çıkar.

Eserin ve içinde bulunduğu çevre koşullarının dikkatle incelenmesi ve araştırılması,

nasıl bir ortamda koruma tedbirlerinin alınacağını ve hangi problemlerle mücadele etmek

gerektiğini gösterir. “Teşhis” olarak adlandırılan bu ön inceleme ve değerlendirme sürecinde,

eserin geçirdiği dönemler ve bunların izleri, içerdiği malzemeler ve maruz kaldığı hasarlar

belirlenir.

Böylece, “Tedavi” aşamasına gelindiğinde, eseri koruyucu önlemlerin alınabilmesi

için hazırlanmış bir bilgi bütünü elde edilmiş olur. Mevcut durum doğru ve detaylı olarak

tanımlanırsa, koruma işlemleri de amacına uygun olarak tarif edilebilir. Bu çalışma metodu,

hem sorunları çözmeyi kolaylaştırır; hem de koruma eylemine bilimsel bir kimlik kazandırır.

“Taş Bozulmalarını Teşhis Etme” başlıklı bu modül çalışması ile, tarihi eserler

üzerinde bozucu ve yıpratıcı etkisi bulunan iç ve dış kaynaklı hasar nedenlerini öğrenecek;

ardından bu etkiler nedeniyle eserde meydana gelebilecek bozulmaların ne türde olduklarını

anlayabilecek ve doğru müdahale yöntemlerinin seçilmesine esas oluşturmak üzere, bunları

Hasar Tespiti paftası haline getirerek çizim üzerinde doğru anlatım teknikleriyle

gösterebileceksiniz.

GİRİŞ

2

Taşlarda görülen bozulmaların nedenlerini ve türlerini öğrenecek; bu bilgilerin yardımıyla

tarihi eserlerde görülen bozulmaları ayırt edebileceksiniz.

Bir yapıya ve malzemelerine zarar verebilecek etkenleri sıralayınız; kütüphane ve

internet araştırması yaparak listeyi geliştirmeye çalışınız.

Yakın çevrenizdeki birkaç tarihi yapıyı yerinde gözlemleyerek, belirleyebildiğiniz

problemleri not ediniz; fotoğraflarını çekerek sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

Bir tarihi eserin proje ve restorasyon süreçlerini anlatan örnek bir makale araştırınız;

bozulma türlerini inceleyiniz ve maddeler halinde not ediniz.

Yakın çevrenizdeki bir restorasyon şantiyesine giderek yerinde inceleme yapınız; ne

tür bozulmalara karşı tedbirler alındığı hakkında bilgi edininiz.

1. TAŞLARDA BOZULMA NEDENLERİ VE

TÜRLERİ

Yapı malzemeleri, zaman ve çevre koşulları gibi çeşitli etkiler nedeniyle birtakım

bozulmalara maruz kalırlar. Buna “alterasyon” da denir. Zaman içerisinde, bu bozulmaların

etkisiyle zayıflar, sahip oldukları fiziksel ve mekanik özellikleri kaybetmeye başlarlar.

Bozulmalara karşı önlem alabilmek için, öncelikle bunların neden kaynaklandığını

belirlemek gerekir. Tarihi eserin bozulmasına neden olan etkenleri ve yapının sorunlarını

doğru ve erken anlamak, eserin ömrünü uzatmak için gerekli koruma yöntemlerini

belirlemede ilk ve en önemli basamaktır.

1.1. Bozulmaya Yol Açan İç Nedenler

Taşın veya kullanıldığı yapının kendi özellikleri, bozulmaya yol açan iç nedenlerdir. Yapının

konumu, bulunduğu zeminin özellikleri, taşın özellikleri, taşın seçimi ya da kullanımında

yapılan hatalar (hatalı taş seçimi, hatalı teknik- detay kullanımı, kötü işçilik) bu gruba girer.

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

3

1.1.1. Yapının Konumu

Yapının bulunduğu yer (deniz kıyısı, yamaç veya dere yatağı), onun diğer etkilerden daha

yoğun olarak zarar görmesine neden olabilir. Örnek olarak; Amasya’da baharda karların

erimesi sonucu Yeşilırmak’ın taşması ve suların yükselmesi verilebilir (Resim 1.1).

İstanbul’da deniz kıyısında yer alan Ortaköy Camisi’nde de deniz suyunun, rüzgarın ve

tuzun zarar verici etkileri vardır (Resim 1.2). Tarihi köprüler ise, hem akarsu taşkınları,

dalgaların ayaklara vurması gibi doğrudan hasar verici etkilere maruz kalırlar; hem de uzun

vadede su ve atmosfer koşullarından etkilenirler (Resim 1.3).

Resim 1.1: Amasya, Yalıboyu evleri Resim 1.2: İstanbul, Ortaköy Camisi

Resim 1.3: Sivas, Eğri Köprü

1.1.2. Zemin Özellikleri

Yapının üzerine oturduğu zeminin zayıf ve gevşek yapıda olması ya da fay hattı üzerinde yer

alması, gözle görülen önemli hasarlara yol açabilir. Yapı yüklerinin dengeli bir şekilde

dağılarak yapının oturduğu zemine iletilmesi gereklidir. Zemin, bu yükleri karşılayacak

kadar kuvvetli ya da homojen değilse, yapıda hasar meydana gelir. Bu hasarların en belirgin

olanı çatlaklardır. Özellikle kapı ve pencere boşluklarının köşelerinden başlayıp 45 derece

açıyla yanlara doğru gelişen çatlaklar (Şekil 1.1), cephede gözlenen düşeyden ayrılma ve

oturma (Şekil 1.2; Resim 1.4) zemin sorunlarına işaret edebilir. Yapı temellerinin, zeminin

4

yapısına uygun olarak doğru ölçülerde, teknik ve detaylarla inşa edilmesi gerekir (Şekil 1.3).

Zeminden kaynaklanan hasarların tanınması ve düzeltilmesi, zemin mühendislerinin

uzmanlık alanına girmektedir. Ayrıntılı inceleme için bu uzmanlara danışılmalıdır.

Şekil 1.1: Zemin nedeniyle oluşan çatlaklar Şekil 1.2: Düşeyden ayrılma ve oturma

Resim 1.4: Düşeyden ayrılma ve oturma (Kayseri, Germir’de bir ev)

Şekil 1.3: Temel taşlarının doğru yerleştirilmemesi sonucu oluşan çökme

5

1.1.3. Taşın Özellikleri

Taşın kendi yapısal özellikleri, hasar verici kaynakların malzemeye daha kolay etki etmesine

yol açabilir. Taşın işlenebilirliği, homojenliği, su emme kapasitesi, kuruma hızı, boşlukluluk/

gözeneklilik, ısıl genleşme katsayısı, sertlik gibi fiziksel özellikleri; basınç, çekme ya da

eğilmeye karşı gösterdiği direnç gibi mekanik özellikleri ve doğal oluşumu sırasında

içerisine katılan madde ve minerallerdir. Bu özelliklere bağlı olarak taşlar, farklı derecelerde

bozulmaya maruz kalır; benzer etkilere farklı tepki gösterebilirler (Resim 1.5).

Örnek olarak, gözenekli ya da heterojen yapılı doğal taşlar, atmosfer koşullarından daha hızlı

etkilenirler. (bkz. “Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme” modülü).

Resim 1.5: Çeşitli özelliklerde farklı doğal taş örnekleri (Orta Anadolu)

1.1.4. Taşın Seçiminde ya da Kullanımında Yapılan Hatalar

Taşın ocaktan çıkarılması, işlenmesi, yapı elemanı olarak nerede kullanılacağına karar

verilmesi ve yerine yerleştirilmesi sırasında yapılan hatalardır. Taş, ocaktan yanlış yöntemle

çıkarılmış ya da özelliğine uygun olmayan bir şekilde, yanlış aletlerle işlenmiş ve yerine

yerleştirilmiş olabilir. Örnek olarak, taşın zayıf olan bir bölümünden kesilen bloğun taşıyıcı

yapı elemanı olarak kullanılması sakıncalıdır. Ya da yapısal özellikleri nedeniyle işlenmeye

elverişli olmayan bir taşın işlenmiş olarak kullanılması, hızla bozulmasına yol açabilir.

Taşlar, doğal oluşumlarından kaynaklanan tabakalara sahiptirler. Yerleştirilecekleri yere

göre, tabakaların yönünün doğru kullanılması ve taşın buna uygun olarak kesilmesi gerekir.

Taşlar, genellikle yükler tabakalara dik olarak gelecek şekilde kullanılmalıdır (Şekil 1.4).

Taş yapı elemanları ve özellikleri için; bkz. “Taşın Mimaride Kullanımı” modülü.

