N i dung fileXin m .i b n ’8 c theo dõi m t vài phân tích, gi i thi u vi c sáng l p ch qu c...

26
Ni dung: CH : CÔNG GIÁO SÁNG LP CH QUC NG 1. LI NG 2. Giáo s c L và vic hình thành ch quc ng / Nguyn Khc Xuyên 3. Tp « Lch s nc Annam » vit bng ch quc ng nm 1659 / Quang Chính, S.J 4. Công cuc truyn giáo ca Dòng Tên ti Vit Nam và ting Vit / !" #$%& 5. Ch quc ng ã ’(c công giáo khai sinh nm 1651 / Tr)n Vn C*nh CHUN B NM THÁNH 2010 6. Th ca +c cha Ch tch HGM VN v Nm Thánh 2010 ca Giáo Hi Vit Nam / Phêrô Nguyn Vn Nh,n 7. i hi tu s toàn quc l)n III ti Tòa Giám m-c Bùi Chu / Ánh Sao Xa 8. “Ng.i th/a sai trên cánh ’0ng s+ v-”: Hi th*o ca 1y ban Loan báo Tin M/ng – Hi ’0ng Giám m-c Vit Nam / Ban Th ký UB. LBTM LI NG n Vit Nam t/ nm 1615, các tu s dòng TÊN ã rao gi*ng Phúc Âm, vi mt kt qu* r2t tt ’3p. Trong tp « Lch s nc Annam » vit vào nm 1659 ti Thng Long, th)y gi*ng Bento Thin cho bit lúc ó ã có 340 « nhà thánh th. +c Chúa Tr.i ». (( Quang Chính, Lch s ch quc ng 1620-1659, Ra kh,i : Sài gòn 1972, tr. 129) Ngoài vic rao gi*ng Phúc Âm, các tu s Dòng Tên còn mang li cho vn hóa vit nam mt d-ng c- vô cùng quí giá, nh. ó toàn dân Vit hin nay h)u nh không còn ai mù ch, và c4ng nh. ó mà dân ta ’(c gi*i thoát kh5i vòng kìm k3p ca ch nho và ách nô l vn hóa trung quc mà i vào vn hóa t6 do bình ’7ng dân ch công bình và chân lý khách quan khoa h8c toàn c)u hin nay. ó là ch QU9C NG:. Ch : Công giáo sáng lp ch quc ng CÔNG GIÁO sáng lp ch quc ng

Transcript of N i dung fileXin m .i b n ’8 c theo dõi m t vài phân tích, gi i thi u vi c sáng l p ch qu c...

N�i dung: CH� �� : CÔNG GIÁO SÁNG L�P CH� QU�C NG� 1. L�I NG� 2. Giáo s� ��c L� và vi�c hình thành ch� quc ng� / Nguyn Kh�c Xuyên 3. T�p « L�ch s n��c Annam » vi�t b�ng ch� quc ng� n�m 1659 / �� Quang Chính, S.J 4. Công cu�c truy�n giáo c�a Dòng Tên t�i Vi�t Nam và ti�ng Vi�t / ����������� !"��#�$�%& 5. Ch� quc ng� 'ã '�(c công giáo khai sinh n�m 1651 / Tr)n V�n C*nh CHU�N B NM THÁNH 2010 6. Th� c�a �+c cha Ch� t�ch H�GM VN v� N�m Thánh 2010 c�a Giáo H�i Vi�t Nam /

Phêrô Nguyn V�n Nh,n 7. ��i h�i tu s� toàn quc l)n III t�i Tòa Giám m-c Bùi Chu / Ánh Sao X�a 8. “Ng�.i th/a sai trên cánh '0ng s+ v-”: H�i th*o c�a 1y ban Loan báo Tin M/ng – H�i

'0ng Giám m-c Vi�t Nam / Ban Th� ký UB. LBTM

L�I NG� ��n Vi�t Nam t/ n�m 1615, các tu s� dòng TÊN 'ã rao gi*ng Phúc Âm, v�i m�t k�t qu* r2t tt '3p. Trong t�p « L�ch s n��c Annam » vi�t vào n�m 1659 t�i Th�ng Long, th)y gi*ng Bento Thi�n cho bi�t lúc 'ó 'ã có 340 « nhà thánh th. �+c Chúa Tr.i ». ((�� Quang Chính, L�ch s ch� quc ng� 1620-1659, Ra kh,i : Sài gòn 1972, tr. 129) Ngoài vi�c rao gi*ng Phúc Âm, các tu s� Dòng Tên còn mang l�i cho v�n hóa vi�t nam m�t d-ng c- vô cùng quí giá, nh. 'ó toàn dân Vi�t hi�n nay h)u nh� không còn ai mù ch�, và c4ng nh. 'ó mà dân ta '�(c gi*i thoát kh5i vòng kìm k3p c�a ch� nho và ách nô l� v�n hóa trung quc mà 'i vào v�n hóa t6 do bình '7ng dân ch� công bình và chân lý khách quan khoa h8c toàn c)u hi�n nay. �ó là ch� QU9C NG:.

���������������� ������� �����������������

Ch� �� : Công giáo sáng l�p ch� qu c ng�

CÔNG GIÁO sáng l�p ch� qu�c ng�

Trong s 14_010409 này, B*n Tin D4ng L�c xin gi�i thi�u cùng '�c gi* công trình t�p th; c�a các tu s� Dòng Tên v�i s6 tham gia c�a các giáo dân vi�t nam vào vi�c sáng l�p ch� quc ng�. N�m 1651, cha ��c L� 'ã cho xu2t b*n hai cun sách quc ng� ')u tiên : cun T6 'i;n Vi�t-B0-Latinh và cun Giáo lý. N�m 1651 có th; '�(c coi là n�m mà ch� quc ng� '�(c khai sinh. Xin m.i b�n '8c theo dõi m�t vài phân tích, gi�i thi�u vi�c sáng l�p ch� quc ng�. Bn nhà nghiên c+u s< '�n nói chuy�n v�i quí v� : Gs Nguyn Kh�c Xuyên, Gs Lm �� Quang Chính, sj, Gs Lm Jacques Roland và Gs Tr)n V�n C*nh. M�t s nh�ng bài này, n�u mun '8c ')y '�, b�n '8c có th; tìm '�(c d dàng trên m�ng l��i : http://www.dunglac.org/ C4ng xin th�a cùng b�n '8c r�ng : K; t/ tháng 12 n�m 2008, B*n Tin D4ng L�c 'ã m.i b�n '8c h��ng v� m�t bi�n c công giáo quan tr8ng b�c nh2t = ')u th� k> XXI này là vi�c Giáo h�i Vi�t Nam t? ch+c « N�m Thánh cùng ��i H�i Dân Chúa Vi�t Nam 2010 », và c�ng v�i Giáo H�i « Nhìn l�i quãng '�.ng l�ch s g)n 500 n�m truy�n giáo qua 3 th.i k@: 126 n�m B*o H� (1533-1659), 300 n�m Tông Toà (1659-1960), 'Ac bi�t là 50 n�m Chánh Toà (1960-2010) ». • B*n tin D4ng L�c, s 9 & 10, ngày 01.12.2008, 'ã trình bày t?ng quát v� « N�m Thánh

cùng ��i H�i Dân Chúa Vi�t Nam 2010 ». • B*n tin D4ng L�c, s 11, ngày 01.01.2009, 'ã gi�i thi�u t?ng quát v� « Giáo h�i Vi�t nam

th.i B*o h� 1533-1659. • B*n tin D4ng L�c, s 12, ngày 01.02.2009, 'ã '� c�p '�n khía c�nh th+ nh2t c�a th.i k@

B*o H� là vi�c « Thành l�p các C�ng �oàn Công giáo ')u tiên t�i Vi�t Nam TH�I BBO HC 1533-1659 ».

• B*n tin D4ng L�c, s 13, ngày 01.03.2009, 'ã gi�i thi�u khía c�nh th+ hai c�a th.i k@ B*o H� là vi�c « Công Giáo h�i nh�p vào xã h�i Vi�t Nam ».

Toàn Ban Biên t�p B*n Tin D4ng L�c (1) xin kính chúc quí '�c gi* m8i 'i�u may lành Tr�n V�n C�nh (1). M8i ng�.i '�u có th; t6 do ph? bi�n t2t c* nh�ng bài trong BBN TIN DDNG LEC, nh�ng xin '� rõ xu2t x+. V� M�c L�c Nhóm Ch� Tr��ng M�ng L��i D�ng L�c A. Liên L�c: Lm. Tr)n Cao T�.ng, Nguyn Long Thao, Tr)n Vinh. F email: [email protected] ; B. Ch� Biên - Ph� Trách 1. T� Sách D�ng L�c: Lm. Tr)n Cao T�.ng, Nguyn Trí D4ng, Tr)m T�nh Nguy�n, Nguyn Tr�.ng Khoan, Lê Th� Kim Loan. 2. V�n Hóa - Biên Kh�o: Tr)n V�n C*nh, Lm. Nguyn Thái H(p, op., �� H�u Nghiêm, Lm. Cao Ph�,ng K>, Tr)n V�n Toàn, Nguyn ��ng Trúc. 3. V�n H�c - Ngh� Thu�t: Lm. Tr�ng Th�p T6, Cao Huy Hoàng, Tr)n M�ng Tú, Tr)n Thu Miên, Quyên Di, Lê �ình B*ng, Lê Ng8c H0. 4. Tâm Linh - Tôn Giáo: Lm. Nguyn T)m Th�.ng, sj., �� Tân H�ng

5. Phòng �nh Ngh� Thu�t và Chiêm/Ni�m/Thi�n: Nguyn �+c Cung, Cao T�.ng, Nguyn Ng8c Danh.. 6. D�ng L�c Slide Show: V4 Thái Hòa. 7. B�n Tin D�ng L�c: Lm. Ph�m V�n Tu�, Tr)n V�n C*nh. email : [email protected] 8. Tin T�c Th�i �i m: Ph�m Hoàng Ngh�, Nguyn Long Thao, Tr)n Vinh, Anthony Lê... 9. Webmaster: email : [email protected] GIÁO S! �"C L# VÀ VI$C HÌNH THÀNH CH� QU�C NG�

Có m�t 'i�u m8i ng�.i '�u công nh�n, ch� quc ng� là m�t s6 nghi�p t�p th; c�a m�t s ng�.i, thu�c nhi�u quc gia khác nhau, trong 'ó có ng�.i Ý, ng�.i Pháp, ng�.i B0 �ào Nha. Th� nh�ng vì nh�ng tác phGm in '; l�i cho chúng ta ngày nay '�u là nh�ng sách do ��c L� 'ã so�n và cho 2n hành t�i Roma 1651, cho nên có m�t s ng�.i nói h,i quá 'áng v�i nh�ng t/ ng� vang r�n: ��c L� là ông t? ch� quc ng�, ��c L� th�y t? ch� quc ng�, ��c L� sáng t�o ra ch� quc ng�, mAc d)u trong l.i t6a c�a cun T/ 'i;n Vi�t B0 La, ông vi�t b�ng ti�ng Latinh và cho bi�t: s= d� ông so�n '�(c T/ 'i;n này là nh. vào ba s6 vi�c: th+ nh2t là ông 'ã '�(c h8c ti�ng Vi�t v�i giáo s� De Pina là m�t ng�.i r2t tinh thông ti�ng Vi�t, ng�.i B0 th+ nh2t gi*ng mà không c)n thông d�ch viên, th+ hai ông 'ã s d-ng hai tác phGm vi�t tay, m�t T/ 'i;n Vi�t B0 c�a Gaspar d’Amaral và m�t T/ 'i;n B0 Vi�t c�a Barbosa, hai ông này 'ã m2t s�m, th+ ba ông 'ã l�u trú t�i Vi�t Nam c* th*y 12 n�m.

Th6c ra n�u tr/ nh�ng cu�c hành trình 'i 'i v� v� hoAc t�m trú ng- t�i Phi Lu�t Tân hay Macao, thì th.i gian ông sng = c* �àng Trong lHn �àng Ngoài ch/ng tám n�m r�Ii. Vì n�m 1651 là n�m phát hành ba tác phGm quc ng� c�a ��c L�, tr��c 'ây và sau 'ây không có tác phGm in nào, cho nên ng�.i ta 'ã l2y n�m 1651 làm cái mc '; kháo c+u v� ch� quc ng� và phân chia các th.i kì thành l�p: ti�n ��c L� và h�u ��c L�.

Chúng tôi không nói t�i nh�ng biên kh*o c�a nhi�u tác gi* Pháp c4ng nh� Vi�t t/ tr��c cho t�i nh�ng n�m 1960. Chúng tôi ph*i '; ý t�i công trình sáng l�n c�a �� Quang Chính, n�m 1972 'ã cho phát hành cun L�ch s ch� quc ng� = Sàigòn. Theo �� quân thì có th; Gaspar d’Amaral gi5i h,n ��c L�, �� quân còn kh7ng '�nh là khác.

�i�u này làm cho chúng tôi suy ngh� tìm tòi thêm, nh2t là suy ngh�. Và chúng tôi th2y ph*i 'At l�i v2n '� và sau 'ây là lai l�ch nh�ng s6 ki�n và nh�ng ch+ng c� chúng tôi s< '�a ra khi nói s, l�(c v� nh�ng tác phGm c�a ��c L� v� ch� quc ng�.

I. Ti%ng �àng Trong và ti%ng �àng Ngoài

N��c Vi�t Nam chJ là m�t, và ti�ng Vi�t Nam c4ng chJ là m�t, chung cho c* Nam B�c. Th� nh�ng vào th� kJ 17, �2t N��c b� chia 'ôi do hai nhà h8 Tr�nh và h8 Nguyn tranh giành nhau, vi�n c� phò nhà Lê. �ó là m�t, nh�ng v� ngôn ng� thì có hai cách phát âm khác nhau, gi8ng �àng Trong và gi8ng �àng Ngoài, 'ó là hai. Vì th� chúng tôi t�m dùng "ti�ng �àng Trong, ti�ng �àng Ngoài" cho d din gi*i.

L�p giáo s� Dòng Tên ')u tiên t�i x+ ta thì 'ã '�n �àng Trong d��i th.i Nguyn Phúc Nguyên n�m 1615, Nguyn Hoàng m2t n�m 1613. Cha Buzomi ng�.i Ý cùng 'i v�i m�t thày

tr( s� ng�.i Nh�t. Cha 'ã h8c r2t tinh thông ti�ng Nh�t ch� ý 'i truy�n giáo = Nh�t, nh�ng vì có c2m '�o r2t ngAt nên cha m�i '�(c phái t�i �àng Trong. C4ng ph*i nói là = Macao Dòng Tên 'ã nghiên c+u ti�ng Nh�t và c4ng 'ã dùng t6 mHu Latinh '; phiên âm ti�ng Nh�t. Các sách vi�t b�ng th+ ti�ng này '�(c g8i là "romaji", vi"romaji", vi�t b�ng ch� "Roma", cun Y�u lí c, b*n in n�m 1592.

