MÜZİĞİN PROPAGANDA AMAÇLI KULLANIMI KÜRTÇE ŞARKILAR
-
Upload
oezgue-oezer -
Category
Documents
-
view
188 -
download
6
Transcript of MÜZİĞİN PROPAGANDA AMAÇLI KULLANIMI KÜRTÇE ŞARKILAR
-
T.C. GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS HALKLA LKLER VE TANITIM ANA BLM DALI
MZN PROPAGANDA AMALI KULLANIMI: KRTE ARKILAR
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan Erkan AHN
Tez Danman Yrd. Do. Dr. Muharrem ETN
Ankara2008
-
ONAY
Erkan AHN tarafndan hazrlanan Mziin Propaganda Amal
Kullanm: Krte arklar balkl bu alma 27.10.2008 tarihinde yaplan
savunma snav sonucunda oybirlii-oyokluu ile baarl bulunarak jrimiz
tarafndan Halkla ilikiler ve Tantm Anabilim Dalnda YKSEK LSANS
TEZ olarak kabul edilmitir.
Prof.Dr. Mehmet KKKURT
Bakan
Prof.Dr. Nurettin GZ
ye
Yrd. Do.Dr. Muharrem ETN
ye
-
NSZ
Bir ikna edici iletiim tr olan propaganda; gemite sava ve bar
zamanlarnda kullanlm, on binlerce askerin, gelimi silahlarn
yapamadn yapmtr. ahit olduumuz turuncu devrimler, kartlan
ekonomik krizler, kltrel ve sanatsal yozlama ve enformasyon kirlilii
propagandann gnmzdeki yansmalardr.
Hissettirilmeden yapldnda daha etkili olan propaganda bu anlamda
akla hayale gelmedik metotlar kullanmtr. Aratrmamza konu olan mzik
de bunlardan biridir. kinci dnya savanda Almanlar tarafndan srgne
gnderilen Yahudi bestekrlar, yasaklanan ritimler mziin etkileyici gcne
en byk delildir.
Bu alma bir terr rgt olan PKKnn, mzik vastasyla hedef
kitlelerini nasl etkilediini deifre etmeyi amalamaktadr.
Tezin hazrlanmas esnasnda Ankaradaki niversitelerin mzikoloji
blm retim grevlileriyle grlerek, mziin propaganda maksatl
kullanmyla ilgili kiisel bilgi birikiminden faydalanma ve kaynak tavsiyesi
eklinde yardm talebinde bulunulmutur. Alnan cevaplar; konunun ok
nemli olduu, ancak Trkiyede bu konuda yaymlanm dokman olmad,
dolaysyla kendilerinin de konu hakknda yardmc olamayacaklar eklinde
olmutur. almann ikinci blmnde, belirtilen sebeple yaanan kaynak
sknts, ngilizce makale ve kitaplara ulalp eviri yapmak suretiyle
almtr. Bu anlamda byk sknt yaadm ve Trke kitap, makale
olmaynn byk bir eksiklik olduunu belirtmek istiyorum.
-
ii
Yaklak iki yl sren uzun soluklu bu almada bilgilerini benimle
paylaan, bkknla dtm anlarda bana sabr tavsiye eden deerli
hocam, tez danmanm Yrd. Do. Dr. Muharrem ETNe, alma sresince
yeterli vakit ayramadm saygdeer eime ve ocuklarma kranlarm
sunuyorum.
-
iii
NDEKLER
NSZ ............................................................................................................ i NDEKLER ................................................................................................ iii KISALTMALAR DZN .................................................................................. vi EKLLER DZN ......................................................................................... vii GR ............................................................................................................. 1
BRNC BLM PROPAGANDA
1.1. PROPAGANDANIN TANIMI VE TARHSEL GELM ........................... 7
1.2.PROPAGANDANIN AMACI VE ESASLARI ........................................... 11
1.3.PROPAGANDANIN ARALARI ............................................................. 19
1.3.1.Yz yze letiim ............................................................................. 20
1.3.2.Kitle letiim Aralar ........................................................................ 21
1.3.2.1.Gazete ...................................................................................... 24
1.3.2.2.Radyo ....................................................................................... 25
1.3.2.3.Televizyon ................................................................................. 26
1.3.2.4.Internet ve Dierleri ................................................................... 27
1.4.PROPAGANDAYA BENZER KAVRAMLAR .......................................... 29
1.4.1.Halkla ilikiler ................................................................................... 29
1.4.2.Reklm ............................................................................................ 31
1.4.3.Tantm ............................................................................................ 33
1.5.PROPAGANDA ETLER .................................................................. 35
1.5.1.Kaynana Gre .............................................................................. 35
1.5.1.1.Beyaz Propaganda ................................................................... 35
1.5.1.2.Gri Propaganda ........................................................................ 35
1.5.1.3.Siyah Propaganda .................................................................... 35
1.5.2.Amalarna Gre ............................................................................. 36
1.5.2.1.Karklk Propagandas ............................................................ 36
1.5.2.2.Btnletirme Propagandas ..................................................... 36
1.5.3.Akla Ya da Duygulara Hitap Etmesine Gre .................................... 37
1.5.3.1.Ussal Propaganda .................................................................... 37
-
iv
1.5.3.2.Duygusal Propaganda .............................................................. 37
1.5.4.Konusuna Gre ............................................................................... 37
1.5.4.1.Askeri ve Ekonomik Propaganda .............................................. 38
1.5.4.2.Siyasal Propaganda .................................................................. 38
1.5.4.3.Sosyolojik Propaganda ............................................................. 40
1.5.5.Propaganda Ekolleri ........................................................................ 41
1.5.5.1.Lenin Tr Propaganda ............................................................ 41
1.5.5.2.Hitler Tr Propaganda ............................................................. 42
1.6.PROPAGANDA TEKNKLER ................................................................ 43
KNC BLM SANATSAL AMACININ DIINDA MZN KULLANIMI
2.1. GENEL OLARAK MZK ...................................................................... 46
2.1.1.Baz Filozoflarn Deerlendirmelerine Gre Mzik .......................... 49
2.1.1.1.Plato .......................................................................................... 49
2.1.1.2.Aristo ......................................................................................... 51
2.1.1.3.Konfyus ................................................................................. 52
2.1.2.Gemi Uygarlklarda Mzik ............................................................ 52
2.1.2.1.Eski inde Mzik ...................................................................... 53
2.1.2.2.Eski Yunanda Mzik ................................................................. 54
2.1.2.3.Eski Trklerde Mzik ................................................................. 54
2.1.3.Yasakl Mzikler: Vodoo ve Caz ...................................................... 57
2.1.4.Mziin Etkileri ................................................................................ 59
2.1.4.1.Fizyolojik Etkileri ....................................................................... 59
2.1.4.2.Psikolojik Etkileri ....................................................................... 60
2.2.DNYADA MZN PROPAGANDA AMALI KULLANIMI ................. 62
2.2.1.ngilterede Propaganda Amal Mzik ............................................ 65
2.2.2.Latin Amerikada Propaganda Amal mzik ................................... 66
2.2.3.Rusyada Propaganda Amal Mzik ............................................... 68
2.2.4.inde Propaganda Amal Mzik ................................................... 69
2.2.5.Nazi Almanyasnda Propaganda Amal Mzik .............................. 70
2.2.6.Amerikada Propaganda Amal Mzik ............................................ 71
2.2.7.Trkiyede Propaganda Amal Mzik ............................................. 78
-
v
NC BLM PROPAGANDA AMALI KULLANILAN KRTE ARKILARIN ANALZ
3.1.ARATIRMA MODEL ........................................................................... 86
3.1.1.Gstergebilim ve Anlam .................................................................. 86
3.1.2.Anlam na Modelleri ....................................................................... 88
3.1.3.Gsterge Kategorileri....................................................................... 90
3.1.4.Anlamlandrma ................................................................................ 90
3.1.4.1.Dzanlam .................................................................................. 91
3.1.4.2.Yananlam .................................................................................. 91
3.2.EVREN VE RNEKLEM ........................................................................ 93
3.3.VARSAYIMLAR ..................................................................................... 93
3.4.VERLERN TOPLANMASI .................................................................... 93
3.5.KAPSAM VE SINIRLILIKLAR ................................................................ 94
3.6.TESPT EDLEN ARKILAR .................................................................. 95
3.6.1.Zilan................................................................................................. 95
3.6.2.Welatmn ..................................................................................... 100
3.6.3.Xezal Xamirpet .............................................................................. 105
3.6.4.Ala Rengin ..................................................................................... 109
3.6.5.Korici ............................................................................................. 112
3.6.6.Rojba ........................................................................................... 118
3.6.7.Lice ................................................................................................ 122
3.6.8.Bext Dnyay ............................................................................... 127
SONU VE NERLER ............................................................................. 131 KAYNAKA .............................................................................................. 136 EK: EVRS YAPILAN DER ARKILAR ............................................ 144 ZET ......................................................................................................... 165 ABSTRACT ............................................................................................... 167
-
vi
KISALTMALAR DZN
ASBF :Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
ARGK :Krdistan Ulusal Kurtulu Ordusu
BBPD :Brezilya Basn ve Propaganda Departman
H :Halkla likiler
KA :Kitle iletiim Aralar
IPRA :Uluslar aras Halkla likiler Birlii
MKM :Mezopotamya Kltr Merkezi
PKK :Krdistan i Partisi
-
vii
EKLLER DZN
ekil-1:Peiercenin anlam eleri 89
ekil-2:1 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..100
ekil-3:2 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..104
ekil-4:3 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..108
ekil-5:4 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..112
ekil-6:5 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..118
ekil-7:6 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..122
ekil-8:7 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..126
ekil-9:8 Nolu arknn deerlendirme tablosu ..130
-
GR
Ksaca duygu ve dncelerin, bir ara kullanlarak istenilen hedefe
aktarlmas olarak tanmlayabileceimiz iletiim, ilk insan Hz. demden bu
yana eitli biimlerde sosyal hayatta yerini almtr. letiim szlerle, anlaml
sembollerle yaplr. Bazen sessizlik, el kol hareketleri, mimik ve jestler de bir
iletiim eklidir.
Alk ya da susuzluk gibi temel ihtiyalar iletiim sayesinde karlanr.
yi-kt, yanl-doru eklinde kanaatler olumasn salayan, hedef zerinde
istendik ynde dnsel ve davransal anlamda deiiklikler amalayan ikna
amal iletiimler de vardr. eytann yasak elmay yedirtmek iin verdii
ura belki de ikna amal iletiimin ilk rneidir. letiimi Kim - neyi - hangi
kanal ile - kime - ne gibi etki ile syler eklinde modelleyen Lasswell; iletiim
srecini aslnda bir ikna sreci olarak grmtr.
Reklm, halkla ilikiler ve propaganda ikna edici iletiim trlerindendir.
Yazl, resimsel ya da mziksel sunumlarn ynlendirilmesiyle insan eylemini
etkileme teknii olan propaganda; amac, etik deerlere bal kalmay,
haber kaynaklarnn belirsiz olabilmesi, snrsz sayda materyalden
yararlanabilmesi, ayrlan mali kaynaklarn fazla oluu gibi zellikleriyle
dierlerinden farkllk gsterir.
Propagandada hedef kitleye iletilen mesajlarn kim tarafndan
gnderildii her zaman belli deildir. Sahibi belirsiz iddialar, dedikodular,
kaynan tespitini zorlatrr. Kimi zaman hedef saptrmak iin kastl olarak
yanl kaynak iaret edilir.
Siyasal ve ideolojik hedeflere ulamak isteyen propaganda, bunu
gerekletirmek iin her trl yolu dener. Yalan, antaj, iftira, duygu
smrs, gerekleri saklama, demogoji propagandann doasnda vardr.
-
2
Gelien teknoloji ve beraberinde artan iletiim olanaklar
propagandann eklini deitirmi, propagandaclara yeni imknlar
sunmutur. Yllar nce uaklardan atlan bildirilerin yerini, bugn bir tek tula
dnyann teki ucuna ulaabilen bilgisayarlar, uydu sistemleri almtr.