6

Şekil 1.4: Taşların doğal tabakalanma düzlemlerine göre kullanımı (a,b. Doğru; c,d. Yanlış)

1.2. Bozulmaya Yol Açan Dış Nedenler

Başta atmosfer etkileri olmak üzere, doğal etkenler, çevreden gelen etkiler ve insanların

verdikleri zararlar dış nedenlerdir. Deprem, toprak kayması, sel gibi doğal afetler, iklim

koşulları, nem ve sıcaklık değişimi gibi atmosfer olayları, hava kirliliği, trafik ve insanların

neden olduğu hasarlar bu gruba girer.

1.2.1. Doğal Afetler

Aniden ortaya çıkan deprem, toprak kayması, sel, tayfun, yanardağ patlaması gibi doğa

olayları tarihi çevrelerin, anıtların ve yapı malzemelerinin hasar görmesine neden olur

(Resim 1.6). Deprem kuşağı üzerinde yer alan ülkemizde tarih boyunca en önemli hasar

kaynaklarından biri yer sarsıntıları olmuştur. Ayrıca, özellikle akarsu kenarındaki tarihi

yerleşimler için su seviyesinin yükselmesi, güçlü akıntı, sel ve taşkınlar, yapı temellerini ve

zemini olumsuz etkilediği için önemli hasar nedenleridir.

Resim 1.6: Deprem sonucu oluşan yapısal çatlak (sol) ve yanardağ patlaması (sağ)

7

1.2.2. Atmosfer Etkileri

Yapı malzemeleri, uzun yıllar boyunca iklimlere göre değişen çeşitli atmosfer etkilerine

maruz kalırlar. Atmosfer etkileri, yapıların özellikle dış çevreye açık olan çatı, dış duvar ve

cephelerinde kullanılan malzemeler üzerinde önemli sorunlara yol açarlar. Bu etkiler; suyun

hareketi, ıslanma-kuruma, sıcaklık değişimleri, donma-erime, rüzgar, yağmur ve bunlarla

taşınan çeşitli tuzlardır.

1.2.2.1. Suyun Hareketi

Su, yapı malzemelerine çeşitli şekillerde ulaşarak zarar verebilir:

Su, yağmur suyu halinde yapının çatı, cephe gibi dışa açık bölümlerinden girebilir.

Burada iki çeşit olumsuz etki vardır: Birincisi, doğrudan suya maruz kalan taş

yüzeylerinin ıslanması ve suyun içeri girmesidir. Taşın alabileceğinden fazla suyu

emmesi yani doygun hale gelmesi, bozulmasına, zayıflamasına ve zamanla işlevini

yitirmesine neden olur. İkincisi, yapının herhangi bir yerinde bulunan çatlak veya delikten

suyun içeri sızmasıdır. Fark edilemediği zaman ilerleyerek ciddi sorunlara yol açabilir.

Islanma- Kuruma: Gözenekli bir yapı malzemesinin yüzeyi tarafından emilen suyun,

malzemenin içindeki hareketidir (Şekil 1.5). Su, öncelikle küçük boyutlu gözenekler

tarafından emilir. Bu gözenekler birleşerek kanallar oluştururlar. Kanallar, emebilecekleri

kadar suyla dolduktan yani doyduktan sonra; suyu büyük boyutlu gözeneklere ulaştırırlar.

Bu iletim işlemi, malzeme tümüyle suya doyana kadar devam eder.

Tüm gözenekleri suya doyan malzeme, ıslanma sürecini tamamlamış demektir. İkinci

aşamada, suyun ters yöndeki hareketi başlar. Suyun yüzeye doğru hareket ederek, buhar

halinde malzemeyi terk etmesine de kuruma denir. Islanma-kuruma çevriminin hızı ve

tekrarlama sıklığı: hava sıcaklığı, rüzgar, bağıl nem gibi atmosfer koşullarına ve

gözeneklerin boyut, şekil ve dağılımına bağlıdır. Islanma kolay ve hızlı; kuruma ise zor

ve daha yavaş bir süreçtir. Bu doğal çevrim süreci, malzemenin bozulmasını ve

yaşlanmasını hızlandırıcı etki yapar.

Şekil 1.5: Duvar örgüsünde suyun hareketi

8

Suyun buhar halinde malzemeye ulaşması, iç yapısında yoğuşmaya bağlı olarak çeşitli

bozulmalara yol açar. Sıcaklık ve bağıl nemin fazla oluşu, bu hareketi hızlandırır.

Kılcallık; yer altı sularının, yapı temellerinden başlayarak yukarı doğru yükselmesine

denir (Resim 1.7). Suyun kılcal hareketi, önlem alınmadığı zaman özellikle gözenekli

taşlarda daha hızlı ve zarar vericidir. Suyun ilerleyişi, malzemenin bünyesindeki çok

küçük boyutlu gözeneklerin birleşmesinden doğan çekim kuvveti ile gerçekleşir.

Resim 1.7: Yer altı sularının yapı temellerinden başlayarak yükselmesi ile oluşan bozulma

(İstanbul, Yeni Cami)

Rutubet; yapının tümünü olumsuz etkileyebilen bir hasar nedenidir. Yalnızca taşın

yapısını değil, tüm kârgir elemanların ve sıvanın da çözülüp dağılmasına, hatta bazı yapı

elemanlarının işlevlerini yitirmesine yol açabilir. Özellikle yeterince havalanamayan iç

mekanlarda, kötü koku, duvar yüzeylerinde ıslaklık, renklenme, çiçeklenme, tuzlanma ve

hatta yosun oluşumu; rutubetin varlığına işaret eder (Resim 1.8).

Resim 1.8: Rutubet etkisi

9

1.2.2.2. Sıcaklık Değişimi

Gün içerisinde doğal olarak meydana gelen sıcaklık farkları, belli bir zaman dilimi

içerisinde meydana gelir.

Yangın gibi özel durumlarda meydana gelen ani sıcaklık artışları ise termik şok

olarak adlandırılır. Sıcaklık farkları, taşın iç yapısında ani değişimlere neden olur ve

zaman içinde bozulmalara yol açar.

Donma- Erime: Kış aylarında yağan kar, suyun sıvı halden katı hale geçişi sırasında

taşın yapısında çeşitli baskılara sebep olur. Donma-erime nedeniyle taşın iç

yapısında küçük çatlaklar meydana gelir. İşlemin uzun süre ve sık aralıklarla tekrar

etmesi, taşın parçalanmasına sebep olur.

1.2.3. Tuzlar

Hatalı olarak kullanılan kimyasal malzemeler ve çimento, hava kirliliği, toprağın içinde

bulunan çeşitli mineraller, ıslanma-kuruma işlemleri ve rüzgarla taşınan maddeler, deniz

suyu, canlı organizma atıkları gibi çeşitli kaynaklardan gelen tuzlar, yapı taşlarına zarar

verebilirler (Resim 1.9).

Tuzlar, zaman içinde yağmur gibi etkilerle taşın içine alınır ve taşın gözeneklerinde

birikirler. Bunun sonucunda iç baskılar ve yüzeyde biriken tuzlara bağlı olarak çeşitli

bozulmalar meydana gelir.

Resim 1.9: Tuz kaynağı olarak bozulmaya yol açan canlı organizma atıkları

1.2.4. Hava Kirliliği

Doğal yapı taşlarının bozulmasında, hava kirliliğinin önemli etkisi vardır. Kirlilik, yoğun

olarak sanayi bölgelerinde, fabrika ve üretim tesislerinin çevrelerinde meydana geldiği gibi;

şehir merkezlerinde, ısınma sistemleri, taşıtlardan çıkan gazlar, akaryakıt kullanımı gibi

nedenlerle de kolaylıkla ortaya çıkar.

10

Havada bulunan karbon dioksit (CO2) ve kükürt dioksit (SO2), kuru halde ya da suyla

birleşerek asit yağmuru halinde taş yüzeylerinde birikir. Bu işlem, taşların doğal

bağlayıcılarının eriyerek uzaklaşmasına ve yüzeyde kabuk oluşumuna yol açar (bkz. 1.3.10).

Kirlilik etkisi uzun süreli olduğunda, kabuk giderek kalınlaşır. Kabuğun gerisinde farklı

bozulmalar ve taşın iç yapısında değişimler devam eder. Kirliliğin etkisi, yapının konumuna,

taşın kullanıldığı yere ve cinsine bağlıdır. Taşın özelliklerine göre, kirliliğin verdiği hasarın

derecesi de değişir.

1.2.5. Trafik

Yoğun trafik, hem hava kirliliğine, hem de yolların çevrelerindeki yapılarda titreşimlere

sebep olur. Tarihi yapıların çevrelerinde yolların açılması ve bu yollarda devam eden trafik

nedeniyle, titreşimler meydana gelir (Şekil 1.6). Bu titreşimler, yapı temellerine de baskı

yaparak, taşıyıcı duvarlarda çatlaklara, yapı zemininde oturma ya da düşeyden ayrılmalara

yol açarlar. İstanbul Kara Surları’nın çevresindeki yoğun araç trafiği ve Tarihi Yarımada

içinden geçen tramvay, metro gibi önemli ulaşım aksları buna örnektir. Topkapı Sarayı’nın

girişi ya da Bozdoğan Kemeri, Uzunkemer gibi tarihi su kemerlerinin altından yol geçmesi

de zaman zaman kazalar ve çarpma etkisiyle de hasarlara neden olabilir (Resim 1.10).