Nh� th� có ngh�a là cha Buzomi và thày tr( s� ng�.i Nh�t 'ã bi�t t�i cách dùng ch� Latinh '; phiên âm ti�ng Nh�t. Vì tu?i tác 'ã cao, nên cha Buzomi không h8c '�(c ti�ng Vi�t '�n n,i '�n chn, cha vHn ph*i dùng t�i thông d�ch viên '; gi*ng. Mà thông d�ch viên ng�.i Vi�t lúc 'ó c4ng chJ bi�t qua loa vài ba ti�ng B0 mà thôi. Cho nên m�i có câu ng� ngh�nh h5i ng�.i ta có mun theo '�o Kitô th� này: "con nh5 mun vào trong lòng Hoa Lan ch�ng?". Th2y v�y, B� trên = Macao phái l�p giáo s� trK tu?i h,n. N�m 1617 De Pina '�(c phái t�i �àng Trong. De Pina c4ng 'ã tinh thông ti�ng Nh�t, nh�ng vì còn trK nên h8c r2t nhanh và 'ã gi*ng mà không c)n thông d�ch viên. N�m 1618 khi cha Borri t�i thì 'ã th2y De Pina gi*ng tr6c ti�p cho ng�.i Vi�t. Borri r2t thán ph-c và nh�c t�i s6 vi�c này. Còn Borri bi�t ti�ng Vi�t, nh�ng khi ph*i d�y giáo lí, thì vHn còn lúng túng. Borri c4ng là ng�.i ')u tiên vi�t v� nh�ng nh�n xét v� ti�ng Vi�t Theo T�.ng Trình c�a Gaspar Luis vi�t t/ Macao n�m 1621 thì ng�.i ta '�(c bi�t = �àng Trong 'ã có m�t cun toát y�u giáo lí so�n b�ng ti�ng �àng Trong. H7n cun này '�(c vi�t b�ng ch� nôm và h7n c4ng có b*n quc ng� ti�n cho các giáo s� ngo�i quc. Ch�c ch�n là De Pina 'ã làm vi�c này vì ngoài ông ra không ai thông th�o b�ng. N�m 1624 khi ��c L� t�i �àng Trong thì c4ng nh�n th2y De Pina r2t gi5i ti�ng Vi�t. ��c L� r2t ca ng(i ng�.i '0ng nghi�p này và công nh�n De Pina là ng�.i B0 ')u tiên, ng�.i ngo�i quc ')u tiên gi*ng mà không c)n thông d�ch viên. Chính De Pina d�y ti�ng Vi�t cho ��c L� (ch+ làm gì có tr�.ng nh� bây gi., kK 'i tr��c d�y ng�.i 'i sau mà thôi). ��c L� c4ng h8c v�i m�t c�u bé ng�.i �àng Trong sau này theo '�o l2y tên là Raphael Rhode (chính là tên ��c L�). ��c L� v/a là thày d�y ti�ng Latinh và ti�ng B0 cho Raphael, v/a là h8c trò h8c ti�ng Vi�t v�i Raphael. ��c L� có k; rõ trong Hành Trình và Truy�n Giáo. C4ng n�m 1624 (hoAc 1625) có giáo s� Gaspar Luis, ng�.i 'ã so�n T�.ng Trình khi = Macao nh� 'ã nói = trên.

Có m�t nghi v2n chúng tôi 'At ra, khi Maracci vi�t T�.ng Trình n�m 1649 k; vi�c truy�n giáo �àng Ngoài mà l�i nói:

"Cha Gaspar Luis ng�.i B0 'ã lâu n�m = trong khu truy�n giáo này, cha 'ã so�n m�t cun ng� v6ng r2t ')y '� v� ngôn ng� này, nh�ng cun sách 'ã m2t trong m�t v- '�m tàu vì ng�.i ta g i sách 'ó t/ X+ �àng Ngoài v� Macao, và nay không còn b*n nào ')y '� h,n".

�i�u nghi v2n là Gaspar Luis không = �àng Ngoài. Ông t�i �àng Trong n�m 1625 và b5 �àng Trong n�m 1639. V�y thì c+ nh�n là = �àng Trong v�i De Pina, v�i Gaspar Luis sau này, 'ã có cun t/ v6ng �àng Trong k; t/ th.i kì này r0i. N�m 1626 khi ��c L� '�(c g8i ra �àng Ngoài thì ông 'ã r2t thông th�o ti�ng �àng Trong và ngày 19 tháng 3 n�m 1627 khi c�p b�n c a B�ng = Thanh Hóa, l)n ')u tiên, ngày hôm 2y, ông 'ã dùng ti�ng �àng Trong gi*ng cho ng�.i �àng Ngoài. R0i t/ 1627 t�i 1630 ��c L� v/a '�(c ti�p xúc v�i KK Ch( và h8c h5i thêm, v/a dùng ti�ng �àng Trong '; gi*ng cho ng�.i �àng Ngoài. Ng�.i ta không d dàng m�t s�m m�t chi�u thay '�(c gi8ng nói, nh2t là 'i v�i m�t ng�.i ngo�i quc.

Cui n�m 1629 khi ��c L� b� Tr�nh Tráng ra l�nh tr-c xu2t thì có giáo s� Gaspar d’Amaral t�i "c+u vi�n" nh�ng '; r0i c* hai cùng v� Macao n�m 1630. Cho t�i n�m 1631 Gaspar d’Amaral m�i chính th+c t�i KK Ch( và ho�t '�ng cho t�i n�m 1638 thì v� Macao. D’Amaral 'ã m2t trong v- '�m tàu, tàu ch= 'oàn giáo s� t/ Macao t�i �àng Ngoài: 'ó là ngày 23-12-1645.

Nh� v�y Gaspar d’Amaral 'ã có hai cái thu�n l(i, m�t là '�(c h�=ng cái vn li�ng h8c h5i ti�ng �àng Trong t/ 15 n�m tr��c 'ây = �àng Trong v�i nh�ng Buzomi, Borri, De Pina, ��c L�, Gaspar Luis..., hai là '�(c h8c tr6c ti�p = KK Ch( th� 'ô. Ti�ng nói = 'ây không ph*i nh� ti�ng nói ('úng h,n gi8ng nói), mi�n Qu*ng Bình, Qu*ng Nam và Bình ��nh. Cho nên cách ghi âm, phiên âm ph)n nào c4ng d dàng h,n, d+t khoát h,n. Cho nên khi cho ng�.i này gi5i h,n ng�.i kia hoAc Gaspar d’Amaral gi5i h,n ��c L� thì ch�a xác 'áng. N�u xem ra b*n vi�t tay c�a D’Amaral n�m 1632 khá h,n b*n vi�t tay c�a ��c L� n�m 1636, thì c4ng không th; kh7ng '�nh là D’Amaral gi5i h,n ��c L�, b=i vì ��c L� 'ã h8c ti�ng �àng Trong v�i l�p ng�.i 'ã h8c ti�ng �àng Trong t/ 1615 nh� Buzomi (1615), De Pina (1617), Borri (1618), v�i m�t c�u bé �àng Trong là Raphael (1624). Cun T/ 'i;n B0 Vi�t c�a Gaspar d’Amaral 'ã th2t l�c, th� bút c�a D’Amaral còn quá ít 5i, không cho phép chúng ta kh7ng '�nh nh� th�. Chúng tôi nói "th2t l�c", ch+ n�u nói "tiêu di�t" thì lên án m�t ý '0 mà không có b�ng ch+ng. DHu sao, c4ng còn ph*i có trong tay tác phGm c�a D’Amaral 'ã, '; ghi nh�n s6 'óng góp không nh5 c�a ông, còn v� vi�c cho ông gi5i h,n ��c L� thì c4ng ch�a có b�ng c� xác 'áng. B=i vì không nh�ng ��c L� so�n T/ 'i;n nh. vào tác phGm c�a D’Amaral, mà còn vi�t m�t cun Ng� pháp ti�ng Vi�t và m�t Phép gi*ng tám ngày n�a, chúng tôi s< v�n t�t bàn gi*i sau 'ây.

Tác gi� Nguy�n Kh�c Xuyên (Ngun : http://www.dunglac.org/index.php?m=module3&v=chapter&ib=44&ict=839) T�P "LCH S& N'(C AN NAM" VI)T B*NG CH� QU�C NG� NM 1659 Chúng ta '�u bi�t r�ng, ch� Vi�t ngày nay 'ã do nhi�u linh m-c dòng Tên = Vi�t Nam sáng tác vào ')u th� k> 17, còn ng�.i có công xu2t b*n ')u tiên (n�m 1651) hai cun sách ch� quc ng� m�i là linh m-c ��c L�. Ngoài ra, chúng ta c4ng nói '�(c r�ng, nhi�u th)y gi*ng Vi�t Nam 'ã giúp các linh m-c dòng Tên hoàn thành ch� qucng� m�i và chính các ông là nh�ng ng�.i Vi�t Nam ')u tiên h8c và truy�n bá li ch� này cho '0ng bào mình, mAc d)u r2t h�n h3p. Trong các b*n v�n ch� quc ng� m�i do ng�.i Vi�t Nam vi�t vào gi�a th� k> 17, có ba b*n v�n vi�t tay r2t quý giá, hi�n l�u tr� t�i V�n kh dòng Tên = La Mã. (1) Th+ nh2t là b+c th� c�a th)y gi*ng Igesico V�n Tín vi�t t�i �àng Ngoài ngày 12-9-1659 và 'ã nh. tàu buôn Hòa Lan trao cho linh m-c dòng Tên G.F.de Marini lúc 'ó v� La Mã (m�i b� tr-c xu2t kh5i �àng Ngoài n�m 1658) (2). B+c th� này g0m hai trang gi2y: trang m�t vi�t trong kh? 16*24cm, trang hai trong kh? 16*9cm, vì trang này chJ có 11 dòng ch�. Th)y V�n Tín vi�t ch� t�,ng 'i th�a. Tác gi* “làm th�” này '; th�m Marini; trong th� ông bày t5 lòng th�,ng nh� linh m-c r2t nhi�u: ,n Thài x�a d�i dõ tôy nhèu 'àng cho nên thàn mà ráp c�i Thài cho nen chãng hai bai gi. v+ang thài tôy càng bu0n h,n n�ã mà ��oc au cho '�(c thai m�t Thài nh� con tlon m3 vè cho '�(c bú b�i…” (2b) (,n Th)y x�a d�y d� tôi nhi�u 'àng cho nên thánh mà ráp c�y Th)y cho nên ch7ng hay bây gi. v�ng th)y tôi càng bu0n h,n n�a mà ��c ao cho '�(c th2y mAt Th)y nh� con trông m3 v� cho '�(c bú v�y). Th+ hai là b+c th� c�a th)y gi*ng Bi;n �+c Thi�n (Bento Thi�n) vi�t t�i �àng Ngoài (= Th�ng Long) ngày 25-10-1659 c4ng g=i cho linh m-c G.F.de Marini cùng m�t tr�t v�i th� c�a th)y V�n Tín. Th)y gi*ng Bi;n �+c Thi�n có l< 'ã '�(c linh m-c Gaspar d’Amaral ghi t�t là Bento trong s? b� th)y gi*ng �àng Ngoài n�m 1637. N�u 'úng nh� th� thì n�m 1637, ông m�i là kK gi*ng ch+ ch�a có ch+c th)y gi*ng, và lúc 'ó ông '�(c 23 tu?i, gia nh�p '�o

Công giáo 'ã 10 n�m (3), t+c là m�t trong nh�ng ng�.i theo '�o Công giáo ')u tiên = �àng Ngoài. Th� dài hai trang, vi�t ch� nh5: trang 1 vi�t trong kh? 16*28cm, trang hai trong kh? 19*28cm. Tác gi* báo tin cho linh m-c Marini v� tình hình chung các th)y gi*ng, kK gi*ng, các giáo h�u và v� ho�t '�ng c�a m2y linh m-c dòng Tên nh� Rangel, Borgès. H,n n�a ông c4ng nh�c t�i vi�c Marini 'i La Mã và ông t5 ra m�n nh� linh m-c nhi�u: “… tôy làm th� n)i xin cho '�n Th)i nh� bàng '�y �n Th)i bài chãng biét là tôy có '�(c g�p Th)i n�a ch�ng, vì m�t ngài là m�t xa thì tôy xin Th)i nh� '�n tôy là tôy tá = nhà các Th)i tôi l�i ��c au cho '�(c �n mày nhà các Th)y cho '�n ch�t tôi là K< m8n chãng 'áng '�n '+c Thánh Papa thì xin c?u Th)i s< làm phúc cho �n mái cô� 2y tôi '�y ,n Th)i lám” (4). (Tôi làm th� này xin cho '�n Th)y nh� h�ng '�i,n Th)y v�y ch7ng bi�t là tôi có '�(c gAp Th)y n�a ch�ng, vì m�t ngày là m�t xa thì tôi xin th)y nh� '�n tôi là tôi tá = nhà các th)y tôi ��c ao cho '�(c �n mày nhà các th)y cho '�n ch�t tôi là kK m8n ch7ng 'áng '�n '+c thánh Papa thì xin công Th)y s< làm phúc cho �n mày công 2y tôi '�i ,n Th)y l�m). Th+ ba là t�p L�ch s n��c Annam có l< là t�p L�ch s Vi�t Nam ')u tiên vi�t b�ng ch� quc ng� m�i, còn '�(c gi� l�i cho '�n ngày nay. �ây chính là tài li�u chúng tôi mun trình bày v�i b�n '8c. T�p L�ch s này dài 12 trang gi2y, ch� nh5 li ti: 11 trang ')u vi�t trong kh? 19*28cm, trang cui cùng trong kh? 19*6cm và chJ có 9 dòng ch�. Tuy = trang 12 t+c trang cui cùng, tác gi* không ghi d2u gì t5 là ph)n k�t thúc, nh�ng theo n�i dung cho ta th2y có l< tác gi* chú ý ch2m d+t = 'ây. Tr+,c h�t nên bi�t r�ng, tác gi* không ký tên, không '� n,i và n�m tháng so�n th*o. Tuy nhiên chúng tôi dám ch�c là tài li�u này do th)y gi*ng Bi;n �+c Thi�n vi�t t�i �àng Ngoài; vì, n�u 'em so sánh ch� vi�t t�p L�ch s này v�i b+c th� c�a Bi;n �+c Thi�n mà chúng tôi v/a s, l�(c = trên, thì th2y ging h�t nhau. Còn v� n�m so�n th*o c4ng vào n�m 1659, và ng�.i nh�n là linh m-c G.F.de Marini lúc 'ó 'i La Mã. S= d� chúng tôi dám vi�t nh� th� là vì hai b+c th� trên 'ây c�a Bi;n �+c Thi�n và V�n Tín, cùng t�p L�ch s n��c Annam '�(c 'óng li�n nhau nh2t là trên ')u b+c th, c�a Bi;n �+c Thi�n, tác gi* ghi rõ b�ng ti�ng B0 �ào Nha: Ao Pe Philipe Marini (g=i cho cha Philiphê Marini). Nh� th� cho phép chúng ta hi;u r�ng, c* ba tài li�u này '�(c g i cùng m�t tr�t cho linh m-c Marini vào cui n�m 1659. H,n n�a, chính Marini 'ã yêu c)u Bi;n �+c Thi�n vi�t cho ông m�t s tài li�u l�ch s Annam h)u b? túc cho b� sách ti�ng Ý c�a ông v� Vi�t Nam mà ông s< cho xu2t b*n sau này. B� sách g0m 5 quy;n '�(c in t�i La Mã n�m 1663, hai n�m sau '�(c tái b*n = Vénise, '�n n�m 1666 ph)n ')u b� sách l�i '�(c xu2t b*n b�ng Pháp ng� = Ba Lê. (5) T�p L�ch s n��c Annam không '�(c phân chia t/ng ti�t m-c rõ ràng tuy nhiên tác gi* 'ã trình bày các v2n '� theo th+ t6 sau 'ây: chính tr�, xã h�i, thi c , hành chính, tín ng�Ing. (chúng tôi b5 ph)n chính tr�, t/ truy�n L�c Long, Âu C,, '�n cu�c phân tranh c�a nhà Tr�nh, M�c, Nguyn, vì s( dài) Riêng ph)n chính tr� 'ã chi�m h�t 50% tài li�u, s còn l�i dành cho các ph)n kia, mà chúng tôi xin trích ra nh�ng 'i;m h�u ích h,n: Chúng tôi s< chuy;n sang li vi�t ngày nay cho d '8c, nh�ng tuy�t 'i tôn tr8ng cách hành v�n c�a tác gi*, k; c* d2u ch2m, ph�t. I. LCH S& Xà H#I (6) 1. L+ ti%t trong n�m “Thói n��c Annam, ')u n�m, mùng m�t tháng giêng g8i là ngày t�t Thiên h� 'i l�y vua 'o�n l�y chúa m�i l�y ông bà ông v*i cha m3, cùng KK c* b� trên, quan quy�n thì l�y vua chúa, th+ dân thì l�y b-t tr��c, �n t�t ba ngày mà m�t ngày tr��c mà xem ngày mùng hai mùng ba, ngày nào tt, thì vua chúa 'i '�n giao, g8i là nhà th. tr.i, hi�u thiên th�(ng '�, hoàng '�a kì,

