Müzik Teorisi Serisi-III · dizilerinin eĢit tampere sistemde ifade edilebilecek örnekleri ele...
20
[1]
Transcript of Müzik Teorisi Serisi-III · dizilerinin eĢit tampere sistemde ifade edilebilecek örnekleri ele...
[1]
[2]
Müzik Teorisi Serisi-III
“Dinleme Örnekleriyle”
DİZİLER, MODLAR,
MAKAM DİZİLERİ
Mehmet Ali ALKUŞ
&
H. Gürkan ABALI
[3]
Kitap adı:
“Dinleme Örnekleriyle”
Diziler, Modlar, Makam Dizileri
Yazarlar: Mehmet Ali ALKUŞ & H. Gürkan ABALI
Sayfa Düzeni ve Grafik Tasarım: e-Kitap PROJESİ
Editorial & Kapak Tasarım: © e-Kitap Projesi
Kapak Resmi: "Diziler, Modlar & Makam Dizileri"
Yayıncı (Publisher): e-KİTAP PROJESİ,
www.ekitaprojesi.com, 2019
Yayıncı Sertifika No: 32712
İstanbul, Eylül / 2019
eISBN: 978-605-7748-11-9
İLETİŞİM:
E-posta: [email protected]
Cevap ve yorumlarınız için:
{For reply and your comments}
www.ekitaprojesi.com/books/diziler-modlar-makam-dizileri
www.facebook.com/EKitapProjesi
[4]
YAZARLAR HAKKINDA
Mehmet Ali ALKUġ
1976‘da Adana‘da doğdu. Ġlk, orta ve lise öğrenimini Adana‘da tamamlayan yazar, 2008‘de
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü‘nden mezun oldu.
ĠletiĢim: [email protected]
H. Gürkan ABALI
1972 Mersin Erdemli doğumlu olan yazar, orta ve lise öğrenimini Ġçel Anadolu Lisesi‘nde
tamamladı. 1995 yılında Boğaziçi Üniversitesi Ġktisadi Ġdari Bilimler Fakültesi ĠĢletme
Bölümü‘nden mezun olan yazar, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü‘nde Eğitim
Ekonomisi ve Planlaması alanında master ve doktora derecesi almıĢtır.
ĠletiĢim: [email protected]
[5]
TEŞEKKÜR
Maddi ve manevi desteklerini her koşulda hiçbir zaman esirgemeyen
annem Zahide, babam Mehmet ALKUŞ’a sonsuz minnet duygularımla…
M. Ali ALKUġ
Hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan annem Feride, babam Turgut ABALI’ya
ve kardeşlerim Ayşegül ve Derya ile şimdi ışıklar içinde olan yeğenim
Berke’ye adanmıştır…
H. Gürkan ABALI
[6]
SES DOSYALARINA ERİŞİM
Midi Ses Dosyaları SıkıĢtırılmıĢ Tek Bir Dosya Olarak AĢağıdaki Dinamik Linkten
Ġndirilebilir. SıkıĢtırılmıĢ Dosya Ġndirildikten Sonra WinRAR Programıyla (―Extract‖ /
―Çıkart‖ ĠĢlevi Kullanılarak) veya WinZip Programıyla Açılabilir (―Unzip‖ ĠĢlevi
Kullanılarak):
https://drive.google.com/file/d/19LDPK0W5Kj_yEXrZYOcxbBWjmmhIPOiX/view?usp=sharing
İÇİNDEKİLER YAZARLAR HAKKINDA ............................................................................... 4
TEŞEKKÜR .................................................................................................. 5
SES DOSYALARINA ERİŞİM ....................................................................... 6
İÇİNDEKİLER ............................................................................................... 6
GİRİŞ ............................................................................................................ 11
İşaretler ve Semboller ................................................................................... 12
TEMEL KAVRAMLAR ................................................................................. 13
Eşit Tampere Sistem ................................................................................ 14
Duruculuk (Durağanlık) ve Yürüyücülük (Çözümsellik) ............................ 16
Derecelerin İşlevsel Adları ........................................................................ 17
Tonalite..................................................................................................... 18
I. DİZİLER .................................................................................................... 21
1. Majör Dizi ........................................................................................... 23
2. Minör Dizi ........................................................................................... 23
3. Armonik Minör Dizi ............................................................................. 24
4. Melodik Minör Dizi .............................................................................. 24
5. Majör Pentatonik Dizi ......................................................................... 25
6. Minör Pentatonik Dizi ......................................................................... 25
7. Swing Dizi .......................................................................................... 26
8. Blues Dizi ........................................................................................... 26
9. Diminished Dizi .................................................................................. 26
10. Kromatik Dizi ...................................................................................... 27
11. Tam Perde Dizisi ................................................................................ 27
I. DİZİLER – CD İÇERİĞİ ........................................................................ 28
I. DİZİLER – Dinleme Örneklerinin 12 Tonda Notaları ................................ 29
[7]
II. MODLAR .................................................................................................. 36