Araçlar kadar yaya trafiği de bir hasar kaynağıdır. Tarihi yapıların eşik, avlu döşemesi gibi

bölümlerinde kullanılan elemanlar, yoğun ziyaretçi trafiği nedeniyle aşınabilir (bkz. 1.3.19).

Şekil 1.6: Trafiğin yapılar üzerindeki yıpratıcı etkisi

Resim 1.10: İstanbul, Topkapı Sarayı girişini kullanan araçlar

11

1.2.6. İnsanlar

Tarihi yapılar üzerinde en fazla hasara neden olan kaynaklardan biri de insanlardır. İnsanlar,

kötü kullanım, hatalı onarım, bilinçli yıkım, bakımsızlık, terk gibi çeşitli şekillerde tarihi

yapılarda ve malzemelerinde bozulmalara yol açabilirler. Yapıların kendi işlevlerine uygun

olmayan şekillerde kullanımı, eklerle genişletilmeye ya da yanlış yöntemlerle onarılmaya

çalışılması da buna örnektir. Eklenen yeni malzemeler, var olan doğal yapı taşlarına pek çok

şekilde zarar verebilirler (bkz.1.3.17; 1.3.18). Bakımsızlık ve terk ise, yapının tüm dış

etkilere açık ve korunmasız olmasına yol açar. Böylece, malzeme bozulmalarına neden olan

atmosfer ve çevre etkileri, daha hızlı etkisini gösterir.

1.3. Bozulma Türleri

Yapı malzemelerinde görülen bozulmaların ne türde olduklarını tanımlamak, nasıl bir tedavi

yönteminin uygulanacağına karar vermek için gerekli bir işlemdir. Her bozulma türünün

gerektirdiği tedavi yöntemi ve uygulama koşulları farklıdır. Bu nedenle, bozulmalar türlerine

göre net ve doğru bir şekilde sınıflandırılabilirse, hasar verici etkilerin nasıl ortadan

kaldırılacağı ya da azaltılacağı belirlenebilir. Bozulma türlerini sınıflandırırken uluslar arası

alanda kabul görmüş terimleri kullanmak çalışmaların ortak dilde olması için önemlidir.

1.3.1. Yüzey Kaybı

Taşın iç yapısına ya da dış etkilere bağlı olarak, çeşitli derecelerde yüzey kayıpları ortaya

çıkar. Taş yüzeyi, su, rüzgar, ıslanma-kuruma gibi nedenlerle önce prüzlü hale gelir,

ardından zayıflamaya ve gevşemeye başlar. İleriki süreçlerde yüzey, yıkandıkça çözünüp

erimeye başlar ve aşınmaya devam eder. Yüzey kaybı, derinliğine ve gerektirdiği tedavi

yöntemlerine göre iki ayrı grupta incelenir:

1.3.1.1. Derinliği 5cm’den Az Olan Yüzey Kaybı

Ölçülebilen taş yüzeyinin, özgün yüzeyden en fazla 5 santimetre içeride olduğu durumdur

Yüzey Kaybı < 5cm şeklinde ifade edilir. Taşta yüzeysel bir aşınma meydana gelmiş; ancak

henüz taşın yapısal özelliğini bozacak derecede bir kayıp gerçekleşmemiştir (Resim 1.11).

Resim 1.11: Derinliği 5cm’den az olan yüzey kaybı

12

1.3.1.2. Derinliği 5cm’den Fazla Olan Yüzey Kaybı

Taş yüzeyinde ölçülen yüzey kaybı derinliğinin 5 santimetreden daha fazla olduğu

durumdur. Yüzey Kaybı > 5cm şeklinde ifade edilir. Taşın özgün yüzeyinin 5cm’den büyük

bir bölümü yok olmuş; taşın kullanıldığı yere ve boyutlarına göre değişen bir yapısal hasar

meydana gelmiştir (Resim 1.12). Yüzey kaybının derinliği arttıkça hasarın derecesi de artar;

taşın boyutları giderek küçülür, kesiti daralır ve taş zamanla işlevini yitirmeye başlar.

Resim 1.12: Derinliği 5cm’den fazla olan yüzey kaybı

1.3.2. Parça Kopması

Taşın bir bölümünün, gerisinde meydana gelen çeşitli etkiler nedeniyle ana kütleden

ayrılmasıdır. Bu etkiler, taşın iç yapısında bir basınç oluşturarak, önce çatlaklara yol açar,

ardından zayıflayan parçayı itmeye başlar. Örnek olarak, demir elemanların paslanması ve

genişlemesi taşı patlatır; bazı parçaların zayıflayıp düşmesine neden olur (Resim 1.13).

Kopan parçanın yapısal önemine, eserin bütünlüğüne ve taşın özelliklerine göre, bütünleme

kararı verilebilir (bkz. “Taşlarda Bütünleme” modülü).

Resim 1.13: Parça kopması görülen taş örnekleri

13

1.3.3. Boşluk- Delik

Taşların üzerinde ya da aralarında görülebilen boşluk ya da delikler, çeşitli boyutlarda

olabilir. Bir elemanın monte edilmesi amacıyla taş yüzeyinde açılarak daha sonra

kapatılmamış olan bir delik, örgüyü oluşturan bir elemanın yerinden düşmesiyle oluşan

boşluklar veya örgüde meydana gelen bir kesinti bu grupta ele alınabilir (Resim 1.14).

Bu boşluklar, suyun rahatlıkla toplanabileceği ya da bitkilerin gelişebileceği alanlar oldukları

için sakıncalıdırlar. Boşluğun çevresindeki taşlar, hasar verici hava etkilerine açık ve daha

korumasız hale gelirler; bu nedenle, diğer bozulma süreçlerini de hızlandırıcı etkisi vardır.

Resim 1.14: Çeşitli büyüklük ve derinliklerde boşluk ve delikler

1.3.4. Oyuklanma

Özellikle fosilli ve taneli yapıda olan doğal taşlarda gözlenen bir bozulma türüdür.

Oyuklanma, atmosfer etkileri nedeniyle iri tanelerin zayıflayarak yerinden çıkmasıdır.

Böylece taş yüzeyinde gelişigüzel oyuklar meydana gelir (Resim 1.15).

Oyuklar nedeniyle yüzeyin boşalması iki yönden zarar vericidir: Yüzey kaybı nedeniyle taşın

kesiti küçülür. Ayrıca yüzey oyuklandığında bozulma alanı artmış olur, taşın yıpranması

hızlanır.

Resim 1.15: Oyuklanma örnekleri

14

1.3.5. Çatlak

Deprem etkisi, oturma, zeminin sağlam olmayışı, kazı yapılması gibi mekanik nedenler ya da

taşın gerisindeki bir demir elemanın paslanıp genişlemesi gibi baskı yapıcı etkiler

sonucunda, çatlaklar meydana gelir (Resim 1.16).

Resim 1.16: Çeşitli derecelerde çatlak oluşumları

Çatlaklar, derinlik ve önemlerine göre iki grupta incelenir:

1.3.5.1. Kılcal Çatlak

Yüzeyde görülen ve yapısal bir risk taşımayan çatlaklar, “kılcal çatlak” olarak adlandırılır

(Resim 1.17).

Resim 1.17: Kılcal çatlak

15

1.3.5.2. Yapısal Çatlak

Genellikle deprem, oturma, dengesiz yük dağılımı ya da taşıyıcı sistemin hatalı yapılmış

olması gibi etkilerden kaynaklanan derin çatlaklar, “yapısal çatlak” olarak adlandırılır

(Resim 1.18). Çatlak, malzeme olarak taşı zayıflattığı gibi, devam ettiği uzunluğa ve

derinliğine bağlı olarak yapının bütünü için de tehlikelidir.

Resim 1.18: Yapısal çatlak

1.3.6. Kavlanma

Taş yüzeyine paralel olarak gelişen kabarma şeklindeki bozulmalardır; “kabuklanma” olarak

da adlandırılır. Taşın yüzeyinde, kalınlığı 0,5-1 milimetreyi geçmeyen ince kabarmalar ve

pul pul dökülmeler halinde görülür (Resim 1.19).

Resim 1.19: Kavlanma örnekleri

16

1.3.7. Yapraklanma

Taş yüzeyinin tabakalar halinde kabararak ayrılması şeklinde görülen bir bozulma türüdür.

