TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM

VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

Tiểu luận triết học

MỐI QUAN HỆ BIỆN CHỨNG GIỮA TĂNG

TRƯỞNG KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA,

THỰC HIỆN TIẾN BỘ & CÔNG BẰNG XÃ HỘI

Nhóm 13 Lớp Đ1 Khóa 24 thực hiện

Nhóm trưởng : Hoàng Thị Bích Ngọc

Thành viên 1 : Lê Thị Ái Mỹ

Thành viên 2 : Nguyễn Thành Nhân

Giảng viên phụ trách: TS. Bùi Văn Mưa

TP.Hồ Chí Minh, tháng 1 năm 2015

1

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU.......................................................................................................3

1. Cơ sở lý thuyết.....................................................................................................4

1.1 Phép biện chứng.............................................................................................4

1.2 Tăng trưởng kinh tế........................................................................................4

1.3 Phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.............................4

2. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.............................................................................6

2.1 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa.......6

2.2 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội..................................................................................................8

3. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở VN...................................................................9

3.1 Sự hình thành và hoàn thiện tư duy lý luận của Đảng về kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ xã hội và công bằng xã hội trong tiến trình đổi mới..................................................................................9

3.2 Giải pháp xây dựng hiệu quả mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong thời gian tới...........12

KẾT LUẬN.........................................................................................................14

TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................15

PHỤ LỤC.............................................................................................................16

2

LỜI NÓI ĐẦU

Trên thế giới hiện nay, xu hướng tiến bộ là phát triển bền vững trên mọi lĩnh vực.

Theo đó, quá trình tăng trưởng, phát triển kinh tế phải gắn liền với sự phát triển văn

hóa và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Ở Việt Nam, sau hơn 30 năm đổi mới

và phát triển, dù đã đạt được nhiều thành quả to lớn, bộ mặt đất nước đang thay đổi

từng ngày nhưng chúng ta đang và sẽ gặp phải rất nhiều vấn đề xã hội nhức nhối

như: sự phân hóa giàu nghèo, sự phát triển chênh lệch giữa thành thị và nông thôn,

sự gia tăng các loại tội phạm, tệ nạn xã hội, tham nhũng,... Từ những thực tế trên thì

việc hiểu và làm rõ mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực

hiện tiến bộ và công bằng xã hội là vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng và thiết

thực cả về lý luận lẫn thực tiễn. Chính vì vậy, nhóm chúng chọn đề tài “Mối quan

hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ &

công bằng xã hội” làm đề tài cho bài tiểu luận môn Triết học.

Bài tiểu luận của nhóm gồm 3 phần chính như sau:

1. Cơ sở lý thuyết

2. Lý thuyết về mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát

triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội

3. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,

thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở VN.

3

1. Cơ sở lý thuyết

1.1 Phép biện chứngKhái niệm biện chứng dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa,

sự vận động, phát triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong giới

tự nhiên, xã hội và tư duy.

Biện chứng bao gồm biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan. Biện

chứng khách quan là biện chứng của thế giới vật chất – tự nhiên và xã hội. Còn biện

chứng chủ quan là biện chứng của nhận thức, biện chứng của tư duy, tư biện biện

chứng.

Phép biện chứng vừa là lý luận (học thuyết) nghiên cứu bản tính biện chứng

của thế giới vừa là phương pháp luận (nguyên tắc hay quan điểm) xem xét sự vật

trong mối quan hệ , rang buộc lẫn nhau và trong trạng thái luôn vận động, phát

triển. Do vậy, phép biện chứng vừa là hệ thồng các nguyên tắc phương pháp, quy

luật, phạm trù phản ảnh đúng đắn bản tính biện chứng của vạn vật tồn tại trong thế

giới; vừa là hệ thống các nguyên tắc phương pháp luận chỉ đạo hoạt động nhận thức

và hoạt động thực tiễn hiệu quả.

1.2 Tăng trưởng kinh tế

Tăng trưởng kinh tế là một khái niệm kinh tế học được dùng để chỉ sự gia

tăng về quy mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định, các chỉ tiêu

để đo tăng trưởng kinh tế thường được sử dụng là mức tăng tổng sản phẩm quốc nội

(GDP), tổng sản phẩm quốc dân (GNP), thu nhập bình quân đầu người và các chỉ

tiêu kinh tế tổng hợp khác. Nội hàm tăng trưởng kinh tế là tăng lên về số lượng

trong một thời gian nhất định, khái niệm này chưa thể hiện đầy đủ chất lượng của sự

tăng trưởng.

1.3 Phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội

Phát triển văn hóa: văn hoá ở đây cần phải được hiểu theo nghĩa rộng bao

gồm nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội. Nếu chúng ta chấp nhận một định nghĩa

4

rộng về văn hoá rằng văn hoá được xem là toàn bộ các giá trị, niềm tin, truyền

thống và phong tục… tạo nên bản sắc và gắn kết các thành viên trong cộng đồng

với nhau. Phát triển văn hóa là xây dựng và làm phong phú thêm nền văn hóa của

mỗi quốc gia, dân tộc trên cơ sở tiếp thu những cái “chân, thiện, mỹ” của các nền

văn hóa trên thế giới để bồi đắp cho văn hóa dân tộc mình. Giữ gìn bản sắc văn hóa

trên cơ sở vừa kế thừa vừa không ngừng tiếp thu tinh hoa của văn hóa nhân loại để

làm sâu sắc thêm những giá trị văn hóa truyền thống, góp phần củng cố và làm

phong phú thêm nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Và "tinh hoa" ở đây

cũng phải hiểu trên cơ sở kế thừa chứ không phải là bất biến. Song, chúng ta cũng

phải hết sức thận trọng, bản lĩnh và tỉnh táo bởi trong quá trình toàn cầu hóa và hội

nhập, việc giao lưu, trao đổi văn hóa giữa các quốc gia, khu vực rất dễ bị ảnh hưởng

bởi sự phát triển của công nghệ thông tin.

Tiến bộ xã hội là sự vận động của xã hội từ trình độ thấp đến trình độ cao, từ

lạc hậu đến văn minh hiện đại. Tiến bộ xã hội trước hết phải xuất phát từ con người,

vì con người và hướng tới sự tiến bộ của con người. Sự tiến bộ xã hội còn thể hiện ở

sự phát triển ngày càng cao hơn của cơ sở hạ tầng, kiến trúc thượng tầng và ý thức

xã hội.

Công bằng xã hội là sự công bằng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân,

công bằng trong phân phối thu nhập, cơ hội phát triển và điều kiện thực hiện cơ hội.

Trong kinh tế học người ta chia công bằng xã hội thành hai dạng là công bằng theo

chiều dọc và công công bằng theo chiều ngang. Công bằng theo chiều ngang có

nghĩa là đối xử như nhau đối với những người có đóng góp như nhau và công bằng

theo chiều dọc là nghĩa là đối xử khác nhau đối với những người có khác biệt bẩm

sinh hoặc có các điều kiện xã hội khác nhau. Nếu như công bằng theo chiều ngang

được thực hiện bởi cơ chế thị trường thì công bằng theo chiều dọc cần có sự điều

tiết của chính phủ. Việc nhận định và kết hợp công bằng theo chiều dọc và theo

chiều ngang sẽ đảm bảo công bằng thực sự. Như vậy, công bằng xã hội là khái niệm

rất rộng, bao gồm cả yếu tố chính trị, kinh tế, xã hội, và văn hóa. Xét một cách tổng

thể công bằng xã hội gắn với phát triển toàn diện con người và là kết quả của sự 5

phát triển đó. Những thước đo chủ yếu về công bằng xã hội là: chỉ số phát triển con

người (HDI); đường cong Lorenz; hệ số GINI; mức độ nghèo khổ; mức độ thỏa

mãn nhu cầu cơ bản của con người.

2. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội

2.1 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa

Adam Smith đã cho rừng kinh tế không thể vận hành nếu thiếu sự hiểu biết

về vai trò của “quan điểm đạo đức”. Có thể nói, mối quan hệ giữa kinh tế và văn

hóa đã trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhân loại. Đời sống của con người

cũng như của xã hội bao gồm hai mặt vật chất và tinh thần. Nếu kinh tế là nền tảng

vật chất của xã hội, đáp ứng nhu cầu vật chất của con người và xã hội, thì văn hoá là

nền tảng tinh thần của xã hội, đáp ứng nhu cầu tinh thần của con người và xã hội.

Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa được thể

hiện ở điểm tăng trưởng kinh tế là cơ sở và điều kiện quan trọng hàng đầu cho sự

phát triển văn hóa, phát triển văn hóa chính là mục tiêu và động lực của tăng trưởng

kinh tế. Tăng trưởng kinh tế phải nhằm mục tiêu phát triển văn hóa, phát triển con

người. Sức sản xuất càng phát triển, thì quan hệ giữa văn hoá và kinh tế càng mật

thiết. Mọi hoạt động kinh tế từ thiết kế sản phẩm tới trao đổi và sử dụng sản phẩm

đều thấm sâu yếu tố văn hoá, vì toàn bộ quá trình kinh tế đều là hoạt động của

người, và con người, thông qua các hoạt động của mình thiết lập, các quan hệ giữa

con người với tự nhiên, giữa con người với con người. Hiện nay, toàn cầu hoá kinh

tế và sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật đã tạo điều kiện đề kinh tế phát

triển nhanh chóng, và những thay đổi trong phát triển kinh tế có tác động rất lớn đến

văn hóa. Mặt khác, chỉ khi những quyết sách và chiến lược phát triển kinh tế mang

hàm lượng văn hóa cao, thì sự phát triển mới thật sự có giá trị.