1. Ionian Mod ......................................................................................... 38
2. Aeolian Mod ....................................................................................... 38
3. Dorian Mod ........................................................................................ 38
4. Phrygian Mod ..................................................................................... 39
5. Lydian Mod ........................................................................................ 39
6. Mixolydian Mod .................................................................................. 39
7. Locrian Mod ....................................................................................... 40
II. MODLAR – CD İÇERİĞİ ..................................................................... 41
II. MODLAR – Dinleme Örneklerinin 12 Tonda Notaları .............................. 42
III. Arel-Ezgi Sistemi ................................................................................... 46
III.A. Arel-Ezgi Sisteminde ÇEŞNİLER ................................................... 53
A. Üçlü Çeşniler ...................................................................................... 55
1. Çârgâh Üçlü Çeşni ....................................................................... 55
2. Bûselik Üçlü Çeşni ....................................................................... 55
3. Kürdî Üçlü Çeşni .......................................................................... 56
4. Râst Üçlü Çeşni ........................................................................... 56
5. Uşşâk Üçlü Çeşni ......................................................................... 56
6. Hicaz Üçlü Çeşni .......................................................................... 57
7. Nikrîz Üçlü Çeşni .......................................................................... 57
B. Dörtlü Çeşniler ................................................................................... 58
1. Çârgâh Dörtlü Çeşni ..................................................................... 58
2. Bûselik Dörtlü Çeşni ..................................................................... 58
3. Kürdî Dörtlü Çeşni ....................................................................... 59
4. Râst Dörtlü Çeşni ......................................................................... 59
5. Uşşâk Dörtlü Çeşni....................................................................... 59
6. Hicaz Dörtlü Çeşni........................................................................ 60
7. Sabâ Dörtlü Çeşni ........................................................................ 61
8. Segâh Dörtlü Çeşni ...................................................................... 61
9. Müstear Dörtlü Çeşni .................................................................... 62
10. Nişâbur Dörtlü Çeşni .................................................................... 62
C. Beşli Çeşniler ..................................................................................... 63
1. Çârgâh Beşli Çeşni ............................................................................ 63
2. Bûselik Beşli Çeşni ............................................................................ 63
3. Kürdî Beşli Çeşni ............................................................................... 64
4. Râst Beşli Çeşni ................................................................................ 64
5. Hüseynî Beşli Çeşni .......................................................................... 64
6. Hicaz Beşli Çeşni ............................................................................... 65
7.1 Segâh Tam Beşli Çeşni ................................................................... 65
7.2 Segâh Eksik Beşli Çeşni .................................................................. 65
8.1 Müstear Tam Beşli Çeşni ................................................................ 66
8.2 Müstear Eksik Beşli Çeşni ............................................................... 66
9. Hüzzâm Beşli Çeşni .......................................................................... 67
[8]
10. Nikrîz Beşli Çeşni ............................................................................ 67
11. Pençgâh Beşli Çeşni ....................................................................... 67
12.1 Ferahnâk Tam Beşli Çeşni ............................................................ 68
12.2. Ferahnâk Eksik Beşli Çeşni .......................................................... 68
13. Nişâbur Küçük Beşli Çeşni .............................................................. 69
III.A. Arel-Ezgi Sisteminde ÇEŞNİLER - CD İÇERİĞİ........................... 70
III.A. Arel-Ezgi Sisteminde ÇEŞNİLER - Dinleme Örneklerinin Notaları .... 71
III.B. Arel-Ezgi Sisteminde MAKAM DİZİLERİ ........................................ 80
1. BASİT (ANA) MAKAM DİZİLERİ ......................................................... 85
