Moi Lien He Van Hoa Giua Trung Hoa Va an Do - Do Kim Them Dich

8/3/2019 Moi Lien He Van Hoa Giua Trung Hoa Va an Do - Do Kim Them Dich

1/16

MI QUAN H VN HO GIA TRUNGHOAV N

Amartya Sen Kim Thm Dch

---o0o---Ngun

http://thuvienhoasen.orgChuyn sang ebook 6-8-2009

Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

---o0o---

Tc gi Amartya Sen 1 ot gii Nobel kinh t nm 1998. ng hin l gios Kinh t hc ti i hc Harvard, Hoa K. Hai tc phm mi ca ng lRationality and Freedom (Belknapp Press, 2004) v The ArgumentativeIndian, Writings on Indian Culture, History and Identity, (Penguin AllanLaune, 2005). Bn Vit ng sau y c dch t Anh ng: Passage toIndia, ng trong The New York Review of Book, Volume 51, Nummer19, December 2004.

i : Khng phi ch c Pht Gio m cn nhiu khoa hc khc (thin vn,ton hc, y khoa) to nn mi quan h vn ha lu i gia hai nc. Quathi gian, s hp tc a dng ny b chm vo lng qun. Hin nay, mi quanh ny c xit cht tr li, v hai nc c nhiu c hi tt p hc hiln nhau. Trung Hoa c th hc hi h thng dn ch a ng, phng tintruyn thng i chng v cc bin php ci thin y t cng cng ti n .

Ngc li, n s hc hi c nhng thnh cng vt bc v cc binphp ci cch kinh t ca Trung Hoa. Tinh thn v y trc bo lc, nhit

tnh tho lun cng khai trc nhng bt ng, sn sng chp nhn ph bnh sa sai l mt trong nhng truyn thng c sc ca Pht Gio m TrungHoa c th hc hi v p dng vo nhng ci cch chnh tr trong tng lai.

---o0o---

1.
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/Phat%20Su/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Thuyet%20Phap/Phat%20Su/


2/16

Mi quan h tr thc gia Trung Hoa v n ko di t hn hai ngn nmv li nhng nh hng su m trong lch s ca hai nc, nhnghin nay iu ny hu nh b lng qun. Nu c ti no cn gy c ch, ch l do nhng tc gi c quan tm n lch s tn gio, c bit llch s Pht Gio, mt tn gio t n du nhp sang Trung Hoa t th kth nht. Khi , Pht Gio tr thnh mt sc mnh quan trng, nhngkhong hn ngn nm sau, b Khng Gio v Lo Gio thay th. Nhng tngio ch l mt phn trong lch s bao la ca Trung Hoa v n trongthin nin k u tin. Mt s hiu bit ton din hn v mi quan h ny lti cn thit, khng nhng gip chng ta hiu r hn v lch s mt phn badn s th gii, m cn cn bi v mi bang giao ca hai nc ny rt quantrng trong cc vn chnh tr v x hi hin nay.

Mt iu chc chn tn gio l mt ngun gc ch yu trong s tip xc

gia Trung Hoa v n , v Pht gio l trng tm cho nhng giao lugia con ngi v t tng ca hai nc. Nhng Pht Gio khng nhnggii hn nh hng trong phm vi tn gio, m cn gy tc ng trn cclnh vc th tc khc nh khoa hc, ton hc, vn chng, ngn ng, kintrc, y khoa v m nhc. Qua cc du k ca ngi Trung Hoa tham quan n, th d nh Php Hin vo th k th V, Huyn Trang v Ngha Tnh voth k th VII, cho chng ta thy mi quan tm ca h khng ch l lthuyt hay thc hnh Pht Gio 2 . Cng tng t nh vy, nhng hc gingi n du hnh sang Trung Hoa, c bit vo th k th VII v thVIII, khng ch thun l bc tu hnh, m trong s nhm ngi ny cn cnhiu ngi vi ngh nghip khc nh cc nh thin vn v ton hc. Voth k th VIII, mt nh thin vn hc ngi n tn l C m S tTa tr thnh ch tch y ban Thin Vn ti Trung Hoa.