Văn hóa tác động đến sự tăng trưởng của kinh tế thông qua ba khía cạnh:

Thứ nhất, văn hoá ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế thông qua sự thúc đẩy các

giá trị được chia sẻ trong cộng đồng. Các giá trị đó cũng quy định cách thức mà các

thành viên của cộng đồng thực hiện trong các quá trình sản xuất mang tính kinh tế. 6

Chẳng hạn như nếu các giá trị văn hoá này khiến việc ra quyết định trở nên có hiệu

quả hơn, đưa đến những sự cải tiến đa dạng và nhanh chóng hơn và đưa đến những

ứng xử đối với sự thay đổi một cách nhạy bén hơn thì năng suất kinh tế và tính năng

động của cộng đồng cũng được phản ánh qua hiệu quả kinh tế cao hơn (trong

trường hợp của một doanh nghiệp) hay qua tỷ lệ tăng trưởng lớn hơn (trong trường

hợp của một nền kinh tế quốc gia).

Thứ hai, văn hoá có thể ảnh hưởng đến tính công bằng - chẳng hạn như bằng

việc ghi nhớ những nguyên tắc đạo đức như sự quan tâm đến mọi người hay sự thiết

lập các cơ chế để những khúc mắc có thể được bày tỏ. Nhìn chung, ảnh hưởng của

văn hoá đến tính công bằng sẽ được xem xét trong các quyết định phân phối nguồn

lực của cộng đồng đến việc đạt được thành quả cho tất cả các thành viên một cách

công bằng.

Thứ ba, văn hoá có thể được xem như là có ảnh hưởng hay thậm chí quyết

định đến mục tiêu kinh tế và xã hội của cộng đồng. Ở cấp độ một cộng đồng nhỏ

như một công ty, văn hoá doanh nghiệp có thể là sự quan tâm đến người lao động

và điều kiện lao động của họ. Những giá trị này có thể làm giảm lợi nhuận hay

những mục tiêu kinh tế khác trong mục tiêu chung của công ty. Ở cấp độ toàn xã

hội, giá trị văn hoá có thể hoàn toàn hài hoà với sự theo đuổi các thành tựu vật chất,

tăng thành tựu kinh tế vĩ mô. Mặt khác, văn hoá cũng có thể kiềm chế sự theo đuổi

các thành tựu vật chất để ưu tiên cho các mục tiêu phi vật chất liên quan đến chất

lượng mọi mặt của cuộc sống, do đó ảnh hưởng đến tốc độ và chiều hướng của tăng

trưởng kinh tế.

Hiện nay, tăng trưởng kinh tế gắn chặt chẽ với phát triển văn hoá còn vì bên

cạnh yếu tố vốn, kỹ thuật, tài nguyên, thì lao động, nhất là năng lực sáng tạo của

con người ngày càng trở thành nguồn lực quan trọng hơn của sự giàu có và phát

triển. Một chính sách phát triển đúng đắn phải là một chính sách làm cho các yếu tố

văn hóa thấm sâu vào tất cả các lĩnh vực hoạt động sáng tạo của con người, nhân tố

văn hóa phải trở thành nội dung quan trọng của hệ thống chính sách, chiến lược, kế

hoạch phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước.

7

2.2 Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và thực hiện tiến bộ

và công bằng xã hội.

Tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội có mối quan hệ biện chứng

với nhau, vừa là tiền đề, vừa là điều kiện của nhau. Tăng trưởng kinh tế là điều kiện

để thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; tăng trưởng kinh tế cao và bền vững là thước

đo của tiến bộ và công bằng xã hội; tiến bộ, công bằng xã hội là nhân tố động lực để

có tăng trưởng kinh tế cao và bền vững; tiến bộ, công bằng xã hội là biểu hiện của

tăng trưởng kinh tế. Như vậy, tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội

không phải là những yếu tố đối lập mà có quan hệ nhân quả với nhau.

Tiến bộ và công bằng xã hội có quan hệ chặt chẽ với tăng trưởng kinh tế ở

hai khía cạnh: vừa là động lực, vừa là thành quả của tăng trưởng kinh tế, thể hiện sự

phân phối của thành quả kinh tế. Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện vật chất

để thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Còn tiến bộ, công bằng xã hội là động lực,

mục tiêu của tăng trưởng kinh tế. Nếu không đảm bảo tiến bộ, công bằng xã hội sẽ

là rào cản cho việc tăng trưởng kinh tế ở giai đoạn tiếp theo.Trong lịch sử phát triển

xã hội trên thế giới đã trải qua những giai đoạn mà mối quan hệ giữa tăng trưởng

kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội được đánh giá ở nhiều mức độ khác

nhau. Có những mô hình tăng trưởng kinh tế tiêu cực như: tăng trưởng bất cần, tăng

trưởng không lương tâm, tăng trưởng không gốc rễ đã gây ra những hậu quả nghiêm

trọng do đã đánh giá thấp vai trò của thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội dẫn đến

những thành tựu do tăng trưởng kinh tế mang lại không thể bù đắp được những tổn

thất cho sự phát triển của xã hội và môi trường. Mặt khác, có những mô hình lại quá

coi trọng vần đề phúc lợi xã hội trong khi tăng trưởng kinh tế chưa đử sức để gánh

vác được những yêu cầu và trọng trách ấy. Chính điều này đã gây ra những trở ngại

cho sự tăng trưởng kinh tế và không tạo được động lực để phát triển bền vững.

Qua những phân tích ở trên có thể thấy rằng, thực hiện được đồng thời tăng

trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội là khát vọng của tất cả các quốc gia và 8

trong mọi thời đại. Tuy nhiên, việc đạt được mong muốn kép này là hết sức khó

khăn và trong thực tiễn đã có những ý kiến cho rằng có sự đối lập giữa tăng trưởng

kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội. Giải quyết quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế

và tiến bộ, công bằng xã hội luôn luôn là yêu cầu đặt ra trong suốt quá trình phát

triển kinh tế xã hội ở các nước. Bài toán đặt ra hiện nay đối với các quốc gia là thực

hiện tăng trưởng kinh tế trước, sau đó mới thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội

hay đặt tiến bộ và công bằng xã hội lên trước, sau đó mới chú trọng cho việc tăng

trưởng kinh tế hay giải quyết hài hòa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã

hội? Thực tế ở nhiều quốc gia cho thấy không thể thực hiện tiến bộ hay công bằng

xã hội trước nếu như không bảo đảm nền kinh tế tăng trưởng cao, liên tục theo

hướng phát triển bền vững. Mặt khác, nếu sự tăng trưởng kinh tế không bảo đảm

thực hiện hiệu quả tiến bộ và công bằng xã hội thì sự tăng trưởng này cũng không

có ý nghĩa. Những chính sách chỉ nhằm tăng trưởng kinh tế có thể làm gia tăng tình

trạng bất bình đẳng. Mặt khác, những chính sách dựa trên ưu tiên mục tiêu tiến bộ

và công bằng xã hội có thể dẫn đến triệt tiêu các động lực tăng trưởng kinh tế, kết

cục cả mục tiêu xã hội và mục tiêu kinh tế đều không thực hiện được.

3. Mối quan hệ biện chứng giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở VN

3.1 Sự hình thành và hoàn thiện tư duy lý luận của Đảng về kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ xã hội và công bằng xã hội trong tiến trình đổi mới.

3.1.1. Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội là yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Ngay tại Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, Đảng ta đã nhận định: “văn

hóa là một trong ba mặt trận mà người cộng sản phải quan tâm”. Chủ tịch Hồ Chí

Minh, vị lãnh tụ - nhà văn hóa vĩ đại của dân tộc, cũng từng nhấn mạnh: “Văn hóa

soi đường cho quốc dân đi”. Đến Hội nghị Trung ương 5, Khóa VIII, Đảng ta khẳng

định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là động lực vừa là mục tiêu thúc

đẩy phát triển kinh tế - xã hội”. Hội nghị Trung ương 10, Khóa IX tiếp tục phát

triển: “Đảm bảo sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng,

9

chỉnh đốn đảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hoá - nền tảng tinh thần

của xã hội; tạo nên sự phát triển đồng bộ cả ba lĩnh vực trên chính là điều kiện

quyết định để bảo đảm cho sự phát triển toàn diện bền vững của đất nước”. Cương

lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát

triển năm 2011) đã chỉ rõ: “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân

tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần

nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn

bộ đời sống xã hội, trở thành sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”.

Như vậy, xuyên suốt các quan điểm của Đảng về vị trí, vai trò của văn hóa

trong sự nghiệp cách mạng có thể khái quát mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với

phát triển văn hóa là:

- Văn hóa là động lực của phát triển. Văn hóa với tư cách là sức mạnh mềm -

sức mạnh nội sinh, nền tảng tinh thần của một dân tộc, đóng vai trò to lớn

thúc đẩy sự phát triển của cả dân tộc nói chung và của nền kinh tế nói riêng.

- Văn hóa là mục tiêu của phát triển kinh tế - xã hội. Đối với Việt Nam, mục

đích tối cao của phát triển kinh tế - xã hội là nhằm phục vụ công cuộc cách

mạng xã hội chủ nghĩa, công cuộc cách mạng giải phóng con người. Mục

tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa, xét cho cùng, chính là để giải phóng

những giá trị văn hóa tích cực nhất cho loài người. Mặt khác, phát triển kinh

tế đồng thời giúp cho con người có nhiều cơ hội, khả năng tiếp nhận các giá

trị văn hóa. Phát triển kinh tế nhằm mục tiêu văn hóa chính là “đặc sắc” của

cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Mục tiêu cụ thể của cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là: xã hội dân

chủ, công bằng, văn minh - những kết quả, giá trị to lớn nhất của văn hóa. Cách

mạng để giải phóng con người, để con người có thể tồn tại trong một xã hội ngày

càng dân chủ, công bằng văn minh hơn. Đối với cách mạng nước ta, các giá trị kinh

tế trước hết và tối cao nhất là để phục vụ cho con người đạt được các giá trị văn

hóa, nhằm thực hiện tiến bộ và công bằng.