1. Çârgâh Makam Dizisi ....................................................................... 86
2 Bûselik Makam Dizisi Form 1 ............................................................ 86
3. Bûselik Makam Dizisi Form 2 ........................................................... 87
4. Kürdî Makam Dizisi ........................................................................... 88
5. Râst Makam Dizisi ............................................................................ 88
6. Uşşak Makam Dizisi ......................................................................... 89
7. Hicaz-Hümâyûn Makam Dizisi .......................................................... 89
8. Hicaz Makam Dizisi .......................................................................... 90
9. Hicaz-Uzzâl Makam Dizisi ................................................................ 90
10. Hicaz-Zîrgûle (Zengûle) Makam Dizisi ............................................ 91
11. Hüseynî Makam Dizisi .................................................................... 91
12. Nevâ Makam Dizisi ......................................................................... 92
13. Karcığar Makam Dizisi .................................................................... 92
14. Sûzînâk (Sûz’nâk) Makam Dizisi .................................................... 93
2. GÖÇÜRÜLMÜŞ (ŞED) MAKAM DİZİLERİ .......................................... 94
A. Çârgâh Makam Dizisi Şedleri ............................................................ 95
1. Mâhûr Makam Dizisi ......................................................................... 95
2. Acem Aşîrân Makam Dizisi ................................................................ 95
B. Bûselik Makam Dizisi Şedleri ........................................................... 96
1. Nihâvend Makam Dizisi Form 1 .......................................................... 96
2. Nihâvend Makam Dizisi Form 2 .......................................................... 96
3. Ruhnüvâz (Ruhnevâz) Makam Dizisi Form 1 ....................................... 97
4. Ruhnüvâz (Ruhnevâz) Makam Dizisi Form 2 ....................................... 97
5. Sultânî Yegâh Makam Dizisi Form 1 ....................................................... 98
6. Sultânî Yegâh Makam Dizisi Form 2 ....................................................... 98
C. Kürdî Makam Dizisi Şedleri .............................................................. 99
1. Kürdîli Hicazkâr Makam Dizisi ............................................................ 99
2. Aşkefzâ Makam Dizisi ....................................................................... 99
3. Ferahnümâ Makam Dizisi ................................................................ 100
D. Hicaz Zîrgûle Makam Dizisi Şedleri ............................................... 101
1. Sûzînâk Zîrgûle Makam Dizisi .......................................................... 101
[9]
2. Hicazkâr Makam Dizisi .................................................................... 101
3. Evcârâ Makam Dizisi....................................................................... 102
4. Sûzidil Makam Dizisi ....................................................................... 102
5. Şedarabân Makam Dizisi ................................................................. 103
E. Nev’eser Makam Dizisi Şeddi ........................................................ 104
1. Reng-i Dil Makam Dizisi .................................................................. 104
F. Segâh Makam Dizisi Şeddi ............................................................ 104
1. Heftgâh Makam Dizisi ..................................................................... 104
3. BİLEŞİK (MÜREKKEP) MAKAM DİZİLERİ ......................................... 105
1. Nişâbur Makam Dizisi ..................................................................... 106
2. Segâh Makam Dizisi ....................................................................... 106
3. Hüzzâm Makam Dizisi .................................................................... 107
4. Acem Makam Dizisi ........................................................................ 107
5. Acem Kürdî Makam Dizisi .............................................................. 108
6. Arazbâr Makam Dizisi ..................................................................... 108
7. Sabâ Makam Dizisi ......................................................................... 109
8. Nişâbûrek Makam Dizisi ................................................................. 109
9. Nikrîz Makam Dizisi ........................................................................ 110
10. Nev’eser Makam Dizisi ................................................................. 110
11. Pençgâh Makam Dizisi ................................................................. 111
12. Irak Makam Dizisi ......................................................................... 111