Kabarmaya başlayan yüzey, yıpratıcı koşullar devam ettikçe yaprak görünümünde, çeşitli

kalınlıklarda ve geniş tabakalar halinde ayrılmaya başlar (Resim 1.20). Tabakaların gerideki

yüzeyle ilişkisi zayıflar ve zamanla dökülmeler meydana gelir.

Resim 1.20: Yapraklanma örneği

1.3.8. Derz boşalması

Duvar örgüsünde kullanılan taşlar, çeşitli kalınlıklarda derz oluşturacak şekilde yerleştirilir

ve harçla birleştirilirler. Derz harçları, özellikle yıkanma sonucunda zayıflayıp çözünerek

taşlardan ayrılabilir. Bu durumda, taşların arasındaki derzlerde yer yer çeşitli derinliklerde

boşluklar meydana gelir (Resim 1.21).

Derz boşalması, taşların alt ve üst yüzeylerinin de açıkta kalması nedeniyle başka

bozulmaları da hızlandırabilir. Derz boşalmasından kaynaklanan ikincil sorunlar arasında en

sık görüleni, boşluklarda meydana gelen bitkilenmedir (bkz. 1.3.13).

Resim 1.21: Derz boşalması örneği

17

1.3.9. Yüzey Kirliliği

Genellikle hava kirliliğine bağlı olarak ortaya çıkan, gri renkli ve yüzeyde ince bir tabaka

halinde görülebilen oluşumlardır (Resim 1.22). Taş yüzeylerin yağmur suyu ile yıkanabilen

bölümlerinde oluşan, genellikle ince, süreksiz ve yüzeysel kirlilikler bu grupta ele alınırlar.

Taşın cinsine ve kirliliği oluşturan kaynağa bağlı olarak; kirin rengi, yapısı ve yüzeyle

ilişkisi de değişir. Özellikle gözenekli yapıdaki doğal taşlarda oyuklarda biriken kirlilik,

önemli ve temizliği zor bir bozulma şeklidir. Kirliliğin durumuna ve taşın cinsine göre,

temizleme yöntemi de farklılaşmaktadır (bkz. “Taş Yapılarda Temizleme” modülü).

Resim 1.22: İnce bir tabaka halinde görülen yüzey kirliliği

18

1.3.10. Kabuk Oluşumu

Genellikle taş yüzeylerinin doğrudan yağmur suyu ile yıkanmayan bölümlerinde

hava kirliliği sonucu meydana gelir. Kalın ve genellikle koyu gri-siyah renkli kabuk

halinde görülen bir bozulma türüdür (Resim 1.23; 1.24).

Taşın cinsine ve kirliliği oluşturan kaynağa bağlı olarak; kabuğun rengi, yapısı, kalınlığı ve

yüzeyle ilişkisi de değişir. Örnek olarak, kirli havadaki kükürtdioksit (SO2) gazı ve nem

nedeniyle oluşan sülfürik asit, mermer ile reaksiyona girerek alçıtaşı kabuk oluşturur.

Karbondioksit (CO2) gazı ve nem nedeniyle oluşan karbonik asit ise, mermer ile reaksiyona

girerek kalker kabuk oluşturur.

Kirlilik kaynağının etkisi uzun süre devam ettiğinde kabuk giderek kalınlaşır ve geçirimsiz

bir örtü halinde yüzeyi kaplar. Nefes alamayan gerisindeki yüzeyde iç basınçlar, çatlama,

tozuma ve ayrışma gibi hareketler devam ederek, zamanla taşı zayıflatır.

Resim 1.23: Siyah kabuk oluşumuna örnekler

19

Resim 1.24: Tromp iç yüzeyinde kabuk oluşumu

1.3.11. Çiçeklenme

Yüksek yoğunluklarda tuz etkisine maruz kalan taşlarda görülen bir bozulma şeklidir. Hava

kirliliği, su, ıslanma-kuruma etkisi, kullanılan kimyasal maddeler gibi çeşitli kaynaklardan

taşın bünyesine giren tuzlar, taştaki gözeneklerin içinde birikirler (bkz. 1.2.3.).

Tuz kaynağının sürekli olarak etkimeye devam etmesi ile tuz kristalleri oluşur; zamanla

hacimleri genişler. Kuruma yavaş olduğunda, tuz kristalleri taşı terk edemedikleri için, taşta

iç basınçlar ve çatlaklar meydana gelir. Çiçeklenme, tuz kristallerinin, kuruma esnasında

yüzeye çıkarak birikmesi ile oluşur. Bu birikme sonucunda yüzey, beyaz ve pudramsı bir

görünüm alır (Resim 1.25).

Taşın emdiği su miktarı ve havadaki bağıl nem oranı yüksek, rüzgarın hızı düşük ise, kuruma

yavaşlar; çiçeklenme ve yüzey aşınmaları görülebilir.

Resim 1.25: Tuz etkisiyle meydana gelen çiçeklenme

20

1.3.12. Şekerlenme

Mermerlerde, taş yüzeyinin kesme şeker dokusu haline gelmesi şeklinde görülen bir bozulma

türüdür (Resim 1.26). Yüzeyi parlatılmış olarak kullanılan mermer, atmosfer etkileri

nedeniyle yavaş yavaş prüzlü hale gelir. Yıkanma sonucunda taşın doğal bağlayıcısı da

çözünerek eridiği için, şekerlenme giderek artar.

Resim 1.26: Mermer yüzeyinde meydana gelen şekerlenme

1.3.13. Bitki Oluşumu

Rüzgarla taşınarak duvar örgüsü içindeki ufak boşluklara yerleşen tohumların, zaman içinde

büyüyerek bitki haline gelmesidir. Bir biyolojik bozulma türü olan bitkilenme, duvarlarda,

derz aralarında, taşların içindeki boşluklarda ya da çatı örtüsünde ortaya çıkabilir. Yalnızca

yüzeyde büyüyen otlar halinde görülebileceği gibi, bakım yapılmazsa çapı 1 metreyi geçen

köklü ağaç oluşumları da meydana gelebilir (Resim 1.27). Giderek büyüyen bitki kökleri,

çevresindeki taşlarda çatlak, parça kopması gibi başka bozulmalara da yol açtığı için

sakıncalıdır. Bitki köklerinin fazla büyümeden uygun şekilde temizlenmesi ve yapıdan

uzaklaştırılması gerekir (bkz. “Taş Yapılarda Bitki Temizleme” modülü)

Resim 1.27: Bitki oluşumu

21

1.3.14. Yosun Oluşumu

Yosun oluşumu, sürekli rutubet ortamında gelişen bir biyolojik bozulma şeklidir. Genellikle

temelden yükselen suyun ya da çevre koşullarının etkisiyle, duvarların zemine yakın

bölgelerinde görülür. Kara yosunları, yağmur alan dönemlerde yumuşak ve yeşil; yazın ise

sert ve sarı renktedirler (Resim 1.28). Yüzeyi kaplayarak gerisindeki duvar örgüsünün nefes

almasını engellediği için sakıncalıdır. İşaret ettiği temel sorun olan “sürekli nem”e sebep

olan kaynakların yok edilmesi ya da engellenmesi gerekir.

Resim 1.28: Taş yüzeylerinde ya da derzlerinde meydana gelen yosun oluşumları

1.3.15. Korozyon

Demir elemanlarda görülen bir kimyasal bozulma şeklidir. Demirin, havadaki oksijen, su ya

da bir tür asitle teması sonucunda oksitlenmesine ya da paslanmasına “korozyon” denir

(Resim 1.29). Bu asit, havadaki karbon dioksidin (CO2) suyla birleşmesi ile kolaylıkla

oluşabilir.

Korozyon etkisiyle demirin yapısı bozulur, prüzlü bir görünüm alır, yüzeyi bir film tabakası

ile kaplanır, hacmi büyür ve demir elemanın kesiti genişler. Yüzeyde oluşan ve asit içeren

film tabakası nedeniyle demirin çevresinde kullanılan diğer malzemelerde de yıpranma ve

ayrışma görülebilir. Demirin kullanıldığı yere göre, hasarın önemi çeşitli derecelerde olabilir.

22

Eğer taşların birleştirilmesinde kullanılan demir kenet gibi elemanlar bir şekilde havayla

temas halindeyse, bunların korozyonu diğer bozulma süreçlerini de hızlandıracaktır.

Örneğin, taşların gerisindeki demir eleman korozyona bağlı olarak genişlediğinde, çevresine

baskı yapmaya başlar; taşlarda renk değişimi, çatlak ve parça kopması gibi başka

bozulmalara da yol açabilir (bkz. 1.3.2.).