10

Mọi quan điểm của Đảng đều khẳng định phát triển kinh tế phải gắn liền với

tiến bộ và công bằng xã hội... Đại hội X của Đảng đã nêu: “Thực hiện tiến bộ và

công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển; tăng trưởng

kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, y tế, giáo dục..., giải quyết tốt các vấn đề xã

hội vì mục tiêu phát triển con người. Thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết

quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn

lực khác và thông qua phúc lợi xã hội”. Đảng luôn khẳng định, giữa tăng trưởng

kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại,

làm tiền đề cho nhau cùng phát triển: Tăng trưởng kinh tế là điều kiện tiền đề để

thực hiện công bằng xã hội thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội là động lực, điều

kiện quan trọng có tác dụng thúc đẩy, bảo đảm tăng trưởng kinh tế cao, bền vững.

Sau 25 năm đổi mới, với những chứng minh trong thực tiễn về sự đúng đắn

của con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam, chúng ta cũng đã tổng

kết và làm rõ đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Trong đó, thành tố định hướng xã hội chủ nghĩa được thể hiện rõ nét bởi đặc điểm

lớn: phát triển kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, xã hội, thực hiện tiến bộ và công

bằng xã hội.

3.1.2. Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội gắn với phát triển bền vững:

Thế giới ngày nay, sau sự sụp đổ của nhiều mô hình quản lý kinh tế với

những cuộc khủng hoảng mang tính toàn cầu, với hàng loạt sự trả giá của con người

do phát triển kinh tế không được đặt trong tổng thể gắn với văn hóa – môi trường

sống, đã đặt ra cho nhân loại một bài toán mới: phát triển bền vững.

Khái niệm phát triển bền vững và quan điểm về phát triển bền vững đến nay

còn có nhiều cách tiếp cận khác nhau tùy thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội ở mỗi

quốc gia, khu vực. Hiểu một cách chung nhất thì phát triển bền vững là một khái

niệm nhằm định nghĩa một sự phát triển về mọi mặt trong hiện tại mà vẫn bảo đảm

sự tiếp tục phát triển trong tương lai xa. Phát triển bền vững phải bảo đảm có sự

phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn giữ.

11

Đối với Việt Nam, phát triển bền vững hiểu khái quát là sự cân bằng giữa 3 vấn đề:

tăng trưởng - bảo vệ môi trường - bảo đảm an sinh xã hội.

Văn kiện Đại hội XI đã nêu quan điểm của Đảng về phát triển bền vững là:

- Coi chất lượng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh là yêu cầu ưu tiên hàng

đầu, chú trọng phát triển theo chiều sâu, phát triển kinh tế tri thức.

- Tăng trưởng kinh tế phải kết hợp hài hòa với phát triển văn hóa, thực hiện

tiến bộ và công bằng xã hội, không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống.

- Phát triển kinh tế - xã hội phải luôn coi trọng bảo vệ và cải thiện môi

trường, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.

Như vậy, trong quan điểm của Đảng, phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và

công bằng xã hội là những điều kiện quan trọng để có sự phát triển bền vững. Phát

triển bền vững là một tiêu chí không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

3.2 Giải pháp xây dựng hiệu quả mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong thời gian tới

Quan điểm của Đảng ta và kết quả giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế

và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội

Văn kiện Đại hội VII của Đảng xác định: ''Kết hợp hài hòa giữa phát triển

kinh tế với phát triển văn hóa, giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội...''. Văn

kiện Đại hội VIII của Đảng nêu rõ: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ, công

bằng xã hội, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, bảo vệ môi trường sinh

thái''. Văn kiện Đại hội IX của Đảng khẳng định: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với

bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội trong từng bước phát triển''. Văn kiện Đại hội

X của Đảng nhấn mạnh: ''Phải gắn tăng trưởng kinh tế, với phát triển văn hoá, phát

triển toàn diện con người, thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội''. Đại hội

XI của Đảng tiếp tục khẳng định quan điểm nhất quán: ''Phải coi trọng, việc kết hợp

chặt chẽ giữa tăng trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội''. Như 12

vậy, tư tưởng tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội

được thể hiện rõ ngay trong từng bước hoàn thiện đường lối chiến lược và từng

chính sách phát triển của Đảng.

Trong thời kỳ đổi mới, Đảng đề ra và triển khai thực hiện nhiều chính sách

gắn kết tăng trưởng kinh tế với tiến bộ, công bằng xã hội. Chính sách phát triển kinh

tế nhiều thành phần đã tạo động lực để huy động nguồn lực dạng của xã hội cho

phát triển.

Trước quan điểm của Đảng và thực trạng như trên, có rất nhiều công trình

nghiên cứu đưa ra các giải pháp để giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng

kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Trong đó, trọng

tâm là các giải pháp sau:

Thứ nhất, để thúc đẩy và giải quyết tốt mối quan hệ trên phải lấy xây dựng

kinh tế làm trung tâm, nỗ lực phát triển sức sản xuất, đổi mới mô hình tăng trưởng

theo hướng tăng trưởng bền vững.

Thứ hai, giải quyết tốt mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế thị

trường và xây dựng văn hoá.

Về khoa học công nghệ cần có chiến lược phát triển đúng hướng, chú trọng

tăng mạnh năng lực khoa học công nghệ, mở rộng và phát triển thị trường công

nghệ, tăng cường sự liên kết giữa các trường đại học và doanh nghiệp nhằm nâng

cao chất lượng đào tạo nhân lực. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong hoạt động khoa

học công nghệ.

Thứ ba, tăng cường hơn nữa việc hoàn thiện các chính sách xã hội: hệ thống

an sinh xã hội, công bằng phân phối, bình đẳng giới,…

Thứ tư, xây dựng chế độ chính trị dân chủ và chế độ pháp luật xã hội chủ nghĩa.

Thứ năm, để thúc đẩy việc giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh

tế và phát triển văn hóa, cần đẩy mạnh việc giáo dục, tuyên truyền về mối quan hệ

này vì đây là mối quan hệ liên quan đến toàn bộ đời sống xã, đến toàn dân.13

KẾT LUẬN

Tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã

hội có mối quan hệ biện chứng gắn bó chặt chẽ với nhau. Quá chú trọng tới tăng

trưởng, không quan tâm giải quyết vấn đề phát triển văn hóa, công bằng xã hội sẽ

để lại nhiều hậu quả về mặt xã hội, vấn đề đó tất yếu dẫn tới suy giảm tăng trưởng

kinh tế. Ngược lại, chỉ chú trọng tới việc giải quyết các vấn đề xã hội sẽ triệt tiêu

các động lực phát triển kinh tế. Không thể nói đến một xã hội văn minh, phát triển,

có bản sắc văn hóa khi giải quyết các vấn đề xã hội trên một nền kinh tế tăng trưởng

kém. Cũng không thể có một nền kinh tế tăng trưởng nhanh bền vững trong một xã

hội mà đa số dân chúng thấp kém về trí tuệ, ốm yếu về thể chất, thiếu thốn về mặt

tinh thần, thất nghiệp và nghèo đói. Như vậy tăng trưởng kinh tế có thể tạo điều

kiện vật chất để thực hiện phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và

ngược lại phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội cũng là động lực

thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Trong thời kỳ đổi mới, vấn đề này cũng được Đảng và Nhà nước quán triệt

sâu sắc. Tăng trưởng kinh tế phải gắn liền với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ

và công bằng xã hội trong từng bước đi và trong suốt quá trình phát triển là quan

điểm, định hướng cơ bản nhất quán xuyên suốt quá trình đổi mới.

14

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bùi Đình Phong, Nguyễn Tuyết Hạnh – Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng

kinh tế với thực hiện tiến bộ công bằng xã hội ở nước ta hiện nay – Tạp chí phát

triển nhân lực.

2. Đoàn Thị Bích Hiền (2012) - Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa,

gắn với tiến bộ và công bằng xã hội - đặc trưng của nền kinh tế thị trường định

hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam - Tạp chí Cộng sản.

3. PGS, TS Vũ Văn Phúc (2012) - Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế

và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở nước ta: Quan niệm,

thực trạng và giải pháp - Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản.

4. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII (1996), Nxb Chính trị quốc gia

5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X (2006), Nxb Chính trị quốc gia.

6. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI (2011), Nxb Chính trị quốc gia –

Sự thật.

7. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII (1991), Nxb Chính trị quốc gia.

8. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX(2001), Nxb Chính trị quốc gia,

Hà Nội.

15

PHỤ LỤC

Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,

thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở nước ta: Quan niệm, thực trạng

và giải pháp

PGS, TS Vũ Văn Phúc - Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung,

phát triển năm 2011) xác định 8 phương hướng cơ bản cần tập trung quán triệt và

thực hiện để hoàn thành mục tiêu của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta

là ''xây dựng được về cơ bản nền tảng kinh tế của chủ nghĩa xã hội với kiến trúc

thượng tầng về chính trị, tư tưởng, văn hóa phù hợp, tạo cơ sở để nước ta trở thành

một nước xã hội chủ nghĩa ngày càng phồn vinh, hạnh phúc''. Cương lĩnh yêu cầu,

trong quá trình thực hiện các phương hướng đó, phải chú trọng nắm vững và giải

quyết tốt các mối quan hệ cơ bản, trong đó có mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế

và phát triển văn hoá, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.

l. Về mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện

tiến bộ và công bằng xã hội

Tăng trưởng kinh tế, phát triển văn hóa, tiến bộ và công bằng xã hội.