13. Eviç Makam Dizisi ........................................................................ 112
14. Dilkeşhâverân Makam Dizisi ........................................................ 112
15. Şevkefzâ Makam Dizisi ................................................................ 113
16. Hüseynî Aşîrân Makam Dizisi ....................................................... 113
17. Ferahfezâ Makam Dizisi ............................................................... 114
18. Yegâh Makam Dizisi ..................................................................... 114
III.B. Arel-Ezgi Sisteminde MAKAM DİZİLERİ - CD İÇERİĞİ ............... 115
III.B. Arel-Ezgi Sisteminde MAKAM DİZİLERİ - Dinleme Örneklerinin Notaları ..... 116
Tampere Sistemde İfade Edilebilen ÇEŞNİLER ve MAKAM DİZİLERİ .... 121
III.C. Tampere Sistemde İfade Edilebilen ÇEŞNİLER ........................... 123
A. ÜÇLÜ ÇEŞNİLER ................................................................................ 124
1. Çârgâh Üçlü Çeşni .......................................................................... 124
2. Bûselik Üçlü Çeşni ........................................................................... 124
3. Kürdî Üçlü Çeşni.............................................................................. 124
4. Hicaz Üçlü Çeşni ............................................................................. 124
B. DÖRTLÜ ÇEŞNİLER ........................................................................... 125
1. Çârgâh Dörtlü Çeşni ........................................................................ 125
[10]
2. Bûselik Dörtlü Çeşni ........................................................................ 125
3. Kürdî Dörtlü Çeşni ........................................................................... 125
4. Hicaz Dörtlü Çeşni ........................................................................... 125
5. Sabâ Dörtlü Çeşni ........................................................................... 125
C. BEŞLİ ÇEŞNİLER ............................................................................... 126
1. Çârgâh Beşli Çeşni .......................................................................... 126
2. Bûselik Beşli Çeşni .......................................................................... 126
3. Kürdî Beşli Çeşni ............................................................................. 126
4. Pençgâh Beşli Çeşni ....................................................................... 126
5. Hicaz Beşli Çeşni ............................................................................. 126
6. Hüzzam Beşli Çeşni ........................................................................ 127
7. Nikriz Beşli Çeşni ............................................................................. 127
III.C. Tampere Sistemde ÇEŞNİLER - CD İÇERİĞİ ............................... 128
III.C. Tampere Sistemde ÇEŞNİLER Dinleme Örneklerinin 12 Tonda Notaları ...... 129
III.D. Tampere Sistemde İfade Edilebilen MAKAM DİZİLERİ .............. 134
1. Çargâh Makam Dizisi ..................................................................... 135
2. Bûselik Makam Dizisi Form 1 ......................................................... 135
3. Bûselik Makam Dizisi Form 2 ......................................................... 135
4. Hüseynî Makam Dizisi .................................................................... 135
5. Kürdî Makam Dizisi ......................................................................... 136
6. Pençgâh Makam Dizisi ................................................................... 136
7. Yegâh Makam Dizisi ....................................................................... 136
8. Dilkeşhaveran Makam Dizisi .......................................................... 136
9. Hicaz Makam Dizisi ........................................................................ 137
10. Karcığar Makam Dizisi .................................................................. 137
11. Segâh Makam Dizisi ..................................................................... 137
12. Suzinak Makam Dizisi .................................................................. 137
13. Hüzzam Makam Dizisi .................................................................. 137
14. Sabâ Makam Dizisi ....................................................................... 138
15. Nikriz Makam Dizisi ...................................................................... 138
16. Eviç Makam Dizisi ........................................................................ 138
III. D. Tampere Sistemde MAKAM DİZİLERİ - CD İÇERİĞİ ................ 139
III.D. Tampere Sistemde MAKAM DİZİLERİ - Dinleme Örneklerinin 12 Tonda Notaları ..... 140
Bibliyografya ............................................................................................... 147
[11]
GİRİŞ
―Dinleme Örnekleriyle Diziler, Modlar, Makam Dizileri‖ adlı bu çalıĢma, müziğin
temel yapılarını özlü olarak tanıtmayı amaçladığımız serinin bir parçasını oluĢturmaktadır.