Resim 1.29: Demir elemanlarda görülen korozyon

1.3.16. Pas Lekesi

Taşların çevresindeki demir elemanlarda oluşan korozyon, yıkanma ile taş yüzeyleri

üzerinden akarak lekeler meydana getirir. Genellikle demir pencerelerin ve parmaklıkların

çevresindeki sövelerde ya da sütun başlığı ve kaidelerinde kullanılan demir elemanlar

nedeniyle sütunlarda görülür. Lekeler, kahverengi- kızıl arasında değişen çeşitli renklerde

olabilirler. İşaret ettiği temel sorun olan “korozyon”a yol açan bozulma kaynaklarının

engellenmesi gerekir.

1.3.17. Hatalı Onarımlar

Tarihi yapılara onarım amacıyla yapılan bazı müdahaleler, var olan malzemelere pek çok

şekilde zarar verebilirler. Bunların başında, çimento ile yapılan dolgu, tamamlama gibi

uygulamalar, taş yüzeylerin boyanması, sıvanması ya da kaplanması ve onarımlarda hatalı

malzeme ya da teknik kullanımı gelir. Hatalı onarımlar, başka bozulmaların kaynağı olduğu

için, bozulma türleri içinde ayrı bir başlık olarak incelenmelidir.

1.3.17.1. Çimento Kullanımı

Çimentonun doğal yapı taşları ile birlikte kullanımı, içerdiği maddelerin ve tuzun taşlara

zarar vermesi nedeniyle kesinlikle sakıncalıdır (Resim 1.30). Çimentolu harç ile temas

halinde olan taş yüzeylerinde, zaman içinde ayrışma, tuzlanma, parçalanma gibi bozulmalara

rastlanır.

Çimento kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan diğer bir bozulma şekli ise, çimentonun nefes

alan bir malzeme olmaması nedeniyle kapladığı taş yüzeyinin kurumasını geciktirmesi

sonucu gerisinde oluşan bozulma ve ayrışmalardır.

23

Resim 1.30: Çimentolu harç ile yapılan hatalı onarım

1.3.17.2. Taş Yüzeylerin Boyanması, Sıvanması ya da Kaplanması

Onarım amacıyla yapılan diğer bir yanlış uygulama, taş yüzeylerin boyanması, sıvanması ya

da uygun olmayan bir malzeme ile kaplanmasıdır (Resim 1.31). Doğal taşların dış etkilere

dayanımları, cins ve özelliklerine bağlı olarak farklılık gösterir. Taş yüzeylerinin boya ya da

sıva gibi bir malzeme ile kapatılması, geçirgenlik ya da nefes alma özelliklerini olumsuz

etkiler. Bu nedenle, taşların kuruması gecikir, bünyelerine aldıkları su dışarı atılamadığında

içeride çeşitli bozulmalar meydana gelir; boya ya da sıva katmanının gerisinde biriken nem

ve tuz, diğer bozulma süreçlerini de hızlandırır. Sıva yapılması gerekiyorsa, mutlaka taşın

özelliklerine ve dayanımına uygun malzemeler, uygun oranlarda kullanılmalıdır (bkz.

“Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme” modülü).

Resim 1.31: Boya ile kaplanmış taş yüzeyi

24

1.3.17.3. Onarımlarda Hatalı Malzeme ya da Teknik Kullanımı

Tarihi yapılarda gerçekleştirilecek her türlü onarımın, uzmanları tarafından değerlendirilerek

programlanması gerekir. Onarımda kullanılacak malzemenin ya da tekniğin seçimi,

malzemenin cinsine, bozulma derecesine ve yapı ile çevresindeki ortamın koşullarına göre

dikkatle yapılmalıdır. Aksi takdirde bu onarımlar, çeşitli bozulmaların kaynağı olabilir.

Örnek olarak, uygun olmayan kimyasal temizlik yöntemleri yüzeylerde renk değişimi,

lekelenme, çiçeklenme, kavlanma gibi hasarlara; bazı mekanik temizlik yöntemleri yüzey

kayıplarına ve oyuklanmalara; hatalı derzleme, uygun olmayan taş birleştirme teknikleri

veya sulu temizlik yöntemleri ise çatlama, tuzlanma, çiçeklenme ve biyolojik bozulmalara

yol açabilir (Resim 1.32), (Ayrıntılı bilgi için: bkz. “Taş Yapılarda Temizleme” modülü).

Resim 1.32: Hatalı onarım örnekleri

25

1.3.18. Niteliksiz Ekler

Tarihi yapılara değişik amaçlarla yapılan çeşitli eklentiler, yol açabilecekleri önemli

bozulmalar ve estetik bütünlüğü yok etmeleri nedeniyle ayrı bir başlık altında

incelenmelidirler (Resim 1.33). Eklentilerin yapıya birleştirilme şekli ve özgün yapı

malzemesi ile olan ilişkisi önemlidir. Örnek olarak, doğal taş duvar örgüsüne sahip bir

yapının önüne demir saçak eklenmesi verilebilir. Bu durum, taşın üzerinde çeşitli hasarlara

yol açacaktır; ayrıca özgüne aykırıdır. Başka bir örnek olarak, yapıyı güçlendirmek amacıyla

taş duvarın içerisine eklenen betonarme kiriş ya da hatıllar verilebilir. Doğal taştan tamamen

farklı özelliklere sahip olan betonarme; hem dengesiz yük dağılımları ya da aşırı yükleme

nedeniyle yapısal çatlaklara, hem de içindeki çimentodan ileri gelen tuz ve demirin açığa

çıkması ile oluşabilecek korozyon nedeniyle, taşlarda çeşitli bozulmalara neden olabilir.

Resim 1.33: Niteliksiz eklentiler yapılmış bir tarihi eser örneği

1.3.19. Aşınma

Uzun süre sürtünme etkisine maruz kalan taşlarda görülen bir bozulma türüdür. Sürtünmeden

etkilenen taş yüzeyinde deformasyon, kenarlarda yumuşama/ yuvarlaklaşma ve elemanın

kesitinde incelme meydana gelir. Tarihi yapıların yoğun ve sürekli insan hareketinin olduğu

eşiklerinde ya da avlu döşemelerinde yaygın olarak görülür (Resim 1.34; bkz.1.2.6).

Resim 1.34: Yaya trafiği nedeniyle taş yüzeylerinde oluşan aşınma

26

1.3.20. Form Kaybı

İşlenmiş taş yüzeylerinde, bezemelerin dış konturlarının kısmen ya da tamamen yumuşaması

ve anlaşılırlığını yitirmesidir. Bezemeli yüzey, tek bir taş üzerinde olabildiği gibi, birkaç

taşın üzerindeki formlar birleşerek bütün halinde bir bezemeyi de oluşturabilirler.

Form kaybı, taşın cinsine, eserde kullanıldığı yere ve bulunduğu ortamın koşullarına göre

çeşitli derecelerde görülebilir:

Bezemenin genel hatlarıyla anlaşılabildiği ancak yer yer aşınma nedeniyle kesintiye

uğradığı kısımlarda “1.derece form yumuşaması” (Resim 1.35):

Resim 1.35: 1.derece form yumuşaması örnekleri

Formun dış konturlarının, yer yer iç detaylarıyla birlikte kaybolduğu ve okunamadığı

kısımlarda “2.derece form yumuşaması” (Resim 1.36):

Resim 1.36: 2.derece form yumuşaması örnekleri

27

Bezemenin tamamen okunamayacak hale geldiği durumlarda ise “Form kaybı”

terimleri kullanılır (Resim 1.37):

Resim 1.37: Form kaybı örnekleri

1.3.21. Renk Değişimi

Gün ışığı, UV (ultraviyole) ışınları, su, nem ya da herhangi bir akıntı etkisiyle taşı oluşturan

minerallerin kimyasal değişime uğraması sonucunda, taşın çeşitli bölgelerinde renk değişimi

ve lekelenmeler meydana gelir (Resim 1.38). Taşın yapısına ve jeolojik oluşumuna göre,

bozulma sonrasındaki görünümü ve aldığı renkler de çeşitlilik gösterir.

Resim 1.38: Renk değişimi- lekelenme örnekleri

28

Öğrenmiş olduğunuz bozulma nedenleri ve türleri ile, tarihi eserlerin bozulma

durumunu değerlendirebilmek için, bulunduğunuz çevrede ziyaret edebileceğiniz ve

karşılaştırma yapabileceğiniz birkaç tarihi kârgir yapı ya da yapı grubu belirleyiniz ve

aşağıdaki uygulama aşamalarını gerçekleştiriniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Üzerinde çalışabileceğiniz birkaç tarihi

kârgir yapı ya da yapı grubu belirleyiniz.

(Örnek: İstanbul, Şehzade Külliyesi)

Yapılara giderek yerinde gözlem ve

inceleme yapınız.

Not alma ve fotoğraf çekme için gerekli

malzemeleri yanınızda götürünüz. (Altlık,

kağıt, kalem, silgi, fotoğraf makinesi)

Her yapı için, tespit edebildiğiniz bozulma

türlerini ve nedenlerini not ediniz.