Olanaklar artp, akla hayale gelmeyecek metotlar kullanlsa da aslnda
propagandann temelinde bir deiiklik yoktur. Propagandann z iyinin ve
ktnn ne olduunun hedef kitleye telkin edilmesi, tek tarafl
dayatlmasdr. Bunlar yaplrken kimi zaman akla manta uygun, bilimsel
veriler kullanlrken kimi zaman da fizyolojik, psikolojik ve psiik
mekanizmalar etkilenmeye allr. Duygular hedef alnr. Propagandann bu
trnde mesajn hedef kitleye iletilme tekniklerinden biri de mziin
kullanlmasdr. ounlukla gzel sanatlarn bir dal olarak aklmzda yer
eden mzik; binlerce yldr elendirme, deerlere ve trelere destek verme,
kltr gelecek kuaklara aktarma, toplumsal ve kiisel basklardan
kurtulmak iin bir ka mekanizmas olma gibi ilevleri yerine getirmektedir (
Bascom; 1963:27). Yani kurulu dzendeki deerlere salamlk ve sreklilik
vermeye ynelik olarak insanlar ynlendirmesi sz konusudur. Bununla
birlikte mziin; atmalar bytmek, bakaldrmalara destek olmak,
kurulu dzene ve deerlere direnmeleri arkalamak, onlar ykmaya
kalkanlara g vermek gibi bir fonksiyonu daha vardr (Bagz; 1996:1,2).
Buna gre Krolu Hikyeleri, Pir Sultan Abdallar dzeni deitirmeye
ynelik folklorik rnlerdir, bakaldrnn simgesidirler.
nsan ruhuna hitap etmesi, estetik bir ynnn olmas, elendirici-
dinlendirici zellikleri nedeniyle mesaj-hedef bulumasn kolaylatran mzik,
mesajn alglanmama riskini de en aza indirir. Her ne surette olursa olsun
hedefte, davranlar dzeyinde ve istendik ynde deiimi hedefleyen
propaganda; mziin cesaret verici, tahrik edici, rktc, itaate ya da isyana
tevik edici yapsndan gemite faydaland gibi bugn de
faydalanmaktadr.
-
3
Mzii bu anlamda cazip klan, insan zerinde hem psikolojik hem de
fizyolojik anlamda yapt etkileridir. Trne ve ritmine gre rahatlama,
tedirginlik, neelenme ya da hznlenme eklinde ortaya kan psikolojik
etkileriyle beraber nabzn artp dmesi, nefes alp verme temposunun
deimesi, vcut ssnn deimesi, konsantrasyonda art ya da azal
eklinde biyolojik etkileri de vardr.
Antik Yunanda, inde ve yakn tarihte II. Dnya Savanda devletler
baznda etkin bir ekilde propaganda maksadyla kullanlan mzik zaman
zaman illegal rgtler tarafndan da kullanlmtr. Bu almada mziin;
illegal bir rgtn amalarna hizmet etmesi Trkiyede yaayan Krt kkenli
vatandalarn ajite edilmesi, rgte eleman temini ve mevcut kadrolarn
devamllnn salanmas amacyla kullanm irdelenecektir.
Krt kkenli vatandalar hedef alarak yaplan propagandann bu
trnn nemini kavramak iin mziin Krtler iin ne anlam ifade ettiine
yle bir bakmakta fayda grmekteyiz.
Bilindii gibi Krte, eitli nedenlerden dolay yazl bir yapya sahip
olamamtr. Dolaysyla kltrn gemiten gelecee aktarm yaz ile deil
sz ile olmutur. Yani Krtler szl kltr insandr. Yaanan aklar, savalar,
lmler, vgler, yergiler hep sz araclyla kuaklara aktarlmtr. Doal
olarak kitaplar dolusu bilginin tekrarn kolaylatrmak, aklda kalc klabilmek
iin nesir yerine nazm tercih etmek ve bunlar bir mzik aleti eliinde
sylemek ihtiyac domutur. Bu ihtiya, dengbej ad verilen sanatlar ve
onlarn seslendirdikleri klam ( manzum hikye ) ve lavje ( mistik vaaz )
leri ortaya karmtr. Dengbej; sz syleyen demektir. Dengbejler sayesinde
gnlk yaama ait ayrntlar zerine kurulu szl bir edebiyat balam ve bu
anlatlar melodi eliinde kitlelere sunulabilmitir.
Dengbejler gezgin sanatlardr. Gemite ehir ehir, ky ky dolap
gittikleri yerin nfuzlu kimselerinin divannda szlerini icra ederek geimlerini
-
4
salam ve oralarn klam ve lavjelerini de ele alp yeniden derleyerek
repertuarlarn zenginletirmilerdir.
Dengbejler mzik yapyor olmalarnn tesinde radyo, TV ve gazetenin
olmad bir dnemde iletiimi salama grevi de yklenmilerdir. Halk, olan
bitenden bu gezgin sanatlar sayesinde haberdar olmutur. Dolaysyla
mzik; o dnemde ok ciddi bir iletiim aracdr. Bu insanlarn kamuoyu
oluturma gibi bir rolleri de vardr.
zellikle eseri baa alp tekrar dinleme ansnn olmad ortamda
elini kulana atp bir vakay detaylaryla saatlerce anlatabilen dengbejin
dikkatle dinlenmesi gerekmekteydi. nk her bir para kendine zgyd.
Btnden kartlan bir blm anlamszla neden olmaktayd. Gnmzde
eletirilen popler mzik rnleri gibi paralar standartlatrlm, biri birinin
yerine geebilen trden deildi. Gemiten gelen bu zellikler nedeniyle
Krtlerde; mziin melodik yaps kadar szel ieriini de dikkatli bir ekilde
tketme gelenei vardr.
Szl kltrn, zerlerindeki derin etkilerine bal olarak Krtlerin,
mesajlarn bu ekilde sunumuna alkn olmalar, mzii dinletilir klan
sanatsal zellikleri, teknolojik gelimelerle paralel her trden insana rahatlkla
ulaabilmesi gibi zellikler propagandaclarn itahn kabartmtr. Neticede
Krte ve mzik propaganda maksatl kullanmaya balanmtr.
Terr rgtlerinin silahl faaliyetlerine ynelik tedbirler rahatlkla
alnabilirken, kltrel ve sosyal etkinlikler ad altnda yrtlen, basn yayn
kurulularnca destek grp ve ounlukla legal grnml olan faaliyetlerin
takip ve tespiti bir derece daha zordur. nk ehirde ya da krsalda belirli
saydaki terristin yerini ayn anda yz binleri etkileyerek kitleleri kin ve
nefretle dolduran, insanlarn devletle olan kurumsal ve duygusal balarn
koparmaya alan, rgte ve liderlerine methiyeler dzen televizyon
kanallar, gazeteler ve Internet siteleri almtr.
-
5
Bu alma; son blmde analiz edilecek Krte arklarla illegal bir
rgtn hedef kitle olarak belirledii insanlar zerinde ne tr telkinlerde
bulunduunu, dolaysyla rtl niyet ve maksatlarn aa karmay
hedeflemektedir. Yaplan propaganda sonucu maruz kalnan tehlikenin
boyutlarn gstermesi ve terrle mcadelede farkl noktalara dikkat ekmesi
asndan da almann nemli olduu deerlendirilmektedir. Zira
zararlarnn anlalmas iin nce tehdit olarak boyutlar ortaya konmas
gereken bu arklarn kiminde aka su unsuru bulunan ifadeler yer alrken
kimisinde ise ancak dikkatli bir gzn yakalayabilecei, satr aralarna
serpitirilmi ifadeler bulunmaktadr. rgtsel sylem ierisinde bu ifadelerin
ne anlama geldii aklanacaktr. ark szlerinin Krte olmasnn bu
zamana kadar bu tr bir alma yaplmayna temel etken olduu
deerlendirilmektedir.
alma blmden olumaktadr. Birinci blmde propaganda
kavramna deinilmitir. Propagandann tanm ve tarihsel geliimi, esaslar
ve yapl ekli ile propagandada kullanlan aralar, propagandaya benzer
kavramlar ile propaganda eitleri zerinde durulmutur.
kinci blmde ise; mzik kavramna sanatsal amal kullanmnn
dnda farkl bir adan yaklalm, mziin zihinleri ynlendirmedeki gc,
ykc ve bir arada tutucu zelliklerine deinilmitir. Bu maksatla Platon,
Aristo, Konfys gibi filozoflarn mziin bu ynne dair
deerlendirmeleriyle eski uygarlklarda mziin ilevleri hakknda bilgi
verilmitir. Mziin insan psikolojisi ve fizyolojisi zerindeki etkileriyle
dnyada ve Trkiyede mziin propaganda amal kullanmnn da yer ald
bu blmde mzik, esas olarak bir iletiim ve etkileim arac olmas ynyle
deerlendirilmitir.
nc blmde; belirlenen kriterler erevesinde tespit edilen Krte
ark szleri, bir propaganda metni olarak analiz edilmi, hedef kitlenin ne tr
-
6
mesajlara maruz kald irdelenerek lke gvenlii balamnda
deerlendirilmeye tabi tutulmutur. Analize ait konu, kapsam, metodoloji ve
snrllk gibi bilgiler nc blm giriinde verilmitir.
Sonu blmnde; yaplan literatr almas ve analiz nda bir
deerlendirme yeralmaktadr.
-
BRNC BLM
PROPAGANDA
1.1. PROPAGANDANIN TANIMI VE TARHSEL GELM
Tarihi sre ierisinde ok eitli biimlerde tanmlanan propaganda
kelimesi Latincede Bir filizin topraa dikilerek yeni bitkiler elde edilmesi
anlamna gelen propagare kelimesinden tretilmitir( zsoy, 1998:6).
Ana Britannica Ansiklopedisi propaganday, Bir btn olarak toplumun
ya da belirli bir kesimin inan, tutum ve davranlarn ynlendirmek
amacyla, bilinli olarak seilmi bilgi, olgu ve savlar sistemli bir aba iinde
ve eitli aralar kullanarak yayma etkinlikleri olarak tanmlar. Propaganda
eitli teknikler kullanarak kiileri veya gruplar etkilemek amacyla yaplan,
tek ynl sistematik ve bilinli abalar btndr (Kalender, 2000:89).
Benzer bir tanmda ise propaganda kii ya da gruplarn fikir, kanaat ya
da davranlarn etkileme amacna ynelik iletiim olarak tanmlanmtr
(Bekta, 1996:180 ). Lasswell propaganday insan eylemini etkileme teknii
olarak grr ( zkan, 2004a:11). Bir propaganda mesajnn otoriter bir
biimle tek tarafl ve youn olarak hedef kitleye aktarlmas, bu srecin anti-
demokratik, ikna odakl (Uztu, 2004:19) bir sre olduunu gstermektedir.
Grld gibi tanmlar farkl farkldr, ancak genelde btn tanmlarn
ierisinde; kitle-ara-ama ilikisini barndrd grlmektedir. Seilmi olan
kitlenin, belirlenen amalar dorultusunda eitli aralar ve metotlar
kullanlarak istenen tepkileri vermesi tm faaliyetlerin temelini oluturur.
-
8
Propaganda sreci; propagandac ve ilettii ileti, kullanlan iletiim
aralar ve teknikleri, son olarak da hedef kitle yani etkilenmesi istenen kiiler
ve gruplardan meydana gelir (zkan 2004a:196). Mesaj iletme srecinde
fikirlerin alanmas nem kazanmakta, kart fikirlere nem verilmemekte,
varlklar bile yok saylmaktadr. Yani asl ama hedefin kaynak gibi
dnmesini salamaktr (Varol, 1994:34).
eitli toplum olaylarna, eitli kurulularn almalarna, insanlarn
ortaya kardklar kurumlara, ileri srdkleri dncelere baklnca bilerek
veya bilmeyerek hepsinin propaganda alan iinde bulunduu grlr. Din,
siyaset, ahlak, eitim, kltr, ticaret spor ksaca her eit i sahasnn iinde
propaganda vardr. Propaganda hayatn ayrlmaz bir parasdr. Gnmzde
kitle haberleme olanaklarnn son derece artmasyla birlikte herkes iletiim
ve propagandadan etkilenmektedir. rnein genel seimlerden on onbe gn
ncesine kadar kararsz olan A ahs, basnda yer alan seim konumalarn
dinledikten sonra bir partinin bakannn konumasn ok beendii iin
seim gn o partiye oy verebilir. amar deterjanlarnn arasnda ilerindeki
temizleyici maddeler bakmndan fark olmad halde radyo ve TV reklmlar
sayesinde insanlar zellikle bir markay tercih edebilirler (Katba,
1979:163 ).
Hayatmz ikna hedefli mesajlarla doludur. Politik, duygusal, ekonomik
vs. zellikleri olan bu mesajlarn hangileri propaganda kapsamna
girmektedir? kna edici her mesaj propaganda mdr? Brown (1982:24), ikna
abas olan eylemin, ikna edilenden ok, ikna edenin yararna olduu
yargsna vardnda ikna abalarnn propaganda olarak adlandrldn
belirtir.