vua chúa 'i l�y mà xin cho thiên h� '�(c mùa cùng dân an, '�n mùng bGy mùng tám m�i h�t cúng làm c� cho thiên h� �n, m�.i ngày, l�i xem ngày nào tt, m�i m= 2n ra cho thiên h�, 'i ch)u cùng làm vi�c quan cùng h5i ki�n m8i vi�c (…), '�n h� tu)n tháng giêng, '+c chúa l�i t� kí '�o d��i bãi cát, làm 'àn th., tr��c thì th. thiên Chúa th�(ng '� m�t 'àn, là m�t 'àn t/ vua Lê Thái T? cho '�n nay, m�t 'àn thì th. Th)n Kì '�o, '+c chúa l�y ba 'àn này 'o�n '�n 'àn Th)n Kì '�o, '+c chúa l�y 'o�n li�n chJ g�,m cùng chém l�i b�n cung, 'o�n l�i 'ánh trng, mà chJ g�,m cho thiên h� b*n s+ m�i 'u?i 'i, thì g8i là khao quân, 'o�n li�n v� t�p voi t�p ng6a g8i r�ng 'ã h�t n�m m�i (…), '�n tháng ch�p ai có m0 m* cha m3 anh em v( ch0ng thì làm c5 cùng '�p l�i cho tt cùng s�ch s< c4ng có làm c5 mà ',m, '�n g)n ngày t�t vua chúa ban l�ch cho thiên h� xem ngày, '�n ngày ba m�,i, thì '+c chúa 'i gi�i g8i là b5 m8i s6 c4 'i mà ch�u m8i s6 m�i, '�n mùng m�t, li�n lên nêu m8i nhà…” (7) 2. L+ t% chính th�c “B�ng s6 cái phép t� các n,i, ')u n�m là t� th�(ng '� ngh�a là thiên chúa, t� Xã t�c ngh�a là t� thiên th)n, t� Kh?ng Vân, là t� kK làm m�a gió, t� thánh là t� Ông Kh?ng, thì ph� huy�n quan t� các Th)n m8i n,i thiên h�”. (8) 3. Vi�c c��i h,i. “B�ng phép l2y v(, tr��c thì xem hai bên có '3p lòng ch�ng, thì nhà trai 'i h5i l2y tr)u cau, '�n mà nói cùng nhau, nhà gái có g*, thì nhà trai li�n xem tu?i cùng xem s có tt ch�ng, m�i 'i h5i l�i, nhà giàu thì con l(n hay là bò, nh� c�a làm tin v�y, nhà khó thì cá hay là gà, trai thì 'i làm v� = nhà cha v( ba n�m mà hai bên xem ý nhau, có '3p lòng cùng hi�n lành thì m�i l2y, li�n 'i ch�u l.i là h3n ngày, hoAc là bò l(n cho h8 �n, 'o�n m�i c��i hoAc là tr8ng hèn, thì cho nhà trai �n ngày tr��c, 'o�n li�n '; m�t bàn '�c gi�a nhà, có ai 'i �n c��i, c�u, cô, chú, bác, anh, em, có ai cho c�a gì, vàng b�c l-a ti�n v*i vóc các s6 thì '; lên bàn '�c 2y cho, 'o�n hai v( ch0ng ra l�y h8 hàng, '�n ngày sau nhà gái, m�i l�i �n c��i có con hát hát m/ng, 'o�n xem ngày nào tt cho nhà gái m�i '�a con v� cho nhà trai, m�i cho c�a c*i ru�ng n�,ng ti�n b�c lúa thóc trâu bò gà l(n các v�t, cho con v� cùng ch0ng, '�n ngày có con '; '�(c bGy ngày thì ',m M� Bà, con trai thì bGy ngày, con gái thì chín ngày, n�m sau '�n ngày 2y làm c� cho ng�.i ta �n g8i là �n tôi tôi h8 hàng có 'i �n thì l�i cho ti�n b�c ngày 2y. Vua chúa cùng nhà quan, thì g8i là Vía, '�o '+c Chúa tr.i thì g8i là Sinh nh�t, vua chúa có r��c Vía, thì thiên h� 'i l�y cúng 'em c�a 'i ti�n cho vua chúa, mà ng�.i l�i ban cho các con, quan thì cho áo cùng ti�n quân dân thì �n c�”. (9) 4. Quan võ “B�ng s6 ch+c bên v4 th)n, tr��c thì ch�u nam t��c, bá t��c, h)u t��c, qu�n công, '� 'c, 'ô 'c, t* ph�, h�u ph�, thi�u b*o, thi�u phú, thái uý, thái b*o, thái phú, thái s�, ph� t��ng, h�u t��ng, phú nguyên suý, 'ô nguyên suý, '�i nguyên suý, 2y là ch+c bên v4. “B�ng s6 kén thiên h�, thì sáu n�m, m�i m�t l)n, ai già thì b5 ra trai thì l2y làm lính 'ánh giAc, ai th+ nh2t g8i là nh2t h�ng, hai là nh� h�ng, ba là tam h�ng (…), ai 'ã già thì b? lão nhiêu ai có cha làm quan '.i tr��c, thì cho công th)n, kK = chùa, cùng kK 'i hát, thì v� 'àng khác, th)y thuc cùng các ngh� thì có ch+c riêng”. (10) 5. Quan v�n “(…) c2p công, là coi các th(, c2p h� là coi các vi�c 'àng, c2p binh là coi các vi�c quân quc, c2p l, là coi các L quí thu�, c2p l�i là coi các vi�c bên l�nh s , l�i lên ch+c khác, là 'ô công 'ô hình, 'ô binh, 'ô l, 'ô h�, 'ô l�i, l�i ch+c khác, là h�u công, h�u hình, h�u binh, h�u h�, h�u l, h�u l�i. T* công, t* hình, t* binh, t* l, t* h�, t* l�i, Th�(ng công, Th�(ng hình, Th�(ng binh, Th�(ng l, Th�(ng h� th�(ng, th�(ng ch�=ng l-c b�, thì coi h�t thay th*y th�(ng công xem vi�c các th(, th�(ng hình xem vi�c bàn ki�n, th�(ng binh xem vi�c quân

quc, th�(ng h� xem vi�c '�p 'àng, th�(ng L xem vi�c l t� th�(ng l�i xem vi�c các bên V�n…”. (11) II. LCH S& THI C& 1. Thi h��ng “ (…) ba n�m, l�i thi m�t l)n, g8i là h�,ng thi, tr��c thi 'i kh*o xã, ai có hay ch� m�i l2y tên, '�i xã thì hai m�,i ng�.i, trung xã m�.i l�m ng�.i ti;u xã m�.i ng�.i 'o�n xem ai có hay ch� thì dâng s? cho nhà huy�n, thi h8c trò, 'i kh*o nhà huy�n có '�, thi l�i kh*o nhà ph�, ai h,n thì cho tên nh2t, g8i là �u, th+ hai là t+ tràng, th+ ba là tam tràng, 'o�n m�i h8p l�i làm m�t x+ là m�t tràng mà thi, có quan gi� áp tràng, bên V�n thì quan t2n s�, bên v4 thì quan 'ô 'c, công dân 'àn cùng nha Ti, nhà hi�n, mà h8c trò vào tràng th+ nh2t g8i là Kinh ngh�a, kh*o sách m�.i ngày, li�n ra b*ng cho thiên h� xem tên ai '� thì = l�i mà thi. Ngày sau g8i là tràng L-c, ai '� ngày L-c, thì l�i vào ngày phú, '� ngày phú, thì g8i là sinh '0, l�i thi m�t ngày n�a g8i là ngày sách ai '� ngày sách, thì g8i là h�,ng cng”. (12) 2. Thi H�i “��n n�m sau nh�ng kK h�,ng cng, m�i ra thi ngoài KK Ch( trong '�n, có vua chúa quan tri�u cùng thiên h� 'i ngày 2y, thì g8i là h�i thi, ai '� bn ngày m�i g8i là t2n s�, li�n ra b*ng, cho thiên h� bi�t nh�ng quan t2n s� 2y, li�n 'i l�i vua chúa, 'o�n l�i v� h8c, m�t tháng m�i thi l�i, ai thu�c ch� h,n '+ng th+ nh2t g8i là tr�ng nguyên, th+ hai là b*ng nhãn, th+ ba là thám hoa, th+ bn là hoàng giáp, th+ n�m là chính t2n s�, th+ sáu là '0ng t2n s�, ngày sau chúa cho 'i làm quan các x+”. (13) III. LCH S& HÀNH CHÍNH (14) 1. S- ph�, huy�n . các X� “Bây gi. k; các x+ Thanh hoá ngh� an qu*ng nam Thu�n hoá 'ông tây nam b�c. Thanh hóa có bn ph�, m�.i bGy huy�n cùng có ba chu (…) Ngh� an X+ chín ph� m�.i hai huy�n hai chu (…) Thu�n hoá hai ph�, bGy huy�n, ba tr�m bn m�,i mt xã, b*y m�,i ba sách. B chính sáu m�,i xã bn m�,i tr�i.(…) Qu*ng nam X+ bn ph�, b*y huy�n hai tr�m m�.i tám xã, ba m�,i bn tr�i. (…) H*i d�,ng X+, bn ph� b*y huy;n hai tr�m tám xã ba m�,i bn tr�i (…) S,n tây X+ sáu ph� bn huy�n hai chu (…) Kinh b�c X+ bn ph� hai m�,i huy�n (…) An ban X+ m�t ph� ba huy�n tám m�,i bn xã, m�t tr�m hai tr�i (…) K�nh s,n X+ m�t ph� tràng Kênh ph� bãi chu m�t tr�m ba m�,i mt xã hai m�,i sáu tr�i. Thái nguyên X+ phú b�ng ph� bGy huy�n hai chu, m�t tr�m hai m�,i bn xã m�t tr�m ba m�,i tr�i (…) C* và thiên h� n�m m�,i mt ph�, m�t tr�m bGy m�,i hai huy�n, bn m�,i tám chu, bGy ngh�a chia tr�m tám m�,i bGy xã”. 2. Riêng S�n Nam X� “S,n Nam X+, m�.i m�t ph�, bn m�,i hai huy�n. Khoái chu ph�, n�m huy�n m�t tr�m bGy m�,i bn xã. Thái b�ng ph� bn huy�n m�t tr�m m�.i m�t xã, ba m�,i mt tr�i. Ki�n x�,ng ph� ba huy�n m�t tr�m bn m�,i xã ba tr�i. Tiên h�ng ph�, bn huy�n chín m�,i tám xã. Th�.ng tín ph� ba huy�n m�t tr�m bn m�,i ba xã, hai m�,i mt tr�i. Lng thiên ph� bn huy�n m�t tr�m chín m�,i ba xã bGy tr�i. Lí nhân ph�, n�m huy�n hai tr�m m�.i tám xã, tâm t�i. Thiên tràng ph�, bn huy�n m�t tr�m ba m�,i hai xã, ba m�,i bGy tr�i. Ngh�a h�ng ph�, bn huy�n, m�t tr�m sáu m�,i ba xã, bn tr�i. Tràng

an ph�, ba huy�n, m�t tr�m m�.i m�t xã, bn m�,i tr�i. Thiên quan ph�, ba huy�n, sáu m�,i xã hai '�ng”. IV. TÍN NG'/NG (15) 1. Th� th- công “ (…) S6 Th? công, thì th. ngoài v�.n, vì x�a có m�t ng�.i = bên Ngô = X� H0 qu*ng hay 'i s�n ch,i trên r/ng, ngày 2y th2y m�t tr+ng b5 gi�a 'àng thì ng�.i 2y l2y v� mà '; ch,i, ngày sau tr+ng 2y n= ra '�(c cái r�n li�n cho nó = nhà thì nó 'i b�t gà l(n ng�.i ta mà �n th�t, h�t nhi�u c�a ng�.i ta l�m thì ng�.i ta kêu, ông 2y li�n 'em nó lên trên r/ng là n,i tr+ng c4 ngày x�a, mà r�ng con = 'ây ch� v� nhà làm chi, con s< ki�m �n r/ng n)y v�y, nó li�n = '2y, có gAp ai thì b�t �n th�t dù mà trâu bò hay là ng6a c4ng v�y, thiên h� s( ch7ng có ai dám 'i l�i '2y n�a, thì kêu cùng vua r�ng '2t 2y có cái r�n d� ch7ng có ai 'ánh '�(c nó, mà vua có sai ai 'i thì nó c�n ch�t, thì ch7ng còn ai dám 'i, vua li�n rao thiên h� r�ng ai mà 'ánh '�(c r�n 2y, thì vua cho làm quan, th2y v�y ng�.i nuôi nó ngày tr��c li�n ch�u l�nh vua mà 'i '�n n,i nó = nó li�n ra toan c�n ông 2y thì ông 2y r�ng, con c�n ông ru, này là ông nuôi con ngày x�a, mà con ch7ng bi�t ,n ru, nó li�n '�n chân ông 2y, nh� l�y ng�.i v�y. Ông 2y li�n chém m�t nhát nó li�n ch�t, ông 2y v� tâu vua thì phán cho làm quan thì ông 2y r�ng tâu vua tôi ch7ng 'áng làm quan, vua phán r�ng mày mun 'í gì thì tao cho ông 2y r�ng tôi mun �n cho '�, thì vua cho h là trong x+ 2y có c�a gì m�i thì cho ông 2y �n tr8n '.i. Vì vua '; cho coi '2t 2y, '�n này sau ông 2y ch�t, thì X+ 2y còn th. ông 2y nh� x�a g8i là chúa '2t, '�n ngày sau có ng�.i Annam '�n '2y th2y li�n b�t ch��c mà v� nhà làm n,i th. mà nói r�ng chúa '2t cho nên ng�.i ta b�t ch��c ng�.i 2y cho '�n nay….” 2. Chùa, nhà th� th�n “Chùa th. B-t thì m�t làng là m�t ch�a, nhà th. th)n thì c4ng v�y ch7ng k; '�(c cho h�t”. 3. Nhà th� Công giáo “Ngh� an X+ nh�ng nhà thánh th. '+c Chúa tr.i '�(c bGy m�,i l�m nhà thánh. S,n nam X+ '�(c m�t tr�m tám m�,i ba nhà thánh. H*i d�,ng X+ '�(c ba m�,i bGy nhà thánh. Kinh b�c X+ '�(c m�.i l�m nhà thánh. Thanh hoá x+ '�(c hai m�,i nhà Thánh. S,n tây x+ '�(c m�.i nhà thánh”. T�p L�ch s n��c Annam tuy v�n nh�ng tác gi* 'ã trình bày nhi�u 'i;m quan tr8ng c�a xã h�i Vi�t Nam th.i 'ó. Theo tài li�u này, chúng ta th2y '�(c, Bi;n �+c Thi�n vi�t ch� quc ng� m�i và li hành v�n hay h,n V�n Tín; h,n n�a tác gi* ph*i là m�t nhà h8c th+c khá, b�ng ch+ng là ông r2t rành v� th; l� thi c , các c2p quan v�n võ và v� '�a d� hành chính. Thi�t t�=ng t�p l�ch s này giúp cho chúng ta hi;u r�ng h,n xã h�i Vi�t Nam gi�a th� k> 17. Chú thích (1) Archivum Romanum Societatis Jesu, Jap.Sin 81 f.246r 259v (2) G.F de Marini (1608-1682) sinh t�i Ý, gia nh�p dòng Tên n�m 1625. N�m 1643 ông t�i Áo Môn '; truy�n giáo. T/ 1647-1658, Marini truy�n giáo = �àng Ngoài (ph)n nhi�u ông = X+ �ông). Ngày 17-7-1658 Marini cùng v�i n�m linh m-c dòng Tên khác ph*i lên tàu v� Áo Môn, vì chúa Tr�nh T�c không ch2p thu�n cho các ông = �àng Ngoài n�a. n�m 1659 Marini '�(c các linh m-c dòng Tên tJnh Nh�t B*n b)u làm '�i di�n c�a TJnh '; tham d6 h�i ngh� dòng Tên th+ 11 t�i La Mã, t/ ngày 9-5 '�n 27-7-1661. N�m 1671 Marini (lúc 'ó làm Giám tJnh Nh�t B*n) theo tàu t/ Áo Môn 'i �àng Ngoài. Khi t�i v�nh B�c ph)n, tàu b� 'ánh '�m, nh�ng không ai ch�t. Riêng Marini vì mang y ph-c tu s�, nên b� nhà c)m quy�n Vi�t Nam b�t giam 6 tháng. Sau khi '�(c phóng thích, ông tr= l�i Áo Môn. Tháng 2-1673, Marnini l�i t�i