Tăng trưởng kinh tế là một khái niệm kinh tế học, dùng để chỉ sự gia tăng về quy

mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Các chỉ tiêu thường được

sử dụng để đo mức tăng trưởng kinh tế là mức tăng tổng sản phẩm quốc nội (GDP),

tổng sản phẩm quốc dân (GNP) và các chỉ tiêu kinh tế tổng hợp khác. Tăng trưởng

đơn thuần chỉ là sự thay đổi về lượng, chưa phản ánh mặt chất của một nền kinh tế.

Văn hóa, phát triển văn hoá.

Theo nghĩa rộng, văn hoá là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do con người

sáng tạo ra, được tích lũy trong quá trình hoạt động thực tiễn của con người và

16

nhằm phục vụ cho sự phát triển của con người. Các giá trị này được cộng đồng chấp

thuận, vận dụng trong đời sống xã hội và được truyền lại cho các thế hệ sau. Văn

hoá thể hiện trình độ phát triển và những đặc trưng riêng có của từng dân tộc. Theo

nghĩa hẹp, văn hoá liên quan đến toàn bộ hoạt động tinh thần của xã hội. Phát triển

văn hoá chính là phát triển và củng cố nền tảng tinh thần của xã hội.

Tiến bộ và công bằng xã hội

Tiến bộ xã hội là khái niệm phản ánh sự vận động của xã hội từ thấp đến cao, từ đơn

giản đến phức tạp, là sự vận động của xã hội loài người từ hình thái kinh tế - xã hội

này lên hình thái kinh tế - xã hội khác cao hơn, hoàn thiện hơn cả về cơ sở hạ tầng,

cả về kiến trúc thượng tầng.

Tiến bộ xã hội trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta được thể hiện

trên bình diện chung của toàn xã hội, của từng lĩnh vực, của mỗi tổ chức, mỗi gia

đình và mỗi cá nhân. Một xã hội vận động theo hướng đi lên chủ nghĩa xã hội phải

là một xã hội ngày càng giàu có hơn về của cải vật chất, phong phú hơn về đời sống

tinh thần; đem lại cho con người những giá trị cuộc sống nhân văn, cao đẹp, hạnh

phúc. Cái đích huớng tới của tiến bộ xã hội phải là con người, là sự phát triển toàn

diện con người.

Công bằng xã hội là một khái niệm có tính lịch sử và có nội hàm, trình độ khác

nhau ở các chế độ xã hội khác nhau. Công bằng xã hội là phương thức đúng đắn

nhất để thỏa mãn một cách hợp lý những nhu cầu của các tầng lớp xã hội, các nhóm

xã hội, các cá nhân xuất phát từ khả năng hiện thực của những điều kiện kinh tế -xã

hội nhất định. Trước đây, khi nói đến công bằng xã hội dưới chế độ  xã hội chủ

nghĩa, chủ yếu nhấn mạnh công bằng trong chế độ phân phối theo lao động. Còn

việc phân phối trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhất là trong điều kiện

phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế,

thì công bằng xã hội mang nhiều nội hàm mới.

17

Công bằng xã hội không chỉ giới hạn ở công bằng về kinh tế, mặc dù đây là yếu tố

nền tảng, mà còn lập công bằng trong các lĩnh vực chính trị, pháp lý, văn hóa, xã

hội, giáo dục, y tế...

Về một phương diện nào đó, công bằng cũng là một mặt biểu hiện của tiến bộ xã

hội; phản ánh việc giải quyết tương quan giữa các chủ thể trong các mối quan hệ xã

hội về quyền và trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi, cống hiến, hưởng thụ...

Như vậy công bằng xã hội được thể hiện trên ba phương diện chủ yếu sau: công

bằng về cơ hội phát triển (học tập, lao động, việc làm, tiếp cận các nguồn lực và

điều kiện phát triển sản xuất, kinh doanh...); công bằng về phân phối sản phẩm xã

hội; công bằng về quan hệ phát triển giữa các vùng miền, các nhóm, tầng lớp xã hội,

thực hiện các chính sách xã hội đối với các đối tượng chính sách và những đối

tượng yếu thế.

Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và

công bằng xã hội.

Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa.

Đời sống của con người cũng như của xã hội bao gồm hai mặt vật chất và tinh thần.

Nếu kinh tế là nền tảng vật chất của xã hội, đáp ứng nhu cầu vật chất của con người

và xã hội, thì văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, đáp ứng nhu cầu tinh thần

của con người và xã hội. Tăng trưởng kinh tế là cơ sở và điều kiện quan trọng hàng

đầu cho sự phát triển văn hóa, phát triển văn hóa chính là mục tiêu và động lực của

tăng trưởng kinh tế. Tăng trưởng kinh tế phải nhằm mục tiêu phát triển văn hóa,

phát triển con người. Sức sản xuất càng phát triển, thì quan hệ giữa văn hoá và kinh

tế càng mật thiết. Mọi hoạt động kinh tế từ thiết kế sản phẩm tới trao đổi và sử dụng

sản phẩm đều thấm sâu yếu tố văn hoá, vì toàn bộ quá trình kinh tế đều là hoạt động

của người, và con người, thông qua các hoạt động của mình thiết lập, các quan hệ

giữa con người với tự nhiên, giữa con người với con người. Hiện nay, toàn cầu hoá

kinh tế và sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật đã tạo điều kiện đề kinh tế

phát triển nhanh chóng, và những thay đổi trong phát triển kinh tế có tác động rất

18

lớn đến văn hóa. Mặt khác, chỉ khi những quyết sách và chiến lược phát triển kinh

tế mang hàm lượng văn hóa cao, thì sự phát triển mới thật sự có giá trị.

Hiện nay, tăng trưởng kinh tế gắn chặt chẽ với phát triển văn hoá còn vì bên cạnh

yếu tố vốn, kỹ thuật, tài nguyên, thì lao động, nhất là năng lực sáng tạo của con

người ngày càng trở thành nguồn lực quan trọng hơn của sự giàu có và phát triển.

Một chính sách phát triển đúng đắn phải là một chính sách làm cho các yếu tố văn

hóa thấm sâu vào tất cả các lĩnh vực hoạt động sáng tạo của con người, nhân tố văn

hóa phải trở thành nội dung quan trọng của hệ thống chính sách, chiến lược, kế

hoạch phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước.

Quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội

Tiến bộ và công bằng xã hội quan hệ chặt chẽ với tăng trưởng kinh tế có hai khía

cạnh: vừa là động lực, vừa là thành quả của tăng trưởng kinh tế, thể hiện sự phân

phối thành quả của tăng trưởng. Tăng trưởng kinh tế tạo cơ sở và điều kiện vật chất

để thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Đến lượt mình, tiến bộ và công bằng xã

hội là động lực, mục tiêu của tăng trưởng kinh tế. Không bảo đảm tiến bộ, công

bằng xã hội sẽ gây cản trở cho tăng trưởng kinh tế ở giai đoạn tiếp theo.

2. Giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực

hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở Việt Nam trong những năm qua

Quan điểm của Đảng ta và kết quả giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế

và phát triển văn hoá.

Vấn đề giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hoá đã

được đặt ra ngay từ những ngày đầu của nước Việt Nam mới. Chủ tịch Hồ Chí

Minh nhấn mạnh: Trong công cuộc kiến thiết nước nhà có bốn vấn đề phải chú ý

đến cùng, phải coi trọng ngang nhau, đó là chính trị, kinh tế, xã hội, văn hoá. ''Muốn

xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa''1. Văn hoá nghệ

thuật, cũng như mọi hoạt động khác, không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế

và chính trị''2. Đảng ta luôn luôn coi  trọng gắn kết phát triển kinh tế với xây dựng

19

văn hóa. Đại hội VIII của Đảng, khi nêu ra những nhiệm vụ phát triển kinh tế, đã

nhận thấy sự gắn bó hữu cơ của yếu tố văn hoá và kinh tế qua việc xác định ''lấy

việc phát huy, nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và

bền vững”3. Đại hội X của Đảng đã đề ra nhiệm vụ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện

đại hoá gắn với phát triển kinh tế tri thức, yêu cầu phát triển kinh tế phải gắn bó

chặt chẽ và đồng bộ với phát triển văn hoá. Khi bàn về văn hoá, Đảng ta luôn khẳng

định ''văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc

đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”. Nghị quyết Trung ương 5 khoá VIII đã xác lập

một hệ thống chính sách để xây dựng và phát triển văn hoá, trong đó đáng chú ý là

chính sách ''kinh tế trong văn hoá'' nhằm gắn văn hoá với các hoạt động kinh tế,

khai thác tiềm năng tài chính hỗ trợ cho phát triển văn hoá và ''chính sách văn hoá

trong kinh tế'' nhằm bảo đảm cho văn hoá thể hiện rõ trong các hoạt động kinh tế.

Hội nghị Trung ương 10 khoá IX đã khẳng định mục tiêu chủ yếu của sự nghiệp

công nghiệp hoá, hiện đại hoá là bảo đảm sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh

tế là trung tâm, xây dựng chỉnh đốn Đảng là then chốt với không ngừng nâng cao

đời sống văn hoá, nền tảng tinh thần của xã hội. Nghị quyết Đại hội X của Đảng

nhấn mạnh: “Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hóa Việt

Nam tiên tiến, đậm đà bản sác dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát

triển kinh tế - xã hội, làm cho văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã

hội''4. Đại hội XI của Đảng yêu cầu ''Phát triển toàn diện các lĩnh vực văn hoá, xã

hội hài hoà với phát triển kinh tế''5.

Trên thực tế, sự phát triển kinh tế - xã hội, quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế và

phân công lao động quốc tế tác động mạnh mẽ đến đời sống văn hoá của Việt Nam.