Nhng s phong ph v a dng ca cc mi quan h tr thc ny b chmvo lng qun qua thi gian. Hin nay, s l l ny cn ngy cng nhiu, biv ngi ta c khuynh hng phn loi dn chng th gii qua cc nn vnminh khc nhau, m ch yu l nh ngha theo tiu chun tn gio. Mt thd quen thuc nht l l thuyt ca Samuel Huntington. ng ta phn chia th

gii theo tiu chun vn minh Ty phng, Hi gio v n gio. Do ngi ta c khuynh hng ch tm hiu con ngi qua tn ngng tn gio,m phn ln nhng yu t ny khng th nm bt c. Quan im cht hpny l mt iu tc hi, c bit n khng gip chng ta tm hiu v nhngkha cnh khc ca lch s t tng mt cch ton din hn. Th d nh hinnay c nhiu ngi cn thnh kin rng lch s ca ngi Hi phn ch yul da vo lch s Hi gio. Quan im ny coi nh nhng pht trin v khoa


3/16

hc t nhin, ton hc v vn chng thu lm c qua nhng thnh quca gii tr thc ngi Hi, c bit trong khong thi gian t gia th kth VIII n th k XIII. Hu qu ca ci nhn hn hp thun tn gio nygip cho thnh phn hot ng cc oan bt mn i ti ch suy ngh cc kkiu ngo v s thun khit ca Hi Gio, thay v hnh din lch s Rpda trn s phong ph v a dng. Ti n cng vy, nhng ngi Hinducc oan c tnh gin lc nn vn ho n a dng ch l vn haHindu, v ch thch s dng khi nim ny, l mt c im chung ca lthuyt gia Huntington v nhng chnh tr gia Hindu.

Cn mt khuynh hng th hai cho l c mt s tng phn l lng v sailm trong vic tm hiu v din t nhng t tng ca Ty phng vkhng phi Ty phng. Khi gii thch nhng cng trnh khng phi Ty

phng, cc nh bnh lun thng c khuynh hng xem tn gio ng mt

vai tr quan trng, v h qun i nhng kha cnh th tc khc ca cc cngtrnh ny.Th d nh c mt s t ngi coi nhng cng trnh khoa hc caIssac Newton trc ht phi hiu theo ngha ca Thin Cha gio, d hinnhin Newton l mt tn Thin Cha gio. Phn ng ngui khc likhng xc quyt rng nhng ng gp khoa hc ca Newton cn c giithch theo chiu hng ca nh sng thn b hc. Chnh nhng suy onnhum mu thn b c mt ngha quan trng v thc y ng theoui nhng cng trnh ny.

Khi ni v nhng nn vn ha khng phi Ty phng, ngi ta c mt ci

nhn khc bit. y ch thuyt gin lc vo tn gio c nh hng sum. Nhiu hc gi thng cho rng cc cng trnh nghin cu quy m cacc hc gi Pht Gio, hay ca cc mn theo Mt tng, ch c th hiuc mt cch ng n, khi ngi ta hiu c gio l v cc phng thctu tp.

---o0o---

2.

Mi quan h gia Trung Hoa v n c khi u, khng phi l PhtGio m l thng mi. T hn hai ngn nm trc, thi quen tiu th cangi n, c bit l gii nh giu, b nh hng su xa t nhng tn tinca Trung Hoa. Trong mt ti liu nghin cu v tnh hnh kinh t v chnhtr ca Kautila, hc gi v ting Sankrit, son tho vo th k th IV trcThin Cha, v c b sung thm vo vi th k sau , th t la ca


4/16

Trung Hoa l mt trong nhng sn phm him qu. Ngay trong thin hng cac Mahabharata v trong b lut v Manu th t la ca Trung Hoa c cp ti nh l nhng qu tng.