Propaganda, lk alardan itibaren vardr. Aristoteles tarafndan retorik
olarak adlandrlan ilk propaganda faaliyetleri uzun yllar boyunca etkisini
srdrmtr. Akl ve duyguyu beraber ele alan retorik, bireylerin karlkl
konumalarnda, birbirlerini ikna etmelerini salayan bir hitabet sanatdr.
-
9
Aristoteles, siyaset yapmann tek biiminin retorik olduunu iddia etmitir
(Yldz 2002:3840 ).
Eski Atinada grmeler esnasnda Pazaryerlerinde toplanan halk
ikna etmek iin kullanlmaya balanan retorik, zellikle politikaclar tarafndan
etkili bir ekilde kullanlmtr. Sofistler hitabeti halk kandrma sanat haline
getirmek iin dili gramer ve mantk bakmndan incelemi ve sre ierisinde
corafyada Demosten gibi byk hatipler n plana kmtr. Halk etkilemede
hitabetin yannda sahne ve tiyatro da youn olarak kullanlm, yaz bu
yntemler kadar nem kazanamamtr.
Eski Atinann pek ok zelliini iinde barndran Roma
mparatorluunda da propaganda amal hitabet nemini muhafaza etmi,
ieron gibi hatiplerin siyasi hayattaki etkisi eskisine oranla
kyaslanamayacak kadar artmtr. Bu devirde geni devletin muazzam
ulam sistemi ile haberlerin merkez ile tara arasnda ksa srede gidip
gelmesi ve toplanan haberlerin neredilmesi devrim niteliindedir (zsoy
1998:24).
Propaganda terimi 1622 ylnda Katolik Kilisesi tarafndan oluturulan
Congraga tio de propaganda fide yani tikad Yayma Cemaatinden
gelmitir. Protestan kiliselerinin ortaya kmasyla sonulanan bu dinsel
devrim (reformasyon) dneminde cemaat, Katolik kilisesinin kar devriminin
bir parasyd. Bu dnemde Galileo teleskopla gzlemler yapm ve dnyann
gnein evresinde dndn sylemitir. Kilisenin yasaklad
nermelerden birini ihlal eden Galileo, Katolik kilisesinin retilerine kar
gelmekten yarglanp mahkm edilmitir. Daha sonra iddiasndan
vazgeirilen Galileo kiliseyi, savunulamaz bir dnceyi savunmak zorunda
brakmtr. Muhtemeldir ki propaganda, artrd olumsuzlua, kilisenin
bilimsel olarak yanll gsterilebilecek bir konuyu savunmak durumunda
braktrld bu temel olayda sahip olmutur (Severin ve Tankard 1994:154 ).
-
10
Keza Hristiyanln yakn douda, Yunanistanda ve talyada
yaylmas ok geni bir propaganda faaliyeti sonucunda olmutur. Havarilerin
dinlerini anlatmak iin kullandklar birebir temas yolu, takip eden devirlerde
misyonerlerce de etkili bir ekilde kullanlmtr. Hristiyanlk Romada
yerletikten ve devlet tarafndan benimsendikten sonra da Avrupann
Hristiyanlamam blgelerine mtemadiyen propagandaclar yollanmtr
(zsoy 1998:28).
Fransz Komutan Napolyon Msr seferinde desteini ald
akademisyenlerle propaganday kullanmtr. 1798 yl 2 Temmuzunda
skenderiyeye ayak basar basmaz halka Msra geli gayesini anlatmtr.
Kendisinin padiah III. Selim tarafndan grevlendirildiini, Hristiyanlarn
Fransadan kovulduunu, Msra yeni bir din aramaya geldiklerini o dinin de
slamiyet olduuna inandklarn, halka duyurmutur. Nitekim Napolyon daha
sonra : Kendimi Katolik gstererek Vandee Savan bitirdim. Mslman
grnerek Msra yerletim. Roma kilisesinin fikirlerini benimsemekle
talyada kamuoyunu lehime evirdim. Eer Yahudilerin banda
bulunsaydm, nce Sleyman Tapnan ihya ederdim diyerek
propagandann nemini vurgulamtr (Karal, 1983: 25,101).
ada propagandann temelleriyse I. Dnya Sava ve 1917 Sovyet
Devrimiyle birlikte atlmtr. I. Dnya Savayla eleri birbirinden kopuk ve
geici bir propaganda tr ortaya karken, Sovyet Devrimi ile sistemli ve
srekli bir propaganda ortaya kmtr. I.Dnya Savanda devletler kendi
askerlerine moral vermek, dman lkelerin askerlerini ve sivil halk
demoralize etmek iin propagandann imknlarndan azami derecede
yararlanmlardr. zellikle askerliin mecbur olmad ngiltere ve Amerika
gibi lkelerde askerliin ne kadar onurlu bir meslek olduunu anlatmak iin
youn propagandalar yaplmtr (zsoy, 1998:89).
-
11
1.2.PROPAGANDANIN AMACI VE ESASLARI Propaganda bireyi, grubu, toplumu belirli bir ama dorultusunda
ynlendirme, kitleleri etkileme sanatdr. Propagandann temel amac fikir,
dnce, ideoloji, eylem, dost edinme, dman edinme, sava, bar, iktidar
olma, devrim, yaam, uluslama gibi konularda kitle zerinde etkin olma,
kitleyi ynlendirmektir. Propaganda siyasi anlamn Fransz ve Amerikan
devrimleri ile kazanmtr. Propagandann 18. yzyldan itibaren baar ile
gerekletirdii uluslama sreci gz nne alnmas gereken nemli bir
konudur. Propaganday sadece bir ama etrafnda tanmlamak zordur.
Bazen, bir lkeyi gl gstermek, bazen de yermek iin yaplr. Kimi zaman
bir bireyin ahsiyetini kabullendirirken, kimi zaman da bir partiye oy toplar (
Bekta, 2002:160).
Tarihte propaganday en ince ayrntsna kadar sistemli bir ekilde
kullanan Hitler e gre propagandann amac ; rgt iin taraftar
toplamaktr. kinci grevi yeni doktrini anlatmak ve benimsetmektir.
Propaganda tek tek ve bilimsel olarak kiileri bilgilendirmez. Onun grevi,
kitlelerin dikkatini belirli olaylar ve ihtiyalar zerine ekmektir (Hitler,
2002:161179).
Propaganda insanlarn varlklar ve gelecekleri konusundaki
dncelerinden hareketle, gelitirdii ve genilettii mesajlar yardmyla
hedef kitle zerinde belirgin bir g oluturarak etkisini srdrmekte olup
(Domenach, 2003:92), bireyler ve gruplarn kendilerini tantmak, kamuoyunun
kendi amalar ve eylemlerini, iktidarlarn destekler klmak, kendi ilgilendikleri
konularda halktan destek salayarak iktidar ele geirmek veya iktidarn
kurmak amacn tamaktadr.
Propaganda kelimesi zellikle II. Dnya Savandan sonra anlam olarak
insanlara kandrlmay, yok etmeyi ve edilmeyi artrmtr. Bu nedenle
gnmzde falanca propaganda kuruluu eklinde karmza bir kurum,
kurulu ad olarak pek kmamaktadr. Ancak propagandann nedenleri,
sonular kavramlatrlarak kullanlmaktadr. Haber alma (istihbarat), reklm,
-
12
lk (hedef) propagandann kaynadr (Domenach, 2003:24-26). Bu
kaynaklar gnmzde sistemlemi ve kurumsallamtr. Ayn zamanda
propagandann sonucu olan kamuoyu da bugn birok isimle sistemlemi,
kamuoyu oluturma kurumlar, kamuoyu aratrma gruplar vs. eklinde
adlandrlarak kurumsallatrlmlardr.
Kamuoyu oluturmada kullanlan ara ve gereleri incelediimizde
propagandann amalar ile rtt grlecektir (Bekta, 2002:160). Bugn
her iki kavram i ie gemi gibi gzkse de aslnda propaganda kamuoyunu
oluturan etkenlerin byk ksmn kapsayan ve kamu grne etki eden, ve
bu etki sonucunda kamunun edindii ortak grtr.
Propagandann yaplmas aamasnda temelde iki kavramn
kullanldn grrz. yi ve kt. Propagandann amac iyiyi ve kty
tanmlamak, hedefe neyin iyi neyin kt olduunu gstermektir. yi kt
dzlemi zerinde propaganda hakl-haksz, dost-dman, yanl-doru gibi
kavramlarn anlamlarn hedef kitleye aklamaktadr (Volkan, 1993: 1-37).
Propaganda btn insanlara zg korku ve sevinleri, tutku ve
gdleri harekete geirir ve rksal karakteristiklere, geleneklere, kltrel
zelliklere ve mitlere dayanarak yaplr. Toplumlarn derin eilimlerini
yanstan kolektif mitler kitle iletiim aralar ile ayn anda harekete geirilir ve
izleyiciler farkl meknlarda olmalarna ramen ayn ilgi ve karlar paylaan
psikolojik bir kitle olutururlar. Kitle iletiim aralar sayesinde olaylar ve
yorumlar ok ksa bir zamanda ve ok byk kitlelere yaylp, kanaatler
ynlendirilir ( Kapani, 1999: 150).
Propaganda; bir dnceyi, iletilmek istenenleri en sade bir biimde
hedefe aktarabilmelidir. Propaganda retisini; bildiriler, inan bildirimleri,
izlenceler ve demeler gibi yazl metinlerle anlalr klar. Bu maksatla parola
ve slogan ile anlatlmak istenen yaln, ksa ve z olarak verilir. Bireyletirilmi
ve teke indirilmi kartn varlnn daha etkili olmas amalanr. (Yalnlk ve
Tek Dman Kural)
-
13
Propaganda iletileri herkesin anlayabilecei kadar yaln, basit ve ilgi
ekici olmaldr. Bu maksatla iletiler anlalr basit ve ksa cmlelerden
oluturulur. Dikkat ekici bir ierie sahip olmas iin de olaylar bytlerek
verilir. (Bytme ve Bozma Kural)
Bir propaganda kampanyasnda en nemli kural verilmek istenen
temel mesajlarn yinelenmesidir. Mesajlarn yinelenmesi de iyi bir dzenleme
ile etkili olmaktadr.(Dzenleme Kural)
Propaganda, nceden var olan bir temel zerinde alr. Halka kendi
fikrini benimsetmek isteyen bir propagandac, ncelikle, halkn istedii gibi
davranr, daha sonra kendi fikirlerini enjekte eder. (Alama Kural)
ou insan iin bir topluluun yesi olmak byk nem tamaktadr. Bu
durumdan yararlanan propaganda bu birlii yaratmak ve glendirmek iin
almaktadr. zellikle totaliter ynetimlerde kullanlan birlik mekanizmasn
salamak adna partilere, gsterilere, mitinglere ve kitle yrylerine
bavurulur. Bu faaliyetler ve nl kiilerin kullanlmas ile birlik duygusunun
topluluk iinde bulamas salanr. (Birlik ve Bulama Kural) (Domenach
2003:55-73)
Propaganda inandrc olmak zorundadr. yle ki akl ve dnceye
hitap eden propaganda bireylerin karar verme yetisini artrmaktadr.
Propaganda, inandrma ve kandrma ii olmakla birlikte belli temellere
oturtulmam, tamamyla yalan yanl eylerin kabul ettirilmesi deildir. Yalan
haberler gn kurtarsa da gn gelip, yalanlar aa knca propaganda geri
teper. Nitekim Rus ynetimini sulayp ayn zamanda gsz olduunu
savaamayacak durumda olduunu ileri sren Franszlar; Sovyet Ordusu
karsnda aknla uram, uydurulan yalanlar Fransz propagandasna
zarar vererek, ynetime olan gveni sarsmtr (Brown, 1974:130).