�àng Ngoài nh�ng c4ng b� b�t giam 6 tháng. Ra kh5i tù, ông 'i Xiêm r0i v� Áo Môn (Bibliothèque municipale de Lyon, Manuscrit 813, Fonds général f.11v 12v). Marini qua '.i t�i Áo Môn 17-7-1682. Marini 'ã xu2t b*n hai cun sách quan tr8ng, không k; m�t s tài li�u vi�t tay hi�n còn l�u tr� t�i Real Academia dela Historia de Madrid, Jesuitas và t�i Archivum Romanum Societatis Jesu, Jap.Sin. Hai cun sách 'ó là: Delle Missioni de Padri della Compagnia di Giesu nella Provincia del Giappone, e particolarmente di quella di Tumkino, Libri Cinque, Roma 1663, in-40. Metodo della Dottrina che i Padri della Compagnia di Giesu insegnano à Neoffiti, nelle missioni della Cina, conla riposla alle objettioni di alcui Moderni che li impugnano opera del P.A.Rubino (do linh m-c Marini d�ch t/ B0 ng� sang), Lione, 1665 in 4. (2b) Archivum Romanum Societatis Jesu, Jap.Sin 81 f.247r (3) G.d’Amaral, Relacam dos catequisias da Christamdade de Tumkin seu modo de proveder, pera o Pe Manoel Dias, Vissilador de Jappão e China, trong Real Academia de la Historia de Madrid, Jesuitas, Legajo 21 bis, Fasc.16 f.36r. (4) Archivum Romanum Societatis Jesu, Jap.Sin 81 f.246v (5) Marini, Historia et relatione del Tunchino e del Giappone, Venetia 1669, in.12 – Marini, Relation nouvelle et curieuse des royaumes de Tunquin et de Lao, Paris 1666 in-4. (6) M8i tiêu '� trong nh�ng ph)n sau 'ây là do chúng tôi thêm vào cho rõ ràng, vì tác gi* không chia t/ng ti�t m-c. (7) Bento Thi�n, L�ch s n��c Annam, trong Archivum Romanum Societatis Jesu, Jap.Sin 81 f.257. (8) Ibid f.257v (9) Ibid f.257v-258r. (10) Ibid f.258r (11) Ibid f.258r-258v (12) Ibid f.258r (13) Ibid f.258r (14) Ibid f.258v-259r (15) Ibid f.259 Tác gi* : �� Quang Chính, sj. (Ngu0n : http://www.dunglac.org/index.php?m=module2&v=detailarticle&id=64&ia=528) Công cu�c truy�n giáo c�a Dòng Tên t�i Vi�t Nam và ti%ng Vi�t �M Vi�t Nam c4ng nh� = các n,i khác, n� l6c truy�n giáo 'ã 'i 'ôi v�i nh�ng th6c hi�n cao '� trong lãnh v6c v�n hóa. N�m 1615 ngay khi kh=i công truy�n giáo t�i Vi�t Nam, các tu s� Dòng Tên c�a TJnh dòng Nh�t B*n 'ã có m�t kinh nghi�m h,n hai m�,i n�m nghiên c+u và sáng ch� v� ng� h8c ti�ng Nh�t (47), S6 ki�n 'ó r2t h�u ích vì 'i chi�u v�i ti�ng Trung Hoa, ti�ng Vi�t và ti�ng Nh�t có m�t v� th� t�,ng t6, và vì hai th+ ti�ng này cùng ch�u m�t lo�i *nh h�=ng xuyên qua li ch� vuông (48). Nh�ng b*n d�ch các b*n v�n Ki-tô giáo ')u tiên ra ti�ng Vi�t có t/ n�m 1618, và ph)n thi�t y�u do công c�a Francisco de Pina, linh m-c Dòng Tên sinh = B0 Ðào Nha (49); ông 'ã tt nghi�p = tr�.ng Macao, b2y gi. nhà v�n ph�m n?i ti�ng v� ti�ng Nh�t Jaão Rodrigues "Tcuzzu" c4ng hi�n di�n t�i '2y t/ n�m 1610 (50). Trong công vi�c c�a mình, linh m-c Pina nh. '�n s6 giúp 'I r2t h�u hi�u c�a m�t v�n nhân Vi�t Nam trK tu?i có tên r a t�i là Phê-rô; ki�n th+c uyên bác v� ch� Hán c�a ng�.i trK tu?i này h7n r2t là h�u ích trong công vi�c c�a

Pina. Nh�ng s6 ki�n 'ó rút ra t/ m�t b*n phúc trình chính th+c c�a c, s= truy�n giáo: "Ng�.i 2y (m�t nhân s� thân quen v�i 'oàn truy�n giáo) có m�t ng�.i con trai m�.i sáu tu?i, là thanh niên lanh l(i và thông minh nh2t trong vùng; anh này l�i vi�t ch� Hán r2t '3p, '�(c dân chúng hâm m� vô cùng... Anh tên thánh r a t�i là Phê-rô, nh. có tài hay ch� nên giúp linh m-c r2t nhi�u trong vi�c d�ch kinh "Pater noster", "Ave Maria", "Credo" và M�.i Ði�u R�n ra ti�ng '�a ph�,ng, (các kinh) mà Ki-tô h�u 'ã thu�c lòng. Linh m-c c4ng vi�t ra các 'i�u ph*i tin các m)u nhi�m v� Ba Ngôi, v� Chúa nh�p th; làm ng�.i, v� chu�c t�i, c4ng nh� s6 c)n thi�t c�a '+c tin và các bí tích '; '�(c tham d6 vào ,n tích c�a Chúa Ki-tô, Chúa chúng ta. Các Ki-tô h�u chép l�i t2t c* nh�ng 'i�u 2y, và 'ã b�t ')u l)n h�t mân côi y nh� t�i x+ chúng ta (51). Theo thói quen th6c hi�n các biên b*n h�ng n�m c�a các tu s� Dòng Tên, "linh m-c", tác gi* các công trình liên h� không minh nhiên '�(c nêu tên. Ba tu s� Dòng Tên b2y gi. có mAt t�o c, s= truy�n giáo Pulo Cambo (có th; t�,ng +ng v�i tên g8i Quy Nh,n ngày nay), lúc công trình này ti�n hành là: linh m-c Buzomi, b� "b�nh nAng", nên không 'i gi*ng cho ng�.i ta tr= l�i '�(c (52), linh m-c Pina và linh m-c Borri, m�t ng�.i v/a '�n và m�i b�t ')u h8c ti�ng. Chúng ta hi;u r�ng các công trình '�(c th6c hi�n d��'i s6 giám sát c�a Buzomi, c6u b� trên c, s= truy�n giáo Ðàng Trong (1615-1618) và hi�n là b� trên c, s= '�a ph�,ng, nh�ng nh�ng tác nhân chính y�u th6c hi�n công trình này là linh m-c Pina và chàng thanh niên Vi�t Nam c�ng tác v�i ông 2y, Theo chính l.i xác nh�n c�a chính linh m-c Pina, ngay t/ n�m 1622, ông 'ã hoàn thành vi�c xây d6ng m�t h� thng chuy;n mHu t6 la-tinh cho thích h(p v�i li phát âm và thanh 'i�u ti�ng Vi�t Nam. Ông 'ã làm '�(c m�t tuy;n t�p và b�t ')u vi�t m�t b*n v�n ph�m. K�t qu* 'ó, linh m-c Pina 'ã '�t '�(c m�t cách v2t v*, v�i s6 tr( giúp c�a m�t s ít h8c sinh Vi�t Nam qui t- chung quanh ông (53). Nhà chép s Dòng Tên Bartoli cho r�ng Buzomi sáng tác m�t h� thng v�n ph�m và ng� v6ng (54). M�t trong nh�ng ch+ng lý là m�t b+c th� vi�t n�m 1662 mà chúng tôi không th; tìm ra. Có th; có s6 lHn l�n v�i Pina ch�ng. M�t cách chung, các xác quy�t c�a Bartoli liên quan '�n các ki�n th+c ng� h8c tuy�t v.i c�a ng�.i '0ng h�,ng c�a ông là Buzomi l�i không �n kh�p v�i nh�ng tài li�u t0n tr� mà chúng ta có th; truy c+u. Ngoài ra c4ng c)n l�u ý r�ng Bartoli xem ra không bi�t '�n nh�ng công trình sáng tác ng� h8c c�a Pina, l�i nhìn nh�n kh* n�ng c�a v� này. Ti�p sau ph)n t�.ng thu�t v� cái ch�t c�a nhà truy�n giáo B0 Ðào Nha ngày 15 tháng 12 n�m 1625, Bartoli 'ã vi�t nh� th� này thay cho bài 'i�u v�n: "Linh m-c Pina là ng�.i B0 Ðào Nha, th8 40 tu?i. Ngài '�(c ng�.i ngo�i giáo m�n chu�ng, vì ngài nói ti�ng c�a h8 nh� chính ngài là ng�.i b*n x+ Ðàng Trong v�y." (55) N�m 1624, Francisco de Pina m= tr�.ng d�y ti�ng Vi�t cho nh�ng ng�.i ngo�i quc ')u tiên (56), trong 'ó có hai h8c trò r2t c6 phách: linh m-c ng�.i B0 Ðào Nha António de Fontes (57), m�t nhà truy�n giáo k@ c6u và s< là m�t trong nh�ng c�t tr- cho x+ truy�n giáo Ðàng Trong và Alexander de Rhodes mà chúng ta nói '�n. V� này s�m '�(c g8i '; thành l�p x+ truy�n giáo Ðàng Ngoài, n,i mà Ngài s< th6c hi�n s+ m�ng c�a mình t/ n�m 1627 '�n n�m 1630. (Ngày 15 tháng 12 n�m 1625, m�t tàu bu0m B0 Ðào Nha b5 neo = v�nh Ðà N7ng, không c�p b�n '�(c vì s( bão. M�t chi�c thuy�n r.i c*ng 'i '�n tàu, Pina lên tàu '; mang hàng hóa c)n thi�t lên b.: r�(u vang và b�t lúa mì '; dâng l. Khi tr= l�i b., m�t c,n gió m�nh làm chìm thuy�n; b� v��ng b=i chi�c áo dòng, Pina ch�t 'ui, trong lúc th�y th� 'oàn '�(c c+u. Ðây là m�t cái tang cho dân chúng '�a ph�,ng c4ng nh� cho s= truy�n giáo; m�t chi�u chJ tr-c xu2t

các nhà truy�n giáo '�(c 'ình chJ thi hành, cho phép c tang trong ba tháng, và r0i l�i b� h�y b5 luôn.) (58) Nh�ng '/ng t�=ng r�ng sau cái ch�t bi th*m c�a Francisco de Pina, các nhà truy�n giáo B0 Ðào Nha 'ã gi*m b�t n� l6c v� ng� h8c. Công vi�c c�a các v� tiên phong 2y vHn '�(c ti�p t-c ít nh2t trong hai th�p niên. C g�ng c�a h8 tr��c h�t nh�m sáng t�o m�t ng� v6ng Ki-tô giáo và vi�t ra nh�ng ph)n c�n b*n v� v�n ch�,ng Ki-tô giáo (59). Vai trò c�a các v�n nhân Ki-tô giáo Vi�t Nam = 'ây c4ng r2t l�n; m�t s tên tu?i c�a h8 c)n '�(c nêu lên (60). MAt khác n� l6c phân tích v�n ph�m và ng� âm ti�ng Vi�t '�(c ti�p t-c nghiên c+u m�t cách có h� thng '; ki�n toàn d)n h0i li vi�t b�ng mHu t6 La tinh g8i là quc ng�, 'ây là m�t công trình t�p th;, khó mà phân '�nh '�(c ph)n riêng nào c�a m�t ai. Nh�ng 'i�u ch�c ch�n là Alexandre de Rhodes s�m tách ra kh5i công trình ti�p t-c này vì vào lúc 2y ông 2y v�ng mAt = xa t�n Macao t/ n�m 1630 '�n 1640 : = t�i 'ây, ông thi hành tác v- c�a mình trong môi tr�.ng sng c�a ng�.i Trung Hoa, mAc dù vHn ti�p t-c theo dõi nh�ng ti�n b� '�(c th6c hi�n t�i Vi�t Nam (61). Chính ông 'ã nêu tên hai nhà t/ v6ng h8c n?i ti�ng nh2t trong t6a cun t/ 'i;n (62): hai ng�.i B0 Ðào Nha Gaspar do Amaral (63) và António Barbosa (64). Trong công trình sáng tác '�c 'áo này c�a các linh m-c Dòng Tên B0 Ðào Nha = Vi�t Nam, giai 'o�n tr�=ng thành 'ánh d2u b�ng m�t cu�c "'�nh chuGn", m�t cu�c th*o lu�n mâu thuHn '�(c t? ch+c t�i Macao vào n�m 1645 '; bàn v� m�t v2n '� gây tranh cãi liên quan '�n h� thng thu�t ng� Ki-tô giáo b�ng ti�ng Vi�t (65). Kho tài li�u l�u tr� còn gi� l�i cho chúng ta tên tu?i các chuyên gia lão luy�n chi phi các cu�c th*o lu�n: bên c�nh Amaral, '�(c chJ '�nh nh� nhà chuyên môn tài ba nh2t (peritissimus), và Barbosa, còn th2y Baltazar Caldeira, sinh = Macao, c4ng nh� Manuel Pacheco và Pero Alberto; hai v� sau này '�u sinh = B0 Ðào Nh�. Ði di�n v�i h8, Alexandre de Rhodes ch� tr�,ng m�t l�p tr�.ng trái ng�(c ; và ý ki�n c�a ông b� g�t b5. MAc d)u sau 'ó m�t v� Dòng Tên ng�.i Sicilia còn trK, tên Metello Saccano (66) h�ng say h� tr( cho l�p tr�.ng c�a ông, nh�ng r0i quy�t '�nh trên vHn gi� l�i. Th6c ra v2n '� không ch2m d+t = cu�c h�i n�m 1645, Theo '� ngh� c�a Alexandre de Rhodes, v2n '� '�(c '�a v� Roma và '�(c nghiên c+u l�i trong nh�ng n�m c�a th�p niên 1650 tr��c b� Truy�n Bá Ð+c Tin, và sau 'ó tr��c b� Thánh V- (67). Có m�t b+c th� khá k@ l� c�a tu s� Dòng Tên ng�.i Ý Giovani Filippo Marini g i cho các b� trên c�a mình t�i Roma v� vi�c này, th� vi�t vào n�m 1655 (68). V�i gi8ng v�n có vK tranh cãi, trong th� tác gi* nêu lên kh* n�ng 'áng nghi ng. c�a Rhodes v� ng� h8c Vi�t Nam. Tu s� này c 'ánh giá th2p Rhodes vì Rhodes nói theo ti�ng Ðàng Trong, "'ánh giá quê k�ch" so v�i ti�ng chuGn c�a kinh 'ô; c4ng v�i ti�ng nói ph�,ng nam 2y mà l�i chính t* trong cun T/ Ði;n d�.ng nh� th2y xu2t hi�n trong m�t vào tr�.ng h(p. Nh�ng ct lõi v2n '� không ph*i = 'ó; nó liên quan '�n "ngh�a" chính xác c�a li nói Hán Vi�t (không liên quan '�n âm gi8ng '�a ph�,ng) "nhin danh" (Cha). Li nói này v� mAt th)n h8c m, h0 vì thi�u m�t ch� nh�m nói '�n s ít v� mAt v�n ph�m. Rhodes 'òi ph*i thêm vào m�t ph- t/, s( r�ng ng�.i ta ngh� có ba "danh", và nh� th� là ba quy�n l6c siêu nhiên khác bi�t; trong tr�.ng h(p 'ó, ph*i ch�ng 'ã 'i ra ngoài tín lý Ki-tô giáo, và ph*i ch�ng ph*i ngh� '�n chuy�n r a t�i Nên chuGn này vHn còn '�(c s d-ng trong Giáo H�i Vi�t Nam ngày hôm nay. T2t c* các nhà chuyên môn 2y, '�u là ng�.i B0 Ðào Nha. 012341561: 47. Ngoài các tài li�u khác, nên xem Francisco Faria Paulino, Maria Leonor Carvalhão Buescu et alii (dir.), "A gala'xia das língua na estraté gia da Evangelizacão", Lisbonne, Comissão Nacional para as Comemoracões dos Descobrímentos Portuueses, 1992; tr. 54-60,