Theo nhiu danh tc bng ting Sankrit vo u thin nin k u tin thphm cht ca cc sn phm Trung Hoa c cao, ngay trong kch bnSakuntala do Kaladasa son ra vo th k th V cng c cp, ng c ll mt nh th v son kch ti hoa nht trong vn chng c in tingSankrit. Qua kch bn ny th vua Dusyanat, trong mt chuyn i sn, gpmt thiu n p tuyt trn tn l Sakuntala. ng th nhn yu nng saym bng cch t v von vi chic c bng la pht ph trong gi:

Thn ti tin v pha trc,lng ti chng li v thoi lui

nh di la oang pht ph trong gi

Trong kch bn Harsacarita, do Bana son ra t th k th VII, nngRajyasri xinh p mang trang phc lng ly ca mnh bng la TrungHoa trong ngy hn l. Trong vn chng Sankrit thi k ny, c v s bngchng khc ni v nhng sn phm ca Trung Hoa du nhp vo n , thd nh long no, son, hng da qu, to v o.

Trong khi Trung Hoa cung ng cho n t trn 2000 nm nhng sn

phm vt cht th n du nhp Pht Gio sang Trung Hoa, t nht lvo u th k th nht. Lc , theo li mi ca hong Mingdi thi nhHn, hai v s ngi n, Dharmaraska v Kasyapa Matanga, du hnhsang Trung Hoa. Sau cho n th k XI, c v s hc gi v s tngngi n tip tc n Trung Hoa. Hng trm dch gi v hc gi chuyn cc kinh in t ting Sankrit sang Hoa ng. Cng trnh phin dchtin hnh vi mt tc ng ngc nhin. Mc du ln sng dch thut nychm dt vo cui th k XI, khong gia nm 982 n nm 1011, c chnghn 200 b kinh t ting Sankrit c dch.

Hc gi u tin vit rt chi tit v chuyn du hnh n ca mnh lPhp Hin. ng gc min Hoa Nam, sang n thnh kinh Pht, sau nyv dch li. Sau mt chuyn i gian kh hng v Bc n, xuyn qua vngKhotan, ni Pht Gio c nh hng mnh, ng n n vo nn 401.Mi nm sau ng tr v bng ng bin. Khi vt qua ca khu sngHng, khng xa vi Calcuta ngy nay, ng cng thm Sri Lanka theo


5/16

Pht Gio v Java theo Hi Gio. Trong mi nm n , Php Hin chim bi nhiu ni, su tm nhiu ti liu, v sau dch sang Hoa ng.Trong cun Pht quc k lc, ng m t kh chi tit v n v SriLanka. Php Hin cng lu li nhiu nm Patalipura (Patna), ni ngkhng nhng nghin cu kinh in Pht Gio m cn m cn hc hi vngn ng v vn chng. Nh chng ta s thy sau ny, ng cn quan tmn h thng y t ca n .

Nhng Huyn Trang l tng khch ni ting nht t Trung Hoa thm n vo th k th VII. Hc gi ny i trong 16 nm di xuyn qua n thnh kinh Pht, v sau lc v Trung Hoa dch li. ng cng lu linhiu nm Na Lan , mt tu vin ni ting, khng xa Patna lm. Lc

Na Lan , ngoi vic nghin cu Pht Go ra, Huyn Trang cn thamkho cc lnh vc y khoa, trit hc, lun l, ton hc, thin vn v ng php.

Lc v Trung Hoa, ng c hong nghinh n trng th3

. Ngha Tnh,mt v s n n sau Huyn Trang, cng lu li Na Lan , ngoinghin cu Pht gio ca mnh, ng cn tm hiu thm y khoa v y t cngcng.

---o0o---

3.

Cng trnh dch thut kinh in Pht Gio ca Ngha Tnh gm c c nhng

bi kinh ca cc tn Mt tng m truyn thng b truyn gi mt vai trquan trng trong thin nh. Mt tng c nh hng mnh ti Trung Hoavo th k th VII v VIII. Cc hc gi theo Mt tng quan tm c bit nton hc, c l thot u v c s lin h trong s mu nhim ca Mt tngvi cc con s. Nhng nh ton hc Mt tng cng nh hng mnh nton hc Trung Hoa.