Bu seri; ―Müzikte Ölçüler‖, ―Ġki Müzik Sisteminde Aralıklar‖, ―Diziler-Modlar-Makam
Dizileri‖, ―Akorlar ve Dörtlü Armoni Akorlarının‖ dinleme örnekleri ve notalarıyla
tanıtıldığı 4 kitaptan oluĢmaktadır.
―Dinleme Örnekleriyle Diziler, Modlar, Makam Dizileri‖ adlı bu çalıĢmada müzikte
en çok kullanılan diziler ve modların yanı sıra Arel-Ezgi sisteminde çeĢniler ve makam
dizilerinin eĢit tampere sistemde ifade edilebilecek örnekleri ele alınmıĢtır.
Dinleme örneklerine iliĢkin ses CD‘si içeriği, ilgili baĢlıkların altında gösterilmiĢ ve
dinleme örneklerinin notaları geleneksel nota yazımı veya tablolar biçiminde okuyucuya
sunulmuĢtur. Böylece okuyucuların, müzikte dizi, mod, makam dizisi ve çeĢni konusunu hem
teorik boyutlarıyla okuyarak hem de seslendirilmiĢ örnekler üzerinden dinleyerek
inceleyebilmeleri amaçlanmıĢtır.
* * *
[12]
İşaretler ve Semboller
T Tam
Y Yarım
B Büyük
K Küçük
+ Artık
o Eksik
b Bemol
bb Çift Bemol
# Diyez
× Çift Diyez
Bu kitapta zaman zaman alfabetik notasyona baĢvurulmuĢtur. Alfabetik Sistem‘in
hece sistemi‘ndeki (solfej) karĢılıkları aĢağıdaki gibidir:
A LA
B SĠ
C DO
D RE
E MĠ
F FA
G SOL
F#= Gb Fa diyez = Sol bemol
C#= Db Do diyez = Re bemol
G#= Ab Sol diyez = La bemol
D#= Eb Re diyez = Mi bemol
A#= Bb La diyez = Si bemol
[13]
TEMEL KAVRAMLAR
Bu çalıĢmada aĢağıdaki iki müzik sistemini temel aldık:
- Tam sekizli aralığın (oktav) 12 eĢit adım/parçaya bölündüğü eĢit tampere sistem,
- Bir tam sekizli aralığının birbirine eĢit olmayan 24 adım/parçaya bölündüğü Arel-
Ezgi sistemi.
TartıĢmalı olmasına rağmen yaygın olarak kullanılan bu iki ses sisteminde en çok
bilinen dizileri, modları, makam dizilerini ve çeĢnileri dinleme örnekleriyle sunduk.
1 oktavın 12 eĢit adım/parçaya bölündüğü eĢit tampere sistemin pratik kolaylığına
rağmen, Anadolu, Kuzey Afrika, Ortadoğu, Hindistan ve daha birçok farklı kültürlerde
kullanılan müzik sistemlerinin bir oktavın birbirine eĢit olmayan aralık düzenlerine
bölündüğü zengin örnekler içerdiği söylenebilir.
Müzik sistemleri, toplumdan topluma çeĢitlilik gösterse de, birçok müzik sistemi;
- sesler arasındaki fiziksel-akustik etkileĢimlerle,
- insanların biyolojik/fizyolojik kapasiteleri ve sınırlıklarıyla ve
- bir kültürel topluluğun üyelerinin ortak bellek içerikleri ve ortak algı kalıplarıyla
iliĢkilidir.
Müzikte dizisel yapılar yukarıda sayılan iliĢkileri yansıtırlar. Örneğin, tampere sistemi
önceleyen Pyhtagoras sistemi olarak bilinen diyatonik 7 ve kromatik 12 ses bu iliĢkileri
temel alır.
[14]
Eşit Tampere Sistem
Tampere sistem, bir oktav aralığındaki perde mesafelerinin eĢit parçalara/adımlara
bölündüğü ses sistemidir. Tampere sistem; sesler arasındaki aralık düzenlerini eĢitlemek,
armonizasyon, baĢka tonlara transpoze edebilme (göçürme) ve geçkilerde kolaylık gibi
olanaklar sağladığından uygulanmıĢ ve yaygınlaĢmıĢtır.
