l/fax (04)-234117

P L A K U K L E O P A N G A R U M A N I A

E VËRTETA E BESIMIT TONË

Bashkëbisedime nga Shkrimi i Shenjtë mbi parimet e Orthodhoksisë së Krishterë

Përktheu:

Agustin Nako

H Y R J E nga Arkimandriti Josif

Igumen i Manastirit të Kseropotamit, Mali Athos

Zyra Qendrore e Katekizmit

Kryepeshkopata e Hirshme - Rr. Kavajës, Nr. 151 Tiranë.

Tel/fax (04)-234117

Tetor 2007

2

Çfarë është për t’u dëshiruar më shumë

se një at i vërtetë - një at në Perëndinë?

( Shën Theodhor Studiti 759-826 )

Në orthodhoksi autoriteti shpirtëror buron nga eksperienca – një

eksperiencë e të Pakrijuarit. Për këtë përvojë, dikush duhet të shohë në

ambientin mistik dhe asketik të vetmisë, dishepullisë, Kreshmor,

liturgjikal, si dhe mendor të lutjes papushim. Ky është mjedisi i

monasticizmit që nga fillimi i shekullit të katërt të krishterë.

Për Kishën Orthodhokse, monasticizmi përfaqëson shpirtin e saj profetik

dhe eskatologjik, pa të cilin ajo gjendet shpejt në drejtimin e rrezikshëm e

bërjes ndoshta, të një “tradite të rrallë” por ndryshe nga bota, të përvijuar

nga letrat e saj kredenciale shpirtërore.

Në pjesën më të madhe të monasticizmit Orthodhoks, gjenden këta

drejtues shpirtërorë hirplotë, - oshënarë, kryemurgjër, murgjër

kuvendesh, të cilët kanë dhuratën për të drejtuar si murgjërit, dhe laikët,

përmes tre fazave të përsosmërisë së krishterë: pastrimit, ndriçimit dhe

hyjnizimit. Ata quhen në përgjithësi pleq (jerondë ose starecë), dhe luajnë

një rol kryesor në mirëmbajtjen e Kishës, në frymën e saj të ardhshme

dhe eskatologjike, që ndalon kthimin tonë drejt gjërave materiale.

Në Kishën Orthodhokse, personaliteti i plakut zë një vend qëndror dhe

me autoritet. Sipas Peshkop Kalistos së Dioklecisë, në njëfarë kuptimi, ka

dy forma të trashëgimisë apostolike brenda jetës së Kishës.

E para është trashëgimia e dukshme e hierarkisë, vargjet e pandërprera të

peshkopëve në qytete të ndryshme, për të cilët Shën Irineu bëri thirrje në

fund të shekullit të dytë. Krahas kësaj, mjaft e fshehur, duke ekzistuar më

tepër në nivel ‘karizmatik’, sesa zyrtar, është e dyta, trashëgimia

apostolike e etërve dhe nënave shpirtërore në secilin brez të Kishës,

trashëgimia e shenjtorëve, që shtrihet nga koha apostolike deri në ditët

tona, të cilën Shën Simeoni teologu i ri e përkufizoi “zinxhiri i artë.”

Perëndia asnjëherë s’ka reshtur së dhëni çdo brezi, përfshi edhe tonin,

profetë pleq kaq shumë të lidhur me Perëndinë. Në Rumani, ku lindja

dhe perëndimi, monasticizmi dhe shoqëria, tradita e Kishës Orthodhokse

greke dhe sllave janë puqur në harmoni për pesë shekujt e fundit, ne

takojmë një figurë shumë të shenjtë dhe unike: starecin e madh të

popullit rumun, të bekuarin Arkimandrit Kleopa Ilie ( 1912 – 1998 ).

3

Ai ishte një personalitet i rrallë shpirtëror me dhuratën për të drejtuar

shpirtrat si dhe për të udhëzuar besimtarët, një rrëfyes i talentuar, si dhe

një ndriçues i dashur orthodhoks dhe mësues i njerëzve të çdo shtrese të

shoqërisë - njerëz të shtypur shpirtërisht nga dekadat e gjata të regjimit

komunisto-ateist dhe të tunduar nga joshja e besimeve heterodokse, si

Uniatizmi papalo-frymëzues, dhe Protestantizmi gjerman e hungarez në

Transilvani.

Thirrja mbarëkombëtare e Plakut Kleopa kishte si parakusht

“ndërgjegjen monastike” të dukshme të shoqërisë rumune, e cila vetë zë

fill nga mjedisi pro-monastik i shekujve të gjashtëmbëdhjetë dhe

shtatëmbëdhjetë, kur principatat rumune kishin shumë lidhje shpirtërore

me Malin Athos, Tokën e Shenjtë dhe Malin Sinai.

Nuk është rastësi që në ditët e sotme moderne, Moisiu ka dalë nga një

familje monastikdashëse dhe jetoi hezikastinë1 e manastireve dhe qelave

asketike në pyjet e Moldavisë që në rininë e tij. Në kodrat e dallgëzuara

dhe në malet e mbuluara me blerim të Moldavisë, murgu Kleopa udhëtoi

në fushën e pakohë të shkrimit të Shenjtë, duke patur si drejtues dhe

udhëzues Etërit e Shenjtë.

Duke ndjekur shembullin e shkrimtarëve dhe mësuesëve asketikë të

kohëve të shkuara - Isidorin e Pelusinit, Shën Nil Asketin, Shën Joan

Damaskinin, Shën Theodhor Studitin, Shën Nikodhim Athonitin dhe

Shën Paisio Veliçkovskin, ai e ktheu shpatën e intelektit të tij, të mprehur

nga shumë vite studimi dhe soditjeje, mbi herezitë jetëkërcënuese të

ditëve tona.

Autoriteti i tij nuk buroi nga titujt akademikë, por nga Shkrimi i Shenjtë

dhe nga tradita e gjate patristike Orthodhokse. Si rrëfyes dhe vuajtës nën

regjimin komunist ikonoklast, Plaku shfrytëzoi çdo mundësi për të

predikuar dhe shfaqur një paraqitje të saktë të besimit Orthodhoks tek

bashkëkohësit e tij. Një ndërtues manastiri dhe për disa kohë cenobiouch i

arratisur, ai ngriti Sihastrian, manastirin e pendimit të tij, drejt Studionit2

të monasticizmit rumun. Për, pothuajse dyzet vjet, mijëra shpirtra të

1 Hesikasti (Greqisht ἡσυχασμός hesychasmos, nga ἡσυχία hesychia, "qetësi, pushim, heshtje") është një

traditë eremite e lutjes në Kishën Ortodokse Lindore, dhe disa Kisha të tjera Lindore, një rit Bizantin. Si

traditë Hezikasti ka qenë procesi i tërheqjes përbrenda, duke e ndërprerë regjistrimin e shqisave, për të

arritur një njohje të Zotit, (shën. red).

2 Manastiri më i rëndësishëm në Konstantinopojë, jo shume larg nga Propontisi në pjesën e qytetit të

quajtur Psamathia. U themelua në vitin 462 ose 463 nga konsulli Studios (Studius) shën. red.

4

interesuar gjetën përgjigje për pyetjet e tyre përpara katedrës monastike

të hyrjes së qelës së tij dhe në shkrimet e në letrat e tij. Ai ishte

këmbëngulës në betejën e tij për të sjellë lehtësim vuajtes shpirtërore të

besimtarëve, të cilët nga nevoja dhe zgjedha komuniste, ishin të privuar

nga urtësia çliruese e etërve të shenjtë. Duke qenë për pothuajse

pesëdhjetë vjet, ati shpirtëror, praktikisht i të gjithë manastirëve

moldave, plaku Kleopa kishte një dëshirë të fortë të shihte trashëgiminë

hezikaste dhe patristike të ngjallur në letrat e veprat e monasticizmit

rumun.

Ai futi me sukses tek ata që vinin tek ai, ndërgjegjen e identitetit të tyre

Orthodhoks dhe kuptimin e saj për jetët e tyre. Njerëzit e thjeshtë, grigja

e Krishtit, gjetën në fjalët e tij një jehonë të zërit të pakohë të traditës së

shenjtë. Pamja e tij u bë një ikonë kombëtare, tek e cila ata shkonin si të

krishterë Orthodhoksë, dhe fjalët e tij u bënë fari që ata kishin nevojë për

të kapërcyer detrat e ashpër të shkaktuar nga rruga materialiste

perëndimore e jetës.

Faqet që vijojnë, të përkthyera me saktësi në anglisht nga Peter Alban

Heers, një amerikan i konvertuar dhe student i Teologjisë Orthodhokse

në Universitetin Aristoteli të Selanikut, kujtojnë një sërë përleshjesh

midis Plakut Kleopa dhe të interesuarve të tij protestantë. Ndryshe nga

shumica e shkëmbimeve midis orthodhoksëve dhe teologëve akademikë

të reformuar, drejtimet e këtij diskutimi janë të qarta dhe natyra e Kishës

është skicuar që nga fillimi. Këtu ju s’do të gjeni ndonjë pretendim të

rremë si supozimi i diskutimit: Kisha është Një, Ajo është “shtylla dhe

toka e së vërtetës” (1 Tim.3:15), dhe ajo zotëron traditën apostolike në

plotësinë e saj, pa të cilën të gjitha përpjekjet njerëzore në afrimin për

njohjen e Perëndisë, dështojnë.

Qartësia e mendimit dhe liria e shprehjes i aftësojnë të dyja dhe

udhëzojnë për të arritur shpejt në synimin e tyre të dëshiruar – të

vërtetën: “Ju do ta njihni të vërtetën, dhe e vërteta do t’ju bëjë të lirë”

(Jn.8:32).

Kërkuesi vullnetmirë ju afroftë këshillave të nderuara të plakut Kleopa

në një frymë dishepullsie, duke kërkuar nga Zoti sytë e besimit dhe

dëshirën për ta ndjekur Atë me çfardolloj çmimi. Dhe i krishteri i

devotshëm Orthodhoks përfitoftë dhe u nderoftë në besimin e tij përmes

studimit të kujdesshëm të mësimeve të plakut, të përfshira këtu.

5

Arkimandriti Josif

Manastiri i Kseropotamit, Mali Athos

Martiri i Madh i Shenjtë Jakov Persiani, XX-XX/2000

P R O L O G

At Kleopa

6

Plaku i Orthodhoksisë Rumune3

Emri dhe personaliteti i Plakut Kleopa Ilie i Rumanisë është njohur

sot jo vetëm në vendlindjen e tij, por gjithashtu kudo në botë. At Kleopa

lindi në 1912 në qytetin e Soulicës dhe krahinës së Botosanit, në një

familje fshati fetare të quajtur Konstandini. Prindërit e tij quheshin

Aleksandër dhe Ana, dhe ai ishte i nënti nga dhjetë fëmijët e tyre.

Edukimi fetar, që ai dhe të gjithë vëllezërit e tij morën që nga fëmijëria, si

dhe prirja e tyre e madhe drejt jetës monastike, ishin kaq të fuqishme

saqë pesë nga dhjetë fëmijët, bashkë me nënën e tyre në vitet e

mëvonshme, ndoqën jetën monastike dhe u veshën me skimën

murgjërore.

Formimi i tij shpirtëror i drejtohej para se gjithash Skimëmadhit

hieromurg, At Paisi Olasut të skitit të Kozancea Bodosanit, i cili për

shumë vjet ishte Ati Shpirëror i gjithë familjes së tij. Ndërsa kalonte vitet

e fëmijërisë së tij duke kullotur delet e familjes rrotull pyjeve të

Sihastrias, Konstandini i ri, bashkë me dy vëllezërit e tij më të mëdhenj

Vasil dhe George, u rrit shpirtërisht nga ati i tyre shpirtëror, hieromurgu

Paisio.

Në pranverën e 1929, të tre vëllezërit u larguan nga shtëpia e atit të

tyre dhe hynë në betejën e jetës murgjërore, në manastirin e Sihastrias, i

cili në atë kohë ishte nën drejtimin shpirtëror të Arkimandritit Janaqi

Moroi, i konsideruar si një nga etërit shpirtërorë më të shenjtë dhe më të

mëdhenj në Moldavi. Pas shtatë vitesh prove, i binduri i ri Konstandini

Ilie u vesh murg në 1936 me emrin Kleopa dhe vazhdoi për disa vjet

shërbimin e tij të dashur, kullotjen e deleve, si studenti i një murgu të

virtytshëm, At Galaktionit.

Për më shumë se dhjetë vjetësh, puna e dashur pranë deleve dhe në mes

të një bukurie natyrore të maleve dhe pyjeve të Moldavisë, ishte për At

Kleopan, një shkollë e vërtetë formimi shpirtëror dhe përparimi në

përulësi, qetësi dhe lutje. I rrethuar nga malet madhështore Karpate,

flladi i heshtjes frynte butësisht përgjatë shpatit të kodrës mbi luginën

3 Ky artikull është përmbledhur nga dy burime të ndryshme: “Jeta dhe betejat e Plakut Kleopa:

Hesikasti dhe Mësuesi Rumun” si dhe nga: “Dialogje Shpirtërore me Etërit Rumunë”; të dyja

nga Arkimandriti Janaqi Balan në përkthimin grek. Disa pjesë janë marrë gjithashtu nga libri i

Shën Herman Brother Hood; “Bari i Shpirtrave, Plaku, Kleopa Hizikasti i Ri i Rumanisë”, i

shkruar gjithashtu nga Atë Janaqi Balan.

7

pjellore të Sihastrias, duke fëshfëritur në zemrat aspiruese të vëllezërve të

vegjël Vasil dhe Konstandin një përkujtim të pranisë së krijuesit. Ditët

rridhnin njëra pas tjetrës, ndërsa koha kalonte në mënyrë të

paperceptueshme. Vëllezërit rrallë largoheshin nga lugina, dhe nuk

kryenin as ciklin e zakonshëm të shërbesave. Më tepër, ata kërkonin

altarin e Perëndisë brenda vetes së tyre, duke ngritur vazhdimisht syrin e

mendjes së tyre tek Perëndia, përmes lutjes së shenjtë të zemrës.

Dhe pikërisht këtu në vathë, do të formohej shpirti i drejtimit të

ardhshëm të popullit Rumun. Plaku Kleopa do të kujtonte më vonë

fillimet e tij nostalgjike:

“Në vitet që isha bari i deleve të skitit4 bashkë me vëllezërit e mi, unë

kisha gëzim të madh shpirtëror. Vatha, delet - unë jetoj në qetësi dhe në

vetmi në mal, në mes të natyrës. Kjo ishte shkolla ime teologjike dhe

murgjërore.”

“Pikërisht në atë kohë unë lexova Dogmatikën nga Shën Joan Damaskini

dhe shtjellimin e tij të saktë të besimit Orthodhoks. Sa e çmuar ishte ajo

kohë për mua! Kur ngrohej koha, ne i vendosnim qengjat njëvjeçarë dhe

deshtë në livadhin e gëzueshëm, i cili ishte i mbuluar me bar të gjelbër

dhe i rrethuar nga shkurret. Ata nuk lëviznin që aty. ‘Rrini këtu!’ - u

thosha atyre, dhe pastaj lexoja Dogmatikën, ku do të lexoja diçka rreth

Trinisë së Shenjtë, dallimet midis ëngjëjve, njeriut dhe Perëndisë, rreth

cilësive të Trinisë së Shenjtë ose kur lexoja rreth Parajsës dhe Ferrit -

dogmat rreth të cilave Shën Joan Damaskini shkroi - Unë do të harroja të

haja atë ditë.”

“Ishte një kolibe e vjetër, në të cilën unë strehohesha, dhe aty dikush nga

skiti më sillte ushqim. Dhe kur kthehesha në kolibe në mbrëmbje, e

pyesja veten, ‘A kam ngrënë gjë sot?’ Kur arrita në fillim në manastir,

gjatë gjithë ditës isha i zënë me lexime…kur isha me delet dhe kopetë,

lexoja Shën Makarin e Egjiptit, Shën Makarin e Aleksandrisë dhe jetët e

Shenjtorëve, që i mbaja në çantën time të shpinës. Unë lexoja dhe dita

kalonte sikur të ishte një orë…”

“I merrja hua këta libra nga libraritë e Manastireve të Neamts dhe Seku,

dhe i merrja më vete në çantën time të shpinës në mal. Pasi kisha

mbaruar rregullin tim të lutjes, i nxirrja këta libra të etërve të shenjtë dhe

i lexoja pranë deleve deri në mbrëmbje.

4 Grup eremitësh që ndjekin regjimin e manastirit.

8

Dhe më dukej sikur do t’i shihja Shën Andonin, Shën Makarin e Madh,

Shën Joan Gojartin dhe të tjerët; sikur do të më flisnin. Do shihja Shën

Andonin e Madh me një mjekër të bardhë të madhe dhe me pamje të

ndritshme ai do të fliste me mua, kështu që gjithçka që ai do të më

thoshte, do të ngulitej në mëndjen time, sikur dikush që shkruan mbi dyll

me gishtin e tij. Çdo gjë që lexoja s’e harroja më kurrë …”

Në këtë universitet të bindjes dhe heshtjes, At Kleopa lexoi rreth

njëqind vepra teologjike, morale, liturgjike, agjiografike dhe duke

përfunduar me veprat patristike të shenjtorëve të mëdhenj të Kishës

sonë, duke përmendur patjetër edhe Orologjinë dhe Psaltirin. Libri më i

dashur nga të gjithë, sidoqoftë ishte Shkrimi i Shenjtë. Në plotësim të

shkrimit, At Kleopa dashuronte jetët e Shenjtorëve, thëniet e etërve të

shkretëtirës, Shkalla e Ngjitjes Hyjnore nga Shën Joan Klimakus, veprat

asketike të shenjtorëve Isaak dhe Efrem të Sirisë, si dhe shkrimet e

shenjtorëve Maksim Rrëfyesi, Grigor Pallamai, Simeon Teologu i ri dhe të

tjerë.

Meqenëse ishte i pajisur me respekt të veçantë dhe me shumë zell për

hyjnoren, duke përçuar mprehtësi dhe kuptim të mistereve hyjnore, dhe

një memorie të fuqishme, në një kohë të shkurtër At Kleopa u zbulua si i

vetmi dhe i pashoqi midis murgjëve të monasticizmit rumun. Në

plotësim të këtyre dhuratave të Perëndisë, atij iu dha aftësia të mësojë të

tjerët dhe fuqia e elokuencës. Në bukurinë e dialektit kishtar Moldav, me

diksionin gjysëm të vjetëruar të një plaku, dhe me anë të predikimit nga

Shkrimi i Shenjtë, tekste patristike të përzgjedhura dhe histori etike

udhëzuese nga të gjitha llojet, ai paraqiti të vërtetën tek populli i

Perëndisë.

Në vitin 1942 At Kleopa, megjithëse ishte ende një murg i thjeshtë,

mori përkohësisht përsipër qeverisjen e Sihastrias në vend të të

moshuarit Igumen Janiqi Moroi, i cili rrinte i izoluar në krevatin e tij për

shkak të sëmundjes. Në Janar të 1945, ai u vesh dhjak dhe prift dhe u

emërua igumen i Sihastrias, duke shërbyer për katër vjet si bari i

shpirtrave. Në këtë periudhë të shkurtër kohe, Plaku mblodhi rrotull tij

tetëdhjetë murgjër dhe rishtarë, ndërtoi brenda mureve të manastirit

vendbanime të reja për murgjërit, ngriti një kishëz dimri, restauroi

manastirin sipas gjendjes së tij origjinale si bashkësi, e organizoi sipas

urdhërit tradicional të jetës monastike hezikaste, ngriti etër shpirtërorë të

9

rëndësishëm dhe bëri shumë udhëtime misionare për shpëtimin e

besnikëve.

Në 1947, sovjetikët pushtuan Rumaninë, duke e detyruar mbretin

Mikael të hiqte dorë, dhe një diktaturë komuniste u përhap menjëherë.

Manastiret u mbyllën, hierarkë të panumërt, priftërinj, murgjër,

murgesha dhe Orthodoksë besnikë të tjerë u burgosën, u torturuan, dhe

u vranë.

Deri tani Sihastria kishte mbetur e paprekur në pozicionin e saj të thellë

pranë Maleve Karpate. Dhe megjithëse Igumen Kleopa ishte vetëm

tridhjetë e gjashtë vjeç, ai ishte bërë tashmë një drejtues shpirtëror

kombëtar i njohur i besimit të krishterë. Tani që ishte bashkuar me atin e

tij shpirtëror, Plakun Paisio Olaru që në rininë e tij, dhe kishte

mbështetjen e Atë Joel Georgiut, Sihastria u bë shpejt qendra shpirtërore

e Orthodoksisë për Rumaninë dhe kështu u bë një kërcënim për qeverinë

komuniste. Me anë të hirit, i cili rridhte nga goja elokuente e At Kleopas,

një besim i gjallë iu dha atyre që kishin veshë për të dëgjuar. Tashmë

qeveria kërkonte të pengonte rrjedhën e besimit, duke e ndaluar Atë

Kleopën që të fliste.

Në maj të 1948, në festën e Shën Konstandinit dhe Helenës, At

Kleopa shpërndau një predikim në të cilin ai thoshte: “ Dhëntë Perëndia

që sunduesit tanë të mund të bëhen siç ishin mbreti dhe mbretëresha e

shenjtë, që Kisha të jetë e aftë që t’i përkujtojë dhe ata në jetë të jetëve!”

Ditën tjetër, policia e shtetit e mori atë në burg, duke e lënë në një qeli pa

krevat, pa bukë e pa ujë, për pesë ditë. Pasi u lirua nga një avokat i mirë,

At Kleopa, u zhduk në malet e Sihastrias, ku jetoi brenda një kolibeje të

nëndheshme. Aty plaku lutej ditë e natë duke kërkuar ndihmën e

Perëndisë edhe të Hyjlindëses.

Gjatë kësaj kohe, plaku vizitohej nga hiri i Perëndisë në mënyrën e

mëposhtme. At Kleopa i tregoi dishepujve të tij, se kur po ndërtonte

koliben e tij, zogjtë vinin dhe uleshin mbi kokën e tij. Herën e parë që ai

kreu liturgji, mbi një cung përballë kolibes së tij, ndërsa ai kungohej me

Misteret e shenjta, një tufë zogjsh erdhën dhe u mblodhën në një mënyrë

të tillë që ai s’i kishte parë kurrë më parë. Ndërsa i vështronte me habi, ai

vuri re se secili kishte shenjën e Kryqit të shënuar në ballë.

Një herë tjetër, pasi u përgatit për Liturgji dhe lexoi të gjitha lutjet, ai vuri

Antimisin mbi cungun e pemës dhe e filloi Liturgjinë me thirrjen, “E

10

bekuar është mbretëria e Atit, dhe e Birit dhe e Shpirtit të Shenjtë, tani e

përherë e në jetë të jetëve!”

Përsëri zogjtë u shfaqën, dhe ndërsa ata u ulën në degën e pemës, filluan

të këndojnë me zëra të bukur dhe harmonikë.

Atë Kleopa pyeti veten, “Çfarë mund të jetë kjo?” Dhe një zë i paparë i

pëshpëriti, “Këta janë psaltistët e tu në qiell.” Këto shenja e të tjera, e

inkurajuan Plakun pamasë gjatë kohës së tij të mërgimit.

Në verën e 1949, At Kleopa u zhvendos në manastirin e Slatinës me

tridhjetë murgjër, të cilët ishin të përpunuar në virtyt, po ashtu të

vendosur në ripërtëritjen e jetës shpirtërore. Bashkëveprimi i tij me të

krishterët e devotshëm që jetonin në krahinën e Moldavisë veriore, rriti

eksperiencën e tij baritore dhe aktivitetin misionar, dhe i dha atij

mundësinë për të punuar me zell të madh për qëllimin e Ungjillit të

Krishtit. Në veçanti, predikimi i tij, këshillimi personal dhe drejtimi

shpirtëror, dhembshuria dhe dashuria, hapën famën e tij në të gjithë

vendin.

Përmes këtyre luftrave e të tjera si këto për shpëtimin e njerëzve në

Krishtin, At Kleopa u bë Igumeni më i njohur dhe më i respektuar i

manastireve të Rumanisë dhe një atë shpirtëror me autoritet të shquar

shpirtëror. Fshatarë dhe intelektualë, murgj dhe laikë, të rinj dhe pleq, të

shëndoshë dhe të sëmurë, peshkopë dhe priftërinj – secili gjeti tek At

Kleopa, një at të vërtetë shpirtëror. At Kleopa ishte një model jete për të

gjithë, i gatshëm për t’i ofruar secilit çfarëdo që të mundej, të këshillonte

e të çlodhte dhe t’i udhëhiqte të gjithë tek Zoti Krisht me besim dhe

autoritet të habitshëm.

Gjatë kësaj kohe, Mitropoliti i Moldavisë i kërkoi At Kleopës të

marrë përsipër drejtimin shpirtëror të shumë prej manastirëve në

krahinë: Putna, Moldavita, Riska, Sihastria, dhe Skitët e Sihlas dhe

Rareau, sipas prototipit të Slatinës.

Në 1952, At Kleopa u arrestua pak kohë për herë të dytë, nga policia

sekrete. Pasi u lirua përsëri, ai dhe një vëlla murg udhëtuan edhe një herë

në malet e Moldavisë derisa situata të normalizohej. Atje në male, plaku

luftoi me demonët, jetoi krah për krah me kafshët e egra dhe lutej natë e

ditë duke marrë rrëfim dhe kungim nga vëllai i tij murg bashkëluftues.

Në 1953, ai dha dorëheqjen nga drejtimi i manastirëve. Në 1956,

pasi ndihmoi në riorganizimin e Manastirit Poutna dhe të Skiteve Raraeu

dhe Gaie, At Kleopa u kthye në Sihastria, manastiri i pendimit të tij të

11

dashur. Këtu ai vazhdoi aktivitetin e tij shpirtëror me lutje, duke shkuar

më thellë me shkrimet e Etërve të Shenjtë, dhe në drejtimin dhe

përparimin shpirtëror të shumë dishepujve të tij.

Nga 1959 deri në 1964, Kisha e Rumanisë vuajti persekutimin

therës nga regjimi komunist, me manastiret që po vuanin ditët e tyre më

të vështira të shekullit të njëzet. Në 1959, qeveria urdhëroi që të gjithë

murgjërit nën moshën pesëdhjetë e pesë dhe të gjithë murgeshat nën

moshën pesëdhjetë vjeç, duhet të largoheshin nga manastiret.

Në pranverën e 1960-ës, policia e shtetit kishte larguar më tepër së

katër mijë murgjër nga manastiret e Rumanisë. Edhe njëherë At Kleopa u

drejtua për në malet e Moldavisë, ku ai kalonte më shumë se

dymbëdhjetë orë në ditë në lutje. Ishte gjatë kësaj kohe mërgimi, që plaku

shkroi disa prej udhëzuesve të tij të mirënjohur të jetës shpirtërore për

priftërinjtë dhe murgjërit. Në 1964, persekutimi komunist u hoq dhe

kisha përjetoi përsëri një masë të madhe lirie.

Në verën e 1964, për gëzimin e madh të të gjithë murgjërve të

Sehastrias, At Kleopa u rikthye nga shkretëtira dhe heshtja e tij, dhe

brenda disa ditëve manastiri u mbush më pelegrinë që kërkonin

këshillën dhe drejtimin e tij. Kështu, filloi edhe njëherë puna misionare –

apostolike e Plakut Kleopa, që shpërndante fjalë shpirtpërfituese e

udhëzuese për besnikët, dhe rrëfente e drejtonte të devotshmit.

Detyra e parë që At Kleopa kërkonte nga besnikët ishte ruajtja me

përkushtim e besimit Orthodoks, duke nënkuptuar të gjitha dogmat dhe

misteret e Kishës së Shenjtë Orthodokse, sepse pa besimin e vërtetë, edhe

të gjithë veprat e mira të mundshme sikur të kryhen, asnjë nuk mund të

shpëtojë.

Së dyti, Plaku i dha rëndësi të madhe rrëfimit të mëkatëve, duke i

këshilluar besnikët që të rrëfehen të paktën katër herë në vit. Ai i mësonte

ata: “Vëllezër, kur shihni se babai apo nëna juaj janë sëmurë, mos

thërrisni në fillim mjekun, por priftin, sepse doktori nuk mund t’i shtojë

jetës sonë as edhe një minutë. Dhe nëse ai do të mund të zgjaste jetën

tonë, ai s’e bën vetë këtë gjë. Çdo gjë varet nga Perëndia!”

Plaku rekomandonte zakonisht që dikush duhet të lexonte Himnin

Akathist tek Nëna e Perëndisë, bashkë me lutjen e mëngjesit të Kishës,

Kanonin Lutësor tek Hyjlindësja në mbrëmbje para krevatit me llambën e

vajit të ndezur, dhe pjesën tjetër të ditës të lutemi me Lutjen e Jisuit sa më

shumë që të jetë e mundur. Sidoqoftë, më shumë se askush tjetër, Plaku

12

lutej për Kishën, besnikët, për të rënët në mëkate të mëdha, për ata që

kalonin provat dhe tragjeditë e jetës. Lutjet e Plakut sollën rezultate

çudibërëse: sëmundjet u kuruan dhe të sëmurët u kthyen nga pavijonet e

spitalit të shëndetshëm; ekzaminimet e doktorëve në mënyrë të

paparashikuar patën rezultate pozitive dhe përgjithësisht bekimet e

Perëndisë, më anë të lutjeve të Plakut, u përhapën kudo.

At Kleopa, nuk u lodh kurrë së inkurajuari besimtarët në dhënien e

lëmoshës dhe në shfaqjen e mëshirës për të tjerët. Ai do t’i thoshte atyre

në rrëfim: “Mos largoni asnjë njeri nga ju, pa i shfaqur mëshirë. Nëse nuk

keni para për t’i dhënë, jepini patate, pak bukë, një shami, jepini atij

diçka, sikur dhe një thërrime. Nëse jepni diçka, s’do t’ju duket e rëndë që

të jepni diçka më shumë herën tjetër, pasi dhënia e lëmoshës dhe mëshira

juaj ngrihet tek Perëndia si një vetëtimë. Përse? Dy virtyte të mëdha

kombinohen: dhënia e lëmoshës dhe përulësia.”

Detyra primare që ai u kërkonte familjeve të krishtera për të përmbushur

ishte lindja dhe edukimi i fëmijëve. Duke ndjekur Kanonet e Shenjta të

Kishës, At Kleopa dënonte absolutisht abortimin e fëmijëve dhe vrasjen e

embrionëve, një nga mëkatet më të mëdha që mund të kryente një i

Krishterë.

Në 1965, me nxitjen e dishepujve të tij dhe me bekimin e shumë

hierarkëve, At Kleopa filloi të shkruajë homili, mësimdhënie, dhe letra

shpirt-përfituese për murgjër dhe laikë. Duke njohur mirë veçanërisht

jetën e komunitetit të popullit rumun, vuajtjet e klerikëve, dhe mbase më

shumë nga të gjitha proselitizmin fanatik të grupeve heterodokse në

Rumani, në mbi tridhjetë vitet e shkuara, At Kleopa shkroi shumë vepra

apologjike për mbështetjen e besimit Orthodhoks dhe korrigjimin e

mësimeve të rreme. Nga këto vepra, më të rëndësishmet përfshijnë

Ligjëratën mbi Vizionet dhe Ëndrrat, që përmbajnë shtatë diskutime që

lidhen me problemin e ëndrrave, vizioneve dhe çështjes së Kungimit të

Shenjtë të shpeshtë dhe Hereziologjia, një vepër madhështore që

përmban tridhjetë e tre dialogje, që mbulon vargun e gjerë të mësimeve

antiorthodhokse dhe antidogmatike të heterodoksëve dhe besimtarëve

gjithashtu, të padjallëzuar. Kjo vepër u botua në 1981, nën titullin “Mbi

Besimin Orthodhoks”. Vepra të tjera me karakter udhëzues – moral

përfshijnë “Homilitë për Festat” (1976), që përmban tridhjetë e gjashtë

predikime mbi festat e mëdha të vitit, “Homilitë për murgjërit” një vepër

13

masive që përmban 48 predikime “Filokalinë”, “Homilitë për të Dielat dhe

festat e vitit” gjithashtu masive dhe “Homilitë për Laikët”.

Këto aktivitete dhe të tjera, përbënë punën e madhe shpirtërore

misionare që Plaku Kleopa kreu nga vjeshta e 1964 deri në 2 Dhjetor

1998, kur ai dha shpirtin e tij në duart e Perëndisë. Gjatë shumë prej

këtyre vitëve, Plaku e ndau ditën e tij në tre tetëorëshe. Gjatë tetëorëshit

të parës, natën, ai pushonte pak dhe lutej. Gjatë të dytit, ai lexonte Etërit e

Shenjtë dhe shkruante, dhe gjatë të tretit, ai dorëzonte vetveten tek

dishepujt e tij dhe pelegrinët, të cilët vinin tek ai nga afër e nga larg për

rrëfim dhe udhëzim. Në mënyrë që të lutej dhe të shkruante i

pashqetësuar, çdo mëngjes ai largohej nga qelia e tij, pesë minuta larg

nga manastiri, dhe shkonte tek një tjetër njëzet minuta larg në veri. Ai

qëndronte atje, vetëm, gjatë gjithë ditës, duke shkruar pjesë nga përvoja e

tij, dhe mbasdite ai zbriste tek qelia e afërt për të pranuar besimtarët dhe

për rrëfimin e murgjërve.

Atë Kleopa, si çdo shërbëtor i respektuar i Krishtit, ishte mbi të

gjitha një njeri i lutjes. Kur ishte djalë, Konstandini i ri lutej shpesh sipas

librave dhe mësonte shumë lutje me zemër, dhe vazhdimisht i përsëriste

ato. Në të ri, ai ushqeu një dashuri të madhe për leximin e Psaltirit, të

cilin e përsëriste çdo ditë. Ai dinte gjithashtu përmendësh Akathistin për

Shpëtimtarin, Akathistin për Nënën e Perëndisë, Kanonin e Pendimit të

Shpëtimtarit, dhe Paraklisin e Nënës së Perëndisë, të cilin e thoshte

përditë. Në të njëjtën kohë, ai bënte tre deri në katërqind shtrirje përmbys

dhe përkulje5 çdo ditë.

Nën ndikimin e vëllezërve të tij më të mëdhenj me prirje asketike

Vasil dhe George, ai gjithashtu filloi të detyrojë veten e tij që të mësohej

me lutjen e zemrës, me të cilën dy më të mëdhenjtë përparuan në një

moshë të re.

Si Igumen i Manastirit të Sihastrias, duke qenë shumë i zënë gjatë orëve

të ditës, At Kleopa lutej më shumë natën. Ai flinte dy orë para

Mëngjesores dhe përsëri edhe dy orë pas shërbesës, pas së cilës ai

kryente të tërë rregullin e tij të lutjes së ditës, e cila i merrte tre orë. Në

rrjedhën e dhjetë viteve, ai kaloi në shkretëtirë kohën e tre dëbimeve të

tij, ku i përkushtoi orë pafund lutjes së zemrës. Madje dhe thoi i gishtit,

me të cilin ai tërhiqte nyjet e litarit të tij të lutjes, u deformua për shkak të

praktikimit shumë kohë të kësaj lutjeje.

5 Metani

14

Atë Kleopa fliste me dishepujt e tij rreth Lutjes së pastër të Zemrës, sikur

të fliste me përvojën e dikujt tjetër: “Unë u takova me dikë, që kishte

luftuar me urinë, etjen, të ftohtin, lakuriqsinë në pyll, dhe ai më tha se e

kishte kaluar njëherë natën në shtëpinë e një njeriu të krishterë të

devotshëm. Në mbrëmje para të Dielës, ai plotësoi rregullin e tij të lutjes.

Në shtëpinë e një komshiu bëhej një dasëm me orkestër. Banori i

shkretëtirës, duke qenë në lutje, kishte para tij një ikonë të Nënës së

Perëndisë. Duke qëndruar dhe bluajtur, me vete ai mendoi mbi fjalën e

shën e Shën Joanit të shkallës, i cili thotë, ‘Disa thonë se këngët mund t’i

ngrenë të përparuarit në meditim më të lartë’, kështu, duke dëgjuar

muzikën e dasmës, ai i tha vetes, ‘Nëse këta njerëz dinë të këndojnë kaq

bukur, siç këndojnë engjëjt në qiell, të cilët i bëjnë lavdërim nënës së

Perëndisë?’ Nga kjo ndjenjë mendja zbriti në zemrën e tij, dhe ai qëndroi

në këtë lutje mbi dy orë, duke ndjerë shumë ëmbëlsi dhe ngrohtësi. Lotët

i rridhnin papushim, zemra e tij u përflak dhe ndjeu Krishtin – si Ai

komunikoi me shpirtin e tij. Një kundërmim i Shpirtit të Shenjtë erdhi

mbi dikur, dhe ai ndjeu kaq shumë ngrohtësi shpirtërore, saqë ai i tha

vetes ‘O Zot, unë dua të vdes në këtë moment!’

Pas dy orësh, mendja e tij doli nga zemra dhe mbeti me një trishtim të

ëmbël, një gëzim, një ngushëllim dhe një ngrohtësi shpirtërore të

pabesueshme, për një muaj. Qielli në zemrën e tij nuk mund të tërhiqej

më me diçka nga kjo botë, sepse lotët që rrjedhin gjatë kohëve të tilla të

lutjes, duke qenë nga Shpirti i Shënjtë, pastrojnë të gjithë ndotjen dhe

imagjinatat mëkatare, dhe shpirti qëndron i pastër.”

Atë Kleopa thoshte për lutjen e zemrës, “Kur mendja zbret në zemër,

atëherë zemra hapet dhe pastaj mbyllet. Domethënë, zemra thith Jisuin,

dhe Jisui thith zemrën tonë. Në këtë moment dhëndri Krisht, takohet me

nusen, që është shpirti ynë!”

Në të shumtën e jetës së Plakut Kleopa, Perëndia e bekoi atë me shëndet

të mirë. Kur vajti shtatëdhjetë vjeç, sidoqoftë, Plaku filloi të ndihej i

lodhur dhe i këputur. Vitet e kaluara në mal, si dhe sprovat me

komunistët, kishin bërë të vetën. Nga 1985 deri në prehjen e tij në 1998,

Plaku vuajti nga sëmundje të tilla si hernie e dyfishtë, gurë në veshka, një

dorë e djathtë spazmatike, heqjen e një cisti dhe sëmundje të tjera. Të

gjitha këto prova dhe sëmundje e mbajtën Plakun vigjilent dhe në pritje

të mbërritjes së orëve të fundit të jetës së tij, gjithmonë i zhytur në lutje të

pandërprerë dhe duke menduar për Krishtin.

15

Njëzet vitet e fundit të jetës së tij, Plaku i kaloi në lutje të përqëndruar

dhe në rritje: katërmbëdhjetë deri pesëmbëdhjetë orë në ditë. Ai kishte

momente mistike, kur nuk donte të fliste me njeri, as me shoqëruesin e tij

të qelës. Nga ora katër deri në tetë, Plaku luste rregullin e tij të mëngjesit:

më pas ai rrëfente murgjër dhe njerëz laikë deri rreth orës katër pasdite,

kur ai fillonte rregullin e tij të lutjes së mbrëmbjes, që përbëhej nga

kanoni i Pendimit, Kanonet për Hyjlindësen, Kanonin Lutës, Lutjen e

Vogël të Mbrëmjes dhe shërbesa të tjera. Natën, etërit bënin gati

verandën, ku Plaku qëndronte i vetëm në lutje, frikësohej dhe

mrekullohej me punën madhështore të krijuesit, që ai e donte

jashtëzakonisht, delet dhe gjithçka të krijuar nga Perëndia, ndonjëherë

deri në mes të natës, kur ai pushonte pak, para se të fillonte përsëri.

Në muajt e fundit të jetës së tij, Plakun mund ta dëgjoje të thoshte shpesh:

“Tani unë po shkoj tek vëllezërit e mi!”, dhe “Më lini të largohem tek

vëllezërit e mi!” dhe “Unë po shkoj tek Krishti! Lutuni për mua,

mëkatarin.”

Në prag të nisjes së Plakut për në jetën tjetër, ai filloi të lexonte

rregullin e tij të mëngjesit, kur nxënësi i tij i tha: “Jeronda, është mbrëmje

tani. Këto lutje duhet të lexohen nesër në mëngjes.” Plaku iu përgjigj atij

duke i thënë se, “Unë po i lexoj ato tani, sepse nesër në mëngjes do të

shkoj tek vëllezërit e mi. “Në mëngjesin e dy Dhjetorit të 1998, rreth orës

2:20, Plaku Kleopa u nis drejt përjetësisë dhe Krishtit të Tij.

Në tre ditët që vijuan para varrimit, mijra besimtarë u takuan në

Sihastria, për të qenë për herë të fundit në këtë jetë, pranë Plakut të tyre.

Funerali u ndoq nga numër i madh besimtarësh me lot në sy, teksa

shihnin Plakun të largohej prej tyre, por gjithashtu të mbushur me

gëzimin e ngjalljes dhe me himnin paskal “Krishti u ngjall” në buzë. Një

periudhe të madhe hezikaste dhe monastike për Kishën e Rumanisë, i

erdhi fundi me largimin e Plakut Kleopa drejt vendit ku prehet i drejti.

Një faqe e artë hyri në historinë e kishës Orthodhokse rumune me

fillimin dhe mbarimin e saj tek Manastiri hezikast i Sihastrias në

Moldavi.

16

PARATHËNIE

Nga Plaku Kleopa

Ndër vite, ideja për të shkruar këtë libër, u poq ngadalë brenda meje. Të

gjithë llojet e njerëzve kalonin nga qelia6 ime për nevojat e tyre

shpirtërore, duke kërkuar një lutje, ndihmë dhe një fjalë për drejtim.

Shumë të tjerë, sidoqoftë vinin gjithashtu me pyetje në lidhje me Besimin.

Disa pyetje ishin më të lehta dhe të tjera ishin më të vështira, varej nga

pjekuria, përgatitja dhe etja për njohuri që zotëronte secili. Disa nga ata,

nuk ishin vetëm fëmijë të kishës Orthodhokse dhe ekspertë në Shkrimin

6 Vend-banimi i murgjërve, ndërtesë a dhomëz e thjeshtë.

17

e Shenjtë, por ishin gjithashtu të shëtitur nëpër botë. Gjatë rrjedhës së

udhëtimeve të tyre, ata kishin takuar njerëz të besimeve të tjera dhe me

bindje fetare të ndryshme, që me të vërtetë ishin goxha modernë në

mënyrën e tyre të të menduarit. Duke arritur nga fundi tjetër i botës,

atyre u mungonte lidhja me kishën tonë Orthodhokse, apo me rrënjët e

kombit tonë rumun.

Me këta njerëz unë bëja bashkëbisedime, nganjëherë të gjata dhe të

lodhshme rreth besimit. Unë përshpejtoja me Shkrimin e Shenjtë dhe

Etërit e shenjtë, në kërkim të kuptimit të tyre të brendshëm më të thellë.

Diskutimet tona sëbashku, i bënin këta njerëz që të mendoheshin. Ata

pyesnin nëse ajo, që ata kishin marrë nga prindërit dhe stërgjyshërit e

tyre me nderim nga besimi fetar, përfaqëson aktualisht të vërtetën për

Zbulesën e Shenjtë. Nganjëherë ata vinin me Shkrimin e Shenjtë në dorë

dhe me pyetjet e shkruara. Herë të tjera, merrnin me vete përgjigjet që

mësuesit u kishin dhënë. Unë asnjëherë nuk qortova ashpër ndonjë

besimtar, për dyshimet që kishte rreth besimit. As nuk i kërkova

ndonjërit që të besonte verbërisht. Po të kisha bërë kështu, kjo do të

nënkuptonte se unë po i shtyja që të pranonin besimin Orthodhoks,

ndryshe nga ata të cilët u kërkojnë që të besojnë në besimin e vet, pa i

lejuar të bëjnë asnjë pyetje. Përkundrazi, unë e quajta të detyrueshme që

këto diskutime të ofrohen si një tregues i vlefshëm për të interesuarin, me

dëshirën time të vetme, që ai të njohë të vërtetën e besimit tonë

Orthodhoks. Nuk u zhgënjeva. Unë pata gëzimin e shikimit të frutit të

diskutimeve të tilla, për ata që kishin ardhur me besim të turbullt. Pas

kësaj, ata largoheshin me qetësi dhe me qartësi mendimi, si një pranverë

mali. Atëherë fillova të mendoj: do të ketë edhe shumë të tjerë, të cilët me

mendjet e tyre të qarkuara nga pyetje të ndryshme, nuk do të jenë në

gjendje që të marrin përgjigje. Përveç kësaj, kush do i ndihmonte ata,

përveçse priftit të zonës së tyre? Dhe përsëri, a kanë të gjithë ata të njëjtën

moshë shpirtërore dhe aftësi baritore? Patjetër që jo. Për këtë arsye,

pavarësisht nga fuqia ime e kufizuar shpirtërore, vendosa që të shkruaj

këtë libër. U dhëntë dobi vëllezërve të mi! Në fillim, e ndava materialin

në kapituj sipas dëshmisë së besimit tonë. Pas kësaj, u mora me kuptimin

e tyre, në mënyrë që ta bëja librin më të kuptueshëm, duke përdorur si

skelet këtë dialog të priftit Orthodhoks me pyetësin, një shpirt që ka etje

për të arritur në njohjen e së vërtetës së Besimit tonë, që ende dhe prej

18

kohësh mbart pyetje, pasiguri të brendshme, duke qënë i lëkundur nga

bota e jashtme.

Arkimandriti Kleopa Ilie Festa e Ngjitjes së Zotit

Manastiri i Shenjtë i Sihastrias, Rumani - 1980

Kapitulli i parë

Mbi Kishën

PLAKU KLEOPA: Për ç’arsye biri im, do të dëshiroje të flisje me mua?

KËRKUESI: Unë dua të vërtetën e besimit, që më është bërë e njohur.

PLAKU KLEOPA: Po, është mirë për ne të kërkojmë të vërtetën rreth çdo

gjëje. Por, çfarë do të doje të pyesje para së gjithash?

KËRKUESI: “Kisha” është themelimi i Shenjtë, që është vendosur prej

Fjalës së Trupëzuar të Perëndisë, për shpëtimin dhe shenjtërimin e

19

njeriut. Do të doja të mësoja si e kuptoni ju, fjalën “Kishë” në Shkrimin e

Shenjtë.

PLAKU KLEOPA: Fjala “Kishë” në Shkrimin e Shenjtë ka shumë

kuptime dhe emra. Ajo përdoret nganjëherë me një kuptim, nganjëherë

me një tjetër, ndonjëherë me një emër, herë të tjera me një tjetër.

KËRKUESI: Cilat janë këto kuptime dhe emra të ndryshëm të Kishës në

Shkrimin e Shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Duke filluar me Dhiatën e Re, fjala Kishë nënkupton

nivelin më të lartë të hierarkisë dhe udhëheqjes së Kishës, përmes së cilës

Krishti vuri themelin në një vend të veçantë me realizimin e Pagëzimit të

Krishterë Orthodhoks në emër të Trinisë së Shenjtë.

KËRKUESI: Çfarë është kjo “hierarki supreme” që u inagurua në kishë

nga Krishti Shpëtimtar? ( Mat.18:18; Heb.13:17; Vep.20:28; Jn.20:22-23.)

Kur, e themeloi hierarkinë supreme në kishë Shpëtimtari?

PLAKU KLEOPA: Kur Ai u tha Apostujve të tij: “Kush ju dëgjon, më

dëgjon mua; kush ju përbuz, më përbuz mua; dhe kush më përbuz,

përbuz atë që më ka dërguar” dhe “Sikurse më ka dërguar mua Ati,

ashtu unë po ju dërgoj ju.” LK. 10:16; Jn.20:21.

KËRKUESI: Çfarë fuqish të veçanta i dha Shpëtimtari kësaj hierarkie?

PLAKU KLEOPA: Para se gjithash, Ai i dha dishepujve të Tij, fuqinë për

të lidhur e zgjidhur mëkatet e njeriut në qiell dhe mbi tokë. Ai i dha atyre

fuqinë e disiplinës në kishë, për të ndëshkuar rëndë ata që shkelën

urdhëresat e Krishtit. Ai i veshi ata më fuqi që prej së larti, me zbritjen e

Shpirtit të Shenjtë. Ai i dërgoi që të predikonin Ungjillin në të gjithë

botën dhe të pagëzonin dishepujt e tyre në emër të Trinisë së Shenjtë, “të

Atit, dhe të Birit, dhe të Shpirtit të Shenjtë.” Jn. 20:22-23; Mat.18:18; 1

Kor.5:4-5; 1 Tim.1:20; Mat.16:18-19; Vep.2:1-12; Mat.28:18-20.

KËRKUESI: A është korrekt ky konceptim i kishës?

PLAKU KLEOPA: Po. Konceptimi i kishës siç shihet në Shkrimin e

Shenjtë, përbëhet nga ata të krishterë, të cilët duke ndjekur Apostujt e

Shenjtë, u pagëzuan prej tyre në emër të Trinisë së Shenjtë. Mat.16:18;

Kol.1:18-20.

KËRKUESI: Cilat pasazhe të Shkrimit të Shenjtë, dëshmojnë për këtë

kuptim të kishës?

PLAKU KLEOPA: Kisha – totali shumësit të së vërtetës, të krishterëve

besnikë, të bariut dhe tufës, në një vend – ka dëshmi të bollshme në atë

20

që i përket asaj: “ Sepse, sikurse në një trup kemi shumë gjymtyrë dhe të

gjitha gjymtyrët nuk kanë të njëjtën funksion, kështu edhe ne, megjithëse

jemi shumë, jemi një trup në Krishtin, dhe gjithsecili jemi gjymtyrë të

njëri-tjetrit. “Trupi është kisha, ndërsa Krishti është koka e saj. Rom.12:4-

5. Kol.1:18-24.

KËRKUESI: Si interpretohet fjala kishë në Shkrimin e Shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Si shtesë e të lartpërmendurave, ne e kuptojmë fjalën

“kishë” në Shkrimin e Shenjtë, për të nënkuptuar ndërtesën e kishës, që

është vend i adhurimit.

KËRKUESI: Si kuptohet kisha si një vend adhurimi?

PLAKU KLEOPA: Ne e kuptojmë kishën si vendi i shenjtë, projektuar

dhe i caktuar për adhurim kolektiv ose publik, siç ishte tempulli në

Dhiatën e Vjetër. Me këtë kuptim, ne e ndeshim kishën në shumë vende

të Shkrimit të Shenjtë. Shpëtimtari, ende fëmijë, e ndërtoi vendin e

Shenjtë, si vendin e vërtetë të adhurimit, kur ishte dymbëdhjetë vjeç, Ai

erdhi me prindërit e Tij, për të adhuruar në Kishë. Si një vend adhurimi,

Shpëtimtari e quajti “Shtëpia ime,” dhe çdo ditë Ai gjendej në të duke

mësuar njerëzit. Ne e gjejmë atë me të njëjtin kuptim në veprën e

Apostujve të Shenjtë. Duke ardhur në Antioki, Apostujt Pavli dhe

Barnaba “u bashkuan në7 atë Kishë dhe mësuan shumë njerëz.” Afërsisht,

edhe Pavli i referohet këtij kuptimi, duke thënë, “Si në të gjitha kishat e

Shenjtorëve (të krishterëve), gratë duhet të mbajnë qetësi në kishë.”

Llk.2:46-48. Mat.21:13. Jn.18:26. Vep.11:26. 1Kor.14:34.

Në këtë pasazh, kuptimi i fjalës kishë, është i thjeshtë dhe shfaqet si një

vend i mbledhjes për adhurimin e përbashkët.

KËRKUESI: Dhe sa emra të tjerë i atribuohen kishës në Shkrimin e

Shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Ajo është quajtur: ara e Perëndisë8, Nusja e Krishtit9,

‘Kisha e Shenjtorëve10’, këshilli i të drejtëve11, Kisha e të paralindurve12,

një tufë e Krishtit13, shandanët e artë14, qyteti i Perëndisë15, qyteti i

7 Ndërsa VMJ ka përkthyer nga greqishtja ‘me Kishën’ teksti original aktualisht lexon “në Kishë” 8 1 Kor.3:9 9 2 Kor.11:2 10 Ps.149:1 11 Ps.110:1 12 Heb.12: 13 23Jn.10:16 14 Zb.1:20 15 Ps.86:2

21

Perëndisë së Gjallë16; shtylla dhe mbështetja e së vërtetës17, kuvendi i

shenjtorëve18, trupi i Krishtit19, ndërtesa e Perëndisë20, një kishë e

lavdishme21, Nusja e qengjit22, familje e Perëndisë në qiej dhe tokë23,

“Shtëpia e Perëndisë së Jakobit24, Shtëpia e Krishtit25, Jeruzalemi i ri26 dhe

të tjera.

KËRKUESI: Cilën kishë kemi në të krishterët?

PLAKU KLEOPA: Kisha e Krishtit është një, sepse ajo u themelua nga një

dhe i vetmi Shpëtimtar27. Një është Koka e saj, Jisu Krishti, dhe ajo

imagjinohet më përpara nga Nusja e Tij28, si Shtëpia e Perëndisë dhe e

Krishtit29, Trupi i vetëm i Krishtit30, Një tufë e vetme31. Ajo quhet e

shenjtë, sepse koka e saj është e shenjtë dhe në të banon Shpirti i Shenjtë.

KËRKUESI: Nëse mëkatarët jetojnë në kishë, si është e mundur që kisha

të mbetet e shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Mëkatarët nuk e infektojnë shenjtërinë e kishës.

Misioni i saj është pikërisht ky: të përhapë shenjtërimin tek mëkatarët.

“Të gjithë njerëzit janë mëkatarë dhe asnjë s’mund të thotë se është i

pamëkat.32”

Disa heterodoksë deklarojnë se vetëm njerëzit e shenjtë mblidhen në

komunitetin e tyre. Sidoqoftë, ata mendojnë gabim, se edhe vetë ena e

zgjedhjes, Apostulli shën Pavël thotë që është më i keqi ndër mëkatarët.

Shpëtimtari e krahason kishën e tij me paravolinë e fushës që mban gurë

dhe egjër, si dhe me rrjetën që zë bashkë peshkun e mirë dhe të 16 Zb.21:2 17 1 Tim.3: 18 15Ps.88:5 19 Ef 1:22,23 20 1 Kor.3:9 21 Ef.5:27 22 Zb.19:7 23 Ef.3:15 24 Is.2:2-3. 25 Heb.3:6 26 Zb.3:12 27 Mat.16:18 28 Ef. 5:27 29 Heb.3:6 30 Rom.12:5 31 Jn.10:16 32 Jakov.3:2.

22

pavlefshëm. Shën Pavli thotë që kisha është një shtëpi në të cilën gjenden

enë të hedhura për të nderuar dhe të tjerat për të mos nderuar.33

Shpëtimtari nuk erdhi për të thirrur në pendim të drejtët por mëkatarët,

sepse “nuk janë të shëndoshët ata që kanë nevojë për mjekim, por të

sëmurët.”34

KËRKUESI.: Pse thonë Orthodhoksët se kisha e tyre është “Katolike” dhe

“Apostolike?”

PLAKU KLEOPA: Me fjalën “ Katolike”, mund të sugjerojmë se kisha e

ka atë si qëllim të saj, që të përhapet nëpër të gjithë botën, duke përfshirë

të krishterë të çdo vendi, të çdo moshe dhe të të gjithë njerëzve. Kjo

konfirmohet nga udhëtimi i mëposhtëm i Krishtit: “Shkoni pra, dhe i

mësoni të gjithë kombet…”35

Për më tepër, kisha quhet Katolike, meqë i tërë mësimi i saj është e

vërteta e pashtrembëruar, e cila u dha nga Zoti Krisht tek Apostujt, dhe

përmes tyre, botës. Ndërsa në të kundërt, herezia zotëron veç një pjesë të

së vërtetës. Orthodhoksia nuk është vetëm besimi i drejtë, por gjithashtu

plotësia e besimit dhe prandaj ajo kuptohet gjithashtu që të jetë

sinodike.36

33 2 Tim 2:20. 34 Mat.9:12 35 Mat.28:19. 36 Plaku Kleopa flet këtu për tërësinë ose katolicitetin e kishës. Xhorxh Florovski e shpjegon atë

në këtë mënyrë: “Katoliciteti i kishës nuk është një konceptim sasior apo gjeografik. Ai nuk

varet aspak nga shpërndarja e besimtarëve. Universaliteti i Kishës është pasoja ose manifestimi,

por jo shkaku apo themelimi i katolicitetit të saj… Kisha ishte Katolike edhe kur komunitetet e

krishtera s’ishin veçse ishuj të rrallë, të vetmuar, në një det mosbesimi dhe paganizmi. Dhe

kisha do të mbetet katolike deri në fund të kohëve, kur misteri i “braktisjes” do të zbulohet, kur

kisha edhe njëherë do të pakësohet në një “tufë të vogël”… Kaθoλikή nga kaθ’ όλou

nënkupton para së gjithash tërësinë dhe integritetin e brendshëm të jetës së Kishës…. Nëse

kisha nënkupton gjithashtu universalitetet, pa dyshim që ai nuk është universalitet empirik,

por ideal. Shkëmbimi i ideve, jo i fakteve, është çfarë ajo ka në vizion. Kurt të krishterët e parë

përdornin fjalët Ekkληεία Kαθoλιkή (kishë Katolike), asnjëherë nuk nënkuptonin një Kishë të

përhapur në tërë botën. Kjo fjalë më tepër i jepte spikatje ortodoksisë së Kishës, në të vërtetën e

Kishës së Madhe,’ në kontrast me frymën e separatizmit dhe partikularizmit sektar; ishte ideja

e integritetit dhe pastërtisë që shprehej….