Chúng ta đã phát triển đồng bộ và toàn diện quan hệ văn hoá - xã hội và các thành

tố văn hoá theo hướng dân tộc, hiện đại, dân chủ, khoa học và nhân văn trên cơ sở

lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối văn hoá của

Đảng nhằm phát triển con người, xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh và môi

trường sinh thái an toàn, là động lực để thực hiện thành công sự nghiệp xây dựng và

bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong những năm qua, sự nghiệp phát

20

triển văn hoá đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần tạo động lực tinh

thần cho sự phát triển đất nước; tư tưởng, đạo đức và lối sống có nhiều chuyển biến

tích cực; chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng thấm sâu vào

nhận thức và hành động của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Nhiều giá trị văn hoá

mới, chuẩn mực đạo đức tiến bộ được khẳng định, dân chủ trong xã hội không

ngừng được củng cố và phát huy. Thế hệ trẻ có khát vọng và ý chí lập thân, lập

nghiệp để phát triển đất nước. Các giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc

được kế thừa và phát huy trong điều kiện mới. Việc tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân

loại làm giàu cho nền văn hoá dân tộc trong thời kỳ hội nhập quốc tế được chú

trọng. Văn hoá đã ngày càng khẳng định vai trò nền tảng tinh thần của xã hội, là

mục tiêu và động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội. Mặt khác, khi mức sống

bình quân của người dân được cải thiện, quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa ngày

càng mạnh mẽ thì nhu cầu về văn hoá của nhân dân ngày càng cao là điều tất yếu.

Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, giao lưu văn hoá toàn cầu ngày càng sôi động

cũng tác động không nhỏ đến văn hóa Việt Nam. Những thành tựu khoa học công

nghệ hiện đại, đặc biệt là công nghệ thông tin đã và đang kích thích năng lực sáng

tạo và thụ hưởng các giá trị văn hoá của nhân dân. Vai trò của văn hoá trong xây

dựng doanh nghiệp, phát triển kinh tế khu vực và quốc tế ngày càng được coi trọng.

Quá trình dân chủ hoá trong sáng tạo, sản xuất, truyền bá và hưởng thụ các giá trị

văn hoá ngày càng gia tăng trong bối cảnh toàn cầu hoá. Đây là những viễn cảnh

thuận lợi để phát triển văn hóa.

Trong giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa chúng

ta đối mặt với cả thuận lợi và thách thức. Thứ nhất, tăng trưởng kinh tế đã góp phần

giải phóng các tiềm năng kinh tế. Quá trình dân chủ hóa đời sống kinh tế, cùng với

vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước, sự tồn tại và phát triển của các thành phần

kinh tế khác đã đóng góp một cách tích cực, to lớn vào sự phát triển kinh tế chung

của đất nước. Thứ hai, tăng trưởng kinh tế đã góp phần đa dạng hóa và năng động

hoá nền sản xuất, tạo điều kiện cho quá trình dân chủ hoá đời sống xã hội, thúc đẩy

nhanh tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Trong những năm gần đây, để đẩy nhanh

21

tốc độ phát triển kinh tế, Đảng và nhà nước ta chủ trương đẩy mạnh công nghiệp

hoá, hiện đại hoá đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức, làm cho lực lượng sản

xuất phát triển đa dạng, phong phú và nhanh hơn, để tăng năng suất lao động, có đủ

sức cạnh tranh và hội nhập kinh tế quốc tế thành công, khắc phục tình trạng lạc hậu

của lực lượng sản xuất, của lao động thủ công, lao động nông nghiệp. Thứ ba, tăng

trưởng kinh tế có tác dụng thúc đẩy hình thành thói quen suy nghĩ về tính hiệu quả,

tính thiết thực của công việc.

Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã và đang được phát triển ở

nước ta, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, bên cạnh những tác động tích cực, cũng

ảnh hưởng tiêu cực không nhỏ đối với sự phát triển con người ở Việt Nam. Một là,

dẫn đến phân hoá xã hội sâu sắc giữa khu vực nông thôn và thành thị, giữa các

ngành nghề khác nhau trong xã hội, giữa nhóm người có thu nhập thấp và nhóm

người có thu nhập quá cao. Trong xã hội ta vẫn tồn tại hiện tưọng bất bình đẳng, và

do vậy, dẫn đến nảy sinh nhiều mâu thuẫn về lợi ích. Hai là, tình trạng suy thoái

đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên diễn ra nghiêm trọng; lối sống

thực dụng, sùng bái đồng tiền, ích kỷ, cá nhân chủ nghĩa, tham nhũng, tệ nạn xã hội

có xu hướng gia tăng; tình trạng ô nhiễm môi trường, sự lây lan dịch bệnh nguy

hiểm xảy ra thường xuyên, thái độ xem thường luân lý và các giá trị tinh thần, giá

trị nhân văn, đề cao lợi ích vật chất, vô cảm, bàng quan với cuộc sống.v.v. có xu

hướng mở rộng. Ba là, cùng với việc phát triển kinh tế thị trường là sự tác  động

mạnh mẽ của xu thế toàn cầu hóa kinh tế, hội nhập quốc tế, các giá trị văn hoá

truyền thống có những biến đổi nhất định và đang đặt ra nhiều vấn đề bức xúc cho

xã hội.

Quan điểm của Đảng ta và kết quả giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế

và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm yêu cầu phải gắn kết phát triển kinh tế với bảo đảm

công bằng xã hội, xem đó không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực cho tăng trưởng

kinh tế. Người nói: ''Trong công tác lưu thông phân phối, có hai điều quan trọng

phải luôn nhớ: Không sợ thiếu chỉ sợ không công bằng; không sợ nghèo, chỉ sợ lòng 22

dân không yên''6. Vấn đề này cũng được Đảng ta đặc biệt quan tâm. Văn kiện Đại

hội VII của Đảng xác định: ''Kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế với phát triển

văn hóa, giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội...''7. Văn kiện Đại hội VIII của

Đảng nêu rõ: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ, công bằng xã hội, giữ gìn và

phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, bảo vệ môi trường sinh thái''8. Văn kiện Đại hội

IX của Đảng khẳng định: ''Tăng trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công

bằng xã hội trong từng bước phát triển''9. Văn kiện Đại hội X của Đảng nhấn mạnh:

''Phải gắn tăng trưởng kinh tế, với phát triển văn hoá, phát triển toàn diện con người,

thực hiện dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội''10. Đại hội XI của Đảng tiếp tục

khẳng định quan điểm nhất quán: ''Phải coi trọng, việc kết hợp chặt chẽ giữa tăng

trưởng kinh tế với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội''11. Như vậy, tư tưởng tăng

trưởng kinh tế gắn liền với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội được thể hiện rõ

ngay trong từng bước hoàn thiện đường lối chiến lược và từng chính sách phát triển

của Đảng.

Ngay khi nền kinh tế còn ở trình độ thấp, Đảng ta đã sớm lựa chọn mô hình phát

triển kinh tế gắn với phát triển văn hóa và công bằng xã hội. Đến thời kỳ đổi mới,

Đảng đề ra và triển khai thực hiện nhiều chính sách gắn kết tăng trưởng kinh tế với

tiến bộ, công bằng xã hội. Chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần đã tạo

động lực để huy động nguồn lực dạng của xã hội cho phát triển. Mỗi năm nước ta

có khoảng 1,4 triệu người bước vào độ tuổi lao động, Nhà nước đã ban hành các

chính sách hỗ trợ việc làm, khuyến khích các thành phần kinh tế mở các trung tâm

dạy nghề, tạo điều kiện cho vay vốn tín dụng đối với người lao động đi xuất khẩu,

chính sách xóa đói, giảm nghèo, chính sách phát triển giáo dục và y tế, chính sách

bảo đảm an sinh xã hội, chính sách với người có công, người khuyết tật, người gặp

khó khăn.., Đến nay, Việt Nam đã hoàn thành cơ bản các mục tiêu thiên niên kỷ về

giảm nghèo và gần đây, Việt Nam được đánh giá là đã thoát nghèo.

Cùng với hệ thống chính sách ngày càng hoàn thiện và phát huy hiệu quả trong thực

tiễn, những năm qua Việt Nam đã đạt nhiều tiến bộ trong giải quyết mối quan hệ

giữa phát triển kinh tế và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Về kinh tế, vị thế của

23

Việt Nam được cải thiện rõ rệt cả ở khu vực và trên thế giới. Lựa chọn xây dựng

nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mô hình tăng trưởng kinh tế mà

chúng ta hướng tới là tăng trưởng bền vững, tăng trưởng vì con người, tăng trưởng

gắn với bảo vệ môi trưởng. Đời sống vật chất và tinh thẩn của nhân dân được cải

thiện. Trình độ dân trí, chất lượng nguồn nhân lực và tính năng động xã hội của con

người được nâng lên đáng kể. Các địa phương trong cả nước đã hoàn thành mục

tiêu xóa mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học, trung học cơ sở. Công tác đào tạo

nghề được mở rộng. Năng lực nghiên cứu khoa học và ứng đụng công nghệ mới

được nâng cao. Xoá đói, giảm nghèo đạt kết quả nổi bật, được thế giới đánh giá cao.

Việc đền ơn đáp nghĩa đối với những người có công với nước; công tác bảo trợ xã

hội, chăm sóc và giúp đỡ những người bị ảnh hưởng chất độc da cam, người tàn tật,

người già không nơi nương tựa, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn... được quan tâm và

thực hiện tốt. Việc bảo vệ, chăm sóc trẻ em, chăm lo sức khoẻ cộng đồng,... đạt

nhiều tiến bộ.