-
14
Aklc olan propaganda gerektiinde duygulara da hitap edilmesi
gerektiini bilir. Bu amala hedef ald kitleye ait heyecan verici duygulardan
amacna uygun olanlar seip kullanr. Bu heyecanlar fertte doutan
olabildii gibi ou zaman da sosyal etkilerin sonucunda sonradan
edinilmektedir. Hedefine ulamak isteyen propagandac bu heyecan verici
duygulardan yararlanmak isteyecektir. ou insanda inanma duygusu, akl
yoluyla elde edilen tecrbeden daha kuvvetli, heyecanlar ise mantktan daha
gldr. (Brown, 1974:44). nsanlarn bu zelliklerini ok iyi bilen ngiliz air
Wifrid S.Blunt, Suriye, Msr ve Arabistan dolaarak Osmanl Devleti
aleyhine kamuoyu oluturmak iin, Ruhani Halifelik tezini ortaya atm ve
halifeliin Araplarn hakk olduunu savunmutur. Ona gre bu hak Trkler
tarafndan gasp edilmitir. Hem batllama abas iinde olan Trkler,
slamiyetten uzaklama ve slamiyete yeterince nem vermemektedirler. Bu
yzden Araplar haklar olan halifelii tekrar almak zorundadrlar (Berkes,
1978:403). Yine Kuds Sava srasnda Trk ordusunun ksmi bir
baars zerine, ngilizler bunun acsn, Trklerin smail Peygamberin
trbesini top ateiyle tahrip ettii yolundaki gazete haberleriyle slam
leminde propaganda yaparak karmaya almlardr (Altay, 1970:140).
letiim sreci, iletiyi aktaran birey, ileti ve iletinin alcsndan oluan ift
ynl bir yapdadr. Ancak insanlarn bir ileti kayna oluturabilmeleri bunu
dier bireylerin anlayabilecei simge ve szcklerle kurgulamalarna, bir ileti
alcs olmalar da iletideki simgeleri zmleyebilmelerine bal
bulunmaktadr ( Erdoan ve Alemdar 1990:197). Bu nedenle propaganda
kitleden soyut olarak bireye ynelmez. Birey dier insanlarla birlikte ortak
deerler paylamas asndan ele alnr ve ortalama bir dzeye hitap edilir.
Propaganda bir telkin sanatdr. Ksaca hedef alnan kiilere doru ya
da yanl belli bir fikrin ya da inancn alanmas gayreti diyebileceimiz
telkin, bilin d bir srecin aracl ile kiinin ruhi ve fizyolojik alanyla ilgili
bir dncenin gerekletirilmesi eklinde de tanmlanabilir ( TDK Szl,
1988:1446). Yani telkin kiinin iradesini tamamen veya ksmen devre d
-
15
brakmakta; bylece kii iledii fiilleri dardan zihnine sokulan istek ve
fikirler dorultusunda yerine getirmektedir. Telkini yapan, gerekli grd
fiillerin ilenmesine veya kendi fikirlerinin hedef kii ya da kiilerce
benimsenmesine gayret eder. Telkin tekliften daha ileride, telkini yapann
deerlendirme ve yarglarn tayan bir teknik olarak ilevini yerine
getirmektedir ( Tan, 1989:163).
Sighele bireysel psikoloji ile kolektif psikolojiyi iki kart uca
yerletirirken kitlenin gdlenmesinde telkin kavramnn nemine deinmitir.
Kitle psikolojisini grev, ayaklanma gibi olgular zerinden ele alan Sighele,
halk tarafndan gerekletirilen bu kolektif etkinliklerin kitlesel bir su tekil
ettii dorultusunda bir gre sahiptir. Bu gr dorultusunda telkin
kavram, bu dnrn bak asndan kitle iinde mantktan yoksun olarak
dnlen bireyleri kolektif bilince tayan kitleyi hipnotize ederek sua
ynelten liderlik olgusuna gnderme yapmaktadr (Mattelart, 2003:9).
Propagandann bir dier zellii de srekli tekrarlanan tek ynl bir
mesaj iletimine sahip olmasdr. Bundan dolay mesajlar oluturmak, amaca
uygun mesajlar seip yollamak byk bir nem kazanmaktadr.
Propagandada birok mesajn iinden ancak propagandann temel anlayna
ve beklentisine uygun olanlar halka verilir (Kazanc,1982:56).
Propagandac kocaman yalanlar syleyerek propaganda yapmaz,
yapamaz. Propagandac btnn iinde bir anlam olan, ancak para olarak
ele alndnda arptlmaya msait bir blm alr. O blm yle bytr ve
abartr ki gerekle hibir ilgisi kalmaz. arptlan geree ilaveten kendi
dncelerini, duygularn, korkularn ya da umutlarn ilave eder.
Propagandac yeni anlam ina etmitir artk. Bir sonraki tekrarda, ilk kodlar
gerek kabul edilir ve onun zerine ilaveler yaplr. Bu yntem zellikle ikna
edici siyasal iletiimde sklkla kullanlr.
-
16
Propaganda titiz almalarn rndr. Propaganday servis edilen bir
yemek olarak dnrsek, mutfakta geirilmesi gereken vakit epey fazladr,
hazrlk aamasnda yaplan almalar nem tamaktadr. ncelikle,
propagandann etkili olabilmesi iin dnsel dzeyde uzun bir hazrlk
dnemi geirilmesi ve ayn zamanda gncel bir konu erevesine yerlemesi
gerekmektedir (zkk,1985:255-256).
Propaganda ksa srede etki yaratmay hedefler. Bu nedenle de
siyasal iletiimden farkl bir sylem kullanp, kulland farkl dil ile bir d
yaratmaya alr (Aziz, 2003:14). Ancak tm bu zelliklerden daha nemli
olan, propagandann iinde yer ald toplumun siyasal, ekonomik, kltrel
yaps ve o dnemde sahip olduu konjonktrel zelliklerdir (zkk,
1985:255).
zellikle milli menfaatlerle ilgili yaplan propagandada karmaann
engellenmesi, kar propagandann rahatlkla bertaraf edilebilmesi iin
propaganda tek elden yrtlr. Almanyann II. dnya Savanda
Propaganda Bakanl kurarak bu ii tek elden yrtmesi en gzel rnektir
(Berkes, 1942:116).
Propagandada planlar elastikidir. Beklenilmeyen durumlar iin B ve C
planlar hazrlanmtr. birlii ve koordinasyona riayet edilir. Farkl
kanallardan mesajlar birbirini teyit eder, tezada dlmez.
Propaganda sabr iidir. nsan etkilemek, ona yn vermek iin
zamann kullanlmas nemlidir. Propaganda tedrici olarak yaplr. Kimi
zaman yllar sren almalar olabilecei unutulmaz.
Propaganda; yapld lkenin politik iklimiyle uyum ierisindedir.
Uygulanacak propagandann trne ( askeri, siyasal, ekonomik vs.) ve
uygulanacak lkeye gre farkl propaganda ekilleri gelitirilir. letileri
aktarmak iin kullanlan simgesel ifreler toplumlarn kltr yaplar ile
-
17
bantldr. letiim, detayl bir sre olduu iin ortamn iyi analiz edilmesi
gerekir. Hedef lkedeki ztlklardan ve aznlklarn eitli arzularndan da
faydalanlr.
Hedef toplumun sosyal seviyesine ve inanlarna uygun propaganda
yaplr. Eitim dzeyi yksek, kltrl bir toplulua basit propaganda
yntemleriyle etkili olmaya almak, onlarn kanaatlerini deitirmek istemek
bouna abalamaktan baka bir ie yaramaz. Toplulua uygun taktik-
teknikler gelitirilmelidir (zsoy 1998:179181).
Hedef toplum kazanldktan sonra bir kenara itilmeyerek irtibat
srdrlr. Propagandann sreklilii hususunda aba harcanr. Aksi takdirde
en sadk olanlar bile bir sre sonra yalnzlk hisseder ve kendilerini kle gibi
alglarsa asileir ve ilk frsatta bu zorluklardan kurtulmaya alr (Brckling,
2001:113).
Propagandann ounluunda aktalite vardr. rnein in
propagandaclar, Sovyetlerin 1936dan nceki dnemde kyller zerindeki
hatalarn tekrarlamamak iin propaganda faaliyetlerinden nce kitlelerin bir
takm genel bilgilerden, nemli kavramlardan ve olaylardan haberdar olmalar
ynnde aba sarf etmiler daha sonra da, propaganda faaliyetlerine
girimilerdir (Tolan 1985:445).
Propagandann, iinde bulunulan artlar deitirme gibi bir misyonu
yoktur. Sadece bulunulan artlar altndaki eylemleri deitirme ve
ynlendirme abas iindedir. Bu deitirme ve ynlendirme abas, zorlama
ile deil sadece iknaya dayal olup, bireylerin mevcut tutumlarnn istenilen
ynde etkilenmesi ve sonuta eylemlerinin deitirilmesi, propagandann
temel amacdr (Domenach, 2003:1736).
Bu maksatla ncelikle esas amala hibir ilgisi olmayan bir yolla,
sadece dikkat ekilmek istenir. Fakat dikkati ekmekle alglama safhas
-
18
zmlenmi olmaz. Bu sebeple propagandac esas syleyeceini
basitletirip hedef kitle tarafndan alglamasn, alglamay salayacak olan
uyarann devaml olmasn ve tekrar edilerek kullanlmasn salamaldr.
Kaynan tespiti, mesajn sunum ekli ve mesaj ierii, mesajn sunum skl
ve ara gibi kilit kavramlar hedef kitlenin tutumuna gre ekillenir. Kitlenin
tutumunun ne olduunun bilinmesi, nasl deitirileceini belirleyecektir.
Dolaysyla iletiime ait deikenler kitlenin tutumuna baldr.
Bireyin kendine ya da evresindeki herhangi bir konu ya da olaya kar
deneyim ve bilgilerine dayanarak rgtledii bilisel, duygusal ve davransal
bir tepki n eilimi (Baysal, 1981:1-2) olan tutum, dolaysz olarak somut
biimde gzlemlenip, kavranamaz. Tutumun alglanabilmesi, onun davrana
dnmesiyle mmkndr. Zira tutumlar deneyimlerle kazanlm, anlk
olmayan tepki biimleridir ( erif&erif, 1999:539). Farkl kiilerin ayn objeye
kar deiik davranlar sergilemesi, iyi, kt gibi yarglarda bulunmas, bir
grup, bir davran hakkndaki ynelimleri sahip olunan tutumlar sayesindedir (
Tezcan, 1993:112 ).
Tutum deitirme almalarnda ilk aama; sahip olunan tutumla ilgili
phe meydana getirerek kiiye acaba? dedirtip insanlarn tutum
nesnesiyle ilgili dncelerini etkilemektir. Tutum deitirme yntemlerinden
olan ikna edici iletiim; bireyin belirli uyaranlar ileterek bakalarnn
davranlarn deitirme/etkileme srecidir (Oktay, 2000:215). Bu srete
alc; dikkat, kavrama, kabul, saklama, yorumlama, davran aamalarndan
geer. Yani gnderilen her mesaj herkesin dikkatini ekmez, dikkat eken her
mesaj alc tarafndan anlalamaz, anlalan her mesaj kabul edilmez, kabul
edilen her mesaj uzun sre hatrlanmaz, hatrlanan her mesaj davrana
dnmeyebilir (Baysal, 1981-147-161). Bu yzden alc, kaynak, mesaj ve
iletiim arac deikenlerine ait zellikler dikkate alnarak ikna edici iletiim
gerekletirilmelidir. rnein alcnn zek seviyesi, tahsil durumu ve kendine
z gveni mesaj ieriini ve mesajn sunum eklini etkiler. Kaynan
-
19
konusunda uzman ve de tarafsz oluu hedef kitlenin mesaja olan direncini
krar ( zerkan& nceolu, 1997:16).
Bireylerde tutum deiiklii: itaat, zdeleme ve benimseme eklinde
meydana gelir (nceolu, 1993:51).
taat sreci; erie gerekten inanmaktan deil, uymama
sonucunun ceza, uyma sonucunun da dl olabileceinin kestirilmesiyle
ilemektedir. Yani burada yapay bir tutum deitirmesi sz konusudur.
zdeleme; bireyin egosuyla dorudan ilikilidir. Bireyin iliki iinde
bulunduu ve egosunu tatmin edilen kiilerin tutumlar, birey tarafndan
direni grmemektedir. zdelemede kalclk eilimi vardr. Birey,
benzemek istedii kiileri referans alr ve onlarn tutumlarn benimser.
Benimseme ise; bireyin var olan tutum ve deerlerinin karlat
tutum ve deerlerle rtmesi durumunda grlmektedir. Kendi tutumlaryla
eliik bir grnt sergilemeyen, tutumlar nedeniyle atmaya dmeyen
birey karlat, kendi tutumlaryla rten yeni tutumlar kabul etmektedir.
Olaya propaganda asndan baklnca tutum deitirmenin demokratik
lkelerde daha ok zdeletirme ve benimsetme, otoriter rejimlerde ise itaat
eklinde iledii grlecektir.
1.3.PROPAGANDANIN ARALARI znde bakalarn istenilen ynde etkileme olan propaganda her
trl iletiim arac ile yaplr. Alc iin bir anlam tayan bir iletiyi ulatran her
ey iletiim arac olarak adlandrlmaktadr. rnein, jest ve mimikler,
dokunma, giderek sessiz kalma, cevap verme gibi davranlar da iletiim
arac olarak nitelenebilir. Bu halde szl, szz, grsel ve dokunsal iletiim
aralarndan, yani propaganda aralarndan bahsedilebilir (Tan, 1989:44).