Kisha quhet katolike, sepse … në kishë dogmat mësohen të plota, pa ndonjë mangësi, në mënyrë

katolike, sepse një është Trupi i Krishtit; ajo është bashkim në Zotin Krisht, unike në Shpirtin e

Shenjtë – ‘dhe ky unitet është tërësia dhe plotësia më e lartë’ ( Shën Kirili i Jeruzalemit).

Standarti i bashkimit katholik është që “shumica e atyre që besuan, të jenë të një zemre dhe të

një shpirti” (Vep. 4:32). Rritja e kishës është në përkryerjen e tërësisë së saj të brendshme,

23

Kisha quhet “Apostolike”37, sepse Krishti e themeloi përmes Apostujve

dhe Apostujt e rregulluan dhe e organizuan atë. Mësimi i Krishtit u

mirëmbajt i papërdhosur përmes Apostujve. Dhuratat e Shpirtit të

Shenjtë qëndruan mbi Apostujt, dhe përmes sigurisë dhe

qëndrueshmërisë së hirit dhe trashëgimisë apostolike, janë të ruajtura

deri sot në Kishë.

Ne themi gjithashtu Apostolike, sepse Krishti, kreu i gurit të qoshes, e

themeloi kishën mbi themelin shpirtëror të Apostujve. Kisha jeton jetën

në Krisht, ndërsa drejtohet prej Apostujve, të cilët janë shkruesit kryesorë

të fjalëve të Shpëtimtarit.

KËRKUESI.: Çfarë nënkuptojmë ne Orthodhoksët, kur themi se kemi dy

kisha, një në qiell, fitimtare, dhe një mbi tokë, që akoma lufton?

PLAKU KLEOPA: Ne nuk themi se kemi dy kisha, por vetëm një.

Sidoqoftë, ne e dimë që ajo është e përhapur në dy mbretëri: në të

dukshmen e të gjallëve dhe në të padukshmen e të prehurve. E dukshmja

quhet gjithashtu militante ose luftuese, sepse anëtarët e saj ende gjenden

duke u ndeshur me fuqitë e kundërshtarit të lig. I pari quhet triumfues

ose fitimtar, pasi anëtarët e tij kanë mundur fuqitë e kundërshtarit dhe

kanë shkuar në botën qiellore, së bashku me engjëjt. Kështu, Kisha jonë -

e cila është një – i ka të dy, ata që jetojnë mbi tokë dhe ata që prehen në

qiej, që lavdërojnë Perëndinë dhe që luten për shpëtimin e të gjithë botës.

katolicizmit të saj të brendshëm, në përsosjen e tërësisë; “që të jenë të përsosur në unitet.”

(Jn.17:23) 37 Ef.2:20

24

Kapitulli i dytë

Mbi Shkrimin e Shenjtë

KËRKUESI: Pse nuk e aprovojnë peshkopët dhe priftërinjtë që të

krishterët, të cilët janë anëtarë të kishës, të interpretojnë dhe të predikojnë

publikisht fjalën e Perëndisë nga Shkrimet?

PLAKU KLEOPA: Çdo i krishterë ka nevojë të lexojë Shkrimin e Shenjtë,

por jo çdo i krishterë ka autoritetin apo aftësinë për të mësuar dhe

interpretuar fjalët e shkrimit. Ky autoritet i privilegjuar rezervohet për

Kishën prej klerikëve dhe teologëve të saj të shenjtë, njerëz që janë të

instruktuar dhe të vetëdijshëm për besimin e vërtetë. Kur mendojmë se si

Shpëtimtari ynë u dha hirin e mësimdhënies Apostujve të Tij të Shenjtë38

dhe jo masave, është e lehtë për ne të kuptojmë se të drejtën për të dhënë

mësim e kanë vetëm peshkopët, priftërinjtë dhe teologët e kishës sonë.

38 Mat.28:20

25

Ishin Apostujt, ata që u dërguan nga Krishti për të mësuar dhe për të

kremtuar Misteret e Shenjta (Sakramentet). Apostulli ynë shën Pavli

thotë tek letra drejtuar romakëve: “Dhe si do të predikojnë pa qenë të

dërguar?”39 Për këtë arsye, peshkopët janë pasardhësit e ligjshëm të

Apostujve dhe të dërguarit për predikim (kήpufjμα) tek njerëzit. Pavli ia

beson barrën e rëndë të udhëzimit të njerëzve Timoteut dhe jo

besimtarëve. Ai flet për këtë gjetkë: “A janë vallë të gjithë apostuj? Janë të

gjithë profetë? Janë të gjithë mësues?40 Përsëri, ai i thotë Timoteut që

klerikët duhet të jenë ”të aftë të mësojnë”41 të tjerët. Sidoqoftë, ai nuk

thotë të njëjtën gjë për besimtarët. Ai bën një dallim midis bariut dhe

deleve, midis mësuesit dhe të mësuarve. Por, mësuesit nuk mund të

mësojnë çfarëdo që ata dëshirojnë, por atë që kisha e mëson botërisht.

Ata mësojnë në emër të kishës dhe të Krishtit. Jo çdonjeri ka aftësi

intelektuale dhe hirin hyjnor të domosdoshëm për të shtjelluar Shkrimin

e Shenjtë në mënyrë korrekte. Apostulli shën Petro thotë gjithashtu në

letrën e tij të dytë, që i referohet letrës së Apostull Pavlit. Ai thotë si më

poshtë:

“Në to ka disa gjëra të vështira për t’u kuptuar, të cilat të paditurit dhe të

paqëndrueshmit i shtrembërojnë, sikurse bëjnë me shkrimet e tjera, për

humbjen e tyre.” 42

KËRKUESI.: Disa thonë se nuk është e drejtë që anëtarët e kishës të mos

kenë të drejtën e interpretimit dhe shtjellimit të shkrimit. Siç thotë kjo

pjesë, çdo i krishter e di si të interpretojë Shkrimin e Shenjtë: “Por ju keni

vajosjen nga i Shenjti dhe dini çdo gjë,” dhe “vajosja që keni marrë prej

tij, qëndron tek ju dhe nuk keni nevojë që ndokush t’ju mësojë.43”

PLAKU KLEOPA: Shkrimi i Shenjtë është si një pus shumë i thellë që

brenda përmban diturinë e pafund të Perëndisë. Nëse ndonjë i etur

zhytet në këtë pus që të pijë të gjithë ujin e tij, ai do të mbytet brenda.

Megjithatë, nëse ai do të nxjerrë ujë me kovë dhe që aty do pijë me një

gotë, atëherë s’ka fare frikë se do të gllabërohet. Cili njeri është kaq i

çmendur sa të dëshirojë të zhytet në një greminë të tillë uji, pa ditur si të

notojë?

39 Rom.10:15. 40 1 Kor.12:29 41 1 Tim.3:2 42 2 Petr.3:16 43 1 Jn.2:20,27

26

Sipas Etërve, Shkrimi i Shenjtë është “një kockë”, dhe asnjë s’do të

guxonte që me dhëmbë “qumështi”, të thyente kockat e fuqishme të

Shkrimit të Shenjtë – pasi këta dhëmbë do të dërrmoheshin.

Ju keni lexuar tek Shkrimi, rreth eunukut të Kandaces, mbretëreshës së

Etiopianëve? Ai po lexonte Profetin Isaia, kur Apostull Filipi e pyeti nëse

ai e kuptonte ato që lexonte, dhe për të cilën ai u përgjigj:

“E si do të mundja, po s’pata një, që të më udhëzojë?44”

Ju kuptoni gjithashtu se fjala “lyerje” ose “vajosje” (Xpίεμα) që

përmendet më sipër, nënkupton derdhjen e Shpirtit të Shenjtë në

Misterin e Krezmës së Shenjtë, direkt pas pagëzimit.45

Shprehja “ju i dini të gjitha gjërat,” nënkupton çdo gjë që përmban të

vërtetën dhe shpëtimin e krishterë, si dhe çdo gjë që lidhet me

Antikrishtin dhe pasuesit e tij, së cilët i referohet vargu vijues i letrës së

Shën Joan Teologut. Prandaj, asnjë s’duhet të mësojë sipas kuptimit dhe

përceptimit të vet, pasi do të mashtrohej.

KËRKUESI: Njësoj thuhet, që çdo i krishter ka të drejtën dhe detyrimin

për të lexuar Shkrimin e Shenjtë vetë, siç na paralajmëron Shpëtimtari:

“Ju hetoni shkrimet, sepse mendoni të keni nëpërmjet tyre jetë të

përjetshme; dhe janë ato që dëshmojnë për mua.”46

PLAKU KLEOPA: Ki kujdes, sepse shumë heretikë të kohëve më të

hershme, morën guximin që të zhyten në detin pamasë të Shkrimit dhe u

mbytën shpirtërisht, duke u shkatërruar bashkë me të gjithë që i ndoqën.

Ata nuk kanë të gjithë, të njëjtën pjekuri shpirtërore. Ata nuk janë të

gjithë të aftë që të kuptojnë misterin e Shkrimit të Shenjtë. Shkrimi i

Shenjtë kuptohet dhe shpjegohet në tri mënyra:

Së pari, sipas kuptimit të tij literal, domethënë (emëror), gramatik, leksikor dhe

historik; së dyti sipas kuptimeve alegorike ose metaforike, që janë më lart se i

mëparshmi; dhe së treti sipas kuptimit shpirtëror.

Sipas Etërve, njëri nga kuptimet më të thjeshta për t’u kapur është

kuptimi i parë, sipas letrës së shkrimit; të depërtosh me pjekuri në

natyrën e Shkrimit kërkon të mësuarit thjesht, ndërsa të shpjegosh

thellësinë e kuptimeve të Shkrimit është përparimi më i lartë shpirtëror

dhe nevojitet më tepër hir hyjnor. Sipas Shën Pavlit, dituria e përsosur e

44 Vep.8:31 45 Vep.8:17 46 Jn.5:39

27

Shkrimit i përket të përsosurit: “Dhe ne flasim per dituri mes njerëzish të

pjekur, por jo për diturinë e Perëndisë të fshehur në mister, që Perëndia e

kishte paracaktuar përpara kohërave për lavdinë tonë.47”

KËRKUESI: Ka nga ata që debatojnë se s’është e nevojshme për dikë, që

të ketë mësuar shumë, për të qenë i aftë të kuptojë mësimet e Shkrimit,

meqë të pamësuarit Ai i zbuloi urtësinë e këtyre mësimeve, ashtu siç

thotë Shpëtimtari: “Unë të lavdëroj, o Atë,… sepse ia fshehe këto gjëra të

urtit dhe të mençurit, dhe ia zbulove fëmijëve të vegjël.”48

PLAKU KLEOPA: Po, Perëndia e zbuloi diturinë e tij tek ata që ishin

foshnjë në poshtërsi, por jo në mëndje49 dhe gjykim.

47 1 Kor.2:6-7 48 Mat.11:25 49 -voûs, voόs, voϊ, voûv – mëndje, mendim, arsye; qëndrim, synim, qëllim; kuptim, dallim:Fjalë që

përçon më mirë në Anglisht, kuptimin e fjalës Greke V0ûs, është ndoshta fjala mendje, megjithatë ajo ka

dhe kuptime të tjera gjithashtu. Etërit i referohen nous si shpirt (“natyra shpirtërore” e një njeriu, Shën

Isaak Siriani) dhe zemra (ose “esenca e shpirtit”).

28

Kapitulli i tretë

Mbi Traditën e Shenjtë

KERKUESI: Çfarë është tradita e Shenjtë që orthodhoksët e konsiderojnë

si burimi i dytë i Zbulesës së Shenjtë dhe të barabartë me Shkrimin e

Shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Tradita e Shenjtë është mësimi i kishës, dhënë prej

Perëndisë me një zë të gjallë, nga e cila një pjesë u shkruajt më vonë. Si

Shkrimi i Shenjtë, gjithashtu edhe Tradita e shenjtë përmban Zbulesën e

Shenjtë dhe prandaj është thelbësore për shpëtimin tonë. Tradita e

shenjtë është jeta e kishës në Shpirtin e Shenjtë dhe në harmoni me jetën e

qëndrueshme të kishës; është pra, një burim uji i Zbulesës së Shenjtë, e

tillë që, si pasojë, ajo zotëron të njëjtin autoritet si Shkrimi i Shenjtë. Nga

koha e Adamit, deri në atë të Abrahamit, kronologjive të vjetra, kaluan

3678 vjet, dhe nëse i shtojmë i shtojmë 430 vitet kur izraelitët mbetën në

Egjipt, kemi 4108 vjet. Gjatë kësaj periudhe kohore, Shkrimi i shenjtë as

nuk ekzistonte, dhe as Sabathi nuk konsiderohej si e kremte midis

njerëzve. Gjatë kësaj periudhe mijëravjeçare, besimtarët dhe njerëzit e

zgjuar, u drejtuan për në rrugën e shpëtimit vetëm prej traditës së

shenjtë, domethënë nga mësimet rreth Perëndisë, të cilët ata i morën nga

një zë i gjallë. Vetëm për vazhdimësinë e 1400 viteve nga koha e Moisiut

e deri në ardhjen e Krishtit – ata u drejtuan prej Shkrimit të Shenjtë të

Dhiatës së Vjetër. Ashtu si me librat e Dhiatës së Vjetër para se të

shkruheshin, kur njerëzit u drejtuan në njohurinë e Perëndisë dhe mbi

rrugën e shpëtimit, vetëm prej traditës së shenjtë (traditë me një zë gojor

të gjallë), kështu u drejtuan dhe ata, saktësisht para se të shkruheshin

29

librat e Dhiatës së Re. Tradita e Shenjtë ishte udhëzuesi, me të cilin të

krishterët e parë u drejtuan për në rrugën e shpëtimit. I pari që dha

mësimet e Dhiatës së Re me një zë të gjallë, tek veshët e njerëzve, ishte

vetë Shpëtimtari ynë Zoti Jisu Krisht, i cili për tre vjet e gjysëm i mësoi

vazhdimisht njerëzit, duke shpërndarë Ungjillin e tij, gjithsesi, pa shkruar

gjë. Meqenëse Ai po krijonte bindje te Ati i tij, Ai nuk i dërgoi Apostujt që

të shkruanin, por që të predikonin Ungjillin në të gjithë botën, duke u

thënë atyre: “Shkoni pra dhe mësoni të gjithë kombet, duke i pagëzuar

ata në emër të Atit, e të Birit e të frymës së Shenjtë: dhe duke i mësuar të

zbatojnë të gjitha gjërat që unë ju kam urdhëruar. Dhe ja, unë jam me ju

gjithmonë, deri në mbarim të botës, Amin.50“ Që nga dita e themelimit të

saj (viti 33 pas Kr.) deri në vitin 44 pas Kr. kur Apostulli i shenjtë Matheu

shkroi Ungjillin51 e parë, Kisha u drejtua pa shkrimet e Dhiatës së Re, por

vetëm me Traditën e shenjtë, nga e cila vetëm një pjesë u regjistrua më

vonë. Megjithëse kishte shumë shkrimtarë të tjerë, për të cilët

pretendohej se ishin të frymëzuar dhe shkrues besnikë të apostujve, kisha

qe ajo që i pranoi ata apo jo, pasi ajo ishte e pagabueshme. Kisha jetoi të

vërtetën e Ungjillit, para se të shkruhej ndonjë gjë, duke jetuar që nga

fillimi me Traditën e shenjtë.

Kështu pra, kjo është Tradita e shenjtë: burimi dhe rrënja e dy

Dhiatave - të Vjetrës dhe së Resë – dhe prandaj arsyeja pse ne e quajmë

atë një burim të Zbulesë së Shenjtë, është pasi ajo mban të njëjtën peshë

me Shkrimin e Shenjtë.

KERKUESI: Po, por thuhet se Shkrimi i Shenjtë si Fjalë e Perëndisë nuk

lejohet të zëvendësohet apo të shkëmbehet me traditën, e cila është fjala e

njeriut, siç shkruhet në Ungjill: “Dhe ju, përse shkelni urdhërimin e

Perëndisë për shkak të traditës suaj?... Ju keni prapësuar urdhërimin e

Perëndisë për shkak të traditës suaj. Hipokritë, mirë profetizoi Isaia për

ju kur tha: ‘Ky popull... më kot më nderon, duke i mësuar doktrinat, që

janë urdhërime nga njerëzit.” Kështu pra, nuk është e domosdoshme për

ne që të zëvendësojmë apo të shtojmë traditën e njerëzve me ligjin e

Perëndisë, i cili përmbahet në Shkrimin e Shenjtë. PLAKU KLEOPA:

Çfarë të kanë thënë shokët e tu, nuk është aspak e vërtetë, pasi ligji i

Perëndisë nuk përmbahet vetëm në Shkrimin e Shenjtë. Dëgjo se çfarë

thotë Ungjillori Hyjnor Joan: “Janë edhe shumë gjëra të tjera që i bëri 50 (Mat. 28:19-20) 51 Ka shkollarë që besojnë se në fakt, “shkruajta e tre Ungjijve të parë u vendos... rreth vitit 70 P.k”

30

Jisui, të cilat, po të shkruheshin një nga një, unë mendoj se nuk do të

mjaftonte e gjithë bota që të nxinte librat, që mund të shkruheshin.

Amin.” Përsëri, i njëjti ungjillor shpreh në një nga letrat e tij: “megjithëse

kisha shumë gjëra për t’ju shkruar nuk desha ta bëj me letër dhe bojë, por

shpresoj të vij tek ju dhe t’ju flas me gojë, që gëzimi ynë të jetë i plotë.”

Pra, e shihni se Ungjillori i shenjtë, kur e kishte aftësinë i mësoi nxënësit e

tij më tepër me zërin e gjallë të Traditës, se sa t’i dërgonte atyre letra.

Ndërsa shokët tuaj mbajnë me çdo kusht kaq sa është shkruar, ata nuk

llogarisin që, si Shpëtimtari dhe shumica e apostujve të Tij, nuk lanë

ndonjë gjë të shkruar, por, mësuan thuajse gojarisht, me zërin e gjallë të

Traditës.

KERKUESI: Në këtë rast, nuk e di si duhet ta kuptojnë të krishterët

pohimin që ne nuk duhet të joshemi nga mësimet e rreme të njerëzve,

sidomos nga ata të cilët janë fetarë dhe mbështeten tek Shkrimi. Në fund

të fundit, Apostulli na këshillon: “tregoni kujdes se mos ndokush ju bën

prenë e tij me anë të filozofisë edhe me mashtrime të kota, sipas traditës

së njerëzve, sipas elementëve të botës dhe jo sipas Krishtit”. Është

përgjegjësia jonë pastaj, që të ruajmë veten nga traditat e gabuara të

njerëzve.

PLAKU KLEOPA: Të dashurit më Krishtin, ju nuk dalloni ndryshimin

midis mësimeve të traditave njerëzore dhe të atyre që vijnë nga tradita

apostolike dhe ungjillore. Ju sollët këtu një fragment nga Shkrimi i

Shenjtë, që i referohet traditës së mësimeve njerëzore dhe

pseudofilozofisë, që s’ka asnjë lidhje me traditën ungjillore dhe

apostolike të kishës së Zotit Jisu Krisht. Tradita e shenjtë s’është as traditë

e njerëzve, as filozofi, as ndonjë lloj mashtrimi, por është fjala e

Perëndisë, që Ai e shpërndau tek ne personalisht, Apostulli i madh shën

Pavli, na mëson dhe na nxit që t’i mbajmë me fuqi traditat, duke thënë:

“prandaj, vëllezër, qëndroni dhe mbani porositë që mësuat, me anë të

fjalës ose me anë të letrës sonë.” Përkundrazi, disa këshillojnë të

krishterët më të dobët, që të shpifin dhe të braktisin traditat apostolike e

ungjillore, pa kuptuar se vetë Shkrimi i Shenjtë është një frut i Shpirtit të

Shenjtë, që u rrit prej rrënjëve dhe përmes Traditës së Shenjtë.

KERKUESI: Pse s’është i mjaftueshëm Shkrimi i Shenjtë për besimin dhe

shpëtimin, pa patur ndonjë nevojë për Traditën? Kjo duket se është rasti

31

nga fjalët e nga Apostull shën Pavli për Timotheun: dhe se që nga

fëmijëria i njeh Shkrimet e Shenjta të cilat mund të të bëjnë të ditur për

shpëtimin me anë të besimit që është në Krishtin Jisu. “I gjithë Shkrimi

është i frymëzuar nga Perëndia dhe i dobishëm për mësim, bindje,

ndreqje, dhe për edukim me drejtësi”. Këto fjalë janë të qarta. Çdo shtesë

në Shkrimin e Shenjtë është e panevojshme.

PLAKU KLEOPA: Këtu po flet vetëm për Shkrimin e Dhiatës së Vjetër

pasi Dhiata e Re, nuk ishte shkruar ende. Shën Pavli i shkroi Timotheut

se një mësues i mirë mund të përdorte Dhiatën e Vjetër për përkrahjen e

besimit të tij në Krishtin dhe edukimin e tij në krishtërim. Sipas idesë që

ju pohuat gabimisht, na del se asnjë libër i Dhiatës së Re – nga ata që u

shkruajtën në periudhën që vijoi, këto letra të apostull shën Pavlit për

Timotheun nuk duhet të pranohen. Më saktë, është e mjaftueshme për ne

të njohim librat e Dhiatës e Vjetër, të përmendur këtu, në pjesën, së cilës

ju i referoheni.

KERKUESI: Disa njerëz nuk e njohin traditën, sepse ata thonë që me

kalimin e kohës, ajo prodhoi shumë elementë të paligjshëm, kështu që

veçanërisht sot, ne s’jemi më në gjendje të dallojmë Traditën e vërtetë

apostolike nga ajo e gënjeshtërt.

PLAKU KLEOPA: Kisha e Krishtit përcaktoi të vërtetën e besimit, sipas

rrugës së gjatë të traditës, përmes mësimeve dhe kanoneve të Sinodeve të

Shenjtë Ekumenikë, dekreteve dhe Simbolit të Besimit, (Besorja) dhe me

rrëfimet (e besimit) nga Hierarkët e shenjtë dhe mrekullibërës, ashtu siç u

bënë në shumë sinode lokale, të cilët u mbajtën vazhdimisht që në kohët

e vjetra. Në këta Sinode, autoriteti dhe vërtetësia e besimit të shenjtë

orthodhoks, u themelua prerë, së pari atje ku Ai u sulmua prej herezive

ekzistuese të kohës. Nga tërësia e sinodeve të tillë, shfaqet përmbajtja

përfundimtare dhe e patjetërsueshme e Traditës së shenjtë. Kjo kuptohet,

kur ju shqyrtoni nga afër thelbin e kushteve të mëposhtme: mos miratoni

konceptimet që përmbajnë papajtueshmëri mes tyre ose kontradiktën me

Traditën Apostolike dhe Shkrimin e Shenjtë. (Një mësim konsiderohet i

vlefshëm për “traditën”, kur ai rrjedh nga Shpëtimtari ose nga Apostujt e

shenjtë dhe është drejtpërdrejt nën ndikimin e Shpirtit të Shenjtë. Tradita

është ajo, që është ruajtur nga Kisha apostolike dhe ka një vazhdimësi të

pandërprerë deri sot. Tradita është ajo që rrëfehet dhe praktikohet nga e

32

gjithë Kisha universale Orthodhokse. Tradita është ajo, që është në

harmoni me pjesën më të madhe të etërve dhe shkrimtarëve kishtarë.

Kur një traditë nuk i përmbush këto kushte, ajo nuk mund të

konsiderohet e vërtetë dhe e shenjtë dhe, si rrjedhim, nuk mund të

konsiderohet e pranueshme ose e përshtatshme për t’u respektuar.

KERKUESI: Pavarësisht të gjitha përpjekjeve të cilat ju thoni se kisha

Orthodhokse ka vepruar dhe vepron pranë të vërtetës e Traditës, disa

besojnë vetëm ato mësime, të cilat përfshihen në Shkrimin e Shenjtë.

Sepse të krishterët e parë, - thonë ata - pranuan vetëm ato shkrime që

përmbaheshin në Shkrimin e Shenjtë, siç shkruhet: “Por këta ishin më

fisnikë në ndjenjat sesa ata të Selanikut dhe e pranuan fjalën me

gatishmëri të madhe, duke i shqyrtuar çdo ditë shkrimet për të parë nëse

këto gjëra ishin ashtu.” Nga kjo, rrjedh se ne duhet t’i ruajmë këto

mësime që gjenden të shkruara në Shkrimin e Shenjtë.

PLAKU KLEOPA: Megjithatë, Apostulli i madh shën Pavli, i urdhëron të

krishterët e Korinthit jo sepse ata i mbajtën mësimet e shkruara, por për

shkak se ata ju bindën atij dhe vëzhguan me zë mësimet gojore që morën

nga ai. Dëgjoni se çfarë shkruan ai: “Dhe unë po ju lavdëroj vëllezër, që

më kujtoni në të gjitha gjërat dhe i zbatoni porositë ashtu siç jua kam

transmetuar.” Po pyes veten, cila është më e mira për ne: të ruajmë vetëm

mësimet e shkruara, apo të ndjekim apostullin e madh, që lavdëron ata

që gjithashtu e ruajnë Traditën e pashkruar? Përveç kësaj, ne kemi

përcaktuar që apostujt e shenjtë dhe ungjillorët besuan dhe predikuan

mjaft nga Tradita e shenjtë, të cilën ata e trashëguan nga të parët, dhe nuk

shkruhet në ndonjë vend në Shkrimin e Shenjtë.

KERKUESI: Ku tregohet veçanërisht që Apostujt e Shenjtë dhanë mësime

të tjera përveç atyre që janë shkruar në Shkrimin e Shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Ja ku kemi dy dëshmi: apostulli i shenjtë Juda në

letrën e tij katolike vargu 9, mes të tjerash thotë: “por Kryeengjëlli Mikael

kur në kundërshtim me Djallin, debatonte për trupin e Moisiut, nuk

guxonte të shqiptojë një gjykim fyes por tha: “Zoti të qortoftë!” Të

dashurit më Krishtin, kërkoni të gjithë për Shkrimin e Shenjtë dhe shihni,

nëse do të gjeni të shkruar këtë shprehje. Akoma më poshtë në të njëjtën

letër, apostulli i referohet profecisë së Enokut, duke thënë: “Dhe për këta,

33

profetizoi edhe Enoku, i shtati pas Adamit, duke thënë: “ja, Zoti erdhi me

mijërat e Tij të shenjtë, për të bërë gjyqin kundër të gjithëve dhe për të

bindur të gjithë të pabesët mes tyre. Por të gjitha veprat e paudhësisë dhe

për të gjitha fjalët fyese që mëkatarët e pabesë folën kundër tij.” Por

Apostulli shën Juda nuk është i vetmi që flet nga tradita. Dëgjoni se çfarë

thotë shën Pavli i shquar në letrën e tij të dytë pa mbarim: “Dhe sikur

Janesi dhe Jambresi i kundërshtuan Moisiut, njësoj edhe këta i

kundërvihen së vërtetës; janë njerëz mendjeprishur, të neveritshëm në

çështjen e besimit”. Dhe përsëri Apostulli i famshëm shën Pavli duke

udhëzuar priftërinjtë e Efesit thotë: “Kujtoni fjalët e Zotit Jisu që tha: ka

më shumë lumturi të japësh sesa të marrësh.” Tani unë ju pyes juve, që

këmbëngulni të vendosni besimin vetëm në fjalën e shkruar: nga i morën

fjalët e mësipërme dy apostujt Juda dhe Pavli, pasi ju s’do t’i gjeni ato të

shkruara në asnjë vend në Shkrimin e Shenjtë?

KERKUESI: Ende pyes veten nëse është e mundur që Tradita e Shenjtë të

ruhet deri sot e papërzierë dhe e vërtetë në të gjitha drejtimet si në fillim?

A s’duhet të zotërojmë më shumë besim nga mësimet e shkruara të

Shkrimit të Shenjtë?

PLAKU KLEOPA: Ju patë më sipër, që shën Pavli i njohur, urdhëron të

krishterët e Korinthit që të ruajnë me kujdes dhe të plota, traditat e

pashkruara ashtu siç i kishin marrë nga goja e tij. Por më tepër, ju dëgjuat

që apostujt Pavël dhe Juda, shfrytëzuan në predikimet e tyre fjalët e

marra direkt nga Tradita e Shenjtë. Si ato që i referoheshin profecisë së

Enokut, etj. Më tutje, ju tregova gjithashtu se me çfarë mjetesh u ruajt

Tradita e Shenjtë gjatë kohërave. Përveç kësaj, Apostull shën Pavli i nxit

dhe i drejton të krishterët e Selanikut, që të jenë shumë të kujdesshëm

dhe vigjilentë në ruajten e Traditës së Shenjtë: “Prandaj vëllezër,

qëndroni dhe mbani porositë që mësuat, me anë të fjalës ose me anë të

letrës sonë”52. “Dhe në një vend tjetër ai thotë: “Por edhe sikur ne ose një

ëngjëll i qiellit t‘ju predikonte një Ungjill të ndryshëm nga ai që ju kemi

predikuar, qoftë i mallkuar.” Me fjalë të tjera, ai po flet për Ungjillin që

kaloi brez pas brezi me një zë të gjallë dhe jo vetëm me fjalën e shkruar.

KERKUESI: Si u ruajt ky kanon i Traditës së Shenjtë në Kishë gjatë

periudhës mijëravjeçare? Në kohën tonë disa deklarojnë se nga dita në

52 2 Thes. 2:15.

34

ditë, klerikët dhe shkrimtarët kishtarë ndryshojnë të vërtetën e Shkrimit

të Shenjtë dhe Traditën Apostolike, e cila në fillim ishte autentike dhe e

vërtetë. Ata thonë se nëse keni në duar një libër që u botua 50 vjet më

parë dhe e vendosni atë pranë një tjetri të botuar së fundi, ata s’do të

kenë asgjë të përbashkët. Kjo do të thotë që nëse hierarkët dhe priftërinjtë

e kanë bërë këtë me librat kishtarë, ata do të vepronin njësoj me Traditën

e Shenjtë, për të cilën Orthodhoksët mburren se e kanë mbajtur të

padëmtuar nga Apostujt e Shenjtë.

PLAKU KLEOPA: Ajo çfarë shokët e tu kanë pranuar, nuk është aspak e

saktë. Mësimet e Kishës së Krishti janë të ruajtura nga Shpirti i Shenjtë

dhe nuk mund të gabojnë. Themeluesi i saj, Zoti Jisu Krisht e drejton atë

në një mënyrë të padukshme, deri në fund të kohëve. Nëse disa

shkrimtarë kishtarë, hierarkë, priftërinjë ose laikë përkthyen Biblën nga

një gjuhë tjetër ose ndreqën disa pasazhe, në të cilat një shprehje nuk i

korrespondon të folurës së sotme të njerëzve tanë, ky do të ishte një

rregullim dhe modifikim i shprehjes dhe jo një ndryshim serioz i thelbit

të tekstit Biblik. Nëse sot një rumun nga koha e plakut Mirtesa ose

Stefanit të Madh (1504) do të ngjallej dhe ju do të donit të flisnit me të,

vështirë se do ta kuptonit atë në gjuhën që është rritur, pasi nuk është më

e saktë ajo, që flitej atëherë. Pikërisht kjo ka ndodhur me librat. Me

kalimin e kohës, fjalët apo shprehjet e shkrimtarëve u përmirësuan me

gjuhën e përshtatshme të sotme, megjithatë pa e ndryshuar kuptimin e

Shkrimeve të thella dhe kishtare. Që më parë, unë ju referova tek

themelimi mbi të cilin qëndron Tradita e shenjtë dhe me cilat mjete

garantohet ruajtja e imazhit të saj origjinal autentik dhe si ai mbartet

përgjatë kohëve. Dhe pikërisht kjo i referohet simbolit të lashtë të besimit

(Besores), kanoneve apostolike dhe vendimeve dogmatike të shtatë

Sinodeve Ekumenike.53 Mund t’i shtohen edhe testamentet e mëposhtme

madhështore dhe garancitë kuptimplote për ruajtjen e padëmtuar të

Traditës së Shenjtë: veprat e kishës së hershme, dëshmitarët e shoqërisë

së apostujve, mes së cilave janë Shën Ignat Perëndimbajtësi, një dishepull

i apostujve dhe shën Polikarpi i Smirnës. Këta Etër i këshilluan

53 Plaku Kleopa këtu i referohet shtatë Sinodeve të njohura Ekumenikë, megjithatë në esencë kisha

pranon dhe një të tetë (879), i cili konfirmoi kundërshtimin e akullit “Filioque” në prezencë dhe me

përkrahjen e Kishës së Romës dhe një të nëntë (1341) i cili kundërshtoi teologjinë humaniste skolastike

të Barlamit, në përkrahje të Hezihastëve dhe të Shën Grigor Palamait. Të vërtetat e sqaruara nga këta dy

sinode, ndihmuan të mbrojnë Kishën kundër shtrembërimeve teologjike të cilat, u sollën të mbartura mbi

650 vitet e shkuara, së pari ne perëndim dhe shpejt paskësaj në lindje.

35

besimtarët e ditëve të tyre që të ruajnë veten nga mësimet e heretikëve

dhe të mbajnë të plotë vetëm Traditën apostolike

Për Hegjesipin, Eusebio na thotë se, u orvat të mbledhë të tërë

traditat apostolike dhe gati ja doli mbanë, duke mbledhur më shumë se

pesë libra me vlerë materiale që Eusebio i studioi. Fatkeqësisht me

kalimin e kohës këta libra humbën përfundimisht.

Shën Irineu dhe Klementi i Aleksandrisë na informojnë: “Ata që

shpjegojnë Shkrimin pa ndihmën e Traditës së Kishës, e copëtojnë

kuptimin e së vërtetës.” Më tej, shikoj këto dëshmi të ndritshme që

përfaqësojnë besimin e kohëve apostolike dhe periudhën që vijon

menjëherë deri në shekullin e katërt. Veprat e Kishës së lashtë janë një

dëshmi e rëndësishme për vlerën e Traditës së shenjtë dhe nderin e

shfaqur që nga ato kohëra e deri më sot.

Origjeni thotë: “Ruaj Traditën e Shenjtë në Kishë.”

Shën Epifani shkruan: “Është e nevojshme të mbajmë traditën,

sepse nuk është e mundur që çdo gjë të gjendet në Shkrimin e Shenjtë.

Apostujt e Shenjtë kaluan brez pas brezi disa gjëra me anë të fjalës së

shkruar, ndërsa të tjerët nëpërmjet të folurit.

Shën Joan Gojarti thotë: “Kështu është e qartë që apostujt e shenjtë,

nuk shpërndanë çdo gjë me anë të letrave; por shumë gjëra ata i kaluan

brez pas brezi npërmjet fjalës së folur e cila është gjithashtu e besueshme.

Nëse ekziston tradita, atëherë mos kërko gjë tjetër.”

Shën Grigori i Nisës shkruan: “Ne kemi traditën e shpallur për ne

nga etërit, si një trashëgimi prej vazhdimësisë apostolike dhe të përçuar

përmes shenjtorëve.”

Shën Vasili i madh, në shkrimet e tij siguron dëshmi të ngjashme.

Ja se si shprehet ai: “Midis dogmave dhe Kerygma, (të vërtetat ungjillore)

që ruhen në Kishë, disa i kemi nga mësimet e shkruara, ndërsa të tjerat i

kemi marrë gojarisht nga Tradita e apostujve nga një trashëgimi e

fshehtë. Të fundit kanë të njëjtën ligjshmëri dhe forcë si tekstet e

shkruara”

36

Ne duhet të mbrojmë me nderim dhe perëndishmëri të madhe Traditën e

Shenjtë, meqenëse gjithçka që nevojitet për të ndikuar në shpëtimin tonë

nuk gjendet brenda Shkrimit të Shenjtë. Shkrimi i Shenjtë na udhëzon të

bëjmë shumë gjëra; megjithatë Ai nuk na tregon dritën. Për shëmbull: Ai

na drejton që të pagëzohemi, por nuk na e shpjegon metodën. Po kështu

Ai na drejton që të rrëfejmë mëkatet tona, të marrim kungimin, të

kurorëzohemi (martohemi)- por në asnjë vend ai nuk specifikon ritin e

kryerjes së këtyre mistereve. Përveç kësaj, ai na drejton të lutemi, por s’na

tregon se si, ku, dhe kur. Ai na tregon që të bëjmë shenjën e kryqit të

shenjtë para kraharorit tonë sipas psalmistit: “Zot, dërgoje dritën e

fytyrës sate mbi ne” por ai s’na tregon se si. Kush na mëson në Shkrim që

të adhurojmë me fytyrë nga lindja? Ku na tregohen në Shkrim fjalët e

Epiklisis (thirrjes) së Shpirtit të Shenjtë, për shenjtërimin e mistereve të

gjithëshenjta? Cili mësim nga Shkimi i Shenjtë na udhëzon të bekojmë

ujin e pagëzimit dhe vajosjen e shenjtë të krezmimit të shenjtë? Cili

pasazh në shkrim na mëson rreth denoncimit dhe mohimit të trefishtë të

Satanait para pagëzimit të shenjtë? “Lavdi Atit edhe Birit edhe Shpirtit të

Shenjtë” nga cili pasazh na erdhi?

Duke ja parashtruar këto pyetje, shpikësit të traditës, shën Vasili i

Madh thotë: “Nëse pranojmë të braktisim traditat e pashkruara me

pretekstin se ato s’kanë vlerë shumë të madhe, ne gabojmë në çështje të

mëdha dhe të rëndësishme, duke e kundërshtuar Ungjillin.”

Prandaj, urdhri me të cilin “Kisha përkrah të pashkruarën është:

çfarëdo që është me origjinë apostolike dhe praktikohet prej Etërve, merr

vlerën e Traditës dhe ka fuqinë e ligjit në kishën e Zotit Krisht. Dhe

prandaj, ajo duhet të ruhet, meqenëse rëndësia dhe dobia e saj buron nga

lidhja që ekziston midis asaj dhe Shkrimit të Shenjtë. Është e vërtetë që të

dy kanë mbetur brenda një bashkimi reciprok dhe një lidhjeje intime -

një lidhje e bazuar në faktin se të dyja përfshijnë zbulesën e shenjtë të

Perëndisë dhe për ne janë pikënisja dhe burimi i Zbulesës. Kështu, nuk

është e mundur që të ekzistojë një kontradiktë e brendshme ndërmjet të

dyjave, ose për ne që të mënjanojmë njërën nga tjetra.

Shkrimi i Shenjtë zotëron dëshminë e tij unike, të kanonit të

shkrimeve dhe karakterin e tij dogmatik (frymëzimin e tij hyjnor) vetëm

37

në, dhe me Traditën e Shenjtë, ndërsa Tradita e Shenjtë është e aftë të

provojë autenticitetin e të vërtetës së saj vetëm me Shkrimin e Shenjtë.

38

Kapitulli i katërt

Mbi Nderimin e Shenjtorëve dhe Engjëjve

KËRKUESI: Për çfarë arsye ne, Orthodhoksët, nderojmë engjëjt dhe

shenjtorët, dhe i vendosim ata si ndërmjetës përpara Perëndisë për

shpëtimin tonë? Njerëz të bindur, thonë se ka vetëm një ndërmjetës midis

Perëndisë dhe njeriut, Zoti Jisu Krisht. Apostulli mëson si më poshtë në

lidhje me këtë çështje: “Në fakt një është Perëndia, dhe një i vetëm është

ndërmjetësi midis Perëndisë dhe njerëzve, Jisu Krishti njeri.”54 Si pasojë,

as engjëjt, as shenjtorët, as ndonjë tjetër përveç Krishtit nuk është i aftë të

bëjë ndërmjetësim me Perëndinë në emër të shpëtimit tonë.

PLAKU KLEOPA: Është e vërtetë se asnjë përveç Zotit Krisht s’është i

zoti të ndërmjetësojë përpara Atit, meqënëse vetëm Ai paraqitet si një

sakrificë për shpëtimin e botës. Si rrjedhim, asnjë përveç Zotit Krisht,

s’është i aftë të shpëtojë njeriun nga mëkati. Megjithatë, me gjithë

nderimin e shenjtorëve, ne nuk i vendosim ata në vendin e Krishtit, dhe

as përbri Tij. Kur shenjtorët luten për ne, është pikërisht shpëtimi ynë, ai

që ata kërkojnë nga Zoti Krisht. Ata ndërmjetësojnë me Të, për Shpëtimin

tonë. Ata lusin nga Zoti Krisht, shpëtimin tonë. Këtë nënkuptojmë ne,

kur themi se ata ndërmjetësojnë për ne. Me lutjet e tyre, shenjtorët bëjnë

kërkesë për shpëtimin tonë. Por, jo sikur vetë ata të kenë fuqinë për të

shpëtuar, pasi i vetmi, që shpëton është Zoti Krisht. Kështu, ne nuk i

nderojmë shenjtorët dhe engjëjt siç nderojmë Perëndinë. (Ajo që ne i

japim shenjtorëve dhe ëngjëjve është veçse një përkulje (пpoσkủvησιs)

nderi dhe respekti, ndërsa Perëndinë e adhurojmë dhe e admirojmë

(۸atpείa) me adhurim të përsosur, i cili quhet gjithashtu, siç duhet,

adhurim.55 Ne i nderojmë shenjtorët e Perëndisë, sepse ata janë miqtë dhe

54 1 Tim: 2.5 55 Është nevoja të “bëjmë një dallim midis adhurimit absolut dhe adhurimit (iatpείa) relativ ose nderimit

(пpoσkủvηίa), që mund të përkthehet, fjalë për fjalë: bie poshtë, përkulem ose shtrihem përmbys,

respektoj apo nderoj, ose bëj nderime.

Dhiata e Vjetër jep shumë shembuj, kur patriarkët adhurojnë, nderojnë, e përkulen përpara njerëzve,

vendeve apo sendeve, por e fundit nuk është asnjëherë me adhurimin apo admirimin që i takon vetëm

Perëndisë. Proskinisis që jep i krishteri një ikone, është ontologjikisht i njëjti respekt që ai duhet t’u bëjë

bashkëtëkrishterëve të tij, të cilët janë imazhet e Krishtit: por është ontologjikisht i ndryshëm nga laria, e

39

të dashurit e Perëndisë, siç është shkruar: “Ju jeni miqtë e mi, nëse bëni

gjërat që ju urdhëroj.56” Dhe për Abrahamin lexojmë gjithashtu: “Edhe

Abrahami e beson Perëndisë, dhe kjo iu numërua për drejtësi, dhe u

quajt miku i Perëndisë.57”

Apostull Pavli i shkruan Efesianëve: “Ju pra, nuk jeni më të huaj, as

bujtës, por bashkëqytetarë të shenjtorëve dhe pjestarë të familjes së

Perëndisë.58” Kështu pra, si miq dhe të dashur të Perëndisë, ne i

nderojmë shenjtorët. Ne dimë gjithashtu se shenjtorët kanë brohoritjen e

Perëndisë në qiej. Ata vërtet do të gjykojnë botën59. Ndërsa shenjtorët,

gjendeshin ende në tokë ata kishin dhunti60 profetike, për shembull

profecia e Eliseut për Gehazin61. Po ashtu, ndërsa ishin ende në këtë jetë,

ata i luteshin Perëndisë për të mirën e njerëzve, ashtu si Abrahami, që iu

lut Perëndisë për popullin e tij.

KËRKUESI: Si është e mundur që shenjtorët dhe engjëjt janë të aftë të

ndërmjetësojnë me Perëndinë, në emër të shpëtimit të njerëzve, sepse ne

duhet të presim shpëtimin tonë nga Krishti, i cili është Shpëtimtari dhe

ndërmjetësi për shpëtimin tonë? Kështu është shkruar: “Dhe në asnjë

tjetër nuk ka shpëtim, sepse nuk ka asnjë emër tjetër, nën qiell që u është

dhënë njerëzve dhe me anë të të cilit, duhet të shpëtohemi.62” Nuk na

duhet pra, t’u drejtohemi shenjtorëve, nëse dëshirojmë që të trashëgojmë

shpëtimin.

PLAKU KLEOPA: Përkundrazi, kjo puna e shenjtorëve, ka rëndësi të

madhe. Ata kanë aftësinë që të luten përpara Perëndisë në emër të njeriut

dhe shpëtimit të tij. Kjo është mëse e qartë nga pasazhi tek Libri i

Zbulesës, i cili pohon: “ Dhe mbasi e mori librin, të katër qeniet e gjalla

dhe të njëzetë e katër pleqtë ranë përmbys përpara Qengjit, duke patur

secili një qese dhe disa kupa ari plot me erë të këndshme, të cilat janë

lutjet e shenjtorëve.” Shenjtorë luten për njerëzit, jo vetëm në qiej pas

prehjes së tyre, por gjithashtu gjatë kohës që janë në këtë botë, siç e

cila i takon vetëm fjalën greke poroskinisis me ‘adhurimin’ dhe latreia me ”shërbej. “[shih Shën Joani i

Damaskut, Mbi Imazhet Hyjnore, 9-11.] 56 Jn: 15, 14 57 Jak: 2, 23 58 Efes: 2, 19 59 1 Kor: 4, 2; Mt: 19, 23; Heb: 12, 22-23 60 1 Mbre: 14, 1-17 61 2 Mbre: 5, 25-27 62 Vap: 4, 12

40

treguam më parë. Dhe pikërisht, shën Abrahami lutet për Abimelekun,

profeti shën Moisiu për popullin e tij dhe gjithashtu Apostull shën Pavli

për dishepujt e tij. Kështu, ai shkroi: “Ne përherë e falenderojmë

Perëndinë për ju të gjithë, duke ju kujtuar në lutjet tonë; duke kujtuar

vazhdimisht veprën tuaj të besimit... përpara Perëndisë, Atit tonë.” Dhe

në një vend tjetër: ” Edhe për këtë ne vazhdimisht po lutemi për ju, që

Perëndia ynë t’ju bëjë të denjë për këtë thirrje...” Dhe përsëri: “[unë] nuk

pushoj së falënderuari për ju dhe duke ju kujtuar në lutjet e mia, që

Perëndia... t’ju japë Frymën e diturisë...” Dhe gjetkë: “Dhe ne lutemi edhe

për këtë, për përsosjen tuaj.” Dhe Timotheut ai i shkruan: “E falënderoj

Perëndinë, të cilit i shërbej sikurse edhe të parët e mi me ndërgjegje të

pastër, se papushim të kujtoj në lutjet e mia, ditë e natë.”

Përveç kësaj, në Dhiatën e Vjetër shkruhet: “Dhe shërbëtori im Jobi

do të lutet për ju; dhe kështu për respektin që kam për të nuk do t’ju

trajtoj sipas marrëzisë suaj, sepse nuk keni folur drejt për mua, siç ka bërë

shërbëtori Im Job.”

Dhe po kështu, Profeti Daniel, i ngazëllyer në shikim dhe lutje tek

Perëndia, thotë: “Ai është vëllai im i dashur, profeti i Perëndisë, Jeremia,

i cili lutet shpesh për njerëzit dhe qytetin e shenjtë.”

Shikoni që nga e gjithë kjo, duket e qartë se shenjtorët kanë fuqinë

e ndërmjetësimit me Perëndinë për shpëtimin tonë, duke zbuluar faktin

që, sa shumë në këtë jetë po aq dhe pas vdekjes së tyre, ata luten në qiell

për dobinë e shpirtrave tanë.

Gjithashtu, Perëndia dërgon engjëjt e tij, për të ndihmuar ata që i

luten Atij. Perëndia dërgoi engjëllin e tij tek Danieli për ta çliruar atë nga

gojët e luanëve. Dhe Apostulli i madh shën Pavli, thotë se engjëjt janë

shërbëtorët e Perëndisë, që dërgohen për të shërbyer për të mirën e atyre

që kanë për të trashëguar shpëtimin. Ai që pranon engjëjt, pranon Zotin

Krisht.

Kështu, nga të gjitha dëshmitë e shkruara më sipër, dihet se engjëjt dhe

shenjtorët janë të aftë të ndërmjetësojnë për ne, me Perëndinë, me anë të

lutjeve të tyre, pasi ata janë miqtë, të dashurit dhe të shtrenjtët tek

Perëndia.

41

KËRKUESI: Unë kam dëgjuar disa të thonë se Orthodhoksët, me

nderimin dhe respektin që u bëjnë shenjtorëve dhe ëngjëjve, zbehin

lavdinë dhe nderin që i përket vetëm Perëndisë. Apostull shën Pavli i

qorton dhe i ndërshkon rëndë kolosianët që bënë këtë, duke lënë

adhurimin e Perëndisë dhe duke nderuar engjëjt. Ja çfarë shkroi ai:

“Askush të mos pëvetësojë prej jush çmimin me pretekst përulësie dhe

kulti për ëngjëjt... dhe nuk mbahet tek Kryet (Krishti), prej të cilit i gjithë

trupi, i ushqyer mirë dhe i lidhur i tëri me anë të nyjeve dhe të

gjymtyrëve, rritet me rritjen e Perëndisë.”

PLAKU KLEOPA: Asnjë zënie apo zhvlerësim i lavdisë së Perëndisë nuk

vjen nga respekti dhe nderimi për engjëjt e Tij. Kjo ndodh para së

gjithash, sepse nderimi (adhurues) që ne i ofrojmë Perëndisë është një

gjë, dhe nderimi (me respekt) që ne i japin ëngjëjve dhe shenjtorëve të

Perëndisë, një tjetër. Po ky Shpirt i Shenjtë na nxit të lavdërojmë

Perëndinë me shenjtorët e Tij, duke thënë “Lëvdoni Perëndinë në

shenjtorët e Tij.”63 Kështu, ne gjithashtu lavdërojmë Perëndinë, kur

kërkojmë në lutje ndihmën dhe ndërmjetësimin e ëngjëjve dhe

shenjtorëve, mbasi shenjtorët në trashëgiminë e tyre përçojnë lutjet e tyre

tek Perëndia. Perëndia Vetë, i lavdëroi shenjtorët e tij dhe i veshi ata me

lavdinë e Tij: “Dhe unë u kam dhënë lavdinë që më ke dhënë, që ata të

jenë një, ashtu si ne jemi një.” Diku tjetër, Ai thotë: “Ai që ju pranon, më

pranon mua, dhe ai që më pranon mua, pranon atë që më ka dërguar. Ai

që pranon një profet në emër të një profeti, do të marrë shpërblimin që i

takon profetit; dhe ai që pranon të drejtin në emër të të drejtit, do të

marrë shpërblimin që i takon të drejtit.” Këto dëshmi provojnë

mjaftueshëm mashtrimin e atyre që hedhin poshtë nderin ndaj

shenjtorëve dhe ëngjëjve, - të atyre shërbëtorëve të dashur të Perëndisë –

duke mos kuptuar, se praktikisht, ata i kthejnë kurrizin vetë Perëndisë,

Krijuesit dhe modeluesit të shenjtorëve.

KËRKUESI: Nëse janë vërtet të aftë, atëherë pse shenjtorët nuk i luten

Perëndisë për shpëtimin tonë? Për shembull, Abrahami nuk kishte aspak

dëshirë që t’i lutej Perëndisë, në emër të pasanikut të pamëshirshëm. Kjo

ndoshta ngaqë ai nuk kërkoi me këmbëngulje?

63 - Greqisht lexon ήv to’s afioιs (äγιοs)” vë menjanë në ose me Perëndinë, e shenjtëruar; e shenjtë

moralisht e pastër, e drejtë.” VMJ e jep këtu avίοιs si “Shenjtërore.”

42

PLAKU KLEOPA: Abrahami nuk ndërmjetësoi për të pasurin, sepse gjatë

jetës së tij, ai nuk kërkoi asnjëherë ndihmën e shenjtorëve, dhe as që e çoi

mendjen tek Perëndia. Në veprat e Apostujve shohim që Apostull shën

Pjetri e kundërshtoi adhurimin që Korneli i dha atij, meqenëse edhe ai një

njeri është. Centurioni Romak ishte njohur me nocionin e Perëndisë, që

kur u largua nga idhujt. Si pasojë, ishte shumë normale për të, që ta

besonte shën Pjetrin, si një njeri të dërguar nga Perëndia, të ishte si

Perëndia ose sigurisht si një njeri më i madh se të tjerët, ose si një

gjysëmperëndi që nuk meritonte respekt, por adhurimin si me perënditë.

Për këtë arsye, shën Pjetri kundërshtoi adhurimin që kërkoi t’ja ofronte

Korneri. Në një pasazh nga veprat e Apostujve, Apostujt Pavli dhe

Barnaba i qortuan ata, që u ofruan atyre adhurim për të njëjtën arsye si

më sipër, meqenëse i konsideronin ata të dy perëndi dhe po përgatiteshin

për t’i adhuruar. Nga këto pasazhe shohim se banorët e qytetit të Listrës,

të habitur nga Shërimi mrekullibërës i shën Pavlit për njeriun sakat që

nga lindja, thirrën me një zë: “Perënditë zbritën ndër ne, në trajtë njeriu.

Dhe e quanin shën Barnabën “Jupiter” dhe shën Pavlin “Mërkur”, sepse

ai fliste më shumë.“ Kështru pra, është e lehtë të kuptohet refuzimi i

Apostujve që të adhuroheshin si Perëndi, pasi ata predikonin kundër

Perëndive të rreme dhe i udhëhiqnin të gjithë tek adhurimi i Një dhe të

vetmit Perëndi. “Duke thanë këto gjëra, mundën t’i ndalin me vështirësi

turmat që të mos u bëjnë flijime.” Në pasazhin tjetër, ëngjëlli i cili

shpjegon ëndrrën apokaliptike, refuzon adhurimin që Apostulli dhe

Ungjillori shën Joan i ofron atij, duke arsyetuar në këtë mënyrë: “unë jam

bashkëshërbëtori yt...“ domethënë: Unë jam i ngjashëm me ty, një shërbëtor

i Perëndisë, siç je ti. Ne jemi në një lidhje barazie dhe unë s’duhet të

pranoj më shumë se të gjithë, adhurim nga ty, përderisa edhe ti je këtu, jo

në trup por në frymë, domethënë: në një gjendje ëngjëllore, në atë që je si

mua me “frymën e profecisë”, e cila duket se sjell dëshmi për Zotin

Krisht.

Baza plotësuese për përgënjeshtrim, përfaqësohet nga fjalët e ëngjëllit:

“Adhuro Perëndinë!” Perëndia ishte në mesin e tyre dhe ëngjëlli, që ishte

shfaqur, do ta kishte shpërfillur Atë, nëse ai do të pranonte adhurim nga

shën Joani për veten e tij. Është pikërisht njësoj si midis njerëzve: është

një ofendim që t’i bësh më tepër nderim një politikani të lartë e të

respektuar, në praninë e presidentit të vendit. Realisht, kur ai është i

pranishëm, mirësjellja dhe nderi në të gjithë gjërat i caktohet atij që është

43

më lart se të tjerët. Por, kjo nuk do të thotë se të shumëvlerësuarit pranë

tij, nuk e pranojnë nderin. Përveç kësaj, në një pasazh pasues ëngjëlli

shpreh, këtë herë më qartë, barazinë e tij me Apostullin shën Joan dhe

shkujdesjen dhe mosbesimin që do të tregonte ai, nëse do të pranonte

adhurim.

Në këtë mënyrë, lutja e pasazheve të mësipërm nga disa për të

justifikuar mësimet e tyre të rreme, dhe pikërisht mohimi për dhënien e

nderimit tek shenjtorët dhe engjëjt, tregon se është një interpretim i gjithë

i tyre, dhe i bërë nga vetë ata. Apostujt shën Pjetri, shën Pali dhe shën

Barnaba i ndaluan njerëzit që t’i adhuronin si Perëndi, sepse si njerëz të

shenjtë që ishin, ishte e përshtatshme për ta, vetëm të pranonin nderim

dhe respekt nga njerëz të tjerë. Engjëlli i shfaqur, gjithashtu refuzoi

nderimin e shën Joanit prej (virtytit të) barazisë që ai ndante me të, mbasi

shën Joani ishte gjithashtu një shërbëtor i Perëndisë. Nuk është e vështirë

të tregosh tek shumë pasazhe të Shkrimit, nderin dhe respektin e treguar

prej njerëzve për shenjtorët dhe engjëjt e Perëndisë, si dhe pranimin e

mëpasëm të një nderimi të tillë.