Theo Joseph Needam th Ngha Tnh (672-717) l quan trng nht caMt tng v l mt nh thin vn v ton hc Trung Hoa ti hoa nht vothi y 4 . L mt tu s, ng thng tho Sankrit v am tng ton hc n .

Nhng nu cho rng nhng cng trnh ton hc ca ng b nh hng tPht Gio, qu l mt iu sai lm. L mt nh ton hc, v do s tnh c,tr thnh mt mn ca Mt tng, nhng phn tch ton hc ca ngkhng lin h g n tng phi ny. ng gii nhng bi ton c in bngcch tnh ra tng s nhng tnh hung c th xy ra trong mt bn c tng.


6/16

ng quan tm c bit n cch tnh lm lch, v theo lnh ca nh vua,ng cng trin khai mt loi lch mi cho Trung Hoa.

Nhng nh thin vn ngi n sng Trung Hoa vo th k th VIIInghin cu c bit khoa hc v lm lch. H cng bit s dng cc phng

php trin khai ca lng gic, hnh thnh trc ti n . Thnh tuny vt xa hn c lng gic ti n m n bt ngun t ngun Hy Lp.Cng chnh trong thi k ny, thin vn v ton hc n , k c lnggic, nh hng n ton hc v khoa hc ca th gii Rp, qua cngtrnh dch thut ca Aryabhata, Varahamihira, Brahmagupta v nhiu ngikhc na.

T liu ca Trung Hoa cho thy, nhiu nh thin vn v ton hc n gi nhiu chc v quan trng trong thi k ny ti th Trung Hoa. Mt

trong s ngi ny l C m, ngi khng nhng ch gi chc v Ch tchy ban thin vn Trung Hoa, m cn trc tc nhiu bng tng kt ni tingv thin vn, Kayvan Zahnjing, mt danh tc c in vo th k th VIII.

Ngi phng tc mt vi mt cng trnh thin vn ca n v ph binti Trung Hoa. Mt trong s nhng tc phm ny l Juizhi li, ni v cchson lch thuc v hnh tinh n . Ti liu ny cn c vo mt kinh schc in Sankrit, c nh ton hc n Vaharamihira trc tc vokhong nm 55 sau Cng nguyn. y l cng trnh ch yu nhm vo vichng dn k thut ton hc cho vic c tnh nhng khong thi gian canht v nguyt thc, da trn ng knh ca mt trng, v nhng thng s

lin h khc. Nhng k thut lin h ra nhng phng php ny doAryabhata lp ra vo cui th k th V, sau ny c cc mn trin khai,c bit l Varahamihira v Bramaguta 5 .

Yang Jingfen, mt nh thin vn hc Trung Hoa vo th k th VIII, mt ngun gc n ca ngnh thin vn Trung Hoa nh sau:

Ai mun bit v v tr ca ng hnh tinh, u phi chp nhn phng phpson lch ca n . Chng ta c ba nhm hc gi v chuyn v lch n, Chiayeh, C m v Chumoli, c ba u lm vic ti y ban thin vn...

Nhng phng php ph bin nht l ca C m, cng kt hp vi cngtrnh mt ngh thut v i, do chnh quyn ra 6 .

Nhng nh thin vn hc n nu trn khng n Trung Hoa nukhng c mi quan h trc vi Pht Gio. Nhng nhng ng gp nykhng th ch yu gi l cng trnh cho Pht Gio.


7/16

---o0o---

4.

Trong cc ti liu v vn ha v vn minh, c nhiu ti tho lun c

bit co gic v s c lp ca vn ha Trung Hoa v nhng nghi ng cc ttng ngoi nhp. Quan im ny c vin dn trong nhng nm gn y gii thch s chng i ca Trung Hoa trc nhng phong tro i hidn ch ha. Tuy nhin, s gii thch n gin ny khng ni ln c tisao Trung Hoa sn sng chp nhn nn kinh t th trng trong nc v tihi ngoi tip theo nhng ci cch kinh t ca nm 1979, trong khi , giilnh o li kin quyt khng ng ci cch dn ch chnh tr. Trn bnhdin tr thc, Trung Hoa tht ra khng h t c lp nh thng c ngingoi suy on. S tht y khc hn.