-
20
Ancak burada propaganda aralar; yz yze iletiim ( insan ) ve kitle
iletiimi ( KA ) olmak zere iki ana balk altnda incelenecektir.
1.3.1.Yz yze letiim Propagandann kayna olan ve onu halka yayan bir etken olan insan,
kamuoyunun oluturulmasnda ve ynlendirilmesinde balca faktrlerden bir
tanesidir. nsan faktr ad altnda akla ilk gelen, liderler ve propaganda
uzmanlar olacaktr. Bunlarn baars ise dili kullanmalarndaki
maharetlerine, propaganda tekniklerinden faydalanmalarna ve gl bir
kiilie sahip olmalarna baldr.
Gerek bir propagandac, hedef kitlesinin zelliklerine ve yapt
propaganda trne gre, eitli yollara bavurur ama her eyden nce,
kiisel inandrcl, ekicilii ve konumasnn nitelikleriyle hedefini etkiler
(Domenach, 2003:51).
Bilinen baarl liderlerin karizmatik kiilikleri yannda hatip ve iyi birer
propagandac olmalar da etkili olmutur. nsanlarn kitaptan ok, sz ve
hitaplarla elde edilebileceini iddia eden Adolf Hitler :
Ben Alman i Partisine girdikten hemen sonra,
propagandann ynetimini elime aldm. O gnlerde
propaganda konusunu ok nemli gryordum. nce tekilat
ileriyle uramann anlam yoktu. Bence nemli olan,
Nasyonal Sosyalist fikri mmkn olduu kadar ok sayda
kimselere duyurabilmekti. Propaganda tekilattan ok nde
yrmeli ve nce bu tekilatla yorulacak insan malzemesini
salamaldr ( Hitler, 2002:604) diyerek insan faktrne
vurgu yapmtr.
-
21
Propagandann en eski arac sayabileceimiz insan, snrl corafi
alanlarda oluan ve kk gruplar halinde beliren kamuoylarnda kiisel
temaslar kurarak kanaatlerin oluumunu byk oranda etkilemektedir.
zellikle seim dnemlerinde liderlerin ve propaganda uzmanlarnn halkla i
ie olmaya almalarnn arkasnda kiisel temaslarn kamuoyunu
etkilemedeki nemi yatmaktadr. Yresel-molekler bask anlamnda ele
alnabilecek yz yze temaslar, mekanik kitle haberleme aralarna oranla
ok daha geni lde bireysel yorum ve kiisel ilikilere olanak salar
(Orrick 1967:42).
Kiilii, yetenekleri, sabr bata olmak zere bir propagandacda
aranan niteliklerden biri de dili iyi kullanabilmesidir. nsanlar arasnda
anlamann salaycs olarak dil insanlarn duygularn, dncelerini,
fikirlerini birbirine nakletmek, isteklerini birbirlerine anlatmak iin doal bir
vasta ve temeli bilinmeyen zamanlarda atlm bir gizli anlamalar sistemi,
konumundadr. Fakat dilde anlam kelimenin kendinde deil, onu kullanan ve
anlayan insandadr. Kimi zaman ses tonunda yaplan deiiklikler, vurgular,
dinleyicinin dikkatini ekecek, konumann mahiyetini ve vermeye alt
z daha kolay benimsenecek duruma getirecektir. eitli fikirleri ve olaylar
temsilen kullanlacak parolalar ise dili kullanmadaki dier bir ustal ortaya
koymaktadr. Parola harekete geirici kavramdr, elden geldiince, ksa,
byleyici bir biimde, iinde bulunulan zamann en nemli ereini dile getirir
(Ergin, 1986:3).
1.3.2.Kitle letiim Aralar letiimin yz yze karlkl olmay gerektirmeden annda ve kitlesel
dzeyde yaplmasna kitle iletiimi, bu maksatla kullanlan aralara da kitle
iletiim aralar denir (Trkolu, 2004: 68). Yani kamuoyunun olumasna
olanak salayan gazete, dergi, radyo, televizyon, film, kitap, afi, sergi
-
22
(Erdoan ve Alemdar, 2002: 98) sonradan ortaya km olan internet gibi
iletiim aralar kitle iletiim aralardr.
Kitle iletiiminin insanlarn tutumlar, dnya grleri ve davranlar
zerindeki genel etkileri nelerdir? Bu etkiler byk m, yoksa kk mdr?
Bunlar iletiim kuramclarnn yllardr uratklar temel sorulardr.
Siyasal ideoloji, propaganda yardmyla hedef kitleye ulamaya alr.
Bir mesajlar btn olan propagandann da kitlelere aktarlmas iin bir
aracn zerine bindirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle propaganda
mesajlarnn yaylmasnda en nemli ilevi kitle iletiim aralarnn yerine
getirdii bir gerektir. deolojik propaganda ve kitle iletiim aralar ilikisi bu
anlamda ok nemlidir. deoloji, propagandayla, propaganda ise kitle iletiim
arac ile hedefe ulatrlr. Bundan dolay kitle iletiim arac olmadan yaplan
propagandann etkisinin tartlmas sz konusu olmutur (zsoy, 1998: 331-
340). phesiz KA olmakszn da propaganda yaplabilir ancak geni
kitlelerin etkilenmesi szkonusuysa, zaman, mekan ve ekonomik artlarn
snrlamasna uradndan etkili olmaz.
Kitle iletiim aralarndan gnderilen iletiler bireylerin dier insanlarla
olan iletiimini ve bakalarndan gelen kodlar amlama biimini
etkileyebilmektedir. Laswelle gre kitle iletiim aralar, evreye ilikin
bilgileri aktarr, yorumlar, sra dlar aklayarak toplumsal kurallar
desteklemeye ve gr birliini srdrmeye hizmet eder, kltr ileticisi olarak
bilginin, deerlerin ve toplumsal kuramlarn bir kuaktan dierine ya da
toplumun bireylerinden, topluma yeni katlanlara iletilmesi ilevini grr
(Severin-Tankard, 1994:511514).
Kitle iletiim aralarn kullananlar, bir yandan kendi karlar
dorultusunda kamuoyu oluturmak, dier yandan da rakiplerin kitle iletiim
aralar araclyla kendilerine yneltecekleri olumsuz eletirileri engellemek
isterler (Uztu, 2004:273). Ksacas ok gl bir propaganda silah ve beyin
-
23
ykama arac olan kitle iletiim aralar hem dayatma hem de katma
zelliklerine sahiptir (Erdoan ve Alemdar 1994:117).
Kitle iletiim aralar, kitle iinde bireylere yeni bir z kiilik verir ve bu
kiilii benimsetir. Bu kiilere ayrca, ne olmalar/nasl olmalar gerektiini
alar ve bu ynde bir istek olumasn salar. Gerek kiilik, bu yeni
pompalanan z kiilie denk derek bireyin rahatlamasn salayarak bir tr
ka alan ortaya kartmaktadr (Mills, 1974: 426-436). Bu mekanizmann
szgecinden geen kii, ya da nerilen kiilii benimsemek ya da kar tercih
etmek zorunda kalacaktr. Bu ilkeden hareket eden kitle iletiim aralar,
yaanlan ve yaanmas gereken gerek bir dnyay deil, kendi rettii
yapay bir dnyay yanstmaktadr. Kitle iletiim aralar, gnmz insanlarn
tek bana elde edemeyecei kadar ok haber iletmektedir ancak, bunu
yaparken, bireyler aras ilikide gz nne serilen bu d dnya arasnda
gerek balanty kurup kurmad olay ayr bir tartma konusu tekil
etmektedir (Mills, 1974: 426436).
Kitle iletiiminin propaganda asndan en nemli etkisi, dikkatimizi
belirli baz sorunlara ve olaylara ekiyor grnmesidir. Gnn her annda
hayata mdahale eden KA; sunulacak haberlerin seilmesi, haberleri sunma
biimi ve sunma skln belirleyerek insanlarn neleri dnp neleri
tartmalar gerektiini belirler. KA tarafndan sunulan konular bir anlamda
nem derecelerine gre belirlenmitir. En ok ve en nce dile getirilen, en
uzun sre yaynlanan konular kamunun da en ok nem verdii konular
olarak alglanacaktr. Dolaysyla farkl KA nn belirledii, farkl gndem
alglamalar olacaktr (Alver, 1997:10).
Gemiteki propagandaclar, kitle iletiim aralarna sahip gnmz
propagandaclar kadar ansl deildiler. Brown Beyin Ykama isimli
kitabnda ada toplumlarda fikirler, yz yze tartmann mmkn
olamayaca kadar ok sayda insana ulamakta; kamu, modern kitle
haberleme aralar vastasyla belirli fikirleri tartmasz kabul etmek
-
24
zorunda kalan ynlar haline gelmektedir. Haberleme sistemi yle bir
durumdadr ki: kar sorunlarn, tenkitlerin etkisi olmas pek mmkn
deildir. (Brown, 1974:30) diyerek kitle iletiim aralarnn nemine dikkat
ekmitir. Burada propagandada en ok kullanlan KAya deinilecektir.
1.3.2.1.Gazete nceleri kk iletmeler eklinde rgtlenip haber satan gazetecilerin
bu iten ticari beklentileri vard. Btn yaptklar da habere ynelik
almalardan ibaretti. Ancak zamanla haber basn kanaat basnna
dnnce basn, siyasetilerin mcadele aracna dnm, bu da
gazeteciliin kendi i rgtlenmesine yaz ileri (redaksiyon) gibi bir blmn
eklenmesine neden olmutur. Bu safhadan sonra gazete haber deil
kamuoyu satmaya balam (Habermas, 2000 :309, 310), kitlenin neyi ve
nasl dnmesi gerektii bakalarnca ynlendirilmitir.
Gazetenin propaganda arac olarak kullanlmas ok eskilere
dayanmaktadr. Jull Sezar tarafndan Acta Diarna ismiyle karlan gazete
bunun en eski rneklerindendir. Bir baka rnek de propagandann gcn
gren ve bu gc kullanmak iin Franszlarn nl komutan Napoleon
tarafndan karlan gazetedir. Napoleon gazete hakkndaki grlerini Drt
dman gazete, yz bin kiilik ordudan daha fazla zarar verebilir diye ifade
etmitir (zsoy 1998:49).
II. Dnya Savanda Almanlar igal ettikleri lkelerde sivil halkn
direncini krmak iin gazeteler kartmlar, esirler hakknda bilgiler
vermilerdir. Yine ngilizler de uaklardan attklar yz bine yakn gazeteyi
Alman halknn okumasn salamlardr (zsoy 1998:215).
Gnmzde televizyon karsnda etkinliini kaybetmi gibi grnse
de Sunday Times gazetesi genel yayn mdr Harold Evans Televizyon
-
25
hibir zaman gazetenin yerini alamayacaktr, zira birinde size sunulan
haberle yetinmek zorundasnz dierinde ise haberler arasnda istediinizi
seebilmek gibi bir bamszlnz var ( Demirkent, 1982:12) diyerek
gazetenin nemini anlatmtr.
Gazetede nemli noktalardan biri olaylarn yazyla beraber fotorafla
sunulmasdr. Fotoraf da tpk haber gibi gerei yeniden remekte, baka
bir gereklie dntrmekte, bak asnn deitii lde bize farkl bir
imge baka bir syleyile farkl mesajlar sunmaktadr (Oktay 1987:95).
Deitirilerek sana-soluna, altna-stne yaz yazlarak sunulan fotorafn
yanstt gerek rahatlkla saptrlabilmektedir.
1.3.2.2.Radyo Birinci Dnya Savanda laboratuarlarda gelitirilip tam olarak 1920
ubatnda ilk yayn yapan radyo, sesi her trl snrdan kurtarp,
propagandann eline byk bir silah olarak vermitir. Radyo; insan okuma
zahmetinden kurtarmas, ses tonu ve vurgusuyla neyin nemli, neyin
nemsiz olduunu belirtmesi ile yazl basnn nne gemitir. 1923 ylnda
ngilterede kurulan ilk radyo irketinden sonra dnyadaki tm lkeler,
radyonun nemini anlamlar, Afrikadan ine kadar her tarafa girebilen bu
etkili haberleme cihaznn propagandann en nemli arac olduunda
hemfikir olmulardr ( Ertem, 1941:321 ).