Njësoj me shembullin e parë, ne lidhim pjesën e mëposhtme:

Mbreti Ashaziahu dërgoi edhe një kapiten të tretë pesëdhjetësheje, me

pesëdhjetë njerëzit e tij, që të gjunjëzohej para Elias dhe t’i lutej atij. Kur

ata erdhën tek ai, kapiteni foli me të dhe i tha: “ O njeri i Perëndisë, të

lutem, jeta ime dhe e këtyre pesëdhjetë shërbëtorëve të tu, qofshin të

çmuara në sytë e ty.” Dhe pak më vonë: “...bijtë e profetëve që dukeshin

në Jeriko... erdhën të takojnë atë dhe u shtrinë (εпpoσkùvησv) përdhe

para tij.” Përsëri, në një vend tjetër: “Atëherë mbreti Nabukodonosor ra

me fytyrë përmbys (εпpoσkùvησε) para Danielit.” Ne dëshmojmë

gjithashtu se Balami duke përulur fytyrën e tij, nderoi (eposkinise)

ëngjëllin e Zotit: “Atëherë Zoti ia hapi sytë Balamit dhe ai pa engjëllin e

Zotit që rrinte në rrugë me shpatën e tij të zhveshur në dorë. Dhe Balami

u përkul dhe ra përmbys me fytyrën për tokë. Engjëlli i Zotit e pranoi

nderimin e Zotit. (Zanafilla kap. 19...) Engjëlli i Zotit pranoi nderimin e

Manoahut dhe gruas së tij, që ranë me fytyrë përtokë, ndërsa ëngjëlli i

Zotit u ngjit me flakën e altarit. (Gjygj. 13:18-21). Engjëlli i Zotit pranoi

nderin nga Davidi dhe priftërinjtë e popullit. (1 Kor.16-18). Dhe po

kështu bëri Engjëlli i Zotit, pranon nderim nga profeti Daniel.

44

Shih, në gjithçka që të jam përgjigjur, në gjithçka që e kishe të

vështirë ta besoje, se shenjtorët dhe engjëjt e Perëndisë nuk pranojnë

adhurim nga njerëzit. Lexo me kujdes pasazhet përkatëse të Shkrimit të

Shenjtë dhe do të kuptosh qartë se si shenjtorët e Perëndisë dhe engjëjt e

tij marrin ndere nga njerëzit - pa zgjuar një nder i tillë ndonjë zemërim

tek Perëndia. Si mund të zemërohet Perëndia kur sheh miqtë e tij të

çmuar dhe të dashur që lartësohen në Emrin e Tij, kur Ai Vetë i ka

lavdëruar ata, i ka pajisur me fuqi mrekullibërëse dhe u ka dhënë

dhurata shpirtërore të jashtëzakonshme64?

KERKUESI: Cilat janë këto dhurata shpirtërore dhe fuqi të veçanta me të

cilat Perëndia i ka nderuar shenjtorët e tij?

PLAKU KLEOPA: Që nga fillimi, Ai i dha atyre fuqinë të bëjnë mrekulli,

siç shkruhet: “I hatashëm është Perëndia në shenjtërinë e Tij, madje dhe

Perëndia e Izraelit dhe “Gjithë dashuria ime është vendosur te njerëzit e

shenjtë dhe të nderuar që janë mbi tokë.” Sigurisht, me dorën e profetit

Moisi, a nuk e goditi Perëndia Egjiptin, e shndërroi ujin në gjak, solli

bretkosat, mushkonjat, murtajën tek kafshët, puçrra me qelb, breshër dhe

zjarr, karkalecë, errësirë, vdekje të foshnjave të parëlindur, kaloi izraelitët

përmes Detit të Kuq, shkatërroi Faraonin dhe ushtrinë e tij, fitoi mbi

Amalekun, bëri të ëmbla ujërat e Morës, nxorri ujë nga shkëmbi në

Horeb, bëri që toka të gëlltisë Koreun dhe Dathanin, i kuroi prej gjarprit

të bronztë, a s’i bëri ujërat të rrjedhin nga shkëmbi në Kadesh? Më pas,

me Jozueun, biri i Nunit, Ai shkruajti këto ngjarje mrekulluese: Pengimi i

ujërave të Jordanit, shembja e mureve të Jerikos. Dhe me Gideonin:

shkatërrimi i banorëve të Midianit. Me Sansonin: ndarja në pjesë e luanit

dhe shembja e shtëpisë së perëndisë së Dagonit. Me Samuelin: flakërima

ndriçuese dhe gjëmime bubullimash në kohën e korrjes së grurit. Me

profetin Elia: thatësira e madhe, mielli dhe vaji i vejushës, ringjallja e birit

të së vesë të Sareptas, zjarr nga qielli mbi blatimin, hapja e qiellit dhe shiu

i madh. Më tutje, shohim ndëshkimin e Asshaziahut me vdekje, ndarjen e

ujërave të Jordanit, pastrimin e ujrave të Jerikos, vrasjen e të rinjve në

Bethel nga dy arinj, ringjalljen e birit të Shunamitës, shërimin e Namanit,

ndëshkimin me lebër të Gehazit, ringjalljen e njeriut nga kockat të

Eliseut. Dhe me Isaian: shërimi i Ezekias.

64 Rom. 2:10

45

Dymbëdhjetë Apostujt e shenjtë sjellin dëshmi që bënë të gjitha

llojet e shërimeve. Kështu edhe shtatëdhjetë Apostujt kryen mrekulli të

ndryshme. Akoma më tutje, mrekulli të panumërta referohen si të kryera

nga Apostujt, si shërimi i të çalit që në lindje, vdekja e Ananias dhe

Safirës, shërimi i të sëmurëve, shërimi i të dergjurit në shtrat Endeas,

ngjallja e Tabithës, kthimi i shikimit të Saulit (shën Pavlit), ndëshkimi i

magjistarit Elimas, ringjallja e të riut Eutik, shërimi i atit të Publit; e

shumë mrekulli të tjera të panumërta, shenja dhe çudira, të cilat këtu nuk

ka vend për t’i treguar të gjitha.

Shiko vëllai im, se me çfarë force dhe dhuratash hirmbushura,

Perëndia i pajisi shenjtorët e Tij, si në Dhiatën e Vjetër ashtu dhe në të

Renë! Prandaj, tani në kthim të mendjes tënde, në lidhje me mrekullitë e

shenjtorëve të Perëndisë, shqyrto atë e cila u fol prej Shpirtit të Shenjtë: “I

tmerrshëm është Perëndia në shenjtoren e Tij dhe Perëndia e Izraelit”.

Nëse nderojmë gjithashtu engjëjt e Perëndisë njësoj si shenjtorët e

Tij, duhet të pranojmë se Perëndia i ka treguar botës shumë mrekulli të

jashtëzakonshme nëpërmjet ëngjëjve të Tij të shenjtë. Ne kemi shumë

shembuj: engjëllin e Zotit që i udhëhoqi Izraelitët jashtë Egjiptit,

shkatërrimin e Sodomës dhe Gomorrës që u zbatua prej ëngjëjve,

epideminë e Jerusalemit, shkatërrimin e ushtrisë së Asirëve, ndëshkimin

me vdekje të Herodit, lajmërimin e engjëllit për lindjen e Zotit Jisu

Krishtit dhe shën Joan Pagëzorit, për Ringjalljen e Krishtit. Për më tepër,

engjëjt i shërbenin Vetë Zotit Jisu Krisht, ata lajmëruan tek barinjtë

lindjen e Tij, dhe ata do t’i ndajnë të drejtët nga të padrejtët në ditën e

gjykimit. Vërtet, shenja të panumërta dhe mrekulli çudibërëse ndodhën

me anë të ëngjëjve të shenjtë të Perëndisë, madje dhe tani po përmbushen

dhe ende do të na shfaqen deri në fund të kohërave. Këto vepra të

dashurisë së Perëndisë u bënë prej Tij me anë të shërbimit të ëngjëjve të

Tij të shenjtë. Kështu, ne jemi të detyruar t’i nderojmë engjëjt e shenjtë,

meqenëse ata ,me dashuri dhe bindje, i shërbejnë veprës së shpëtimit

tonë.

46

Kapitulli i pestë

Mbi Nderimin e Gjithmonë – Virgjëreshës Mari

KËRKUESI: Në lidhje me Nënën e Zotit Jisu Krisht, Hyjlindësen Mari:

Pse e nderojnë atë kaq shumë të krishterët Orthodhoksë dhe në të njëjtën

mënyrë siç nderojnë Perëndinë?

47

PLAKU KLEOPA: Ne e nderojmë të Tërëshenjtën Virgjëreshën Mari dhe

jetëdhënësen e Perëndisë (Theotokos65) më shumë se shenjtorët e tjerë të

shenjtë dhe engjëjt, por megjithatë, ne nuk i japim asaj të njëjtin nderim

që i japim dhe Perëndisë. Nderimi që i japim asaj, quhet respektues,

sikurse ajo është nëna e Zotit, duke mos patur vetëm një marrëdhënie

shpirtërore me Të, siç ndodh me shenjtorët e tjerë, por gjithashtu një

bashkim fizik. Për këtë arsye në himnin e kishës ne i psalim asaj:

Ti meriton me të vërtetë të të lumturojmë ty Hyjlindësen, gjithmonë

të lumurën dhe të përmbikulluarën dhe nënën e Perëndisë sonë.

Më të nderuarën se Keruvimet dhe më të lavdëruarën pa krahasim se

Serafimet, që e pacënuar, linde fjalën Perëndi, me të vërtetë

Hyjlindëse, ty të madhërojmë.

Ajo është më lartë se shenjtorët dhe engjëjt, dhe prandaj ajo merr nderim

nga engjëjt dhe shenjtorët. Dhe prandaj, kryeengjëlli Gabriel e nderoi në

dhënien e Lajmit të mirë (Ungjillizimit)66. Dhe në të njëjtën mënyrë, edhe

Elizabeta, nëna e Shën Joan Pagëzorit e nderoi atë67. Vetë Virgjëresha e

shenjtë profetizoi në Shpirtin e Shenjtë se të gjithë brezat do t’a nderonin

atë: “sepse ja, tani e tutje të gjitha brezat do të më lumurojnë. Sepse i

pushtetshmi më bëri gjëra të mëdha…”68

Kështu, nderi i dhënë asaj është sipas vullnetit të Perëndisë.

KËRKUESI: Kam dëgjuar disa të thonë se ne s’duhet t’i japim nder të

madh Virgjëreshës Mari, meqenëse dhe vetë Biri i saj, Jisu Krishti, nuk e

nderoi atë. Kjo është e dukshme nga fjalët e Shpëtimtarit, të cilat

ungjillori e shenjtë i lidh në pasazhin vijues: “Dhe dikush i tha; ‘Ja, nëna

jote dhe vëllezërit e tu janë atje jashtë dhe duan të flasin me ty’. Por Ai

duke iu përgjigjur, i tha atij që e kishte lajmëruar: ‘Kush është nëna ime dhe

65 - Titulli ‘Theotokes’( Perëndi-mbajtëse ) dëshmohet nga shumë veta që në ditët më të hershme të

Kishës: Elizabeta e drejtë, ishte e para që iu drejtua Tërëshenjtës Mari si “Nëna e Zotit tim” ( Lk.1:43 ).

Shën Athanasi i Madh ( 296-373 ) përdori titullin “Theotokos” Kështu: “Ai mori mish prej një

Virgjëreshe, Marisë Theotokos, mbartëse e Perëndisë, dhe u bë Njeri” ( Ligjërata kundra Arianistëve ).

Shën Grigor Teologu ( shek, IV ) thotë: “Nëse ndonjëri nuk e pranon Marinë e shenjtë si Theotokos, ai

është pa natyrë hyjnore. “( Letra 101 ).

Në Sinodin e Tretë Ekumenik ( 431 P. K ) në Efes, titulli “Theotokos” u mbrojt formalisht dhe u

konsiderua i shenjtë.

Dhe Shën Joan i Damaskut thotë: “Është e drejtë dhe e vërtetë që ne e quajmë Marinë Nëna e Perëndisë’.

pasi ky emër, Theotokos, përfshin të gjithë misterin e shpërndarjes” (Shtjellimi i Besimit Ortodoks, lb. iii,

k.xii. ) 66 Llk.1:28-29. 67 Llk.1:40-43 68 Llk:1:48-49

48

kush janë vëllezërit e mi?’ E shtriu dorën e vet drejt dishepujve të Tij dhe

tha: ‘Ja, nëna ime dhe vëllezërit e mi! Sepse kushdo që kryen vullnetin e Atit tim

që është në qiej, më është vëlla, motër dhe nënë.” ( Mat.12:47-50 )

Si pasojë, fakti që Virgjëresha Mari ishte nëna e Tij nuk ka ndonjë rëndësi

të madhe. Në sytë e Krishtit, lidhjet natyrore të gjakut dhe lidhjet

njerëzore nuk kanë ndonjë rëndësi apo prioritet mbi shoqërinë

shpirtërore me ata, të cilët bëjnë vullnetin e Atit, kushdo qofshin ata.

PLAKU KLEOPA: Kjo është shkruar për një arsye tjetër të veçantë, që

përveç farefisnisë normale njerëzore, ekziston mbi të gjitha një tjetër

lidhje me Krishtin, shumë më e lartë dhe më e rëndësishme – lidhja

shpirtërore – e cila qëndron në bërjen e vullnetit të Perëndisë. Kjo lloj

lidhje, megjithatë nuk e zhduk dhe nuk e flak tej atë natyrore. Ndryshimi

qëndron vetëm në atë që lidhja shpirtërore mund të përftohet prej

çdonjërit që ve në praktikë vullnetin e Perëndisë, bëhet shpirtërisht një i

afërm i Perëndisë. Kështu, me fjalët e mësipërme, Shpëtimtari as nuk la

mënjanë lidhjet dhe farefisninë e tij natyrore me nënën e Tij, dhe as nuk

hodhi poshtë nderin që i i ka hije një nëne nga Biri i saj, por vetëm kërkoi

të lartësojë tjetrën – marrëdhënien shpirtërore – me Të, e cila është me

vlerë më të madhe, dhe përveç kësaj mund të sigurohet nga secili

besimtar. Prandaj, ajo ishte një fjalë këshilluese dhe nxitëse që u drejtua

tek të tjerët dhe jo një fjalë çnderimi në drejtim të Nënës së Tij. Për sa

kohë që Shpëtimtari ynë, Zoti Jisu Krisht ishte me nënën e Tij në tokë,

gjithmonë e dëgjoi dhe e deshi atë dhe nuk tregoi mosbindje karshi saj,

në gjithshka që ajo i kërkoi Atij69. Kështu, në dasëm në Kanë të Galilesë,

me kërkesën e Nënës së Tij, Ai kreu mrekullinë e Tij të parë, duke e

shndërruar ujin në verë.70 Ai tregoi kujdes të madh për nënën e Tij, saqë

edhe i kryqëzuar mbi kryq, e la atë në përkujdesjen e më të dashurit nga

dishepujt e Tij, ungjillorit shën Joan, siç thotë edhe teksti: “Atëherë, Jisui

kur pa nënën e tij dhe pranë saj dishepullin që donte, i tha nënës së Tij,

‘O grua, ja biri yt!‘ Pastaj i tha dishepullit; ‘Ja nëna jote!71” E shikon pra,

se edhe në kohën më të vështirë kur vuante mbi kryq, Shpëtimtari nuk e

braktisi kujdesin për nënën e Tij, e cila e lindi dhe e rriti Atë. Dhe

çuditem se si ka qenë e mundur që Ai të përçmonte apo të përbuzte

69 Llk.2:51 70 Jn.2:3-10 71 Jn.19:26-27

49

nënën e Tij, kur vetë Perëndia na urdhëron që të nderojmë nënën dhe

babanë, siç është shkruar:

“Ndero atin dhe nënën tënde ?72”

KËRKUESI: Në rregull, po pse atëherë e quajmë Marinë “Gjithmonë e

Virgjër” kur në të njëjtën kohë vetë Biri i saj e quan atë “grua,73” që do të

thotë se ajo ishte e martuar dhe jo një virgjëreshë, siç nënkuptohet nga

fjala e Shkrimit: “Atëherë Jisui, kur pa nënën e Tij dhe pranë saj

dishepullin që donte, i tha nënës së Tij, ‘O grua, ja biri yt! Ai i drejtohet

asaj me të njëjtën mënyrë hapur mospërfillëse tek dasma në Kanë të

Galilesë: “Çfarë ke me mua, o grua? 74”

Për këtë arsye, ne jo vetëm që s’mund ta konsiderojmë atë si dikush më i

madh, por as nuk mund t’i japim ndere dhe nderime të veçanta.

PLAKU KLEOPA: Në asnjë rast në pasazhin e parë nuk flitet ndonjë fjalë

përçmuese.75 Përkundrazi, duket qartë se si i prirur natyrshëm, Ai

sigurohet duke ia besuar atë, mbrojtjes së apostullit Shën Joan, duke e

ditur se s’do të qëndronte më gjatë në tokë, se për pjesën tjetër të jetës, ajo

do të ishte nën mbrojtjen dhe kujdesin e tij. Ky nuk është një veprim

përçmimi, por në të vërtetë një veprim nderimi të madh kundrejt nënës

së Tij, sepse edhe kur vuante mbi kryqin e Tij, Ai nuk harroi që të

përkujdesej për të. Dhe nëse e ka quajtur “grua”, në asnjë mënyrë nuk e

ka thënë duke nënkuptuar një grua të martuar76 apo në shenjë

mosrespekti, por vetëm në kuptimin e gjinisë dhe të seksit. Sepse

saktësisht kështu i folën dy engjëjt Maria Magdalenës tek varri: “O grua,

pse po qan?77” Dhe dy burrat që u shfaqën tek Ngjitja në Qiell e Zotit, u

thanë apostujve: “Burra galileas, pse qëndroni e shikoni drejt qiellit?78”

As engjëjt dhe as dy burrat nuk i thanë fjalët “grua” dhe “burrë” me

përbuzje, por përkundrazi, në një mënyrë të përzemërt.

72 Porosia e pestë, që iu dha profetit Shën Moisi në Malin Sinai. 73 Jn.19:26 74- Joani 2:4, (Tί Eμoί kαι σoί yύναι ) duhet të lexohet në Anglisht “Çfarë është në mua dhe në ty, o

grua”? dhe jo “Çfarë ke me mua, o grua?” siç e ka përkthyer VMJ. 75- Në fakt, fjala ‘yύναι’ të cilën e përdor këtu Krishti, shënohet prej Liddle &Scott ( Botim i

përmbledhur, f,147 ) si “një shprehje respekti, amvise, zonjë…” 76 - Maria nuk ishte e martuar, por ishte e fejuar me Josifin. Pyetësi aludon me shprehjen “grua e

martuar”, që ajo nuk ishte një virgjëreshë kur në fakt, siç e shpreh dhe Shën Irineu, tek libri Kundër

Herezive, lb.iii,k.xxii “Maria duke patur një burrë të fejuar me të, megjithëse e virgjër, ishte e bindur dhe

u bë për veten e saj dhe gjithë rracën njerëzore, një shkak shpëtimi.” 77 Jn.20:12-13. 78 Vep.1:11

50

KËRKUESI: Kuptova, por ku thuhet në Shkrimin e Shenjtë që Maria,

nëna e Jisuit, ishte e virgjër, siç i referohen asaj besimtarët orthodhoksë?

PLAKU KLEOPA: Që në të vërtet ajo lindi si virgjëreshë, Shkrimi i

Shenjtë na e zbulon më poshtë:

Kur kryeengjëlli Gabriel erdhi në Nazaret79 dhe i shpalli asaj se do të

mbante Birin e Perëndisë, i thirri, duke hyrë në shtëpinë e saj:

“Tungjatjeta, o hirplotë, Zoti është me ty, ti je e bekuar ndër gratë.80“ Por

kur e pa atë, ajo mbeti e shqetësuar nga fjalët e tij dhe pyeste veten:

“Çfarë kuptimi ka kjo ki frikë Mari, sepse ke gjetur hir para Perëndisë.

Dhe ja, ti do të mbetesh shtatzënë dhe do të lindësh një Djalë, dhe do t’ia

vesh emrin Jisu. Ai do të jetë i madh dhe do të quhet Biri i shumë të

Lartit, dhe Zoti Perëndi do t’i japë fronin e Davidit, atit të tij, dhe do të

mbretërojë përjetë mbi shtëpinë e Jakobit, dhe mbretëria e Tij nuk do të

ketë kurrë mbarim.“ Dhe Maria i tha engjëllit, “Si do të ndodhë kjo,

përderisa unë nuk njoh ndonjë burrë?” Dhe engjëlli iu përgjigj: “Fryma e

Shenjtë do të vijë mbi ty dhe pushteti i shumë të Lartit do të të mbulojë

me hijen e vet. Prandaj, i Shenjti që do të lindë prej teje do të quhet Biri i

Perëndisë.81”

E dëgjove që kryeëngjëlli e nderoi Virgjëreshën Mari duke e quajtur

“hirplotë” dhe “e bekuar ndër gratë,” se ajo kishte hir të madh nga

Perëndia, nuk kishte njohur kurrë një burrë, ishte i mbuluar nga fuqia e

shumë të Lartit, dhe që mbeti shtatzënë lindi Birin e Perëndisë nga Fryma

e Shenjtë. Dëgjove gjithashtu se megjithëse ajo ishte e virgjër, derisa

s’kishte njohur kurrë një burrë, ëngjëlli nuk i tha asaj “ti je e bekuar ndër

virgjëreshat”, por “ti je e bekuar ndër gratë,“ pa shprehur me këtë fjalë

përbuzje për të Tërëshenjtën Hyjlindëse – ajo, e cila është “plot hir” dhe

zbulohet mistikisht nga kohët e vjetra: “Dhe unë do të shtie armiqësi

midis teje dhe gruas, midis farës sate dhe farës së saj. Fara e saj do të

shtypë kokën tënde, dhe ti do të plagosësh thembrën e farës së saj.82”

Pra, është ajo që u dha për të qenë Eva mistike dhe shpirtërore dhe do të

lindte Krishtin, Adamin e ri, Ai që do të sillte jetën e vërtetë në botë.

Etërit teologë të Kishës, na thonë se Krishti quhet fara e gruas, sepse Ai

79 Llk: 1:35 80 Llk.1:28 81 Llk.1:29-35 82 Zan. 3:15

51

nuk lindi nga sperma e burrit, por nga Fryma e Shenjtë, dhe nga gjaku

shumë i shenjtë i Virgjëreshës së Tërëshenjtë, Ai mori trupin e Tij.

Në ditën e madhe të Gjykimit të ardhshëm, kjo mbretëreshë dhe

Virgjëreshë Mari, do të ulet në të djathtë të Birit të saj me lavdi të madhe

dhe të patregueshme, siç e zbulon psalmi: “Në të djathtën tënde

qëndronte mbretëresha, e zbukuruar me ar Ofiri.83“

Duke parë që kryeëngjëlli Gabriel e quajti atë grua ( duke e ditur se ishte

e virgjër ), dhe i thotë “ti je e bekuar ndër gratë,” si mund të besosh ende

që Virgjëresha Mari ishte e martuar? Megjithë këto, mendo edhe këtë:

kur Perëndia krijoi Evën nga brinja e Adamit dhe e çoi tek ai dhe e quajti

grua84, a ishte në këtë mënyrë Eva e martuar vetëm sepse Adami e quajti

atë grua? Po kështu, a s’ishte Eva e virgjër, përderisa u krijua nga trupi i

virgjër i Adamit, i cili s’kishte lidhje fizike me një grua? Kështu pra, nëse

Eva u krijua e virgjër nga Perëndia, dhe vetë Perëndia, bashkë me

Adamin, e quajti këtë virgjëreshë “grua,85” atëherë pse më vonë Ai e

quan Marinë “grua” me kuptimin – që ti mbron – të një gruaje të

martuar? Kuptimi i kësaj fjale ndryshon deri në një shkallë të tillë?

Perëndia po aq sa Adami, e quajti Evën “grua” kur ajo ishte e virgjër,

sepse ajo kishte një natyrë femre dhe jo mashkulli, duke treguar në këtë

mënyrë gjininë femrore. Në asnjë mënyrë s’mund të kuptohet që

Perëndia dhe Adami e quajtën atë, që u mor nga brinja e Adamit ( dhe

ishte akoma e virgjër)grua, me kuptimin e gruas së martuar. Sepse ashtu

siç Eva ishte e virgjër kur ai e quajti grua, po kështu dhe Eva mistike dhe

shpirtërore, e tërëshenjta Virgjëresha Mari, ajo që lindi Krishtin, Adamin

e ri, është e virgjër deri në jetë të jetëve, megjithësi Shkrimi i Shenjtë i

referohet asaj si grua. Në atë kohë, Adami me vullnetin e Perëndisë dhe

në virgjëri, lindi nga trupi i tij një grua, por jo nga marrëdhënie seksuale

me një grua. Kur koha e caktuar kishte ardhur, natyra femrore në

bashkëpunim me frymën e Shenjtë lindi një njeri, por jo nga marrëdhënia

me një njeri tjetër. Në virgjëri, Virgjëresha Mari lindi dhe mbeti e virgjër,

ashtu si në fillim, në virgjëri Adami lindi pa bashkëpunimin e një gruaje,

duke mbetur i virgjër. Kështu, Perëndia denjoi me anë të Virgjëreshës

Mari të kurojë natyrën e rënë të Adamit të vjetër me Adamin e ri, të

lindur prej virgjëreshës.86 Ai erdhi në botë dhe u vesh me natyrën tonë

83 Ps. 44:10 84 Zan.2:21-22 85 Zan. 2:23 86 Shën Justin Martiri Dialog me Tripon, K.100

52

jashtë mirësisë dhe mëshirës së patreguar, në mënyrë që të çlirojë

Adamin e vjetër bashkë me të gjithë masën e tij nga ndëshkimi dhe

vdekja. “Sepse Perëndia e deshi aq shumë botën, sa dha Birin e Tij të

Vetëmlindurin, që kushdo që beson në Të, të mos humbasë, po të ketë

jetë të përjetshme.87“

Kështu, kushtoji vëmendje kësaj: Shkrimi i Shenjtë nuk e quan Nënën e

Perëndisë grua të martuar, siç besojnë disa, por me fjalën grua zbulon

vetëm gjininë femërore të gjithmonëvirgjërës Mari, ndërsa njëkohësisht,

në një mënyrë të fshehur apo të fshehtë, thotë se ajo është gruaja, fara e së

cilës (Krishti) do të shtypë kokën e gjarpërit dhe nëpërmjet saj do të vijë

shpëtimi i njerëzimit.

Në plotësim të sa më sipër, duhet të shtojmë si më poshtë:

- Që Virgjëresha Mari ishte nëna e Shpëtimtarit, asaj iu bë nderi më i

madh që mund t’i bëhej një qenieje njerëzore.

- Kur me anë të Shpirtit të Shenjtë, ajo mbajti në mitrën e saj Shpëtimtarin

e botës, ajo ishte plotësisht e pastër nga çdo mëkat, më shumë se çdo

qenie njerëzore, pavarësisht se sa i shenjtë mund të ishte ai.

- Për më tepër, nderi që do t’i tregohej gjithmonëvirgjërës Mari ka qenë i

profetizuar nga Perëndia, dhe një nder si ky nuk ishte shfaqur kurrë tek

ndonjë qenie tjetër njerëzore, dhe kështu është e drejtë që ajo të

konsiderohet e para ndër shenjtorët, ashtu si shën Joan Pagëzori ishte më

i madhi ndër profetët.

Për arsye të gjithçkaje që është thënë Virgjëresha e Shenjtë Mari duhet të

nderohet me nderin dhe respektin më të madh midis shenjtorëve,

meqënëse ajo është Mbretëresha dhe kurora e gjithë shenjtorëve. Për sa i

përket së vërtetës që ajo mbeti e virgjër edhe pas Lindjes së Shpëtimtarit,

shiko profecitë e Ezekielit, të cilat i referohen asaj.

KËRKUESI: Nga sa na u paraqit, mund të shohim dhe të besojmë se

vërtet Virgjëresha dhe Nëna e Zotit Jisu Krisht, Maria, mbeti për gjithë

jetën e virgjër dhe se përveç Zotit Jisu, ajo s’ka patur kurrë fëmijë të tjerë.

Po kështu shkruhet në shkrime se Jozefi “nuk e njohu, derisa ajo lindi

Birin e saj të parëlindur.” Kjo duket se nënkupton që më pas ajo mund të

ketë patur fëmijë të tjerë.

“Eva, duke qenë e virgjër dhe e qashtër, konceptoi fjalën e folur të gjarpërit, dhe lindi mosbindjen dhe

vdekjen. Por Maria Virgjëresha u përgjigj: “Le të më ndodhë sipas fjalës Sate, dhe mori besim dhe hir”. 87 Jn.3:16

53

PLAKU KLEOPA: Në të vërtetë, Shkrimi i Shenjtë thotë “por ai nuk e

njohu, derisa ajo lindi Birin e saj të parëlindur. Dhe ai ia vuri emrin

Jisu88”. Por ki kujdes, sepse në Shkrimin e Shenjtë shprehja ‘derisa’ ( έως

ού ) do të thotë përjetësisht89. Zoti thotë: “Dhe ja, Unë jam me ju gjithë

ditët, deri në

(έως) mbarimin e botës90”. A do të thotë kjo se Zoti do të largohet nga ne

në mbarim të botës?

Dëgjo se çfarë thotë Apostulli hyjnor shën Pavli: “Dhe kështu do të jemi

përherë bashkë me Zotin.91” Dhe në një vend tjetër të Shkrimit të Shenjtë

shkruhet: “Zoti i thotë Zotërisë time: ulu në të djathtën Time derisa t’i bëj

armiqtë e tu, stol të këmbëve të tua.92” A mund të nënkuptojë kjo se

Shpëtimtari ynë, Zoti Jisu Krisht, s’do të ulet në të djathtën e Atit dhe

s’do të mbretërojë me Të deri në jetë të jetëve?

Ne e dimë shumë mirë që “dhe Mbretëria e Tij nuk do të ketë kurrë

mbarim.93”

Në një vend tjetër të Shkrimit të Shenjtë, kur flet për Noeun, thuhet, “ai

nisi jashtë korbin, që vazhdoi të shkojë para dhe prapa, deri sa u thanë

ujrat mbi tokë.94“A do të thotë kjo se korbi u kthye në një pikë tek arka?

Por dimë që korbi nuk u kthye kurrë.

Përsëri, gjetkë shohim që Mikal, bija e Saulit dhe gruaja e Davidit “nuk

pati fëmijë deri ditën e vdekjes së saj.95” A do të thotë kjo se ajo lindi

fëmijë pas vdekjes së saj meqenëse thuhet “deri ditën e vdekjes së saj”?

Prandaj, hapni dhe fiksojini sytë tuaj intelektualë mbi këto tre dëshmi të

rëndësishme, që janë përfaqësues të shumë të tjerave, të gjetura në

Shkrimin e Shenjtë, dhe kuptoni që fraza ‘derisa’ (έως) në Shkrim mbart

88 Mat.1:25 89 “Ai nuk e njihte atë derisa” - Vini re kohën e pakryer, veprimin e vazhdueshëm ose linear, “ai nuk e

njihte” ose “ai vazhdoi mos ta njihte.” Shën Joan Gojarti: “Ai përdor fjalën ‘derisa, jo se duhet të dyshoni

që më pas ai e njohu, por në mënyrë që të mësoni se para lindjes, Virgjëresha ishte tërësisht e paprekur.

Por për ç’arsye ai tha ‘derisa’? Sepse në Shkrim është e zakonshme që shpeshherë të bëjnë këtë, e ta

përdorin këtë shprehje, pa lidhje me kohët e kufizuara…

Në ligjeratën për Perëndinë, Shkrimi thotë, [Ps.89(90):2]; “Madje nga mot dhe përjetë Ti je në këtë rast

jo si kufi përcaktues… Pra, edhe këtu gjithashtu, ai përdor fjalën ‘derisa’ për t’u siguruar se çfarë ishte

para lindjes, por se si vijon, ju lë juve të bëni përfundimin.”

Shën Joani i Damaskut: “Ndërsa çdo virgjëreshë e humb virgjërinë e saj në lindje, ajo ishte e virgjër para

lindjes, në lindje, e virgjër edhe pasi lindi.” 90 Mat.28:20 91 1 Thes: 4, 17 92 Ps: 109, 1 93 Llk.1:33 94 Zan.8:7 95 2 Sam: 6, 23

54

kuptimin e përjetësisë. Në këtë mënyrë, Shpëtimtari do të jetë përjetësisht

me apostujt e Tij dhe me të gjithë ata që mbajtën urdhërimet e Tij, dhe Ai

do të qëndrojë në të djathtë të Atit duke e ndarë me Të mbretërimin e Tij

të përjetshëm. Kështu, korbi nuk do të kthehet kurrë në fëmijë. Dhe

pikërisht në këtë mënyrë, Jozefi i drejtë dhe që kishte frikë Perëndinë,

nuk e njohu kurrë atë që ishte e virgjër – e virgjër para lindjes së Krishtit,

gjatë bartjes së Krishtit, dhe pas lindjes së Krishtit – të Tërëshenjtën dhe

të Tërëkulluarën Virgjëreshën Mari, Hyjlindësen dhe nënën e Dritës,

Mbretëreshën e ëngjëjve dhe racës së njeriut.

Përveç kësaj, mund të shtojmë vëzhgimin se shprehja nuk i referohet

rreptësisht vazhdimësisë së kushtit për virgjërinë e Marisë, por

përkundrazi, përdoret për të theksuar pikërisht faktin që Zoti Jisu Krisht

lindi nga Virgjëresha pa pjesëmarrjen e një burri. Për këtë arsye, disa

botime të Dhiatës së Re preferojnë përkthimin “por Jozefi nuk e njohu,

dhe Maria lindi Birin e saj të vetëm” që nënkupton të njëjtën gjë, që

treguam më sipër.96

KËRKUESI: Në Shkrimin e Shenjtë ka shumë vende që dëshmojnë faktin

se të krishterët nuk kanë më shumë sesa një ndërmjetës për shpëtimin e

tyre, Zotin Jisu Krisht. Por përsëri, ne i drejtohemi Nënës së Zotit, duke

thënë: “Nuk kemi asnjë shpresë tjetër përveç teje” dhe “e Tërëshenjtë

Hyjlindëse, shpëtona.” Sipas disave, ky është një gabim i madh duke

qenë se e vendosim Hyjlindësen, ashtu si Shpëtimtarin, një ndërmjetëse

për shpëtimin tonë.

PLAKU KLEOPA: Për sa i përket kësaj çështjeje, unë të bëra një shpjegim

të qartë, kur po flisnim rreth nderimit të shenjtorëve. Kur kthehemi tek

Nëna e Zotit me shprehjen “nuk kemi asnjë shpresë tjetër përveç teje,”

nga çfarë privohemi ne? Me këtë ne nuk mohojmë të qënien unike të

Zotit Krisht si ndërmjetës i shpëtimit tonë objektiv, dhe as nuk jemi

indiferentë në dhënien e ndonjë lloji ndihme të lidhur me shpëtimin tonë

personal. Kuptimi i kësaj shprehje është si vijon: “Ti mund të na japësh

ndihmën më të madhe për shpëtimin tonë personal” ose “ndihmës tjetër

më të mirë nuk mund të gjejmë në asnjë nga shenjtorët.” Apo, “Nuk kemi

asnjë tjetër që të na ndihmojë kaq shumë sa ti, o nënë e Shpëtimtarit.”

Ndërsa për shprehjen e lutjes që i drejtohet asaj, “e Tërëshenjtë

Hyjlindëse, shpëtona,” nënkupton: “Lutju Birit tënd që të na shpëtojë,”

96 Plaku flet dukshëm për përkthimet nga Greqishtja në Rumanisht.

55

ose “çlirona.” Në gjuhën greke, në të cilën janë shkruar pothuajse të

gjithë librat e Dhiatës së Re, si dhe librat liturgjikë të Kishës

Orthodhokse, fjala “shpëtona” nënkupton të çlirosh nga e keqja,

tundimet, pikëllimi dhe nevoja. Për rrjedhim, ajo nënkupton: “Na

ndihmo me lutjet e tua të çlirohemi nga e keqja, nga veprat e djallit, nga

pasionet tona.“ Prandaj, me ‘shpëtona’ nuk nënkuptojmë ‘falna mëkatet

tona’, por “lutju Birit tënd për shpëtimin tonë.“ Është e pamundur që

nderimi për Nënën e Zotit të tejkalojë nderimin e shfaqur për Birin e saj,

për të cilin nuk e kemi ulur aspak adhurimin që i takon Atij.

Përkundrazi, i gjithë nderimi i shfaqur për Nënën e Perëndisë është një

pjesë përbërëse e nderimit të shfaqur Birit të saj, që e zgjodhi dhe e bekoi

atë për të qenë nëna e Tij. Këtë ta tregova me dëshminë e Shkrimeve,

rreth nderit, lavdisë dhe hirit që Perëndia i dha nënës së Tij të

Tërëshenjtë. Megjithatë, mendo gjithashtu se Perëndia, pas rënies së

Adamit dhe Evës, paratha që Nëna e Zotit do të ishte një “grua e virgjër,”

e cila me Birin e saj, do të shtypte kokën e dragoit. Më pas, për sa i përket

asaj, Ai profetizoi se kjo Virgjëreshë do të lindte Emanuel – Perëndinë.

Është ajo që do të ndërmjetonte ardhjen në botë të Shpëtimtarit tonë Zotit

Jisu Krisht. Tek ajo, Kryeëngjëlli Gabriel tregoi nderin, duke e quajtur

“hirëplotë” dhe “ti je e bekuar ndër gratë.” Është ajo që shën Elizabeta,

nëna e Shën Joan Pagëzorit, nderoi duke i thirrur “ti je e bekuar ndër

gratë97” dhe “Nëna e Zotit tim.”

Të bekuar janë barku dhe gjiri, që mbajtën dhe ushqyen Krishtin,

Shpëtimtarin e botës. Shpëtimtari, Biri i saj, shfaqi bindje ndaj kërkesës së

saj me mrekullinë e parë që ndodhi në Kanë të Galilesë, dhe Zoti Krisht u

përkujdes për të dhe kur po pësonte vuajtjet e Tij të tmerrshme mbi kryq,

duke ia besuar më të dashurit prej Apostujve të Tij. Vetë ajo profetizoi në

Frymën e Shenjtë se të gjithë brezat do ta shpallin të lumur dhe do t’i

ofrojnë nderim me respekt për lavdinë të cilën, për shkak të përulësisë së

saj, Perëndia ia dhuroi. Vetë emri i saj do të thotë në gjuhën

izraelite“zonjë, grua”. Kjo Zonjë dhe mbretëreshë Virgjëreshë, do të

qëndrojë në të djathtën e fronit të Birit të saj në Gjykimin e Fundit. Me

anë të Frymës së Shenjtë ajo mbeti shtatzënë, dhe lindi Birin e Perëndisë,

ndërsa u mbulua me fuqinë e pushtetit të të Lartit dhe mbeti e virgjër

edhe pas lindjes. Ajo është më e nderuar se Keruvimet dhe pa krahasim

97 Llk.1:28

56

më e lavdishme se Serafimet (“Të meriton me të vërtetë…”) duke mos

patur fëmijë të tjerë përveç Zotit Jisu Krisht, Shpëtimtarit të botës.

Nëna e atyre që thirren “vëllezërit dhe motrat e Zotit,” nuk është Nëna e

Zotit, ashtu si vëllezërit e Zotit janë vetëm të afërmit e Tij dhe jo vëllezërit

e Tij natyrorë.

Prandaj, si mund të mos nderojmë Nënën e Perëndisë, kur vetë

Shkrimi na tregon se edhe Kryeëngjëlli Gabriel e vlerësoi atë të denjë për

nderim të thellë? Si mund të mos nderojmë Hyjlindësen, që është Kisha e

Mbretit të Lavdisë dhe lavdërohet mbi qiejtë, pasi mbajti në barkun e saj

Perëndinë, lavdia e të cilit nuk mund të përmbahet as në qiell dhe as në

tokë? Për këtë arsye ne e nderojmë Nënën e Perëndisë, e cila sipas

dëshmive të Shkrimit dhe të Ungjillorit, është “hirëplotë.” Për këtë arsye,

gjithashtu Hyjlindësja konsiderohet një grua shumë e dlirë, sepse ajo

kishte hir nga Perëndia dhe ishte e bekuar ndër gratë.

Nëse e besojmë sinqerisht atë që shkruhet në Shkrimin e Shenjtë, ne

duhet ta nderojmë dhe respektojmë Nënën e Zotit, pasi Shkrimi na thotë

se të gjithë brezat e kombeve do ta lumurojnë atë, për lavdinë me të cilën

Perëndia e stolisi.

“Ja shërbëtorja e Zotit; le të më ndodhë sipas fjalës sate.”

57

Kapitulli i gjashtë

Mbi nderimin e veçantë të Lipsaneve të Shenjta

KËRKUESI: Çfarë përfaqësojnë Lipsanet e Shenjta?

PLAKU KLEOPA: Lipsanet e Shenjta janë lipsane mrekullibërëse të

shenjtorëve të caktuar. Ne i nderojmë ato si objekte në të cilat Vetë

Perëndia shfaq të gjithë fuqinë e mbinatyrshme të Hirit të Tij. Për sa kohë

që shenjtorët ishin në tokë, ata e kishin Hirin e Shpirtit të Shenjtë me

bollëk dhe me anë të këtij Hiri ata bënë jo rrallë çudira. Ky Hir jeton

gjithashtu në shpirtrat e tyre në qiell, ku ata banojnë tani. Ashtu si

shenjtori qëndron afër njerëzve, të cilët e thërrasin atë për t’i ndihmuar

me anë të një mrekullie, aq më shumë ai vetë mban një lidhje të veçantë

me trupin e tij, që është gjithashtu një vendbanim i shpirtit të Shenjtë, siç

thotë apostulli: “A nuk e dini se trupi juaj është tempulli e Frymës së

Shenjtë që është në ju, të cilën e keni nga Perëndia, dhe se nuk i përkisni

vetvetes?98” Shkrimi i Shenjtë na flet në lidhje me veprat çudibërëse të

shenjtorëve gjatë periudhës të jetës së tyre në tokë, që ata sollën dëshmi

për fuqinë që banonte brenda tyre. Shumë njerëz u shëruan vetëm duke

98 1 Kor: 6,19

58

prekur trupin dhe shaminë e Apostull shën Pavlit99, ndërsa të tjerë u

shëruan vetëm duke qenë nën hijen e Apostull shën Pjetrit, kur ai u

kalonte pranë.

KËRKUESI: Natyrisht, unë e di se shenjtorët, ashtu si Shpëtimtari, kryen

mrekulli që në këtë jetë dhe se shpirtrat e tyre zotëronin besimin e

vërtetë. Megjithatë, pas vdekjes së tyre, çfarë fuqie kishin trupat e tyre të

vdekur që bënin çudira?

PLAKU KLEOPA: Unë ta përmenda që trupat e besimtarëve janë tempujt

e Shpirtit të Shenjtë, që banon brenda tyre. Paskëtaj, është vetë Shpirti i

Shenjtë, i cili bën çudira nëpërmjet shenjtorëve si në jetë, ashtu edhe pas

vdekjes. Një garanci që trupat e shenjtorëve edhe pas vdekjes kanë fuqi

nga Perëndia që të bëjnë çudira, na jepet në Shkrimin e Shenjtë, ku ai

tregon se lipsanet e profetit shën Elise ngjallën një njeri të vdekur100.

KËRKUESI: Disa njerëz thonë se nderimi i lipsaneve i përngjan

adhurimit të idhujve, i cili është kategorikisht i ndaluar nga urdhërimi i

parë dhe i dytë i Dekalogut: “Unë jam Zoti, Perëndia yt… Nuk do të kesh

perëndi të tjerë para Meje. Nuk do të bësh skulpturë ose shëmbëlltyrë të

asnjë gjëje që ndodhet lart në qiell, ose këtu poshtë në tokë…Nuk do të

përkulesh para tyre dhe as do t’i shërbesh.101” Trupat që nderohen, janë

pikërisht ata, që këto urdhërime i ndalojnë për t’u nderuar.

PLAKU KLEOPA: Lipsanet e shenjta nuk janë as idhuj, as perëndira, as

figura të Perëndisë, dhe nderimi i tyre nuk është adhurim idhujsh. Pasi

derisa Perëndia i ka lavdëruar, duke u dhënë fuqi të mbinatyrshme,

kështu edhe ne duhet ti nderojmë ata, sepse në këtë mënyrë ne nderojmë

Perëndinë, i cili dhuroi hirin e Tij mbi ta. Në të vërtetë, jemi të detyruar

që të nderojmë, jo kockat në vetvete, por fuqinë e tyre hyjnore. Ne nuk i

nderojmë Kishat tek lipsanet e shenjta, siç bëjnë adhuruesit e idhujve për

idhuj dhe perëndi të ndryshëm, por në ato vende ku zbulohen lipsane të

shenjta, ne ngrejmë Kisha të Perëndisë për lavdinë e Perëndisë.

Urdhërimi i parë dhe i dytë ndalon jo nderimin e lipsaneve të shenjtë,

99 Vap:19, 11-12 100 2 Mbret: 13, 21 101 Eks: 20, 2-5

59

por të idhujve, pasi ndryshe nga paganët, ne nuk besojmë që vetë

Perëndia të banojë në idhujt.

KËRKUESI: Megjithatë, thuhet se ata që prekin trupat e vdekur,

konsiderohen të papastër për shtatë ditë. Për rrjedhim, prekja (ose

puthja) e lipsaneve nuk shkakton shenjtërim apo rritje shpirtërore, por

më saktë ndotje, prej së cilës edhe tërthorazi, është e mundur në njëfarë

mënyre edhe për vetë Kishën që të prishet. Ja se çfarë na tregohen në

Shkrimin e Shenjtë: “Kush prek një trup të vdekur të çfarëdo personi, do

të jetë i papastër shtatë ditë. Ai do të pastrohet me atë ujë ditën e tretë,

dhe në ditën e shtatë do të jetë e papastër; por në rast se nuk pastrohet

ditën e tretë, në ditën e shtatë nuk do të jetë i pastër. Kushdo që prek

trupin e një personi të vdekur dhe nuk pastrohet, ndot banesën e

Zotit…102”

PLAKU KLEOPA: Kufomat e Dhiatës së Vjetër, ndotin ata që i prekin,

vetëm sepse ata ishin në mëkat dhe nën mallkim. Pavarësisht nga kjo, ata

s’ishin tërësisht të papastër, pasi trupi i vdekur i Jozefit nuk e ndoti

Moisiun, kur e mori me vete në Egjipt103, edhe trupi i profetit Elise nuk e

ndoti atë që u vendos në varrin e tij, por më saktë, e shëroi atë104.

Në Dhiatën e Re, lipsanet e të krishterëve nuk ishin të papastër, duke

qenë se ato ishin Kisha dhe banesa të Frymës së Shenjtë dhe ishin të

pastër nga mallkimi që ishte mbi ta105. Përveç kësaj, duhet të dish se nga

të gjithë rastet e shmangies prej gjërave të caktuara që konsideroheshin të

papastra, u krijua një mësimdhënie, i cili i përket vetëm Dhiatës së Vjetër,

dhe që nuk ka vlerë në Dhiatën e Re. “Pra, në qoftëse vdiqët me Krishtin

nga elementët e botës, përse u nënshtroheni disa rregullave, a thua se

jetoni ende në botë, si (‘mos prek, mos shijo, merr, që janë të gjitha gjëra

që prishen nga përdorimi), sipas urdhërimeve dhe mësimeve të

njerëzve?106”

Në Dhiatën e Vjetër kishte edhe gjëra të tjera që konsideroheshin të

papastra, duke e ndotur njeriun që i prekte ato. Për shembull, rrobat dhe

102 Lev: 21, 10-11; Num: 19, 11-13; Num: 9, 6-11. 103 Eks: 13, 19 104 2 Mbre:13, 20-21 105 1 Kor: 13, 16-17; 6, 19-20 106 Kol: 2, 20-22

60

shtrati i tyre me një rrjedhje gjaku, ose kafshët që konsideroheshin të

papastra në Dhiatën e Vjetër.

KËRKUESI: Thonë se është e drejtë që trupat e vdekur të varrosen dhe të

dekompozohen në tokë, nga e cila ata erdhën, pa shkelur ligjet e natyrës.

Sepse shkruhet: “Do të hash bukën me djersën e ballit, deri sa të

rikthehesh në dhe, sepse nga ai ke dalë; sepse ti je pluhur dhe në pluhur

do të rikthehesh.107” Dhe gjithashtu: “dhe pluhuri do t’i kthehet tokës siç

ishte më parë dhe fryma do t’i kthehet Perëndisë që e ka dhënë.108” Pse,

atëherë trupat e shenjtorëve përjashtohen nga kjo rrugë dhe jashtë ligjeve

të natyrës? Çfarëdo tjetër qofshin ata janë materie.

PLAKU KLEOPA: Në të vërtetë, ligji i prishjes së trupave të vdekur është

një ligj i përgjithshëm dhe i referohet kryesisht mëkatarëve. Mosprishja e

trupave të shenjtorëve provon se ky ligj, me përjashtimet që ndodhin

sigurisht, i përket mëkatarëve, më tepër se të gjithë. Vetë Shkrimi i

Shenjtë na dëshmon se ekzistonin përjashtime nga ky ligj dhe se

Perëndia, për arsye të ndryshme e ndërpret fuqinë e tij. Kështu, për

shembull, me vullnetin dhe fuqinë e Perëndisë, trupat e Enokut dhe Elias

Tishbiti nuk u varrosën në tokë për t’u dekompozuar, por u morën në

qiej, siç shkruan Shkrimi i Shenjtë: “Pra Enoku eci me Perëndinë; por nuk

u gjend më, sepse Perëndia e mori me vete.” Dhe përsëri thuhet: “Por

mbi tokë nuk u krijua asnjeri si Enoku, sepse ai u mor nga toka.” Të

njëjtën thotë Apostull shën Pavli: “Me anë të besimit Enoku u zhvendos,

që të mos shikonte vdekje, dhe nuk u gjet më, sepse Perëndia e kishte

zhvendosur.109” Në lidhje me Profetin Elia thuhet: “Ndërsa ecnin duke

folur (Elia dhe Eliseu), ata u ndanë nga njëri tjetri një qerre dhe kuaj të

zjarrtë; dhe Elia u ngjit në qiell nga një shakullimë ere.” Ndërsa për

Melkisedekun, në asnjë vend në Biblës nuk përmendet që u varros diku,

përderisa ishte “pa atë, pa nënë, pa prejardhje, pa patur as fillim ditësh,

as fund jete.”

Por, përveç gjithë kësaj, Trupi i Vetë Shpëtimtarit tonë, i cili ishte

tërësisht i ngjashëm me Trupin tonë përveç mëkatit, nuk pa prishje në

tokë, por u mor në qiell. Kështu, Perëndia bëri dhe bën përjashtime nga

ligji i përgjithshëm i natyrës në trupat e shenjtorëve, mbasi ishte vetë Ai,

që bëri ligjin e varrosjes dhe kalbjes së trupave brenda tokës. Ja pra,

107 Zan: 3, 19 108 Pred: 12, 7 109 Heb: 11, 5

61

historia e Kishës është plot me shembuj të ngjashëm me ato që përmban

Shkrimi i Shenjtë.110

KËRKUESI: Por, në qoftë se trupat e vdekur nuk treten fillimisht në tokë,

ata s’do të mund të ngjallen dot. Prandaj, të bllokuar nga proçesi i

dekompozimit, mundësia e ngjalljes së tyre anullohet, siç thotë Shën

Pavli: “Por do të thotë ndonjë, si ngjallen të vdekurit? Dhe me ç’trup

vijnë? O i pamend, ajo që ti mbjell nuk ngjallet, nëse nuk vdes përpara:

Dhe ti nuk mbjell trupin që do të bëhet, por një kokërr të zhveshur,

ndoshta nga gruri apo ndonjë drithë tjetër. Po Perëndia i jep trup si të

dojë secilës farë, trupin e vet. Jo çdo mish është i njëjti mish, tjetër është

mishi i njerëzve, tjetër mishi i bagëtive… Kështu do të jetë edhe ngjallja e

të vdekurve: trupi mbillet në prishje dhe ngjallet në paprishje. Mbillet në

çnderim dhe ngjallet në lavdi; mbillet i dobët dhe ngjallet në fuqi. Mbillet

trup natyror dhe ringjallet trup frymor.111“ Për rrjedhim, është

absolutisht e nevojshme që trupat të treten në tokë, që të jenë të

përshtatshëm për ngjallje. Përse përjashtohen trupat e shenjtorëve nga

dekompozimi dhe ngjallja?

PLAKU KLEOPA: Ky tekst flet rreth ndryshimit, në të cilin të gjithë

trupat duhen të vuajnë në mënyrë që të kalojnë nga koha në përjetësi, që

të përshtaten në përjetësi. Ky ndryshim zakonisht ndodh me vdekje.

Pavarësisht nga e gjithë kjo, ekzistojnë përjashtime nga ky rregull i

gjërave, të tilla si Elia dhe Enoku, të cilët siç i pe, u zhvendosën në trup

pa kaluar përmes vdekjes. Apostulli mëson: “Ja, unë po ju them një të

fshehtë: ne të gjithë nuk do të vdesim, por do të shndërrohemi në një

çast, sa hap e mbyll sytë, në tingullin e borisë së fundit.112” Kështu pra,

duket se është e mundur për Zotin që të gjejë metoda të tjera për

transformimin e trupave tanë, pa patur nevojë që ata të kalojnë

drejtpërdrejt përmes vdekjes dhe kalbjes.

110-Në ditët e sotme, në të gjitha kishat Ortodokse, dallohet më tepër Mali i Shenjtë i Athosit në Greqinë

Veriore, ku ruhen mijëra lipsane të çmuara, trupat e shenjtë të Shenjtorëve vazhdojnë të zbulohen si të

paprishura, çudibërëse, dhe mirëmbajtëse. Përmendim disa: Shën Spiridhoni (Shek,4) në ishullin e

Korfuzit (Greqi), i cili ishte një atë në Sinodin e parë Ekumenik në 325, Shën Gjerasimi në ishullin e

Zakinthit (Greqi), Shën Theanos jashtë Selanikut (Greqi), Të 120 Etërit në Manastirin e Guvave të Kievit

(Ukrainë), Shën Joan Maksimoviç në San Françisko (1966) dhe shumë të tjerë në të cilët Perëndia

lavdërohet vazhdimisht. 111 1 Kor:15, 35-38; 42-44. 112 1 Kor: 15, 51-52; 1 Thes: 4, 15-17.

62

KËRKUESI: Por Atë, të gjitha trupat e vdekur duhet të varrosen,

përderisa në Dhiatën e Vjetër të gjithë të drejtët u varrosën, ndërsa disa të

tjerë i fshehën trupat e tyre pikërisht që të mos t’i nderonin. Po paraqes si

shembull trupin e Moisiut, për të cilin lexojmë si më poshtë: “Kështu

Moisiu, shërbëtori i Zotit, vdiq aty në vendin e Moabit, sipas fjalës së

Zotit. Dhe Zoti e varrosi në luginën e vendit të Moabit, përballë

Bethpeorit, por askush nuk e ka mësuar deri më sot vendin e varrit të

tij.113” Që në atë kohë Izraelitët u prinë drejt idhujtarisë dhe mund të

kishin rënë lehtësisht në gabimin e adhurimit të trupit të Moisiut.

Prandaj, nëse ata e fshehën trupin, ndoshta e bënë pikërisht, sepse po ta

kishin para syve, do t’a nderonin atë?

PLAKU KLEOPA: Trupat e shenjtorëve - si të gjithë të krishterëve - u

varrosën po ashtu në epokën e Dhiatës së Re, vetëm me ata që u ndodhën

mrekulli duke qenë të pavarrosur dhe morën nderime të veçanta,

sigurisht adhurimet, që i përshtaten vetëm Perëndisë. Duke iu shfaqur

nderime, ata nuk u bënë idhujtarë, pasi respekti dhe nderimi nuk është e

njëjta gjë si idhujtaria. Në Dhiatën e Vjetër, ata i fshehën lipsanet e

Moisiut ndoshta edhe të njerëzve të tjerë të drejtë, sepse Izraelitët në fakt

po prireshin drejt idhujtarisë114, dhe nëse do t’i kishin patur ato afër, do

t’i kishin kthyer në perëndi, si viçi i artë. Për të shmangur këtë mashtrim,

konsiderohej për mirë të fshihje lipsanet e disa shenjtorëve dhe njerëzve

të drejtë, si të Moisiut, për të njëjtën arsye që ne dimë, se vetë

Kryeëngjëlli Mikael kërkoi që mos e linte atë në duart e djallit115. Nga ky

këndvështrim mbi trupin e vdekur, konsiderohej si të ishte i papastër

(meqenëse nuk kishte ardhur ende Krishti me hirin e Tij ndriçues) dhe

trupi njerëzor ishte akoma i nënshtruar sundimit të satanit.