Perde Mesafesi Ölçü Birimi Olarak Tam ve Yarım Adımlar
Tampere sistemde 1oktav 6 eĢit tam adıma
C1 T T T T T T
C2 Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y
veya 12 eĢit yarım adıma bölünmektedir.
Tampere sistemde 12 adımın (perdenin) tonik ses olarak C1‘den C2‘ye derece ve nota
adları, frekans değerleri (titreĢim sayıları) ve tonik sese göre aralık adları aĢağıdaki tabloda
verilmiĢtir.
Dereceler Notalar Frekanslar
(Hz)
Tonik Sese
Göre
Frekans
Oranı
Tonik Sese Göre
Koma Cinsinden
Perde Mesafesi
Tonik Sese Göre
Aralığın Adı ve
Kısaltması
I C 261.63 1 Unison (Birli)
C# = Db 277.18 25/24 4.5 Küçük Ġkili = K2
II D 293.66 9/8 9 Büyük Ġkili = B2
D# = Eb 311.13 6/5 13,5 Küçük Üçlü = K3
III E 329.63 5/4 18 Büyük Üçlü = B3
IV F 349.23 4/3 22,5 Tam Dörtlü = T4
F# = Gb 369.99 45/32 27 Eksik BeĢli = o5
V G 392.00 3/2 31,5 Tam BeĢli = T5
[15]
G# = Ab 415.30 8/5 36 Küçük Altılı = K6
VI A 440.00 5/3 40,5 Büyük Altılı = B6
A# = Bb 466.16 9/5 45 Küçük Yedili = K7
VII B 493.88 15/8 49,5 Büyük Yedili = B7
VIII C 523.25 2 54 Tam Sekizli = 8
(Oktav)
EĢit Tampere sistemde teorik olarak 1 tam adım, 2 yarım adıma eĢittir (1T = 2Y).
Yukarıdaki örnekte C – D arası tam adım, C - C# / Db ve C# / Db - D arası yarım
adımdır.
- Diziler, modlar ve makam dizileri aralık dizilimleridir ve formülleri adım kalıpları
olarak ifade edilebilir.
- Diziler, modlar ve bazı makam dizileri baĢka tonlara aralık dizilimleri veya adım
kalıpları korunarak transpoze edilirler.
AĢağıda doğal majör dizi ve kromatik dizi üzerinde seslerin aralık düzenleri
örneklenmiĢtir:
Doğal Majör Dizinin Aralık Düzeni
[16]
C Kromatik Dizinin Aralık Düzeni
Duruculuk (Durağanlık) ve Yürüyücülük (Çözümsellik)
Herhangi bir dizinin seslerinin roma rakamları ya da sadece rakamlarla belirtilen
dereceleri vardır. Diziler, modlar ve makam dizilerinde dereceler ilgili diziyi oluĢturan
seslerin tonik sese göre yüksekliklerini iĢlevsel olarak belirtirler.
Örneğin majör dizi temelinde tonik ses Do‘dan itibaren sırasıyla C = I. derece, D = II.
derece, E = III. … olarak tonik sese olan uzaklıklarına-yüksekliklerine göre derecelendirilir.
Doğal Majör Dizi Üzerindeki Dereceler
Seslerin derecelerine bağlı özellikleri ve bunların adlandırılmaları, tonalite ve melodi
oluĢumu/analiz etme ve armonizasyon açısından iĢlevseldir. Örneğin armoni teorisinde
dizileri oluĢturan seslerin derecelerine bağlı iĢlevsel nitelikleri durucu (durağan)-yürüyücü
(çözümsel) kavramlarıyla karĢılanmaktadır.