V im ny, mi quan h ca Trung Hoa v n ng mt vai tr quantrng. n l quc gia duy nht trong th gii bn ngoi m cc hc giTrung Hoa n hc tp. iu ny xy ra. Chng ta ghi nhn c hnhai trm hc gi li lc Trung Hoa lu tr mt thi gian di n .Trong na hu bn ca thin nin k u, ngi Trung Hoa ch yu i thnhkinh Pht v t liu bng ting Sankrit, nhng h cng quan tm n cclnh vc khc. Mt vi nh hng ca n th hin r, th d nh sdng nhng thut ng v khi nim thin bt ngun t dhyana, cng nh ti kch ngh Trung Hoa bt ngun t cc chuyn k bng ting Sankrit, nh

chuyn tin n ri hoa. 7 Hc gi Hoa K John KIeschnick chng minhrng kin trc v cha chin v cu cng ca Trung Hoa phn ln u chunh hng Pht Gio n 8.

D nhin s giao lu kin thc gia Trung Hoa v n i theo hai chiu.Joseph Needham th lit k mt danh sch nhng nim ton hc tTrung Hoa lan truyn sang n . ng lp lun rng c nhiu nim tTrung Hoa n n hn l ngc li. n tip nhn nhiu hn trongvic giao lu hai nn vn ha 9 . V thiu bng chng trc tip v s giao lut tng c th, vi chiu hng ring bit no, gia hai nc, nn

Needham cho l t tng di ng t mt nc khi ngi ta tm ra nhngchng tch u tin cho s s dng. Phng php ny b cc nh s hc vkhoa hc khc mnh bo ph bnh, nh Jean Claude Martzloff 10 . iu hinnhin l t liu chng minh ti n hu nh mt i rt nhiu so viTrung Hoa 11 , Nhng iu quan trng nht tht ra l c qu nhiu giao


8/16

lu t tng v ton hc, khoa hc, cng nh nhng ti khng lin quang n tn gio gia hai nc.

---o0o---

5.

Vic trao i t tng v k nng trong ton hc v khoa hc vn cn ltrng im trong th gii mu dch hin nay, cho d ch quan h n s phttrin cng ngh thng tin, hay nhng phng thc cng nghip hin i. Cl, iu khng c sng t hin nay, l c hai nc hc hi ln nhau nhth no, trong vic m rng phm vi truyn thng cng cng v ci thin cc

phng thc y t cng cng. Nhng hai kha cnh ny rt quan trngtrong mi quan h tr thc gia Trung Hoa v n trong thin nin k u

tin m n nay vn cn ng vai tr ch yu.V phn tn gio, Pht Gio ngay t khi thy c hai c im c xeml c bit: thuyt bt kh tri v nhit tnh tham gia tho lun cc vn cng cng. Theo s liu, nhng cuc hp cng khai u tin nhm giiquyt cc vn tranh chp v t do tn ngng v cc vn khc, xyra ti n , trong cc i hi Pht t c t chc cht ch, ni cc tn tranh lun nhng quan im d bit nhau. Mt i hi kt tp c t chcln u tin ti Thnh Vng X (Rajagriha) sau ngy Pht nhp nit bn,cch y vo khong 2500 nm. i hi kt tp ln th ba, c t chc ti

th Patna, di s ch tr ca hong A dc (Askosa), vo th k th IItrc Cng nguyn. Vua A Dc cng in ch v cho lu hnh nhngquy lut u tin lin quan n nhng cuc tho lun cng cng, y l mt

bn vn loi xa nht v Quy Lut Trt T ca Robert 12Th d nh ngi hi rng cn gii hn s pht biu trnh t ca ngi tng phi ca mnhv trnh nhc m n tng phi khc trong mt thi im khng thch hp.

Nhng nhit tnh pht biu nn thn trng, ngay c trong nhng thi imph hp nht.