Pavarësisht nga kjo, Izraelitët i nderonin trupat e të vdekurve, duke

ruajtur me madhështi kujtimin e tyre. Përveç kësaj, duhet të dish se Kisha

që në shekujt e parë i nderonte lipsanet e Martirëve, duke i mbledhur me

devocion dhe kujdes të madh, e duke ndërtuar tempuj për nder të tyre.

Më vonë, u krijua praktika e të vendosurit të një prej lipsaneve në Altarin

e Shenjtë, si dhe Antimensoni116 i shenjtë, diçka që zë vend edhe sot.

113 LigjPërt: 34, 5-6. 114 Eks: 32, 1-35; LigjPërt: 9, 16. 115 Juda: 1, 9 116 - Në shekujt e parë të krishterimit, Liturgjia Hyjnore kremtohej mbi varret e Martirëve dhe kjo kryhej

prej peshkopit. Më vonë, ndërsa kisha u zgjerua dhe Dioqeza tipike me të, Peshkopët e Kishës së

hershme, filluan të hirotonisin priftërinj si përfaqësues të tyre…

63

Letra e Kishës së Smirnës, e cila përshkruan martirizimin e peshkopit të

saj Shën Polikarpit, na tregon si vijon: “ Ne i rrethuam lipsanet e tij sikur

të ishin një trashëgimi më e shtrenjtë se floriri dhe më e çmuar se gurët e

diamantit, dhe i vendosëm ato në vendin e përshtatshëm. Këtu do të

mblidheshim me gëzim dhe Zoti do të na jepte bekimin për të kremtuar

përvjetorin e ditës së martirizimit të tij dhe për të nderuar fitoret e tij dhe

ndeshje të tjera të larta shpirtërore.”117,118

Kjo tregon se nderi për lipsanet e shenjta i drejtohet edhe Perëndisë, fuqia

hyjnore e të cilit është e vendosur në to. Ne i nderojmë lipsanet e

martirëve, ashtu siç adhurojmë Atë, për të cilin të gjithë martirët ishin

shërbëtorë, dhe ashtu siç nderojmë shërbëtorët e Tij, sepse nderi i tyre

kalon tek Vetë Zoti, siç ka thënë Ai në të vërtetë: “Ai që ju pranon, më

pranon mua.119”

Një nga mjetet prej të cilave këto praktika antike të rëndësishme ndikojnë sot, është një copë e thjeshtë

pëlhure…që rri gjithmonë mbi Tryezën e shenjtë të çdo kishe Ortodokse, Antimenso. Fjala Antimenso

është një kombinim i Greqishtes dhe Latinishtes, e cila nënkupton në vend të tavolinës. Ndërsa Tryezat e

Shenjta, gjithmonë shenjtëroheshin, dhe lipsanet viheshin brenda tyre, nuk ishte gjithmonë e mundur për

Peshkopin, që të vizitonte secilin komunitet që të vepronte kështu. Për këtë arsye, Peshkopët shenjtëruan

pëlhurat ose dërrasat me lipsanet e shenjtë të futur në to, dhe ia dërguan secilit komunitet që ta përdorin

në vend të Tryezës së shenjtë të shenjtëruar.” 117 Historia Kishtare, Eusebi 4, 15 118Shën Joan Gojarti e përshkruan pikante, rrugën në të cilën lëvizën e u përshëndetën lipsanet e shenjtë

të Shenjtorëve në një lavdërim mbi Shën Ignatin: “Ju banor të Antiokisë, keni nxjerrë një peshkop dhe

morët një martir, ju e lëshuat me lutje, dhe e morët me kurora; dhe jo vetëm ju, por dhe të gjithë qytetet

që shtrihen rrotull. Por, si mendoni ju se u sollën ata, kur panë mbetjet e tij të rikthyera? Çfarë kënaqësie

u dha! Sa u gëzuan ata! Me çfarë mburrje nga të gjitha anët e rrethuan të kurorëzuarin! Ashtu si me një

atlet fisnik, që ka mundur të gjithë kundërshtarët e tij, dhe që vjen me lavdi ndriçuese nga arena,

spektatorët e marrin atë, e nuk e lejojnë të shkelë në tokë, duke e sjellë në shtëpi mbi shpatullat e tyre, e

duke i bërë lavdërime pa fund… Në këtë kohë, Martiri i shenjtë i jep hir këtyre qytetëve, duke i futur ata

në devocion, dhe që nga ajo kohë deri më sot, ai e pasuron këtë qytet.”

Shën Efrem Siriani, kur flet për fuqinë çudibërëse të lipsanëve të shenjta, rrëfen si më poshtë në lidhje

me Martirët e shenjtë: “Edhe pas vdekjes, ata veprojnë sikur të ishin gjallë, duke shëruar të sëmurët, duke

dëbuar demonët, dhe me anë të fuqisë së Zotit, duke kundërshtuar çdo ndikim të keq të demonëve. Kjo

ndodh, sepse hiri çudibërës i Shpirtit të Shenjtë, është gjithmonë i pranishëm në lipsanet e shenjta.”

119 Math: 10, 40

64

Kapitulli i shtatë

Mbi Nderimin e veçantë të ikonave të shenjta

KËRKUESI: Disa të krishterë pyesin veten: ‘Përse i nderojmë ikonat e

shenjta?’

PLAKU KLEOPA: Shkrimi i Shenjtë e ndalon nderimin e figurave të

gdhendura dhe perëndive. Ky ndalim i referohet nderimit të idhujve.

Megjithatë, ligji nuk ndalon nderimin e shenjave dhe përfaqësimeve të

caktuara të Perëndisë dhe të shenjtorëve të Tij, përderisa ky nder nuk

lidhet me materialin nga i cili ata u krijuan, por më saktë, me anë të

pamjes së shenjtë që pikturohet, mendimet tonë ngjiten tek Perëndia. Ne

e pamë nderin që iu dha brezit dhe peshqirit të Apostull shën Pavlit.120

Në Dhiatën e Vjetër mësojmë për dy Keruvimet e skalitur, të cilët u

vendosën mbi Arkën e Dëshmisë dhe mbi tapicerinë e atij vendi të

shenjtë. Kjo ishte përpara se ata të digjnin temjan dhe të bënin pendimin.

Ashtu siç ndihmohemi nga fjala që të ngrihemi përtej fjalës, po kështu

udhëhiqemi nga ikonat që të ngrihemi sipër ikonave. Po ashtu, ashtu siç

Perëndia dëshiron që dëgjimi ynë të bëhet i shenjtë nëpërmjet

bashkëbisedimit shpirtëror, po kështu ai dëshiron që shikimi unë të bëhet

i shenjtë përmes ikonave të shenjta, kështu që duke kaluar nëpër këto dy

shqisa superiore të hyjnë brenda shpirtit mendime të kulluara.

120-Dhe Perëndia bënte mrekulli të jashtëzakonshme, me anë të duarve të Palit: aq sa mbi të sëmurët vinin

shami dhe përparëse që kishin qenë mbi trupin e tij, dhe sëmundjet largoheshin prej tyre dhe frymërat e

liga dilnin prej tyre” (Vap: 19, 12)

65

KËRKUESI: Disa thonë se s’duhet t’i nderojmë ikonat, përderisa Perëndia

është krejt i ndryshëm nga ikonat, s’ka rëndësi se çfarë nderi mund t’i

përshtatet materialit nga i cili janë krijuar ikonat apo mjeshtëria me të

cilën ato janë zbukuruar. Apostulli i Zotit e thotë qartë: “Duke qenë, pra,

se ne jemi pasardhës të Perëndisë, nuk duhet të mendojmë që natyra e

perëndishme është e ngjashme me arin ose me argjendin, ose gurin me

një vepër arti të latuar dhe të shpikur nga njeriu.121”

PLAKU KLEOPA: Këtu Apostulli nuk po ndalon nderimin e ikonave të

shenjta, por më saktë kuptimin e gabuar të adhuruesve të idhujve, të cilët

e kishin identifikuar Perëndinë me figurat e latuara artistikisht të

idhujve, figura që paganët athinas i besonin si perëndi. Kur Apostulli foli

në Kodrën Mars, ai donte që t’i tregonte mësuesve të Athinës, se nëse

njerëzit janë pasardhësit e Perëndisë, që do të thotë se kanë një shpirt

jolëndor, i cili është imazhi i Perëndisë tek ne (diçka të cilën ata vetë e

besonin), atëherë nga kjo mund të nxjerrim përfundimin se vetë Perëndia

është po ashtu jolëndor, dhe kështu ne i përkasim Atij. Pra, Perëndia nuk

mund të konsiderohej identik me materialin e disa perëndive të

gdhendura që ekziston në tempujt paganë të Athinës. Ai është heterogjen

para çdo lloj materiali dhe është irracionale për ne, që ta identifikojmë

Atë me ndonjë statujë, cilado qoftë vlera e materialit të përdorur në

ndërtimin e saj apo e skulptorit që bëri atë.

Në Orthodhoksi, ne besojmë në të vërtetën që vijon: ne kemi shenjtëruar

ikonat nga ari, argjendi, etj, të cilat u prodhuan me zotësi dhe talent, por

kurrë nuk themi që Perëndia është identik dhe në të njëjtën kategori me

argjendin e ikonës, i cili mban formën e Tij. Ne mësojmë se ekziston

vetëm një Perëndi, ndërsa ikonat e shenjta zotërojnë një kuptim krejt të

ndryshëm nga ajo e identifikimit me Perëndinë ose Shenjtorin formën e

të cilit ato paraqesin. Nëse njeriu është shumë më i lartë, dhe me një

natyrë tjetër, nga të gjithë statujat dhe imazhet të cilat paraqesin formën e

tij, aq më tepër Perëndia nuk mund të ketë të njëjtën natyrë me imazhet e

formës së Tij.

KËRKUESI: Ikonat dhe idhujt janë thjeshtë objekte materiale. Megjithatë,

Perëndia, siç thotë dhe psalmi, i ndëshkon ata që e vendosin shpresën e

tyre në to: “Idhujt e kombeve janë argjendi dhe ari, vepra të dorës së

njeriut. Kanë gojë por nuk flasin, kanë sy por nuk shohin. Kanë veshë por

121 Vap: 17, 29

66

nuk dëgjojnë, nuk kanë frymë në gojën e tyre. Të ngjashëm me ta janë ata

që i bëjnë, dhe kushdo që ka besim tek ata.122”

PLAKU KLEOPA: Ky pasazh i referohet vetëm idhujve. Nëse të dy

keruvimet e Dhiatës së Vjetër, u vendosën mbi kubenë (e tabernakullit)

me vendimin e vetë Perëndisë, nuk është e mundur që ikonat e shenjta të

ndalohen nga Ai. Përveç kësaj, në qoftë se ata që e nderuan dhe i

respektuan figurat e Keruvimeve në Dhiatën e Vjetër - gjatë një periudhe,

kur idhujtaria ishte rreptësisht e ndaluar nga Perëndia - nuk u

ndëshkuan, atëherë as ata që nderojnë ikonat nuk do të ndëshkohen.

Sigurisht, është e vërtetë se ndërsa idhujt janë memecë dhe të

pafrytshëm, ikonat u treguan se ishin çudibërëse, e jo rrallë frymëzuan

mahnitje, në të gjithë botën. Këto mrekulli tregojnë më së miri qëndrimin

që duhet të kemi kundrejt ikonave123 të shenjta.

KËRKUESI: Kam dëgjuar të thonë se nderimi dhe të nderuarit e

Perëndisë nëpërmjet njërës prej ikonave të Tij, mund të jetë një zakon

pagan meqenëse vetëm paganët bënin përfaqësime të Perëndisë duke

përdorur materiale të ndryshme dhe i adhuronin ato. Apostull shën Pavli

flet aq shumë në lidhje me idhujtarët: “Duke e deklaruar veten të urtë, u

bënë të marrë, dhe e shndërruan lavdinë e Perëndisë së pakalbshëm në

një shëmbëllim të ngjashëm me atë të një njeriu të kalbshëm, të

shpendëve, të kafshëve katërkëmbëshe dhe zvarranikëve, është e

palogjikshme që t’i rikthehemi idhujve apo të ndonjë lloji idhujtarie

neopagane.

PLAKU KLEOPA:

Në këtë pasazh, apostull shën Pavli flet në lidhje me idhujt dhe

mashtrimin e paganëve derisa ka lidhje me besimin e Perëndisë, jo në

lidhje me ikonat e shenjta të krishterëve, gjë që është diçka tërësisht

ndryshe. Të krishterët nuk e përfytyruan asnjëherë Perëndinë, si të

pikturuar në ikona, si disa kafshë katërkëmbëshe ose shpendë të

122 Ps: 134, 15-18; Ps 113, 12-16. 123 -Mrekulli të tilla, janë bërë me kalimin e kaq shumë shekujve të një njohjeje të përbashkët në vendet

Ortodokse si Greqia, Rumania apo Rusia. Megjithatë, në vitet e fundit edhe Shtetet e Bashkuara kanë

dëshmuar mrekulli të ndodhura me anë të ikonave të shenjta në vendet e tilla si Çikago Illinois, Detroiti

periferik dhe Rasaka, Xhorxhia. Me kohë, ikona të tilla shpesh marrin një emër të veçantë, si “Zonja jonë

e Ciceros, “ ikona që qan e Hyjlindëses së Çikagos, IL, ose duke qenë një kopje e një ikone të tillë, si “

Ajo që është e shpejtë në të dëgjuar, “ si ikona në Rosaka, G A.

67

kalbshëm, por përkundrazi, ata e pikturuan Atë ashtu siç u zbulua tek

njeriu. Në këtë mënyrë, të krishterët krijuan një koncept të qartë dhe të

saktë të Perëndisë së trupëzuar. Kjo është arsyja që ikonat gjithmonë

kanë qenë dhe janë, sipas etërve “librat e analfabetit.”

KËRKUESI: Perëndia nuk u bë i dukshëm tek njerëzit, dhe prandaj asnjë

nuk e di se si duket Ai, e as nuk munden ta pikturojnë formën e Tij në një

ikonë apo të modelojnë një përngjasim të vërtetë të Fytyrës së Tij.124

Ai vetë ka thënë: “Ti vetë nuk mund të shikosh fytyrën Time, sepse asnjë

njeri nuk mund të më shikojë e të jetojë.125”

Ungjillori shën Joan thotë po kështu: “Askush se pa kurrë Perëndinë,126”

Gjithashtu apostull shën Pavli thotë: “…ai që është i vetmi që ka

pavdekësinë dhe rri në dritë të paafrueshme, të cilën asnjë njeri nuk e ka

parë kurrë dhe as mund ta shohë, atij i qoftë nderi i përjetshëm. Amin!127”

PLAKU KLEOPA: Është e vërtetë se asnjë nuk mund ta shohë Perëndinë

në thelbin e Tij, me fjalë të tjera si frymë, i padukshëm për sytë e

ndjeshëm të njeriut, dhe i pafund. Por, jo vetëm sytë e njeriut janë të

pamjaftueshëm, por dhe mendja dhe mendimet e tij janë të paafta ta

mbajnë Atë. Kufijtë e qenies së Tij bëjnë pafundësinë. Pra, nuk ka asnjë

dyshim përderisa është krejtësisht e pamundur për ne që të shohim Atë

në formën që është, domethënë, në thelbin e Tij. Kryepriftërinjtë e

izrealitëve hynin në tempull, në të shenjtat e të shenjtëve një herë në vit.

Sipas traditës së tyre, ata do e mbushnin hapësirën e shenjtë plot me

temjan të ndezur, pasi kishin frikë se mos rastësisht shihnin Perëndinë

dhe do të vdisnin.128 Të tre Apostujt ranë përtokë kur Jisui u zbuloi atyre

shkëlqimin hyjnor të trupit të Tij në Malin Thavor.129 Apostull shën Pavli

u rrëzua përtokë i verbuar, kur Zoti Krisht iu shfaq në rrugën për

Damask.130 Kështu pra, shohim se vizioni i Perëndisë (në thelbin e Tij)

mbetet i pamundur për njeriun e vdekshëm dhe të kufizuar.

124 -Këto fjali reflektojnë ndjenjat e ikonoklastëve (ikonë-thyerësit) e shek. të tetë. Anatema çdonjërit që

guxon të paraqesë imazhin hyjnor të Logosit pas mishërimit me ngjyra materiale… dhe format e

shenjtorëve në piktura pa jetë me ngjyra materiale të cilat s’kanë asnjë vlerë. “Një faktor i rëndësishëm

në ngritjen e ikonoklastëve ishte influenca e myslimanëve, të cilët të drejtuar nga fjalët e kuranit,

“Shëmbëlltyrat janë një neveri e veprës së Satanit “ (V.92), e panë nderimin e ikonave si një formë

idhujtarie. 125 Eks: 33, 20 126 Jn: 1, 18 127 1 Tim: 6, 16 128 Eks: 30, 10 129 Math: 28, 4 130 Vap: 9, 3-8

68

Edhe Dhiata e Re, ashtu si historia kishtare, na rrëfen se ka pasur shfaqje

të Perëndisë Atë, të Jisu Krishtit dhe të Shpirtit të Shenjtë. A bie kjo

kundërshtim me çfarë thamë më lart? – Aspak. Nëse për njerëzit është e

pamundur të shohin thelbin e Perëndisë, është ende e mundur për ta, që

ta shohin Perëndinë me sytë e tyre të ndjeshëm apo me intelektin e tyre

në trajta ose forma që Perëndia mund të dëshirojë t’i shfaqë me forcën e

Tij hyjnore. Këto shfaqje zënë vend nëpërmjet i Moçmi i ditëve u ul.

Veshja e tij ishte e bardhë si bora, flokët e kokës së Tij ishin si lesh i

pastër. Froni i tij ishte si flokët e zjarrit dhe rrobat e Tij si zjarri

përvëlues131.”

Profeti Amos, na tregon si vijon: “Unë pashë Zotin që rrinte me këmbë

pranë altarit.132” Perëndia Vetë, e njoftoi Aronin dhe motrën e tij Miriam

se do t’u shfaqej disa në formë të dukshme: “Pastaj Zoti tha, ‘Dëgjoni tani

fjalët e mia: Nëse ka një profet midis jush, Unë, Zoti, i bëhem i njohur atij

në vegim dhe flas me të në ëndërr. Por nuk veproj kështu me shërbëtorin

tim Moisi… me të unë flas sy për sy, duke bërë që të më shohë, dhe jo me

fjalë të errta, dhe ai do të shohë lavdinë e Zotit.133”

Përveç kësaj, Biri i Perëndisë është parë me formën më të lavdishme dhe

njerëzore nga profeti shën Daniel134, dhjakoni shën Stefan135, Apostull

shën Pavli në rrugën për Damask136, nga ungjillori i shenjtë Shën Joan137

dhe të tjerë. Dhe së fundi, Fryma e Shenjtë e Perëndisë u pa nga Shën

Joan Pararendësi, gjatë pagëzimit të Zotit, në formën e një pëllumbi, si

edhe nga Apostujt e shenjtë në Ditën e Pendikostisë, në formën e gjuhëve

të zjarrit.

KËRKUESI: Nëse ikonat janë vërtet të pëlqyeshme për Perëndinë dhe

zotërojnë fuqi hyjnore, pse atëherë Perëndia nuk i ndëshkon ata që

blasfemojnë, përdhosin dhe i shkatërrojnë ato?

PLAKU KLEOPA: Duhet të kuptojmë që ikona paraqet formën njerëzore

të Krishtit, i cili si njeri, erdhi dhe banoi mes njerëzve. Perëndia nuk i

ndëshkon mekatarët dhe përdhosësit, por në një farë shkalle i toleron ata

131 Dan: 7, 9-10 132 Amos: 9, 1 133 Num: 12, 6-8 134 Dan: 7, 13-15 135 Vap:7, 55-56 136 Vap: 9, 3-5 137 Zb. 1: 8, 12, 20

69

dhe dëshiron shpëtimin e tyre. Për këtë arsye, Ai i jep atyre kohë që të

pendohen, duke i lënë në këtë jetë. Përveç kësaj, Ai as nuk i disiplinon

menjëherë ata që blasfemojnë ose përgojojnë Kishën e Tij. Për më tepër,

ata që e kryqëzuan Atë, nuk i ndëshkoi menjëherë, duke besuar në

pendimin e tyre.

Megjithatë, përtej vdekjes, na pret gjyqi i Gjykimit të ardhshëm, atje ku

secili prej nesh do të shpërblehet sipas veprave të tij138.

138 Rom: 14, 10; 2 Kor: 5, 10; Ps: 61, 11.

70

Kapitulli i tetë

Mbi nderimin e veçantë të Kryqit të vërtetë

KËRKUESI: Dëgjoni sa shumë habiten kur mësojnë se nderojnë Kryqin e

vërtetë. Çfarë keni për të thënë, Atë?

PLAKU KLEOPA: Kryqi i vërtetë ishte altari, mbi të cilin u ofrua sakrifica

e vërtetë në emër të njeriut për të gjithë epokat. Zoti Jisu Krisht ishte

blatimi dhe blatuesi, therorja dhe kryeprifti, që drejtonte flijimin, duke na

dhuruar shpëtimin tonë. Për këtë Shkrimi i Shenjtë dëshmon:” Por

Krishti, që erdhi si kryeprift i të mirave që do të vijnë në të ardhmen,

duke kaluar nëpër një tabernakull të madh e më të përkryer, që s’është

bërë me dorë (pra, që nuk është e kësaj krijese), hyri një herë e

përgjithmonë në Shenjtërore, jo me gjakun e cjepërve dhe viçave, por me

gjakun e Vet, dhe fitoi një shpëtim të amëshuar. Sepse, në qoftë se gjaku i

demave, cjepërve dhe hiri i një mëshqerre i spërkatur mbi të ndoturit, i

shenjtëron duke i pastruar në mish, aq më shumë gjaku i Krishtit, i cili

me anë të Frymës së Shenjtë e dha Veten e Tij të papërlyer nga fajet tek

Perëndia, do ta pastrojë ndërgjegjen tuaj nga veprat e vdekura, për t’i

shërbyer Perëndisë së gjallë!139”

Shën Kirili i Jeruzalemit ka për të thënë këtë:

“Shpëtimtari duroi të gjithë vuajtjen e Tij, me qëllim që të pajtojë me anë

të gjakut të Kryqit, qiellorët me tokësorët. Për shkak të mëkatit, njerëzit u

bënë kundërshtarë të Perëndisë, duke patur si rezultat vdekjen e

mëkatarëve. Një prej dy gjërave duhej të ndodhte: ose Ai do të

përmbushte vullnetin e Tij si Perëndi, duke i lënë të gjithë të prisnin

vdekjen, ose si dashurues i njerëzimit, të pezullonte vendimin e Tij. Por,

shih urtësinë e Perëndisë! Ai e frenoi vendimin e Tij dhe në vend të kësaj,

shfaqi fuqinë bamirëse të Tij. Zoti Krisht, vetë i mori yë gjitha mëkatet

mbi Trupin e Tij dhe me vdekjen e Tij, ne vdesim në mëkat, dhe rrojmë

nën drejtësi. Nuk ishte një njeri i zakonshëm, që vdiq për ne. Nuk ishte

një qengj pa arsye, as një ëngjëll, por Vetë Perëndia i trupëzuar!

139 Heb: 9, 11-14

71

Poshtërsia e mëkatarëve nuk ishte e madhe, domethënë, jo aq e madhe sa

drejtësia dhe njeridashja e Tij.140”

Në Shkrimin e Shenjtë fjala “kryq” ka një kuptim të dyfishtë – njëri me

kuptim shpirtëror, i cili përdoret shumë rrallë, dhe një tjetër me kuptim

material, i cili nënkupton që kryqi përbëhet nga dy shtylla të gozhduara,

ose forma e një këndi të drejtë të bërë prej druri, mbi të cilin ata

kryqëzonin kriminelët më të mëdhenj të asaj epoke.

Kuptimi shpirtëror i fjalës “kryq” shpjegohet prej fjalëve vijuese të

Shpëtimtarit: “Kushdo që do të vijë pas meje, të mohojë vetveten, të

marrë kryqin e vet dhe të më ndjekë141” dhe “Dhe ai që nuk e merr

kryqin e vet dhe nuk vjen pas meje, nuk është i denjë për mua.142”

Kuptimi tjetër përdoret më shpesh në Shkrimin e Shenjtë. Kjo duket qartë

në pasazhet që vijojnë: “Dhe Ai, duke mbajtur kryqin e Tij, u nis drejt

vendit që quhej ‘Kafka’ (që në hebraisht quhet Golgotha)143”, “Dhe duke

dalë, takuan një njeri nga Kirena që quhej Simon, të cilin e detyruan t’a

mbante kryqin e Jisuit.144” “Por afër kryqit të Jisuit, qëndronin nëna dhe

motra e nënës së Tij, Maria e Kleopës dhe Maria Magdalena.145” “Shpëto

veten tënde dhe zbrit nga kryqi!146”

Përveç kësaj, shenja e kryqit, e cila bëhet me dorën e ngritur tek balli, dhe

mbas kësaj tek qëndra e ulët e kraharorit dhe pastaj tek ana e djathtë dhe

e majtë, mban gjithashtu emrin e kryqit. Kryqi si një mjet shpëtimi u

parashikua në Dhiatën e Vjetër me një gjarpër bronzi, dhe në Dhiatën e

Re u lavdërua nga Shpëtimtari: “Dhe ashtu si Moisiu e ngriti lart gjarprin

në shkretëtirë, kështu duhet të ngrihet lart Biri i njeriut, që kushdo që

beson në Të, të mos humbasë, por të ketë jetë të përjetshme.147”

KËRKUESI: Si është e mundur që ne të nderojmë instrumentin, i cili ishte

mënyra e dënimit të Shpëtimtarit tonë?

PLAKU KLEOPA: Nder të madh i takon kryqit të Shenjtë, pasi mbi të,

sikur mbi një altar, në dashurinë e Tij për njeriun, Krishti i vuri flakën

140 1 Pjet: 2, 24 141 Mk: 8, 34 142 Math: 10, 38 143 Jn: 19, 17 144 Math: 27, 32 145 Jn: 19, 25 146 Mk: 15, 30 147 Jn: 3, 14-15

72

mëkateve tona. Kryqi ka nxjerrë në dritë trupin dhe pahijshmërinë tonë,

jo të Zotit. Në të vërtetë, Kryqi i shenjtë shpall dashurinë e pafund të

Krishtit për njerëzimin. Kështu, mendimet tona rreth kryqit, pjesërisht

duhet të na bëjnë të turpërohemi dhe duhet të frymëzojnë tek ne pendim

për mëkatet tona. Na takon neve që të ngremë kryqin tonë siç Zoti ngriti

të Vetin, për ne dhe shpëtimin tonë. Sigurisht, një objekt që shkakton

vdekjen e një personi të rëndësishëm, ngjall tek ne trishtim edhe dhimbje

dhe s’e ruajmë atë. Megjithatë, nuk ndodh kështu me kryqin e

Shpëtimtarit. Përkundrazi, ai sjell gëzim dhe përtëritje. Sepse ai nuk

ishte, siç thonë disa, një vend ekzekutimi, por më saktë një vend flijimi,

ku u blatua sakrifica më e madhe dhe më e nderuar e kohërave – Biri i

Njeriut për shpëtimin tonë.

KËRKUESI: Si rrjedhim, nëse duhet të nderojmë Kryqin a s’është e

domosdoshme që të nderojmë dhe instrumentat e tjera të shpëtimit, si

për shembull gozhdët, kurorën e gjembave, Pilatin dhe Judën,

kryepriftërinjtë Anania dhe Kaifa, dhe ushtarët tallës, përderisa ata të

gjithë luajtën një rol në Kryqëzimin e Krishtit?

PLAKU KLEOPA: Nuk na takon t’i shfaqim ndere Pilatit dhe vrasësve të

tjerë të Zotit tonë, përderisa duhet të marrin parasysh edhe qëllimin e

tyre, të cilët kontribuan në pasojën, vdekjen e Zotit. Synimi i tyre ishte të

tallnin Zotin, ta turpëronin dhe torturonin, dhe përfundimisht ta vrisnin

Atë. Kështu që Ai do të pushonte së ekzistuari. Përsa i përket kurorës

prej gjembash dhe gozhdëve, i nderojmë ato meqenëse hyjnë në trupin e

Zotit. Megjithatë, nuk i nderojmë ato në atë shkallë me të cilën nderojmë

kryqin, përderisa nuk flitet për to në asnjë vend në Shkrimin e Shenjtë, as

në Dhiatën e Vjetër nuk parafytyrohen, siç është rasti me kryqin. Këto

pra, janë arsyet që nderojmë kryqin e Zotit më tepër se instrumentet e

tjera të xhelatëve.

KERKUESI: Në qoftë se është me të vërtetë siç thoni ju, atëherë ne duhet

të nderojmë vetëm kryqin aktual mbi të cilin u kryqëzua Krishti dhe jo të

tjerët, të cilët u modeluan nga njerëzit. Këto janë veprat e njerëzve të

mëkatshëm dhe nuk janë të shenjtëruara e të denja për nder dhe nderim.

73

PLAKU KLEOPA: Atëherë duhet të veprojmë po kështu me Shkrimin e

Shenjtë. Sot, ne kemi një numër të pallogaritshëm të botimeve të Shkrimit

të Shenjtë, të cilat sipas mendimit tuaj, s’duhet t’i nderojmë, meqë ato

janë botuar nga tipografë mëkatarë apo madje të pabesë. Vetëm teksti

origjinal do të mjaftonte në këtë rast. Megjithatë, kjo është absurde për

një person të arsyeshëm siç është opinioni juaj irracional i shprehur që

më parë.

KËRKUESI: Megjithatë disa thonë se Kryqi nuk duhet të shfaqet së

jashtmi. Shumë e varin atë rreth qafës, të tjerë jashtë shtëpive të tyre ose

në majë të kishave dhe të tjerë diku tjetër. A mos duhet që ta nderojmë

Kryqin privatisht brenda nesh?

PLAKU KLEOPA: Kushdo që e ka atë në shpirtin e tij dhe njëkohësisht e

sheh përpara tij gëzohet më shumë i gjithi. Kryqi si një objekt i prekshëm,

mbështet dhe e forcon nga brenda atë që e mban. Objektet e shenjta

materiale, kanë gjithmonë efektin e nxitjes dhe fuqizimit të eksperiencave

tona të brendshme shpirtërore. Ndenjat për nderim, lindin e mbështeten

edhe nga kremtimet “e jashtme”, të kremtet dhe shërbesat të përjetuara

brenda jetës shpirtërore.

Kapitulli i nëntë

Mbi shenjën e Kryqit

74

KËRKUESI: Çfarë kuptimi ka shenja e kryqit?

PLAKU KLEOPA: I krishteri, që është një fëmijë i devotshëm i Kishës së

Krishtit, në fillim dhe në fund të punës së tij, kur niset për udhëtim, kur

përballet me lajme të këqija apo me mendime të liga, edhe para e pas

ngrënies së vakteve të ushqimit bën shenjën e kryqit mbi veten, duke

përftuar me anën e kësaj, fuqinë e pamatshme të Kryqit të vërtetë mbi të

cilin u derdh gjaku i tërëshenjtë i Zotit Krisht, mbi dhe kundër armikut

tonë të përbashkët, djallit. Përsa i përket kësaj shenje të shenjtë, është

shkruar si më poshtë: “Por tani u ke dhënë atyre që të kanë frikë një

shenjë (flamur), që ta ngrenë në favor të së vërtetës.148” Si dhe: “O Zot, bëj

që të shkëlqejë (shënohet) drita e fytyrës sate mbi ne. Ti më ke shtënë në

zemër gëzim.149” Dimë se në lutje, duhet të marrë pjesë trupi ynë me të

gjithë pjesët e tij. Kështu, duart tona luajnë një rol të rëndësishëm në

kryerjen e kësaj shenje.

Dëgjo disa prej dëshmive që përmban Shkrimi i Shenjtë në lidhje me

shenjën e kryqit. Jakobi (Izraeli) i bekoi fëmijët e Jozefit me duart e tij të

shtrira në formën e një kryqi, siç shkruhet: “Pastaj Jozefi i mori që të dy,

Efraimin në të djathtë të tij dhe në të majtë të Izraelit, Manasin në të majtë

të tij dhe në të djathtë të Izraelit, dhe i afroi pranë atij. Atëherë Izraeli

zgjati dorën e tij të djathtë dhe e vuri mbi kryet e Efraimit, që ishte më i

riu, dhe vure dorën e tij të majtë mbi kryet e Manasit duke kryqëzuar

duart, ndonëse Manasi ishte i palëkunduri. Kështu bekoi Jozefin dhe tha

... 150“ Krishti bekoi me duart e Tij fëmijët dhe Apostujt e Tij. Në lidhje me

bekimin e fëmijëve, Shkrimi na rrëfen si më poshtë: “ Dhe, si i mori në

krahë, i bekoi duke vënë duart mbi ta.”

Përsa i përket Apostujve, lexojmë sa vijon: “Pastaj iu priu jashtë deri në

Betani dhe, si i ngriti duart lart, i bekoi.151” Apostujt caktuan dhjakonët,

priftërinjtë dhe peshkopët me lutje dhe me vendosjen e duarve të tyre

mbi ta, si rezultat i të cilit misteri i hirotonisjes quhet “mbivendosja e

duarve të hirotonisjes.” Me lutje dhe me vënien e duarve mbi kryet e

148 Ps: 59: 4 149 Ps: 4, 7 150 Zan: 48, 13-15 151 Llk: 24, 50

75

kandidatit152, Apostujt kanë dorëzuan misterin e Mirosjes, ardhja e

Frymës së Shenjtë në këtë Mister të Shenjtë është quajtur “mbivendosja e

duarve” për ta dalluar nga misteri tjetër i përmendur më herët, i quajtur

“mbivendosja e duarve të hirotonisjes.“ Nga kjo shihet se trupi merr

pjesë në lutje, edhe nëpërmjet duarve.

Gjithashtu Apostulli këshillon për këtë veprim kur thotë: “Lëvdoni

Perëndinë, pra, në trupin dhe në frymën tuaj, që i përkasin Perëndisë.153”

Dhe diku tjetër ai thotë, “Dua, pra, që burrat të luten në çdo vend, duke

ngritur duart e pastra, pa mëri dhe pa grindje.154”

Në Dhiatën e Vjetër, përmendet lutja që shoqërohet me

pjesëmarrjen e trupit, siç tregon psalmisti: “Kështu do të bekoj derisa të

jetoj dhe në emrin Tënd do të ngre duart e mia.155”

Një shembull i shenjës së kryqit është pasqyruar në Dhiatën e Vjetër me

bekimin e Jakobit156, dhe me shtrirjen e duarve të Moisiut në betejën

kundër Amalekut157. Në Dhiatën e Re, shenja e kryqit siç dihet, bëhet në

mënyrën e mëposhtme. Bashkojmë tre gishtat (gishti i madh dhe dy

gishtat më të afërt) të dorës së djathtë, i çojmë tek balli ynë duke thënë, në

emer të Atit, duke nderuar Perëndinë Atë, Zotëruesin e Gjithshkaje. Pas

kësaj, në mes të pjesës së ulët të kraharorit themi, dhe të Birit, që tregon

zbritjen e Birit të Perëndisë në tokë, për shpëtimin tonë nëpërmjet ngjizjes

dhe shtatzanisë së Tij në mitrën e panjollosur të Perëndilindëses. Pastaj

vendosim dorën mbi supin tonë të djathtë {dhe përfundojmë duke e

kaluar mbi të majtin} duke thënë, dhe të Shpirtit të Shenjtë, e cila shpreh

pajtimin dhe bashkimin tonë me Perëndinë, nëpërmjet hirit të Shpirtit të

Shenjtë.

KËRKUESI: Megjithatë, kam dëgjuar se nuk është e nevojshme të bëjmë

shenjën e kryqit me dorën tonë. Ata që adhurojnë Perëndinë, duhet ta

adhurojnë Atë në frymë dhe jo në trup, sipas fjalëve të Apostull Pavlit, i

cili tha: “Perëndia që bëri botën dhe të gjitha gjërat që janë në të, duke

qenë Zot i Qiellit dhe i tokës, nuk banon në tempuj të bërë nga duart e

njeriut. Dhe as shërbehet nga duart e njerëzve, sikur të kishte nevojë për

ndonjë gjë, sepse ai u jep të gjithëve jetë, frymë dhe çdo gjë.158”

152 Vap: 6, 6 153 1 Kor: 6, 20 154 1 Tim 2, 8 155 Ps: 62, 4 156 Zan: 48, 14 157 Eks: 17, 11 158 Vap: 17, 24-25

76

Edhe Zoti tha në Samari: “Po vjen ora, madje ajo ka ardhur, që

adhuruesit e vërtetë ta adhurojnë Atin në frymë dhe në të vërtetën; sepse

të tillë janë adhuruesit që kërkon Ati. Perëndia është Frymë, dhe ata që e

adhurojnë duhet ta adhurojnë në frymë dhe në të vërtetën.159”. Për këtë

arsye, adhurimi i Perëndisë duhet të jetë në frymë dhe jo në trup, me

shpirt dhe jo me duart tona bëhet shenja e kryqit.

PLAKU KLEOPA: Pasazhi i parë nuk ka lidhje me atë që shenja e kryqit

të bëhet apo jo, me dorë. Ai na tregon vetëm që nuk duhet t’i shërbejmë

Perëndisë me mundin e duarve tona, siç do të vepronim me dikë që është

eprori ynë. Perëndia nuk ka nevojë për këtë lloj shërbimi. Njeriu është

kaq i vogël para tij sa s’mund ta ndihmojë Atë për diçka, në asnjë rast.

Pasazhi i dytë lidhet me çështje të tjera, krejtësisht të ndryshme.

Veçanërisht, aty thuhet se së shpejti do të fillojë një epokë tjetër, në të

cilën adhurimi i Perëndisë do të jetë i vërtetë dhe i përsosur, i brendshëm

dhe shpirtëror, dhe jo siç kishte ekzistuar, gati tradicional (i jashtëm dhe

material). Si për shembull, ekzistonte urdhri që adhurimi i Perëndisë të

kryhej në një vend të përcaktuar (tempull), domethënë, në Jeruzalem,

Mali Garizim, dhe nga një racë e përcaktuar, domethënë, Izraelitët ose

Samaritanët. Perëndia është frymë dhe për rrjedhim nuk është e mundur

që Ai të kufizohet nga muret e një tempulli apo vendi të veçantë të

Jeruzalemit, apo që adhurimi i Atij të monopolizohet. Ai është i

pranishëm kudo dhe në këtë mënyrë është e pamundur që adhurimi e Tij

të detyrohet prej mureve dhe kufijve. Perëndia është frymë dhe kështu

është adhurimi i Tij, me vlerë përsosmërie, shpirtërore dhe esoterike (së

brendshmi), pikërisht ajo që nuk ishte për Samaritanët dhe për Izraelitët

deri në atë kohë. Ky adhurim shpirtëror është nderimi i vërtetë që i ka

hije Perëndisë dhe për këtë ne duhet të përpiqemi. Por, kjo nuk do të

thotë se adhurimi i jashtëm do të lihet mënjanë, por më saktë, adhurimi

shpirtëror, i cili kish qenë përçmuar dhe përbuzur, tashmë vihet si

themel. Adhurimi i jashtëm është i nevojshëm, mbasi veprat tona janë

edhe shpirtërore, edhe materiale.160 Nëse ka disa që kërkojnë nga ne

vetëm adhurim shpirtëror, përse ata vetë në lutje gjunjëzohen dhe

përkulin kokat e tyre, godasin kraharorët, ngrenë dhe kryqëzojnë duart,

dhe kryejnë lëvizje të tjera të ngjashme me trupin e tyre? Kur ata bëjnë

159 Jn: 4, 23-24 160 Math: 6, 5-6

77

shenjën e kryqit me dorën e tyre, ata bien tërthorazi dakord që trupi merr

pjesë në lutje. Të gjitha këto lëvizje të trupit tonë gjatë lutjes, janë tregues

të qartë të një qëndrimi dhe devocioni fetar përpara Perëndisë, të cilin

duhet ta ndjekim si shpirtërisht, ashtu edhe fizikisht161. Ata që

kundërshtojnë shenjën e kryqit, janë armiq të kryqit të Zotit Krisht162.

Kryqi i vërtetë do të paralajmërojë ardhjen e dytë të Krishtit, siç thotë

Shkrimi: “Dhe atëherë do të duket në qiell, shenja e Birit të njeriut. Dhe të

gjitha kombet e dheut do të mbajnë zi dhe do ta shohin Birin e njeriut

duke ardhur mbi retë e qiellit me fuqi dhe lavdi të madhe.163” Kjo shenjë

është Kryqi dhe është simboli i fuqisë dhe i fitores së Krishtit.164

Satani e urren kryqin, sepse është arma e pathyeshme e Krishtit, përmes

së cilit Hadi u mund dhe “u përpi”, dhe i mashtruari drejtohet tek e

vërteta. Satani i këshillon pasuesit e tij që të blasfemojnë dhe ta përbuzin

Kryqin e Krishtit, pasi nga ai, sundimi i tij u përmbys dhe fuqia e tij u

mposht.

Kapitulli i dhjetë

Mbi Lutjen për të vdekurit

KËRKUESI: Nëse të vdekurit janë gjykuar dhe fati i tyre është vendosur,

çfarë ndihme mund të japin, me sa është e mundur, lutjet tona?

161 1 Kor: 6, 20 162 Fil: 3, 18-19 163 Math: 24, 30 164 1 Kor: 1, 18

78

PLAKU KLEOPA: Gjëja e parë që shpirti ndesh pas vdekjes së trupit

është gjykimi. Ekziston gjykimi i pjesshëm dhe më pas gjykimi i

përgjithshëm (ose i fundit), i cili do të ndodhë në fund të botës me

ngjalljen e përbashkët të çdo njeriu. Në gjykimin e pjesshëm, do të

shqyrtohet gjendja e një personi në këtë jetë të tanishme. Nëse ka qenë e

mirë, engjëjt e shoqërojnë shpirtin tek lavdia dhe freskia hyjnore, ndërsa

nëse ka qenë e keqe, kapet prej shpirtrave të papastër, për vuajtjet e ferrit.

Kënaqësia dhe ngazëllimi shpirtëror tek i cili i denji vazhdon, quhet në

Shkrimin e Shenjtë “gjiri i Abrahamit,” ose “Parajsa.165” Ndërsa vuajtja në

të cilën mëkatarët rënkojnë quhet “ferr.” Që ky gjykim i pjesshëm ndodh

menjëherë pas ikjes së shpirtit tonë nga trupi i vet, e shohim në fjalët e

Shpëtimtarit, kur i tha kusarit, “Vërtet po të them; sot do të jesh me mua

në Parajsë.166” Gjithashtu, në fjalët e Apostull Pavlit lexojmë: “Dhe, duke

qenë se është caktuar që njerëzit të vdesin vetëm një herë, dhe më pas

vjen Gjyqi,” dhe diku tjetër “Sepse për mua të jetuarit është Krishti, dhe

vdekja fitimi.”167 Midis shkrimtarëve kishtarë të lashtë, kujtojmë

Tertulianin, i cili foli si më poshtë, në lidhje me gjykimin e pjesshëm dhe

të përgjithshëm: “Shpirti (pas vdekjes) duhet të përjetojë para së gjithash,

gjykimin e Perëndisë, përderisa ishte qe Ai, që u flijua për gjithë

njerëzimin, që Ai e kishte krijuar. Megjithatë, shpirti do të presë edhe

ngjalljen e trupit, me qëllim që të ofrojë shpërblim për çfarëdo të mire që

bëri me ndihmën e trupit, nëse i është bindur urdhërimeve të Perëndisë.”

Por, përveç kësaj, duhet të dimë këtë: nëse dikush në gjykimin e

pjesshëm paracaktohet për tek mundimet e përjetshme dhe është i

krishterë dhe shërbëtor i Krishtit, ai e ka një shpresë. Shpresa e tij është

në ndërmjetësimin e të krishterëve të gjallë, të cilët janë në gjendje t’i

luten Krishtit për atë, që të shpëtojë nga mundimet e ferrit ose të paktën

të gjejë pak lehtësim prej tyre.

KËRKUESI: Mundësia e ndërhyrjes së të gjallëve në emër të të vdekurve

përjashtohet plotësisht, mbasi dihet që Perëndia do të gjykojë secilin

sipas veprave të tij, me drejtësi, duke i dhënë shpërblimin e duhur.

165 Llk: 16, 22-23 166 Llk: 23, 43 167 Filip: 1, 21

- Shën Joan Gojarti thotë në lidhje me këtë pasazh: “Sepse edhe në vdekje, unë nuk do të kem vdekur,

pasi kam jetë në veten time. Pastaj, ata vërtetë do të më thernin, nëse do të mundeshin që përmes kësaj

frke ta flaknin besimin nga shpirti im. Por, për sa kohë që Krishti është tek unë, edhe sikur vdekja të më

zërë, unë jetoj. Dhe në këtë jetë tani, nuk është të jetuarit e mi, por të Krishtit.”

79

Drejtësia që ndodh përmes ndërhyrjes së të tjerëve, nuk mund të jetë e

vërtetë.

Apostull shën Pavli e thotë qartë: “Sepse ne të gjithë duhet të dalim para

gjyqit të Krishtit, që secili të marrë shpagimin e gjërave që ka bërë, në të

mirë apo në të keqe.168” Pasazhe të ngjashme gjejmë diku tjetër në

Shkrim, si edhe në këto citime që i referohen gjykimit të ardhshëm.

PLAKU KLEOPA: Që Perëndia do ta shpërblejë secilin sipas veprave të

tij, është një fakt i padiskutueshëm. Por, të thuash që mundësia për të

ndihmuar të vdekurit përmes lutjeve të besimtarëve të gjallë

përjashtohet, nuk ka lidhje me të vërtetën. Nëse lutja për të tjerët nuk jep

asnjë dobi, Apostull shën Pavli nuk do ta kishte këshilluar dishepullin e

tij Timotheun duke iu lutur: “Të bëj thirrje, pra, para së gjithash, që të

bëhen përgjërime, lutje, ndërhyrje dhe falenderime për të gjithë

njerëzit.169” Ndërsa Apostull shën Jakovi thotë “Rrëfeni fajet njëri-tjetrit

dhe lutuni për njëri-tjetrin që të shëroheni. Shumë fuqi ka lutja e të drejtit

kur bëhet me gjithë shpirt.170“ Dhe jo më pak se vetë Apostull Pavli, që i

kërkon të tjerëve që të luten për të.

Për rrjedhim, nëse lutjet tona janë në gjendje t’i sjellin dobi të gjallëve, për

ç’arsye ato janë të pafuqishme për t’i sjellë dobi të vdekurve, duke e

pranuar se dhe ata jetojnë nga shpirtrave të tyre? Perëndia është kudo i

pranishëm dhe i dëgjon si lutjet për të gjallët, ashtu edhe ato për të

vdekurit. Në Dhiatën e Vjetër ekziston një dëshmi e qartë për sa i përket

lutjes për të vdekurit: “mendim ky i shenjtë e i përshpirtshëm.

Thereuponi bëri paqë për të vdekurit, që të çlirohen nga mëkati.171”

Kurse Profeti i shenjtë Baruk shprehet si vijon: “O Zot i gjithpushtetshëm,

Perëndi i Izraelit, dëgjoje tani lutjen e të vdekurve të Izraelit dhe bijve të

tyre... Mos i kujto fajet e etërve tanë...172”

Akoma dhe më qartë, lutjet ekzistojnë në Traditën e Shenjtë dhe na flasin

që nga shekujt e parë të Kishës, siç duket në përmbajtjen e Liturgjive

Hyjnore. I shenjti Joan Gojarti rrëfen se ishin Apostujt, të cilët vendosën

në Liturgji lutjet për të vdekurit:

168 2 Kor: 5, 10 169 1 Tim: 2, 1 170 Jak: 5, 16 171 2 Mbret: 12, 42-45 172 Bar: 3, 4-5

80

“Jo më kot urdhëruan Apostujt, që kujtimi për të vdekurit duhej të bëhej

në Misteret e frikshme. Ata e dinin se fitimi i madh u rezultonte si dobi e

madhe; mbasi kur i gjithë populli qëndron me duar të ngritura, një

kuvend priftëror dhe sakrifica e nderuar qëndron e shfaqur, si nuk do të

triumfojmë me Perëndinë nga lutjet tona për ta?173”

KËRKUESI: Pavarësisht nga e gjithë kjo, ekziston një pasazh ku Zoti flet

në kundërshtim me paragrafët e mësipërm. Ai është si vijon: “Mallkuar

qoftë njeriu që ka besim të njeriu dhe bën nga mishi krahun e tij, dhe

zemra e të cilit largohet nga Zoti.174”

PLAKU KLEOPA: Ky pasazh pohon se ata që e vendosin shpresën e tyre

të shpëtimit vetëm në ndihmën e njerëzve dhe jo tek Perëndia, janë të

mallkuar dhe meritojnë ndëshkimin. Ata që ndahen nga Perëndia në

zemrat e tyre, presin në kohën e duhur çdo ndëshkim dhe kurth, dhe jo

ata që kanë shpresën e tyre në ndërmjetësimin e njerëzve, në prani të

Perëndisë. Përndryshe, ne duhet ta konsiderojmë edhe apostull Shën

Pavlin të denjë për ndëshkim, pasi ai u kishte kërkuar besimtarëve që të

luten për të tek Perëndia, siç kishte vepruar vetë për të tjerët, duke patur

shpresë në dobinë e këtyre lutjeve. Kështu, është e pamundur që të

mohosh nga pasazhi që ke cituar, mundësinë dhe domosdoshmërinë e

lutjeve tona në emër të të vdekurve, sidomos kur kumtohet se ky tekst po

i referohet diçkaje tjetër.

KËRKUESI: Disa thonë se lutjet në emër të të vdekurve janë të tepërta

dhe të padobishme, siç e thotë qartë fjala e Shkrimit: “Sepse kështu thotë

Zoti: “Mos hyni në shtëpinë e zisë dhe mos shkoni për ngushëllime dhe

për t’i vajtuar, sepse Unë kam hequr nga ky popull paqen Time... Ata

nuk do të varrosen, as do të mbahet zia për ata, nuk do të bëhen prerje as

qethje flokësh për ta. Nuk do të thyhet buka për ata që mbajnë zi për t’i

ngushëlluar për një të vdekur dhe nuk do t’i jepet për të pirë gota e

ngushëllimit për atin dhe nënën e tyre.175”

PLAKU KLEOPA: Këtu kemi një urdhër në lidhje me mëkatarët, të cilët u

mposhtën nga mëkatet e rënda, që pak a shumë nënkupton se për të

vdekurit, mëkatet e të cilëve janë të pakta, ndarja e bukës në kujtim të

173 Mbi Filipianët, HOMELIA 3, Etërit Nikean dhe pas-Nikean, vol 13, fq. 409 174 Jer: 17, 5 175 Jer: 16, 5-7

81

tyre lejohet (nga ligji i Dhiatës së Vjetër). Me fjalë të tjera, në qoftë se

pasazhi nënkupton diçka tjetër (domethënë, atë që ti mendon se ka si

qëllim), atëherë të vdekurit as nuk duhet të varrosen.

KËRKUESI: Si mund të nxjerrë prifti dikë prej ferrit përmes shërbesës

përkujtimore (domethënë Lutjes për të vdekurit), duke qenë se është

shkruar: Sepse në vdekje nuk do të kujtoj njeri; kush do të të kremtojë në

Sheol?176”

PLAKU KLEOPA: Në të vërtetë është e mundur për dikë që të çlirohet

nga mallkimi, por jo përmes zjarrit që përgatitet siç pretendojnë Romano-

Katolikët (pavarësisht se oferta e tyre për larjen e fajeve paraqitet për të

gjallët dhe të vdekurit). Zoti, si sundimtar i qiejve, i tokës dhe zonave të

skëterrës ka fuqi për të zhvendosur një shpirt nga Hadi, siç dëshmon

Shkrimi: “Zoti të bën të vdesësh dhe të bën të jetosh; të zbret në Sheol

dhe të ngjit që andej.177” Fuqia dhe sakrifica e Krishtit, e cila i ofrohet

kujtdo që e kërkon atë, është e pakufishme dhe mirësia e Tij kaq e madhe,

sa vetëm Ai është në gjendje të heqë ankthin e përhershëm të njeriut. Ne

e dimë që Perëndia kërkon që ta duam tjetrin dhe e sheh këtë dashuri me

gëzim. Kur lutemi sinqerisht për të tjerët, nuk ka gjë më të madhe se

dashuria. Perëndia e dëgjon lutjen e Kishës shumë qartë, sidomos kur

lutjet e të krishterëve në tokë bashkohen me zërat lutës të ëngjëjve në qiej,

dhe atë të Zonjës Hyjlindëse. Kisha kryen ndërmjetësim të vazhdueshëm

për anëtarët e saj. Engjëjt dhe apostujt, martirët dhe patrikët dhe në

veçanti Zonja jonë Hyjlindëse, luten për ne të gjithë. Dhe ky bashkim i

shenjtë është jeta e Kishës. Vetë Shpëtimtari na siguron se lutjet tona nuk

do të kalojnë pa u vënë re, para se gjithash, ato që bëjmë nga dashuria për

fqinjin tonë. Ai na rrëfen: “Prandaj po ju them; të gjitha ato që ju kërkoni

duke u lutur, besoni se do t’i merrni dhe ju do t’i merrni.178” Për rrjedhim,

lutja për të prehurin nuk është vetëm një shenjë dhe fuqizim i dashurisë

që ndajmë midis nesh, por edhe një dëshmi e besimit tonë. Kështu,

Shpëtimtari thotë, “Nëse ti mund të besosh, çdo gjë është e mundshme

për atë që beson.179”

176 Ps: 6, 4 177 1 Sam: 2, 6; Math: 12, 32; Rom: 14, 9; 1 Kor 15, 19. 178 Mk: 11, 24 179 Mk: 9, 23

82

KËRKUESI: Shkrimi i Shenjtë thotë gjithashtu se midis Hadit dhe

Parajsës ekziston një humnerë e pakalueshme, sipas fjalëve të Zotit në

paravolinë e të Pasurit jobamirës dhe të varfrit Llazar. “Dhe, veç të

gjithave, midis nesh dhe jush është një humnerë e madhe, kështu që ata,

që do të donin të kalonin që këtej tek ju, nuk munden; po ashtu askush

nuk mund të kalojë që andej te ne.180” Nëse është vërtet kështu, atëherë si

mund të thuhet që mund të transferohemi nga një vend tek tjetri, nga e

keqja tek e mira?

PLAKU KLEOPA: Midis Hadit dhe Parajsës vërtet ekziston një humnerë

e madhe, siç na e ka treguar Zoti ynë. Por, kjo humnerë nuk e ka fuqinë

që të ndalojë mëshirën e Perëndisë tonë të madh, i cili i dëgjon lutjet tona

për të fjeturit. Ne nuk besojmë, si Romano-Katolikët që ekziston një zjarr

purgatori, por themi se vetëm për ata që mëkatuan shumë rëndë (ose për

vdekje181) dhe nuk e rrëfyen mëkatin e tyre, është i pamundur kalimi nga

Hadi për në Parajsë. Për ata që mëkatuan më lehtë, ky shteg nuk është i

mbyllur saktësisht, duke ditur që në gjykimin e ardhshëm do të vendoset

përfundimisht vendi i secilit, në qiell apo në ferr, e meqënëse pas këtij

gjykimi, për dikë të orientuar drejt Hadit, nuk mund të ketë më kalim në

Parajsë. Për ata që mëkatuan për vdekje, lutjet tona janë tërësisht të kota:

“Ka mëkat që të çon në vdekje, nuk them që ai të lutet për këtë.182”

Megjithatë, situata për shpirtrat e tjerë, për të cilët ne lutemi, përderisa

është detyra jonë, nuk është saktësisht e njëjtë. Kujtimi i të vdekurve, ose

shërbesa përkujtuese, është një detyrë një detyrim dashurie, siç është çdo

lutje për të tjerë. Ne jemi “bashkëqytetarë të shenjtorëve dhe pjesëtarë të

familjes së Perëndisë, të ndërtuar mbi themelin e apostujve dhe të

profetëve, duke qënë Zoti Jisu Krisht vetë guri i qoshes.183” Pikërisht nga

mesi i këtij “vendi”, i kësaj “familjeje të Perëndisë,” thërrasim Perëndinë

për të falur vëllezërit dhe motrat tona, që kanë kaluar për tek bota tjetër.

Ne nuk lutemi për ata që kanë bërë mëkate kundër Frymës së Shenjtë,

pasi mëkate të tilla nuk do të falen, as në këtë jetë, as në atë që do të vijë.