Nitekim ngilterede 1923 ylnda yaplan seimlerde ngiliz i Partisi
ilk defa radyoyu propaganda amal kullanarak nemli bir baar elde etmitir
(Kaleli, 1995:16).
Keza radyoyu; kullanmasn bilenlerin elinde korkun bir silah olarak
nitelendiren Hitler bunun iin de propaganda bakan olarak Gbbelsi i
-
26
bana getirmitir. Zamann radyo dehas denilen Gbbels i bana
gelmeden nce:
Devletin tm aralarn kullanacaz. Radyo, televizyon artk bizim
elimizdedir. Tek glk, radyo rgtn kurabilmektedir. Ama bunu
baaracaz. Fhrerin her gn, radyosu olan bir kentte konumasna karar
verdik. Bakann mesajn btn halka duyuracaz. Herkes toplantlarmzn
nasl getiini radyolardan renecek (Topuz, 1977:136) diyerek radyonun
nemini vurgulamtr.
Araplarn koruyuculuuna soyunup Mussoliniden; Seyfullah (Allahn
Klc) diye bahseden talyan Radyolarnn Araplar zerindeki etkisini krmak
isteyen ngilizler, Araplara ynelik yayn yapan radyolarnda dnemin en nl
hafzlarn kullanarak radyodan Kuran okutmular, nitekim byk ilgi gren
bu uygulamada baarl da olmulardr (zsoy, 1998:350).
Bugn her ne kadar stnln televizyona kaptrsa da her yerde (
araba kullanrken, yemek yerken, yrrken ) kullanlabilmesi nedeniyle dier
propaganda aralar karsnda avantajlarn srdrmektedir. Halen Almanya,
talya, ngiltere, Amerika, Rusya, Japonya gibi lkelerde ayn anda elliden
fazla dilde radyo yayn yaplmakta, her dilden insana ulalmaya
allmaktadr (Berkes, 1942:127).
1.3.2.3.Televizyon
En gl propaganda arac olarak sosyal hayatta yerini alan
televizyon; kitlelerin hayat tarzlarn, kltrel ve sosyal etkinliklerini belirleyen,
insanlar ynlendiren en etkili silahtr.
Dzenli olarak 1936 ylnda BBC tarafndan yayna balayan
televizyon, hem gze hem de kulaa hitap etmesi sayesinde radyodan ok
daha etkili bir maniplasyon arac olmutur. Zira radyoda insann kendine
-
27
gre doldurabilecei bir alan, boluk ve hayal dnyas vardr. Duyduklarnz
kendi dnyanzda kurgularsnz. Ama televizyon mimiklerden gle kadar
hibir boluk brakmamtr. Birey tam bir izleyicidir (Choamsky 1994:42).
Olaylarn oundan televizyon sayesinde haberdar olan gnmz
insannn verecei kararlarda, benimseyecei siyasal grte ve hatta hayat
tarznda televizyon byk rol oynamaktadr. Bu silah elinde bulunduran;
insanlara grneni deil, grnmesini istedii eyleri sunar. Krfez
savanda, savala hibir ilgisi olmad halde denize dklm ham petrol
iinde rpnan karabataklar defalarca gstererek Saddamn ne kadar
gaddar ve vahi bir lider olduu imajn pekitirmeye alanlar, ayn ekilde
Romanyada avuevskunun kuruna dizilmesini hazrlayan olaylar dnya
kamuoyuna bir insanlk kym olarak takdim ederken televizyonu
kullanmlardr. Hastanelerin, morglarn cesetten geilmedii imaj verilen
Romanyada lenlerin iki elin parmaklar kadar olduu sonradan anlalmtr
(Yldz 1994:4).
Keza seim kampanyalarnda televizyonu iyi kullanan liderler, partiler
lke ynetiminde sz sahibi olmulardr. Fransz lider Mitterand anlarn
anlatt kitabnda en byk rakibi De Gaullenin TV deki seim
konumalarnda yle bir yol izlediini anlatr. TV konumalar eit olduu
iin De Gaulle son cmleyi hep uzun tutmu, cmleyi yarda kesmek
istemeyen ynetmen onun cmlesinin bitmesini beklemi, dolaysyla herkes
on dakika konuurken o, on dakika konumu, bylece herkesten
avantajl duruma gemitir ( ener, 1994).
1.3.2.4.Internet ve Dierleri
Dnya apnda milyonlarca kullancy ve binlerce bilgisayar birbirine
balayan, ok miktarda bilgi tayan, yaygn olan ve srekli byyen bir a
sistemi olan Internet ;
-
28
Tm dnyaya yaylm byk bir ktphane, Bireysel katlmcl ne karan, her isteyenin kendi gazete, radyo ve
televizyonunu oluturabildii bir yayn ortam,
zerinde ulusal ve uluslararas ilemlerin olduu bir ticaret ortam, Sergilerin, mzelerin ve konserlerin bulunduu bir kltr ve sanat ortam, Kltr ve doa zenginliklerini ve lkeleri dnyaya sunan bir tantm ortam, Uzaktan srekli eitimi, kurum ii ve mesleki eitimi destekleyen bir eitim
ortam,
Katlmc, effaf, bireysel denetim ortam salayan bir iletiim ortamdr (Bican, 1997).
1990l yllardan itibaren sosyal hayatta yerini alan Internet teknolojisi
bilinli ya da bilinsiz bir propaganda arac olduu ynnde eletiriler almtr.
Dnyann teki ucundaki bilgiye annda ve zgrce ulaabilme imkn
interneti yanl ynlendirme potansiyeli en ok iletiim aralar arasna
sokmutur. Kulaktan kulaa haberleme, dedikodu ve szel bilgilendirme
olarak adlandrlan iletiim biimleri arasnda kendisine yeni bir alan aan
internet; habere benzeyen bilgi zellii nedeniyle ikinci derece haber veya
yar gerek bir zihnin rn olarak adlandrlabilir. nternet iletiiminin
bunlardan hangisi olduu kiinin tercihine kalmtr. Web siteleri, elektronik
posta zincirleri ve haber gruplar, meydana gelecek en ufak bir olay nerde
olursa olsun bilgisayar olan herkese ulatrmaktadr (Nelson, 1996:12).
Her geen gn kullanc says artan internette ulatrlan bilginin
doruluu, olas zararlar gibi konularda fazla endie duyulmamakta ve
internet algy ynlendirme, biimlendirme ve propagandacnn arzulanan
amalar gelitirecek cevaplarn alnmas alanlarnda gerekletirilen bilinli
ve sistemli giriimlerde bulunmak iin en ideal ara olmaktadr.
-
29
Ulalabilirlii ve ilevsellii artp, kaynaklar gizlenebildii ve bilinli
yanl ynlendirmenin cezai yaptrmlarnn olmad srete internet; hem iki
kiinin zel grmelerini gerekletirebildii zel bir iletiim arac olarak
hem de bireyin milyonlarla buluabildii bir kitle iletiim arac olarak
televizyonu tahtndan edebilecek kadar etkili bir propaganda arac olmas
muhtemeldir.
Bahsi geen aralar dnda ince zeknn rn olan ve dmann ruh
haline etki edecek ekilde hazrlanan karikatr ve fotoraflar, panayrlar,
sergi ve uluslar aras fuarlar, kitap, dergi, bayrak, afi, telefon, mzik, geit
trenleri, lobicilik faaliyetleri de propagandada kullanlan birer aratrlar.
1.4.PROPAGANDAYA BENZER KAVRAMLAR
Birer ikna edici iletiim tr olan halkla ilikiler, reklm ve tantm
propagandayla ok kesin izgilerle birbirinde ayrlamasa da birer ikna edici
iletiim tr bu kavramlar; amalar, kullandklar metotlar, harcanan para
miktar gibi konularda farkllklar gsterirler.
1.4.1.Halkla ilikiler Halkla ilikiler, ok eski devirlerde de mevcut bir faaliyet olmasna
ramen bir bilim konusu olarak son yzyllarda ele alnmtr. Sosyal bir bilim
dal olan halkla ilikilerin snrlar tam olarak belirlenememi bu nedenle
Halkla likiler hakknda birok tanm yaplmtr. Bunlar arasnda en geerli
tanm, IPRA nn yapt tanmdr. IPRA Halkla likileri, zel veya kamu
kesiminde faaliyette bulunan bir iletme veya kurumun iliki kurduu veya
kurabilecei kimselerin anlay, sempati ve desteini elde etmek ve bunu
devam ettirmek iin yapt srekli bir ynetim fonksiyonu eklinde
tanmlamaktadr ( Snmez, 1978:5).
-
30
Halkla ilikilerin en nemli amac kurumun genel stratejisi ve
politikalar iinde kalarak rgtn karlarn en st dzeye karmak iin
hedef kitlenin rgt hakkndaki duygu ve dncelerini etkilemek ve
gvenilen, prestij sahibi bir kurulu olmas iin aba harcamaktr (Onal,
1997:8).
Sosyologlar kitlelere bir ey yaptrabilmek iin yeryznde etkili yol
bulunduundan sz ederler:
Zor kullanmak, Para ile satn almak, nandrmak (Asna, 1969:7).
Halkn bir yenilie, bir sosyal deiime almasnda kullanlan
inandrma ynteminin temeli Halkla likilerdir. Herhangi bir sosyal deiim
dnldnde kamuoyunun desteini almak arttr. Halkla likiler ite
burada devreye girer.
Halkla ilikilerin temel esi iletiimdir. Bir iletme evresindeki
frsatlardan maksimum yarar salayarak, iletme srekliliini devam ettirir.
letmelere bu ans tanyan unsurlardan biri halkla ilikiler ve onun doal bir
esi olan iletiimdir. letiimdeki temel ama; iletiimde taraf olan alcda,
iletiim sonucunda belirli bir anlayn ve davrann olumasn salamaktr.
Bu iletiim srecinin iki ynl olduu ve srekli geri bildirimlerle taraflar aras
etkileimlerin olduu unutulmamaldr ( Onal,1997:10).
Kuruluun halkla ilikilerle ilgili st dzey grevlileri H.. ilkelerini
saptar. Bu ilkelerin banda, halkla ilikiler genel politikasnn yatrm,
finansman ve personel politikalarnn saptanmas gelir.
Halkla ilikilerin temel hedefi, kurum ve kurulularn ilgili evreleriyle
olumlu ilikiler kurmasn salamak, etkin ve verimli bir iletiim/etkileim
ortam ynetmektir. evreyle ya da hedef kitlelerle iyi bir iletiim kurmann iki
nemli lt; kesinlik ve tutarllktr.
-
31
Halkla ilikilerin hedefleri (amdereli, 2000:20):
Halk aydnlatmak ve onlara almalar benimsetmek,
Halkta ynetime kar olan olumlu davranlar yaratmak,
Halkn ynetimle olan ilikilerini kolaylatrmak,
Halktan bilgi toplamak, halk bilgilendirmek,
Halkla ibirlii salamak,
zel veya kamu yararlarna cevap vermek,
Halkla ilikilerin ortaya k gelimesi, yararland yntem ve
kulland teknikler bakmndan propaganda ile bir paralellik gstermesi,
halkla ilikilerin de bir tr propaganda olduu grne yol amtr (
Mholu, 1983:13). Hatta baskc rejimlerdeki propaganda faaliyetlerinin
biraz daha yumuatlarak halkla ilikiler ad altnda yrtld dahi iddia
edilmitir (Kazanc,1982:2). Ancak H.. karlkl anlay ve etkileim esasna
dayanan, hedef kitlenin grlerinin geri bildirim olarak alnd, etik deerleri
olan bir faaliyettir. Propaganda gibi kural tanmaz gayri ahlaki ve ideolojik
deildir.
1.4.2.Reklm Halk bilgilendirmek, mal ya da hizmeti satn almaya ikna etmek zere
kullanlan aralarn tamamna reklm denir. Reklm, bir hizmetin, bir maln
zelliklerini en ilgi ekici, en inandrc, en kandrc mesajlarla verilmesini
ifade eder (amdereli, 2000:25).
Bir dier tanma gre reklm bir iin, bir maln veya bir hizmetin para
karlnda genel yayn aralarnda tarif edilerek halka duyurulmasdr.
(nsal 1994:12). Bu tanmda reklmn bir cret karlnda yaplmas, genel
yayn aralarnn kullanlmak suretiyle geni kitlelere ulalmas n plana
alnmaktadr.
-
32
Birincil fonksiyonu; satlar artrmak, arac salamak, aracya yardm,
tketimi artrmak, gven salamak, retici iin pazar salamak, alcya
yardm, zamanlama, bilgi salama, marka bamll, ucuz retim ve pazar
oluturmak olan reklm ayn zamanda satclar cesaretlendirip yneticileri
etkiler ( Mimtad, 1990:27).