Birbirine yakın birkaç yapı (cami,

çeşme, vb.) ya da külliye seçebilirsiniz.

Öğrendiğiniz bozulma nedenlerini

tekrar ediniz.

Öğrendiğiniz bozulma türlerini tekrar

ediniz.

Trafik yoğunluğu, bakımsızlık,

atmosfer koşulları, terk, vb. koruma

sorunlarını listeleyiniz.

Her bozulma için en az 1 genel, 1 detay

fotoğraf çekmeyi ihmal etmeyiniz.

Gözlemlediğiniz bozulma türlerinin

neden kaynaklandığını da notlarınızda

belirtiniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

29

Tespitlerinizi anlatan fotoğraflar çekiniz.

Bozulma türünü gösteren fotoğrafların

altına, bozulma türünü anlatan terimi ve

fotoğrafın ait olduğu yapının adını yazınız.

Çalışmanızı pafta haline getiriniz.

Çalışmayı arkadaşlarınızla paylaşarak

karşılaştırınız.

Yerinde aldığınız notların, fotoğraflarla

ilişkilendirmede kolaylık olması

açısından, anlaşılır olmasına ve yapının

adı ve kısaca gözlemlerinizi içermesine

özen gösteriniz.

Fotoğrafların, hem yapıların çevresiyle

birlikte genel durumunu, hem de sorun

teşkil eden detayları göstermesine

dikkat ediniz.

Fotoğrafları, yapı adına ya da bozulma

türüne göre sınıflandırarak

dosyalayınız.

Fotoğraf aktarma ve dosyalama

işlemini aynı gün içinde yapmaya ve

fotoğrafları unutmadan isimlendirmeye

özen gösteriniz.

Paftanın, tespit edebildiğiniz bozulma

türlerinin her birinden en az bir örnek

içermesine dikkat ediniz.

Pafta oluştururken, arşivinizde varsa

daha önce ziyaret ettiğiniz farklı

yapıların detay fotoğraflarını da

kullanabilirsiniz.

Paftanın altına adınızı soyadınızı ve

tarihi yazmayı unutmayınız.

30

ÖRNEK: Bozulma Türleri için hazırlanan örnek bir pafta aşağıda verilmiştir (Şekil

1.7), inceleyiniz:

Şekil 1.7: Bozulma türleri pafta örneği

31

KONTROL LİSTESİ

Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmayı, değerlendirme ölçeğinde

verilen performans testine göre değerlendiriniz.

PERFORMANS TESTİ

Dersin adı Taş Restoratörü Öğrencinin

Amaç Taş bozulmalarını teşhis

etmeyi öğrenmek Adı – Soyadı

Konu Bozulma türlerini ayırt etmek Numarası

Değerlendirme Ölçütleri EVET HAYIR

1. Üzerinde çalışabileceğiniz birkaç yapı seçtiniz mi?

2. Yapılara giderek yerinde gözlem ve inceleme yaptınız mı?

3. Yanınızda gerekli malzemeleri (altlık, kağıt, kalem, silgi,

fotoğraf makinesi) götürdünüz mü?

4. Tespitlerinizi not ettiniz mi?

5. Tespit ve gözlemlerinizi yeterli düzeyde anlatacak

fotoğraflar çektiniz mi?

6. Fotoğraflarınızı sınıflandırdınız mı?

7. Her bozulma türü için fotoğraflardan en az birini seçtiniz

mi?

8. Fotoğrafların altına bozulma türünü ve ait olduğu yapıyı

yazdınız mı?

9. Çalışmanızı pafta haline getirdiniz mi?

10. Paftanın üzerine adınızı ve tarihi içeren bir antet

yerleştirdiniz mi?

Yapmış olduğunuz değerlendirme sonunda eksiğiniz varsa faaliyete dönerek ilgili

konuyu tekrarlayınız. Tespitlerinizi arkadaşlarınız ve öğretmeninizle paylaşınız.

32

Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak

değerlendiriniz.

Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru

ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. Tarihi yapının yakınından geçen yol, tünel gibi ulaşım aksları, yapıda titreşimlere

neden olarak uzun sürede bozulmaya yol açar.

( ) DOĞRU ( )YANLIŞ

2. Ziyaretçilerden kaynaklanan yaya trafiğinin, yapıya olumsuz bir etkisi yoktur.


3. Asit yağmuru, yer altı sularının yükselmesi sonucu oluşur.


4. Su, sızıntı, kılcallık, yoğuşma gibi çeşitli şekillerde yapıda hasara yol açabilir.


Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.

5. Tarihi eserin bozulmasına neden olan etkenleri doğru ve erken anlamak, eserin

ömrünü uzatmak için gerekli ………………………………. belirlemede ilk ve en

önemli basamaktır.

6. Taşlarda meydana gelen yüzey kayıpları, derinliğine göre iki ayrı grupta incelenir:

……………………………

……………………………

7. Taş yüzeyinde ya da derz aralıklarında meydana gelen boşluklar, buralarda suyun

toplanmasına ve …………………………. imkan verdikleri için sakıncalıdırlar.

8. Oyuklanma, özellikle ……………. ve ……………. yapıda olan doğal taşlarda

gözlenir.

9. Çatlaklar, derinlikleri ve taşıdıkları riske göre iki grupta incelenir:

…………………………

…………………………

10. Taş yüzeyinin çeşitli kalınlıklarda tabakalar halinde kabararak ayrılması şeklinde

görülen bozulma türü, ………………… olarak adlandırılır.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

33

Aşağıdaki boşluklara, cümlenin sonunda verilen uygun sözcükleri yerleştiriniz:

11. Kirli havadaki kükürtdioksit (SO2) gazı ve nem nedeniyle oluşan

..……………………, mermer ile reaksiyona girerek ……………… kabuk oluşturur.

Karbondioksit (CO2) gazı ve nem nedeniyle oluşan ……………………. ise, mermer

ile reaksiyona girerek ………………… kabuk oluşturur.

KALKER ALÇITAŞI KARBONİK ASİT SÜLFÜRİK ASİT

12. Bir taş duvarda, örgünün içinde kullanılan demir bağlantı elemanında meydana gelen

……………., uzun vadede çevresinde bulunan taşlarda ………………,

………………, ……………….. gibi başka hasarlara yol açabilir.

PARÇA KOPMASI ÇATLAK KOROZYON RENK DEĞİŞİMİ

Aşağıda belirtilen maddeleri birbirleriyle eşleştiriniz.

13. Aşağıdaki bozulma nedenlerinin hangi bozulma türlerine yol açtığını ya da hızlandırıcı

rol oynadığını eşleştirme yaparak işaretleyiniz. Bir nedenin, birden fazla hasara yol

açabileceğini unutmayınız.

Aşağıdaki sorularda, doğru maddeleri işaretleyiniz.

14. Çiçeklenme için uygun ortam koşullarını işaretleyiniz.

Taşın emdiği su miktarı ( ) YÜKSEK ( ) DÜŞÜK

Havadaki bağıl nem oranı ( ) YÜKSEK ( ) DÜŞÜK

Rüzgarın hızı ( ) YÜKSEK ( ) DÜŞÜK

Kuruma hızı ( ) YÜKSEK ( ) DÜŞÜK

Etki eden tuz yoğunluğu ( ) YÜKSEK ( ) DÜŞÜK

Taşın iç basıncı ( ) YÜKSEK ( ) DÜŞÜK

1) Tuzlar

2) Deprem / toprak kayması

3) Rüzgarla taşınan tohumlar

4) Yüksek bağıl nem

5) Taşın gözenekli yapısı

6) Hızlı ıslanma, yavaş kuruma

7) Hava kirliliği

A) Yapısal çatlak

B) Kabuk oluşumu

C) Çiçeklenme

D) Yüzey kaybı

E) Bitkilenme

F) Yosun oluşumu

G) Form kaybı

34

15. Aşağıdaki bozulma nedenlerini gruplandırınız.

BOZULMA NEDENİ İÇ DIŞ

Taşın yanlış yönde yerleştirilmiş olması

Donma – erime döngüsü

Deprem / toprak kayması

Taşın ısıl genleşme katsayısı

Rüzgarla taşınan tohumlar

Bağıl nem oranı

Zeminin gevşekliği

Yoğuşma etkisi

Karbonik asit ve sülfürik asit etkisi

Taşın işlenme şekli

Sıcaklık farkı

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

35

Bir tarihi eserin restorasyonu için gerekli olan “Hasar Tespiti”ni yapabilecek, eserin

onarımında hangi sorunlara çözüm bulmak gerektiğini belirleyebileceksiniz.

Bir tarihi eserin projelendirme ve restorasyon uygulama süreçlerini anlatan bir makale

araştırınız.