Bên cạnh những kết quả tích cực, việc thực hiện công bằng xã hội ở nước ta vẫn còn

những hạn chế. Trong lĩnh vực kinh tế, tuy chúng ta đã đổi mới mạnh mẽ về cơ chế,

chính sách để phát triển lực lượng sản xuất và hoàn thiện quan hệ sản xuất nhằm

thực hiện công bằng xã hội, nhưng trong chỉ đạo thực hiện vẫn còn nhiều lúng túng,

gây cản trở đối với sự phát triển của các thành phần kinh tế. Sự phân phối nguồn

vốn đầu tư - một trong những tiền đề cho việc phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm

sự công bằng giữa các vùng miền còn nhiều bất cập. Việc ưu tiên, ưu đãi các điều

kiện phát triển sản xuất trong các doanh nghiệp như đầu tư, quyền sử dụng đất đai,

chính sách tín dụng, thuế,... còn thiên về thành phần, chứ chưa thực sự căn cứ vào

mục tiêu, nhiệm vụ, hiệu quả sản xuất, kinh doanh. Hiện nay, các doanh nghiệp

cũng chưa thực sự được hoạt động trên một “sân chơi” hoàn toàn bình đẳng.

Về xã hội, nảy sinh nhiều vấn đề bức xúc, đặc biệt là tình trạng thất nghiệp và thiếu

việc làm ở nông thôn, những nơi đất nông nghiệp được chuyển đổi mục đích sử

dụng. Bên cạnh đó, sự phân hoá giàu nghèo diễn ra khá nghiêm trọng giữa các tầng

lớp dân cư, khoảng cách về thu nhập giữa nhóm có thu nhập cao nhất và nhóm có

24

thu nhập thấp nhất đang có xu hướng mở rộng. Trong lĩnh vực giáo dục, y tế còn

nhiều hiện tượng tiêu cực, ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, vi

phạm công bằng xã hội. Thực hiện bình đẳng giới trong điều kiện chuyển sang nền

kinh tế thị trường gặp nhiều khó khăn, một bộ phận không nhỏ phụ nữ, nhất là phụ

nữ nông thôn, vùng sâu vùng xa, vùng dân tộc thiểu số hiện đang trong tình trạng

sức khoẻ yếu, trình độ học vấn và tay nghề thấp, thu nhập bấp bênh, nguy cơ mất

việc làm cao và ít có điều kiện tham gia các hoạt động xã hội.

3. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa,

thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong thời gian tới

Thứ nhất, để thúc đẩy và giải quyết tốt mối quan hệ nêu trên phải kiên trì lấy xây

dựng kinh tế làm trung tâm, nỗ lực phát triển sức sản xuất, đổi mới mô hình tăng

trưởng theo hướng tăng trưởng bền vững. Của cải vật chất xã hội phong phú là cơ

sở vật chất thực hiện công bằng xã hội. Chỉ có nỗ lực phát triển sức sản xuất, sáng

tạo ra của cải vật chất ngày càng phong phú, chúng ta mới có khả năng đáp ứng và

nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Hơn nữa, phải từng bước

nâng cao trình độ sức sản xuất chúng ta mới có thể hoàn thiện thể chế kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo cơ sở vật chất hùng hậu để bảo đảm hạnh

phúc cho nhân dân.

Thứ hai, giải quyết tốt mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế thị trường và

xây dựng văn hoá.

Kinh tế thị trường đã góp phần giải phóng các tiềm năng kinh tế, làm năng động hoá

đời sống kinh tế, tạo điều kiện phát triển cho các thành phần kinh tế, đẩy nhanh tiến

trình hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, kinh tế thị trường cũng dẫn đến sự phân

hoá xã hội sâu sắc, hiện tượng suy thoái đạo đức lối sống lan rộng, làm biến dạng

nhiều giá trị dẫn đến đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc. Điều đó đòi hỏi chúng ta

phải biết phát huy cao nhất tác động tích cực và hạn chế đến mức tối thiểu ảnh

hưởng tiêu cực của kinh tế thị trường, duy trì sự ổn định và phát triển xã hội.

25

Phải nhanh chóng khắc phục tình trạng kém phát triển của nền giáo dục Việt Nam,

xây dựng thành công xã hội học tập, học tập suốt đời theo phương châm hiện đại,

tiên tiến, mở rộng hệ thống trường dạy nghề, đẩy mạnh đào tạo đại học và sau đại

học theo hướng phát triển kinh tế tri thức.

Về khoa học công nghệ cần có chiến lược phát triển đúng hướng, chú trọng tăng

mạnh năng lực khoa học công nghệ nội sinh, mở rộng và phát triển thị trường công

nghệ, tăng cường mối gắn kết giữa nghiên cứu ở các trường đại học và doanh

nghiệp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong

hoạt động khoa học và công nghệ, thực hiện việc chuyển giao công nghệ, đổi mới

mạnh mẽ cơ chế quản lý khoa học và công nghệ. Tạo nên sự thâm nhập sâu rộng

giũa khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, từng bước chuyển từ mục tiêu tăng

trưởng vật chất sang mục tiêu vì chất lượng sống toàn diện của con người.

Thứ ba, tăng cường hơn nữa việc hoàn thiện các chính sách xã hội. Công tác này

cần được triển khai theo hướng: Một là, nhanh chóng hoàn thiện chế độ phân phối

thu nhập, quy phạm trật tự phân phối thu nhập; hai là, tích cực hoàn thiện chế độ tài

chính công, thiết lập hệ thống phúc lợi hợp lý, chú ý thích đáng đến công tác xoá

đói, giảm nghèo, đầu tư hiệu quả cho y tế, giáo dục, văn hoá, bảo đảm công ăn việc

làm cho nhân dân, xây dựng môi trường sinh thái lành mạnh, an toàn,...; ba là, chú

ý bảo đảm và cải thiện an sinh xã hội, hoàn thiện chế độ bảo đảm xã hội, kiện toàn

hệ thống bảo đảm công bằng phúc lợi xã hội. Vận dụng các biện pháp khác nhau

trên cơ sở căn cứ vào luật pháp, từng bước hình thành hệ thống an sinh xã hội, lấy

công bằng quyền lợi, công bằng cơ hội, công bằng phân phối là nội dung chủ yếu,

để toàn thể nhân dân được hưởng thành quả của sự nghiệp đổi mới.

Thứ tư, xây dựng chế độ chính trị dân chủ và chế độ pháp luật xã hội chủ nghĩa.

Trong xã hội hiện đại, nếu không có dân chủ và pháp luật thì không thể có sự phát

triển hài hòa kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, môi trường. Chúng ta nói công bằng

xã hội là nói đến sự phân phối hợp lý quyền lợi chính trị, kinh tế, văn hoá xã hội

cho tất cả nhân dân.

26

Thứ năm, để thúc đẩy việc giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và

phát triển văn hóa, cần đẩy mạnh việc giáo dục, tuyên truyền về mối quan hệ này vì

đây là mối quan hệ liên quan đến toàn bộ đời sống xã hội đến mọi người và mọi giai

tầng xã hội. Phải nhận thức rõ, mối quan hệ này không chỉ đề cập tới quyền lợi và

nghĩa vụ về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, mà còn đề cập đền quan niệm tư

tưởng, ý thức chủ thể và tố chất văn hoá của người dân. Vì thế, nó phải trở thành

nhận thức của toàn dân và dựa vào sự nỗ lực phấn đấu của tất cả mọi thành viên

trong xã hội.

Để phát huy những thành tựu, khắc phục những hạn chế, bất cập trong giải quyết

mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và

công bằng xã hội, cần sớm thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đại hội XI thành

chính sách, kế hoạch, chương trình hành động của các cấp, các ngành, quyết liệt

trong triển khai thực hiện các chính sách, kế hoạch, chương trình hành động đó.

__________

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, t.6. tr.448.

2. Hồ Chí Minh: Sđd, t.6, tr.368-369.

3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà

Nội, 1996, tr.85.

4. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,

2006, tr.33.

5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia – Sự thật,

Hà Nội, 2011, tr.124.

6. Hồ Chí Minh: Sđd, t.12, tr.185.

7. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,

1991, tr.73.

27

8. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà

Nội, 1996, tr.85.

9. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,

2001, tr.88.

10. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,

2006, tr.178-179.

11. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,

2011, tr.21.

28

Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội - đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ

nghĩa ở Việt Nam

Đoàn Thị Bích Hiền - Tạp chí Cộng sản

1. Quan điểm của Đảng về phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội

1.1. Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội là yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

Ngay tại Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, Đảng ta đã nhận định: “văn hóa là một trong ba mặt trận mà người cộng sản phải quan tâm”. Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ - nhà văn hóa vĩ đại của dân tộc, cũng từng nhấn mạnh: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Đến Hội nghị Trung ương 5, Khóa VIII, Đảng ta khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần xã hội, vừa là động lực vừa là mục tiêu thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội”. Hội nghị Trung ương 10, Khóa IX tiếp tục phát triển: “Đảm bảo sự gắn kết giữa nhiệm vụ phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng, chỉnh đốn đảng là then chốt với không ngừng nâng cao văn hoá - nền tảng tinh thần của xã hội; tạo nên sự phát triển đồng bộ cả ba lĩnh vực trên chính là điều kiện quyết định để bảo đảm cho sự phát triển toàn diện bền vững của đất nước”. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) đã chỉ rõ: “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”.

Như vậy, xuyên suốt các quan điểm của Đảng về vị trí, vai trò của văn hóa trong sự nghiệp cách mạng có thể khái quát mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa là:

- Văn hóa là động lực của phát triển. Văn hóa với tư cách là sức mạnh mềm - sức mạnh nội sinh, nền tảng tinh thần của một dân tộc, đóng vai trò to lớn thúc đẩy sự phát triển của cả dân tộc nói chung và của nền kinh tế nói riêng.