v�i th� m-c trích dHn; và Anna Paula Laborinho, "A questião da língua na estrate'gia da Evange lizacão" trong Macau, 31, 1994, tr. 66-72. Nh�ng '�i tác phGm liên quan '�n ti�ng Nh�t có vào kho*ng gi�a th� k> 16 và 17: Dictionnarium Latino- Lusitanum ac Japonicum ex Ambrosii Calepini volumine depromptum", Amacusa, 1595, xem b*n ch-p l�i, Tokyo, 1953 và 1979; "Vocabulario da Lingoa de Japam com a declaracão em Portuguez", Nangasaqui, 1603. Hai b� v�n ph�m Nh�t B*n c�a João Rodrigues ("Arte da Lingoa de Iapam" và "Arte breve da lingoa Iapoa") 'ã '�(c in t�i Nh�t B*n, tu)n t6 gi�a các n�m 1604-1608 và vào các n�m 1620. 48. Ch7ng h�n xem l.i t6a không '� tên c�a tác phGm t�p th; do Hoàng V�n Hành 'i�u khi;n, "T/ 'i;n y�u t Hán Vi�t thông d-ng- Dictionary of Sino-Vietnamese everyday usage elements", Hà N�i, Nxb Khoa H8c Xã H�i, 1991, tr.5-9. C4ng xem Nguyn Th� Chân Qu@nh: "Concours de mandarins" (xem chú thích 3). Chúng tôi không nói '�n tr�.ng h(p ti�ng Ð�i Hàn, vì ti�ng này không '�(c ng�.i Âu Châu nghiên c+u trong th.i gian liên h�. 49. Francisco de Pina, sinh t�i Guarda n�m 1585m vào Dòng Tên n�m 1605. Ông h8c = Macao t/ n�m 1613 '�n kho*ng n�m 1616, 'Ac bi�t rành ti�ng Nh�t. Ch�u ch+c linh m-c = malacca n�m 1616, vào cui n�m 1617 'i truy�n giáo = Ðàng Trong; ch�t vì tai n�n t�i 'ây ngày 15.12.1625. Do s6 sai l)m c�a Fortuné-M. De Monte'xon và Edouard Esteve trong "Mission de la Cochinchine et de Tonkin" (Paris, Charles Douniol, 1858, tr.386), m�t s tác gi* nay ti�p t-c cho r�ng Pina là ng�.i Ý. Nh�ng tài li�u ghi trong các b*n c4 'ã nói rõ: xem Josef Franz Schutte, (e'd), "Textus Catalogorum" (chú thích 38) trang 855,955 và "Passim". 50. Xem nh�ng chJ dHn th� m-c nêu lên d��i tên "João Rodrigues" b=i Joseph Dehergne, "Répertoire de Je'suites de Chine de 1552 à 1800", Roma, Institutum Historicum S.II., và Paris, Letouzey et Ané 1973. V� con ng�.i và tài n�ng c�a ông, xem Michael Cooper, "Rodrigues the Interpreter. An early Jesuit in Japan and China", New York/ Tokyo, Weatherhill, 1974. 51. "Tiene questo, huomo un figlio di sedici an~i il più uiuo et habile diquel loco, et il migliore scrittore nella Irã Cinese, cosa che tra di loroè di molta stim� (...) Questo giuoane che battizato si chiama Pietro, conle Decalogo; che li Xp�ani già han~o imparato à ment3 Compose anche il pr< nella lingua gl' articoli della fede, ne quali bastantemte si declara hauer un Dio solo, li misterij dell Ssma Trinità, e dell' Incarnatne e Redentione, e la necessità che habbiamo di participare i meriti di Chrõ nrõ Sigre per mezzo della fede, e santi sacramenti. Li Xpiãni uan~o tutto scriuendo, e gia cominciano à dire la corona à nrõ mod8.." B*n báo cáo ký tên Francisco Eugenio, tu s� Dòng Tên ng�.i Ý = Ma Cao, ghi l�i nh�ng chJ dHn l2y t/ m�t tài li�u khác "Annua del Collegio di Macaõ del 1618" (AERSI, JAP.- SIN, 114, trang 176-185). B*n v�n trên trích = các trang 183v-184. 52. Câu v�n trích = Trang 183v. 53. Nh�ng tài li�u này trích t/ m�t b+c th� mà chúng tôi ngh� là nay chJ còn m�t b*n = V�n Kh Dòng Tên t�i Ma Cao, và chúng tôi gi� nguyên v�n và ph)n bình chú: Lisbonne, Biblioteca da Ajuda, "Jesuítas na A'sia" quy;n 49/V/7, trang 413-416. Th� không '� ngày và không ký tên; ng�.i chép l�i (José Montanha hoAc Manuel A'lvares, vào kho*ng n�m 1755) chú r�ng có th; do chính tay c�a Pina vi�t, và cho niên k> vào kho*ng n�m 1622-1623. Chúng tôi có th; ch+ng minh ch�c ch�n tác gi* là Pina và niên k> (nh�ng tháng ')u 1623) có th; là xác th6c h,n c*: xem Roland Jacques, "L'oeuvre de quelques pionniers portugais dans le domaine de la linguistique vietnamienne jusqúen 1650": Lu�n v�n D.NE trình t�i Paris.

INALGO, 1995 ('ang in). 54. Daniello Bartoli, "Dell' Historia della Compagnia di Gies- La Cin� Terza parte dell' Asia", Roma, Stamperia del Varese, 1663, tr.618. 55. "Era il P. Pina di antion Portoghese, in età di quaranta anni, caro anche a gl' idolatri, percioche ne parlaua la lingua quanto Cocicinese natiuo" ("La Cina", tr. 834). 56. Xem th� c�a Fernandes g i Nuno Mascarenhas, '� ngày 2.7.1625 t�i Phe-phô: ARSI, JAP.-SIN. 68 (tr. 11-12): "... M�t nhà (dòng) 'ã '�(c t? ch+c t�i Cachão, th� ph� c�a chúa (Nguyn); cho '�n nay, nhà 'ó không thu�c v� s các nhà c�a H�i Dòng, mAc d)u có m�t cha luôn c� ng- 'ó v�i m�t ng�.i b�n dòng. Bây gi., cha Francisco de Pina = '2y và d�y ti�ng nói cho các cha Alexandre de Rhodes và António de Fontes." 57. António de Fontes, sinh n�m 1569 = Lisbonne, nh�p dòng n�m 1584; ngài '�(c u> thác nhi�m v- truy�n giáo t�i Ðàng Trong t/ 1624 '�n 1631, r0i t�i Ðàng Ngoài và c� ng- = '2y nhi�u l)n cho '�n n�m 1648. 58. Xem Gaspar Luis, "Cocincinicae missionis annuae litterae anni 1625", ARSI, JAP.-SIN. 72 (tr. 50-67). (tr. 59v-59); và bài t�.ng thu�t không '� tác gi* "Relacaõ de huã perseguicaõ da Christandade de Cochinchina" (1626): tldd., JAP.-SIN. 68, tr. 39-40 và 41-42. 59. Công trình nghiên c+u giá tr� nh2t hi�n nay v� '� tài này h7n là tác phGm c�a linh m-c Dòng Tên Vi�t Nam Joseph Ð� Quang Chính: "L�ch s ch� Quc Ng� 1620-1659", Sài Gòn, 1972; tái b*n Paris., Ð�.ng M�i,1985. Tuy nhiên tác gi* gAp tr= ng�i vì không sành ti�ng B0 Ðào Nh� Công trình nghiên c+u c)n '�(c b�t ')u và b? túc v�i toàn b� tài li�u vi�t tay còn l�- V� bu?i ')u v�n ch�,ng Kitô giáo, xem Georg Schurhammer, "Annamistische Xaveriuslteratur" (V�n ch�,ng Vi�t Nam liên quan '�n Francisco Xavier) trong Johannes Rommerskirchen và Nikolaus Kowalski(ed.), "Missionswissenschaftliche Studien, Festgabe Pr.Dr. Johannes Dindinger (...)" (Các công trình nghiên c+u khoa h8c truy�n giáo, ca ng(i gs. J.D.), Aix-la- Chapelle. Willhelm Metz. 1951, tr. 300-314; Võ Long Tê, "DHn nh�p nghiên c+u ti�ng Vi�t và ch� Quc Ng�" (Reichstett -Pháp- Trung Tâm Nguyn Tr�.ng T�/ Ð�nh H��ng Tùng Th�, 1997, và Nguyn V�n Trung (Dr.), "V� sách báo c�a tác gi* Công giáo (th� k> XVII-XIX)- Phân khoa V�n Ch�,ng Ð�i H8c TP. HCM., 1993, 'Ac bi�t là nh�ng 'óng góp c�a Thanh Lãng và Võ Long Tê. 60. V� v2n '� tham gia c�a các Kitô h�u Vi�t Nam và các công trình sáng ch� ng� h8c th� k> 17, xem Hoàng Tu� "V� vi�c sáng ch� ch� quc ng�" trong "90 ans de recherches sur la culture et l'histoire du Viêt Nam", Hà N�i, EFEO, 1995, tr. 456-460; và Nguyn Ðình Ð)u "Alexandre de Rhodes và ch� Quc ng�" trong "Tuy;n t�p Th)n H8c", 8/1993, tr.47-84. 61. Trong tác phGm c�a ông "Divers voyages et missions" (xem chú thích 9), Rhodes cho ta khá nhi�u y�u t v� cu�c '.i ông. Ð; nói rõ v� n� l6c c�a riêng ông trong công trình ng� h8c, chúng tôi s< xu2t b*n m�t b*n vi�t tay c�a ông, vi�t vào n�m 1632 và ch�a t/ng '�(c ph? bi�n; trong tài li�u này, vào th.i gian 2y ta s< th2y rõ th6c tr�ng và nh�ng thi�u sót c�a ông v� các ki�n th+c liên quan '�n cách phát âm ti�ng Vi�t. 62. Alexandre de Rhodes, "Dictionnarium annamiticum, lusitanum et latinum", "Ad Lectorem", b*n v�n = ')u sách không '� trang.

63. Gaspar do Amaral, sinh n�m 1594 t�i Curvaceira (nay là freguesia de Chão de Tavares g)n Mangualde, huy�n lO c�a Viseu), nh�p h�i Dòng Tên n�m 1607. Tr��c h�t làm giáo s� = Braga, Coimbra và E'vora, r0i 'i Ph�,ng Ðông n�m 1623. Ông '�(c g i '�n truy�n giáo = Ðàng Ngoài n�m 1629 và 1638, và c� ng- t2t c* là b*y n�m trong hai k@ khác nha- Sau 'ó t�i Ma Cao, ông gi� ch+c v- vi�n tr�=ng, phó tJnh dòng, r0i làm kinh l�(c trong các vùng truy�n giá8 Ông ch�t vào tháng 2 n�m 1646, trên các b. bi;n '*o H*i Nam trong m�t tai n�n '�m tàu ch= ngài '�n Ðàng Ngoài. Vào th.i ngài m2t, ngài '�(c xem là ng�.i chuyên môn có kh* n�ng nh2t trong H�i Dòng Tên v� ti�ng Vi�t. 64. António Barbosa, sinh n�m 1594 = Arrifana do Sousa (nay là Penalfiel phía 'ông c�a Porto), nh�p h�i Dòng Tên t�i Lisbonne n�m 1624 và sau 'ó không lâu 'i Ph�,ng Ðông. n�m 1629, ông '�(c g i '�n truy�n giáo t�i Ðàng Trong, và vào n�m 1636 thì '�n Ðàng Ngoà� N�m 1642, vì b�nh, ông b�t bu�c ph*i tr= v� l�i Ma Cao, r0i Goa và ch�t = '2y n�m 1647. 65. Xem J.F. Schutte, "Textus Catalogorum" (xem chú thíc 41), tr. 1034 1050. Xem các tài li�u: ARSI, JAP.-SIN. 80, tr. 35-38v và 73-81; Lisbonne, Biblioteca da Ajud� "Jesuítas na A'sia", 49/V/13. tr. 351-373 và 661-663; 49/V/32, tr. 308-327v. 66. Baltazar Caldeira, sinh = Ma Cao n�m 1608, truy�n giáo = Ðàng Ngoài t/ 1639; n�m 1646 '�(c g i vào Ðàng Trong nh�ng cùng n�m 'ó b� tr-c xu2t; ngài ch�t = Goa n�m 1674. Manuel Pacheco, sinh = Cantanhede B0 Ðào Nha, truy�n giáo = Ðàng Ngoài t/ 1641 '�n 1642; ph)n chính c�a s6 nghi�p ngài là làm giáo s� t�i phân khoa ngh� thu�t = h8c vi�n Ma Cao (Faculté des Arts du Colle`ge de Macao), trong 'ó có d�y các ngôn ng�; ngài ch�t t�i 'ây n�m 1647. Pero Alberto, sinh = Bragance (?) truy�n giáo = Ðàng Trong vào 1640-1641, và sau 'ó t/ 1641 = Ðàng Ngoài; ngài ch�t trên chuy�n tàu v� Ma Cao, tàu b� chìm n�m 1646, cùng v�i Gaspardo Amaral. Metello Saccano, sinh = Messine, 'ã t/ng r.i Lisbonne '; 'i Ph�,ng Ðông n�m 1643, truy�n giáo = Ðàng Trong gi�a các n�m 1646-1655, và sau 'ó còn tr= l�i vào n�m 1662; m�t vài tháng sau ngài ch�t = 'ây. 67. Xem các tài li�u: Lisbonne, Biblioteca da Ajuda, "Jesuítas na A'sia", 49/V/32, tr. 521-522v và 681-681c; 49/V/61. tr. 231v-252v và 362v 377. 68. ARSI.JAP.- SIN, 80, tr.88-89v và 96-96v. ����������� ��

(Ngu0n : http://www.bbc.co.uk/vietnamese/specials/1232_jacques_roland/index.shtml)

Ch� qu c ng� 7ã 7�8c công giáo khai sinh n�m 1651 N�m 1651 cho xu2t b*n hai cun sách quc ng� ')u tiên : cun t6 'i;n vi�t b0 latinh và cun giáo lý công giáo, cha ��c L�, dòng Tên, 'ã khai sinh ra ch� quc ng�. 1. Cu�n t� 7i�n vit b latinh, có tên b�ng ti�ng latinh là « Dictionarivm annamiticvm, lvsitanvm, et latinvm, ope Sacrae Congregationis de Propaganda Fide in lvcem editvm. Ab Alexandro de Rhodes è Societate Iesv, ejusdemque Sacrae Congregationis Missionario Apostolico, Roma, 1651, in-4°,

Cha ��c L� cho bi�t s= d� ngài so�n '�(c cun t/ 'i;n này là vì th+ nh2t ngài 'ã l�u trú 12 n�m c* = �àng Trong lHn �àng Ngoài. Th+ hai ngài 'ã h8c ti�ng Vi�t, nh2t là v� thanh và âm, v�i m�t c�u bé vi�t nam 13 tu?i. Th+ ba ngài c4ng 'ã h8c ti�ng vi�t v�i cha Francois de