Reklm sayesinde tketici ayn trden ve ihtiyacn karlayabilecei mal
ve hizmetler iinden kendi ihtiyacn en iyi ekilde tatmin edebilecei, uygun
rn bulabilir. retici de satlarna olumlu katklar salayp, rne ait var
olan talebi artrp talebin devamlln salayabilir.
Yaplan tanmlamalar ve tanmlara ait unsurlarn irdelenmesi
neticesinde reklma ait ortak zellikler:
Reklm, pazarlama iletiimi ierisinde yer alan bir elemandr. Belirli bir cret karl yaplr. Reklm, reklm verenden tketiciye doru akan bir iletiler btndr. Reklm, bir kitle iletiimidir. Reklm yapan kii, kurum, kurulu bellidir. Reklm ile tketici bilgilendirilmeye ve ikna edilmeye allr. Reklm, dier pazarlama iletiimi elemanlar ile, iletmenin belirledii pazarlama stratejisi dorultusunda saptanan pazarlama hedeflerine ulamak
iin koordineli bir ekilde alr, (Kocaba- Elden,2006:13-14)
Tketiciyi bir rn ve hizmetle ilgili daha fazla bilgi edinmesi iin tevik eder.
Tketiciye bir rnn nereden alnabilecei, rnn fonksiyonlar, markann gvenirlii, salamln hatrlatr, mteri gvenini tazeler.
Mal denemek iin tketiciyi cesaretlendirir. Tketiciyi eitir ve bilinlendirir. Marka imaj ile ilgili tasarm, imaj korumak veya deitirmek gibi ilevleri yerine getirir.
irketin kamuoyundaki imaj ile ilgili fonksiyonlar yerine getirir (Gksel-Yurdakul, 2002:100).
-
33
Propaganda; fikirleri deitirmeye ya da dorulayp yeni fikirler
retmeye almas ve reklmcln yntemlerinden faydalanmas asndan
reklma benzer. Ancak reklmcln amac ticari, dierinin amac ise siyasi
ve ideolojik olduu iin birbirlerinden ayrlmaktadrlar. Reklmcln tahrik
ettii ihtiyalar ve tercihler zel bir eya zerine ynelirler. Fakat
propagandann telkin ettii veya empoze ettii inanlar ve refleksler ou
zaman insanlarn davranlarn, psikolojik durumlarn, dini ve felsefi
dncelerini deitirmitir (Perin, 1961:1011 ).
Reklm, H.. ve propaganda; yaplan harcamalar bakmndan
deerlendirilirse; Halkla ilikilerde yaplan faaliyetler maliyet bakmndan en
alt dzeydedir, byk masraflar gerektirmez. Reklm harcamalarnn boyutu
ise tartma konusudur. Zira rn maliyetine eklendiinden fiyatlara,
dolaysyla da tketiciye yanstlr. Propagandada nemli olan amaca
ulamak olduundan maliyet unsuru dikkate alnmaz. ok basit bir i iin
milyon dolarlar harcanabilir. Zaten propagandaya ayrlan btenin tam olarak
ne kadar olduu da aklanmaz (Ayka, 1990:2).
1.4.3.Tantm
1950 ylndan gnmze kadar olan dnemde iletiim yntem ve
aralarndaki byk gelime baka yeni kavramlarn ortaya kmasna neden
olmutur. Bunlara iyi bir rnek olan tantm szc, bat dillerinden
information veya communication kelimelerinin karl olarak Trkeye
evrilmitir (Tolung, 1990;81). Tantmn alan ve kavram olarak kesin
snrlar izilmi deildir. Bu yzden hakknda yaplan tanmlar da tantmn
genel ya da zel oluuna ve amacna gre deiiklik gsterir.
-
34
Tantm; hedef gruplara belirli bir konuda belirli bir tutum ve davran
kazandrmak iin uygun yntemler, teknikler ve haberleme aralar
kullanlarak yaplan aydnlatma faaliyetleridir. Bu faaliyet, bazen birey, bazen
grup, bazen de kurumlar araclyla yrtlebilir. Bir sre olarak
deerlendirilmesi gereken tantmay, amalar asndan; siyasal tantma,
ekonomik tantma, sosyo-kltrel tantma ve turizm tantmas olarak
snflandrmak mmkndr ( nceolu, 1985: 84).
Tantm faaliyeti; bilgi iletiimi, bilgi aktarm asndan kiiler aras
haberleme sreci ve teknik olarak kitle haberleme aralar ortam iinde
gerekletirilmektedir. Tantmn nasl yaplaca belirlenirken hedef kitlenin;
her trl inanlar, kavraylar, gelenekleri, grenekleri, eitli gr ve
anlaylar, zevkleri, menfaat telakkileri, kltr seviyeleri ve sosyal durumlar
gz nnde tutulmal ve tm bunlara gre hazrlklar yaplmaldr.
Tantm almalar esnasnda, hizmet ya da kurumla ilgili hazrlanan
doruluu ve inandrcl tartlmaz mesajlar, kitle iletiim aralar
araclyla ya da yz yze ilikilerden yararlanarak hedef kitleye ulatrlr.
Hedef kitleye verilen mesajlarla kii ya da kurum hakknda ncelikle
varsa olumsuz grnm ortadan kaldracak almalar yaplr. Karlnda
ounlukla herhangi bir cret demeden, kitle iletiim aralar kullanlarak
geni bir kitleye ynelik haber ve bilgi ak olarak gerekletirilen almalar
tantm etkinliidir. Tantm, cret demeden gerekletirilen reklma
benzetilebilir. Tantmn zellikleri arasnda, doruluun ve inandrcln
yksek oluu, kitlelere kolaylkla ulalabilmesi, merak ve ilgi uyandrmas
saylabilir (Sarta, 1988: 25-29).
zet olarak tantmla; bilgilendirme, hatrlatma, ikna faaliyetleri
gerekletirilir. Bu faaliyetlerle de dikkat ekmek, ilgi uyandrmak, istek
yaratmak, harekete geirmek amalanr.
-
35
1.5.PROPAGANDA ETLER
1.5.1.Kaynana Gre Propagandann zellii, lkedeki politik artlar ve propagandadan
beklentiler erevesinde kaynak, yani propaganda yapcsnn kimlii kimi
zaman belirli kimi zaman ise belirsizdir. Buna gre propaganda beyaz, gri ve
siyah olmak zere e ayrlr.
1.5.1.1.Beyaz Propaganda Propaganday yapann kimliinin ak olduu ve haberlerin
kaynaklarnn ispat edilebildii salam delil ve gereklere dayal olarak
sylenen sz ve yazlardr ( Ziyaolu, 1963: 41). Yaanm olaylar
sslemeden ve yaln bir ekilde ifade edilir. zellikle yorumsuz fotoraflar ve
ksa haber balklar bu propaganda yntemine girmektedir.
1.5.1.2.Gri Propaganda
Propaganda yapcsnn kimlii haberin durumuna gre ak veya gizli
olduu, ancak salam delillere dayanmayan, genellikle dorular zerine
eklenen sslemelerle haberin saptrlmas eklinde yaplan propaganda
biimidir. Byk oranda halk tarafndan doru olarak kabul edilen bir olay
yalan, dedikodu ve rivayetlerle halk ynlendirmek iin kullanlr. Gri
Propaganda bazen gerek haberlerin arka planda kalmas gndemi gerek
bir haberin belirlememesi iin kullanlr. Kk bir olay, sonular ok
farkllatrlarak ve nemsetilerek halka duyurulur ( Ziyaolu, 1963:43).
1.5.1.3.Siyah Propaganda
Propaganday yapann kimliinin ve haberin kaynann belli olmad
genellikle yalan bir haberin doru ve kantlanabilir ekilde sunulmasdr.
Habere gvenilir bir kaynaktan edinilen bilgiye gre veya adn
-
36
aklamayan bir yetkili eklinde haberin kayna belirtilerek balanr.
Genellikle haberin kaynann gizlilik ilkesi hakk gereince ve kaynak
aklanrsa kaynan bu haberden dolay kiisel zarar grecei gibi insani
duygular n plana karlr ( Ziyaolu, 1963: 43).
1.5.2.Amalarna Gre Propaganda ya mevcut dzeni devam ettirmek ya da sistemi deitirerek yeni bir dzen kurmak maksadyla yaplr. Bu anlamda
dnldnde karklk ve btnletirme propagandas olarak ikiye aylr.
1.5.2.1.Karklk Propagandas
Mevcut dzen yklmadan, propagandas yaplan grlerin geni
kitleler tarafndan kabulnn mmkn olmayaca varsaymna dayanr.
Propagandann Bozma ve Tek Dman kuraln esas alr. Bunun iin
toplum ierisinde anlamazlk karmak, toplumsal dayanmay yok etmek
amalanr. Meydana gelen kazalar, doal afetler, skandallar ilenecek
konular arasndadr.
1.5.2.2.Btnletirme Propagandas
Belirli bir dzeye ulam toplumlarn durumlarn gelitirme veya en
azndan mevcut durumu koruma amacna ynelik olarak yrtlebilecei gibi,
karklk propagandasnn amacna ulamas halinde, karklk
propagandasnn terk edilerek bunun yerine ikame edilen propaganda
trdr. Lenin, Hitler, Mao nce karklk propagandasn uygulayp, amaca
ulatktan sonra btnleme propagandasn uygulamlardr ( Dnmezer,
1982:407). Bu tr propaganda, insanlarn veya toplumun, kurumun deer ve
davranlarna katlmas ve onlara smsk balanmasn amalamaktadr. Bu
mevcut siyasal iktidara meruluk temelini kazandrmaya ynelik yaplan
-
37
birletirici propaganda trdr. Ynetilmekte olan kitlenin sadece itaat
etmesinden tr onlarn ynetimi sevmeleri iin de urarlar (Keskin, 1997:
15).
1.5.3.Akla Ya da Duygulara Hitap Etmesine Gre
Hedef kitlenin eitim ve kltr seviyesi, beklentileri, propagandann
konusu, sre gibi kstaslar erevesinde akl ya da duygular hedef alnarak
propaganda yaplr. Buna gre propaganda ikiye ayrlr:
1.5.3.1.Ussal Propaganda
Ussal propaganda bilimsel verilere dayanlarak yaplan propaganda
trdr. Bu propagandann ierii byk lde eitli bilim dallarnn
verilerinin bir sentezi biimindedir. Bilgiler daha ok rakamlar, ekil ve
istatistiki verilerle iletilir, ancak eer propagandann uzun dnemli bir etkisi
olmas isteniyorsa, ussal propaganda tercih edilmelidir (Keskin, 1997:15).
1.5.3.2.Duygusal Propaganda
Ussal olmayan propaganda hedef kitlenin cokulu bir anda kendisine
verilen her eyi muhakeme szgecinden geirmeksizin kabul edecei
varsaymna dayanmaktadr. Ksa dnemde ok etkili olan bu propaganda
trnde hedef kitlenin tutkularnn belirlenmesi, onu heyecanlandracak, hatta
galeyana getirecek temalarn bulunmas, bu tema ierisinde verilecek
mesajn sunulmas gerekmektedir (Tolan, 1985 :492).
1.5.4.Konusuna Gre Propagandann konusu; propaganda metotlar, sre, ayrlan mali
kaynak, beklentiler, hedef kitle gibi konularda belirleyici etkendir. Faaliyet
-
38
alanlarnn snrl ya da ok geni kapsaml oluu yine propagandann
konusuna gre ekillenir. Konusuna gre propaganda balk altnda ele
alnabilir:
1.5.4.1.Askeri ve Ekonomik Propaganda Faaliyet alanlar ve hedefleri gz nnde bulundurularak daha dar
kapsaml propaganda trleridir. Kendi askeri gcn olduundan fazla
gsterirken, dmann askeri gcn kk gstermek, moral bozukluu yaratmak, savaamaz duruma getirmek iin yaplan propaganda tr askeri
propagandadr. Milli bayramlardaki askeri geit trenleriyle i kamuoyu,
tatbikat ve manevralara arlan yabanc misyon efleri sayesinde de d
kamuoyu etkilenmeye allr.
Dmann ekonomik gcn zayflatmak, retebilirliini sekteye
uratrken kendi ekonomisini, alan ve reten i gcn artrmaya ynelik
propagandaya da ekonomik propaganda denir (zsoy, 1998:19).