Më saktë, ne lutemi për ata që kanë bërë mëkate më të lehta, për të cilat

falja kur lutemi është e mundur edhe në botën tjetër, meqenëse duam që

180 Llk: 16, 26 181 - I vdekshëm: shkatërrues për jetën; vdekjeprurës; të zbulohesh në ose të meritosh vkekje shpirtërore;

Për vdekje: a) vdekjeprurëse; i vdekshëm, b) shumë i ashpër, jashtëzakonisht. 182 1 Jn: 5, 6 183 Ef: 2, 19-20

83

ata të trashgojnë jetën e përjetshme. Perëndia vështron me kujdes nga

qiejt atë që rrjedh nga dashuria, sepse dashuria është në tërësinë e saj

thelbi i urdhërimeve të Tij. Apostulli thotë që “Sepse në ata që vdiq, vdiq

për mëkatin një herë e për gjithmonë; por në atë që rron, rron për

Perëndinë.184”

Simeoni i shenjtë i Selanikut vë në dukje si më poshtë:

“Liturgjitë Hyjnore janë me dobi të madhe tek të fjeturit, kurse edhe

gjërat e tjera i sjellin dobi atyre, por në një masë më të vogël (përderisa,

kur largohet (vdes), njeriu pushon së mëkatuari.) Në të kundërt, përmes

sakrificës, ata komunikojnë me Krishtin, mbushen me gëzim dhe hir

hyjnor, duke qënë të shpëtuar prej mëshirës hyjnore, nga e gjithë agonia

e tyre. Si pasojë, të vdekurit para së gjithash, duhet të përkujtohen gjatë

Liturgjisë Hyjnore, dhe nëse ka pasuri, të varfërve duhet t’u jepet

lëmoshë, të ndërtohen kisha dhe të kryhen vepra të tjera të bekuara për

ndihmën dhe shpëtimin e të vdekurve.185”

Dhe diku tjetër ai vazhdon:

“Pjesa që rezervohet në Proskomidhi186 pranë Qengjit për të vdekurit si

edhe kujtimi i tij gjatë Liturgjisë e bashkojnë atë me Perëndinë dhe ata

komunikojnë së bashku në mënyrë të padukshme.

Kur vëllezërit që janë larguar në pendim drejt Zotit, kanë përfituar dhe

janë qetësuar në këtë mënyrë, atëherë edhe shpirtrat e shenjtë të

shenjtorve gëzohen gjithashtu me kujtimin, i cili bëhet në emër të këtyre

të larguarve, përderisa ata kanë qenë të bashkuar me Krishtin dhe kanë

kungim më të pastër dhe të shndritshëm përmes Liturgjisë Hyjnore. Për

më tepër, ata kungohen me Dhuratat e Tij, me të, dhe luten për ne. Për

këtë arsye, përderisa e ofroi këtë sakrificë gjithashtu për shpëtimin dhe

ndriçimin e trupave të njerëzve, si edhe për ne që të jemi me të, të gjithë

në një, siç Ai na e ka premtuar. Për këtë arsye, shenjtorët i luten

Perëndisë për ata që i përkujtojnë në këtë sakrificë të shenjtë, duke u bërë

ndërmjetësa për ta. Ata luten për të gjallët në tokë që të komunikojnë me

Krishtin, siç ata vetë komunikojnë me Të në qiej. Prandaj ne duhet t’i

përkujtojmë të fjeturit, mbasi dashuria bashkon të gjallët dhe të vdekurit.

Kjo është arsyja pse duhet t’i kujtojmë edhe shenjtorët, pasi ata gëzohen

kur bëhen lutës për ne tek Perëndia.”

184 Rom. 6. 10 185 Sh. Simeoni i shenjte i Selanikut 1430, pas Krishtit. 186- Shërbesat e përgatitjes së dhuratave të shenjta me bukë dhe verë para Liturgjisë Hyjnore.

84

Në lidhje me Purgatorin iluzor të Romano-Katolikëve, as prova dhe as

dëshmi nuk ka në Shkrimin apo në Traditën e Shenjtë që të mbështesin

një mësimdhënie të tillë. Shkrimi i Shenjtë bën të qartë vetëm dy vende:

parajsën dhe ferrin. Në Traditën e Etërve të Shenjtë nuk pranohet

purgatori. Për shembull, Shën Andoni i Madh thotë: “Është marrëzi për

dikë të besojë se ekziston një vend i tretë në jetën tjetër.” Ndërsa Shën

Agustini shkruan: “Nuk ekziston ndonjë vend ndërmjetës, sepse kur

dikush nuk është me Krishtin, është e pamundur për të që të jetë në

ndonjë vend tjetër përveçse me djallin.” Përveç kësaj, ne e dimë se Sinodi

i Pestë Ekumenik i Konstandinopojës dënoi Origjenin, Dikimus të

Verbrin dhe Evagrion e Pontit për mësimet e tyre që vuajtjet dhe dënimet

e ardhshme do të kenë një fund. Nëse kisha do të kishte njohuri për

ekzistencën e purgatorit, a nuk do t’a kishte përmendur ajo atë si një

përjashtim, pavarësisht nga ekzistenca e qiellit dhe e ferrit?

Mirësia e pafund e Perëndisë, lutjet e Kishës dhe sakrifica Eukaristike

janë të dobishme për shpëtimin e njerëzve, të cilët mbajtën në këtë jetë

praktikën e pendimit dhe u larguan (fjetën) si të krishterë Orthodhoksë.

KËRKUESI: Po, por si mund të ndihmojnë lutjet e Kishës që të shpëtohen

shpirtrat nga mundimi i përjetshëm para Gjykimit të ardhshëm (apo të

fundit)?

PLAKU KLEOPA: Lutjet e Kishës janë në gjendje që të ndihmojnë disa

shpirtra për t’u shpëtuar pas vdekjes së tyre - por përpara ngjalljes së

trupit - pasi vuajtjet që durojnë mëkatarët pas vdekjes janë të

përkohshme dhe jo përfundimtare, ndryshe nga ato që do të ekzistojnë

pas Gjykimit të fundit. Kështu, mundësia i jepet besimtarëve të kishës, që

me dashuri t’i fuqizojnë të fjeturit me anë të lutjeve të tyre. Të vetëm, të

vdekurit nuk mund të ndihmohen, por me dashurinë e të tjerëve, të

gjitha gjërat janë të mundshme. Vuajtjet para Gjykimit përfundimtar nuk

janë aq të frikshme apo të mëdha sa, ato që do të ekzistojnë më pas, pasi

atëherë trupi do t’i bashkohet shpirtit në vuajtjet e tij.

KËRKUESI: Disa thonë që shenjtorët dhe engjëjt luten për të fjeturit të

cilët janë larguar në besimin Orthodhoks 187. Si mund t’a dinë ata një gjë

të tillë?

187- Kjo fjalë mund të përkthehet në Anglisht si “lavdi e drejtë,” dhe është në kontrast me termin

herotodoks, ose “lavdi tjetër.” “Lavdia e Perëndisë shkrin pazgjithmërisht zbulesën e Perëndisë në

Dhiatën e Vjetër me [atë] të Jisu Krishtit në Dhiatën e Re… Lavdia që rrethon ardhjen e Birit në botë…

85

PLAKU KLEOPA: Apostull i madh shën Pavli na e bën të qartë që

Shpëtimtari lutet për ne: “Kush është ai që do t’i dënojë? Krishti është ai

që vdiq, po për më tepër ai u ngjall; ai është në të djathtë të Perëndisë dhe

ai ndërmjeton për ne.188”

Megjithatë, ai thotë se edhe Shpirti i Shenjtë lutet për ne: “Por vetë Fryma

ndërhyn për ne me psherëtima të patregueshme.189” Që edhe shenjtorët

luten për ne, lexo në librin e Zbulesës ku thuhet: “Dhe, mbasi e mori

librin, të katër qeniet e gjalla dhe të njëzet e katër pleqtë ranë përmbys

përpara Qengjit, duke pasur secili një harpa dhe disa kupa ari plot me erë

të këndëshme, të cilat janë lutjet e shenjtorëve.190” Edhe më tutje shohim

që shenjtorët luten për ne dhe dëgjohen nga Perëndia në pasazhe të

tjera191. Por, shenjtorët dhe engjëjt jo vetëm që luten për ne, por edhe

gëzohen për ne: ”Do të ketë gëzim në mes të ëngjëjve të Perëndisë për një

mëkatar të vetëm që pendohet.192”

Kapitulli i njëmbëdhjetë

Mbi Shërbesat dhe Simbolet Hyjnore

KËRKUESI: Megjithatë në kundërshtim me Shkrimin, disa thonë se

lëvizjet, përkuljet dhe simbolet e ndryshme që gjenden në shërbesat janë

të dobishme. Cilat janë mendimet tuaja?

PLAKU KLEOPA: Një simbol është një shenjë që përfaqëson diçka ose

është objekt që simbolizon193 diçka pa qenë vetë kjo gjë në dhe prej Siguroi një shenjë tek ata që e dashuronin Perëndinë e Abrahamit, Isakut dhe Jakobit se kishte vërtet një

vazhdimësi të vërtetë me [Dhiatën e Vjetër] “Zotin e Lavdisë.” 188 Rom: 8, 34 189 Rom: 8, 26 190 Zb: 5, 8 191 Job: 48, 8; Jak: 5, 16; Zb: 8, 3-4 192 Llk: 15, 10 193 - Kuptimi i “Simbolit”, u “shpërbë” në mënyrë shkatërrimtare në teologjinë sakramentale Latine po

aq herët sa këshilli Lateran i 1059, ku u ballafaqua me termin “real.” Kështu, sot, në mendjet e shumë

prej të krishterëve perëndimorë, simboli nuk përçon kuptimin që etërit e Kishës morën si të vërtetë.

Simboli, edhe pse ende një mënyrë e njohurisë, pushoi së qeni njohuri e edhe u bë njohuri rreth realitetit.

Këtu s’mund të bëjmë më tepër se të marrim idenë jo të duhur të kuptimit autentik të termit, ndërsa

gjithashtu ju drejtojmë tek një studim, Sakramenti dhe Simboli, nga i cili shkëputet ky pasazh: “Simboli

është mjet i njohurisë, i asaj që s’mund të njihet ndryshe, mbasi njohuria këtu varet nga pjesmarrja

përleshja e gjallë me dhe hyrja në atë ‘epifani’ të realitetit, e së cilës është simbol… Mëkati fillestar i

86

vetvetes. Më poshtë, do të flas rreth shenjave simbolike të cilat

shoqërojnë adhurimin dhe lutjen tonë publike.

Tipikoja ose skica e shërbesave hyjnore është një realitet simbolik i shenjtë

ose një seri shenjash simbolike të shenjta, me anën e të cilave shprehen të

vërtetat e besimit: një ngjarje e shenjtë, një ndjenjë shpirtërore e çiltër, një

disiplinim i respektit, një kërkesë.

Simbolet dhe shenjat janë shprehje ose anët e jashtme dhe përforcimet e

adhurimit hyjnor. Adhurimi hyjnor nuk shprehet vetëm së brendshmi,

por edhe nëpërmjet mënyrave të jashtme. Që nderimi dhe adhurimi i

Perëndisë të jetë i plotë, është absolutisht e nevojshme që trupi, dhe jo

vetëm shpirti të marrë pjesë në adhurimin hyjnor. Pa këtë, adhurimi ynë

është i mangët, jo i shkrirë në një të tërë. Gjithashtu, është e vërtetë se,

ashtu si pa pjesëmarrjen personale të shpirtit, vetëm pjesëmarrja trupore

në adhurim, nuk ka ndonjë vlerë të madhe. Sa më sipër mund të thuhet

edhe në lidhje me adhurimin shpirtëror. Nëse kontributi i simboleve dhe

i kremtimeve (tipikon) vihet tërësisht mënjanë, adhurimi shpirtëror nuk

është i plotë, as nuk mund të jetë ndonjëherë i plotë apo i shkrirë në një të

tërë, siç është e pamundur që shpirti pa trupin apo trupi pa shpirtin, të

jetë një qenie e plotë njerëzore.

Me qëllim që ne të respektojmë siç duhet, vlerën e shërbesave hyjnore,

duhet të dimë dhe të marrim parasysh faktin që shpirti e shoqëron trupin

në çdo vend dhe merr pjesë në çdo rrethanë dhe përpjekje të tij. Kështu

ndodh që në gëzim njeriu qesh, në nevojë e në vështirësi qan, dhe në

frikë ai dridhet dhe skuqet. Nga shprehja e fytyrës së një njeriu, mund të

kuptosh gjendjet e ndryshme të shpirtit të tij. Shkrimi i Shenjtë na e

tregon këtë të vërtetë, kur thotë, “Një zemër e gëzuar është një ilaç i mirë,

por një frymë e dërrmuar i than kockat.194” Dhe diku tjetër: “Dituria e

njeriut bën që atij t’i shkëlqejë fytyra dhe e ndryshon ashpërsinë e fytyrës

së tij.195” Kurse për vrasësin Kain lexojmë: “Atëherë Zoti i tha Kainit, ‘Pse

je pezmatuar dhe pse fytyra jote është dëshpëruar? Në rast se bën mirë, a

nuk do të pranohesh? Por në qoftë se bën keq, mëkati po të ruan te

porta.196” Ndërsa Zoti ynë na thotë:” Sepse ç’ka zemra nxjerr goja.197”

teologjisë drejt njohurisë racionale sesa logjike, apo me terma të tjerë: në ndarjen e njohurisë nga

mysterion… njohuri dhe pjesëmarrje [ duke u bërë ] dy realitete të ndryshme, dy rende të ndryshëm. 194 Fj.Urta: 17, 22 195 Pred: 8, 1 196 Zan: 4, 6-7 197 Math: 12, 34

87

Kështu, siç shenja e Kryqit të vërtetë është e nevojshme në nderimin dhe

adhurimin e Perëndisë, siç janë edhe simbolet dhe shenjat e tjera

liturgjike, kështu një vend duhet t’i edhe caktohet trupit, mbasi edhe ai

lind me Perëndinë. I frymëzuar prej Shpirtit të Shenjtë, apostull shën

Pavli na tregon si vijon:” Sepse u bletë me një çmim! Lëvdoni Perëndinë,

pra, në trupin tuaj dhe në frymën tuaj, që i përkasin Perëndisë.198” Dhe

diku tjetër ai thotë, “O vëllezër, po ju bëj thirrje, nëpërmjet dhembshurisë

së Perëndisë, ta paraqesni trupin tuaj si fli të gjallë, të shenjtëruar, të

pëlqyer të Perëndia, që është shërbesa juaj e mençur.199” Kështu, me

trupin tonë duhet t’a lavdërojmë Perëndinë, duke i ofruar Atij nderin nga

tërësia e qenies sonë.

KËRKUESI: Derisa Perëndia është frymë, adhurimi ynë për Të duhet të

jetë në frymë dhe në të vërtetën dhe jo në shenja e në lëvizje simbolike, të

jashtme apo të trupit. Kjo është ajo që na mësoi Shpëtimtari: “Por vjen

ora, madje ajo ka ardhur, që adhuruesit e vërtetë ta adhurojnë Atin në

frymë dhe në të vërtetë; sepse të tillë janë adhuruesit që kërkon Ati.

Perëndia është Frymë, dhe ata që e adhurojnë duhet t’a adhurojnë në

frymë dhe në të vërtetë.200”

PLAKU KLEOPA: Përsa i përket këtij pasazhi, të dhashë më lart një

shpjegim të mjaftueshëm në lidhje me shenjën e kryqit.

KËRKUESI: Po, por ka nga ata që deklarojnë se trupi s’duhet vlerësuar

dhe për rrjedhim as simbolet, shenjat dhe lëvizjet e përcaktuara, sipas

fjalëve të shpëtimtarit: “Është Fryma ajo që jep jetë, mishi nuk vlen asgjë.

Fjalët që po ju them janë frymë dhe jetë.201” Apostulli gjithashtu

përmend: “Sepse ushtrimi i trupit është i dobishëm për pak gjëra, kurse

perëndishmëria është e dobishme për çdo gjë, sepse përmban premtimin

e jetës së tashme dhe të asaj që do të vijë.202”

PLAKU KLEOPA: Pasazhi i parë i Ungjillit të shën Joanit nuk shpall që

simbolet dhe veprimet liturgjike janë të pavlefshme, as nuk diskretiton

198 1 Kor: 6, 20 199 Rom: 12, 1 200 Jn: 4, 23-24 201 Jn: 6, 63 202 1 Tim: 4, 8

88

vlerën dhe dobinë e trupit, në atë që lidhet me pjesëmarrjen e tij në lutje.

Përkundrazi, ky pasazh flet për ushqimet qiellore të Trupit dhe Gjakut të

Shpëtimtarit Krisht, Kungatën Hyjnore, që duhet të kuptohet

shpirtërisht. Në Kungatën e Shenjtë, që ofrohet për shpëtimin tonë, njeriu

ha dhe pi vetë Trupin dhe Gjakun e Zotit sipas dukjes, dhe në formën e

bukës dhe të verës. Disa nga priftërinjtë e asaj kohe, menduan se Zoti Jisu

Krisht po i urdhëronte ata që ta ndanin në pjesë Trupin e Tij, t’a hanin

dhe të pinin Gjakun, diçka që ishte sidomos një shkelje e rëndë për

izraelitët. Megjithatë, Shpëtimtari përmes Apostullit të Tij, jep një

shpjegim. Ndërsa për pasazhin nga letra e Shën Pavlit për Timoteun,

apostulli i drejtohet edhe një çështjeje tjetër, tërësisht të ndryshme nga ajo

që keni nxjerrë si përfundim. Këtu kundërshtohet mashtrimi i Gnostikëve

heretikë, të cilët predikonin dhe praktikonin shmangien e plotë të

martesës, ngrënien e mishit dhe gjëra të tjera. Apostulli po e lufton këtë

mashtrim duke thënë se përkorja e plotë nga këto gjëra është mëkat,

duke qënë se Perëndia shfaqi dhe mësoi që ata ishin të pastër.

Njëkohësisht, ai vë në dukje edhe që të frenimi e butë nga këto gjëra

është mirë pasi na parandalon të biem në mëkate më të rënda.

Ai jo vetëm që nuk thotë se përkorja e pjesshme e trupit nuk sjell asnjë

dobi, por thotë të kundërtën. Prandaj, nuk mund të lexojmë në këtë tekst

ndonjë fjalë demaskuese në mbrojtje të shtypjes së veprimeve dhe

simboleve liturgjike.

KËRKUESI: Megjithatë, është shkruar: “sepse rrethprerja e vërtetë jemi

ne, që i shërbejmë Perëndisë në frymë dhe që mburremi në Jisu Krishtin

pa besuar në mish.203” Për rrjedhim, as ne nuk duhet të arsyetojmë dhe të

mbështetemi në pjesëmarrjen trupore dhe urdhrin liturgjikal të

shërbesave hyjnore të Kishës.

PLAKU KLEOPA: Kërtu Apostulli flet për besimin dhe vlerën e madhe,

që Izraelitët i jepnin veprimeve të trupit. Më e spikatura prej këtyre ishte

rrethprerja e mishit, me të cilën ata besonin dhe mburreshin se ishte e

mjaftueshme për shpëtim.

Apostulli sfidon mendimin e tyre të gabuar, duke treguar se të krishterët

nuk e përkrahin të padobishmen dhe të jashtmen, por adhurimin e

Perëndisë në shpirt domethënë me besim, lutje, devocion, luftë të

203 Filip: 3, 3

89

virtytshme, etj, që ndodh me pjesëmarrjen e trupit dhe, rrjedhimisht, nuk

përjashton qëndrimin e devotshëm, liturgjik dhe simbolet.

Më tej, Shkrimi i Shenjtë mbushet me simbolizëm, me të cilin kuptohen

ngjarjet e vërteta të historisë së shpëtimit. Për shembull, le të shqyrtojmë

simbolet që i referohen Shpirtit të Shenjtë.

Shpirti i Shenjtë quhet ujë204, ujë jete205, ujë me anën e të cilit thatësira do

të ndalojë,206 ujë pastrimi,207 ujë mistik dhe i efektshëm,208 ujë i ofruar

falas,209 frymë që fryn ku të dojë210, gjuhë prej zjarri211, pëllumb212 dhe

vulë213.

KËRKUESI Simbolet që gjenden në Shkrim, i referohen vetëm Perëndisë

apo i referohen edhe gjërave të tjera?

PLAKU KLEOPA: Jo, simbolet nuk janë të rezervuara vetëm për

Perëndinë. Ka shumë lloje simbolesh në Shkrimin e Shenjtë. Për të dhënë

vetëm një shembull, ka shumë simbole të cilat i referohen besimtarëve, si

për shembull delet214, shqiponjat215, pemë frytdhënëse216, dreri217, fiqtë e

mirë218, delet dhe dhitë219.

204 Jn: 3,5 205 Jn: 7, 38-39 206 Jer: 2, 13 207 Eze: 36, 25; Heb: 10, 22 208 Jn: 4, 14; Zb: 22, 17 209 Isaia: 55, 1; Math: 3, 11; Llk: 3, 16. 210 Jn: 3, 8; 1 Kor 12, 11. 211 Vap: 2, 2 212 Math: 3, 16; Llk: 3, 22 213 Ef: 1, 13; 4, 30. 214 Isaia: 40, 11; Math: 10, 16. 215 Ps: 102, 5 216 Ps: 1, 3; Jer: 24, 2-7 217 Ps: 17, 36 218 Jer: 24, 2-7 219 Math: 25, 33; 26, 31; 10, 11-16.

90

Kapitulli i dymbëdhjetë

Mbi Kreshmimin

KËRKUESI: Disa thonë se apostull i madh shën Pavli përçoi një

mësimdhënie të ndryshme nga ajo e Shpëtimtarit tonë Krisht, në lidhje

me kreshmimin. A mund të ma shpjegoni këtë?

PLAKU KLEOPA: Kreshmimi, sipas dëshmisë së Shën Vasilit të Madh,

është urdhërimi më i vjetër i dhënë njeriut nga Perëndia. Ky atë i madh i

Kishës së Krishtit thotë:

“O Njeri, ji i devotshëm dhe medito me frikë mbi lashtësinë e kreshmës,

mbasi aq e vjetër sa është bota, po kaq i vjetër është edhe urdhërimi i

kreshmimit. Në të vërtetë ky urdhërim u dha në parajsë kur Perëndia i

tha Adamit: ‘Ha, madje lirisht, nga çdo pemë e kopshtit; por mos ha nga pema e

njohjes së të mirës dhe së keqes, sepse ditën që do të hash prej saj, me siguri që ke

për të vdekur”220

Me fjalën “kreshmim” nënkuptojmë frenim nga ushqimi, por edhe nga të

gjithë dëshirat e këqija, në mënyrë që i Krishteri të mund t’ja komunikojë

220 HEKSIMERON – Shën Vasili i Madh. Etërit Nikean dhe pas-Nikean, vol 8.

91

lutjen e tij Perëndisë me paqe dhe zell, të shtypë dëshirat e tij të liga dhe

të përfitojë Hirin e Perëndisë. Kreshma është vepër e dëlirë, sepse ajo vë

nën kontroll dëshirat e mishit, forcon vullnetin, ndihmon në pendim dhe

në këtë mënyrë është një mjet shpëtimi.

Në të njëjtën kohë, ajo është edhe një veprim liturgjik, një përpjekje që

lavdëron Perëndinë, kur bëhet për Të, sepse është një sakrificë që rrjedh

nga dashuria dhe respekti ynë për Perëndinë.

Është një mjet përsosjeje që ndërpret prirjet e trupit, një shenjë e dukshme

e zellit dhe luftës sonë për të përfituar ngjashmërinë e Perëndisë dhe

ëngjëjve të Tij, të cilët nuk kanë nevojë për ushqim.

“Kreshma, - sipas Shën Simeonit të Selanikut - është një vepër e

Perëndisë, për të cilën nevoja për ushqim nuk është reale.”

Qëllimi i kreshmës është përfitimi i trupit dhe i shpirtit. Kreshma forcon

dhe ashpërson trupin dhe pastron shpirtin, mirëmban shëndetin e trupit

dhe i jep krahë ngjitjes drejt shpirtit. Prandaj, Dhiata e Vjetër e

rekomandon dhe e imponon atë shumë herë, si për shembull tek Eksodi

34:28, Ligji i Përtërirë 9:18, 1 Samuelit 7:6, dhe Joli 2:15. Dhe Jesui, biri i

Siracidit thotë këtë: “Mos ji grykës në asnjë send që të shijon dhe mos u

sul me grykësi mbi asnjë ushqim; sepse ushqimi i tepërt shkakton

sëmundje, mospërkorja shkakton humorin e keq. Për shkak të grykësisë

shumë vdiqën, kurse kush përmbahet, e zgjat jetën.221”

Vetë Shpëtimtari kreshmoi 40 ditë dhe 40 netë në shkretëtirë,222 para se të

fillonte të predikonte Ungjillin dhe Ai vetë na mëson si të kreshmojmë.

Ai na tregon se djalli nuk del, veçse me anë të lutjes dhe të agjërimit223.

Edhe apostujt dhe dishepujt e Tij të shenjtë agjeronin, dhe vetë ata

krijuan kreshma formale për të krishterët224.

Përveç kësaj, ne shohim se si e nderon Shkrimi i Shenjtë kreshmën në

raste dhe ngjarje të caktuara. Moisiu agjëroi dyzet ditë dhe dyzet net225,

po kështu veproi dhe Danieli226.

Agjërimi është i dobishëm kur gjykatësit dhe magjistarët ulen (përulen)

para Perëndisë në gjykim të popullit227, gjatë vështirësive dhe

rreziqeve228, dhe është mirë në lidhje me rrezikun kanosës229.

221 Kish: 37, 29-31 222 Math: 6, 16-18 223 Mk: 9, 29 224 2 Kor: 6, 5 225 Eks: 34, 28 226 Dan: 9, 3; 10, 3 227 Joel: 1, 14; 2, 11-12; Jona: 3, 4-7.

92

Kreshma përcaktohet si dobiprurëse në kohën e persekutimit për

Kishën230. Kreshma duhet të shoqërohet me lutje,231 me rrëfimin e

mëkateve,232 dhe me përulësi233, dhe në kohë trishtimi dhe fatkeqësie,234

kreshma ndihmon në kthimin e të tjetërsuarve tek Perëndia235. Etërit e

shenjtë të Kishës së Krishtit me zell e lëvdojnë dhe rekomandojnë

kreshmën. Ja se çfarë thotë Joan Gojarti i Shenjtë, për kreshmën:

“Kreshma zbut paqëndrueshmërinë e trupit, duke e pastruar dhe

ndriçuar shpirtin, dhe duke e ngritur lart atë.”

Kreshma në praktikë ka shumë lloje. Në veçanti:

-Kreshma e plotë, kur nuk hamë dhe nuk pimë fare gjatë gjithë ditës.

-Kreshmim me ushqime të pagatuara, kur hamë të privuar, vetëm ushqime

të thata në mbrëmje, domethënë: bukë dhe ujë, fruta të thata, fruta, etj.

-Kreshma tradicionale, kur hamë të gjithë ushqimet e zakonshme

kreshmuese, duke u përmbajtur nga ushqime të tilla si mishi, peshku,

djathi, qumështi, vezët, vera dhe vaji.

-Kreshma e lehtë, kur hamë ushqime, si për shembull peshku, vera, vaji,

etj, të lejuara nga Kisha në festat e mëdha, të cilat bien në ditët që

rezervohen normalisht për Kreshmim.

Ditët e rezervuara për Kreshmim gjatë gjithë vitit janë si vijon:

E Mërkura dhe e Premtja, dita e Lartësimit të Kryqit të Nderuar, Prerja e

kokës së Pararendësit të Zotit, shën Joan Pagëzorit dhe vigjilja e

Theofanisë së Zotit, të gjitha të themeluara që në ditët më të hershme të

Kishës, kur katikumenët përgatiteshin për pagëzimin e tyre në të

kremten me kreshmim dhe lutje.

Periudhat e kreshmimit të vendosura nga Kisha e Krishtit janë: Kreshma

e Madhe ose Kreshmët e Mëdha, që janë dyzet ditë para Javës së Madhe

dhe Pashkës; Kreshma e Lindjes së Zotit, që është dyzet ditë para

Krishtlindjeve; Kreshma e Fjetjes, që është 15 ditë para Festës së Fjetjes së

Nënës së Perëndisë; Kremtohet në 15 Gusht, dhe Kreshma e Apostujve,

që është periudha midis festës së gjithë Shenjtorëve dhe festës së

Apostujve shën Petro dhe shën Pavli në 29 Qershor.

228 2 Sam: 1, 12; Math: 4, 3. 229 Joel: 2, 12 230 Math: 9, 15; Llk: 5, 33-35. 231 2 Sam: 12, 16; Dan 9, 3; Llk: 2, 37. 232 1 Sam: 7, 6; Dan: 9, 3-6. 233 LigjPërt: 9, 18 234 Ps: 34, 12-13; Dan: 10, 2-3 235 Isaia: 58, 6

93

Rregulli me të cilin duhet të mbajmë këto katër periudha të kreshmimit,

përmblidhen në tipikonë e Kishës së Krishtit.

KËRKUESI: Atë, a s’është e mundur që e gjithë kjo të jetë një ekzagjerim?

Njeriu është i lirë të hajë çfarëdo ushqimi që pëlqen, sepse ushqimi në

dhe prej vetvetes nuk dëmton, as e ndyn atë. Kështu, s’duhet të bëjmë

dallim midis ushqimeve kreshmuese dhe jo kreshmuese, duke qenë se

ato janë të gjitha të pastra, siç tha Shpëtimtari: “Njeriun nuk e ndot çfarë i

hyn në gojë, por ajo që nxjerr nga goja e ndot njeriun.” Më tutje, Zoti i

shpjegon apostull shën Pjetrit: “A nuk e kuptoni se çdo gjë që hyn në gojë

kalon në bark dhe jashtëqitet në gjiriz? Por gjërat që dalin nga goja, dalin

nga zemra, dhe ato ndotin njeriun. 236”

Për rrjedhim, nuk ka asnjë arsye për të bërë dallim midis ushqimeve,

përderisa nuk shpëtohemi as nga ushqimet kreshmuese, e nuk fëlliqemi

apo dënohemi, as nga ushqimet jokreshmuese.

PLAKU KLEOPA: Është e vërtetë se njeriun nuk e ndot ushqimi që ha,

sepse gjithçka është e pastër. Por, kjo nuk do të thotë se kreshmimi nuk

duhet të ekzistojë. Që më parë, kam vërejtur nga Shkrimi i Shenjtë se

kreshma është urdhërimi më i vjetër dhënë njeriut nga Perëndia. Më pas

numërova pasazhe të caktuara Biblike që dëshmojnë për ligjin e

kreshmimit dhe dobinë e tij.

Qëllimi i kreshmimit nuk është vetëm që të bëhet një dallim midis

ushqimeve të caktuara, por që të disiplinohet trupi dhe fuqitë e shpirtit

me qëllim që të realizohet pastrimi nga pasionet. Në qoftë se Profetët e

Shenjtë, Apostujt dhe të gjithë Shenjtorët e Perëndisë do të mendonin si

ju, ata nuk do të kishin kreshmuar kaq shpesh në jetët e tyre, as nuk do të

kishin lënë mësime mbi kreshmimin tek dishepujt e tyre.

Pasazhet të cilat ju i referoheni, nuk mbështesin gjithçka për heqjen e

kreshmimit, por më tepër i referohen vetëm praktikave të Skribëve dhe

Farisenjve, të cilët kurrë nuk hanin pa larë fillimisht, duart e tyre.

Shpëtimtari i shpjegon dishepujve të tij atë që ata s’e kuptojnë, duke u

thënë atyre se për dikë që ha me duar të palara, ky s’është një veprim i

papastër, mbasi papastërtia e njeriut nuk fillon së jashtmi, por së

brendshmi, domethënë nga zemra e tij.

236 Math: 15, 11-18

94

I tillë ishte shpesh rasti me zemrat e Skribëve dhe Farisejve hipokritë, nga

të cilët dilnin fjalët e blasfemisë, urrejtjes, xhelozisë dhe hakmarrjes

kundrejt Zotit. Fjalë të tilla, dhe jo duart e papastra, ishin shkaku i

ndotjes së tyre. Perëndia dhe Shpëtimtari ynë, duke parë në thellësitë dhe

në pjesët më të fshehta këtë fëlliqësi shpirtërore, i qortoi ata dhe i quajti

“të verbër”. Skribët kishin nevojë të pastronin zemrat e tyre prej

pasionëve dhe të ishin të pastër para Perëndisë, dhe megjithëse ata në

fakt, ishin hipokritë, i shfaqeshin popullit si zulutë për zakonet e tyre, si

për shembull pastrimi i duarve të tyre para çdo vakti ngrënieje, duke

menduar se kjo e kënaqte Perëndinë. Me fjalët e këtij pasazhi,

Shpëtimtari nuk po i thotë dishepujve të tij “mos kreshmoni më,” ky

përfundim, s’mund të nxirret as prej së largu, sidomos nëse kujtojmë se

Vetë Shpëtimtari, i vetmi i pamëkatë, kreshmoi për ne dhe për shpëtimin

tonë dyzet ditë dhe dyzet net’.

KËRKUESI: Ka edhe një pasazh tjetër rreth të cilit kam menduar.

Apostulli shkruan në lidhje me profetët e rremë që do të shfaqen në

kohët e fundit:

“Dhe Fryma thotë shkoqur se në fund disa do ta mohojnë besimin, duke

u vënë veshin frymëve gënjeshtare dhe doktrinave të demonëve, që flasin

gënjeshtra me hipokrizi, të damkosur në ndërgjegjen e tyre, të cilët do të

ndalojnë martesën dhe do të urdhërojnë të mos hanë ushqimet që

Perëndia i krijoi që të merren me falënderime nga ata që besojnë dhe e

njohin të vërtetën. Sepse çdo krijesë e Perëndisë është e mirë dhe asgjë

s’është për t’u hedhur, nëse merret me falenderim; sepse është

shenjtëruar nga Fjala e Perëndisë dhe nga lutja... . Sepse ushtrimi i trupit

është i dobishëm për pak gjë, kurse perëndishmëria është e dobishme për

çdo gjë, sepse përmban premtimin e jetës së tashme dhe të asaj që do të

vijë.237”

PLAKU KLEOPA: Disa janë të bindur se ne duhet të hamë nga të gjitha

ushqimet, në të gjithë kohët, pa dallim.

Ata thonë se ne duhet t’i flakim tej të gjitha kufizimet e kreshmës dhe të

zgjerojmë rrugën drejt stomakut. Megjithatë, ne kemi një mësim nga

Shpëtimtari ynë, Zoti Krisht, që demonët nuk dalin, veçse me anë të

237 Tim: 4, 3-8

95

lutjes dhe të agjërimit238. Dishepujt dhe apostujt e Tij të shenjtë, i

shërbyen Zotit me kreshmim, siç shkruhet: “dhe, ndërsa po kryenin

Shërbesën e Zotit dhe po agjëronin...” dhe përsëri, “Atëherë, pasi

agjëruan dhe u lutën, vunë duart mbi ta dhe i nisën.239“

Apostulli i madh shën Pavli nuk la mënjanë punën e kreshmimit as në

mes të vështirësive të tij: “në rrahje, në burgosje, në kryengritje, në

mundime, në të pafjetura, në agjërime...240”

Kështu, cilit duhet t’i binden të krishterët? Shpëtimtarit tonë Zotit Krisht

dhe Apostujve të Tij të shenjtë, apo atij që prish dhe shtrembëron

kuptimin e Shkrimit?

Pasazhi që të erdhi në mendimet e tua, nuk e pohon heqjen e kreshmimit.

Nga një lexim pothuajse i gabuar i këtij pasazhi, lindi mashtrimi i

heretikëve të lashtë, të ashtuquajtur Gnostikë. Gnostikët ndalonin

martesën dhe ngrënien e mishit. Këto ndalime ata nuk i mbanin në

intervale të shkurtra kohe, siç veprojmë ne gjatë periudhave të kreshmës,

por e ndalonin përjetësisht matesën, që të mos përhapej “lënda,” ndërsa

mishin ata e konsideronin të papastër.

KËRKUESI: A është e mundur që kreshmimi të jetë asnjëanës apo i

papërfillshëm? Me fjalë të tjera, që nuk është një çështje e të qenies i mirë

apo i keq, dhe për këtë me mbajtjen e kreshmës ne nuk mund të bëhemi

më të pëlqyeshëm tek Perëndia. Apostulli i shenjtë thotë, “Por të ngrënit

nuk na çon te Perëndia. Po të hamë, nuk fitojmë asgjë më tepër dhe, po të

mos hamë, s’kemi gjë më pak.241” “Sepse mbretëria e Perëndisë nuk është

të ngrënit dhe të pirët, por drejtësia, paqja dhe gëzimi në Frymën e

Shenjtë.242” Kështu, a s’duhet të nxjerrim përfundim se s’është mëkat të

braktisësh kreshmën? Ata që e respektojnë nuk bëjnë gabim, por as ata që

nuk e respektojnë s’bëjnë gabim. Po kështu, nëse dikush e mban

kreshmën, ky nuk është një virtyt, por as ata që e braktisin kreshmën,

nuk kryejnë një mëkat.

PLAKU KLEOPA: Kështu të duket, i dashuri im në Krishtin, por nuk

është aspak kështu. Ti thua se kreshma nuk mund t’a bëjë dikë të

238 Math: 17, 21 239 Vap: 13, 1-4 240 2 Kor: 6, 5 241 1 Kor: 8, 8 242 Rom: 14, 17

96

pranueshëm para Perëndisë. Çfarë bënë Niniveasit me qëllim që të mos

humbisnin dhe largonin gjykimin e drejtë të Perëndisë? Ata kreshmuan.

Kreshmimi i tyre solli mëshirën e Perëndisë mbi ta dhe evitoi rrënimin e

120.000 banorëve, të cilët kishin kreshmuar tok me mbretin e tyre dhe me

kafshët.

A nuk ishte në gjendje profeti mbreti David të paqtohej me Perëndinë me

lutjen dhe kreshmimin e tij pas rënies së tij në shthurje dhe vrasje?

Dëgjo se çfarë thotë ai: “Unë hëngra hirin si buka,” dhe diku tjetër thotë,

“Por sa për mua, kur më shqetësuan, vesha pëlhurën prej thesi dhe e

mundova shpirtin tim me agjërim, dhe lutesha me kokën e përkulur mbi

gjoks.” A nuk e kënaqi Perëndinë kreshma e tre të rinjve, të cilët u

hodhën në zjarr pa u djegur?

A nuk i mbylli profeti Daniel me kreshmim gojët e luanëve në gropë?

Këto dëshmi mjaftojnë, sepse këtu nuk ka vend për të treguar edhe sa

njerëz të tjerë e kënaqën Perëndinë përmes kreshmimit.

Përveç kësaj, duhet të dish se dy pasazhet që citove, nuk i referohen

aspak kreshmimit, por flijimeve të ushqimit të ofruara nga idhujtarët, siç

është e dukshme nga teksti i dy pasazheve. Shqyrto pasazhet e

mësipërme dhe do të shohësh se ata që u skandalizuan nga sakrificat e

ushqimit të ofruara idhujve ishin të krishterë judenj, të cilët i mbanin me

përpikmëri të madhe ligjet e Dhiatës së Vjetër, që kishin të bënin me

trajtimin e ushqimit. Ata nuk e hanin mishin e flijimeve dhe donin që t’i

ndalonin këta të krishterë që vinin prej paganëve, të vepronin kështu. Me

këtë pretekst i shkroi apostull Pavli, pasazhet e mësipërme.

KËRKUESI: Mbase Atë, në mendimet tona ne duhet të qëndrojmë larg

nga çështje të tilla, siç thotë apostull Pavli: “Ai që ha të mos e përbuzë atë

që nuk ha, dhe ai që nuk ha të mos gjykojë atë që ha, sepse Perëndia e ka

pranuar. Kush je ti që gjykon shërbyesin e tjetrit... Kush ha për Zotin, ha

dhe i falet nderit Perëndisë; dhe kush nuk ha për Zotin, nuk ha dhe i falet

nderit Perëndisë.”

“Prandaj askush të mos ju gjykojë për ushqime ose pije, për festa, për

Hënë të re, apo të shtuna. Këto gjëra janë hija e atyre që kanë për të

ardhur, por trupi është i Krishtit.”

PLAKU KLEOPA: Pasazhi i parë, si ato që përmende më lart, nuk e

ndalon apo e heq kreshmën. Apostulli po i referohet vetëm dallimit të

97

bërë midis ushqimeve të ndaluara dhe të lejuara, ose midis ushqimit të

pastër dhe të papastër, sipas urdhrit të vjetër të Dhiatës së Vjetër. Në

pasazhin e dytë të cituar, ai po kundërshton të krishterët judenj, të cilët

akuzonin disa të krishterë që vinin nga paganët, se hanin mishin e

kafshëve të ofruar idhujve. Apostulli tregon se veprimet e të krishterëve

paganë nuk kanë asnjë ndërlikim për shpëtimin e tyre. Nga ky konflikt,

del mundësia për t’i dhënë fund trazirës, çrregullimit dhe

mosmarrëveshjes që ishte shfaqur midis të krishterëve judenj dhe atyre

paganë, në lidhje veçanërisht me trajtimin e ushqimit dhe në përgjithësi,

me problemin e detyrimeve të të krishterëve tek ligji mozaik. Teksti jep

shpjegime të bollshme porsa i përket natyrës së problemit. Nëse e lexon

Shkrimin e Shenjtë me kujdes, me ndihmën e komentëve patriotike, do ta

kuptosh tekstin qartë dhe s’do të të shpjerë në rrugë të shtrembër. Por,

nëse lexon vetëm një pasazh apo një tekst dhe jep mendimet e tua për

pjesën tjetër duke rënë në pajtim me disa të tjera, pastaj gradualisht

mashtrimi të zë.

KËRKUESI: Disa besojnë se kreshma e vërtetë është vetëm e

ashtuquajtura “kreshmë e zezë,” e cila përbëhet nga përkorja e plotë për

një gjatësi të caktuar kohe, nga çdo lloj ushqimi dhe pije. Megjithatë kjo

kreshmë, duhet të pranohet me një vullnet të lirë, sipas aftësive dhe

kushteve të secilit, dhe asnjëherë në ditë apo në periudha të caktuara të

vitit.

PLAKU KLEOPA: As Kisha jonë nuk e dënon “kreshmën e zezë”.

Përkundrazi, ajo e aprovon atë sepse ka një bazë biblike. Por, kjo

kreshmë mund të jetë shumë e vështirë dhe jo çdonjeri është në gjendje

t’a praktikojë atë, për shkak të ndryshimeve në shëndetin dhe

temperamentin e trupit. Për këtë arsye, Kisha vendosi një lloj tjetër

kreshme me të butë, që ka gjithashtu bazë Biblike, që të jetë e

detyrueshme pëe çdo të krishterë.

KËRKUESI: Atëherë, si do t’a mbajmë ne kreshmën e vërtetë sipas

mësimdhënies së Kishës Orthodhokse?

PLAKU KLEOPA: Kreshma e vërtetë, vëllai im, duhet të mbahet jo vetëm

me trupin, por edhe me shpirtin. Me fjalë të tjera, ne jo vetëm që hamë

98

ushqime kreshmuese, por përmbahemi nga pasionet, joshjet dhe mëkati.

Kur përmbahemi nga epshi dhe ushqimi i kënaqshëm, ne luftojmë për të

pastruar jo vetëm trupin por edhe shpirtin me anë të lutjes dhe pendimit.

Kreshma e plotë, e vërtetë dhe e përsosur nuk është vetëm për turpin,

por edhe për shpirtin.

Ne e mësojmë këtë në himnin të cilin e psalim gjatë Kreshmëve të Mëdha:

“Le të mbajmë kreshmën e pranueshme, atë që është e pëlqyeshme tek

Zoti”. Kreshma e vërtetë është largimi nga e keqja, frenimi i gjuhës,

mohimi i zemërimit, largimi nga epshi, urrejtja, mashtrimi, gënjeshtrat,

dhe mbi të gjitha, nga e pavërteta. Le të përfundojmë diskutimin tonë

mbi këtë temë, me mësimdhënien e të shenjtit Joan Gojartit:

“A kreshmon? Provoma me veprat tuaja! Thuhet se çfarë lloj veprash?

Nëse sheh një njeri të varfër, trego mëshirë për të! Nëse sheh një armik,

pajtohu me të! Nëse sheh një mik që fiton nderime, mos e ki zili! Nëse

sheh një grua të bukur, lere të kalojë! Le të mos kreshmojë vetëm goja,

por edhe syri, veshi, këmbët, duart, dhe të gjitha pjesët e trupave tanë. Le

të kreshmojnë duart, duke mbetur të pastra nga plaçkitjet dhe kopracia.

Le të kreshmojnë këmbët, duke ndaluar së vrapuar drejt skenave të

urryeshme dhe përgjatë shtigjeve të mëkatit. Le të kreshmojnë sytë, të

mësohen që kurrë të mos fiksohen në mënyrë të pahijshme mbi fytyrat e

bukura, apo të merren me bukuroshe të panjohura. Sepse vështrimi është

ushqimi i syve, por nëse kjo është është e kundërligjshme apo e ndaluar,

e dëmton kreshmën dhe përmbys tërë sigurinë e shpirtit, por nëse është e

ligjshme dhe e padëmtuar, e zbukuron kreshmimin. Sepse do të ishte më

absurdja midis gjërave, që të përmbahesh nga ushqimi i ligjshëm për

shkak të kreshmës, por me sy të prekësh edhe atë që është e ndaluar. A

nuk ha mish? Mos u ushqe me epshe me anë të syve.

Le të kreshmojë edhe veshi. Kreshmimi i veshit qëndron në refuzimin për

të pranuar të folurën e keqe dhe shpifjet. Për më tepër, le të kreshmojë

goja nga fjalimet e turpshme dhe sharja.”

99

Kapitulli i trembëdhjetë

Mbi kushtet e Shpëtimit tonë Personal

KËRKUESI: Atë, më lart folët rreth “shpëtimit tonë vetjak”. A mund të

më tregoni më tepër në lidhje me këtë?

PLAKU KLEOPA: Disa thënie fetare mësojnë se shpëtimi personal

nënkupton veprimin vetëm të Hirit Hyjnor, sipas Kalvinit, ose të hirit të

besimit, d,m,th. të besimit në Perëndinë, sipas Luterit, me anën e të cilit

“meritat” ose virtytet e Zotit tonë Jisu Krisht, i jepen njeriut. Prandaj, për

të dhënë një përshkrim të përgjithshëm, ka të krishterë Protestantë që

besojnë se shpëtimi buron vetëm nga besimet dhe se nga ana e njeriut

nuk vendoset ndonjë kusht apo kërkesë për shpëtimin e tij.

Por, Kisha jonë mëson se shpëtimi ynë personal nuk është as dhuratë, as

vepër e thjeshtë, por është proçes dhe një sipërmarrje që piqet ose

zhvillohet gradualisht dhe realizohet në bashkëveprim me dy persona:

Perëndia dhe njeriu. Nga ana e Perëndisë na ofrohet hiri Hyjnor (energjia

e Tij Hyjnore e pakrijuar), ndërsa për pjesën e njeriut, besimi dhe veprat e

drejta janë të nevojshme. Për rrjedhim, kërkesat e domosdoshme për

shpëtimin tonë personal janë si vijon: hiri Hyjnor ose energjia hyjnore e

pakrijuar e Perëndisë, besimi dhe veprat e virtytshme të njeriut.

Shpëtimi ynë objektiv realizohet vetëm në sakrificën e Jisu Krishtit, kurse

shpëtimi ynë personal ose subjektiv, që në gjuhën e Dhiatës së Re quhet

“drejtësi,” “shenjtëri,” ose “shpëtim” (në kuptimin e ngushtë), realizohet

si një kohëvazhdim i këtij shpëtimi objektiv, me energjinë apo

veprimtarinë tonë personale, që kryhet në bashkëpunim me energjinë ose

Hirin Hyjnor.

100

Nga ana e Perëndisë, Hiri Hyjnor është absolutisht i nevojshëm, sepse në

të gjithë mëkatuam dhe u privuam nga lavdia e Perëndisë, por jemi

shfajësuar falas me anë të hirit të Tij, të çliruar në Krishtin Jisu. “Sepse

Perëndia është ai që shtie tek ju vullnetin dhe veprimtarinë, sipas

pëlqimit të Tij.” “Ju në fakt, jeni të shpëtuar me anë të hirit, nëpërmjet

besimit, dhe kjo nuk vjen nga ju, po është dhurata e Perëndisë – jo nga

punët, që të mos mburret askush. Ne në fakt jemi vepra e Tij, e krijuar në

Krishtin Jisu për veprat e mira që Perëndia përgatit që më më parë, në

mënyrë që ne të ecim në to.”

Nga kjo është e qartë se Hiri hyjnor është i nevojshëm për shpëtimin tonë

personal. Kjo e vërtetë është gjithashtu e dukshme në fjalët e Zotit: “Unë

jam hardhia, ju jeni vilet e rrushit; kush qëndron në mua dhe Unë në të,

jep shumë fryt, sepse pa mua nuk mund të bëni asgjë. Në qoftë se

ndokush nuk qëndron në mua, hidhet jashtë si vilja dhe thahet; pastaj e

mbledhin, i hedhin në zjarr dhe digjen. Në qoftë se qëndroni në mua dhe

fjalët e mia qëndrojnë në ju, kërkoni çfarë të doni dhe do t’ju realizohet.”

Kështu, hiri i Perëndisë është për ne lëngu që rrjedh nga hardhia për tek

degët e saj. Nga ana e njeriut, shpëtimi dhe besimi i bërë realitet është i

nevojshëm, d,m,th. “besimi që vepron me anët dashurisë.” Pa këtë

kontribut të njeriut, shpëtimi nuk jepet për asnjeri. Besim të vetëdijshëm

në Perëndinë, pa vepra të mira, kanë edhe demonët, sepse edhe ata

“besojnë dhe dridhen.”

Vetë Shkrimi i Shenjtë e bën të qartë se veprat e mira nevojiten për

shpëtim. Shkrimi i Shenjtë është i mbushur me pasazhe që i referohen

veprave të mira si një kërkesë e domosdoshme për shpëtimin tonë.

KËRKUESI: Unë kam mbledhur nga diskutime të ndryshme që kam

patur me përfaqësues të pohimeve të ndryshme, se ata janë të mendimit

se hiri Hyjnor vepron me forcë dhe në mënyrë të papërballuashme. Për

ta, nuk është e mundur të flasësh as për për liri, as për një vlerë të caktuar

të njeriut në gjithçka që ka të bëjë me shpëtimin e tij. Thuhet se kjo duket

nga paravolia e Zotit: “Atëherë Zoti i tha shërbëtorit, dil nëpër udhë dhe

përgjatë gardheve dhe detyroji të hyjnë, që të mbushet shtëpia ime.”

Diku tjetër Zoti gjithashtu tha:” Askush nuk mund të vijë tek unë, po qe

se Ati që më ka dërguar nuk e tërheq, dhe Unë do ta ringjall atë në ditën

e fundit.” Pretendohet se me këtë kuptim në mendje, apostull Pavli thotë

si vijon: “Sepse Perëndia është ai që shtie tek ju vullnetin dhe

101

veprimtarinë, sipas pëlqimit të tij.” Do të dukej qartë nga gjithë këto

citime, se në të vërtetë, nuk ekziston liri vullneti dhe se vetëm Perëndia, i

pavarur nga rregulli ynë, dhuron shpëtim.

PLAKU KLEOPA: Shkrimi i Shenjtë na mëson qartë se njeriu është

krijuar i lirë nga Perëndia dhe vetëqeverisës, se është me vullnet të lirë,

siç na tregon Shpirti i Shenjtë: “Sepse ti, o Zot, do të bekosh të drejtin; do

ta rrethosh me hirin tënd si me mburojë.” Diku tjetër thuhet: “Perëndia

qysh në fillim e krijoi njeriun, e la në dorë të vullnetit të lirë dhe e lëshoi

në dorë të dëshirave të veta,” dhe përsëri, “Para tij vuri ujin e zjarrin, ku

të duash, shtrije dorën tënde!” Përveç kësaj, në një tjetër vend në

Shkrimin e Shenjtë thuhet: “Shikoni, unë vë sot para jush bekimin dhe

mallkimin; bekimin në rast se u bindeni urdhërimeve të Zotit, Perëndisë

tuaj.” Dhe më tutje thuhet: “Shiko, unë vë sot para teje jetën dhe të mirën,

vdekjen dhe të keqen... Unë marr sot si dëshmitarë kundër teje qiellin

dhe tokën, që unë të kam vënë përpara jetës dhe vdekjes, bekimit dhe

mallkimit, zgjidh, pra jetën që të mund të jetoni ti dhe pasardhësit e tu.”

Liria e vullnetit të njeriut, si edhe vartësia e shpëtimit nga liria e tij,

shfaqet më e qartë nga fjalët e vetë Shpëtimtarit. “Jeruzalem, Jeruzalem,

që vret profetët dhe i vret me gurë ata që të janë dërguar! Sa herë kam

dashur t’i mbledh bijtë e tu ashtu si i mbledh klloçka zogjtë e vet nën

krahë, por ju nuk deshët! “Kurse të riut pasanik, Ai i tha, “Tani në qoftë

se ti do të hysh në jetë, zbato urdhërimet.”

Përmes gojës së profetit të Tij Isaia, Perëndia thotë si vijon: “Në rast se

jeni të gatshëm të bindeni, do të hani gjërat më të mira të vendit; por në

rast se refuzoni dhe rebeloheni, do t’ju përpijë shpata.” Dhe përsëri të

riut pasanik Ai i thotë, “Në qoftë se do të jesh i përsosur, shko, shit ç’të

kesh, jepua të varfërve dhe ti do të kesh një thesar në qiell; pastaj eja dhe

më ndiq mua.”

Në të gjitha këto pasazhe, është pozitivisht e dukshme se Perëndia e

modeloi njeriun me lirinë e vullnetit dhe nuk e detyron vullnetin e cilido

që të tërhiqet nga shpëtimi. Sepse nëse vullneti i njeriut shtrëngohet të

pranojë shpëtimin, atëherë çfarëdo kompensimi në jetën e ardhshme do

të ishte i pakuptimtë. Po kështu, Perëndia do të pushonte së qeni ai

gjykatësi i drejtë, që Shkrimi i Shenjtë zakonisht i referohet se është. Nëse

shpëtimi ynë kryhet pa vullnetin tonë personal, atëherë ajo që thotë

apostull Pavli i madh, do të ishte e pakuptimshme për ne: “Sepse ne të

102

gjitha duhet të dalim para gjyqit të Krishtit, ku secili merr shpagimin e

gjërave që ka bërë me anë të trupit, në bazë të asaj që ka bërë qoftë të

mirën apo të keqe.” Dhe gjithashtu, “Por ai që mbjell dhe ai që ujit janë

një, dhe secili do të marrë shpërblimin e vet sipas mundimit të tij.”

KËRKUESI: Mjaft e drejtë, por unë ende kam dyshime serioze. A ka

mundësi që Perëndia ta përcaktojë që shumë më përpara fatin e secilit

prej nesh?

Me fjalë të tjera, disa do të shpëtohen dhe disa do të dënohen, si me

vendimet e dhëna që kur nuk mbahet mend, prej paracaktimit të Tij

sovran për secilin nga ne? Fjalët e mëposhtme të Apostull Pavlit duket se

e përkrahin këtë mendim. “Sepse para se t’i lindnin fëmijët dhe para se të

bënin ndonjë të mirë a të keqe, që të mbetej i patundur qëllimi i Perëndisë

për të zgjedhur jo sipas veprave, po sipas atij që thirret, iu tha asaj: më i

madhi do t’i shërbejë më të voglit. Siç është shkruar, e desha Jakobin dhe

e urreva Ezaun. Çfarë të themi, pra? Mos ka padrejtësi te Perëndia?

Aspak! Ai i thotë në fakt Moisiut; Do të kem mëshirë për atë që të kem

mëshirë, dhe do të kem dhembshuri për atë që do të kem dhembshuri.

Kështu, pra, kjo nuk varet as prej atij që do, as prej atij që vrapon, por

nga Perëndia që shfaq mëshirë. Sepse Shkrimi i thotë Faraonit; Pikërisht

për këtë gjë të ngrita, që të tregoj te ti fuqinë time dhe që të shpallet emri

im në mbarë dheun. Kështu ai ka mëshirë për atë që do, dhe ngurtëson

atë që do.

Do të më thuash pra, pse vazhdon të ankohet? Kush mund, në fakt, t’i

rezistojë vullnetit të tij? Po kush je ti, o njeri, që i kundërpërgjigjesh

Perëndisë? A mund t’i thotë ena mjeshtërit: përse më bëre kështu? A nuk

ka vallë fuqi poçari mbi argjilën për të bërë nga i njëjti brumë një enë për

nderim, edhe një tjetër për çnderim?”

Po ky apostull thotë diku tjetër:

“I bekuar qoftë Perëndia, Ati i Zotit tonë Jisu Krisht, që na bekoi me çdo

bekim frymor në vendet qiellore në Krishtin: Tamam sikur na zgjodhi në

të, përpara se të themelohej bota, që të jemi të shenjtë dhe të papërlyer

përpara tij në dashuri: Duke na paracaktuar që të birësohemi në veten e

tij me anë të Jisu Krishtit, sipas pëlqimit të vullnetit të vet.”