Pina ng�.i B0, là ng�.i ngo�i quc th+ nh2t r2t thông th�o ti�ng �àng Trong, ng�.i th+ nh2t gi*ng mà không c)n thông d�ch viên. Th+ bn ngài 'ã x d-ng t/ 'i;n Vi�t B0 c�a cha Gaspar d’Amaral và t/ 'i;n B0 Vi�t c�a cha Antonio Barbosa, c* hai '�u là ng�.i B0. �� Quang Chính 'ã mô t* nh� sau « Cu�n t� �i�n ���c so�n b�ng ba th ch Vi�t-B�-La (mà tên sách ch �� b�ng ch Latinh, rõ r�t h��ng t�i ��c gi� giáo s� truy�n giáo âu châu), v�i hai m�c �ích �ã ���c tác gi� ghi rõ : th nh�t, gíup các nhà truy�n giáo h�c ti�ng Vi�t, �� có th� truy�n giáo ; th hai, chi�u theo ý mu�n c�a m�t s� v� H�ng y � La Mã, thêm ch La tinh vào, �� ng��i Vi�t Nam có th� h�c thêm La ng. Cu�n t� �i�n g�m ba ph�n chính : - Lingvae Anmiticae seu Tvnchinensis brevis declaratio, 31 trang, t� trang 1 ��n 31, ���c s�p lên ��u cu�n t� �i�n va ���c �ánh s� tách bi�t v�i cu�n t� �i�n. Ðây là cu�n ng

pháp Vi�t Nam, nh�ng so�n th�o b�ng La ng, v�i m�c �ích cho ng��i Tây ph��ng h�c. Tuy sách v�n, nh�ng tác gi� c�ng chia ra 8 ch��ng rõ r�t, không k� L�i Nói Ð�u : Ch��ng I: Ch và v�n trong ti�ng Vi�t (De literis et syllabis quibus haec lingua constat). Ch��ng II: D�u nh�n và các d�u (De Accentibus et aliis signis in vocalibus). Ch��ng III: Danh T� (De Pronominibus). Ch��ng IV: Ð�i danh t� (De Pronominibus). Ch��ng V: Các ��i danh t� khác (De aliis Pronominibus). Ch��ng VI: Ð�ng t� (De Verbis). Ch��ng VII: Nhng ph�n b�t bi�n (De reliquis orationis partibus indecli nabilibus). Ch��ng chót: Cú pháp (Praecepta quaedam ad syntaxim pertinentia). - Dictionarivm Ananmiticvm seu Tunchinense cum Lusitana, et Latina declaratione. Ph�n này không �ánh s� trang nh�ng ghi theo c�t ch (m i trang có hai c�t ch). T� ��u ��n cu�i là 900 c�t, t� m!u t� n� sang m!u t� kia th��ng �� cách m�t trang tr�ng, có khi hai trang tr�ng. M�t �i�u khác �"c bi�t v�i t� �i�n Vi�t Nam ngày này, Ð�c L� thêm m!u t� /b sau m!u t� b. Th�c ra �ó là m�t s� ch thu�c m!u v bây gi�. Ví d� /bá (vá: vá áo), /bã (vã: vã nhau, tát nhau), /b�ch (v�ch: v�ch tai ra mà nghe), /b#y (v#y: �y v#y), /bán (ván: � , �#u ván), /b (v : v tay), /b$ (v$: v$ g��m), /bua (vua: vua chúa), /bú (vú) . M!u t� /b này chi�m 10 c�t, tc 5 trang gi�y. - Index Latini sermonis là ph�n th ba cu�n t� �i�n. Trong ph�n này, tác gi� li�t kê ch La tinh có ghi trong ph�n hai và bên c�nh m i ch có �� s� c�t, v�i m�c �ích �� ng��i h�c ti�ng Vi�t, n�u �ã bi�t La tinh, thì dò theo ph�n này �� tìm ch Vi�t � ph�n kia. Trong ph�n này không �ánh s� trang, c�ng không ghi s� c�t (m i trang có hai c�t ch). Chúng tôi ��m ���c 350 c�t tc 175 trang. (�� Quang Chính, L�ch s ch� quc ng� 1620-1659, Ra kh,i : Sài gòn 1972, tr. 84-86)

2. Cu n giáo lý có tên b�ng ti�ng latinh và ti�ng vi�t nh� sau : « Cathechismvs pro iis, qui volunt suscipere Baptismvm, in Octo dies diuisus. Phép gi�ng tám ngày cho k% mu�n chi� phép ra t�i, ma /beào (8) ��o thánh �c Chúa bl�i. Ope Sacrae Congregationis de Propaganda Fide in lucem editus. Ab Alexandro de Rhodes è Societate Iesv, ejusdemque Sacrae Congregationis Missionario Apostolico, Roma, 1651, in-4°. (Hình ch-p sách chính b*n, l�u tr� t�i Th� Vi�n Á châu, H�i Th/a sai H*i Ngo�i Paris) « Ðây là m�t cu�n giáo lý mà tác gi� mu�n vi�t cho nhng ng��i d#y giáo lý dùng. Cu�n sách ���c vi�t b�ng hai th ti�ng: La tinh và Vi�t Nam. Trên m i trang sách chia làm hai, có m�t g�ch �ôi t� trên xu�ng d��i: bên tay trái c�a ng��i ��c sách là ch La tinh (ch xiên), bên tay ph�i là ch Vi�t (ch �ng). Ð� ��c gi� d& dàng ��i chi�u hai th ch, Ð�c L� �"t � ��u m i ý t��ng chính m!u t� abc... cho hai ph�n La Vi�t, r�i chính gia trang sách c�ng �"t m!u t� abc... cho hai ph�n La Vi�t song song. Cu�n sách có 319 trang, không �� L�i t�a. Sau trang bìa và trang ghi ngày ���c phép in sách, là ��n ph�n chính ngay. Vi�t sách này, tác gi� không chia ra t�ng ch��ng, mà l�i chia theo t�ng ngày h�c, có tính cách s� ph�m, và nh� chúng ta �ã bi�t là sách ���c chia ra Tám ngày. (�� Quang Chính, Ibid., tr. 86) 3. Cha �9c L� 7ã h�c ti%ng vi�t và cho in hai sách trên th% nào ?. M m�t ch� khác, trong m�t bài t�.ng thu�t ng�n, cha ��c L� 'ã v�n t�t mô t* nh�ng b��c ')u truy�n giáo c�a ngài t/ n�m 1624 t�i Vi�t Nam, vi�c h8c ti�ng vi�t và vi�c xu2t b*n hai t�p sách trên. Ngài nh�c l�i vi�c c)n thi�t ph*i chuyên c)n h8c t�p ti�ng vi�t n�u mun truy�n giáo hi�u qu*, ngài c4ng nh�c '�n vi�c ngài h8c ti�ng vi�t v�i m�t c�u bé vi�t nam và vi�c in sách t6 'i;n, ng� pháp và giáo lý. Ngài vi�t : Vì Nh#t B�n v!n thi hành chính sách b� quan t$a c�ng, nên b� trên tin r�ng Chúa cho phép s� ác �ó �� m� c'a cho (àng Trong nh#n Phúc âm. Th� là n)m 1624, b� trên phái cha Mathêu Mattos, tr��c kia � Rôma làm qu�n th� các t nh dòng, ��n th)m vi�c truy�n giáo � (àng Trong, cùng v�i n)m b�n ��ng s� ng��i Âu, trong s� �ó tôi hân h�nh là ng��i th n)m và m�t ng��i Nh#t thông th�o ch Hán. Chúng tôi kh�i hành t� Macao vào tháng 10 n)m 1624 và sau m��i chín ngày thì t�i (àng Trong, t�t c� ��u h� h�i b�i ho�t ��ng t�t. * �ó chúng tôi g"p cha Pina, ngài r�t thông t�o ti�ng x này, m�t th ti�ng khác h+n ti�ng Tàu. Ti�ng m�i này còn thông d�ng � (àng Ngoài, � Cao B�ng, � (àng Trong và ng��i ta còn nghe và hi�u � ba x lân bang khác. (�i v�i tôi, thú th#t v�a t�i (àng Trong và nghe dân x này nói, nh�t là ph� n, tôi t��ng nh� nghe chim hót và tôi không bao gi� mong có th� h�c ���c. H�t các ti�ng ��u ��c v#n và ch phân bi�t ý do nhi�u gi�ng nói khác nhau. M�t ch nh� “��i” ch+ng h�n, có t�i hai m��i ba ngh,a hoàn toàn khác nhau, do cách ��c khác nhau, vì

th� khi nói thì nh� ca nh� hát. Tôi �ã �� c#p t�i nhi�u h�n trong cu�n L�ch s' (àng Ngoài. C)n c vào �ó thì th�y h�c th ngôn ng này không ph�i là d&. Vì th� mà tôi th�y cha Fernandez và cha Buzomi ph�i dùng thông ngôn �� gi�ng, ch có cha Francois de Pina không c�n thông ngôn vì nói r�t th�o. Tôi nh#n th�y bài ngài gi�ng có ích nhi�u h�n bài các v� khác. (i�u này khi�n tôi t#n tu- h�c h$i, tuy v�t v�, th� nh�ng khó ít mà l�i nhi�u. Tôi li�n chuyên chú vào vi�c. M i ngày tôi h�c m�t bài và siêng n)ng nh� khi x�a vùi ��u vào khoa th�n h�c � Rôma. Chúa �ã cho tôi trong b�n tháng tôi �� kh� n)ng �� ng�i tòa gi�i t�i và trong sáu tháng tôi �ã gi�ng ���c b�ng ngôn ng (àng Trong và c th� tôi ti�p t�c trong nhi�u n)m. Tôi khuyên t�t c� các v� nhi�t tâm mu�n t�i nhng t nh dòng chúng tôi �� chinh ph�c các linh h�n, thì nên chuyên c�n ngay t� bu.i ��u. Tôi c� quy�t r�ng hi�u qu� c�a vi�c trình bày các m�u nhi�m trong ngôn ng c�a h� thì vô cùng l�n lao h�n khi gi�ng b�ng thông ngôn: thông ngôn ch nói �i�u mình d�ch ch không sao nói v�i hi�u l�c c�a l�i t� mi�ng nhà truy�n ��o có Thánh Th�n ban sinh khí. Ng��i giúp tôi ��c l�c là m�t c#u bé ng��i x này. Trong ba tu�n l& �ã d�y tôi các d�u khác nhau và cách ��c h�t các ti�ng. C#u không hi�u ti�ng tôi mà tôi thì ch�a bi�t ti�ng c#u, th� nh�ng, c#u có trí thông minh bi�t nhng �i�u tôi mu�n nói. Và th�c th�, c�ng trong ba tu�n l&, c#u h�c các ch c�a chúng ta, h�c vi�t và h�c giúp l& na. Tôi s'ng s�t th�y trí thông minh c�a c#u bé và trí nh� ch�c ch�n c�a c#u. T� �ó c#u �ã làm th�y gi�ng giúp các cha. C#u �ã là m�t d�ng c� r�t t�t �� tôn th� Chúa trong giáo �oàn và c� � n��c Lào, n�i c#u ho�t ��ng trong nhi�u n)m v�i thành qu� m� mãn, c#u r�t m�n th��ng tôi nên �ã mu�n l�y tên tôi. T� ngày tôi tr� v� Au Châu, tôi �ã cho in � Rôma, nh� các v� � b� Truy�n giáo, m�t t� v� ti�ng (àng Trong, Latinh và ti�ng B�, m�t cu�n ng pháp và m�t cu�n giáo lý, trong �ó tôi bàn gi�i v� ph��ng pháp chúng tôi dùng �� trình bày m�u nhi�m ��o thánh cho l��ng dân. Vi�c này s/ có ích cho nhng ng��i ao ��c t�i giúp vi�c gi�ng Chúa Kitô b�ng ngôn ng t�i nay ch dùng �� sùng bái qu0 ma. (ALEXANDRE DE RHODES, HÀNH TRÌNH VÀ TRUYPN GIÁO, ch�,ng 3, do Nguyn Kh�c Xuyên d�ch). ( http://www.dunglac.org/index.php?m=module3&v=chapter&ib=136&ict=319) 4. Ai là tác gi� c�a hai tác ph:m này ? Vì tên tác gi* '� ngoài sách chJ có tên cha ��c L�, thông th�.ng chúng ta vHn hi;u r�ng 'ó là tác phGm c�a riêng cha ��c L�. Cách hi;u này không 'úng v�i s6 th6c. V� cun t/ 'i;n, thì chính cha ��c L� 'ã nói rõ trong l.i t6a nói v�i '�c gi* r�ng ngài 'ã th6c hi�n d6a trên c�n b*n c�a cun t/ 'i;n Vi�t - B0 do linh m-c Gaspar do Amaral so�n và t/ 'i;n B0 Vi�t c�a Antonio Barbosa, c* hai '�u là ng�.i B0.. Và m�t cách t?ng quát, trong m�t nghiên c+u m�i 'ây, cha Jacques ROLAND 'ã '�a ra m�t tr* l.i th6c t� nh� sau : « V� hai tác ph1m vi�t b�ng ti�ng Vi�t Nam do B� Truy�n Bá Ðc Tin xu�t b�n, h+n không có v�n �� bán ra cho dân chúng; m�c �ích duy nh�t là ph�c v� công cu�c truy�n giáo. Do s� ki�n Rhodes là ng��i duy nh�t � Roma bi�t ��n ngôn ng �y, thì ông c�n �ích thân b�o chng cho các tác ph1m liên h�, mang l�y trách nhi�m t�i h#u tr��c các v� b� trên c�a mình và tr��c Toà Thánh. S� ki�n tên ông xu�t hi�n trên bìa sách không nh�t thi�t minh chng r�ng ông là "tác gia" duy nh�t c�a nó và ngay c� là ng��i biên t#p chính. Chúng tôi ngh, r�ng �ây là l�i mang trách nhi�m mà linh m�c Rhodes �ã th�c hi�n, ch không ph�i là nêu lên t� cách tác gi� v)n ch��ng theo ngh,a chính xác nh� chúng ta hi�u; nhng v� có th� làm �iêu này y nh� c��ng v� c�a ông, ho"c có th� cùng làm vi�c này v�i ông, thì l�i � xa mút t�i m�t n�i khác. Còn cu�n giáo lý, có l/ ph�i dành t� th� tác gi� cho ông trong vi�c biên t#p dt �i�m b�n v)n ���c in ra, và ch�c ch�n h�n na là b�n v)n la tinh ���c ông minh nhiên nói ��n. Nh�ng c�ng chính Rhodes �ã ghi r�ng, trong tr��ng h�p này �ây là "ph��ng pháp mà chúng tôi �ã