Nhng cuc tho lun cng khai v c lp lun hp l l trng tm ca nndn ch (nh John Stuart Mill, John Rawls v Jrgen Habermas, ba ngichnh trong s nhiu ngi khc, tng lp lun). Thc ra, ngun gc cadn ch bt ngun mt phn t trong truyn thng tho lun cng cng, mti n , Trung Hoa, Nht Bn, i Hn v nhiu ni khc Chu hp th c tinh thn i thoi trong Pht Gio. y l mt iu gii thchti sao nhng th nghim v ngnh in sch ti Trung Hoa, i Hn v Nht


9/16

Bn thot u do nhng Pht t m nhn 13 . Cun sch in u tin trn thgii, ng hn l cun sch in u tin m n ngy nay c ghi nhn, l

bn dch kinh Kim Cang t Sankrit sang Hoa Ng, c in vo nm 868 sauCng nguyn. Mc d kinh Kim Cang l mt kinh in thun ty tn gio,nhng y l mt cng hin ng ca ngi vo th k th IX. Theo li ta,y l mt tc phm phn phi min ph cho i chng, trong mt chngtrnh gio dc dn chng.

John Kieschninich ghi nhn rng mt trong nhng l do v tm quan trngca kinh in trong truyn thng Pht Gio Trung Hoa da trn nim tin chol ngi ta s to phc c trong vic ph bin kinh sch. ng cng lp lunrng nim tin ny bt ngun t n 14 . C nhiu c s cho quan imny, chc mt iu l c mt mi quan h thng cm su xa gia vua A dc,cng l mt Pht t, v i chng. V vua ny cng dng nn nhng bia

ln, ghi cc lut o c cng cng, c c lut v lp lun

S pht trin ngnh in c nhng kt qu ng k trong vic pht trin dnch. Nhng trong ngn hn n m ra nhng kh nng mi cho nhng cuctho lun cng khai v gy nhng tc ng su xa trong sinh hot x hi vchnh tr ti Trung Hoa. Trong s nhng yu t khc, phi k n nh hngca nn gio dc Khng Gio tn thi. Nh Theodore de Bary ghi nhn:Gio dc ph n t c mt tm quan trng mi nh vo s khai thnggio dc trong thi nh Tng, v m rng gio dc Khng Gio thi nhMinh, c ghi nhn bng s pht trin ca ngnh in, xa nn m ch v

gio dc hc ng.15

---o0o---

6.

Mi quan h gia Trung Hoa v n trong lnh vc y t cng cng rtquan trng, nhng t c bit ti. Sau khi Php Hin ti n vo nm401 sau Cng nguyn, ng quan tm ti cc cng tc v chm sc y t cngcng. Nhng c s y t phc v cng cng ti thnh ph Patna vo th kth V gy cho ng nhng n tng tt p:

Nhng ngi ngho v bt hnh v tt c nhng ngi bnh tt, u in cc c quan ny, h c gip th, v cc thy thuc cha tr choh. H nhn c thc phm v thuc men trong trng hp cn thit v hcm thy thoi mi. Khi h ht bnh th h t ng ra v.16


10/16

D nhng li m t v nhng y vin ti Patna vo th k th V c v tngbc qu l hay khng (m hnh nh vy), iu ng ni l lng mong munhc hi ca Php Hin v nhng phng thc cung ng cc dch v y t cacc ni m ng ti thm trong mt thp nin.

Hai th k ri sau, Ngha Tnh cng quan tm n vn y t cng cng.ng dnh ring ba chng sch ni v ti ny trong mt tc phmca ng v n . Nhng phng thc tr liu ca n gy cho ngnhng n tng mnh m hn cc kin thc v y hc. ng tin vo nhng

phng thc tr liu ca n nhm gim au nhc v kh chu, th d nhb long, mt ong, nc ng tr cm lnh. ng kt lun rng: Trongngh thut tr liu bng chm cu v bt mch th Trung Hoa khng h quamt c n , nhng nhng phng thuc lm tng tui th ch do TrungHoa tm ra. Mt khc, ng vit thm, c nhiu iu cn phi hc hi n

v phng din y t cng cng. Ngi n bit dng vi trng sch lc nc, trong khi , ti Trung Hoa ngi ta dng vi la. Trung Hoa,ngi ta n c v dng rau qu hu ht khng nu chn, m khng mt ngin no lm nh vy. Khi Ngha Tnh vui mng khi v li nc camnh, ng cng t t ra mt cu hi rt t nh: C ngi no d u trnt n m khng khm phc Trung Hoa? ng cng ra phng cchnh gi nhng g m Trung Quc c th hc hi c n .