Nga kjo duket e qartë se shpëtimi ofrohet sipas vendimit të Perëndisë që

më parë. Sepse apostulli thotë kështu gjetkë: “Por ne duhet të

falenderojmë vazhdimisht Perëndinë për ju, o vëllezër të dashur nga

Zoti, sepse Perëndia ju zgjodhi që në fillim për t’ju shpëtuar, me anë të

103

shenjtërimit të Frymës dhe të besimit në të vërtetën, tek e cila ju thirri me

anë të ungjillit tonë, që të arrini të merrni lavdinë e Zotit tonë Jisu

Krisht.” Përveç kësaj, në një tjetër pasazh shkruhet si vijon:” Por tregojmë

diturinë e Perëndisë të fshehur në mister, që Perëndia e kishte

paracaktuar përpara shumë kohërash për lavdinë tonë. Dhe gjetkë

thuhet:” Çfarë ke ti që nuk e ke marrë? Dhe, nëse e ke marrë, pse

krenohesh sikur nuk e ke marrë? “Sepse Perëndia është ai që shtie në ju

vullnetin dhe veprimtarinë, sipas pëlqimit të tij.” Kështu, për rrjedhim

problemi qëndron si vijon: Asnjë nuk është e shpëtuar përveç atyre që u

përzgjodhën dhe u paracaktuan nga Perëndia që më përpara. Njeriu në

këtë jetë ndjek fatin e parashkruar për të nga Perëndia, pa mundësinë e

ndryshimit apo të zëvendësimit të tij.

PLAKU KLEOPA: Shkrimi i Shenjtë përmban brenda tij pasazhe që s’i

jepen përgjigje ose siç e vlerëson atë Shën Grigori i Nisës, “kocka të

forta.” Disa do të donin t’i copëtonin këto kocka të Shkrimit me dhëmbët

e tyre të diturisë, që megjithatë tani për tani janë të përshtatshme vetëm

për qumësht. Por, kësaj gjëje, ata s’do të ishin kurrë në gjendje t’ia dilnin

mbanë. Të gjithë që kanë dashur të zhyten në thellësitë e Shkrimit, janë

mbytur në oqeanin e pafund, që është dituria e Perëndisë. E tillë ishte

pjesa e ndarë nga Origjeni, Ariosi, Maqedoni, Nestori, Sabelli, Dioskuri,

Eutiki dhe nga të gjithë drejtuesit e tjerë të herezive të lashta, të cilët u

përpinë në detin e pafund të Shkrimit të Shenjtë. Thellësia e Shkrimit nuk

ishte shkaku i rënies dhe i mbytjes së tyre, por ishin vetë ata, për shkak të

defekteve të tyre, që u mbytën në thellësitë e mistereve të Shkrimeve.

Shkrimi i Shenjtë është si një burim ose si një pranverë e pafund, nga

urtësia e Perëndisë në të cilën ne duhet të zhytemi dhe të marrim pjesë në

pajtim me nivelin tonë të diturisë dhe pjekurinë tonë shpirtërore. Ashtu

siç marrim ujë nga pusi me një kovë, e zbrazim atë në shtambën dhe

pastaj në gotën tonë, kështu duhet të bëjmë edhe me etjen shpirtërore kur

shtyhemi të pimë nga oqeani më i thellë i diturisë, tek Shkrimet e Shenjta.

Kështu, duke folur shpirtërisht, në qoftë se nxjerrim më tepër ujë nga

pusi i Shkrimit, sesa është i pijshëm (nga dëshira për pastërtinë e

intelektit (νоủs) dhe zemrës sonë), për shkak të krenarisë dhe kureshtjes

sonë ne do të shkatërrohemi në përpjekjen tonë për të kapur të

pakuptueshmen me aftësitë tona të kufizuara njerëzore. Nëse, për

shembull, do të shihnim një fëmijë nga klasa e parë të përpiqej të mësonte

104

dhe t’u mësonte të tjerëve atë që mësohet në universitet, sa shumë të

qeshura dhe zbavitje do të shkaktonte kjo tek ne! Po kjo dhe më keq i

ndodh atyre që dëshirojnë të shqyrtojnë me hollësi dhe të shthurin

misteret e pakuptueshme të Shkrimeve me një intelekt të papërvojë dhe

të pandriçuar nga Shpirti i Shenjtë.

Profetët hyjnorë dhe apostujt, si edhe Etërit e shenjtë të Kishës, ndërsa

me pastërtinë e jetës së tyre arritën në thjeshtësinë dhe pafajësinë e

foshnjave, për shkak të urtësisë së tyre, u bënë njëkohësisht edhe “njerëz

shpitërorë të përsosur.” Megjithatë, ata nuk ishin kurrë aq të guximshëm

sa të rrëmonin në misteret e padepërtueshme të diturisë së Perëndisë.

Para këtyre ideve dhe shprehjeve të dals ata mbetën të magjepsur duke

thënë, “Sa të madhe janë veprat e tua, O Zot, sa të thella janë mendimet e

tua, “ dhe “I madh është Zoti ynë, e pamasë është fuqia dhe e pafund

zgjuarsia e tij.”

Akoma më tutje, në një tjetër vend thuhet: “Nuk e di ti vallë, nuk e ke

dëgjuar? Perëndia i përjetësisë, Zoti, Krijuesi i kufijve të tokës, nuk

mundohet dhe nuk lodhet, zgjuarsia e tij është e panjohshme.” Dëgjo

gjithashtu enën e zgjedhjes, apostull Pavlin, si thotë me habi; “O thellësi

pasurie, urtësie dhe diturie të Perëndisë! Sa të pahulumtueshme janë

gjykimet dhe të pashtershme janë udhët e tij! Sepse kush e njohu

mendjen e Zotit? Ose kush u bë këshilltar i tij?”

Prandaj, ju e kuptoni miku im, se kjo thellësi e pamatë e urtësisë së

Perëndisë nuk mund të ngjasojë me ndonjë intelekt të krijesave të Tij, as

me ato që gjenden në qiej, as me ato në tokë.

Akoma më e vështirë është për ata të cilët, pa pastruar intelektin (νоủs) e

tyre dhe zemrën nga pasionet, si edhe pa patur ndriçim hyjnor, besojnë

në të tyren, për të depërtuar humnerën e pafundme të Shkrimeve.

I dashuri im në Krishtin, më lart më përmende disa pasazhe që të

dukeshin se theksonin një lloj paracaktimi absolut për njeriun,

megjithatë, e vërteta e gjërave është tërësisht ndryshe.

Pasazhi i parë i referohet thirrjes së njeriut drejt hirit dhe drejtësisë e cila

është në Jisu Krishtin.

Apostulli me këtë shembull dëshiron të ilustrojë se thirrja dhe drejtësia e

njerëzve nuk varen nga “veprat e ligjit” por nga mirësia e Perëndisë, i cili

i thërret me anë të hirit të Tij të gjithë njerëzit drejt shpëtimit, si Judenjtë

ashtu edhe Paganët. Pa hirin e Perëndisë, njerëzit janë të pafuqishëm të

kryejnë ndonjë gjë për shpëtimin e tyre. Këtu apostulli thekson rëndësinë

105

e kushtit të shpëtimit tonë objektiv apo shenjtërimin (d.m.th. shpëtimin

kolektiv të rracës së njeriut), pa përsëritur sërish kushtin personal, lirinë e

njeriut bashkë me hirin e Perëndisë, me besim dhe vepra të mira.

Përveç kësaj, në asnjë kuptim nuk mbrohet që paranjohja e Perëndisë të

ekzistojë si pikënisje për paravendosjen e shpirtit apo paracaktimin e

secilit prej nesh. Kjo është e padeklaruar por e nënkuptuar kur Apostulli

thotë se ka nga ata të cilët Perëndia i përmban dhe i kalit, duke qënë se

ata ishin bërë “vegla të zemërimit,” Perëndia i duron me vetëpërmbajtje.

Perëndia percepton çdo gjë që më parë dhe nuk është i varur nga kalimi i

kohës për të ditur që nga dy bijtë e Isakut, njëri do të ishte përcjellësi i

premtimit të Tij mesianik. Kështu, s’ka asgjë për t’u habitur kur Ai thotë:

“E desha Jakobin dhe e urreva Ezaun.”

Në qoftë se thuhet që Perëndia ka mëshirë mbi cilindo që Ai do dhe

ndëshkon cilindo që Ai dëshiron, atëherë ne duhet të pyesim: Mbi cilin

do Perëndia që të shfaqë mëshirë dhe mbi cilin dëshiron që të japë

ndëshkim? Nëse Ai e do atë që e ka paracaktuar për shpëtim, kush në

këtë jetë do të jetë i keq? Po kështu, nëse Ai ndëshkon ata që nuk e

pranojnë, kush në këtë jetë do të jetë i mirë? Ose, a do Perëndia disa

midis të mirëve që të bëhen të mirë, pa ndonjë gjykim apo shpërblim të

drejtë? Megjithatë, në këtë rast, ku është drejtësia? Ku është paanësia? Ku

është urtësia dhe të gjithë atributet e tjera të Perëndisë? As edhe midis

njerëzve nuk është e mundur që të ndodhin gjëra të tilla, dhe megjithatë

edhe kur njerëzit i dorëzohen gjykimit është një tragjedi dhe kthim

prapa.

Ndërsa për pasazhet e tjera që citove, ata nuk i referohen ndonjë lloj

paracaktimi të prerë të jetës së përjetshme të shpirtit, por zgjedhjes ose

thirrjes së shpirtit drejt hirit Krishtdërgues. Thirrja për zgjedhjen e

shpirtit nuk mbështetet në vlerën apo dobinë e saj, por vetëm në mirësinë

e Perëndisë. Kjo ftesë nuk i shprehet dhe nuk i ofrohet disave, siç

pohohet nga pasuesit e paracaktimit të prerë, por çdo qenieje njerëzore,

mbase Apostulli po flet vetëm në shumës dhe me anën e kësaj tregon, që

nuk është se disa preferohen dhe ftohen veçanërisht në kuptimin e

paracaktimit.

Është me këtë kuptim që apostull Pavli thotë: “Sepse kjo është e mirë dhe

e pëlqyer përpara Perëndisë, Shpëtimtarit tonë, i cili dëshiron që gjithë

njerëzit të shpëtohen dhe të arrijnë njohjen e së vërtetës. Në fakt një është

Perëndia, dhe një i vetëm është ndërmjetësi midis Perëndisë dhe

106

njerëzve, Jisu Krishti njeri, i cili e dha veten si çmim për të gjithë, për të

dëshmuar në kohën e caktuar.”

Nëse nga ky tekst do të donin që të parashtronin një paracaktim të

pakushtëzuar për madhështinë qiellore, ky paracaktim do të duhej të

kuptohej sipas letrës dhe frymës së tekstit, d.m.th. si e pakufizuar dhe e

pafund. Por, kjo do të nënkuptonte se shpëtimi vjen automatikisht tek

çdo njeri, ndërsa dihet mirë se nuk është kështu. Përveç kësaj, vetë

ndjekësit e paracaktimit pohojnë se numri i të paracaktuarve për shpëtim

është i kufizuar.

E vërteta është që Krishti ka sjellë shpëtim tek çdo njeri, diçka që teologët

e kanë etiketuar shpëtim i përgjithshëm (ose objektiv). Por megjithatë, jo

çdo njeri e përmbush këtë shpëtim objektiv, vetëm ata që e kërkojnë dhe

e ndjekin atë. Ndërsa shpëtimi objektiv ose personal varet nga qëllimi i

njeriut. Ata që dëshirojnë të shpëtohen dhe punojnë drejt këtij synimi e

pranojnë Hirin hyjnor si ndihmësin dhe udhëheqësin e tyre. Ky hir nuk

punon fuqishëm, por qëndron me ne përjetësisht si një ofertë e veçantë

për punën e shpëtimit tonë. Pastaj, nuk është e mundur që ne të flasim

për një paracaktim të pakushtëzuar dhe për supozimet e tij

pamjaftueshme për shpëtim. E vërteta në lidhje me paracaktimin, fatin

dhe jetën e njeriut mund të përmblidhet si vijon:

A. Shkrimi i Shenjtë flet shpesh për një lloj paracaktimi që mban me

vete kuptimin e paranjohjes. Me kohë është folur për referime të

drejtpërdrejta të ndryshme si “paranjohje” dhe “paracaktim,” këshilla e

vullnetit të Tij,” “misteri që u mbajt i fshehtë gjatë shekujve, “dhe “libri i

jetës.”Kjo paravendosje mbështetet në jetën dhe veprat e njeriut, të cilat

janë qartësisht të dukshme për Perëndinë tonë të gjithëditur. Në të

vërtetë, Shkrimi i Shenjtë shprehet saktësisht: “Dhe ne e dimë se të gjitha

gjërat bashkëveprojnë për të mirë për ata që e duan Perëndinë, për ata që

janë të thirrur sipas qëllimit të tij. Sepse janë ata, që ai i ka njohur që më

parë, dhe i ka paracaktuar që të jenë të ngjashëm me shëmbëlltyrën e

Birit të tij, në mënyrë që ai të jetë i parëlinduri në mes të shumë

vëllezërve. Dhe ata që ai i paracaktoi dhe thirri, dhe ata që thirri dhe

shfajësoi, edhe i lëvdoi. Ne e dimë që edhe në gjykimin e ardhshëm do të

ketë kriter të veçantë, mbi të cilin do të gjykohen të gjithë. Asnjë nuk do

të gjykohet arbitrarisht mbasi ky gjykim do të jetë i drejtë dhe jo i

paramenduar. Apostulli thotë, “Sepse ne të gjithë duhet të dalim para

gjyqit të Krishtit, ku secili merr shpagimin e gjërave që ka bërë me trup,

107

në bazë të asaj që ka bërë, qoftë në të mirë apo në të keq.” “Dhe ju them

këtë: ai që mbjell me kursim, do të korrë po me kursim; dhe ai që mbjell

dorëhapur, edhe do të korrë dorëhapur.” Përveç kësaj, Shkrimi i Shenjtë

e parashtron këtë mësim më qartë në mënyra të tjera. Përsëritet shpesh që

Perëndia nuk e do vdekjen e çdo mëkatari, se Ai “nuk dëshiron që të

vdesë ndonjë, “se të gjithë thirren në shpëtim, dhe se Perëndia e dha

hirin e Tij me vërshim, pikërisht aty ku mëkati ishte me bollëk, me qëllim

që t’u jepte gjithë njerëzve mundësinë e shpëtimit. E gjitha kjo do të

përbënte një gënjeshtër, në rast se numri i të zgjedhurve do të ishte në të

vërtetë i kufizuar.

B. Historia dëshmon me të gjithë Etërit dhe teologët e Kishës me

besim të madhe, bashkë me tërësinë e traditës së Shënjtë dhe me

njohuritë themelore konkrete e të pakundërshtueshme të saj, se mësimi

për paranjohjen hyjnore ka ekzistuar gjithmonë brenda Kishës. Shën

Irineu thotë: “Perëndia që njeh çdo gjë ka bërë gati banesën e duhur,

sepse atyre që kërkojnë dhe kanë mall për dritën e paafrueshme,

Perëndia me mirësinë e Tij, ua dhuron këtë dritë.” Shën Joan Gojarti

thotë: “Perëndia nuk na ka paracaktuar për shpëtim vetëm prej

dashurisë, por edhe për arsye të veprave tona të mira, sepse nëse ky

(shpëtimi) do të varej vetëm nga veprat tona të mira, atëherë ardhja e

Krishtit dhe çdo gjë që Ai e ka bërë për shpëtimin tonë, do të ishte jo i

panevojshëm”. – Shën Hilari shkruan në mënyrë të ngjashme: “Atë që

Perëndia e parashikoi, Ai edhe e paracaktoi.” – Jeronimi i Bekuar

shkruan: “Sepse atë që Perëndia e dinte se do të ndodhte në jetën e Birit

të Tij, atë edhe e lejoi (paracaktoi) për Birin e Tij.” – Shën Ambrozi thotë:

“Perëndia nuk paravendosi, pa parë fillimisht atë që e paranjihte. Po

kështu, tek ata ku Ai parashikoi vlefshmëri, për ta Ai edhe paracaktoi një

shpërblim shpirtëror.”

KËRKUESI: Nëse hiri është gjithmonë i nevojshëm për shpëtim, në

çfarëdolloj rasti, dhe nëse shpëtimi është një dhuratë Perëndie i dhënë me

hir, a kemi ne një pjesë në punën për shpëtimin tonë?

PLAKU KLEOPA: Po, ne pa dyshim që kemi një pjesë për të luajtur, por

hiri është gjithashtu i nevojshëm për shpëtimin tonë, mbasi njeriu nuk

mund të shpëtohet nga vetja e tij. Ne nuk jemi si kërcunj apo gurë me të

cilët Perëndia bën çdo gjë që dëshiron.

108

Nëse hiri do të vepronte në mënyrë të pavarur – indiferent ndaj nesh –

kjo do të nënkuptonte që ne do të ecnim drejt shpëtimit pa vullnetin tonë.

Në këtë rast, nëse disa humbasin në mallkim, ata nuk do të ishin fajtorë,

por hiri do të ishte përgjegjës përderisa nuk i detyroi ata që të

shpëtoheshin. Kjo mësimdhënie, siç e kemi thënë që më parë, nuk është

një mësim e Kishës së Krishtit por e Kalvinistëve, të cilët vetë e kanë

emërtuar atë zgjedhje pa kusht ose paracaktim. Sipas këtij mësimi,

Perëndia vendosi që më parë, që disa njerëz t’i shpëtojë dhë të tjerët t’i

shkatërrojë. Këtë Ai e bën në përputhje me pëlqimin e Tij, jo sipas

mënyrës që njeriu do të vepronte por përmes hirit të Tij – hir që Ai

vendosi ta japë me qëllim që të shpëtojë disa. Disave u jepet hiri, që i

detyron ata të veprojnë sipas vullnetit të Tij, kurse të tjerëve nuk u jepet

hiri. E tillë është mësimdhënia e Kalvinistëve.

KËRKUESI: Po mësimdhënia e Kishës Orthodhokse kjo është?

PLAKU KLEOPA: Më parë, ta tregova mjaft qartë dhe goxha hollësisht

mësimdhënien e Kishës, por megjithatë do të shtoj për ty edhe si vijon:

“Perëndia, Shpëtimtari ynë dëshiron që gjithë njerëzit të shpëtohen edhe

t’ia arrijnë njohjes të së vërtetës.” Hiri nuk detyron ndokënd. Njerëzit

kanë lirinë e dhënë nga Perëndia që ta pranojnë atë dhe të punojnë me të

ose ta refuzojnë atë. Ata që e përqafojnë, shpëtohen dhe ata që tërhiqen

prej tij, humbasin.

Ruaje mirë, biri im, atë që ke dëgjuar që të mund të ndriçohesh prej saj

dhe beso si një i krishter Orthodhoks i vërtetë.

Kapitulli i katërmbëdhjetë

109

Mbi Festën e Zotit të Dielën, në vend të së Shtunës

KËRKUESI: Nëse Besëlidhja e Re është një vazhdim i Besëlidhjes së

Vjetër, përse ne nuk e përkujtojmë ditën e shtatë (të Shtunën) si një ditë

feste?

PLAKU KLEOPA: Nga Adami deri në vdekjen e Abrahamit, sipas disa

kronologjive, kanë kaluar 3,678 vjet, të cilave duhet t’u shtohen 403 vitet

që çifutët kanë qenë të zënë rob në Egjipt, duke kapur shumën e 4,108

vjetëve. Gjatë periudhës nga Adami deri tek Moisiu, as Shkrimet nuk

ishin shkruar as e shtuna nuk respektohej si ditë feste nga ndonjë racë

njerëzish. Për mijëra vjet, patriarkët dhe besimtarët e Perëndisë u

drejtuan nëpër rrugën e shpëtimit vetëm me anën e traditës së shënjtë.

Përfundimisht, pas një kohe kaq të gjatë, ndërsa Izraelitët po kalonin

përmes shkretëtirës së Arabisë, Perëndia e bekoi ditën e Sabathit në

përkujtim të krijimit të botës në shtatë ditë - në ditën e shtatë të së cilës

Perëndia pushoi – dhe daljen e popullit të Tij.

Nga skllavëria e Egjiptit. Shkrimi i Shenjtë rrëfen këto ngjarje që vijojnë:

“Dhe Perëndia bekoi ditën e shtatë dhe e shenjtëroi, sepse atë ditë

Perëndia u çlodh nga gjithë veprat që kishte krijuar dhe kryer. “Gjetkë,

në lidhje me daljen e izraelitëve nga Egjipti, shkruhet: “Dhe mos harro që

ke qenë skllav në vendin e Egjiptit dhe që Zoti, Perëndia yt, të nxori që

andej me një dorë të fuqishme dhe vepruese, prandaj Zoti, Perëndia yt, të

urdhëron të respektosh ditën e Shtunë.” Por megjithatë, duhet të

kuptohet mirë se Sabathi nuk u dha nga Perëndia si një rregull i

detyrueshëm për të gjithë njerëzit e botës, por u sanksionua si festë dhe si

marrëveshje e përjetshme vetëm për popullin e Tij Izraelin. Shkrimi i

Shenjtë e sqaron qartë këtë: “Prandaj bijtë e Izraelit do ta respektojnë të

shtunën duke e kremtuar atë brez pas brezi si një besëlidhje të

përjetshme. Ajo është një shenjë e përjetshme midis meje dhe bijve të

Izraelit, sepse në gjashtë ditë Zoti bëri qiellin dhe tokën, dhe ditën e

shtatë pushoi dhe u çlodh.”

Në një tjetër pasazh, Shkrimi i Shenjtë na tregon se edhe Sabathi dhe të

gjithë urdhërimet e tjera të Ligjit iu dhanë vetëm Izraelit: “Ai ia ka bërë të

njohur Jakobit fjalën e Tij, dhe Izraelit statutet dhe vendimet e Tij. Ai nuk

110

e ka bërë këtë me asnjë komb tjetër, dhe ata nuk i njohin vendimet e Tij.”

Me fjalë të tjera, tek kombet mosbesuese që nuk rridhnin nga raca e

Jakobit dhe e urdhërimeve të tij, Perëndia nuk u shfaq. Njëri prej tyre

përfshinte urdhërimin në lidhje me të shtunën. Kur idhujtarët erdhën tek

Nehemia, duke i kërkuar që të merrnin pjesë në ndërtimin e Tempullit, ai

u tha atyre: “Do të jetë vetë Perëndia i qiellit që do të na sigurojë

suksesin. Ne, shërbëtorët e tij, do të fillojmë ndërtimin, por për ju nuk do

të ketë as pjesë, as të drejtë, as kujtim në Jerusalem.” Nëse idhujtarët do

ta kishin respektuar Sabathin, a do ta kishte patur Nehemia të drejtën për

t’u folur atyre në atë mënyrë? Idhujtarët mund t’i ishin përgjigjur atij se

edhe ata e kanë Sabathin si shenjë të besëlidhjes me Perëndinë, ashtu si

Izraelitët. Por, përkundrazi, Nehemia lajmëron qartë dhe prerë se ata nuk

kanë asnjë vend apo të drejtë në Jerusalem.

Si një dëshmi e mëtejshme që as ligji as e shtuna nuk iu dha idhujtarëve,

ne kemi letrën e Shën Pavlit drejtuar romakëve, ku ai thotë, “...Kur

johebrenjtë që nuk e kanë ligjin, nga natyra bëjnë punët e ligjit...” Dhe më

tutje i njëjti apostull thotë që izraelitëve” u përket birësimi, lavdia,

besëlidhjet, shpallja e ligjit, shërbimi hyjnor dhe premtimet.” Me

shembujt e mësipërm si themel, arrihet lehtë në përfundimin se urdhri

për të respektuar sabathin ishte një shenjë e bashkimit dhe e besëlidhjes

midis Perëndisë dhe Izraelit që për rrjedhim iu dha vetëm popullit të

Izraelit dhe jo të gjithë njerëzve pa dallim.

Por megjithatë, as urdhërimi i Sabathit nuk u dha për një sasi të

pacaktuar kohe. Apostull Pavli në letrën e tij drejtruar Galateasve na

tregon se “u shtua për shkak të shkeljeve, deri sa të vinte pasardhja, për

të cilën ishte bërë premtimi; dhe ky ligj u shpall nëpërmjet ëngjëjve me

anë të një ndërmjetësi. “për më tepër ne e dimë që Krishti është fundi i

ligjit”.243 Shihni pra për çfarë kohëzgjatje ishte i parashikuar ligji: deri në

ardhjen e 244fundit që është vetë Krishti. Ligji, siç e dimë, ishte për

Krishtin vetëm pedagogjik me qëllim që ne të mund të justifikoheshim

me anë të besimit. Pas ardhjes së besimit ne nuk jemi më nën “mësuesin”

243 Ja tek është fundi (i ligjit): ku Ligjëdhënësi duke plotësuar gjithçka, ka ndryshuar Shkrimin në frymë

dhe drejton çdo gjë brenda Vetes (ef. 1:10), e ka vënë ligjin poshtë, dhe ligji i është nënshtruar hirit, që

që vetitë e ligjit mos të pësojnë përzierje të dyanshme, por vetëm shërbyesi (i ligji) nga fuqia Hyjnore të

shndërrohet në dritë dhe liri (në hir), kështu që ne –thotë apostulli – të mos robërohemi nën elementët e

botës, (Gal 4:3) dhe të mos jemi në një gjendje nën zgjedhën e nënshtruar të Shkrimit të ligjit. Ja tek

është kulmi i dashmirësisë së Krishtit drejt nesh! Ja tek janë misteret e Zbulesës! Ja tek është Theosis

(Hyjnizimi) i marrë mbi njerëzimin – realizimi i përmbushur nga Perëndi – njeriu.

111

e ligjit, sepse Dhiata e Vjetër u zëvendësua, duke përmbushur urdhrin e

Jeremias, në të cilin ai thotë: “Ja, po vijnë ditët, thotë Zoti, kur do të bëj

një besëlidhje të re me shtëpinë e Izraelit dhe me shtëpinë e Judës; jo si

besëlidhja që bëra me etërit e tyre, ditën që i mora për dore për t’i nxjerrë

nga toka e Egjiptit...Dhe kjo është besëlidhja që unë do të bëj me shtëpinë

e Izraelit pas atyre ditëve, thotë Zoti; Unë do t’i shtie ligjet e mia në

mendje dhe do t’i shkruaj në zemrat e tyre, dhe do të jem Perëndia i tyre

dhe ata do të jenë populli im.” Këtu profeti flet për mbylljen e njërës

besëlidhje dhe i referohet kohës në të cilën kjo besëlidhje do të

zëvendësohet me një të re. Por kjo sjell pyetjen: cila besëlidhje do të

zëvendësohet? Profeti Jeremia na paraqet vijimin: “Ja do të vijnë ditët,

thotë Zoti , në të cilat do të vendos një besëlidhje të re me shtëpinë e

Izraelit dhe me shtëpinë e Judës; jo si besëlidhja që kam vendosur me

etërit e tyre, ditën kur i mora për dore për t’i nxjerrë nga vendi i Egjiptit,

sepse ata e shkelën besëlidhjen time.

Se ku konsiston saktësisht kjo besëlidhje, profeti Moisi na kumton: “Zoti,

Perëndia ynë, lidhi besëlidhje me ne në Horeb. Zoti e lidhi këtë besëlidhje

jo me etërit tanë, por me ne që jemi këtu të gjithë të gjallë...Unë

ndodhesha atëherë midis Zotit dhe jush...Këto fjalë tha Ai përpara gjithë

asamblesë tuaj, nga mesi i zjarrit, resë dhe errësirës së dendur, me zë të

fortë, dhe nuk i shtoi tjetër. I shkroi mbi dy pllaka gruri dhe m’i dha

mua.” Kjo besëlidhje, kjo marrëveshje, duhet të zëvendësohet me

besëlidhjen e Re. Rrjedhimisht, meqenëse kjo marrëveshje e vjetër u

zëvendësua ose u përmbush, po kështu edhe urdhri duhet të respektojë

të shtunën.

KERKUESI: Por Atë, Krishti ynë nuk e ka shpërbërë lidhjen e Dhiatës së

Vjetër, mbasi Ai vetë tha: “Mos mendoni se Unë erdha për të shfuqizuar

lidhjenn ose profetët. Nuk erdha për t’i shfuqizuar, por për t’i

përmbushur. Sepse në të vërtetë ju them: Deri sa qielli dhe toka të

kalojnë, asnjë i e asnjë pikë e ligjit nuk do të kalojnë, para se të plotësohet

gjithçka.” A nuk duket se kjo nënkupton që edhe Sabathi do të qëndrojë i

vlefshëm përgjithmonë?

PLAKU KLEOPA: Krishti nuk e shpërbëri ligjin dhe profetët, apo në

përgjithësi Dhiatën e Vjetër. Ai vetëm e zëvendësoi atë me besëlidhjen e

Re e cila është më e plotë se e Vjetra. Dhiata e Vjetër, siç duket më lart, ka

112

vetëm karakter udhëzues, me qëllim përgatitjen e njerëzimit për ardhjen

e Shpëtimtarit: “Kështu ligji që mësuesi ynë në Krishtin, që ne të

shfajësohemi me anë të besimit. Por, mbasi besimi erdhi, ne nuk jemi më

nën ndonjë mësues. “Shpëtimi ynë nuk varet më nga kryerja e veprave

nën mandatin e Dhiatës së Vjetër, apo nga respektimi i të shtunës, por

nga besimi ynë në Jisu Krishtin, Shpëtimtarin tonë. Përmes Jisu Krishtit,

ligji i vjetër u plotësua dhe pushoi së ekzistuari, “sepse përfundimi i ligjit

është Krishti, për shfajësimin e kujtdo që beson.”

Ligji i Vjetër u mbajt deri në kohën e shën Joan Pagëzorit, i cili ishte edhe

i fundit që përgatititi rrugën për ardhjen e Krishtit. Ata që janë nën

autoritetin e ligjit, u lindën nën sundimin e skllavërisë, krejtësisht si biri i

Abrahamit që rrodhi nga skllavja e atit të tij, Agarit. Ata që jetojnë nën

Ligjin e hirit mund të krahasohen me birin e Abrahamit që lindi prej

gruas së tij të lirë, Sarës, meqenëse ata u lindën për liri dhe për një

trashëgimi. Kështu pra, Agari dhe Sara janë përfaqësuese të dy

besëlidhjejeve. Dhe është po kështu që fjalët e Shpëtimtarit “Mos

mendoni se unë erdha për të shfuqizuar ligjin ose profetët”, të kenë

kuptimin e mëposhtëm: nuk erdha të kundërshtoj ligjin dhe profetët, apo

ardhja ime nuk është diçka e huaj, por përkundrazi, është për

përmbushjen, si të ligjit të Moisiut edhe të gjithë librave të profetëve. Në

këtë mënyrë, me ardhjen time e përmbush ligjin plotësisht, mbasi për

këtë arsye erdha.

Kur Shpëtimtari thotë që “deri sa qielli dhe toka të kalojnë, para se të

plotësohet gjithçka,” Ai po i referohet realizimit të fjalëve të profetetëve

në lidhje me Të. Këto profeci gjetën përmbushjen e tyre pikërisht në atë

blatim të gjakut të Tij në Darkën Mistike, prej nga marrëveshja e Dhiatës

së Vjetër gjeti përfundimin e saj. Pasi hëngri me dishepujt e Tij,

shpëtimtari mori kupën dhe ia dha atyre duke thënë, “Kjo kupë është

besëlidhja e re në gjakun tin, që është derdhur për ju.”

KERKUESI: Pavarësisht nga kjo, është gjithashtu e vërtetë që Perëndia e

bekoi dhe e shenjtëroi ditën e shtatë që nga krijimi i botës dhe kryerja e

veprës së Tij, siç është shkruar: “Ndërkaq ditën e shtatë Perëndia mbaroi

veprën që kishte kryer dhe ditën e shtatë u çlodh nga gjithë veprat që

kishte bërë. Dhe Perëndia bekoi ditën e shtatë dhe e shenjtëroi, sepse atë

ditë Perëndia u çlodh nga gjithë vepra që kishte krijuar dhe kryer.”

113

Për rrjedhim, pas gjashtë ditësh krijimi, dita e shtatë ishte Sabathi i parë

që u bë i shenjtë nga vetë Perëndia, dhe për shkak të këtij fakti a s’duhet

që të qëndrojë i shenjtë për të gjithë njerëzit dhe për të gjithë epokat?

PLAKU KLEOPA: Këto dy pasazhe flasin vetëm për Perëndinë dhe

veprën e Tij, duke thënë se Perëndia kreu veprën e Tij, u çlodh, bekoi dhe

e shenjtëroi ditën e shtatë. Por, ato nuk i thonë në lidhje me njeriun, as do

të kishte qenë e mundur për njeriun të kishte ditë pushimi, vetëm një ditë

pas krijimit të tij. I vendosur nga Perëndia “në kopshtin e Edenit, me

qëllim që ta punonte dhe ta ruante”, njeriu i parë nuk mori ndonjë

urdhër në lidhje me respektimin e ditës së shtatë si festë, apo ditë

pushimi. I vetmi urdhër që Perëndia i dha atij ishte të mos hante nga

pema e njohjes të së mirës dhe të së keqes. Për njeriun, të gjitha ditët

ishtin të së njëjtës kategori. Për më shumë, natyrisht, ishte rasti që ata

nuk morën asnjë urdhër për të respektuar një ditë të veçantë festive pasi

Adami dhe Eva shkelën urdhërimin, njohën të mirën dhe të keqen dhe u

flakën nga Parajsa. Përkundrazi, e tërë jeta e njeriut ësthë një punë e

pareshtur derisa ai shkon të punojë gjithë ditët e tij mbi tokën, duke

siguruar ushqimin e tij, sepse siç është shkruar, “ti do të hash frutin e saj

me mund të gjitha ditët e jetës sate.”

Është vërtetë e dukshme, se Perëndia u çlodh në ditën e shtatë të veprës

së Tij, por porsa i përket kësaj dite, ne nuk informohemi se si quhej ajo.

Atëherë, nga kjo çështje komplekse, ngrihen pyetjet e mëposhtme:

-A është në të vërtetë dita e shtatë njësoj si sabathi?

-A numëroheshin atëherë ditët e javës në mënyrë të tillë që dita e shtatë

t’i përgjigjet të shtunës sa tanishme ose sabathit?

-Ku tregohet që, në fakt ditët numëroheshin dhe si quheshin këto ditë

atëherë?

-Dhe të paktën, a mund të më tregosh se ku saktësisht fjala “sabath” – për

të cilën ke folur kaq lodhshëm me dikë – është shkruar?

Realisht është e vërtetë, që Perëndia u çlodh dhe e shenjtëroi ditën e

shtatë, por çfarë nënkupton tani dita e shtatë? Në asnjë vend nuk na

tregohet se për këtë ditë kishte “mbrëmje dhe mëngjes”, siç nga tregohet

për ditët e tjera të krijimit. Nëse do të ishte ky rasti, Perëndia do të kishte

vazhduar në ditën e tetë – dita e parë e javës tjetër – që të fillonte përsëri

të krijonte botën, apo të bënte punë të këtij lloji, sepse pas ditës së gjashtë

Atij do t’i duhej të çlodhej edhe një herë. Përveç kësaj, për vetë Perëndinë

114

dita e shtatë e çdo jave do të ishte festë dhe ditë pushimi. Kjo do të

nënkuptonte që dita e festës së sabathit do të ishte ditë pushimi sipas

shembullit të Perëndisë vetëm, pa u mbështetur në një urdhërim të

veçantë nga fillimi. Megjithatë, urdhërimi, erdhi shumë më vonë. Dita e

shtatë s’është asgjë më shumë se dita në të cilën Perëndia ndaloi punën e

tij të krijimit të gjithësisë. Asgjëkundi në Shkrimin e Shenjtë nuk na

thuhet që, qysh në fillim, edhe njeriu e ndaloi punën e Tij në ditën e

shtatë.

KERKUESI: Ekziston një pasazh në të cilin mund të shohim se urdhri për

të shenjtëruar ditën e shtatë nuk u dha në kohën e qëndrimit të

përkohshëm të Moisiut në shkretëtirë, por që ai ekzistonte qysh nga

krijimi i botës: “Mbaje mend ditën e shtunë për ta shenjtëruar.” Ju e

shihni këtu se Perëndia tërheq vëmendjen e intelektit tonë tek ky

urdhërim që ekzistonte më parë – urdhër që nuk u krijua në këtë çast për

herë të parë. Dhe derisa ai ekzistonte nga fillimi, do të thotë se të gjithë

njerëzit, të çdo epoke dhe jo vetëm ata që erdhën pas Moisiut, duhet t’a

respektojnë atë.

PLAKU KLEOPA: “Mbaje mend” lidhet me atë që ekziston që më parë

(d.m.th “mbaje mend” diçka që thashë diku) sepse vërtet, urdhri për

festën e Sabathit, nuk ishte dhënë për të parën herë, në të njëjtën datë me

urdhërimet e tjera mbi Malin Sinai. Por, nuk është ashtu si të duket ty, i

dashur në Krishtin, që ai iu dha në fillim Adamit në parajsë. Ky urdhërim

u dha sigurisht më vonë dhe për herë të parë në shkretëtirën e Sinait kur

Perëndia, përmes Moisiut, i urdhëroi Izraelitët të mos mblidhnin mana të

Shtunën ose ditën e shtatë. Për këtë arsye urdhërimi i parë nis me fjalët,

“Mbaje mend ditën e shtunë...” me qëllim që t’ua kujtoj Izraelitëve që Ai

ia kishte dhënë këtë urdhërim atyre më herët se të tjerët. Kështu, e

Shtuna nuk lindi në parajsë, as nuk u kremtua kjo festë deri ditët e

Moisiut.

KËRKUESI: Është e mundur që festa e së shtunës të jetë rivendosur,

derisa është një shenjë dhe marrëveshje e përjetshme midis Perëndisë dhe

njerëzve, duke patur si bazë të saj fjalët e vetë Perëndisë?

115

“Prandaj bijtë e Izraelit do të respektojnë të shtunën, duke e kremtuar atë

brez pas brezi, si një besëlidhje të përjetshme. Ajo është një shenjë e

përjetshme midis meje dhe bijve të Izraelit”.

Kështu, zëvendësimi i së Shtunës me të Dielën apo me ndonjë ditë tjetër

do të nënkuptonte zëvendësimin e një besëlidhjeje të përjetshme me atë

njerëzore.

PLAKU KLEOPA: Është e vërtetë që e Shtuna është një besëlidhje e

përjetshme që u dha nga Perëndia, jo për të gjithë popujt e botës, por

vetëm për popullin e Izraelit. Këtë fakt me mund ta kuptojmë më mirë

nga dëshmitë e Shkrimit të Shenjtë.

Para së gjithash, shohim se Zoti i foli Moisiut dhe i tha që pasardhësit e

Izraelit ta respektojnë të shtunën si ditë pushimi brez pas brezi, si një

besëlidhje të përjetshme. Në një pasazh të dytë, kjo besëlidhje është një

përkujtim i skllavërimit në vendin e Egjiptit, nga i cili Perëndia i kishte

çliruar Izraelitët, duke urdhëruar që si kujtim, ta respektojnë të shtunën

si ditë pushimi”. “Dhe mos harro që ke qenë skllav në vendin e Egjiptit

dhe që Zoti, Perëndia yt, të nxori që andej me një dorë të fuqishme dhe

vepruese, prandaj Zoti, Perëndia yt, të urdhëron të respektosh ditën e

Shtunë”. Dhe së treti, shohim se e Shtuna është një shenjë e dukshme

midis Perëndisë dhe bijëve të Izraelit. “Zoti i foli sërish Moisiut, duke i

thënë ‘Fol edhe me bijtë e Izraelit, duke u thënë, tregoni kujdes të madh

për të respektuar të shtunat e mia, sepse është një shenjë midis meje dhe

jush për të gjithë brezat tuaj; në mënyrë që të njihni se Unë jam Zoti që ju

shenjtëron”. “Në të njëjtën mënyrë e shpreh këtë Profeti Ezekiel: “Kështu

thotë Zoti, Zoti... Githashtu u dhashë atyre të shtunat e mia, me qëllim që

të ishin një shenjë midis meje dhe atyre, dhe që të njihnin se Unë jam Zoti

që i shenjtëroj”. Dhe së katërti, është e dukshme që e shtuna dhe i tërë

ligji iu dha vetëm Hebrenjve, dhe jo për popujt dhe kombet e tjerë. Kjo

vjen nga dëshmitë e sundimtarëve të popullit të zgjedhur që u kthyen

nga mërgimi. Sepse kur të huajt erdhën dhe i kërkuan atyre për t’i

ndihmuar në ndërtimin e tempullit, ata i thanë Hebrenjve: “Na lejoni të

ndërtojmë bashkë me ju, sepse edhe ne kërkojmë Perëndinë tuaj, ashtu si

ju; i kemi ofruar flijime atij nga koha e Esar-Hadonit, mbretit të Asirisë...”

Në përgjigje të këtyre fjalëve, të dërguarit e paganëve në mënyrë të qartë

dhe të prerë, përgjigjen në vijim në emër të Nehemias: “Do të jetë vetë

Perëndia i qiellit që do të na sigurojë suksesin. Ne, shërbëtorët e tij, do të

116

fillojmë ndërtimin, por për ju nuk do të ketë as pjesë, as të drejtë, as

kujtim në Jeruzalem”.

Mbaje shënim të veçantë fjalën e parafundit, “kujtim”. Kjo fjalë përsëritet

herë nga Perëndia dhe herë të tjera nga Moisiu me qëllim që të tërheqë

vëmendjen tonë tek festa e së shtunës apo tek besëlidhja e dhënë përmes

Moisiut, midis Perëndis dhe popullit të Tij që u shpëtuan ditën e shtunë,

“dhe” mos harro që ke qenë skllav në vendin e Egjiptit...prandaj Zoti,

Perëndia yt, të urdhëron të respektosh ditën e shtunë”. Më vonë, ky

përkujtim i referohet marrëveshjes-besëlidhje të së shtunës, të cilën

Perëndia e bëri me popullin Izraelit, kur nxori prej skllavërisë së Egjiptit.

Kombet e tjerë nuk e kanë këtë besëlidhje të së shtunës, sepse ata

asnjëherë s’kishin patur ndonjë besëlidhje me Perëndinë, siç kishte

populli hebre, dhe kështu ata nuk kanë asnjë arsye për t’a përkujtuar këtë

festë të së shtunës. Pasi hebrenjtë u nxorrën nga robëria Babilonase,

popujt që u mblodhën në Palestinë dhe zotëruan vendin, u përzjenë me

hebrenjtë që mbetën dhe besuan në Perëndinë e tyre. Por ky besim, nuk

ishte në gjendje t’i bënte ata pjesmarrës në historinë e popullit të

zgjedhur dhe të besëlidhjes së tij me Perëndinë për të shtunën. Për këtë

arsye, ata u larguan prej ndërtimit të tempullit, duke thënë se ata nuk

kishin një “kujtim në Jeruzalem”. Me fjalë të tjera, e shtuna është një festë

vetëm e Izraelitëve, dhe nuk mund të transferohet tek popujt e tjerë, edhe

sikur ata të besojnë në Perëndinë e Izraelit. Kjo është një e vërtetë që

s’mund të keqinterpretohet dhe të gjithë ata që e respektojnë të shtunën

duhet t’a kuptojnë qartë që ajo i përket Dhiatës së Vjetër dhe të Resë.

Nëse kjo besëlidhje e së shtunës përmendet si “e përjetshme,” fjala “e

përjetshme” këtu duhet të kuptohet prej nesh se ka kuptimin e një

qëndrimi të veçantë që nuk mund të ndryshohet apo të zevendësohet nga

njerëzit. Por, kurrsesi s’mund të besojmë se Perëndia nuk e ka fuqinë për

ta ndryshuar apo për ta zëvendësuar atë, duke dhënë faktin që, siç e

dimë, Vetë Shpëtimtari e transformoi këtë besëlidhje “të përjetshme” të

së shtunës. Kështu, fjala “e përjetshme” këtu nënkupton epokën e

Dhiatës së Vjetër, në fund të së cilës filloi një kohë e re dhe një besëlidhje

e re e dhënë si premtim edhe në Dhiatën e e Vjetër edhe në raste të tjera,

si për shembull, në urdhrin për të respektuar festën e qengjit të Pashkës,

për të cilin Perëndia i urdhëron hebrenjtë: “ta kremtoni si festë kushtuar

Zotit; do ta kremtoni nëpër kohëra si ligj të përjetshëm”. Njëlloj zbatohet

në festën e Bukës së Paardhur, të cilën Ai urdhëron ata që ta kremtojnë

117

nëpër kohëra si ligj të përjetshëm. Përveç gjithë kësaj, ata që sot e

respektojnë të shtunën, nuk e respektojnë edhe festën e qengjit të Pashkës

sipas traditave të Dhiatës së Vjetër – rregullat me bukë pa maja dhe me

barishte të hidhura, ije ngjeshur, sandalembathur dhe me bastunin në

dorë dhe me ngut, gati për t’u larguar. “Ligji i përjetshëm” është edhe

flaka e pavdekshme e llambës së vajit që varej para velit të arkës së Ligjit

në tempullin e Jeruzalemit. Rituali i therjes së kafshëve për flijim është

quajtur gjithashtu një “besëlidhje e përjetshme”. “Megjithëkëtë, ata që

respektojnë besëlidhjen “e përjetshme” të së shtunës, nuk i nderojnë këto

ligje dhe besëlidhje të tjera “të përjetshme”, sepse atëherë atyre do t’i

duhej t’i ktheheshin të gjithë regullave dhe ritualeve të Dhiatës së Vjetër.

KËRKUESI: Një tjetër dëshmi e ngjashme e shkrimeve më është

paraqitur, ku tregohet se respektimi i festës të së shtunës i kërkohet të

gjithë të krishterëve të të gjitha racave dhe popujve. Kështu, Shpëtimtari

“erdhi në Nazaret, ku ishte rritur, dhe si e kishte zakon ditën e shtunë,

hyri në sinagogë dhe u ngrit për të lexuar”.

“Përveç, kësaj shkruhet për apostullin e kombeve se “Pali, sipas zakonit

të vet, hyri tek ata (d.m.th në sinagogën e Judenjëve të Selanikut), dhe tri

të shtuna me radhë u paraqiti argumente nga Shkrimet”. Dhe diku tjetër

shkruhet: “Gratë që kishin ardhur me Isuin nga Galilea duke e ndjekur

nga afër, e panë varrin... Pastaj ato u kthyen dhe përgatitën aromëra të

mira dhe vajra, dhe të shtunën pushuan, sipas urdhrit”.

Kështu, duket se edhe ata e nderuan urdhërimin e Ligjit dhe e

respektuan të Shtunën. Edhe Shpëtimtari, duke folur rreth fundit të

botës, zbuloi se e Shtuna do të qëndrojë deri në fund, duke thënë, “Dhe

lutuni që ikja juaj të mos ndodhë në dimër, as të shtunën”. Kurse apostull

Pavli, duke folur për pushimin e së Shtunës, thotë se Perëndia i dha

popullit të Tij “pushim”. Populli i Tij janë të krishterët nga të gjithë

kombet dhe të gjithë kohërat. Prandaj, a nuk janë ata, që u kërkohet të

respektojnë pushimin e së Shtunës?

PLAKU KLEOPA: Ne nuk kemi më nevojë që ta respektojmë të Shtunën.

Dhiata e Re ka zëvendësuar të Vjetrën, duke ia kushtuar një ditë tjetër

pushimin dhe kremtimin – ditës së parë të javës,245Ditës së Zotit.

245- Dita e parë e javës njihet edhe si dita e tetë: “Numri tetë ishte për Krishtërimin e lashtë, simboli i

Ngjalljes, sepse ishte ditën pas së shtunës, pra dita e tetë, që Krishti u ngrit nga varri. Përveç kësaj, shtatë

ditët e javës janë shëmbëlltyra e kohës së kësaj bote, dhe e teta e jetës së përjetshme. E Djela është

118

Shenjtërimi i kësaj dite kremtimi dhe pushimi është i pavarur nga e

shtuna e vjetër. E shtuna e Ligjit të vjetër, siç e treguam më herët, u

themelua nga Perëndia si ditë kremtimi dhe pushimi në kujtim të daljes

nga skllavëria e Egjiptit e një populli të vetëm: popullit të Izraelit. Por, të

Dielën,246 ne kremtojmë kujtimin(αvàμvηση247) e ngjalljes së Zotit,

përmes së cilës u përmbush rifillimi dhe përtëritja e të tërë botës, dalja

jonë nga skllavëria e mëkatit dhe përvetësimi i Kanunit qiellor.

Mësimdhënia mbi heqjen e së shtunës në Dhiatën e Re mbështetet si mbi

një bazë indirekte (të veçantë dhe të përgjithshme) ashtu dhe mbi bazë të

drejtpërdrejtë (nga jeta e Krishtit dhe e Apostujve).

Dhiata e Re “bëri të vjetër” dhe përmbushi të gjitha marrëveshjet (ligjet) e

vjetra, midis të cilave bvënte pjesë edhe ajo e së shtunës. Dhiata e Vjetër

nuk ishte e plotë, por ishte e shumta, një hije, një figurë. Vëzhgo atëherë,

përse duhej që të krijohej një Dhiatë e re.

Duke thënë “besëlidhje e re” Zoti e bëri të vjetër të parën, që ekzistonte

vetëm në “kohën e reformimit” pra, deri sa ajo u reformua dhe u përsos

prej Ligjit të Ri. “Sepse, në qoftë se Besëlidhja e parë do të që e patëmetë,

nuk do të që nevoja të kërkoj për një tjetër. “Në sajë të Besëlidhjes së dytë,

çdo gjë në Dhiatën e Vjetër” ja, ... u bënë të reja”.

Një herë e mirë urdhëresat e Ligjit të Vjetër janë anuluar dhe

zëvendësuar, duke përfshirë festën e së Shtunës. Duke e patur gjithë këtë

në mendje, Apostull Pavli i madh shkruan kundër atyre që do të donin t’i

praktikonin urdhëresat e Ligjit të Vjetër dhe kritikon ata që nuk i

respektojnë ato, duke i qortuar me fjalët e mëposhtme: “Prandaj askush

të mos ju gjykojë për ushqime ose pije, për festa o hënë të re, o të shtuna;

këto gjëra janë hija e atyre që kanë për të ardhur; por trupi është i

Krishtit”.

përkujtimi liturgjik i ditës së tetë, njëkohësisht një kujtim i Ngjalljes dhe një profeci për botën që do të

vijë...”Dhe gjetkë kujtohemi që e Diela përfaqëson”... një ditë të tetë dhe të përjetshme, të shenjtëruar nga

Ngjallja e Krishtit... Atje ne do të pushojmë dhe do të shohim, do të shohim dhe dashurojmë, do të

dashurojmë dhe lavdërojmë”. 246-Në Greqisht fjala për të Dielën (kupιakή) vjen nga fjala për Zotin (kủpίo), dhe literalisht mund të

përkthehej si “dita e Zotit”. 247-Kujtesa e krishterë (anamnisis) është shumë më tepër se thjesht një kujtim... Ngjarjet individuale të së

shkuarës (Mishërimi, kryqëzimi dhe Ngjallja, Pentikostia) janë njëkohësisht të pranishme në mënyrë

paradoksale në Kishë, këtu dhe tani. Mishërimi i Fjalës është menjëherë një ngjarje historike e së

shkuarës, e cila mund dhe duhet të ‘kujtohet’ në mënyrën e zakonshme, si edhe një prani e përhershme e

Zotit që mund të perceptohet dhe të njihet menjëherë... nga syri i besimit, në Kishë. ... Përmbushja e

premtimit nuk ishte thjesht një ngjarje shtesë në vazhdimësinë homogjene të ngjarjeve. Ajo ishte vërtet

një ‘ngjarje’, por ishte një ngjarje që asnjëherë nuk kalon”.

119

Është e vërtetë se ata që do të përfitojnë shpëtimin, duhet të jenë

pasardhës të Abrahamit. Por, pasardhës të Abrahamit, nuk janë ata që

janë pasardhës sipas mishit, por ata që e vendosin besimin e tyre në

përmbushjen e premtimeve mesianike. Këta pra, janë të krishterë ata që

bëhen bij të Perëndisë dhe çlirohen nga urdhrat e pafrytshëm të ligjit,

dikton Krishti, me urdhërimet e Ungjillit të Tij, duke i fshirë ata që janë

një pengesë për shpëtimin tonë. “[Ai e] zhvlerësoi dokumentin e

urdhërimeve, që ishte kundër nesh dhe ishte kundërshtar”. Shpëtimi nuk

vjen nga veprat e ligjit, por nga besimi ynë në Jisu Krishtin, sepse i drejti

do të jetojë me anë të besimit”. Prandaj, të krishterët duhet të shfaqin

nderimin e duhur për shkak të Dhiatës së Vjetër, por në ashnjë rast

s’duhet ta nderojmë atë më tepër sesa Dhiata e Re apo madje në dëm të

Dhiatës së Re.

Shpëtimtari ynë Jisu Krisht, i cili nuk erdhi për të shfuqizuar ligjin ose

profetët, po t’i përmbushur ato, i respektoi të gjitha urdhërimet e Ligjit,

përveç njërit – atij të së shtunës. Sepse nëse Ai shkoi në sinagogë, siç

vepronte çdo Jude të shtunën, kjo ishte me qëllimin që t’u predikonte

njerëzve të mbledhur atje, apo që të shëronte të sëmurët, dhe jo që të

mund të ishte për ne një shembull për të respektuar të shtunën. Në atë

kohë Judenjtë, siç ata ende veprojnë sot, kishin zakonin që të

mblidheshin në sinagogë të premten në mbrëmje për lutje. Nëse edhe

Shpëtimtari ynë iku këtë ditë në sinagogë, a do të nënkuptonte kjo

atëherë se edhe ne duhet që ta kujtojmë edhe të premten? E shoh se ke

mendimin që Krishti dhe Apostujt e vlerësonin lart të shtunën. Me të

vërtetë, ç’lloj njohjeje ishte kjo? Dihet vetëm që Ai shumë mrekulli të Tij i

kreu të shtunën, diçka për të cilën ata e kërcënuan me vdekje. U shëruan

të shtunën të poshtëpërmendurit: burri që i qe tharë dora, gruaja e

kërrusur me një frymë të ndyrë, njeriu i lënguar prej tridhjetë e tetë

vjetësh, njeriu i lindur i verbër. Tre prej këtyre ripërtëritjeve shëndetësore

– e burrit që i qe tharë dora, e gruas së kërrusur dhe e njeriut me frymën

e ndyrë – jo vetëm që ndodhën të shtunën por në sallën e vetë sinagogës.

Përsa i përket pasazhit, “dhe lutuni që ikja juaj të mos ndodhë në dimër,

as të shtunën”, është mirë të kujtojmë se këtu teksti nuk po flet për

shenjtërimin apo nderimin e së shtunës. Shën Efrem Siriani, një mësues i

madh i së vërtetës, shpjegon që fjala “dimër” ka kuptimin që ne të mos

kapemi nga Perëndia në dimrin e papërgatitjes sonë, ndërsa fjala “e

shtunë” ka kuptimin që ne të mos mposhtemi nga herezitë. Me këto fjalë,

120

Zoti nuk na e ndalon pushimin e së shtunës, duke qënë se Ai vetë e mori

parasysh, duke thënë, “E shtuna është bërë për njeriun dhe jo njeriu për

të shtunën. Prandaj Biri i njeriut është Zot edhe i së shtunës”. Por, as

Apostujt nuk e respektuan të shtunën, sepse ata këputën dhe hëngrën

kallinj gruri megjithëse ishte e shtunë. Ungjilli i shenjtë na tregon se edhe

Judenjtë kërkonin ta vrisnin Jisuin “sepse jo vetëm se shkelte të shtunën,

por dhe se thoshte se Perëndia ishte Ati i vet”. Megjithatë, Krishti si Zot

edhe i së shtunës, e qortoi atë: “Duke e prishur armiqësinë në mishin e tij,

ligjin e urdhërimeve të përfituar nga porositë”. Shpëtimtari bëri një

besëlidhje të re me anë të gjakut të Tij, dhe përmes shembullit të jetës dhe

veprës së Tij na udhëzoi të mos e respektojmë më të shtunën si një rit

fetar. Dhe nëse Jisu Krishti ynë na e mësoi këtë me fjalët dhe veprimet e

Tij, a është e mundur që ne ta injorojmë Atë –të Cilin ne e kemi “veshur”

dhe në emër të të Cilit jemi pagëzuar?

Ti iu referove edhe faktit që Miroprurëset e shenjta e respektuan dhe e

nderuan të shtunën, dhe gjatë së shtunës pushuan, sipas urdhërimit”.