[17]
Derecelerin İşlevsel Adları
Müzikte durağanlık çözümsellik, aralık-dizi-armoni ve melodi bağlamında ortaya
çıkan özelliklerdir. Örneğin dizilerdeki derecelere karĢılık gelen adlandırmaları iĢlevsel, yani
durucu-yürüyücü ya da durağan-çözümsel olarak incelendiğinde aĢağıdaki özellik kümesine
ulaĢılmaktadır:
I. Derece: Tonik ses dizinin eksen sesi olup durucu karakterdedir. BaĢka bir deyiĢle
karar sestir. Diğer sesler tonik sese olan uzaklık – yakınlık iliĢkilerine göre iĢlevseldir.
II. Derece: Supertonik (eksenüstü), tonik (eksen) sesle mediantın arasında dizinin
ikinci sesidir ve tonik sesle mediant arasında yürüyücü iĢlevi vardır.
III. Derece: Mediant (ortanca), supertonikle subdominant (altçeken) arasında dizinin
üçüncü ortanca sesidir. Bu derece durucu karakterdedir.
IV. Derece: Subdominant (altçeken), mediantla dominant (çeken) arasında dizinin
dördüncü yürüyücü sesidir.
V. Derece: Dominant (çeken), subdominantla submediant arasında dizinin beĢinci
durucu sesidir.
VI. Derece: Submediant (altortanca), dominantla subtonik (yeden) arasında dizinin
altıncı yürüyücü sesidir.
VII. Derece: Subtonik veya yeden, submediantla tonik (VIII. Ses) arasında dizinin
yedinci yürüyücü sesidir.
Dizinin durağanlık özelliği yüksek derecelerinde sesleri hareket ettirmek veya
çözümselliği yüksek derecelerinde uzun süre bekletmek istisnaidir.
[18]
Tonalite Bir dizideki ya da melodideki herhangi bir sesin tüm diğer seslerin iĢlevini
belirlemesine ve en yüksek duruculuğa sahip olmasına tonalite denir. Bu durumda merkezde
bir eksen sesi, yani bir tonik ses durur ve diğer sesler iĢlevsel özelliklerini tonik sese göre
kazanırlar.
AĢağıda tonaliteyle yakından iliĢkili birkaç kavram paylaĢılmıĢtır:
Transpoze
Müzikal yapıları oluĢturan seslerin aralık düzeni korunarak baĢka tonlara
aktarılmasına transpoze etme (göçürme) denir.
Tonal donanım
Kolaylık olması amacıyla dizilerin aldığı diyez ve bemol sesler ilgili anahtarın
sağında 1 defa yazılır. Bu iĢaretler donanım olarak adlandırılır. AĢağıda majör ve minör
dizilerin diyezli ve bemollü tonal donanım örneklerinin gösterimleri yer almaktadır.
Diyezli Majör ve Minör Tonal Donanım Örnekleri
G (Sol) Majör E (Mi) Minör
D (Re) Majör B (Si) Minör
A (La) Majör F# (Fa) Minör
E (Mi) Majör C# (Do) Minör
B (Si) Majör G# (Sol) Minör
F# (Fa) Majör D# (Re) Minör
[19]
C# (Do) Majör A# (La) Minör
Bemollü Majör ve Minör Tonal Donanım Örnekleri
F Majör D Minör
Bb Majör G Minör
Eb Majör C Minör
Ab Majör F Minör
Db Majör Bb Minör
Gb Majör Eb Minör
Cb Majör Ab Minör
[20]
Yukarıdaki örneklerde de görüldüğü gibi tonal sistemde her majörün diyez ya da
bemol tonal donanımına denk gelen ilgili minörleri vardır. AĢağıdaki tabloda majörler ve
onların ilgili minörleri topluca gösterilmiĢtir:
Majörler İlgili Minörler C Majör
B# Majör A Minör G## Minör
G Majör F## Majör
E Minör D## Minör
D Majör C## Majör
B Minör A## Minör
A Majör G## Majör
F# Minör Gb Minör
E Majör D## Majör
C# Minör Db Minör
B Majör A## Majör
G# Minör Ab Minör
F# Majör Gb Majör
D# Minör Eb Minör
C# Majör Db Majör
A# Minör Bb Minör
G# Majör Ab Majör
F Minör E# Minör
D# Majör Eb Majör
C Minör B# Minör
A# Majör Bb Majör
G Minör F## Minör
F Majör E# Majör
D Minör C## Minör