Araştırmada dergilerdeki makalelerden, tez çalışmalarından ya da sempozyum,

konferans, seminer bildiri kitaplarından faydalanabilirsiniz. Konu edilen eser için

hazırlanan Hasar Tespiti’ni ve bozulma türlerini inceleyiniz.

2. HASAR TESPİTİ YAPMAK

Analitik Rölöve; esere ilişkin tespitlerin rölöve üzerine çeşitli görsel anlatım teknikleri

kullanılarak işlenmesiyle elde edilir. Bu tespitler, genel olarak Dönem, Malzeme ve Hasar

Tespiti olmak üzere üç başlık altında ele alınır.

Dönem ve Malzeme Tespiti’nin hazırlanması, önceki modülde ayrıntılı olarak anlatılmıştır

(bkz. “Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme” modülü).

Burada, Öğrenme Faaliyeti-1’de öğrenmiş olduğunuz bilgilerin yardımıyla, Hasar Tespiti

yapabilmek için gerekli teknik bilgiler ve işlem basamakları ayrıntılı olarak anlatılacaktır.

2.1. Hasar Tespiti Paftası Hazırlama Hasar Tespiti; daha önce “Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme” başlıklı eğitim modülünde

anlatıldığı gibi, üzerinde çalışılan yapı ya da yapı grubundaki “bozulmaların türlerini,

derecelerini ve dağılımını” gösterir.

2.1.1. Yerinde İnceleme

Çalışma konusu olarak seçilen tarihi yapıya gidilerek yerinde gözlem ve inceleme

yapılmalıdır. Yapıya giderken, 2.1.2’de anlatılacak olan kroki çizimi için gerekli

malzemeler de götürülmelidir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

36

Görülen bozulmaları çizimde farklı renklerde göstermek için, kuru veya keçeli boya

kalemleri kullanılır (Resim 2.1).

Resim 2.1: Renkli boya kalemleri

Fotoğraf çekmek, ileride yapıya tekrar gidilemeyecek durumlarda gözlem ve tespitlerin

hatırlanması için gereklidir. Ayrıca, belirli bir tarihte yapıyı gösteren fotoğraflar değerli

belgeler olarak mutlaka saklanmalıdır. Bu nedenle, yapıya giderken bir fotoğraf

makinesi de götürmek faydalı olur (Resim 2.2).

Resim 2.2: Fotoğraf makinesi

Yapıya giderken, varsa Rölöve çizimleri de alınır (Şekil 2.1). Çizimler, elle hazırlanmış

ya da bilgisayar çıktısı alınmış olabilir. Plan, kesit ve görünüş çizimlerinin tamamı hazır

bulundurulmalıdır.

37

Şekil 2.1: Örnek bir rölöve çizimi (görünüş)

2.1.2. Kroki Hazırlama

Yapıya giderken, alan çalışmasında kullanılacak malzemeler de alınmalıdır.

Gerektiğinde kroki çizmek için kullanılacak malzemeler; A4 veya A3 boyutunda sert

bir altlık, kareli ya da milimetrik kağıt, kurşun ya da uçlu kalem ve silgidir (Resim 2.3).

Kroki çiziminde, eskiz kalemi ya da orta sertlikte (tercihen HB) kurşun veya uçlu kalem

kullanılması uygundur; tükenmez veya mürekkepli kalem kullanılmamalıdır.

Resim 2.3: Kroki çizmek için gerekli malzemeler

38

Ancak rölövenin henüz tamamlanmadığı durumlarda, yerinde kroki çizilerek de hasar

tespiti yapılabilir. Krokinin yeterli ayrıntıda ve orantılı olmasına dikkat edilmelidir.

Krokinin üzerine, gerektiğinde küçük notlar ve açıklamalar yazılabilir. Krokinin uygun

bir (tercihen sağ üst) köşesine, yapının adı, krokisi çizilen kısım ya da alanın adı, tarih

ve krokiyi çizen kişi ya da kişilerin adları yazılmalıdır (Şekil 2.2).

Şekil 2.2: Bir kroki örneği

39

2.1.3. Lejant Oluşturma

Gözlenen bozulma türleri alt alta listelenerek bir lejant oluşturulur. Bozulma türlerinin

her biri için ayrı bir renk ya da tarama belirlenir (bkz. “Tarihi Eserlerde Tespit ve

Belgeleme” modülü).

Amaç, lejant yardımıyla farklı bozulma türlerini aynı paftada net ve anlaşılır biçimde

gösterebilmektir. Alan olarak hangi maddenin fazla yer kapladığına dikkat edilmeli;

renk ya da tarama tercihi yapılırken paftanın anlaşılır ve dengeli olmasına özen

gösterilmelidir (Şekil 2.3):

Şekil 2.3: Renk kullanılarak hazırlanmış bir lejant örneği

Lejantta renk yerine farklı tarama tipleri kullanılabileceği gibi (Şekil 2.4); lejant, hem

renk hem tarama da içerebilir (Şekil 2.5):

40

Şekil 2.4: Tarama kullanımı Şekil 2.5: Renk ve tarama kullanımı

2.1.4. Çalışmayı Pafta Haline Getirme

Yapıda gözlenen bozulmalar, hazırlanan lejanta göre çizimlere işlenir (Şekil 2.6; 2.7).

Örnek olarak, taş silmenin bir bölümünde parça kopması meydana gelmiş ise, öncelikle

o kısım çizimde işaretlenir. Ardından bu alan, parça kopması için belirlenen renk ya da

tarama ile doldurulur. Bu şekilde, çizimin tamamında, hangi yapı elemanında hangi

türde hasarın meydana gelmiş olduğu açıkça gösterilmiş olur (Şekil 2.8).

Bu işlem, elde ya da bilgisayar ortamında AutoCAD çizimi üzerinde yapılabilir.

41

Şekil 2.6: Hasarların lejanda göre çizime işlendiği bir Hasar Tespiti örneği (Kesit)

Şekil 2.7: Analitik Rölöve - Hasar Tespiti paftası örneği (Görünüş)

42

Şekil 2.8: Analitik Rölöve – Hasar Tespiti paftası örneği

43

Öğrenmiş olduğunuz bilgilerle, mevcut bir eserde HASAR TESPİTİ yapmayı

uygulamak için, bulunduğunuz çevrede ziyaret edebileceğiniz bir tarihi yapı ya da yapı

grubu belirleyiniz ve aşağıdaki uygulama aşamalarını gerçekleştiriniz:

İşlem Basamakları Öneriler

Üzerinde çalışabileceğiniz bir tarihi kârgir

yapı seçiniz.

Yapıya giderek tespit ve inceleme yapınız.

Alan çalışmasında kullanabileceğiniz

malzemeleri alarak yapıya gidiniz.

(A4 boyutunda sert bir altlık, kareli ya da

milimetrik kağıt, kurşun kalem, silgi,

fotoğraf makinesi ve boya kalemleri)

Varsa yapının daha önce hazırlanmış

rölöve çizimlerini de yanınıza alınız.

Yapı seçerken, mümkün olduğu kadar

çeşitli türlerde bozulma içeren, koruma

sorunları fazla olan bir yapı olmasına

dikkat ediniz. Çalışmanız böylece daha

faydalı olacaktır.

Kroki çizerken orta sertlikte (tercihen

HB) kurşun veya uçlu kalem

kullanınız. Tükenmez kalem

kullanmayınız.

Krokinin nereye ait olduğunu yazmayı

unutmayınız.

Rölöve çizimini bulsanız bile, yapıda

kendi krokinizi çiziniz. Kroki çizmek,

yapıyı anlamanızı ve tespit etmenizi

kolaylaştıracaktır. Aynı zamanda

serbest el çizim yeteneğinizi de

geliştirecektir.

Krokinin yeterli ayrıntıda olmasına

özen gösteriniz.

Krokinin üzerine küçük notlar ve

açıklamalar yazabilirsiniz.

Yapıdaki her bozulmayı tam olarak

isimlendiremiyorsanız öğretmeninize

danışarak yardım alabilirsiniz.

Yapıyla ilgili daha önce yapılmış

herhangi bir belgeleme çalışması varsa

incelemeniz ve rölöve çizimini altlık

olarak kullanmanız faydalı olacaktır.

Bozulma türlerini mümkün olduğu

kadar öğrendiğiniz şekilde ayırmaya ve

doğru isimlendirmeye çalışınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

44

Yapıya ilişkin en az bir Plan, Kesit ya da

Görünüş krokisi çiziniz.

Krokinin sağ üst köşesine, Şekil 2.2’deki

gibi, yapının adını, krokisi çizilen

kısım/alanın adını, tarihi ve adınızı yazınız.

Hasar Tespiti için, aşağıdaki örnekte

olduğu gibi, lejant maddelerini belirleyiniz.

Her madde için ayrı bir renk ya da tarama

belirleyiniz (Şekil 2.4; 2.5).

Hasar Tespiti için gerekli incelemenizi

yaparak krokinin üzerine not ediniz.