Vërtet, Miroprurëset si nga të thjeshta që ishin, e nderuan ligjin dhe

gjithë profetët e tij. Ato e ndoqën Krishtin, po si Jozefi i Arimatheas, për

të cilin Ungjilli i shenjtë thotë se ishte anëtar i sinedrit, dhe “njeri i drejtë

dhe i mirë,” ato e respektuan Ligjin prej frikës së Judenjve. Jozefi i

Arimatheas, “njeri i pasur” dhe” një këshilltar i respektuar”, ndërkohë

nga frika prej Judenjve s’e ndiqte Krishtin fshehurazi, i paralizuar

punonte si çdo Jude, madje merrte pjesë në sinedrin. Po sa më tepër do të

frikësoheshin ca gra që mos ta respektonin të shtunën në shkelje të Ligjit?

Nëse e analizojmë me kujdes Dhiatën e Re, shohim se të gjitë urdhërimet

e Dekalogut – në thelb të tyre – rrjedhin nga Shpëtimtari ose apostujt e

shenjtë, me përjashtim të urdhërimit të së shtunës. Urdhërimin e parë e

gjejmë tek Mateu 12, vargjet 31 dhe 32, dhe tek Marku 3, vargu 29.

Urdhërimin e dytë e gjejmë në letrën e parë të Shën Pavlit drejtuar

Korinthasve, Kapitulli 10, vargu 14, dhe 1 Joanit 5, vargu 21. Urdhërimi i

tretë gjendet te Jakobi 4, vargu 12 dhe Kapitulli 5, vargu 12. Urdhërimi i

pestë gjendet tek Mateu 15, vargu 4 dhe 19, vargu 19. I gjashti gjendet tek

Mateu 19, vargu 18 dhe Marku 10 dhe në letrën drejtuar Romakëve,

Kapitulli 13, vargu 9. Dhe urdhërimin e dhjetë e gjejmë tek Romakëve 13,

vargu 9.

Por, pavarësisht nga e gjithë kjo, asgjëkund në Ungjill apo në letrat e

Apostujve nuk gjejmë sikur edhe një fjalë të hedhur për urdhërimin e

121

katërt, në lidhje me të shtunën. Kjo duhet të na bëjë të qartë se ky

urdhërim nuk ekziston më për Shpëtimtarin dhe apostujt. Dhe nëse nuk

ekziston më, atëherë natyrshëm as nuk flitet më për të. Shpëtimtari ynë

Jisu Krishti përmblodhi të gjitha urdhërimet në dy, në dashurinë për

Perëndinë dhe dashurinë për të afërmin tonë, duke thënë, “Nga këto dy

urdhërime varet i tërë ligji dhe Profetët”. Gjithashtu, Apostulli na mëson

se dashuria është tërësia e ligjit.

KËRKUESI: Megjithatë, pretendohet se Apostujt dhe të Krishterët e

hershëm e respektuan të shtunën dhe se vetëm në koha e Konstandinit të

Madh në 321, u fut për herë të parë risia e kremtimit të festës të Dielën,

duke u bërë paskëtaj e detyrueshme.

PLAKU KLEOPA: Nuk është e vërtetë që Apostujt dhe të Krishterët e

parë e respektonin të Shtunën. Nëse apostull Pavli i madh shkonte në

sinagogë të shtunën, ai nuk shkonte me qëllim që të ishte i

respektueshëm për të shtunën, por sepse atje mblidheshin të gjithë

Judenjtë sëbashku dhe atje ai kishte mundësinë që t’u fliste atyre nga

Shkrimet. Apostull Pavli nuk foli me masat vetëm në sinagogë, por në

sheshe pazari dhe shtëpi, madje dhe jashtë portave të qyteteve në fusha.

Ai nuk foli me njerëzit vetëm të shtunën, por gjithë ditën dhe natën. Dhe

çfarë lloj pushimi gëzoi apostull Pavli në ditën e së shtunës? Ai u sfilit së

punuari në fushën e shpirtrave të njerëzve në shërbesën e fjalës së

Perëndisë.

Apostujt nuk ishin vetëm për mosdhënien e një nderi të veçantë ditës së

shtunë, edhe pasardhësit e tyre vepruan në të njëjtë mënyrë: Varnava,

Ignat Hyjmbajtësi, Polikarpi i Smirnës, Klementi i Romës, Justin Martiri,

Tertuliani dhe shumë të tjerë në shekujt e parë, të dytë dhë të tretë. Ata

rrëfejnë se të krishterët e epokës së tyre e kremtonin me saktësi festën e

së Dielës – ditën e Zotit – duke ndjekur, siç dihet nga Shkrimet, apostujt

në këtë praktikë.

Përsa i përket Konstandinit të Madh, historia pranon vetëm faktin që

gjatë kohës së sundimit të tij, Krishtërimi u njoh si një fe e lirë nga shteti.

Ky miratim mbështeti më vonë shtrirjen e Krishtërimit në të gjithë botën

Romake, si edhe respektimin e detyrave fetare të të krishterëve, midis të

cilave ditën dhe festën e shenjtë të Zotit, të Dielën. Kështu, shteti romak

122

nuk bëri asgjë tjetër përveç se njohu dhe miratoi një praktikë tashmë

ekzistente.

KËRKUESI: Cilat janë bazat e Shkrimeve për respektimin e festës së Zotit

të Dielën në vend të së Shtunës?

PLAKU KLEOPA: Për të Krishterët që besojnë, festa më e madhe është

Ngjallja e Krishtit – dita e gëzimit – sepse në këtë ditë vetë Krishti i

përshëndeti gratë Miroprurëse, duke u thënë: “Tungjatjeta!” Dita e

Njgjalljes është dita në të cilën Shpëtimtari ynë Jisu Krisht na çliroi nga

skllavëria drejt mëkatit, ashtu siç dikur Ai çliroi popullin e Tij të zgjedhur

nga skllavëria e Egjiptit.

Dita e Ngjalljes është ditë e shenjtëruar me gjakun e Tij të paçmueshëm.

Ajo është një ditë e deklaratës, që jemi ngritur nga vdekja e mëkatit dhe

që do të ngrihemi nga vdekja e mëkatit, dhe që do të ngrihemi edhe nga

vdekja trupore drejt një jete të përjetshme – në qoftë se vdesim me besim

të palëkundur në Krishtin, siç thotë apostull Pavli: “Në qoftë se të

vdekurit nuk ringjallen, as Krishti nuk është ngjallur, por në qoftë se

Krishti nuk është ringjallur, është i kotë besimi juaj, ju jeni ende në

mëkatet tuaja”. Dhe në një pasazh tjetër: “Por në qoftë se Krishti nuk

është ringjallur, predikimi ynë është i kotë dhe i kotë është edhe besimi

juaj”.

Prandaj, sipas dëshmisë së apostull Pavlit, besimi i një të krishteri u ngrit

nga varri të tretën ditë, siç Ai vetë e paratha. Nëse Ngjallja e Krishtit

është kaq e rëndësishme për çdo të krishter, a duhet që ai ta ketë përherë

atë në mendje dhe ta nderojë atë, duke kremtuar “veshjen” [e Krishtit]

me veshjet e bardha të dëlirësisë dhe të virtytit, si engjëjt që rrokullisën

gurin nga hyrja e varrit?

Dita e Zotit (e Diela), dita e shpëtimit tonë, quhet në Shkrimin e Shenjtë

edhe “dita e parë e javës”, “pas tetë ditësh”, apo “dita e Zotit”. Tri ditët,

për të cilat flet Shkrimi i Shenjtë janë ditët, kur Shpëtimtari qëndroi në

varr, numri i të cilave ishte personifikuar edhe në Shkrimin e Shenjtë me

Profetin Jona dhe me qëndrimin e tij brenda barkut të balenës për tri ditë.

Ky numër i përgjigjet gjithashtu, numrit të ditëve në të cilat Shpëtimtari

tha se do të ngrihej nga varri ditën e tretë. Shpëtimtari e kreu me

Ngjalljen e Tij. Në ditën e parë të javës, ndodhi ngjarja e ngjarja e

Ngjalljes së Tij, dhe në ditën e parë të javës, në Emaus, Ai kreu Liturgjinë

123

e parë më thyerjen e bukës para dy dishepujve të Tij. Ishte në mbrëmjen e

ditës së parë të javës, “ndërsa dyert e vendit ku qenë mbledhur dishepujt

ishin mbyllur nga frika e Judenjve, erdhi Jisui dhe u prezantua para tyre

dhe u tha; “Paqja me ju!” Ishte në ditën e parë të javës (e Dielë) që

Shpëtimtari hukati mbi dishepujt e Tij duke u dhënë atyre fuqinë për të

lidhur dhe për të zgjidhur mëkatet e njerëzve. Githashtu, në të njëjtën

ditë të javës, Ai iu shfaq përsëri dishepujve të Tij, me Thomanë të

pranishëm, të cilit ia përforcoi besimin në Ngjalljen e Tij. Më tej, ishte e

Diel, kur Ai u shfaq në Galile. Dhe në këtë ditë apostujt kremtuan

thyerjen e bukës, me fjalë të tjera, Liturgjinë Hyjnore. Në të njëjtën ditë,

ndodhi mbledhja e ndihmës ekonomike dhe predikimi i organizuan nga

apostujt me qëllim që të ndihmonin të Krishterët e varfër. Kështu, është

atëherë që e njëjta ditë ngjalljeje, si një ditë e lavdisë së Zotit, u bë edhe

festa e dashurisë për vëllezërit. Për këtë ditë flet psalmi, kur thotë, “kjo

është dita që Zoti ka bërë. Le të gëzohemi dhe të ngazëllojmë në të”. Dhe

ishte gjithashtu në ditën e Zotit që ndodhi Zbulesa e zbuluar tek

Ungjillori Joan.

KËRKUESI: A ka dëshmi të tjera të lashta se gjatë shekujve të parë, të

Krishterët e hershëm e kremtonin festën në ditën e Zotit (të Dielë)?

PLAKU KLEOPA: Besoj se të kam paraqitur një numër të mjaftueshëm

dëshmish në lidhje me festën e së Dielës, si nga Shkrimi i Shenjtë, ashtu

dhe nga të Krishterët e Kishës së moçme dhe bashkëkohore, si edhe për

ç’arsye ata respektuan festën e së Dielës në vend të së Shtunës. Duhet të

dish gjithashtu se veç atyre që përmban Shkrimi i Shenjtë të paraqitura

që më lart, ka shumë dëshmi të tjera të besueshme nga etërit e shenjtë

apostolikë, dishepujt e apostujve të shenjtë, që ishin pasardhësit e tyre

dhe që personalisht i dëgjuan fjalët e tyre.

Njëri nga këta ishte Shën Ignat Hyjmbajtësi, peshkopi i Antiokisë. Në

letrën që ai u dërgoi të Krishterëve të Magnesias, thotë si vijon:

“Ata që u edukuan në rregullin e lashtë të gjërave, kanë arritur zotërimin

e një shprese të re, që nuk e respekton më të Shtunën, por që jeton në

respektimin e Ditës së Zotit, mbi të cilën edhe jeta jonë ka lindur përsëri

prej Tij dhe me anë të vdekjes së Tij”.

Më vonë, duke shkruar në shekullin e dytë pas Krishtit, Shën Justin

Martiri shkruan:

124

“E Diela është dita kur ne të gjithë bëjmë mbledhjen tonë të përbashkët,

sepse është dita e parë kur Perëndia, pasi bëri një ndryshim në errësirë

dhe në lëndë, bëri botën; edhe Jisu Krishti Shpëtimtari ynë, në të njëjtën

ditë u ngjall prej vdekurish”.

Më tej, gjejmë dëshmi të ngjashme në Didakia (ose Mësime të

Dymbëdhjetë Apostujve), në kanonet dhe në shumicën e Etërve të shenjtë

dhe shkrimtarëve të Kishës, nga shekulli i dytë në të katërtin, si për

shembull te Tertuliani, Shën Irineu, Shën Ambrozi i Milanos, Shën Joan

Gojarti dhe tek shumë të tjerë.

Ishte për këtë arsye që në atë kohë, me miratimin e së Dielës si ditë

pushimi për të gjithë perandorinë – duke përfshirë edhe jo të krishterët –

nga Perandorit Konstandini i Madh, ka mbetur deri në ditët tona, ditë

pushimi e përjavshme për të gjithë popujt e Krishterë.

“Dhe ai që rrinte mbi fron tha; ‘Ja, Unë i bëj të gjitha gjërat të reja’... Edhe

më tha, ‘U bë! Unë jam Alfa dhe Omega, fillimi dhe mbarimi... Unë jam

rrënja dhe pasardhja e Davidit, ylli i ndritshëm i mëngjesit’. Dhe Fryma

dhe nusja thonë, ‘Eja!’ Dhe ai që dëgjon le të thotë, ‘Eja!’... Dhe ai që ka

etje, le të vijë; dhe ai që do, le të marrë si dhuratë ujin e jetës’... Ai që

dëshmon këto gjëra thotë ‘Po, unë vij shpejt’. Amin. Po, eja Zoti Jisu!”

Kapitulli i pesëmbëdhjetë

Mbi Ardhjen e dytë të Zotit Krisht

KËRKUESI: Atë, çmund të na thoni për datën e saktë të ardhjes së dytë të

Krishtit?

PLAKU KLEOPA: Kisha e vërtetë e Krishtit na siguron një numër

dëshmish me vend, të cilat tregojnë se Perëndia nuk ia besoi këtë datë

cilitdo, as ëngjëjve, as njerëzve, madje as vetë Birit të Tij si njeri.

Dëgjo fjalët e mrekullueshme të Shkrimit mbi temën: “Tani sa për atë ditë

dhe orë, askush s’e di, as engjëjt e qiejve, por vetëm Ati im. Por, ashtu siç

ka qenë në ditët e Noeut, kështu do të jetë edhe në ardhjen e Birit të

njeriut. Sepse, po ashtu, ditët përpara përmbytjes, njerëzit hanin dhe

pinin, martoheshin dhe martonin, derisa Noeu hyri në arkë. Dhe nuk

125

kuptuan asgjë, deri sa erdhi përmbytja dhe i fshiu të gjithë. Kështu do të

ndodhë në ardhjen e Birit të njeriut... Rrini zgjuar, pra, sepse nuk e dini

në cilën orë do të vijë Zoti juaj. Por dijeni, se po ta dinte i zoti i shtëpisë

në çfarë ore të natës do të vijë vjedhësi, do të rrinte zgjuar dhe nuk do të

lejonte t’i shpërthenin shtëpinë. Prandaj edhe ju rrini gati, sepse Biri i

njeriut do të vijë në atë orë kur ju nuk mendoni....”

Në qoftë se as engjëjt në qiell, as vetë Biri i njeriut si njeri, nuk e di kohën

e caktuar, si është mundur që ajo të dihet nga njerëzit? Nga fjalët e

Shpëtimtarit kuptojmë vetëm që duhet të jemi gjithmonë vigjilentë dhe të

kujdesshëm për shpëtimin tonë, gjithmonë të gatshëm për ardhjen e

Zotit, sepse nuk e dimë as ditën, as orën e ardhjes së Tij, madje as orën

tonë të fundit në këtë jetë. Shfaqja e Tij do të jetë e papritur, siç na

paralajmëroi Zoti kur tha, “Prandaj rrini zgjuar, sepse nuk e dini as ditën,

as orën, kur do të vijë Biri i njeriut”.

KËRKUESI: Është e vërtetë që fillimisht apostujt nuk e dinin datën e

saktë të ardhjes së dytë të Shpëtimtarit, por qëkur u fuqizuan nga lart me

zbritjen e Shpirtit të Shenjtë, ata u bënë të vetëdijshëm për gjithçka. Sepse

siç e paratha Shpëtimtari, me anën e Shpirtit të Shenjtë iu zbuluan të

gjitha misteret: “Kam edhe shumë gjëra të tjera për t’ju thënë, por ato

ende ju nuk mund t’i mbani. Por, kur të vijë Ai, fryma e së vërtetës, do

t’ju prijë në çdo të vërtetë, sepse Ai nuk do të flasë nga vetja, por do të

thotë gjitha gjërat që ka dëgjuar dhe do t’ju kumtojë ato që do të vijnë”.

Nga koha e zbritjes së Shpirtit të Shenjtë në Pendikosti, Apostujt si edhe

të gjithë të Krishterët e devotshëm, me ndriçimin dhe urtësinë e dhënë

atyre nga Shpirtit të Shenjtë, u bënë të aftë të njohin “çdo të vërtetë”. Me

fjalë të tjera, ata u bënë të vetëdijshëm për tërësinë e planit hyjnor, për

historinë e botës dhe fundin e saj, dhe kështu ishin në gjendje të

përcaktonin përmes Shkrimit të Shenjtë ngjarjet e së ardhmes, si p. sh

datën e ardhjes së dytë.

A nuk është e mundur një përcaktim i tillë?

PLAKU KLEOPA: Uilliam Miller llogariti që sipas Shkrimit midis 1

Marsit 1843 dhe 1 Marsit 1844, do të ndodhte ardhja e dytë e Krishtit. Ai

e kishte kumtuar këtë datë që më 1833 në broshurën “Profeci nga Shkrimi

i Shenjtë për ardhjen e dytë të Zotit në vitin 1843”. Një tjetër profet, Jozef

126

Kimes, kishte lajmëruar në gazetat “Zëri i Mesnatës” (1842) dhe

“Këmbana e Rrezikut”, që Zoti do të vinte në vitin 1843.

Dishepulli më i afërt i Millerit, Z. Snou, vendosi që t’i shtojë “profecisë”

së Millerit edhe 7 muaj e 10 ditë, duke paracaktuar datën e ardhjes së

dytë të Zotit si 10 Tetori 1844. Edhe ai u vu në lojë bashkë me mësuesin e

tij. Ata që i besuan shpalljeve të tyre, i prishën pasuritë duke shpërndarë

gjithçka kishin, duke blerë rroba dhe qirinj të bardhë me qëllim që të

dilnin dhe të takonin Zotin. Ka mundësi që edhe dritaret e dyqaneve të

ishin mbushur në atë kohë me veshje të bardha për ata që udhëtonin

drejt qiellit në 10 Tetor 1844. Megjithatë, kjo ditë kaloi si gjithë të tjerat. Të

ashtuquajturit “profetë” u bënë marrësit e çdo lloji turpi, përqeshjeje e

talljeje nga ata njerëz të mashtruar që kishin shpërndarë pasuritë e tyre,

duke besuar në profecitë e rreme.

Nga këto përvoja keqardhëse, ne duhet të paktën të arrijmë të kuptojmë

që premtimi i Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht, në lidhje me zbulimin e së

ardhmes me anë të Shpirtit të Shenjtë, nuk i referohej datës për ardhjen e

dytë, siç dukej tek shumë veta, por profecive që u përkisnin ngjarjeve dhe

shenjave të ndryshme që do të ndodhnin në Kishë. Sepse vërtet ka patur

zbulesa përmes Shpirtit të Shenjtë, siç e shohim për shembull në Librin e

Zbulesës dhe në libra të tjerë të Shkrimit të Shenjtë. Këto zbulesa

përmbajnë një shumëllojshmëri mësimesh eskatologjike (mbi shfaqen e

Antikrishtit, për profetët e rremë, zgjidhja e përndjekjeve për të

Krishterët), si edhe dituri të domosdoshme të apostujve, që i jepnin

mundësi atyre të paraqisnin mësimet hyjnore, kur çoheshin të bënin

mbrojtje para akuzuesve të tyre. Këto janë ngjarjet e ardhshme, për të

cilat flet Shpëtimtari në tekstin që ti lexon.

KËRKUESI: Apostull Pavli shkruan: “Por ju, vëllezër nuk jeni në errësirë,

që ajo ditë t’ju zërë në befasi si një vjedhës. Të gjithë ju jeni bij të dritës

dhe bij të ditës; ne nuk jemi të natës, as të territ”. Nga këto fjalë rrjedh se

të Krishterët mund edhe duhet t’a dinë datën e saktë të ardhjes së dytë,

me qëllim që të jenë gati për ta pranuar atë.

PLAKU KLEOPA: Përse ke lexuar vetëm vargjet 4 dhe 5 të Kapitullit 5

nga Selanikasit e parë, duke harruar vargjet 1 dhe 2, të cilat shërbejnë për

të interpretuar vargjet 4 dhe 5? Dëgjo se ç’thotë aty apostull Pavli: “Sa për

127

kohët dhe për stinët, vëllezër, nuk keni nevojë që t’jua shkruajmë, sepse

ju vetë e dini shumë mirë se dita e Zotit do të vijë, si vjedhësi natën”.

Kjo është e vërteta, së cilës i ka qëndruar besnike Kisha e Krishtit. Kisha e

vërtetë të mëson njëlloj me Apostull Pavlin, që dita e Zotit do të vijë si një

hajdut natën, dhe se askush nuk e di ditën, as orën, kur do të vijë Biri i

njeriut.

Është e mundur që afrimi i ardhjes së dytë të njihet vetëm prej shenjave,

të cilat duhet të ndodhin më parë:

-Predikimi i Ungjillit në të gjithë botën.

-Kthimi i Judenjve në krishtërim, pas predikimit të Ungjillit në gjithë

botën.

- Shfaqja e Antikrishtit, i quajtur edhe njeri i padrejtësisë ose bisha, tok

me përfaqësuesit e tij, pseudokrishtët, profetët e rremë dhe çdo lloj

mrekulli e gënjeshtërt e drejtuar prej fuqisë së Satanit, për mashtrimin e

njerëzve. Antikrishti do të ulet në vendin e Perëndisë, duke vepruar sikur

të ishte Perëndia dhe si një bishë e egër, do të ndjekë me gjithë tërbim

dhe bujë shërbyesit e zgjedhur të Perëndisë.

-Shumimi i paudhësisë dhe ftohja e dashurisë midis njerëzve, urrejtja dhe

tradhtia e njëri – tjetrit.

-Rrëke gjakderdhjesh, luftërash dhe fjalë për luftra midis kombeve,

popujve dhe shteteve.

- Shfaqja e fatkeqësive, si p. sh. zi buke masive, sëmundje, etj.

- Shfaqja e shenjave të caktuara në botë, si për shembull errësimi i i diellit

dhe hënës, rënia e yjeve nga qielli, zhdukja e qiellit dhe e tokës.

- Shfaqja në qiej e shenjës së Birit të njeriut, e kryqit të vërtetë, sepse kjo

është shenja e fitores së Zotit tonë dhe asnjë shenjë tjetër nuk na ve kaq

në gatishmëri për ardhjen e Tij të pashmangshme siç bën Kryqi i Tij.

Zoti i shpjegon këto shenja në këtë mënyrë: “Tani mësoni nga fiku këtë

shëmbul: kur degët e tij njomësohen dhe nxjerrin gjethet, ta dini se vera

është afër, kështu edhe ju, kur t’i shihni të gjitha këto gjëra, ta dini se ai

është afër, madje tek dera.”

Prandaj, përsa i përket shenjave që do të paraprijnë ardhjen e dytë të

Zotit, ne kemi shpjegime dhe pohim nga vetë Shpëtimtari, ndërkohë për

datën e saktë të ardhjes së Tij as engjëjt dhe as vetë Biri i njeriut, si njeri,

nuk janë të mirëinformuar, por vetëm Ati e di.

128

Kapitulli i gjashtëmbëdhjetë

Mbi mbretërimin njëmijëvjeçar (Hiliazma)

KERKUESI: Ka nga ata që pohojnë se midis ardhjes së dytë të Zotit dhe

fundit të botës, Krishti do të mbretërojë mbi tokë, duke qeverisur vetë

bashkë me të zgjedhurit e Tij për njëmijë vjet. Si është e vërteta e kësaj

çështjeje, Atë?

PLAKU KLEOPA: Kjo ide është e vjetër. Ajo u përkrah në shekujt e parë

të Krishtërimit nga të ashtuquajturit Hiliastë ose Milenialistët

(Mijëvjeçarët). Kundër tyre u ngrit e gjithë Kisha e moçme dhe

përfaqësueseit e saj më të rëndësishëm.

Etërit hyjnorë të Kishës treguan në shkrimet e tyre që mbretërimi njëmijë

vjeçar i përmendur në librin e Zbulesës, nënkupton një numër të pafund

vitesh, dmth. një mbretëri që nuk do të ketë mbarim. Ne e dimë mirë

këtë, pasi nga Shkrimi i Shenjtë është e qartë se mbretëria e Krishtit nuk

129

është e kësaj bote. Në Shkrimin e Shenjtë tregohet qartë se mbretëria e

qiejve është edhe mbretëria e Perëndisë apo mbretëria e Krishtit,

meqenëse, si Shën Joan Pararendësi, ashtu dhe vetë Krishti e quan atë

kështu. Kjo mbretëri e Krishtit do të jetë shpirtërore dhe do të sundojë

mbi botën e brendshme të njeriut, ndërsa së jashtmi është zbuluar në

drejtësi, paqe dhe gëzim prej Frymës së Shenjtë. Vetë Krishti e themeloi

këtë mbretëri dhe shpjegohet në paravolitë e Tij se si do të shfaqet, kë do

të përfshijë dhe çfarë fuqie do të zotërojë. Mbretërimi i Tij nuk do të

zgjatë për njëmijë vjet, por përjetësisht. Banorët e saj do të përfshijnë

gjithë të krishterët besnikë nga të gjithë popujt e botës, ajo do të sundojë

mbi gjithë krijmin dhe do të jetë një mbretëri e drejtësisë. Ajo do të jetë

një mbretëri e përbërë prej shpirtrash, që kanë hyrë më parë dhe jetojnë

brenda saj, në këtë jetë të tanishme.

Kjo mbretëri e Krishtit, që nuk vjen nga kjo botë, përbën Kishën, ose

Trupin e Krishtit por kreu i të cilës është vetë Krishti. Pranimi dhe hyrja

në këtë mbretëri ndodh vetëm përmes banjws së ripërtëritjes apo rilindjes

nga lart. Asnjë nuk mund të hyjë në këtë mbretërim të Perëndisë

përveçse me pagëzim, që do të thotë të lindësh përsëri nga lart apo të

lindësh nga uji dhe nga Fryma, sipas fjalës së Shpëtimtarit: “Në të

vërtetë, në të vërtetë po të them se kush nuk ka lindur nga uji dhe nga

fryma, nuk mund të hyjë në mbretërinë e Perëndisë”. Kjo lindje qiellore

me anën e fuqisë së Frymës së Tërëshenjtë është një ngjallje e vërtetë prej

së vdekurish dhe kështu arsyeja përse pagëzimi referohet kaq shpesh si

“ngjallje”. Në këtë mënyrë, prandaj pagëzimi i të krishterit orthodhoks

është një rilindje jete dhe një ngjallje prej së vdekurish. Kur apostull Pavli

shkruan “zgjohu ti që fle, dhe ngjallu prej së vdekurish, dhe Krishti do të

shndrisë mbi ty“ ai ka në mendje pikërisht këtë përtëritje dhe ngjallje të

brendshme përmes pagëzimit të krishterë, sepse asnjë nuk mund të hyjë

në mbretërinë e Krishtit, po të mos jetë zgjuar së pari prej së vdekurish

nëpërmjet Pagëzimit të krishterë.

Shkrimi i Shenjtë na flet për mbretërimin njëmijëvjeçar me terma

profetikë dhe simbolikë që i përgjigjet asaj, për të cilën folëm më sipër. Ja

se ç’thotë Shën Joan Ungjillori në Zbulesën e tij:

“Dhe pashë një ëngjëll që zbriste nga qielli, me çelësin e humnerës dhe

një zinxhir të madh në dorë. Ai e kapi dragoin, gjarprin e lashtë, që është

djalli dhe Satanai, dhe e lidhi për njëmijë vjet dhe e hodhi në humnerë,

dhe e mbylli dhe e vulosi mbi të, që të mos i mashtrojë më kombet,

130

derisa të mbushen njëmijë vjet, dhe pas këtyre ai duhet zgjidhur për pak

kohë. Dhe pashë frone, dhe ato u ulën mbi to dhe ju dha pushteti që të

gjykojnë, dhe pashë shpirtrat e atyre që u ishin prerë kokat për dëshminë

e Jisuit dhe për fjalën e Perëndisë, të cilët nuk e kishin adhuruar bishën,

dhe as figurën e saj dhe nuk kishin marrë damkë mbi ballin dhe duart e

tyre. Këta u kthyen në jetë e mbretëruan me Krishtin për njëmijë vjet. Për

të vdekurit e tjerë nuk u kthyen në jetë deri sa të mbusheshin njëmijë vjet.

Kjo është ngjallja e parë. I lumë dhe i shenjtë është ai që merr pjesë në

ngjalljen e parë. Mbi ata vdekja e dytë nuk ka pushtet, por ata do të jenë

priftërinjë të Perëndisë dhe të Krishtit dhe do të mbretërojnë njëmijë vjet.

Dhe kur të mbarojnë të njëmijë vjetët, Satanai do të zgjidhet nga burgu i

tij dhe do të dalë të mashtrojë kombet që janë në të katër anët e dheut,

Gogun e Magogun që t’i mbledhë ata për luftë. Numri i tyre do të jetë si

rëra e detit. Dhe ata do të lëvizin në të gjithë sipërfaqen e dheut dhe do ta

rrethojnë fushën e shenjtorëve dhe qytetin e dashur. Por nga qielli do të

zbresë zjarr i dërguar nga Perëndia dhe do t’i përpijë. Atëherë djallin, që i

kishte mashtruar, do ta hedhin në liqenin e zjarrit e të squfurit, ku është

bisha dhe profeti i rremë; dhe do të mundohen ditë e natë në shekuj të

shekujve. Pastaj pashë një fron të madh te bardhë dhe atë që ulej mbi të,

nga prania e të cilit iku dheu dhe qielli, dhe nuk u gjet vend për ata. Dhe

pashë të vdekurit, të mëdhenj e të vegjël, që rrinin në këmbë përpara

Perëndisë, edhe librat u hapën; dhe u hap një libër tjetër, që është libri i

jetës; dhe të vdekurit u gjykuan në bazë të gjërave të shkruara në libra,

sipas veprave të tyre. Dhe deti i dorëzoi të vdekurit që ishin në të, dhe

vdekja e Hadesi dorëzuan të vdekurit që ishin në ta; dhe ata u gjykuan

secili sipas veprave të veta. Pastaj vdekja dhe Hadësi u flakën në liqenin e

zjarrit. Kjo është vdekja e dytë”. Nga ky pasazh mund të mësojmë si

vijon:

1. Mbretërimi njëmijë vjeçar i Krishtit është një periudhë në të cilën

Krishti e ka lidhur fuqinë e Djallit mbi njerëzit.

2. Në fund të kësaj periudhe, Djalli do të jetë përsëri zot mbi njerëzit dhe

do t’i shtypë ata, por vetëm për pak kohë.

3. Anëtarët e kësaj mbretërie do të jenë vetëm ata që nuk i nënshtrohen

bishës dhe s’pranojnë vulosjen e tij, dhe që kanë një pjesë në ngjalljen e

parë.

131

4. Ata që nuk ishin të denjë për këtë ngjallje, do të ngjallen në fund të

njëmijë viteve, që është në ngjalljen e dytë, pasi kjo ngjallje në lidhje me të

parën, është e dyta.

5. Vdekja nuk do të ketë fuqi mbi ata që kanë pjesë në mbretërimin

njëmijëvjeçar.

6. Në fund të këtyre njëmijë viteve dhe pas një përndjekjeje të ashpër e të

frikshme kundër shenjtorëve, zjarrit, vjen vdekja e dytë.

Nga kjo, duhet të jetë mjaft e qartë se mbretëria njëmijëvjeçare nuk

është asgjë tjetër veç mbretëria e Perëndisë apo mbretëria e Qiejve, dhe

kjo është e qartë duke parë se:

1. Në periudhën e këtij mbretërimi, djalli u lidh dhe u zgjidh, duke marrë

fuqi mbi njerëzit. Krishti hyri me sundimin e Tij dhe e lidhi djallin, pra,

me çlirimin e natyrës njerëzore me gjakun e Tij, Ai lidhi dhe kufizoi

fuqinë e tij mbi njerëzimin.

2. Hyrja në këtë mbretëri, nënkupton ngjalljen e parë, d,m,th asgjë tjetër

përveç vetë pagëzimit të shenjtë, të thirrur, në të vërtetë, shpesh me

emrin e ngjalljes, apo të lindjes sërish nga sipër, ose thjesht përtëritje. Kjo

ngjallje përmes pagëzimit është “e para,” në krahasim me “të dytën,”

kryesoren, atë të trupit, që quhet edhe ngjallja e fundit, si në kohën kur

Marta foli me Krishtin në lidhje me vëllain e saj: “E di se do të ringjallet,

në ringjallje, ditën e fundit”.

3. Në fund të kësaj mbretërie apo mbretërimi, djalli do të lihet sërish i lirë

të mashtrojë njerëzit dhe me pushtet e mani t’i sulmojë e t’i shtypë të

krishterët e shenjtë me Antikrishtin, bishën apo profetin e rremë.

4. Kohëzgjatja e kësaj periudhe do të jetë e shkurtër, megjithatë do të

përbëjë një nga shenjat që sinjalizojnë shpejtësinë e ardhjes së dytë të

Krishtit.

Prandaj, duhet të dihet qartë se ngjallja e parë është ngjallja e pagëzimit

dhe ngjallja e dytë është ajo që presim “ditën e fundit,” ngjallja e fundit.

Përveç kësaj, duhet të jetë e qartë edhe se vdekja e parë është ajo e

natyrshme ose ndarja e shpirtit nga trupi, kurse vdekja e dytë është

mundimi i përjetshëm [i ferrit], i quajtur kështu për shkak të kontrastit të

tij me jetën e bekuar të përjetësisë. ...

Në Shkrimin e Shenjtë, gjendja mëkatare e dikujt është e krahasuar edhe

me një lloj vdekje. Në këtë kuptim Shpëtimtari i thotë njërit prej

dishepujve të Tij, që i kishte kërkuar leje të shkonte më parë të varroste

132

atin e tij, “Me ndiq, dhe lëri të vdekurit të varrosin të vdekurit e vet”. Në

të njëjtën mënyrë Ai thotë, “Ai që beson në mua, edhe sikur të duhej të

vdiste, do të jetojë; dhe ai që jeton e beson në mua, nuk do të vdesë kurrë

përjetë”. Edhe apostulli me këtë kuptim në mendje shkroi, “kështu edhe

ju, konsiderojeni veten të vdekur për mëkatim, por të gjallë për

Perëndinë, në Jisu Krishtin, Zotin tonë”. Për më tepër, me këtë kuptim i

shkruhet edhe engjëllit (εЛίόkoЛo) në Sardë: “Unë i di veprat e tua; ti ke

emrin se jeton, por je i vdekur”. Megjithatë, kjo nuk përbën vdekjen e

parë, siç ngjallja e pagëzimit përbën ngjalljen e parë, duke marrë

parasysh se kjo vdekje është një gjendje që çon drejt, por nuk është

tashmë fakti i vdekjes. Kur folëm më sipër për “ngjallje” dhe “vdekje” ne

kishim në mendje jo thjesht një rrethanë apo gjendje, por një veprim ose

ngjarje specifike përkatësisht për ngjalljen dhe për vdekjen.

Megjithëse zgjatja e mbretërimit të Krishtit është përcaktuar në tërësi si

njëmijë vjet, ne duhet ta nënkuptojmë këtë si një epokë të pamatshme

dhe të papërcaktuar. Prandaj, gjatësia e saj s’është asgjë tjetër veç

periudha midis ardhjes së parë dhe të dytë të Zotit, ose më saktësisht,

periudha e përforcimit të mbretërisë së Perëndisë deri në srdhjen e Tij të

dytë. Ky është shpjegimi i mbretërisë së Perëndisë dhe zgjatjes së saj mbi

tokë.

KËRKUESI: Kohët e fundit Atë, kisha një bisedë shumë shqetësuese me

disa njerëz për këtë çështje dhe dolëm me mendimin se mbretërimi

njëmijë vjeçar mund të kuptohej vetëm me terma tokësore. Ky duhet të

jetë rasti, duke parë se: ai do të përurohet me ardhjen e dytë, do të

paraprihet nga ngjallja e të drejtëve që në kthim do të mbretërojnë me

Krishtin për njëmijë vjet, pas së cilës do të ndodhë ngjallja e mëkatarëve,

gjykimi dhe fundi i botës.

Ky interpretim më duket se rrjedh nga Kapitulli njëzetë i Zbulesës që e

lexuat më lart. Mund të nxjerrim si përfundim logjik nga ai kapitull se do

të ketë “ngjallje përfundimtare”: ngjallja e parë e të drejtëve, në fillim të

njëmijë viteve dhe ngjallja e dytë e mëkatarëve në fund të botës.

Gjatë periudhës prej njëmijë vjetësh, fuqia aktive e djallit do të kufizohet

deri para fundit kur, pas një tronditje të shkurtër, por të tmerrshme

sulmi, ai do të flaket në Had me të gjithë shërbëtorët e tij. Më pas, ata do

të ngjallen, do të gjykohen e dënohen në ndëshkim të përjetshëm. Pas

periudhës së parë, ne do të përjetojmë fundin e botës. Këtë thotë, për

133

shembull apostull Pavli, kur i shkruan të krishterëve të Selanikut: “

Sepse, po të besojnë se Jisui vdiq dhe u ngjall, besojmë gjithashtu që

Perëndia do të sjellë me të, me anë të Jisuit, ata që kanë fjetur. Dhe këtë

po jua themi me fjalën e Zotit: ne të gjallët, që do të mbetemi deri në

ardhjen e Zotit, nuk do të jemi përpara atyre që kanë fjetur, sepse Zoti

vetë, me një urdhër, me zë kryeengjëlli dhe me borinë e Perëndisë, do të

zbresë nga qielli dhe ata që vdiqën në Krishtin do të ngjallen të parët”.

Për rrjedhim, në ardhjen e tij të Dytë, Krishti do të ngrejë ata që vdiqën

me besë tek Ai, pra ata që, siç thotë apostulli, “do të ngjallen të parët,”

pra ngjallja e parë. Ngjallja e të vdekurve, apo ngjallja e dytë, do të vijojë

më vonë. Ai nuk na tregon me saktësi se kur, por sipas Zbulesës ajo do të

jetë pas njëmijë vitesh. Dëgjo se ç’thotë Shën Pavli për këtë: “Por secili

sipas radhës së vet: Krishti, fryti i parë; pastaj ata që janë të Krishtit, në

ardhjen e Tij”. Me fjalë të tjera, të drejtët i bashkohen korit të të drejtëve

në fillim të mbretërimit njëmijë vjeçar dhe mëkatarët grupit të tyre në

fund të periudhës njëmijë vjeçare. A nuk është kjo Atë, e vërteta e

çështjes?

PLAKU KLEOPA: Siç të shpjegova më lart, Kisha e vërtetë e Krishtit e

kupton “njëvjeçarin” e Shkrimit të Shenjtë në mënyrë mistike dhe

simbolike për të nënkuptuar një numër të papërcaktuar vitesh. A

mendon se vetëm në këtë pasazh Shkrimi flet në një mënyrë mistike e të

fshehtë, apo është shumë e vështirë që t’i kuptosh temat që takohen në

këtë mënyrë? A nuk ka në fakt, shumë shprehje apo ngjarje mistike,

simbolike dhe alegorike që nuk mund të shpjegohen literalisht por bartin

kuptime të larta dhe shpirtërore, shpeshherë tërësisht të ndryshme nga

ajo që është menjëherë e dukshme? Si mund ta shpjegojmë librin e

Zbulesës fjalë për fjalë në lidhje me shtatë vulat? Çfarë është kali kuq, që

është i ngjashëm me zjarrin? Po shtatë engjëjt që ju dhanë shtatë plagët?

Si duhet ti kuptojmë ato?

Ka nga ata që flasin për dy ngjallje në fund të botës, dhe kështu sipas

tyre, në një farë mënyre, duhet të ndodhë një ardhje e tretë e Zotit. Por

një gjë e tillë, sigurisht, nuk është e vërtetë. U tregua më lart se ngjallja e

parë realizohet përmes pagëzimit të Krishterë dhe e dyta është ngjallja e

fundit (εόxάгη) apo e përgjithshme [e trupit]. Shën Joan Ungjillori i jep

me saktësi fjalët e Shpëtimtarit përsa i përket dy ngjalljeve: “Në të vërtetë

po ju them: ai që e dëgjon fjalën time dhe beson në atë që më ka dërguar,

134

ka jetë të përjetshme, dhe nuk vjen në gjyq, por kalon nga vdekja në jetë.

Vërtetë, vërtetë po ju them: Po vjen ora, madje ka ardhur, kur të vdekurit

do të dëgjojnë zërin e Birit të Perëndisë, dhe ata që e kanë dëgjuar, do të

jetojnë”.

Ndërsa ky pasazh ka lidhje me ngjalljen e atyre që do të dëgjojnë zërin e

Birit të Perëndisë, d.m.th atë ngjallje që “tani është,” kjo nuk mund të

interpretohet sikur i referohet ngjalljes së fundit, por vetëm ngjalljes së

tanishme të atyre, që u ngritën nga vdekja e mëkatit në jetën e Krishtit,

hynë drejt jetës së re të besimit të krishterë, si vetë apostulli dhe ungjillori

tregon gjetkë, përmes pagëzimit të Krishterë. Kjo është ngjallja e parë e

përmendur në librin e Zbulesës.

Më tutje, Shpëtimtari flet rreth një lloji tjetër të ngjalljes, një ngjallje që

është edhe tani, por që do të ndodhë në mbarim të botës, e cila nuk është

për shpirtin por për trupin, dhe veçanërisht për të vdekurit në varre.

“Mos u mrekulloni për këtë, sepse po vjen ora kur të gjithë ata që janë në

varre do të dëgjojnë zërin e tij, dhe do të dalin prej tyre; ata që kanë bërë

të mira, në ngjallje të jetës, dhe ata që kanë bërë të liga, në ngjalljen e

dënimit”. Me fjalë të tjera, mos u mahnitni me fuqinë e Krishtit që të

ngriheni shpirtërisht (d.m.th në ngjalljen e parë), sepse Ai vërtet do të

ngrejë dhe gjithë të vdekurit nga varret. Ky pasazh përjashton plotësisht

mundësinë për të qenë një periudhë njëmijë vjeçare ndërmjet ngjalljes së

të drejtëve dhe ngjalljes së mëkatarëve, pasi ai e tregon qartë se ngjallja e

fundit ose e përgjithshme është një dhe e vetme dhe do të ndodhë tek të

gjithë. Kjo është ngjallja e dytë. Ndërsa për të parën, ne e pamë që është

ajo ngjallje që “është tani,” ngjallja e tanishme, dhe jo e përgjithshmja,

apo e fundit.

Kështu, përmes një analize dhe krahasimi të pasazheve të Shkrimit të

Shenjtë, ne shohim se kuptimi i tyre qartësohet dhe sqarohet, dhe se

mundësia e hyrjes së një periudhe njëmijë vjeçare vendoset midis dy

ngjalljeve. Sipas mësimit të Kishës së vërtetë të Krishtit, periudha njëmijë

vjeçare duhet të kuptohet si shtrirje midis ngjalljes së parë, e cila ndodhi

në pagëzimin e Krishterë, dhe ngjalljes së dytë ose të fundit.

Kjo është ajo çfarë gjejmë në të vërtetë në letrën e parë të Shën Palit

drejtuar Selanikasve, ku ai flet vetëm për një ngjallje dhe jo për një

ngjallje të dytë apo të fundit. Është e vërtetë se këtu Shën Pavli i referohet

ngjalljes të të drejtëve, të cilët kanë fjetur në Zotin dhe jo ngjalljes së

mëkatarëve. Por, kjo jo për arsye se ata do të ngjallen më vonë, pas

135

njëmijë vjetësh, por thjesht sepse apostull Pavli dhe dëgjuesit e tij

shqetësohen vetëm për fatin e “të fjeturve në Krishtin”.

Fakti që ai nuk i referohet mëkatarëve nuk do të thotë se ata do të

ngrihen njëmijë vjet më vonë.

Apostulli këtu nuk shqetësohet aspak me çështje të tjera, pasi qëllimi i tij

në këtë letër, është të ngushëllojë lexuesit e tij, që ata të mos jenë të

brengosur, të shqetësuar apo të paditur, për fatin e atyre që prehen në

Krishtin.

Në letrën e tij të parë drejtuar Korintasve, Shën Pavli flet për të patur

“renditje”. Hiliastët e interpretojnë gabim këtë pasazh, si t’i referohej

vetëm dy radhëve, domethënë të drejtëve dhe të mëkatarëve, ngjalljet e të

cilit do të veçohen nga një periudhë njëmijë vjeçare. Vërtet, Shën Pavli

po flet këtu për shumë radhë, në analogji me shkallën e shenjtërisë ose

mëkatit (“sepse ndryshon në lavdi”) me të cilën ata do të zbulohen.

Shkrimi i Shenjtë është i saktë dhe i prerë në shumë vende, përsa i përket

ardhjes së dytë të Krishtit, domethënë, që do të jetë një datë e vetme për

të gjithë njëlloj, të drejtët dhe mëkatarët, pa patur një periudhë prej

njëmijë vjetësh midis ngjalljes dhe gjykimit të disave dhe të të tjerëve.

Shpëtimtari tha: “Sepse po vjen ora kur të gjithë ata që janë varre do ta

dëgjojnë zërin e tij, dhe do të dalin prej tyre; ata që kanë bërë të mira, në

ngjallje të jetës, dhe ata që kanë bërë të liga, në ngjalljen e dënimit”.

Kështu, do të jetë vetëm një zë që do të shpallë ngjalljen e të gjithëve. Në

një tjetër vend, Zoti thotë gjithashtu:

“Dhe kur të vijë Biri i njeriut në lavdinë e tij, bashkë me të gjithë engjëjt e

shenjtë, atëherë do të ulet mbi fronin e lavdisë së vet. Dhe të gjithë

kombet do të mblidhen para tij; dhe ai do ta ndajë njëri nga tjetri ashtu si

i ndan bariu delet nga cjeptë majta. Atëherë Mbreti do t’u thotë atyre që

do të jenë në të djathtën e tij: ejani, o të bekuar të Atit tim; merrni

trashëgim mbretërinë që u bë gati për ju që në krijimin e botës... Pastaj ai

do t’u thotë edhe atyre që do të jenë në të majtë: largohuni nga unë, o të

mallkuar, në zjarr të përjetshëm...” Kështu Shpëtimtari flet saktë dhe

qartë në lidhje me ardhjen e Tij të dytë dhe gjyqin e ardhshëm.

Në këtë paravoli shumë të lavdishme, Ai komunikon sigurinë që vijon:

do të ketë një korrje për grurin dhe po ashtu për egjrën, Dhëndri do të

vijë për të gjithë virgjëreshat në të njëjtën kohë, dhë në të njëjtën orë do t’i

kërkohet llogari për punën e bërë shërbëtorëve që iu besuan talentet.

136

Prandaj, një është ardhja e fundit e Krishtit, një është ngjallja dhe shfaqja

e të gjithëve para Mbretit dhe Gjykatësit, dhe një gjyq i njerëzimit.

KËRKUESI: Lexova në një broshurë se data e fillimit të mijëvjeçarit mund

të jetë e vendosur, dhe se nuk do të jetë e njëjtë me datën e ardhjes së

dytë, dhe se ajo përfaqëson fundin e “epokës së idhujtarisë”. A ka kjo

ndonjë vlerë?

PLAKU KLEOPA: Para së gjithash, dije me siguri absolute se nuk

ekziston ndonjë mijëvjeçar i tillë me kuptimin e përçuar në atë broshurë.

Në qoftë se data e ardhjes së dytë të Krishtit nuk mund të jetë e

vendosur, përderisa as engjëjt dhe as Biri i Njeriut, si njeri, nuk janë

njoftuar për të, atëherë sigurisht as data e fillimit të “mijëvjeçarit” nuk

mund të jetë e vendosur.

Ne e dimë se në atë që i përket shpëtimit, historia e botës mund të ndahet

vetëm në dy periudha: ajo e Dhiatës së Vjetër dhe ajo e Dhiatës së Re. Një

epokë tjetër do të fillojë me ardhjen e dytë të Zotit tonë, veçse kjo do të

jetë epoka e fundit dhe përjetshme. Në historinë e botës ekzistonin

episode të tjera më të vogla që nëndanin dy periudhat e mëdha pa

formuar me anën e kësaj dy apo tre periudha më shumë. Shekujt apo

epokat që ne kemi me këtë kuptim, përfshijnë atë të patriarkëve,

apostujve, të persekutimeve të tjera.

Përsa i përket pasazheve të Dhiatës së Vjetër, këto nuk mund të kuptohen

sikur të ishin magjike, por janë gjithashtu faktike ose simbolike, si libri

nga i cili ato zënë fill. Si mund ta dijë dikush se gjashtë ditët e krijimit

ishin në realitet, rreth shtatë mijë vjet dhe se secili nga ata përfaqëson një

zgjatje të madhe kohe për njerëzimin ose edhe një mijë vjet?

Në asnjë vend në Shkrimin e Shenjtë nuk thuhet se një ditë është e

barabartë me një mijë vjet, por vetëm se para krijimit të botës së

dukshme, koha nuk ekzistonte. Për Perëndinë, koha nuk është e fiksuar

apo e caktuar, por më saktë, një ditë para Perëndisë konsiderohet si një

mijë vjet dhe njëmijë vjet si një ditë ose si një vrojtim nate. Nga kjo nuk

rrjedh se shifrat e Shkrimit të Shenjtë përfaqësojnë një numër të caktuar

ditësh, të cilat pastaj ne i llogaritim si vite. Dhe pikërisht në këtë mënyrë,

ne do të ishim atëherë në gjendje ta konsideronim atë çka ata

përfaqësojnë si njëmijë vjet. Gjithashtu, përkundrazi, ne do të ishim në

gjendje të thonim me të njëjtën logjikë, se njëmijë vitet e mijëvjeçarit me

të vërtetë nënkuptojnë një ditë. Dhe në këtë rast, çfarë do të mbeste më

137

gjatë nga llogaritjet dhe analizat e Milenialistëve? Të gjitha llogaritjet e

tyre janë kontradiktore dhe hidhen poshtë nga e vërteta e gjërave.

KËRKUESI: Përsa i përket asaj që thuhet në Simbolin e Besimit [Besorja e

Nikea-Konstandinopojës] “Dhe mbretëra e Tij nuk do të ketë mbarim,”

Hiliastët thonë se Zoti do të vijë para Gyqit të Ardhshëm për të sunduar

me ta njëmijë vjet, dhe se më pas ai do t’i ngrejë mëkatarët për t’i gjykuar.

A nuk është e vërtetë se Zoti do të sundojë pambarimisht pas gjykimit të

fundit?

PLAKU KLEOPA: Kisha e vërtetë na thotë se mbretëra e Zotit nuk do të

ketë mbarim. Mbretërimi i Jisu Krishtit, si njeri, dhe Lavdia e Tij nuk do

të marrë fund kurrë por do të zgjatë përjetësisht. Sepse nga njëra anë,

Jisui nuk është vetëm njerëzor, nga i cili Perëndia dikur mund t’i merrte

lavdinë, ndërsa nga ana tjetër si Biri i Perëndisë, Ai nuk do ta mohojë

asnjëherë natyrën e Tij njerëzore. Duke qenë një njeri, i plotësuar me

lavdinë hyjnore, nuk do të marrë fund kurrë.

Mbretërimi i përhershëm i Jisu Krishtit u shpall që më parë prej

kryeengjëllit Gabriel. Është e vërtetë, siç thotë Shën Pavli, se Krishti do t’i

nënshtrohet Atit në gjithçka dhe kjo nënkupton nënshtrimin e tërë botës

para Atit dhe ndërprerjen e veprimtarisë së Tij përmbushëse, meqë është

vepra e Tij, që Ai e mori me mishërimin e Tij.

Prandaj, le ta dinë Hiliastët se s’mund të bëhen llogaritje dhe përcaktime

njerëzore për mistere që janë të panjohura për engjëjt, madje në natyrën e

Tij njerëzore, edhe për vetë Birin e Perëndisë.

138

Kapitulli i shtatëmbëdhjetë

Mbi mundimet e përjetshme të Ferrit

KËRKUESI: Kam dëgjuar që disa të krishterë thonë se është e pamundur

që ferri të jetë i përjetshëm, pasi kjo do të binte në konflikt me mirësinë e

Perëndisë.

PLAKU KLEOPA: Ne e dimë mirë nga dëshmi bindëse të Shkrimit të

Shenjtë që për keqëbërësit mundimet e ferrit do të jenë të përjetshme.

Dëgjo se ç’thotë Ungjillori i shenjtë në lidhje me këtë: “Pastaj ai do tu

thotë edhe atyre që do të jenë në të majtë: Largohuni nga unë, të

mallkuar, në zjarr të përjetshëm, të përgatitur për djallin dhe engjëjt e tij”.

Më tutje, pasi i tregon përfundimin e gjyqit të ardhshëm, ai thotë: “Dhe

ata do të shkojnë në mundim të përjetshëm, dhe të drejtët në jetën e

përjetshme”.

Gjithashtu, Shpëtimtari, duke dashur të përcaktojë qëndrueshmërinë e

mundimeve të ferrit, i quajti ato “zjarr i pashueshëm, atje ku krimbi i tyre

nuk vdes dhe zjarri nuk fiket”.

Në një pasazh tjetër, Shpëtimtari duke iu referuar sërish natyrës së

zgjatur të mundimeve të ferrit, thotë: “Tani në qoftë se dora jote ose

këmba jote të skandalizohet për mëkat, preje dhe flake nga vetja; është

më mirë për ty të hysh në jetë dorëcung ose i çalë, se sa të kesh dy duar

dhe dy këmbë dhe të hidhesh në zjarr të përjetshëm”.

139

Profeti Isaia duke vërtetuar të vërtetën e zjarrit të përjetshëm të ferrit,

thotë si vijon: “Kur ata do të dalin, do të shikojnë kufomat e njerëzve që

rebeluan kundër meje; sepse krimbi i tyre nuk do të vdesë dhe zjarri i

tyre nuk do të shuhet, dhe do të neveriten nga çdo mish”.

Kurse profeti Daniel e përshkruan njëlloj kur thotë: “Shumë nga ata që

flenë në pluhurin e tokës do të zgjohen, disa në një jetë të përjetshme, të

tjerë në turpin dhe në poshtërsi të përjetshme”. Fjala “shumë” këtu

nënkupton të gjithë, sepse kur flet për “shumicë,” Danieli nënkupton

masën e të fjeturve që do të ngrihen.

KËRKUESI: Ka nga ata që pohojnë se mundimet e ferrit nuk mund të

jenë të përjetshme derisa lexojmë në Shkrimin e Shenjtë: “Armiku i fundit

që do të shkatërrohet është vdekja”. Nga kjo rrjedh se vdekja, apo me

fjalë të tjera ferri, nuk do të ekzistojë. Si pasojë, ajo që quhet ferr apo

vdekje e përjetshme nuk do të ekzistojë përveç si një rrënim apo shfarosje

të keqbërësve me qëllim që ata të mos mbesin në përjetësi. Sipas

mendimit tim, ferr s’është asgjë tjetër se sa Sheoli izraelit, i cili nënkupton

bërthamën e varrit në tokë. Përveç kësaj, fjalët “zjarr” dhe “mundim”

nuk nënkuptojnë diçka të përjetshme, por vetëm vdekje, vendosje në

tokë. Sepse njeriu nuk ka një shpirt të pavdekshëm dhe prandaj vdekja

nënkupton kthim të njeriut në tokë.

PLAKU KLEOPA: Nëse është siç thoni ju, atëherë as gjykimi i ardhshëm

s’duhet të ekzistojë, sepse do të ishte i zhveshur nga i gjithë kuptimi.

Megjithatë, ne e dimë si nga Shkrimet e Shenjta ashtu dhe nga Etërit e

Shenjtë dhe mësuesit e përgjithshëm të Kishës sonë se gjykimi

përfundimtar ose i ardhshëm do të ndodhë. Kjo mund të thuhet se është

kështu për këto katër arsye: 1) që të zbulojë drejtësinë e Perëndisë.

2) të zbulojë padrejtësitë e njerëzve.

3 të shpërblejë veprat e mira të të drejtëve

4)të ndëshkojë rëndë keqbërësit e papenduar

me mundime të përjetshme.

Nëse njeriu është vetëm pluhur e dhé, pa një shpirt, si mund që

disa u ngjallën pavarësisht nga kjo? Për më tepër, si është e mundur që

Shpëtimtari na mëson që ta nderojmë dhe ta vlerësojmë shpirtin më

shumë sesa trupin dhe gjithashtu mos të kërkojmë vepra për trupin por

për shpirtin. Vepra të cilat ashtu si shpiriti, janë të pavdekshme?

140

Në diskutimin tonë rreth nderit që i takon shenjtorëve, unë të dhashë

shumë shembuj në lidhje me këtë. Shpëtimtari ynë na mëson që shpirti

ynë është më i vlefshëm se e gjithë bota dhe se është i pavdekshëm.

Shpëtimtari ynë na tregon se ferri është vendi i vuajtjes së përjetshme.

Shkrimet hyjnore na tregojnë se në ferr trupi si edhe shpirti vuan nga

mundimet e përjetshme dhe se ndëshkimi është i përjetshëm.