- Văn hóa là mục tiêu của phát triển kinh tế - xã hội. Đối với Việt Nam, mục đích tối cao của phát triển kinh tế - xã hội là nhằm phục vụ công cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa, công cuộc cách mạng giải phóng con người. Mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa, xét cho cùng, chính là để giải phóng những giá trị văn hóa tích cực nhất cho loài người. Mặt khác, phát triển kinh tế đồng thời giúp cho con người có nhiều cơ hội, khả năng tiếp nhận các giá trị văn hóa. Phát triển kinh tế nhằm mục tiêu văn hóa chính là “đặc sắc” của cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Mục tiêu cụ thể của cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam là: xã hội dân chủ, công bằng, văn minh - những kết quả, giá trị to lớn nhất của văn hóa. Cách mạng để giải

29

phóng con người, để con người có thể tồn tại trong một xã hội ngày càng dân chủ, công bằng văn minh hơn. Đối với cách mạng nước ta, các giá trị kinh tế trước hết và tối cao nhất là để phục vụ cho con người đạt được các giá trị văn hóa, nhằm thực hiện tiến bộ và công bằng.

Công bằng xã hội là một khái niệm rộng bao gồm cả yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và phụ thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội sẽ có những định nghĩa riêng. Xét chung nhất, công bằng xã hội là sự công bằng về quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, công bằng trong phân phối thu nhập, cơ hội phát triển... Một số công cụ để “đo” công bằng xã hội là: Chỉ số phát triển con người (HDI); Hệ số GINI; mức độ nghèo khổ; Mức độ thỏa mãn nhu cầu cơ bản của con người...

Tiến bộ xã hội là sự vận động phát triển của xã hội con người từ thấp lên cao; là sự phát triển của trình độ sản xuất, lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất.

Mọi quan điểm của Đảng đều khẳng định phát triển kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội... Đại hội X của Đảng đã nêu: “Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển; tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, y tế, giáo dục..., giải quyết tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con người. Thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng các nguồn lực khác và thông qua phúc lợi xã hội”. Đảng luôn khẳng định, giữa tăng trưởng kinh tế và tiến bộ, công bằng xã hội có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại, làm tiền đề cho nhau cùng phát triển: Tăng trưởng kinh tế là điều kiện tiền đề để thực hiện công bằng xã hội thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội là động lực, điều kiện quan trọng có tác dụng thúc đẩy, bảo đảm tăng trưởng kinh tế cao, bền vững.

Sau 25 năm đổi mới, với những chứng minh trong thực tiễn về sự đúng đắn của con đường cách mạng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam, chúng ta cũng đã tổng kết và làm rõ đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong đó, thành tố định hướng xã hội chủ nghĩa được thể hiện rõ nét bởi đặc điểm lớn: phát triển kinh tế đi đôi với phát triển văn hóa, xã hội, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.

1.2. Phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội gắn với phát triển bền vững:

Thế giới ngày nay, sau sự sụp đổ của nhiều mô hình quản lý kinh tế với những cuộc khủng hoảng mang tính toàn cầu, với hàng loạt sự trả giá của con người do phát triển kinh tế không được đặt trong tổng thể gắn với văn hóa – môi trường sống, đã đặt ra cho nhân loại một bài toán mới: phát triển bền vững.

Khái niệm phát triển bền vững và quan điểm về phát triển bền vững đến nay còn có nhiều cách tiếp cận khác nhau tùy thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội ở mỗi quốc gia, khu vực. Nhưng, hiểu một cách chung nhất thì phát triển bền vững là một khái niệm nhằm định nghĩa một sự phát triển về mọi mặt trong hiện tại mà vẫn bảo đảm sự tiếp tục phát triển trong tương lai xa. Phát triển bền vững phải bảo đảm có sự

30

phát triển kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo vệ, gìn giữ. Đối với Việt Nam, phát triển bền vững hiểu khái quát là sự cân bằng giữa 3 vấn đề: tăng trưởng - bảo vệ môi trường - bảo đảm an sinh xã hội.

Văn kiện Đại hội XI đã nêu quan điểm của Đảng về phát triển bền vững là:

- Coi chất lượng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh là yêu cầu ưu tiên hàng đầu, chú trọng phát triển theo chiều sâu, phát triển kinh tế tri thức.

- Tăng trưởng kinh tế phải kết hợp hài hòa với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống.

- Phát triển kinh tế - xã hội phải luôn coi trọng bảo vệ và cải thiện môi trường, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.

Như vậy, trong quan điểm của Đảng, phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội là những điều kiện quan trọng để có sự phát triển bền vững. Phát triển bền vững là một tiêu chí không thể thiếu trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

2. Tăng trưởng kinh tế gắn với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội Việt Nam thời gian qua

2.1. Nhũng thành quả đã đạt được

Thực tiễn trong những năm qua là những minh chứng rõ rệt nhất về quan điểm phát triển kinh tế nhằm mục tiêu phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội – một trong những tính chất cơ bản nhất để phân biệt mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với các mô hình kinh tế khác.

Giai đoạn 2001 - 2010, Việt Nam có tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt gần 7,3%/năm, thuộc nhóm nước có tốc độ tăng trưởng cao. GDP bình quân đầu người năm 2010 đạt khoảng 1.200 USD, vượt qua ngưỡng nước đang phát triển có thu nhập thấp. Thu nhập thực tế bình quân đầu người 10 năm qua tăng khoảng 2,3 lần. Tổng sản phẩm trong nước năm 2010 tính theo giá thực tế ước đạt 106 tỷ USD, tăng gấp hai lần so với năm 2005. GDP bình quân đầu người từ khoảng 200 USD năm 1990 tăng lên l.200 USD năm 2010. Hiệu quả sử dụng các yếu tố sản xuất gia tăng tích cực: Đóng góp của yếu tố vốn vào tăng trưởng GDP giảm từ 70% (giai đoạn kế hoạch 1991 - 1995) xuống còn khoảng 52% (giai đoạn 2006 - 2010); trong khi đó, đóng góp của yếu tố lao động vào tăng trưởng GDP tăng từ 16% lên khoảng 20% các giai đoạn tương ứng. Nền kinh tế đất nước tăng trưởng liên tục, hiệu quả quản lý nền kinh tế đất nước được nâng cao, vị trí kinh tế của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao đáng kể.

Đi cùng với những thành tựu phát triển về kinh tế là những kết quả đáng ghi nhận về thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, phát triển nền văn hóa. Dấu ấn nổi bật nhất là việc năm 2008, nước ta đã hoàn thành hầu hết các mục tiêu thiên niên kỷ đặt ra cho năm 2015.

31

- Dân chủ trong xã hội tiếp tục được mở rộng. Quốc phòng, an ninh được giữ vững, chính trị xã hội ổn định. Diện mạo của đất nước có nhiều thay đổi; thế và lực của nước ta vững mạnh thêm nhiều; vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao.

- Chỉ số phát triển con người (HDI – chỉ số đo sự tiến bộ trung bình của một nước về phát triển con người bao gồm tuổi thọ, trình độ dân trí và thu nhập GDP tính theo đầu người) ngày càng tăng cao. Mức hưởng thụ văn hoá, điều kiện tiếp cận thông tin của người dân được nâng lên rõ rệt. Hệ thống phúc lợi và an sinh xã hội được coi trọng và từng bước mở rộng. Bình đẳng giới có nhiều tiến bộ, tỷ lệ phụ nữ tham gia Quốc hội và giữ các trọng trách trong hệ thống chính trị ngày càng cao.

- Công cuộc xóa đói, giảm nghèo đạt nhiều thành tựu nổi bật. Chênh lệch thu nhập giữa thành thị và nông thôn giảm từ 2,3 lần năm 1999 xuống còn 2 lần năm 2008. Các Chương trình 135, 132 của Chính phủ đã giải quyết được tình trạng nghèo tuyệt đối ở các địa bàn nông thôn. Theo đó, tỷ lệ hộ nghèo đã giảm rất ấn tượng trong 15 năm qua: từ 58,1% (năm 1993) xuống còn khoảng 11% (năm 2009).

- Về lao động và việc làm: Từ năm 1991 đến năm 2000, trung bình giải quyết lao động cho khoảng 1 - 1,2 triệu người/năm; giai đoạn 2001-2005 đạt khoảng 1,4 - 1,5 triệu người/năm; giai đoạn 2006-2010, tăng lên đến 1,6 triệu người/năm. Công tác dạy nghề đã đưa tỷ lệ lao động qua đào tạo từ dưới 10% năm 1990 lên khoảng 40% năm 2010.

- Cùng với những kết quả lớn trong việc xã hội hoá phát triển các lĩnh vực xã hội, ngân sách nhà nước chi cho các lĩnh vực này không ngừng tăng lên; bảo hiểm y tế được mở rộng từ 13,4% dân số năm 2000 lên khoảng 62% năm 2010; 100% số xã có trạm y tế và 78% số xã có bác sĩ phụ trách. Ngân sách nhà nước đã bảo đảm được 78% chi phí cho giáo dục đào tạo toàn xã hội (đạt 20% ngân sách nhà nước) v.v.. Trẻ em được quan tâm bảo vệ, chăm sóc, tỷ lệ trẻ dưới 5 tuổi suy dinh dưỡng giảm từ 33,8% xuống còn dưới 18%. Tuổi thọ bình quân tăng từ 67 lên 72 tuổi.

- Công tác bảo vệ môi trường được quan tâm và có nhiều mặt được cải thiện.