dùng �� trình bày các màu nhi�m c�a chúng ta cho ng��i ngo�i qu�c". Nh� th� rõ r�t nó ���c ��nh v� trong m�t công trình t#p th� ». (http://www.bbc.co.uk/vietnamese/specials/1232_jacques_roland/page7.shtml) 5. Các giai 7o�n thành hình ch� qu c ng� tr��c khi hai sách trên 7�8c xu;t b�n. Trong tác phGm nghiên c+u ��������������� ������������������������������������ ������!��"#�$�%���&�'�� �()���*� �+,�-�+.����/0���� �12�� ����30�4/5����%��+67����2����8����������������9�������:;<�1=���4>��?@��+�����A�����@���=���B���&���C�D����2E��%E�42�F����G�����+,�+/5��������4����!��H)���*��-�C�D��I%�9 J���K��F����@��L���.��M%�F�����*�.E���N���C�D��I%<� 26���O�PQ��R��@����76��%S�IT��F���@����A�����@����8��U�+,�(V���W���K��%����� ��X��(K%� 26�Y�.���26��M%�����ZX�"26�I�% �[� 2��E�(���\E��7Y �+]�42���2�������2���^����%�+%���(V����S�9"#�$�%���&�'�� �_1�(S ���S����R�<�HK%� 26��������2��4�D����� � �O���%E ��8�+/5����6����@�� `��P�� ���%�&�'���+,�Y�@����D���%��%��EO������`��1N��Y�L�����%��K�1�O�����E]����6�����O����8�����2���������M%���������������������:;S�aX���K%� 26�+T ���%�+,�����%��%����%��+67����2����8����M%����������������/J����2E��%��������@����M%���%�"b���F�+/5��Y�A�1�O���`�����S�\%����%��+67��+T�42�B�������������� ������������������������� J���@��+c���'���������42����.���O���@�������)�� �O��4���� 2���/%����E�+@���(��� 26�����������+T�� � 2�������������������������2��%��+c���'���������42���&������������+,�+/5�� �O��P�@�+^��� ���%��Y�/0���(�D��B��@������� 2�(����S���������������������������������&@����2����E�����@6�d��&�L��+,�+O��\2�*��� 2�*�e%�*�����e����%���O�PQ���S������������������������ !��"����#��$�%&����"��'(���)*���+,���-.��/����0��1#�,2����3����-.��)$�������!�4�5��67�!�,8����3�����9�������$�%&��6"�:�;��0,� �<�=��4�,!�1#�������2����>���"��?����@��-A������B�����"���%��>C��4�#%�D�CD�C���E!�6�����F�G(���)*��B#�����B,�H$���I���J�K�,��LMN!�G�I���O�$1�B���LJ+�P#��4��N�1#����%�Q�������G���LJ+�P#��4��N!��"R�����6�?��J+�P#��4����S�T��U?�����P#���)$���!�1#��8��OV��W#����#%���CD�C���EC������X�,Y%���"����"��?������� �W2��Q�Z�J����#��$�%&����"��,#���;������1S���X�!�����W2��Q��18��,[���3���������*�� B#���;R��\���"������4�5��1&�,]���?����"�!�1#���.���-.��4�5��B#,���?�����?���^����R�_;��18����-.��<�=��4�,C������`,����E!����&�� ��� F�G(���)*����"�� ��?������������� �$�%&����"�� �P#���)$����,#��7�P#���4��#�����!���-��������B#���-.��J+�P#��4��C�O"����#��$�%&����"���8��<�=��4�,���.��Y%�&��R�7���a��������<�=��,8���X���^����R�_;��18����-.��<�=��4�,C�)�I����;����?��6������b�c,�H$�������'I�:����B#���-.��/����0��������*���X����0��������<�=�C�:���������`,��E�E� �J+�P#��4��!�?����8��P#���)$�����`,���� C�c;���������� �W2��Q�!������`,������?��� �����4-8��U]��18��J�K�,��1#�J�$$�C�W����`,���!�?����$ �B���W2��Q�!�$+���`,�����!�:�������� �����)�����O��*,!���>�R�>�d�7���4�,�G���C�:�������������� �6.�6^�d�7���4�,���#%��EC��C���EZC�4�.�6����������<�=�!��*�����%��S��`,����D!��"�����F�G(���)*������W2��Q���@�������7��,2��"�����"��Be�6f���g�����P#���)$����h!��9��B#�����4?,C�O����"����#%�1b�����6f�������4?,!��*����i����i��R�7���X�j��?����"���>����-.��<�=�C�4�-�����;����?���- ��������"����#%��k����-A��1����6f�������<�=��,8���V��L���������������#%���%N!�,#���-.���X��?���������7��B#�c,�H$�������'I�:���!�13�B;���X���l��X�?���B#���-.��/����0�������������<�=����Y�ZC�)�I��j���5��_m���>����;��� �?�� ��b� 1#���`,����D�'n�c,�:�����@��X���-A�� ������<�=�!���-�����X�B(���,#�R�0��6�=���-A��B����"���������-���;�����������'n�����#%���%C�Gj��1#���������#��B�=��1������%��`,����������!���;����?���?��6�����-A�����������"�������(��1����B�&��1#���-����Y%��"���'Y��1#�������������XC�O�3���'j����I�������]����^,��#%�,#���;����?������B#�������������� ��������������CLPo�d�����O�3��!�p6�'C!��$C��D���N����ZNE��2�� 4�D�� �O���%E�+N�+/5����8���12ES�"T� 42��������2�� 4�D���M%�B�f6%6�a6�g��`����� �h%�Y%��������`����� �&����6i6�6�Z6�����`����� �"b���F��`����� �h%�Y%��������`�

���� �j��6��6�(k�l6��k���`������ 2�l�%��k��6�Z�g6���`�����S�*�6����������2��4�D���2E ��@��������/>���+/5����� ���!���"�#�$�%��&�'(��� )�S�*�'�(!B���j��%�m�j��I%���n��%��m�o���3,����n���k�m�o���I��p���Z%i��m�Z2�q�M����(6�r�m�+T����������6�%�r�m�?���F���@����3%E��&����m�3@����������*��r��% �Z�k��m�*s����t���1�O�������������*������+����,-���3%�����%��+67���%����u����:; �����2��4�D�� �O���%E�+,�+/5����b��+O�S��• \%���2��4�D��+/5����b��+O� ���/���P�s����8�+/5���2��4�D��4/�����S�"T�42�������K�+�]��

C�D��ZX��%� �M%� 4���� !�� h%�Y%�� (vj%�%4� 9H����6�@��6� %�%��%�Y6�������4%��<� 2�������K�+�]��ZX�C�D��9H����6�@��6�Y6�������%�%��%<��M%�4����!��j��6��6�Z%�16�%S�

• I`��2��4�D���M%���%�"b���F � �O�� 26���@����S��u� ���@����S��u� ��`���u� ��`���::� 2��`���:R�

• \%���2��4�D���M%�h%�Y%��(vj%�%4��`���u�� 2��`���uR�• \%�� �2�� 4�D�� �� 1���1N���F������� �O�� �%E� �`���:�� �M%�u�� 4����!��H)���*�� �7��

w%�%6�+]�?@����x��s���G����%��F��1=�����O���C�D��I%�B��`���:�� 2���:;S��w/J��F���2��4�D���2E���6����E��������/J���J����6����@��� �O������$����I��S�&@������+/5����� ��(���.���"�'/�'01��23� )�S��I�����������8���/0����K���/����������������2E��%E ���/����T�4���+@��� .�� 2�1y�(����0��P�@���z�*�'����6%B�*�%���\T%�z�6{�12�Y�MB�o���12�q�M��z��!Ek�B���ED��z��,EB��,�����&��@���%���+s�9&�^%�*�%���+s �*�%���+s� /0���*�����*�@��<���&��@��N�9&�^%�&N ��/J����D��(2�����6�*�����*7�<���"G��&��@�Z4>E�������%���'��+J����������.��4%���s�������"G��&��@�Z4>E�9"G��&�^%�*�>��������%���'��+�����������.��42���L�������"G��&�^%�*�>�<��I���������+/5�� �O����/����������������2E��%ES�*�'�(!���/B�z�I��D�j���z�Z��&�'�����|}���5���+2�����62����F���% �F�����9"#�$�%���&�'�� �_1�(S���S����R�<�� L�I K)T V�i hai cun sách T6 'i;n Vi�t B0 Latinh và Giáo lý 2n hành n�m 1651, cha ��c L� 'ã ch2m d+t th.i gian thai nghén và 'ã làm khai sinh cho ch� quc ng�. D� nhiên cha không ph*i là ng�.i duy nh2t mà chJ là m�t trong nhi�u ng�.i 'ã góp ph)n thành l�p ch� quc ng�. Nh�ng cha là ng�.i có công r2t nhi�u trong vi�c so�n th*o và xu2t b*n hai cun sách này. Vi�t « L.i gi�i thi�u » cho t�p kh*o c+u « L�ch s ch� quc ng� 1620-1659 » c�a �� Quang Chính, giáo s� s h8c Nguyn Th� Anh 'ã nh�n '�nh m�t cách chính 'áng r�ng : « �; th6c hi�n công cu�c truy�n '�o c�a h8 t�i ��i Vi�t, các giáo s� Dòng Tên ngay t/ kho*ng ')u th� k> th+ XVII 'ã c g�ng t�o nên m�t li ch� vi�t c�n c+ trên mHu t6 la tinh, nh. 'ó có th; din t*

ngôn ng� Vi�t. T/ nh�ng s6 dò dHm phiên âm các nhân danh và '�a danh lúc ban ')u, cho '�n lúc ��c L� cho xu2t b*n hai sách quc ng� ')u tiên vào n�m 1651, các c g�ng t�p th; c�a các nhà truy�n '�o Tây Ph�,ng cho phép thành l�p ch� vi�t c�a chúng ta ngày nay ». (�� Quang Chính, s'd, L.i gi�i thi�u, tr. 5) Góp ph)n sáng t�o ch� quc ng� và cho 2n hành hai tác phGm ti�ng vi�t ')u tiên, cha ��c L� c4ng nh� các giáo s� Dòng Tên chJ nh�m có hai m-c 'ích : th+ nh2t, gíúp các nhà truy�n giáo h8c ti�ng Vi�t, '; có th; truy�n giáo ; th+ hai, '; giúp ng�.i Vi�t Nam có th; h8c thêm La ng�. Trong m-c tiêu th+ hai, ch� quc ng� 'ã '�(c '�a vào ch�,ng trình 'ào t�o các tín h�u vi�t nam �u tú, '; 'ào t�o h8 thành th)y gi*ng và thành linh m-c (th.i Th/a Sai H*i Ngo�i Paris, t/ 1666). �ó là lý do khi�n, ngay t/ bu?i ')u, m�t s tín h�u vi�t nam 'ã thông th�o ch� quc ng� và 'ã vi�t '�(c nh�ng tác phGm giá tr�, nh� t�p « L�ch s n��c Annam » c�a th)y gi*ng Bento Thi�n, vi�t tay n�m 1659. Sau cha ��c L�, nhi�u giáo s� Âu châu ti�p t-c công vi�c nghiên c+u ch� quc ng� : Trong lãnh v6c t6 'i;n, có r2t nhi�u tác gi*, trong 'ó ph*i k; '�n �+c cha Bá �a L�c (Pierre Pigneaux, évêque d’Adran ; Vocabularium Anamitico-Latinum - Pondichéry, 1772. - [70]-729 p. ; 35 cm.) ; �+c cha Taberd T/ (Jean-Louis Taberd ; Dictionarium latino-anamiticum ;– Se-rampore : ex Typis J. C. Marshman, 1838. - LXXXVIII-708-VIII-135 p. ; 28 cm.),… Trong lãnh v6c sách quc ng� v�i nh�ng tác phGm c�a cha Philipphê BJnh, c�a c Pierre Cadro L�,ng, …ch� quc ng� 'ã m= ')u m�t n�n v�n h8c công giáo. Ch7ng bao lâu sau 'ó, nh�ng nhà v�n quc ng� 'ã xu2t hi�n, nh� Tr�,ng V�nh Ký, Hu@nh T�nh C�a. R0i s6 ra '.i vào n�m 1865 c�a t. báo quc ng� ')u tiên = Nam k@, t. « Gia '�nh báo » ; T/ 1905, ch� quc ng� l�i '�(c các nho gia cách m�ng trong phong trào duy tân �ông Kinh Ngh�a Th-c, nh� L�,ng V�n Can, Nguyn Quy�n, Phan Chu Trinh,… c? võ và truy�n bá. Ch7ng bao lâu sau, ch� quc ng� 'i vào h8c trình các tr�.ng s� ph�m, '�i h8c, thông ngôn. N�m 1907, �ông C? Tùng Báo ra '.i v�i ch� bút Nguyn V�n V�nh. Nhi�u báo khác ti�p theo, nh� �ông D�,ng t�p chí v�i Nguyn V�n V�nh, Nam Phong t�p chí v�i Ph�m Qu@nh ?.... Các nhà in '�(c thi�t l�p, h�i d�ch sách ra '.i,…Công vi�c biên kh*o và phê bình phát tri;n,…Các ký s6, ti;u thuy�t m�i xu2t hi�n,…Th, m�i ra '.i, .. T6 L6c V�n �oàn,…c* m�t n�n v�n h8c m�i 'ã '�(c ch� quc ng� m= ra, mang theo m�t n�n v�n hóa m�i, 'At c�n b*n trên t6 do và trách nhi�m cá nhân, h��ng v� t�,ng lai, d6a vào khoa h8c khách quan, xây d6ng quc gia trên n�n t*ng công ích, l�,ng thi�n, s6 th�t và công bình. (Xin xem Ph�m Th� Ng4, Vi�t Nam V�n H8c S gi*n ��c tân biên, t�p 3 : V�n h8c hi�n '�i 1862-1945). ChuGn b� n�m thánh 2010, '; « Nhìn l�i quãng '�.ng l�ch s g)n 500 n�m truy�n giáo qua 3 th.i k@ : 126 n�m B*o H� (1533-1659), 300 n�m Tông Toà (1659-1960), 'Ac bi�t là 50 n�m Chánh Toà (1960-2010) », m8i thành ph)n Dân Chúa chung lòng chung s+c v�i hàng Giáo phGm xây d6ng m�t Giáo H�i hi�p thông, Giáo H�i tham gia, và Giáo H�i vì loài ng�.i, nh�m t�o thu�n l(i cho vi�c thi hành cách có hi�u qu* h,n s+ v- yêu th�,ng và ph-c v- c�a Chúa Kitô, trong c�ng '0ng dân t�c c4ng nh� c�ng '0ng th� gi�i hôm nay. Vào Vi�t Nam t/ 1533, công giáo 'ã mang Tin M/ng cho ng�.i Vi�t Nam. Khai sinh ra ch� quc ng� vào n�m 1651, công giáo 'ã '�a ra nh�ng 'óng góp t�o hình quan tr8ng c�a mình vào v�n hóa vi�t nam. Paris, ngày 01 tháng 04 n�m 2009 Tr)n V�n C*nh

Th� c�a ��c cha Ch� t<ch H�GM VN v� N�m Thánh 2010 c�a Giáo H�i Vi�t Nam (C�p nh�t: 25/03/2009 02:25:16) TÒA GIÁM MQC �ÀLET 9 Nguyn Thái H8c �ÀLET – LÂM �RNG Email : [email protected] �àl�t, ngày 19 tháng 3 n�m 2009 Kính th�a �+c H0ng y và quý �+c cha, Ngày 09/9/1659 �+c Thánh Cha Alexander VII thi�t l�p hai ��i di�n Tông Tòa �àng Trong và �àng Ngoài sau 125 n�m h�t ging Tin M/ng b�t ')u '�(c gieo xung trên quê h�,ng thân yêu chúng ta. T/ 'ây Giáo H�i Vi�t Nam t/ng b��c '�(c phát tri;n - dù ph*i tr*i qua nhi�u 'au kh? và th thách, v�i 'ông '*o tín h�u anh d4ng hy sinh tính m�ng vì '+c tin. Ngày 24 tháng 11 n�m 1960, �+c Giáo hoàng Gioan XXIII 'ã ký S�c chJ Venerabilium Nostrorum thi�t l�p PhGm tr�t Giáo H�i Công giáo t�i Vi�t Nam, v�i 3 T?ng giáo ph�n g0m 20 Giáo ph�n trong 'ó có ba Giáo ph�n m�i là MS Tho, �àl�t và Long Xuyên. Ti�p '�n, t/ng b��c Giáo H�i Vi�t Nam có thêm các Giáo ph�n m�i '�(c thi�t l�p : �à NTng (18/01/1963), Phú C�.ng, Xuân L�c (14/10/1965), Ban Mê Thu�t (22/6/1967), Phan Thi�t (30/01/1975) và Bà R�a (20/11/2005). Chúng ta cùng dâng l.i t� ,n Chúa ! Nay b��c vào d�p m/ng 50 n�m bi�n c l�ch s v� vi�c thi�t l�p PhGm tr�t Giáo H�i Công giáo t�i Vi�t Nam, C�ng '0ng Dân Chúa Vi�t Nam mong mun c hành N�m Thánh, "'i t/ kh=i 'i;m và ch+ng nhân '+c tin '�n t5a sáng và chia sK ni�m tin". ��(c H�i �0ng Giám M-c �y nhi�m, ngày 29/9/2008 tôi 'ã g i Th� xin Tòa Thánh cho m= N�m m/ng K> ni�m Kim Khánh và ngày 11/02/2009 Tòa Ân Gi*i Ti Cao, th/a l�nh �+c Thánh Cha Bênê'ictô XVI 'ã g i V�n th� tr* l.i v� N�m Thánh t/ ngày 24/11/2009 '�n 02/01/2011. Nay, xin kính g i �+c H0ng y và quý �+c cha '; t�.ng và chuGn b� c hành t�i quý Giáo ph�n. Nh. l.i Thánh C* Giuse, B?n m�ng Giáo H�i Vi�t Nam chuy;n c)u, xin Chúa th�,ng ban tràn ')y ni�m vui và bình an cho chúng ta. Kính th�, + Phêrô Nguyn V�n Nh,n Giám m-c Giáo ph�n �àl�t Ch� t�ch H�GM Vi�t Nam Ngu0n : http://v3.hdgmvietnam.org/Default.aspx?tabid=61&ctl=ViewNewsDetail&mid=382&NewsPK=1477

Chu�n b� NAM THÁNH 2010

��i h�i tu s= toàn qu c l�n III t�i Tòa Giám m�c Bùi Chu (C�p nh�t: 12/03/2009 19:20:40)

Nhân d�p m�ng k0 ni�m 2000 n)m sinh nh#t Thánh Phaolô và chu1n b� h��ng ��n N)m (�i Thánh 2010 c�a Giáo H�i Công giáo Vi�t Nam, (�i h�i Tu s, Toàn qu�c l�n III �ã ���c 2y

ban Tu s, thu�c H(GMVN t. chc t�i Tòa Giám m�c t� chi�u ngày 09 ��n h�t ngày 11 tháng 03 n)m 2009. Có t�t c� 220 tham d� viên ��i di�n cho 96 Dòng tu, Tu h�i, Tu �oàn tông �� thu�c 26 Giáo ph#n toàn qu�c �ã ��n tham d�.