KERKUESI: Ka edhe një pikëpamje tjetër shumë të vjetër se Perëndia

është i Gjithë Mirë, që dashuria e Tij është e pakufizuar kundrejt njeriut

dhe për shkak të kësaj, është praktikisht e pamundur që Ai t’i ndëshkojë

njerëzit me vuajtje të përjetshme. Ai ëshë Ati i të gjithëve dhe cili Atë do

të ndëshkonte fëmijët e tij të pabindur me torturë të përjetshme? A

s’është një atë i prirur që gjithmonë të falë fëmijët e Tij? A s’do të ishte Ati

ynë qiellor edhe më shumë i prirur drejt mëshirës dhe durimit për ne?

PLAKU KLEOPA: Me të vërtetë, Perëndia është falës dhe i shumëvuajtur

kundrejt atyre që bien në mëkat në këtë jetë, sepse koha e ndreqjes është

tani, në këtë jetë dhe përvetësimi i faljes së tij varet nga pendimi ynë. Në

jetën përtej varrit, megjithatë, ne nuk jemi më në gjendje që të

pendohemi, të ndryshojmë mendimet tona, duke ditur që Perëndia nuk

na gjykon sipas gjithëfuqisë dhe mirësisë së Tij, por sipas paanësisë dhe

drejtësisë së Tij, duke shpërblyer secilin sipas veprave të tij. Nëse

Perëndia do të falte të gjitha mëkatet e njerëzve pa drejtësi apo rregullsi,

cili do të ishte thelbi për ne të alarmoheshim vazhdimisht me tmerrin e

mundimeve të përjetshme, në qoftë se në të vërtetë ato s’do të ekzistonin?

Si është e mundur që Perëndia të na thotë gënjeshtra në vend të së

vërtetës?

KERKUESI: Megjithatë, pse për disa mëkate të kryera në këtë jetë

kalimtare dikush do të meritojë mundime të përjetshme? Ndëshkimi

duhet të jetë konform me pandjeshmërinë e mëkatarit dhe në lidhje me

seriozitetin e mëkatit. Një mëkat jetëshkurtër nuk mund të ndëshkohet

me një dënim të përjetshëm, mbasi kjo do të nënkuptonte një gjykim të

padrejtë nga ana e Perëndisë, që quhet I Drejtë dhe I Gjithë mirë.

PLAKU KLEOPA: Në këtë rast, as bekimet e të drejtëve s’duhet të jenë të përjetshme,

sepse e njëjta analogji dhe marrëdhënie ekziston midis këtij gëzimi dhe vlerës së

veprave. A është e mundur që shpërblimi dhe bekimi i të drejtëve të qëndrojë

141

përjetsisht, ndërsa vuajtja dhe ndëshkimi i atyre që janë të denjë për ferrin është i

përkohshëm? Perëndia i ofron gëzim të përjetshëm të drejtëve, të cilët luftuan për të

kryer deri në fund vepra të mira këtu në tokë, por si një Perëndi i drejtë dhe i panjollë,

Ai edhe ndëshkon përjetësisht të pafetë që shkelën ligjin në këtë jetë të përkohshme.

Dhe përse kështu? Sepse plagët e shkaktuara nga mëkati që nuk shërohen në këtë jetë

përmes pendimit të përshtatshëm do të qëndrojnë përjetësisht të injektuara në praninë e

Perëndisë, duke bërë mëkate me vullnetin tonë të lirë, prapëseprapë duhet të kujtojmë

se lavdia, fuqia dhe drejtësia e Tij dhe të gjitha veçoritë e Tij hyjnore nuk kanë mbarim.

Në të njëjtën mënyrë, për shkak të mëkateve për të cilat nuk jemi penduar, edhe

mundimet e ferrit do të jenë të përhershme.248

A nuk ke dëgjuar apo parë në këtë jetë të tanishme për shumë raste kur

dikush, për shkak të mëkateve që ka bërë në një kohë apo një tjetër, mori

një dënim që vazhdoi shumë vjet apo edhe deri në fund të jetës së tij?

Zgjatja e kohës, në të cilën u krye veprimi i keq, s’është çfarë është

dënuese dhe përcaktuese për imponimin e ndëshkimit, por serioziteti

dhe përmasa e tij. Njeriu që me një mitraloz automatik, shkurton njëqind

njerka në një minutë, megjithëse kreu vrasje të tillë masive në një

periudhë kaq të shkurtër kohe, nuk do të dënohet për krimin e tij vetëm

për një minutë. Duhet të jetë e qartë se ai që vdes në varr me mëkate

shkatërrimtare ndahet nga Perëndia përgjithmonë dhe në veçanti nuk do

të jetë në gjendje të ndreqet në jetën tjetër. Në jetën përtej varrit, mëkatet

e tij do të qendrojnë me të përjetësisht e kështu edhe mundimet do të

vazhdojnë të ekzistojnë përgjithmonë.

KERKUESI: A janë dëshmitë e tjera në shkrimin e shenjtë përkrahës të

pafundësisë së mundimeve të ferrit?

PLAKU KLEOPA: Ka shumë. Nëse je i interesuar, lexo pasazhet vijuese

të shkrimit të Shenjtë: Mat. 18, 23: 33, dhe 25: 41-46; Mk. 9: 44 dhe 3: 29;

Kant. i kantik. 3: 17; 1 Thes. 1: 9; Heb 10: 27; Zbu. 14: 11 dhe 20: 10; Isaia

33: 14 dhe 66: 24; dhe Dan. 12: 2; dhe gjetkë.

248 Ferri ështëë dashuria e Perëndisë e refuzuar: “Për shumë njerëz sot “jeta” është një gjë e vogël, një gjë

kalimtare prej pohimi të vogël dhe mohimi të vogël, maskuar me iluzione rehatuese dhe pamje plot

shpresë të mosqenies së fundit...Por Perëndia i do edhe njerëz të tillë aq shumë sa i lejon ata që thjesht t’a

“harrojnë” Atë dhe të “zhduken”... prej pranisë së Tij, që ëstshë jeta tek njerëzit; a i ofron edhe atyre në

Ferr, Dashurinë e Tij, e cila është mundim tek ata që nuk e përgatitën veten në këtë jetë për ta pranuar

atë.”

142

Kapitulli i tetëmbëdhjetë

Mbi të folurin në gjuhët249

KERKUESI: Çfarë është glosalia ose “të folurit në gjuhët”?

PLAKU KLEOPA: Glosalia, ose “të folurit në gjuhët,” si një dhuratë e

Shpirtit të Shenjtë, është aftësia për të folur një gjuhë të huaj pa e mësuar

dhe pa e ditur atë më përpara 250. Kjo është e qartë nga Shkrimet e Shenjta

në të cilat përshkruhen ngjarjet e Pendikostisë dhe kohë në të cilën kjo

dhuratë hyjnore u shfaq fillimisht. Teksti është i pashkurtuar dhe jo i

dykuptimshëm dhe na rrëfen një ngjarje reale. Si pasojë, vetë teksti nuk

mund të shpjegohet vetëm me disa kuptime të veçanta mistike apo

shpirtërore, duke lënë jashtë kuptimin literal.

Le ta lejojmë vetë pasazhin nga Veprat e Apostujve të shpjegojë çfarë

nënkupton teksti dhe çfarë përfshin të folurit e gjuhëve të huaja me anë

të Hirit të Shpirtit të Shenjtë:

“Kur erdhi dita e Rrëshajave, ata ishin të gjithë bashkë në një mendje të

vetme, në të njëjtin vend. Dhe befas nga qielli erdhi një ushtimë, si ajo e

një ere që fryn furishëm dhe e mbushi gjithë shtëpinë ku ata po rrinin.

Dhe atyre u dukën gjuhë si prej zjarri, të cilat ndaheshin dhe zinin vend

mbi secilin prej tyre. Kështu të gjithë u mbushën me Frymën e Shenjtë

dhe filluan të flasin në gjuhë të tjera, ashtu si Fryma e Shenjtë ua jepte të

shpreheshin. Por në Jeruzalem banonin disa Judenj, njerëz të

perëndishëm, nga të gjitha kombet nën qiell. Kur u dëgjua ajo ushtimë,

249 1- Për shkak të pështjellimit të shkaktuar nga përkthimet më të hershme në Anglisht, glosolalia këtu

është përkthyer në mënyra të ndryshme si “glosolalia”, “të flasësh nëj gjuhë të huaj,” “të folurit e një

gjuhe të huaj,” dhe “të folurit në gjuhët”.

2- At Kleopa, duke ndjekur Shën Joan Gjojartin, sheh në dhuratën e gjuhëve vetëm atë për të folur një

gjuhë të huaj. Për një përkthim në të cilin kuptohet dhurata për gjuhët, nënkupton edhe lutjen e Jisuit ose

lutjen e zemrës, shih kasha, Sinodet dhe Qytetërimet nga Atë Joan Romandies, si dhe studimin që del së

shpejti nga Jerodhjakon Aleksis I Karakalout, në Paqë se t’i lutemi Zotit. 250

143

turma u mblodh dhe u hutua, sepse secili nga ata i dëgjonte të flisnin në

gjuhën e vet. Dhe të gjithë habiteshin dhe mrekulloheshin dhe i thoshin

njëri-tjetrit, Ja, a nuk janë të gjithë Galileas këta që flasin? Si vallë secili

nga ne i dëgjon të flasin në gjuhën e vetë amtare? Ne Partët, medët,

Elamitët dhe banorët e Mosopotamisë, të Judesë dhe të Kapadokisë, të

Pontit dhe të Azisë, të Frigjisë e të Pamfilisë, të Egjiptit dhe të pjesëve të

Azisë, të Libisë përballë Kirenës dhe ne të ardhur nga Roma, Judenj dhe

prozelitë, Kretas dhe Arabë, i dëgjojmë të flasin për gjërat e mëdha të

Perëndisë në gjuhët tona! Dhe të gjithë habiteshin dhe ishin hutuar. Disa i

thonin njëri-tjetrit, çdo të thotë kjo? Kurse të tjerë i përqeshnin dhe

thonin, janë plot me verë të ëmbël”.

Nga një shqyrtim i këtyre trembëdhjetë vargjeve që përmbajnë

çelësin e zgjidhjes së problemit, mund të nxjerrim përfundimet e

mëposhtme:

- të folurit e gjuhëve të huaja, për herë të parë në histori, është vetë

shfaqur prej hirit të Shpirtit të Shenjtë, si mrekulli. Për këtë arsye, lexuesi

sigurohet që më parë me një përshkrim të gjerë, që ai të jetë në gjendje të

mësojë se çfarë është kjo mrekulli dhe ku qëndron.

- Me këtë dhuratë të fuqishme të Shpirtit të Shenjtë, Apostujt filluan

të predikonin në gjuhë të tjera, madje në 15 gjuhë të ndryshme krahinore

të fiseve dhe kombeve të tjerë që u puqën atje për festën e Rëshajave.

- Judenjtë e kombeve të tjerë, që kishin si gjuhë të tyre amtare,

gjuhën e kombit në të cilën ata jetonin, mrekulloheshin kur dëgjonin

Apostujt të predikonin në gjuhën e tyre, sepse Apostujt ishin njerëz të

thjeshtë nga Galilea dhe ishte e pamundur që ata të dinin një gjuhë tjetër

përveç Aramaishtes që e kishin mësuar në shtëpi.

- Judenjtë e kombeve të tjerë kuptuan gjithçka nga predikimi hyjnor

i Apostujve. Ata i folën atyre me saktësi në gjuhën e tyre, në lidhje me

madhështinë e Perëndisë, pa patur nevojë për një përkthyes dhe pikërisht

në këtë qëndron mrekullia. Vizitorët në Jerusalem ishin të paaftë të

shpjegonin atë që dëshmuan dhe ishin plot habi.

- Midis dëgjuesve të predikimit kishte edhe disa që nuk i kuptuan

ato që thanë Apostujt dhe më vonë i përqeshën Apostujt, duke menduar

se ishin të dehur. Ky grup s’mund të jetë tjetër veç banorëve të

përhershëm të Jerusalemit dhe ndoshta ata të Palestinës fqinje, të cilët

nuk dinin gjuhë të tjera përveç gjuhës së tyre amtare, Aramaishtes. Për

144

këta njerëz, predikimi i Apostujve ishte tërësisht i pakuptueshëm dhe ata

e konsideronin atë thjesht dërdëllisje. Kështu, banorët e përhershëm nuk

kuptonin ndonjë gjë nga predikimi, po të mos përkthente dikush për ta.

Sepse ashtu siç është dhuntia për të folur në gjuhët ose në gjuhë të huaja,

ekziston edhe dhuntia e përkthimit. Siç është e dukshme më poshtë, kjo u

dha kur ata që dëgjonin ishin veç injorantë të krahinës nga gjuhë të tjera,

siç ishte për shembull rasti në Korinth. Megjithatë në Jeruzalem, gjatë

kësaj periudhe nuk u ndje kjo mangësi. Vetë dhuntia e përkthimit ishte e

mrekullueshme, ashtu siç ishte ajo e glosologjisë, nga e cila ajo varej

drejtpërdrejt. Duke mos patur këtë dhunti, banorët që po i dëgjonin, e

gjykuan Veprën e Apostujve vetëm sipas gjykimit dhe perceptimit të tyre

personal.

Glosolalia ishte një shenjë e fuqisë së Perëndisë dhe si një mjet vendimtar

i ungjillëzimit u manifestua midis njerëzve që nuk e përfillinin Besimin.

Sepse pavarësisht nga kjo, çfarë domethënie ka për dikë të flasë rreth

Krishtit në një gjuhë të huaj, nëse iu mësua, të besonte dhe ta jetonte

besimin e tij në Krishtin që prej viteve të fëmijërisë së tij?

Nëse ka nga ata që flasin gjuhë të huaja dhe nuk kuptohen nga njeri, si e

ngrenë ata Kishën dhe si i sjellin dobi asaj? Sepse qëllimi i glosolalisëp

për Apostujt ishte që të ishin në gjendje të përhapin përmes transmetimit

të kerigma (predikimit) në gjuhë të huaja, Besimin e të krishterëve tek të

gjithë popujt dhe ta bënin të njohur Ungjillin kudo në botë, siç është

shkruar: “Por harmonia e tyre përhapet mbi gjithë dheun dhe mesazhi i

tyre arrin deri në skajin e botës”.

Nëse dikush do ta kishte këtë dhunti, ne nuk duhet të mendojmë se është

më e madhja ndërmjet dhuratave të Perëndisë. Apostull Pavli thotë se ka

dhurata të tjera më ta mëdha prej Shpirtit të Shenjtë se ajo e glosolalisë.

“unë dua që të gjithë ju të flisnit gjuhëra, por më tepër të profetizonit,

sepse ai që profetizon është më i madh nga ai që flet gjuhëra, veçse në

interpretoftë, që të marrë ndërtim Kisha”. Dhe gjetkë ai thotë gjithashtu:

“Pra, në qoftë se, kur gjithë flasin gjuhëra dhe hyjnë profanë ose

jobesimtarë, a nuk do të thonë se ju kanë dalë mendtë”?

Për rrjedhim, dhuntitë e profecisë, të predikimit dhe të interpretimit të

shkrimit, janë shumë më lart sesa dhuntia e glosolalisë, mbasi me këto

ndërtohet dhe ka dobi akoma më tepër Kisha e Krishtit sesa me dhuntinë

e gjuhësisë apo të folurit në gjuhë të ndryshme. Më madhështore dhe më

e lartë se të gjitha dhuntitë është dashuria, për të cilën dëgjo se ç’ka thënë

145

Apostull Pavli: “Po të flisja gjuhët e njerëzve dhe të ëngjëjve dhe të mos

kisha dashuri, do të bëhesha si një bronz që kumbon ose si cimbali që

tingëllon.”

KERKUESI: Pretendohet nga disa njerëz se kur hiri i Shpirtit të Shenjtë

vjen tek ata dhe ata fillojnë të flasin në gjuhët, ata e gjejnë veten në një

gjendje ekstaze. Vetëm në këtë kohë ata janë në gjendje të flasin disa

tinguj njerzorë të paqartë dhe të pakuptueshëm, të kenë disa ngacmime

të brendshme ose thirrje gëzimi, ose të shprehin njëfarë pendimi për

mëkatet e tyre, si dhe lëvizje të tjera të trupit, të cilat bëhen me anë e

veprimit të hirit të Shpirtit të Shenjtë. Sauli kishte një manifestim të

ngjashëm shpirtëror kur ndiqte Davidin dhe shkonte në Ramah. Ai u

përshkua nga fryma profetike dhe me tronditje profetizoi, i grisi rrobat e

tij dhe qëndroi lakuriq tërë ditën dhe tërë natën.

PLAKU KLEOPA: Është e pakuptueshme që një intelekt i shëndoshë, i

kthjellët dhe i përmbajtur, të zbulojë misteret e mëdha të Perëndisë me

thirrje të paqarta. Një gjë e tillë s’është aspak e njëjtë, siç e dimë nga ajo

që u zbulua përmes glosolalisë si një dhunti hyjnore.

Idhujtarët Grekë të antikitetit, kishin shfaqje të ngjashme kur i luteshin

perëndive të tyre, Dionisit, Zeusit dhe të tjerëve. Kur gjendeshin para një

idhulli djallëzor, ata binin në ekstazë ose në shtangësi, duke u tundur

dhe duke bërë lëvizje ritmike me trupin e tyre, dhe rrëzoheshin përdhe,

me disa që madje u dilte shkumë nga goja si të demonizuarit e kohëve të

vjetra. Pas kësaj ata çoheshin dhe këndonin meloditë e rapsodëve dhe

bënin thirrje me kënaqësi demoniake. Njëlloj ndodhi me Montanistët,

heretikë të shekujve të parë dhe të dytë pas Krishtit, me Gnostikët, e më

vonë me Metodistët, me Kuekërsat (Dridhësit), me Pentikostianët dhe të

tjerë. Këta grupe kishin prirje misterioze dhe të çuditshme dhe lëvizje të

trupit, kishin huluçinacione dhe ishin në mashtrim, e mendonin se e

gjithë kjo vinte nga Perëndia, kur faktikisht ajo vjen nga ‘teologët’ e

errësirës, që janë të familjarizuar me Shkrimin e Shenjtë dhe që shpien në

mashtrim jo dyshuesit, duke i mashtruar ata me fjalë të marra edhe nga

Shkrimi i Shenjtë.

KËRKUESI: Këta njerëz thonë edhe se me karizmën (hirin) e të folurit në

gjuhët që ata zotërojnë, ata ruajnë të paprekur veprën e Shpirtit të Shenjtë

midis njerëzve dhe brenda Kishës së Krishtit siç ekzistonte në fillim të

146

Krishtërimit. Sepse ata pretendojnë që sot, si edhe në fillim, me këtë

shenjë bën mrekulli dhe çudi tek ata që gjer tani nuk janë të Krishterë.

Përveç kësaj, me këtë shenjë të dukshme të dhuntisë të të folurit në

gjuhët, i bëhet e njohur besimtarëve se akoma ekziston një vepër e

Shpirtit të Shenjtë në Kishë, si në periudhën e parë të të krishterëve në

Jeruzalem.

PLAKU KLEOPA: Dhuntia e të folurit në gjuhë të huaja ose glosolalia,

nuk u dha nga Perëndia për gjithë kohën, deri në fund të botës. Ajo ishte

një shenjë e dhënë Kishës vetëm për një periudhë, me qëllimin për ta bërë

më të lehtë atyre të feve të tjera që të konvertoheshin në Krishtërim. Ne

shohim në këtë drejtim, se Judenjtë e Jeruzalemit, të cilët nuk e kuptuan

predikimin e Apostujve të dhënë nga Hiri Hyjnor në të vërtetë nuk e

besuan por thanë se Apostujt ishin të dehur.

Profeti Isaia profetizoi porsa i përket mosbesimit të tyre para kësaj

dhuntie të madhe të hirit, duke thënë, “Në fakt do të ndodh që me buzë

që belbëzojnë dhe me një gjuhë tjetër Zoti do t’i flasë këtij populli. Ai u

kishte thënë, Ja pushimi; vëreni të lodhurin të pushojë; këtu është freskët!

Por ata nuk deshën ta dëgjojnë”. Në të vërtetë, në Jeruzalem ata i folën

atyre me buzë të panjohurish, sepse Judenjtë e huaj ose Judenjtë e

Diasporës, dëgjuan për veprat çudibërëse të Perëndisë në gjuhët e tyre

dhe besuan. Prandaj edhe Apostull Pavli profetizoi se dhuntia e të folurit

në gjuhë të huaj do të ndalonte.

Popujt e asaj kohe, shpirtërisht ishin në moshën e foshnjërisë, sepse sapo

kishin lënë adhurimin e idhujve dhe mendjet e tyre ishin të turbulluara,

të hutuara e të mpira. Ata ishin akoma robër në kënaqësinë e dëshirave

trupore dhe nuk kishin njohuri për dhuntitë hyjnore që dikush i gëzon

vetëm për shkak të besimit. Për këtë arsye, mrekullitë u dyndën në atë

kohë mbi ta.

Disa dhunti shpirtërore janë të padukshme dhe bëhen të arritshme tek

njeriu përmes besimit. Megjithatë, të tjera janë të dukshme për shkak të

mosbesimit të njerëzve. Ja tek është një shembull: Falja e mëkateve është

një vepër shpirtërore e padukshme. Ne nuk e shohim me sytë tanë të

ndjeshëm se si pastrohemi prej mëkateve tona. Përse? Sepse as shpirti që

është i pastruar, nuk është i dukshëm në sytë e trupit tonë. Edhe të folurit

në gjuhët apo gjuhë të ndryshme, është vepër e Shpirtit të Shenjtë, por

është një shenjë e dukshme dhe i bind më lehtë ata të feve të tjera. Për

147

këtë arsye Shën Pavli thotë si vijon: “Prandaj gjuhët janë një shenjë jo për

ata që besojnë, por për jobesimtarë, kurse profecia nuk është për

jobesimtar, po për jobesimtarë”. Ai që beson, nuk ka nevojë për garanci e

shenja. Të Krishterët e parë nuk do të kishin besuar nëse nuk do të kishin

marrë shenjë.

KËRKUESI: Nga ata me të cilët unë fola, mësova se përveç dhuntisë së të

folurit në gjuhët, ata kanë edhe dhuntinë e pagëzimit me “Frymën e

Shenjtë dhe me zjarr” që është plotësisht e ndryshme nga pagëzimi me

ujë. Ky pagëzim dynd mbi ata dhunti të ndryshme çudibërëse të Shpirtit

të Shenjtë, sidomos atë të glosolalias dhe të interpretimit të Shkrimit, siç

ndodhi edhe me Apostujt në Pentikosti.

PLAKU KLEOPA: A është e mundur që të ketë dy pagëzime të krishtera?

A nuk thuhet në Shkrimin e Shenjtë se ka një dhe vetëm një? Shën Pavli

na tregon se është “një Zot i vetëm, një besim i vetëm, një pagëzim i

vetëm, një Perëndi i vetëm dhe Atë i të gjithëve...” Pagëzimi me “Frymën

e Shenjtë dhe me zjarr” i Pentikostisë, s’është askush tjetër përveç

pagëzimit të Krishterë, i cili u paralajmërua si nga Shën Joan Pagëzori

ashtu dhe nga Vetë Shpëtimtari për të cilin Ai tha se do të ndodhte nga

“uji dhe nga Fryma” një pagëzim as vetëm nga uji, si me pagëzimin e

Joanit, as vetëm nga Fryma. Këto dy elementë, njëra e dukshme dhe tjetra

e padukshme, përbëjnë dy kërkesat më të domosdoshme për një dhe të

vetmin pagëzim të Krishterë. Nëse, porsa i përket praktikës së këtij

misteri, disa Frymën, siç përbëhet elementi kryesor i këtij Mistere, le ta

dinë se Misteri është një dhe vetëm një dhe dy elementët e tij janë të

pandashem.

KËRKUES: Çdo i krishterë duhet të ketë brenda tij Shpirtin e Shenjtë.

Anëtarët e njëfarë vëllazërie të krishterë thonë se ndërsa ata mund të

japin dëshmi të pranisë së Shpirtit të Shenjtë brenda tyre përmes

praktikës të të folurit në ligjëratë të huaj, Orthodhoksët nuk janë në

gjëndje ta shfaqin këtë në ndonjë mënyrë. Si pasojë, ata thonë se

Orthdhoksët nuk janë të Krishterë të vërtetë për shkak të mungesës së

kësaj vepre të Shpirtit të Shenjtë në jetët e tyre.

148

PLAKU KLEOPA: Është e vërtetë se çdo i Krishterë duhet të ketë me

vetëdije brenda vetes Shpirtin e Shenjtë. Megjithatë, prania e Shpirtit të

Shenjtë nuk bëhet e qartë vetëm përmes glosolalias. Apostull Pavli na

tregon se “Fryti i Frymës është dashuria, gëzimi, paqja, durimi,

mirëdashja, mirësia, besimi, zemërbutësia, vetëkontrolli...” Prandaj, a e

shikon se midis fryteve të Shpirtit të Shenjtë, praktika e të folurit në

gjuhët e huaja nuk përmendet diku? Kjo është për arsye se ajo është një

dhunti e Shpirtit të Shenjtë që u dha në Kishë për një periudhë të caktuar

kohe ndërsa dhuntitë e përmendura këtu prej Apostullit, të gjithë të

Krishterët, të çdo epoke, duhet t’i kenë gjatë gjithë jetës së tyre. Kushdo

që ka frytet e Frymës ke edhe Shpirtin e Shenjtë brenda tij. Dhuntia e

glosolalias nuk është një dhunti e zakonshme e hirit, por diçka e veçantë

që s’i jepet çdonjeriu. Si mund ta konsiderojmë ne atëherë, një parakusht

të shpëtimit dhe një kërkesë të domosdoshme për praninë e Shpirtit të

Shenjtë në jetën tonë kur ajo nuk i dhurohet çdo njeriu? Apostull Pavli

thotë, “A flasin të gjithë gjuhë të ndryshme?” Për rrjedhim, prandaj ata

që nuk flasin gjuhë të ndryshme mund të jenë edhe të krishterë të mirë.

Në bashkësinë e të krishterëve të vërtetë, jo çdonjëri ka të njëjtat dhunti.

Apostujt nuk e kërkuan këtë dhunti nga të gjithë të krishterët, dhe vërtet

shumë shpejt u zbulua se kjo dhunti ishte padobi.

Vetë Apostujt nuk e përdorën këtë dhunti, pavarësisht nga raste të

veçanta kur kishin një qëllim të caktuar, si në ditën e Pentikostisë.

Kështu, prandaj duhet të jetë e qartë se ata nuk e kërkuan për çdo të

Krishter ta ketë këtë si një mjet shpëtimi.

KËRKUESI: Pas gjithë asaj që kemi thënë në lidhje me glosolalian, do të

doja të përmblidhnit pikat kryesore të diskutimit tonë.

PLAKU KLEOPA: Dëgjo vëlla, dhe ruaje mirë brenda mendjes tënde:

glosolalia e vërtetë si një dhunti e Shpirtit të Shenjtë mund të njihet

vetëm kur ndërthuret me supozimet e mëposhtme.

1) Nëse dikush, me frymëzimin e Shpirtit të Shenjtë flet një gjuhë, ajo

duhet të kuptohet nga të gjithë ata që janë pranë tij, siç ndodhi në rastin

që cituam prej Veprave të Apostujve.

2) Kur dikush flet një gjuhë në mes të banorëve, pa përkthim, gjuha e

huaj është dërdëllitje dhe marrëzi.

149

3) Glosolalia nuk iu dha Kishës përgjithnjë, por vetëm në fillim të

Krishtërimit me qëllim që t’i zgjojë idhujtarët dhe Judenjtë drejt besimit

në Krishtin. Për këtë arsye, Apostull Pavli tha se dhuntia e glosolalias në

disa çaste do të pushonte së ekzistuari në Kishë.

4) Përderisa ne besojmë që Krishti është Perëndia ynë i vërtetë, nuk kemi

më nevojë për glosolalian, duke ditur se njohja e gjuhëve të huaja me anë

të frymëzimit të Shpirtit të Shenjtë është një shenjë (mrekulli) e

nevojshme vetëm për jobesimtarët dhe jo për besimtarët.

5) Që prej fillimit të Krishtërimit, glosolalia ishte ndër dhuntitë më të

vogla në Kishën e Krishtit, ndërsa të tjerat, si për shembull ajo e

profecisë, e interpretimit të Shkrimit, e dashurisë dhe pjesës tjetër, ishin

shumë më të mëdha.

6) As që mund të bëhet fjalë që të folurit në gjuhët, si dhunti e Shpirtit të

Shenjtë, të nënkuptojë një përçatje në një gjuhë joreale dhe të

pakuptueshme, sepse atëherë s’do të ishte të folurit në gjuhët, por

(vetëm) gjuha jonë. Përveç kësaj, ajo del në kundërshtim të hapur me

Kapitullin dy të Veprave të Apostujve.

7) Zërat e paqartë, marrëzitë dhe shqiptimet jokoherente, të cilat shpesh i

dëgjojmë nga oratorë të vetëshpallur të gjuhëve, i ngjasojnë shumë

skenave që idhujtarët i bënin para idhujve të Dionisit, si edhe me disa

nga Montanistët, Gnostikët, kuekërsat (Dridhësit), dhe më vonë nga

Pentikostianët, të gjithë të cilët Kisha e vërtetë e Krishtit i anatemizon.

Kështu vëlla, e huaj për Frymën e Perëndisë është të folurit në gjuhët e

atyre që mendojnë se janë hirmbajtës dhe marrin guximin të

keqpërfaqësojnë glosolalian e vërtetë, një dhunti e Shpirtit të Shenjtë që

ekzistonte në fillim të Krishtërimit.

KAPITULLI 19

MBI MAGJINE DHE OKULTIZMIN

150

KERKUESI: Unë di që shumë njerëz, me dhimbje nga vdekja e të afërmve

të tyre të dashur, i drejtohen për ndihmë spiritualizmit, fallit, okultizmit,

ose edhe synojnë të bisedojnë me të afërmit e tyre të vdekur. Përse nuk e

lejon Kisha këtë?

PLAKU KLEOPA: Si në Shkrimin e Shenjtë ashtu dhe në të gjitha

shkrimet e Etërve të shenjtë, ka një varg dëshmish që tregojnë qartë se

Perëndia i ndëshkon ata që ngatërrohen me okultizmin dhe me

nekromacinë (të kërkosh të flasësh me të me të vdekurit). Shpëtimtari

ynë na mëson se “lum ata që nuk kanë parë dhe kanë besuar”. Apostull

Pavli na tregon ne që besojmë në Krishtin se duhet të kërkojmë sipas

fuqisë së besimit dhe jo sipas perceptimit të syve tanë lëndorë, duke

thënë “sepse ecim nëpërmjet besimit dhe jo nëpërmjet shikimit”.

Megjithatë, demonët që sillen rrotull për pre, udhëzojnë disa njerëz që të

mos kënaqen me mësimdhënien e shpëtimtarit dhe të apostullit të Tij, të

ecin me besim në besën e Krishtit, që të kërkojnë me çdo mënyrë të

shqyrtojnë me sytë e tyre të ndjeshëm atë që është e arritshme vetëm me

sytë e besimit. Njeriu që i drejtohet magjisë së zezë dhe nekromacisë,

është një armik i Perëndisë, i pabindur tek udhëzimet e Tij, jo i kënaqur

me mësimet shpëtimtare që Perëndia jep përmes Shkrimeve, por më

shumë i nxitur nga demonët në këtë vepër të paligjshme, ai kërkon t’i

shqyrtojë gjërat në mënyrë nacionale. Dhe kështu, duke besuar në këto

fantazi, ai tërhiqet prej Perëndisë dhe mësimeve të Kishës sonë.

Ata që e lidhin veten me këtë dhe thërrasin frymët e të vdekurve, sjellin

si përkrahje shembullin e Saulit, që kërkoi nga magjistarja lutjen e shpirtit

të Saulit, duhet të dinë nga dënimi i tij se janë fajtorë para Perëndisë.

Sepse pikërisht, për shkak të kësaj shkelje, Sauli humbi mbretërinë e jetën

e tij dhe u ndëshkua nga Perëndia që vritej me shpatën e vet. Ndëshkimi

i Saulit për bisedën e tij të paligjshme me të vdekurit, tregohet kështu në

Shkrimin e Shenjtë : “Kështu Sauli vdiq për shkak të jobesnikërisë së tij

ndaj Zotit, sepse nuk kishte respektuar fjalën e Zotit dhe njëkohësisht

kishte menduar të merrte këshilla nga ajo, pa u këshilluar me Zotin.

Prandaj Zoti e bëri të vdesë dhe ia kaloi mbretërinë Davidit, birit të Isait”.

Në Dhiatën e Vjetër, Zoti urdhëron si vijon: “Mos iu drejtoni mendimeve

dhe magjistarëve, mos u konsultoni, për të mos u ndotur me to. Unë jam

Zoti, Perëndia juaj“. Dhe diku tjetër: “Në qoftë se një burrë apo një grua

151

merret me shpirtrat apo është magjistar, ai do të dënohet patjetër me

vdekje, t’i vrisni me gurë, gjaku i tyre do të bjerë po mbi ta.”

Lutja e shpirtit të të vdekurve ësthë e urryeshme për Perëndinë, i cili nuk

e ka lejuar kurrë atë në popullin e Tij: “... të mos gjendet tek ti ndonjë që e

kalon birin ose bijën e vet nëpër zjarr, as ndonjë që praktikon shortin, bën

parashikime, interpreton shenjat dhe merret me magji, as ai që ysht, as ai

që konsultohet me frymët, as magjistarët, as ai që ndjell të vdekurit, sepse

të gjithë ata që merren me këtë punë neveriten nga Zoti”. Perëndia e

konsideron këtë neveri një nga revoltat më të mëdha të njeriut kundër

vullnetit të Tij.

Ne nuk kemi nevojë të komunikojmë me të vdekurit përderisa Perëndia

na ka zbuluar çdo gjë që Ai mendon se është e nevojshme dhe e

dobishme për shpëtimin tonë. Për shembull, bisedimi me të vdekurit nuk

është në gjendje të na provojë se shpirtrat e të vdekurve jetojnë siç kanë

jetuar dikur në jetën e tanishme. Ky realitet i jetës tjetër është i njohur për

ne pasi e dimë nga Zbulesa hyjnore dhe është një çështje besimi, pa qënë

nevoja për kërkim dhe studim me shqisat tona trupore. Zbulesa hyjnore

na ofron çdo siguri të së vërtetës. Nëse dikush dëshiron ta shqyrtojë dhe

ta provojë këtë me ndijimet e tyre të dukshme, kjo do të thotë të vesh në

dyshim të vërtetat që u zbuluan me anë të Perëndisë. Përveç kësaj, në

këto bashkëbisedime shpirtërore nuk ka siguri që fryma e e kërkuar e të

vdekurve, do të shfaqet e do të flasë, pasi frymët e liga, demonët,

imitojnë frymët e drejta, siç na mëson Shën Pavli: “Satanai vet

shndërrohet në engjëll drite”. Edhe Ungjillori Joan na tregon si vijon:

“Shumë të dashur, mos i besoni çdo fryme, por i vini në provë, për të

ditur nëse janë nga Perëndia”.

Përveç gjithë kësaj, Etërit e shenjtë na tregojnë se në rastin e Saulit dhe

magjistares, nuk ishe fryma e Samuelit ajo që u shfaq, por një frymë

djallëzore që kishte zënë vendin e frymës së Samuelit. Shën Grigori i

Nisës thotë se fryma ishte aq e tmerrshme dhe e shëmtuar, sa magjistarja

u frikësua prej saj. Gjithashtu, ne shohim në rastin e Adamit, të cilin

Perëndia e kishte thirrur drejt lartësisë së hyjnizimit, se u mashtrua nga

Djallit dhe, duke rënë nga hiri i Perëndisë, u fsheh bashkë me Evën. Ka

shumë shembuj në Shkrim, prej të cilave dimë se me mashtrimin e djallit,

në vend të jetës trashëgohet vdekja, në vend të së vërtetës, gënjeshtra dhe

në vend të së mirës, e keqja.

152

Për shkak të rrezikut të mashtrimit nga vizionet dhe ëndrrat, disa prej

Etërve të Shenjtë nuk pranonin çfarëdo lloj ëndrre para se t’i bënin një

shqyrtim shumë të kujdesshëm. Shën Joani i Shkallës thotë “kushdo që

nuk beson në vizione dhe ëndrra, është një filozof shpirtëror” si edhe

“kur demonët e mburrjes e të krenarisë tundojnë vëllezërit më të dobët

me vizione dhe ëndrra, i shndërrojnë ata në “profetë”.

KERKUESI: Fallxhoret dhe magjistrët thonë se Shkrimi i Shenjtë tregon

raste të shfaqjeve së njerëzve të vdekur dhe të engjëjve. Ata thonë edhe

që Shkrimi përderisa dëshmon paaftësinë tonë për të komunikuar

drejtpërdrejt me të vdekurit, rrjedhimisht ndjellja e frymëve nuk është e

huaj për krishterimin dhe para së gjithash, nuk është diçka e

antikrishterë.

PLAKU KLEOPA: Është e vërtetë që Shkrimi i Shenjtë na tregon shfaqjen

e Moisiut dhe Elias gjatë shpërfytyrimit të Shpëtimtarit, si dhe që pas

kryqëzimit të Krishtit shumë të vdekur u ngritën nga varret. Shkrimi i

Shenjtë dëshmon edhe shfaqjen e ëngjëjve, p.sh. tek lajmi i lindjes së Shën

Joan Pagëzorit dhe lindjes së Shpëtimtarit Krisht, tek Ngjallja e Zotit, si

dhe për ndërhyrjen e tyre në shërbesën e disa të drejtëve dhe shenjtorëve

nga Dhiata e Vjetër dhe e Re. Ata komunikonin me njerëzit ose ballë për

ballë, ose përmes ëndrrave. Megjithatë, këto shfaqje nuk ndodhën

nëpërmjet vullnetit dhe lutjes së njerëzve, por me urdhrin e Perëndisë.

Këto shfaqje vërtetojnë pavdekësinë e shpirtrave të tyre dhe që fuqia e

tyre të zbulohet tek njerëzit në mënyra të veçanta, por kjo nuk e mbështet

të drejtën e njeriut, për të kërkuar takim me të vdekurit.

KERKUESI: Në Dhiatën e Vjetër u praktikua nekromacia, siç është e qartë

në rastin e Saulit, magjistares dhe diku tjetër. Gjithashtu, në Kishën e

krishterë, praktikohet ajo që ne e quajmë lutja e shenjtorëve dhe e

ëngjëjve. Në bazë të saj, kjo s’është asgjë tjetër veçse një lutje e shpirtrave

të drejtë ose një komunikim me të vdekurit, për të ndihmuar të gjallët në

nevojat e tyre të veçanta. Për shkak të kësaj, pretendohet se okultizmi

apo parashikimi i fatit, përfaqëson një mësimdhënie të shkrimit që në

praktikë njihet prej kishës.

153

PLAKU KLEOPA: E vërteta lidhur me Saulin dhe magjistaren u sqarua

më herët. Përsa i përket lutjes së shenjtorëve dhe ëngjëjve, në asnjë

mënyrë ajo s’është e njëjtë me nekromacinë. Kur kërkojmë shenjtorët dhe

engjëjt, nuk kemi qëllim apo pretendim për të folur në mënyrë të

vetëdijshme me ta, që t’i shohim, të dëgjojmë zërin e tyre, apo që të na

shfaqen para nesh në mënyrë të dukshme, që të na zbulojnë misteret, të

cilat Perëndia ka vendosur se duhet të mbeten të fshehta për njeriun. Ne i

flasim shenjtorëve dhe ëngjëjve në lutjen tonë, nëpërmjet syve tanë të

mendjes dhe besimit tonë, pa patur nevojë t’i shohim apo dëgjojmë në

mënyrë të vetëdijshme.

Magjistarët kanë qëllimin dhe nevojën për të thirrur shpirtrat e të

vdekurve (megjithatë, unë besoj se në të vërtetë ato janë frymë demonësh

që shfaqen në trajtën e shpirtrave të të vdekurve) në mënyrë që t’i

zbulojnë atyre disa të fshehta të së ardhmes së të vdekurve apo

kuriozitete të tjera të ndaluara nga ligji i Perëndisë. Dëgjo se ç’ka për të

thënë Shkrimi i Shenjtë : “Në rast se ju thonë, këshillohuni me mendimet

dhe me magjistarët, që mërmëritin dhe pëshpëritin, përgjigjuni: A nuk

duhet që populli të konsultohet me Perëndinë e tij?”

A duhet vallë, t’u drejtohet të vdekurve për llogari të të gjallëve?

Përmbajuni ligjit dhe dëshmisë! Në rast se një popull nuk flet në këtë

mënyrë, kjo do të thotë se ai nuk ka dritë”.

Kur pasaniku i pamëshirshëm i kërkoi Abrahamit që ta dërgonte Llazarin

te shtëpia e atit të tij dhe t’i bënte të ditur gjendjen, ku ndodhej ai me

qëllim, që t’i sillte vëllezërit e tij në pendim, Abrahami iu përgjigj, se për

të gjallët, mbulimi i ligjit ( Mioisiu dhe profetët ) ishte i mjaftueshëm. Në

të vërtetë, në Zbulesën Hyjnore që na u paraqit me anë të Shkrimit dhe

Traditës së Shenjtë, nuk mungon asgjë në mënyrën e njohjes rreth

shpëtimit tonë, as nuk kemi nevojë që të kërkojmë nga të vdekurit – ose

më mirë, nga demonët – diçka të volitshme për shpëtimin tonë. Kur

Perëndia na dërgon një profet dhe kjo nuk na zbulohet drejtpërsëdrejti,

kjo nënkupton se ai nuk do të bëjë zbulime të tjera, duke e ditur që ato

s’do të jenë të dobishme për ne. Kur dikush që profetizon nuk është i

Perëndisë, ai padyshim që është i Djallit, siç ishin profetët e rremë të

përmendur në Shkrim. Ata shpallin vizione të rreme, kotësira dhe profeci

absurde të lidhura me gjendjen e zemrës së tyre. Kur ata na tregojnë

realisht të vërtetën, ne s’duhet ta besojmë atë, përderisa ata nuk e thonë

për t’i sjellë dobi ndokujt, por duke mashtruar kërkojnë të na shpien në

154

iluzion. Shqyrto vajzën me frymën e ndyrë të fallit në qytetin e Filipit të

Maqedonisë. Gjithçka thoshte fryma e keqe përmes gojës së saj ishte e

vërtetë dhe megjithatë apostull Pavli e paralajmëroi që të heshtte, duke e

flakur tej frymën demoniake.

Siç u sugjerua më lart, me lutjen e shenjtorëve dhe engjëjve ne nuk jemi

kureshtarë lidhur me çfarë do të shohim ose çfarë do të dëgjojmë prej

tyre

(flasim materialisht), siç janë magjistarët dhe fallxhorët me lutjen e tyre

për shpirtërat. Përmes shenjtorëve, ne kërkojmë nga Perëndia atë që Ai

denjon të na japë për shpëtimin tonë, ndërsa spiritualistët dhe mjekët

sharlatanë251 kërkojnë nga demonët që shfaqen si njerëzit e vdekur, atë që

ata duan, madje edhe këtë nga kureshtja e pakët.

Megjithatë, nëse me urdhër të Perëndisë, një nga shenjtorët ose engjëjt do

të kërkonte të na shfaqej në mënyrë trupore, këtu nuk ka shkelje, sepse

nuk e kemi dëshiruar dhe kërkuar ne.

Por, edhe në raste të tilla, është e nevojshme që ne të jemi shumë të

kujdesshëm, të përulur, të matur dhe të mbushur me frikë Perëndie,

mbasi duke ditur që Satanai merr edhe pamjen e një ëngjëlli, ajo mund të

jetë fare lehtë një fantazi e Djallit. Natyrisht, edhe kur vizioni është nga

Perëndia, është më mirë që ne mos t’a pranojmë atë. Sepse nëse e bëjmë

këtë me përulësi, Perëndia nuk do të brengoset për arsye se Ai e di që ne

po i kushtojmë vëmendje për të mos pranuar brend nesh ujkun në vend

të bariut. Ne vërtet nuk kemi nevojë t’i shohim shenjtorët dhe engjëjt, por

vetëm t’i lutemi me besim dhe vizon të brendshëm. Shën Neilo Asketiku

thotë “I bekuar është ai intelekt, i cili arrin në pikën e adhurimit të

Perëndisë, pa i dhënë formë trajtës së Tij brenda vetes.”

KËRKUESI: Okultistët dhe ndjellësit e shpirtrave të vdekur deklarojnë se,

sipas mësimeve të Shkrimit, rilindja ose kthimi në jetë pranohet nga

Shkrimet, si rasti i shënuar për kthimin e Elias në personin e Shën Joan

Pagëzorit. Engjëlli tha për Joanin: “Dhe do të shkoj përpara Tij në frymë

dhe pushtet të Elias.” Edhe Shpëtimtari thotë fjalë të ngjashme në lidhje

me Joanin: “Dhe, në daçi pranojeni, ai është Elia, që duhej të vijë, me fjalë

të tjera, ai që u zbulua me anë të profetëve, duhet të vijë. Një herë tjetër,

dishepujt e pyetën Zotin, “Vallë pse skribët thonë se duhet të vijë Elia më

parë?’ Dhe Jisui u përgjigj e u tha atyre, ‘Vërtet Elia duhet të vijë me parë

dhe të rivendosë çdo gjë. Por unë ju them se Elia ka ardhur dhe ata nuk e

251 Ata që mashtrojnë njerëz duke marrë përsipër shërimin e tyre me anë të magjisë (shën. red)

155

kanë njohur, madje u sollën me të ashtu si deshën. Kështu dhe Birit të

njeriut do t’i duhet të vuajë prej tyre. Atëherë dishepujt e kuptuan se u

kishte folur për Joan Pagëzorin.”Për rrjedhim, Joan Pagëzori është Elia që

do të vijë sërish në botë. Prandaj, Jisu Krishti mësoi se ka një rizgjim ose

rigjetje të jetës. A s’është kështu?

PLAKU KLEOPA: Me të vërtetë, profet Malakia profetizoi shfaqjen e

Ilias, por kjo nuk u përmbush para lindjes së Mesias. Më saktë, Elia do të

shfaqet para ardhjes së ditës së madhe e të shquar të Zotit dhe me anën e

kësaj ai le të kuptohet fillimin e fundit të botës.

Ne duhet t’i kuptojmë fjalët e engjëlit, që Joani do të vijë “në frymë dhe

pushtet të Elias,” për të patur parasysh se ai do të ketë fuqinë e Elias në

misionin e tij drejt botës dhe në predikimin e tij për pendim, me zellin,

bëmat, mundimet dhe me veshjen e tij.

Fjalët e Shpëtimtarit do të ngjanin vërtet sikur mbështesin kthimin e Elias

në personin e Joanit, dhe se kjo do të ndodhë, atëherë dhe jo në fund të

botës. Megjithatë, mbështetur në frymën e mësimeve të Shpëtimtarit,

nuk është e mundur që Joani të identifikohet me Elian, por vetëm t’i

shëmbëllejë atij. Provë e qartë dhe e pagabueshme e kësaj, ëshë fakti se

pyetjes së Judenjve të Jeruzalemit drejtuar Joanit përmes priftërinjve dhe

Levitëve, nëse ishte ai Elia apo jo, ai iu përgjigj prerazi “Nuk jam”. Është

e pamundur që Joani të kundërshtonte Shpëtimtarin dhe të mohonte

identifikimin e tij me Elian. Pëveç kësaj, nëse Elia do të vinte në personin

e Joan Pagëzorit, atëherë si u shfaq ai me Moisiun në Malin Tabor gjatë

Metamorfozës së Zotit.

Përtëritja për të cilën Shpëtimtari i flet Nikodemit nuk është një përtëritje

trupore por një rilindje shpirtërore nga sipër përmes ujit dhe frymës,

dmth. Përmes Pagëzimit të Shenjtë. Vetë teksti heq çdo mundësi për një

rilindje trupore, siç e kishte kuptuar gabimisht Nikodemi, kur thekson që

nuk po flitej për një lindje të dytë trupore apo të natyrshme,

Megjithatë, as mendja e urtë nuk mund t’a pranojë mundësinë e

identifikimit të Joanit me atë profet që pritet të vijë, Ilian. Po kështu, e

papëlqyeshme është ajo që mësojnë spirtualistët, domethënë se kthimi i

tij ndodh për qëllim të pastrimit dhe përsosjes morale, përderisa Elia nuk

ka nevojë për pastrim dhe përsosmëri morale. Sipas mësimdhënies së

krishterë, nuk ekziston një kthim i shpirtit tek trupi përveçse një herë,

dhe kjo në fund të botës, kur të gjithë do te ngjallen dhe trupi material do

të shpërfytyrohet me qëllim që të marrë pjesë në jetën e përjetshme.

156

KËRKUESI: Në lidhje me këtë, unë gjeta një pasazh të vështirë për ta

kuptuar në Shkrimin e Shenjtë. Është pasazhi që tregon historinë e njeriut

të lindur i verbër, i cili u la dhe u shërua në pellgun e Siloamit. Apostujt e

pyetën Zotin, duke thënë, “Mësues, kush ka mëkatuar, ai apo prindërit e

tij, që ai ka lindur i verbër?” Duket se nga kjo rrjedh që mesa duket,

njeriu i verbër ishte në gjendje të shlyente ato mëkate personale të kryera

që para lindjes së tij. Kjo është ajo që disa okultistë dhe ata që besojnë në

rimishërim pohojnë.

PLAKU KLOPA: Siç e thamë më lart, në mbarim të botës do të ketë një

rikrijim të shpirtit dhe të trupit para gjykimit përfundimtar. Kjo falje e

mëkateve personale apo e mëkateve të prindërve të njeriut të verbër,

është diçka tërësisht tjetër. Rasti i njeriut të lindur i verbër, nuk ka lidhje

se kush mëkatoi apo kush e ndëshkoi njeriun e verbër, siç besuan

gabimisht apostujt. Por, Shpëtimtari e la mënjanë këtë opinion të tyre,

duke thënë se njeriu nuk ishte i verbër për shkak të mëkateve të tij, por

që “tek ai të dëftohen veprat e Perëndisë,” apo që fuqia e Tij shëruese të

mund të shfaqej. Askund nuk ekziston në mësimet e Krishtit, as në këtë

jetë, që ndëshkimi si fryt i një shpërblimi të drejtë, çlirimi dhe falja e

mëkatëve ndodh edhe në këtë jetë. Megjithatë, çlirimi përfundimtar nga

prangat e mëkatit ndodh pas Gjyqit të Ardhshëm, kur nuk do të jetë për

pastrim por si shpërblim. Çlirimi erdhi vetëm nga Zoti për hir të gjithë

njerëzimit dhe askush nuk është në gjendje me çfarëdo lloj mënyre që të

falë mëkatet e veta.

Ndërsa për mësimet e tjera të spiritualistëve, si ato të paraqitura më

herët, ato janë të gjitha anti të krishtere dhe maska e tyre u hoq sipas

shqyrtimit të mësimdhënies së Kishës sonë Orthodhokse, Kisha jonë na

mëson se:

1) Shpirtrat janë krijuar drejtpërdrejt nga Perëndia.

2) Sipas mësimeve të Kishës sonë, në asnjë rrethanë nuk mund të

flasim për paraekzistencën e shpirtrave.

3) Trupat janë krijim i Perëndisë dhe jo i ëngjëjve.

4) Vendi i ndëshkimit është Hadi, ku rrethanat janë të

pandryshueshme – diçka e vërtetuar prej fjalëve të Zbulesës Hyjnore.

5) Demonët nuk mund të shpëtohen.

6) Ekziston vetëm një ngjallje dhe një kthim i shpirtit tek trupi i

ngjallur, e cila do të ndodhë në fund të botës për gjyqin përfundimtar.

157

Askush prej racës së njerëzve, nuk mund t’a detyrojë një shpirt të lërë

parajsën dhe të shkojë në ferr ose anasjelltas, siç besojnë spirtualistët e

mashtruar. Si mund të ndodhë një gjë e tillë, kur ne e dimë shumë mirë

se shpirtrat e të drejtëve janë në duart e Perëndisë? Po kështu, ne dimë që

edhe midis të gjallëve dhe të vdekurve “ka një humnerë të madhe” dhe

askush nuk mund të kaloj prej andej tek ne këtu. A të duket e mundshme

që një prej njerëzve të marrë një shpirt nga dora e Perëndisë, kundër

vullnetit të tij dhe të kërkojë ta angazhojë në një bisedë? A mund t’a

kapërcejë dikush atë humnerë të pakalueshme të përmendur në Ungjill

dhe përmes lutjes së tij të sjellë një shpirt nga bota tjetër në tokë? Dhe

nëse supozojmë se na sjell dobi një ndërmjetës i tillë, si mund t’a

pranojmë atë, duke e ditur që është e urryeshme dhe e neveritshme për

Perëndinë?

Dikush mund të thotë se, vërtet shpirtrat e të drejtëve janë në duart e

Perëndisë, megjithatë spirtualistët në takimet e tyre nuk thërrasin

shpirtrat e të drejtëve por të të ligjve, të cilët nuk janë në duart e

Perëndisë, por në Had.

A gjenden shpirtrat e të damkosurve dhe të mallkuarve jashtë vëzhgimit

të Perëndisë? Dëgjo se ç’thotë Zoti në Zbulesën e Shën Joanit në lidhje me

këtë: “Mos u tremb! Unë jam i pari dhe i fundit, dhe i gjallë. Isha i

vdekur, por ja, jam i gjallë në shekuj të shekujve, Amin. Dhe Unë i kam

çelsat e vdekjes e të Hadit.”

Për rredhim, ashtu si shpirtrat e të drejtëve janë në dorën e Perëndisë,

kështu edhe ata të të ligjve në mbretërinë e Hadesit janë gjithashtu nën

autoritetin e pafund e të papërshkrueshëm të Perëndisë. Ato nuk gjenden

në dispozicion të disa spiritualistëve, të cilët do të dëshironi t’u kërkonin

që t’u shërbenin në veprën e tyre të paligjshme. Nëse përmes

ndërmjetësit, frymët shfaqin atë që ata kanë thirrur, le ta dinë se këto nuk

janë frymët e të afërmve apo shokëve. Përkundrazi, ato janë frymët e

fëlliqura të errësirës, të cilat Perëndia i ka lënë të lira që të ngacmojnë

njerëzit deri në gjyqin e fundit, e që banojnë – sipas dëshmisë së Shkrimit

të Shenjtë – në shtresën më të sipërme të atmosferës, ose “në vendet

qiellore”. Kundër këtyre pushteteve dhe principatave luftojnë të

Krishterët, me armët që u ka dhënë Perëndia.

KËRKUESI : A mund të na jepni një përmbledhje të shkurtër të

mësimdhënies së atyre që zotërojnë veten me kultin (të fshehtën), të cilët

158

quhen në mënyra të ndryshme: spiritualistë, parashikues fati, magjistarë,

mediume, etj.?

PLAKU KLEOPA: Mësimdhënia e spiritualistëve, sipas dëshmive të

pararojës së okultizmit, merr shumë forma. Ja ku është në terma të

përgjithshme:

1) Ata mohojnë dogmën e Trinisë së Shenjtë, duke e zëvendësuar atë me

një hyjni suprem dhe me zotër të tjerë diellorë, të konsideruar bij të tij ose

me planete të tjerë që ata i krahasojnë me Shpirtin e Shenjtë, dhe e gjithë

kjo është e organizuar në mënyrë hierarkike.

2) Disa spekulojnë se Perëndia nuk është krijuesi i gjithësisë, por vetëm

organizuesi i saj.

3) Ata thonë se Jisui është një frymë më e lartë dhe zot i diellit tonë që e

drejton njeriun por nuk e shpëton atë. Ata besojnë se mbulesa e vërtetë

ndodh nga frymat që i shfaqin njeriut me anë të mendimit.

4) Ata besojnë se njeriu përbëhet nga mishi dhe rrethohet me frymën; se

shpirti i njeriut ka një mbulesë ose cipë, që mund ta lërë botën e dukshme

dhe pas vdekjes mund të komunikojë me ata të gjallë që janë të denjë dhe

që besojnë.

5) Ata thonë se shpëtimi pëmbushet me zhvillimin drejt së mirës dhe me

rimishërim. Ata pranojnë një Zot të pakufishëm që ka nën autoritetin e

tij, zota të tjerë më të vegjël, zota që qeverisin planete dhe zota të veçantë

të qiellit, të ndihmuar prej ëngjëjve.

Frymët e planetëve të kafshëve dhe të qenieve të vetëdijëshme banojnë

universin.

Trupi i njeriut prishet, por guaska dhe fryma është e pavdekshme.

Njerëzit që janë të mirë, kanë brenda tyre frymën e mirë, ndërsa të këqijtë

kalojnë në një trup tjetër, derisa dhe ata vetë të bëhen të mirë e të tjera.