1.5.4.2.Siyasal Propaganda Propagandann en nemli muhatab kamuoyu olduundan,
propaganda en ak ve etkin biimde siyasal alanda yaplmakta, propaganda
faaliyetlerini sevk ve idare etmek isteyen evrelerin banda da birinci
derecede politikaclar gelmektedir. Politikaclar kamuoyunu ve kamuoyunu
ekillendiren liderleri bask altnda tutmaya alrlar.
Siyasal propaganda 20.yyn ilk yarsnda ortaya km olan bir
olgudur. Teknolojinin geliimiyle yeni iletiim tekniklerinin ortaya kmas
siyasal propagandann etkisini gn getike artrmtr. Siyasal
propagandann en nemli dayana kitle iletiim a ve aralardr (Kazanc,
1982:55).
-
39
Siyasal propaganda; radyolar, TV. leri, sinemalar, fotoraflar, yksek
tirajl basn afilerini, hitabeti, iir ve mzii, heykelcilii, btn gzel sanatlar
ksacas btn iletiim imkanlarn kullanarak kitlelerin davranlarna etki
edip, onlar belirli dncelere yneltir, ( Perin, 1961:10 ) seim
dnemlerinde oy tercihlerini etkiler.
Bir ynetim ya da siyasal bir parti tarafndan hedef kitlenin kendilerine
kar olan davranlarn deitirmek iin yaptklar bu propagandann znde
siyasal eylem vardr. Yaplan faaliyetlerle yeni kanaatler doar, destek ya da
muhalefetler oluur (Bekta, 2002:221). Bilgi verme, ikna etme ve kamu
seferberlii sonularn amalayan siyasal propaganda, zellikle parti ball
zayf veya kararsz kiilerde daha etkili olmaktadr (Kalender, 2000:91).
Siyasal propagandada iletiimin temel fonksiyonu bulunmaktadr.
Fonksiyonlarn ilki, ortaya kan siyasal problemlerin tanmlanmasna
yardmc olmas, ikincisi, bu problemlerin siyasal tartma ortamna girerek
meruiyet kazanmasn salamas, ncs ise, artk tartma konusu
olmaktan km, ortak bir gr birliine varlm konular gndemden
drmek olarak ifade edilmektedir (zkan, 2004a:41).
Bu fonksiyonlarn birincisinde siyasetiler ve medya, ikincisinde
kamuoyu aratrmalar ve ncsnde yine medya n plana kmaktadr
(zkan, 2004a:41).
Ynetenler ve ynetilenler arasndaki etkileimi salayan siyasal
iletiimde temel ama siyasal mesajlarn iletilmesidir. Bunun iin de mesajn
dili ile verilecei zaman ve kanallar nem kazanmaktadr. Siyasal iletiim
mesajnn verilecei zaman ve kanallar belirlenirken kamuoyunun
beklentilerinin ve hedef kitlenin zelliklerinin iyice belirlenmesi gerekir. Hedef
kitlenin sosyo-ekonomik durumunun belirlenmesiyle mesajlarda kullanlacak
dil belirlenir. Bu almalardan sonra kanaat nderlerinden ve gndem
-
40
oluturma tekniinden yararlanarak kamuoyu etkilenmeye ve bylece siyasal
rakiplere stnlk salanmaya allr (Aziz, 2003:37-38).
Siyasal iletiimdeki aktrler, u ekilde sralanmaktadrlar: Devlet
Bakanlar, hkmet, siyasal partiler, yerel ynetimler, sivil toplum
kurulular, bask ve menfaat gruplar, medya kurulular, sivil itaatsizlik,
lobicilik faaliyeti yapan gruplar, yasa d gruplar (Aziz, 2003:17, 31).
Siyasal iletiimde mesaj veren bu rgtl yaplar, kamuoyu adna
mesajlar hedef kitleye aktarmaktadrlar. Bu hedef kitle birden fazla
olabilmektedir (Aziz, 2003:5-6).Kreselleme ile birlikte yaygnlaan siyasal
iletiim, bir yandan siyasette effafln artmasn ve demokratik ikna
yntemlerinin kullanlmasn salamaya balam, dier yandan da kullanlan
iletiim yntem ve tekniklerinin benzemesine neden olmutur (zkan,
2004a:268). Siyasal iletiimin etkili olmas iin en nemli nokta, tekrar etme
ve iletiim kurallarnn doru seimi olmaktadr (Aziz, 2003:45-48). Bunlarn
yannda kaynan gvenilir olmas, ikna yeteneine sahip olmas ve mesajn
ierii de siyasal iletiimin belli bal zelliklerinden saylr.
1.5.4.3.Sosyolojik Propaganda Sosyolojik propaganda ok geni bir alan kapsar ve burada ama
siyasal propagandada olduu gibi belirlenemez. Sosyolojik propaganda
lkedeki ounluu hedef alm olup, ounluun uzun sreli etkilenmesini
gz nnde bulundurarak eitli biimlerde ifade bulmaktadr (rnein;
reklm, sinema, sanat anlay, giyinme biimleri, TV dizileri) (zsoy,
1998). Sosyolojik propaganda, toplumsal ereveyi kullanarak belirli bir hayat
felsefesini hedef kitleye kabul ettirmeye alr.
-
41
1.5.5.Propaganda Ekolleri Propaganda; gemiten gnmze dnyann farkl yerlerinde, farkl
zamanlarda, farkl insanlar tarafndan kullanlsa da bu ite ilk akla gelen, ekol
yaratan iki isimden bahsedilebilir: Lenin ve Hitler. Propaganday
kurumsallatrarak okullarda propagandac yetitiren ve gerekler zerine
propaganda yapan Lenin ile hayatn her anna propaganday sokarak
bilinaltn hedef alan Hitler arasnda temelde byk farkllklar vardr.
1.5.5.1.Lenin Tr Propaganda
Lenin tarafndan Bolevizmi yerletirmeyi salayan, aklc ve somut
mekanizmalarn iledii bir propaganda trdr. Bu tr propagandada temel
kaynak okullardr. Bu okullarda yetitirilen propagandaclar, iyerlerinde
konferanslar vererek propaganda yapmaktadrlar (zkan 2004b:14-15).
Lenin Tr Propagandann temelinde siyasal anlama ve parola
bulunur. Siyasal anlamadan ama, egemen snflarn, iktidarlarn gerek
yzlerini kitlelere ak bir ekilde gstermektir. Lenin ynetiminde yetimi bir
propagandac kapitalist ynetimin ayrntda kalan btn hakszlklarn
yorulup bkmadan gzler nne sererek paray btne balama abasyla
dzenli bir kantlama yntemine bavurur. Parola ise iinde bulunulan
zamann amacn ak, ksa ve etkileyici bir biimde dile getirmektedir. Parola
propagandann kurucu ve sava yandr. Bu nedenle de parolalar kitlelerin
dzeyine uygun olmaldr. Parolalar yaymak iin iki tr ajan dnlmtr;
propagandaclar ve kkrtclar. Propagandac, bir tek kiiye ya da kk
topluluklara birok dnce alarken, kkrtc bir tek dnceyi byk bir
insan kitlesine alamaya almaktadr (Domenach, 2003:3133).
Lenin Toprak ve Bar slogann kullanrken gerekten de topran
paylalmasn ve savan sona erdirilmesini istemitir. Buna karn Alman
-
42
Gobbels Alman halknn Hristiyan uygarln savunmak iin savatn ifade
etmitir.
1.5.5.2.Hitler Tr Propaganda Hitler tarafndan iktidar ele geirebilmeyi salayan irrasyonel
mekanizmalarn iledii bir propaganda trdr. Bu propagandann temelinde
Pavlovun koullandrlm kpek kuram vardr. nce et, ardndan zil ile
azndan salyalar aktan kpein yerini Hitler ve sembolleri olan gamal ha,
Hitler selam, Hitler fotoraflar vs.ye tepki gsteren kitleler almtr (
Akarcal, 2003:42). Hitlerci propaganda akldan ziyade duygulara hitap eden,
kin, nefret duygularn krkleyen yapdadr. Bu amala bilinaltna
seslenilmitir. mge; aklanabilir olandan, duyulabilir olan; aklsal olandan
stn tutulmutur.
Hitlerci propaganda kesintisizdir. Terslik annda ortaya srlebilecek
yeni aralar hazrda bekletilir. rnein i politikada terslikler olduunda
Yahudi dmanl sahneye srlr. nemli olan kullanlan temalarn sk sk
deitirilerek halkn harekete geirilebilmesidir. Evde, okulda, iyerinde,
sokakta hemen her yerde Hitler vardr. Dolaysyla halk; bu byl insann
saflarnda olmaya artlandrlmtr.
Hitler tr propagandada halkn dnmesine frsat verilmez.
Dnlenleri duygularyla yaamas istenir. Hitlerci propaganda halkn
Hitleri sevmesini deil onun elinde bir robot olmasn istemitir (Domeneach,
2003:45).
Hitlere gre propagandann ilk grevi rgte taraftar toplamaktr.
Daha sonra da doktrini anlatmak ve benimsetmektir. Kavramlar topluluun
anlayaca kadar basite indirgenmeli ve defalarca anlatlmal, hedef kitlenin
kalbine giden yol bulunmaldr. Bu maksatla tiyatro, sinema, edebiyat, gzel
-
43
sanatlarn dier kollar, basn, duvar ilanlar ve sergiler kullanlmaldr (Hitler,
2002: 161,186)
Bu propaganda trnde gsteriler byk nem tamaktadr. Basn,
sinema ve radyonun devaml ayn eyleri yinelemesinden dolay kitle de
propagandadan azami derecede etkilenmitir. Ayn zamanda Nazi
Propagandasnn baar nedeni olarak imgenin aklamaya, duyulabilir olann
aklsal olana stnl ne srlmtr (Akarcal, 2003:4143).
Mziin propaganda amal kullanm Hitler Tr Propaganda iinde
deerlendirilebilir. Cokun, neeli ya da hznl melodileri tanyan ve bunlara
verilecek psikolojik tepkileri daha nceden tatm olan insanlar, bu ezgiler
eiinde iletilen szel mesajlar da ayn hassasiyette kabul etmektedirler.
Yani Hitlerin kulland Pavlov Modeli bir anlamda bu propaganda trnde de
kullanlmtr.
1.6.PROPAGANDA TEKNKLER
Propagandada btn aralar btnsellik ierisinde uyumlu bir ekilde
bireye ulamak iin top yekn kullanlr. Bireyin genellikle bundan kanmas
zordur. Farkl iletiim kanallar farkl propaganda tekniklerini de beraberinde
getirmektedir. Gemiteki tekniklere her geen gn yeni teknikler
eklenmesine ramen propagandann doasnda temel bir deiiklik
yaplmamaktadr.
Propagandada en ok kullanlan teknikler unlardr (Bekta, 1996:
165167 ):
Ad Takma, Sevilmeyen Bir Etiketin Kullanm:
Propagandac zihinlerde kalc etki brakmak, muhataplarn olumlu ya
da olumsuz ynde etkilemek iin, duygusal armlara sahip tabirler
-
44
kullanr. Sultan Abdlhamit iin Kzl Sultan ya da Sleyman Demirel iin
oban Slo denmesi gibi. Ad takma, sz konusu dnceyi, kantlar
gzden geirmeksizin reddetmemiz ve kullanlamaz kararn vermemiz iin
kullanlr (Brown 1982,34).
Gsterili Genelleme:
Genel olarak halk arasnda iyi kabul edilen deyimler kullanlr. rnein
gvencesi yasas olarak nitelenen bir yasa tasarsn kanun haline
getirmek gibi. Gsterili genellemede sz konusu eyi kantlar gzden
geirmeksizin kabullendirmek ve onaylatmak hedeflenir.
Transfer:
Sayg duyulan, deer verilen semboller kullanlr. Transfer, arm
yoluyla hayranlk duyurmay amalar. Marlboro reklmndaki kovboylar
sertliklerini ve erkeke imajlarn sigaraya ve bu sigaray ien insanlara
tamak iin tasarlanmtr.
Seme:
Propagandac her eyi sylemektense amacna uygun olan sylemeyi
yeler. Hedefin duymak istediini seer. Eer hedef inatysa propagandac;
fedakrlk yapar ve kendi dncelerinden taviz veriyormu imajyla hedefi
yumuatr ve ona yaklar. Bir propagandac hedefi kendine yakn
hissettirebilmise, i yar yarya hallolmu demektir (zsoy, 1998:165).
Halktan Biri:
zleyicilere ayn gruptan olan, ortalama bir kii olduu vurgulanr.
rnein, ailesi ile birlikte yemek yiyen veya ocuklaryla balk tutan adam
imaj aile erkei olma vur