Tespit edebildiğiniz bozulma türlerini

çizim üzerinde uygun renk ya da tarama ile

işaretleyiniz.

Çalışmanızı temiz bir pafta haline getiriniz.

Çalıştığınız alanla ilgili tespitlerinizi

çektiğiniz fotoğraflarla destekleyiniz.

Çalışmayı öğretmeninizle kontrol ediniz.

Aynı taş üzerinde birden fazla bozulma

türü aynı anda görülebilir.

Paftayı hazırlarken fotoğraflarınızdan

da faydalanabilirsiniz.

Pafta oluştururken, çizimi ve lejandı

içine alan bir çerçeve hazırlayınız.

Pafta düzenini tasarlarken, yapı ve

hazırlayanlar ile ilgili bir antete de

mutlaka yer veriniz. Antet, çizime

göre, yatay veya düşey olabilir.

45

KONTROL LİSTESİ

Uygulama faaliyetinde yapmış olduğunuz çalışmayı, değerlendirme ölçeğinde

verilen performans testine göre değerlendiriniz.

PERFORMANS TESTİ


Amaç Taş Bozulmalarını teşhis etmeyi

öğrenmek Adı – Soyadı

Konu Hasar tespiti yapmak Numarası


1 Seçtiğiniz yapıyla ilgili araştırma yaptınız mı?

2 Yapıya giderek alan çalışması yaptınız mı?

3 Yanınızda gerekli malzemeleri (altlık, kağıt, kalem, silgi,

fotoğraf makinesi) götürdünüz mü?

4 Yapının daha önce yapılmış bir rölöve çizimini bulabildiniz

mi?

5 Yapıda en az bir plan, kesit ya da görünüş krokisi çizdiniz

mi?

6 Krokinin üzerine yapının adını, krokinin adını, tarihi ve

kendi adınızı not ettiniz mi?

7 Tespit ve gözlemlerinizi yeterli düzeyde anlatacak


8 Hasar Tespiti için lejant maddelerini çıkardınız mı?

9 Her madde için ayrı bir renk ya da tarama belirlediniz mi?

10 Çizim üzerinde bozulmaları tek tek işaretlediniz mi?

11 Çalışmanızı pafta haline getirdiniz mi?

12 Paftanın üzerine adınızı ve tarihi içeren bir antet

yerleştirdiniz mi?

Yapmış olduğunuz değerlendirme sonunda eksiğiniz varsa faaliyete dönerek ilgili

konuyu tekrarlayınız. Tespitlerinizi arkadaşlarınız ve öğretmeninizle paylaşınız.

46

Bu faaliyette kazanmış olduğunuz bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplandırarak

değerlendiriniz.

Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru

ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. Kroki çizilirken tükenmez kalem kullanılmalıdır.


2. Kroki, üzerine yazılan notların rahatlıkla okunabileceği şekilde anlaşılır olmalıdır.


3. Aynı lejantta hem farklı tonlarda renkler hem de tarama kullanılamaz.


4. Hasar Tespiti’nde bozulmaların türleri, dereceleri ve dağılımı gösterilir.


5. Hasar Tespiti yapılırken, fotoğraf çekmenin bir önemi yoktur.


Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.

6. Lejant oluşturulurken, bozulma türlerinin her biri için ayrı bir …………. ya da

………….. belirlenir.

7. Pafta hazırlanırken, çizimin uygun bir köşesine antet yerleştirilir. Burada, ………….. ,

………….. ve …………………………….. yazılır.

8. Hasar Tespiti paftası …………. ya da ………………… ortamında hazırlanabilir.

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

47

Aşağıda verilen değerlendirme ölçeğine göre, kazandığınız yeterliği ölçebilirsiniz.

PERFORMANS TESTİ


Amaç Taş bozulmalarını teşhis etmeyi

öğrenmek Adı – Soyadı

Konu

Bozulma türlerini ayırt

edebilmek ve Hasar Tespiti

yapabilmek

Numarası


1. Tarihi yapılarda bozulma nedenlerinin neler olduğunu

öğrendiniz mi?

2. Tarihi yapılarda bozulma türlerinin neler olduğunu

öğrendiniz mi?

3. Konuyla ilgili en az bir makale okudunuz mu?

4. Bir tarihi kârgir yapıda gözlem ve inceleme yaptınız mı?

5. Yanınıza aldığınız malzemeleri alanda kullandınız mı?

6. Tespit ve gözlemlerinizi yeterli düzeyde anlatacak


7. Bozulma türlerini çizime işlediniz mi?

8. Bozulma derecelerini not ettiniz mi?

9. Pafta hazırladınız mı?

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

48

ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 CEVAP ANAHTARI

1. DOĞRU

2. YANLIŞ

3. YANLIŞ

4. DOĞRU

5. KORUMA YÖNTEMLERİNİN

6. YÜZEY KAYBI < 5cm

YÜZEY KAYBI > 5cm

7. BİTKİ OLUŞUMUNA

8. FOSİLLİ , TANELİ

9. KILCAL ÇATLAK

YAPISAL ÇATLAK

10. YAPRAKLANMA

11. SÜLFÜRİK ASİT , ALÇITAŞI , KARBONİK ASİT , KALKER

12. KOROZYON , PARÇA KOPMASI , ÇATLAK , RENK DEĞİŞİMİ

13. 1 – C , 2 – A , 3 – E , 4 – F , 5 – G , 6 – D , 7 – B

14. YÜKSEK , YÜKSEK , DÜŞÜK , DÜŞÜK , YÜKSEK , YÜKSEK

15. İÇ , DIŞ , DIŞ , İÇ , DIŞ , DIŞ , İÇ , DIŞ , DIŞ , İÇ , DIŞ

ÖĞRENME FAALİYETİ – 2 CEVAP ANAHTARI

1. YANLIŞ

2. DOĞRU

3. YANLIŞ

4. DOĞRU

5. YANLIŞ

6. RENK , TARAMA

7. PAFTA ADI , TARİH , HAZIRLAYANLARIN ADI

8. ELDE , BİLGİSAYAR

CEVAP ANAHTARLARI

49

AHUNBAY Zeynep. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayınları,

İstanbul, 2007.

BORRELLI Ernesto. Andrea URLAND, ARC Laboratory Handbook, ICCROM,

Roma, 1999.

ERDOĞAN Mustafa. “Yapılarda Kullanılan Taşlarda Gözlenen Bozulmalar ve

İyileştirme Yöntemleri”, Mühendislik Jeolojisi Bülteni, Yıl 4, Sayı 4, Ankara, s.22-27,

1982.

ERSEN Ahmet. Ahmet GÜLEÇ, Nimet ALKAN, Esra KUDDE, “Konservasyon

Raporu’nun Önemi, İçeriği ve Hazırlanma Adımları”, Restorasyon Konservasyon

Çalışmaları Dergisi, Sayı 2, İBB KUDEB, İstanbul, s.3-16, 2009.

HASOL Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2005.

HASOL Doğan. Mimarlık ve Yapı Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul, 2003.

http://www.iccrom.org

Illustrated Glossary on Stone Deterioration Patterns, ICOMOS- ISCS, 2008.

KUDDE Esra. “Küçük Mustafa Paşa Hamamı Restorasyon Projesi”, İTÜ Fen

Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (yayınlanmamış), 2007.

NARDERELİ İrem. “İstanbul Bağlarbaşı Sainte Marie Fransız Okulu

Restorasyonu”, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (yayınlanmamış),

2008.

SÖZEN Metin. Uğur TANYELİ, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi

Kitabevi, İstanbul, 1986.

TAYLA Hüsrev. Geleneksel Türk Mimarisinde Yapı Sistem ve Elemanları, Cilt I-II,

Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı, İstanbul, 2007.

TAYMAZ Haydar. Yapı Bilgisi I-II-III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1995.

TEUTONICO Jeanne Marie. A Laboratory Manual for Architectural Conservators,

ICCROM, Roma, 1988.

TORRACA Giorgio. Porous Building Materials, ICCROM, Roma, 1982.

KAYNAKÇA

50

VERDÖN İrem. Ahmet ERSEN, “Botter Apartmanı Cephesi Konservasyon

Projesi”, Kâgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri Bildiri Kitabı, İBB KUDEB,

İstanbul, s.50-66, 2009.

VERDÖN İrem. Ahmet ERSEN, “Aksaray Pertevniyal Valide Sultan Camii: Doğal

Taş Cephelerin Konservasyon Projelerinin Hazırlanması ve Yapılan

Uygulamalar”, Restorasyon Konservasyon Çalışmaları Dergisi, Sayı 3, İBB KUDEB,

İstanbul, s.3-21, 2009.

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ TAŞ BOZULMALARINI...

Documents

Transcript of İNŞAAT TEKNOLOJİSİ TAŞ BOZULMALARINI...