��i h�i 'ã khai m�c chi�u ngày 09 tháng 3 n�m 2009 v�i bu?i ch)u Thánh Th; lúc 17g30 t�i nguy�n '�.ng Tòa Giám m-c Bùi Chu. Ti�p '�n là bui h�i din v�n ngh� chào m/ng ��i h�i c�a n�m Dòng n� thu�c Giáo ph�n Bùi Chu: Dòng Mân Côi, Dòng M�n

Thánh Giá, Dòng �a Minh, Dòng Th�m Vi�ng và Dòng Trinh V�,ng. H,n 10 ti�t m-c v�n ngh� 'ã din ra h�t s+c 'Ac s�c, vui t�,i, sáng t�o, ')y 2n t�(ng và lung linh màu s�c. Nh�ng 'i�u múa m�(t mà, nh�ng khúc ca hoành tráng, nh�ng 'i�u sáo du d�,ng ')y sâu l�ng 'ã din t* tâm tình kính m�n Thiên Chúa, tôn vinh �+c Trinh N� Maria, lòng yêu m�n M3 Giáo H�i và quê h�,ng '2t n��c. L.i ca ti�ng hát xen lHn nh�ng 'i�u múa vui t�,i 'ã 'em l�i m�t không gian 2m cúng, ')y màu s�c linh thiêng c�a nh�ng trái tim 'ã say mê theo Chúa Giêsu trong '.i thánh hi�n và ph-c v-, cho dù s+ m�ng loan báo Tin M/ng gi�a lòng xã h�i Vi�t hôm nay còn nhi�u khó kh�n th thách.

Ngày 10 tháng 03 n�m 2009, ngày ')u tiên c�a ��i h�i, �+c cha Giuse Hoàng V�n Ti�m 'ã ch� s6 thánh l '0ng t� ban sáng và chia sK L.i Chúa cho các tham d6 viên ��i h�i. V�i ch� '� th+ nh2t v� N�m Thánh Phaolô, các tham d6 viên l)n l�(t '�(c nghe 4 bài thuy�t trình: (1) Vài nét l�ch s c�a Thánh Phaolô Tông '0 (�+c cha Giuse Hoàng V�n Ti�m) (2) Vi�c truy�n giáo theo Thánh Phaolô (cha Giuse Ph�m Quc �iêm) (3) Theo d2u chân Thánh Phaolô: H8c bi�t – Yêu m�n – Ph-c v- Chúa Kitô và H�i Thánh, mong sng tt h,n ,n g8i và s+ v- c�a chúng ta hôm nay (cha Micae Phaolô Tr)n Minh Huy) (4) Giáo d-c Kitô giáo theo tinh th)n Thánh Phaolô (cha Giuse Tr)n Quc Tuy�n). Bu?i chi�u cùng ngày, các tham d6 viên 'ã dành thì gi. '; th*o lu�n các v2n '� c- th; 'ã '�(c các thuy�t trình viên g(i ý. Bu?i làm vi�c ngày 'Gu tiên c�a ��i h�i 'ã '�(c k�t thúc v�i bu?i '8c kinh Mân Côi chung và ch)u Thánh Th; ban ti.

Ngày 11 tháng 03 n�m 2009, ngày th+ hai c�a ��i h�i, các tham d6 viên vui m/ng 'ón ti�p �+c cha Cosma Hoàng V�n ��t, Giám m-c Giáo ph�n B�c Ninh, '�n ch� s6 thánh l '0ng t� và chia sK L.i Chúa cho ��i h�i v�i t� cách là m�t tu s� Dòng Tên. H��ng v� vi�c chuGn b� m/ng N�m Thánh 2010 c�a Giáo H�i Công Giáo Vi�t Nam, các tham d6 viên ti�p t-c nghe các thuy�t trình viên chia sK v� �� c�,ng Giáo H�i t�i Vi�t Nam: M)u nhi�m – Hi�p thông – S+ v- (cha Emmanuel Nguyn H0ng S,n và cha Antôn Hà V�n Minh). ��i H�i c4ng l�ng nghe cha Antôn Nguyn Cao Siêu, Dòng Tên, chia sK v� nh�ng kinh nghi�m hu2n luy�n các tu s� trK hôm nay. Bu?i chi;u cùng ngày, các tham d6 viên 'ã dành thì gi. '; th*o lu�n v� vi�c hu2n luy�n tu s� trK trong bi c*nh xã h�i hi�n nay. �ây là m�t '� tài h�t s+c th.i s6 và

thi�t th6c mà các '�i bi;u '�u quan tâm l�ng nghe các thao th+c và h8c h5i nh�ng kinh nghi�m c�a nhau t/ nh�ng chia sK r2t th6c t�.

��i h�i Tu s� l)n III 'ã k�t thúc tt '3p lúc 16g00 cùng ngày trong ni�m vui sau hai ngày gAp gI và làm vi�c chung v�i nhau trong b)u khí c=i m= và thân thi�n. Cha Tôma V4 Quang Trung, Giám tJnh Dòng Tên, 'ã thay mAt các tham d6 viên ��i h�i bày t5 lòng bi�t ,n 'i v�i �+c cha Giuse Hoàng V�n Ti�m và Ban T? ch+c ��i h�i 'ã chuGn b� m8i s6 h�t s+c chu 'áo c4ng nh� các thuy�t trình viên 'ã chia sK các n�i dung thuy�t trình h�t s+c phong phú.

Mong ��i h�i Tu s� l)n III ti�p t-c sinh nhi�u hoa trái tt '3p cho các Dòng tu, Tu h�i, Tu 'oàn tông '0, góp ph)n xây d6ng cu�c sng thánh hi�n c�a các tu s� nam n� t�i Vi�t Nam m�i ngày m�t phong phú và n�ng '�ng h,n trong s+ m�ng ph-c v- H�i Thánh và nhân lo�i.

Bùi Chu 11.03.2009

Ánh Sao Xanh

(Ngu�n: Liên hi�p B� trên Th��ng cp Vi�t Nam) ( Ngu0n : http://v3.hdgmvietnam.org/Default.aspx?tabid=61&ctl=ViewNewsDetail&mid=382&NewsPK=1460) “Ng��i th>a sai trên cánh 7?ng s� v�”: H�i th�o c�a �y ban Loan báo Tin M>ng – H�i 7?ng Giám m�c Vi�t Nam (C�p nh�t: 25/03/2009 23:04:35) TPHCM – T/ ngày 23 – 25/3/2009 t�i Trung Tâm V�n Hoá-�+c Tin (VH�T) 'ã din ra cu�c h�i th*o v� S+ v- Truy�n giáo do 1y ban Loan Báo Tin M/ng (LBTM) t? ch+c v�i ch� '� “NGU�I THVA SAI TRÊN CÁNH �RNG SL VQ”. Các thành viên tham d6 g0m các linh m-c Tr�=ng ban LBTM c�a 26 Giáo ph�n (GP), '�i di�n H�i Th/a Sai Vi�t Nam, '�i di�n 15 Giáo h�t c�a TP. HCM, '�i di�n 33 dòng tu/tu

h�i/tu 'oàn và m�t s giáo dân. Các linh m-c thu�c ��i ch�ng vi�n Thánh Giuse TPHCM và các linh m-c c�a Trung tâm M-c v- T?ng Giáo ph�n TPHCM c4ng '�(c m.i tham d6. Cu�c h�i th*o '�(c khai m�c lúc 14g ngày 23/3/2009. Sau khi Cha �a Minh Ngô Quang Tuyên – T?ng Th� Ký UB.LBTM - gi�i thi�u thành ph)n tham d6, d��i s6 ch� to� c�a �+c Cha Micae Hoàng �+c Oanh, giám m-c GP. Kontum - ch� t�ch UB.LBTM, và chào m/ng v� khách 'Ac bi�t là �+c Cha Giuse V4 Duy Thng – ch� t�ch UB. VH�T,

ch�,ng trình làm vi�c '�(c b�t ')u v�i nh�ng l.i '�nh h��ng c�a �+c Cha ch� t�ch: Truy�n giáo là b*n ch2t c�a Giáo H�i, là b?n ph�n c�a m�i Kitô h�u. H�i th*o này s< bàn t�i: 1. Rà soát l�i công tác truy�n giáo nh�ng n�m v/a qua v�i nh�ng s6 ki�n và con s c- th;.

2. Phân tích nh�ng nguyên nhân khách quan c4ng nh� ch� quan, d��i nh�ng khía c�nh th6c t� thu�n l(i và không thu�n l(i, nh�ng 'i;m tích c6c và tiêu c6c, nh�ng kh* n�ng và nh�ng gi�i h�n c�a s+ v- truy�n giáo. 3. ��nh h��ng nh�ng vi�c c- th; c)n làm, trong t�,ng lai. Lm. TTK tr�=ng ban t? ch+c 'i�u hành din ti�n các bu?i h�i th*o. Các thuy�t trình viên g0m: Lm. Antôn Nguyn Ng8c S,n – TTK UB Truy�n thông Xã h�i kiêm TTK UB Bác ái Xã h�i ph- trách '� tài 1; Lm. Giuse Tr�nh Tín Ý – TTK UB VH�T trình bày '� tài 2; và N� tu Elisabeth Tr)n Th� Qu@nh Giao, Dòng Phan Sinh Th/a Sai (FMM) v�i '� tài 3. T?ng s thành viên tham d6: 130 v�, '6,c chia thành 10 t? có T? tr�=ng 'i�u hành và th� ký ghi chép biên b*n th*o lu�n. Các thuy�t trình viên có kho*ng 30 phút '; g(i lên nh�ng 'i;m nh2n c)n th*o lu�n t�i các t?. Nh. 'ó, các ý ki�n '�(c 'óng góp th�t phong phú, t6 nhiên. Sau nh�ng gi. th*o lu�n và 'úc k�t chung, các h�i th*o viên tho*i mái giao l�u trong gi. gi*i lao, nh2t là trong 2 b�a c,m tr�a t6 ph-c v- ngày 24 và 25/3/2009. T�p tài li�u ph-c v- cho cu�c h�i th*o '�(c in sTn và phân phi cho các tham d6 viên g0m 3 ph)n: 1/ Giáo hu2n c�a H�i Thánh '�(c trích t/ 3 v�n ki�n: Hu2n d- 1659, Ad Gentes và Evangelii Nuntiandi. 2/ Các b*n báo cáo tình hình truy�n giáo c�a các GP, m�t s GP không g=i báo cáo b�ng v�n b*n nh�ng 'ã g=i hình *nh minh ho� v� truy�n giáo và Ban t? ch+c 'ã thi�t k� thành h,n 20 posters, '�(c tr�ng bày cho cu�c h�i th*o thêm ph)n sng '�ng và trung th6c. 3/ M�t s bài tham lu�n din t* chân dung ng�.i th/a sai, soi sáng m�t s v2n '� còn 'ang '�(c tranh lu�n hoAc m= ra nh�ng h��ng m�i cho s+ v- tông '0. Ngoài nh�ng tài li�u trên còn nh�ng tài li�u b? sung: T�p “Truy�n giáo t�i Châu Á” r2t 'Ac s�c c�a Liên H�i �0ng Giám M-c Á Châu (FABC) do Lm. T?ng Th� ký tuy;n d�ch và thân tAng h�i th*o viên cùng m�t s tài li�u khác c�a thuy�t trình viên. M�t quy�t '�nh '�(c công b: �+c Cha thành l�p Ban Th�.ng v- cho UB. LBTM '; làm vi�c tông '0 hi�u qu* h,n. Ban Th�.ng v- s< g0m �+c Cha, Cha TTK, 3 linh m-c '�i di�n 3 mi�n (c- th;: cha Xuân Lâm GP. Hà N�i – cha Minh H*o GP. Ban Mê Thu�t – cha Xuân Th*o GP. Xuân L�c); 3 – 4 tu s� '�i di�n các Dòng Tu (c- th;: ch� Qu@nh Giao, Phan Sinh Th/a Sai – ch� Oanh, �a Minh – ch� Gìn, �+c Bà Truy�n giáo – Th)y Tân, Dòng Tên) và 3 giáo dân (c- th;: ông V4 Sinh Hiên – ch� Ng8c Thu> Gx. Vinh S,n – ông �� V�n L�c, nhóm Gia �ình cùng theo Chúa). T?ng c�ng 11 – 12 ng�.i. Ngài c4ng nh2n m�nh '�n vi�c m= thêm các giáo 'i;m, l�p các Ban Truy�n giáo t�i m�i giáo x+, phát '�ng m�nh h,n phong trào '8c kinh gia 'ình, dùng m�t Kinh Truy�n giáo chung trong c* n��c (c- th; là Kinh Truy�n giáo c�a GP. Tp. HCM, 'ã có imprimatur c�a �+c H0ng Y), và in th�t nhi�u sách Kinh Thánh. Ngài c4ng cho r�ng nh�ng v2n '� trên c)n '�(c bàn thêm th�t kS nh�m '�t hi�u qu* ti 'a. Nói v� b)u khí thiêng liêng, cu�c h�i th*o 'ã '�(c 'At d��i ánh sáng c�a L.i Chúa: khai m�c cu�c h�i th*o là nghi th+c cung nghinh L.i Chúa. M�i t? tr��c khi b��c vào th*o lu�n '�u '8c 'o�n Kinh Thánh soi sáng cho v2n '� c)n th*o lu�n. Ngày k�t thúc th*o lu�n 25/3 (l Truy�n Tin) Cha T?ng Th� ký h��ng dHn l)n chu�i Mân Côi M)u Nhi�m th+ nh2t “Chúa Nh�p Th;” là kh=i ')u Tin M/ng vào tr)n gian, và M3 Maria gìn gi�, chia sK Tin M/ng 2y trong tinh th)n khiêm tn – yêu th�,ng – d2n thân, là mHu g�,ng ng�.i th/a sai. Bu?i chi�u, Cha T?ng Th� ký n0ng nhi�t cám ,n �+c H0ng Y, 2 �+c Cha ph- tá GP. TP. HCM, 'ã nhi�t tình h� tr( cho cu�c h�i th*o, sau 'ó ngài h��ng dHn các thành viên quy t- quanh v� Giám M-c ch� t�ch UB. LBTM '; l�ng nghe hu2n d- cui cùng, và cùng nhau '8c

kinh Tin Kính tuyên x�ng �+c Tin và lãnh phép lành tr��c khi dùng b�a tr�a chia tay v�i bài ca “Ra v� trong hi v8ng và m/ng vui ! Ra v� trong an bình c�a Thiên Chúa ….” Ban Th� ký UB. LBTM (ngu0n http://v3.hdgmvietnam.org/Default.aspx?tabid=61&ctl=ViewNewsDetail&mid=382&NewsPK=1481)