Một so sánh thú vị là: GDP bình quân đầu người của Việt Nam xếp 129 trên tổng số 182 nước được thống kê, còn HDI thì xếp thứ 116/182. Điều này cho thấy sự phát triển kinh tế - xã hội của nước ta có xu hướng phục vụ sự phát triển con người, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội khá hơn một số nước đang phát triển có GDP bình quân đầu người cao.

Việt Nam đã thực hiện sự phát triển kinh tế hướng vào con người, nhất là những người nghèo. Thực thi chiến lược phát triển toàn diện, cùng với việc đạt được chỉ tiêu tăng trưởng GDP cao, thì tất cả các chỉ tiêu về xã hội, môi trường có liên quan trực tiếp đến tăng trưởng và sử dụng kết quả của tăng trưởng đều hoàn thành và hoàn thành vượt mức. Các chỉ tiêu xã hội có xu hướng được cải thiện rõ rệt.

Sau gần 25 năm đổi mới, mối quan hệ giữa tăng trưỏng kinh tế với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ở nước ta đã được giải quyết một cách

32

khá hiệu quả. Các cơ hội phát triển được mở rộng cho mọi thành phần kinh tế, mọi tầng lớp dân cư. Đời sống của đại bộ phận nhân dân được cải thiện rõ rệt. Hệ thống chính trị và khối đại đoàn kết toàn dân tộc được củng cố và tăng cường. Chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng và an ninh được giữ vững. Vị thế nước ta trên trường quốc tế không ngừng được nâng cao. Sức mạnh tổng hợp của quốc gia đã tăng lên rất nhiều, tạo ra thế và lực mới cho đất nước.

2.2  Hạn chế và những tồn tại:

Tuy đã đạt được những thành tích đáng khích lệ nêu trên, nhưng tăng trưởng kinh tế, phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng ở nước ta còn có những tồn tại, hạn chế, được nêu trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020: “Tuy nhiên, những thành tựu đạt được chưa tương xứng với tiềm năng. Kinh tế phát triển chưa bền vững. Chất lượng tăng trưởng, năng suất, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế thấp, các cân đối kinh tế vĩ mô chưa vững chắc, cung ứng hiện chưa đáp ứng yêu cầu. Công tác quy hoạch, kế hoạch và việc huy động, sử dụng các nguồn lực còn hạn chế, kém hiệu quả, đầu tư còn dàn trải; quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp nói chung còn nhiều yếu kém, việc thực hiện chức năng chủ sở hữu đối với doanh nghiệp nhà nước còn bất cập. Tăng trưởng kinh tế vẫn dựa nhiều vào các yếu tố phát triển theo chiều rộng, chậm chuyển sang phát triển theo chiều sâu. Các lĩnh vực văn hóa, xã hội có một số mặt yếu kém chậm được khắc phục, nhất là về giáo dục, đào tạo và y tế; đạo đức, lối sống trong một bộ phận xã hội xuống cấp. Môi trường ở nhiều nơi đang bị ô nhiễm nặng; tài nguyên, đất đai chưa được quản lý tốt, khai thác và sử dụng kém hiệu quả, chính sách đất đai có mặt chưa phù hợp. Thể chế kinh tế thị trường, chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng vẫn là những điểm nghẽn cản trở sự phát triển. Nền tảng để Việt Nam trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại chưa được hình thành đầy đủ. Vẫn đang tiềm ẩn những yếu tố gây mất ổn định chính trị - xã hội và đe đọa chủ quyền quốc gia”.

10 năm qua, Việt Nam tuy là một trong những quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao trong khu vực và thế giới, ngay cả khi kinh tế toàn cầu gặp khủng hoảng, nhưng tăng trưởng kinh tế Việt Nam vẫn chủ yếu theo chiều rộng, chất lượng tăng trưởng thấp. Thể hiện thông qua tình trạng hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực thấp, cấu trúc tăng trưởng bất hợp lý, năng lực cạnh tranh quốc gia kém và bất bình đẳng có xu hướng gia tăng. Bên cạnh đó là những nhức nhối về lạm phát, môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm... cũng khiến cho nhiều người lo lắng về chất lượng thực sự của sự tăng trưởng kinh tế Việt Nam.

3. Đường lối, chiến lược, định hướng của Đảng về phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa, gắn với tiến bộ và công bằng xã hội:

3.1. Về văn hóa, Đảng luôn chủ trương: “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; gia đình ấm no, tiến bộ, hạnh phúc; con người phát triển toàn diện về trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, ý thức công dân, tuân thủ pháp luật. Văn hóa là động lực, đóng góp trong mọi mặt của sức mạnh mềm, giúp kinh tế phát triển, trong đó trực tiếp nhất là giáo dục. Ngược lại, nền kinh tế của Việt Nam có

33

đặc trưng lớn là phát triển nhằm mục đích nâng cao văn hóa cho nhân dân. Văn hóa vừa là động lực vừa là mục tiêu của tăng trưởng kinh tế; là một trong 3 nhiệm vụ lớn nhất của cách mạng Việt Nam, đồng thời với phát triển kinh tế và xây dựng đảng.

3.2. Chủ trương, đường lối của Đảng hiện nay thể hiện quan điểm phát triển kinh tế của Việt Nam là, tăng trưởng kinh tế là điều kiện vật chất bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội, và tiến bộ, công bằng xã hội là động lực cho tăng trưởng kinh tế cao, ổn định; tăng trưởng kinh tế phải gắn với phát triển văn hóa, bảo đảm các quyền con người và bảo vệ môi trường. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội từ năm 2011 đến năm 2020 đã đề ra 5 quan điểm lớn:

- Thứ nhất, phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững, phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt trong Chiến lược.

- Thứ hai, đổi mới đồng bộ, phù hợp về kinh tế và chính trị vì mục tiêu xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

- Thứ ba, mở rộng dân chủ, phát huy tối đa nhân tố con người; coi con người là chủ thể, nguồn lực chủ yếu và là mục tiêu của sự phát triển.

- Thứ tư, phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất với trình độ khoa học, công nghệ ngày càng cao; đồng thời hoàn thiện quan hệ sản xuất trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Thứ năm, xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ ngày càng cao trong điều kiện hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng.

Như vậy, có thể thấy, xuyên suốt các quan điểm, đều thể hiện trực tiếp hoặc gián tiếp mục tiêu phát triển kinh tế hài hòa với phát triển văn hóa và gắn chặt với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội. Yêu cầu của đường lối làm tăng trưởng kinh tế gắn với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội phải được thực hiện trong toàn bộ quá trình và từng giai đoạn phát triển; thể hiện qua từng chính sách kinh tế lớn, nhỏ, trên phạm vi toàn quốc cho tới từng địa phương, các chính sách kinh tế gắn chặt với chính sách xã hội; mặt khác xây dựng các khung khổ, hành lang pháp lý tạo sự bình đẳng đối với các thành phần kinh tế; bảo đảm dân chủ trong xã hội...

Nhiều nhóm giải pháp đã được đưa ra trao đổi xung quanh vấn đề tăng trưởng kinh tế gắn với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, khái quát chung có thể nêu một số nhóm sau:

- Đẩy mạnh tái cấu trúc nền kinh tế, chuyển dần sang phát triển kinh tế theo chiều sâu dựa trên nền kinh tế tri thức, nguồn nhân lực chất lượng cao.

- Đẩy mạnh việc chú trọng chất lượng thực sự của tăng trưởng kinh tế, không thể phát triển bằng mọi giá. Tăng trưởng kinh tế phải đặt trong mối quan hệ với chất

34

lượng thực sự của phát triển đời sống, giảm thiểu tác động tới môi trường, sự suy thoái nguồn tài nguyên...

- Có quy hoạch, chiến lược cụ thể với việc phân bố các nguồn đầu tư giữa các vùng miền; giữa xây dựng các đầu tàu kinh tế với quan tâm tới phát triển ở các địa phương có vị thế kém hơn, nhất là vùng sâu, vùng xa...

- Tạo sự tiến bộ, công bằng trong “đầu vào”, “đầu ra” của nền kinh tế, từ tạo sự công bằng giữa các thành phần kinh tế tới việc phân phối kết quả lao động... Đấu tranh chống làm giàu phi pháp vì đây chính là sự nghiêm trọng nhất thể hiện thiếu công bằng và tiến bộ của phát triển nền kinh tế.

- Phát huy vai trò của các chính sách xã hội trong việc xây dựng một hệ thống phúc lợi xã hội nhằm bảo đảm sự hài hòa trong phân phối lợi ích do tăng trưởng kinh tế đem lại; hạn chế sự gia tăng khoảng cách giàu nghèo.

Như vậy, xuyên suốt các quan điểm của Đảng về vị trí, vai trò của văn hóa trong sự nghiệp cách mạng có thể khái quát mối quan hệ giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa là:

- Văn hóa là động lực của phát triển. Văn hóa với tư cách là sức mạnh mềm, sức mạnh nội sinh, nền tảng tinh thần của một dân tộc, đóng vai trò to lớn thúc đẩy sự phát triển của cả dân tộc nói chung và của nền kinh tế nói riêng.

- Văn hóa là mục tiêu của phát triển kinh tế - xã hội. Đối với Việt Nam, mục đích tối cao của phát triển kinh tế - xã hội là nhằm phục vụ công cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa - cuộc cách mạng giải phóng con người. Mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa, xét cho cùng, chính là để giải phóng những giá trị văn hóa tích cực nhất cho loài người. Mặt khác, phát triển kinh tế có nhiều cơ hội, khả năng tiếp nhận các giá trị đồng thời giúp cho con người có nhiều cơ hội, khả năng tiếp nhận các giá trị văn hóa. Phát triển kinh tế nhằm mục tiêu văn hóa chính là “đặc sắc” của cách mạng xã hội chủ nghĩa Việt Nam./.

35