---o0o---

7.

Y t cng cng l ti m mt nc ny c th hc c mt nc khc.iu r rng l hin nay n phi hc hi nhiu Trung Hoa. Tht ratui th trung bnh ti Trung Hoa tng cao hn ti n trong nhiuthp nin qua. Tuy nhin, lch s v vic gia tng tui th trung bnh ca hainc em li nhiu chuyn th v. Ngay sau thi k cch mng Mao, TrungHoa pht ng sm vic cung ng y t cng cng lan rng, v n khng c g so snh c vi Trung Hoa trong thi k ny. Vo nm1979, khi ng Tiu Bnh du nhp cc ci cch kinh t, th mt ngi TrungHoa trung bnh sng 14 lu nm hn ngi n .

Sau ci cch kinh t 1979, nn kinh t Trung Hoa tng trng mnh vnhanh hn n . Mc d kinh t Trung Hoa pht trin vt bc, nhng tnm 1979, t l tng tui th trung bnh ti n tng gp ba ln nhanhhn Trung Hoa. Tui th trung bnh hin nay ti Trung Hoa vo khong 71,


11/16

ti n l 64. Khong cch v tui th trung bnh l 14 nm nghing hnv pha Trung Hoa vo nm 1979. n nay gim xung cn 7 nm.

Thc ra th tui th trung bnh l 71 tui ti Trung Hoa cn thp hn mt vini n , c bit l ti tiu bang Kerala. Kerala l mt tiu bang vi 30triu dn, rng hn mt vi nc khc. Kerala thnh cng trong vic kthp nn dn ch a ng kiu n (gm c nhng tho lun cng khai vs tham d ca dn chng vo sinh hot cng cng), vi s ci thin v hthng y t, qua sng kin ca nh nc, theo m thc m Trung Hoa pdng sau thi k cch mng 17 . u im ca s kt hp ny cho thy, khng

phi ch t kt qu phm vi tui th trung bnh m cn nhiu lnh vckhc. Th d nh t l ph n so vi nam gii trong ton th dn chng tiTrung Hoa ch l 0,94, ton th n l 0,93, trong khi t l ti Kerala l1,6, ging nh t l ti Bc M v Ty u 18 . T sut cao ny phn nh s

sng lu ca n gii khi m h khng phi chu s tr liu khc nam gii.Vic gim t l sinh sn ti Karala cng nhanh hn ti Trung Hoa mt cchng k, c bit l chnh sch cng bch kim sot sinh sn 19.

Cng lc vi ci cch ti Trung Hoa vo nm 1979, th tui th trung bnhti Kerala khng thp hn Trung Hoa l bao. Tuy nhin, gia nm 1995 vnm 2000 (thi im cui m s liu thng k v tui th trung bnh n c th cp nht c), tui th ca Kerala l 74, cao hn s liu cuicng ca Trung Hoa l 71 vo nm 2000 20 .

Hn na, t sau ci cch kinh t 1979, t l t vong ca tr em Trung Hoagim mt cch chm chp, trong khi , Kerala, tc gim cc k nhanhchng. Vo thi k ci cch 1979, t l t vong tr em Kerala hu nhtng ng vi Trung Hoa, 37 phn ngn. T l t c hin nay l 10

phn ngn, ch cn mt phn ba so vi Trung Hoa. Trung Hoa khng cnhng tin b no ng k trong thp nin va qua.

C hai yu t lin h n vn dn ch c th gii thch c ti sao c stin trin chm chp trong vn gia tng tui th trung bnh, mc dunhng thnh qu pht trin kinh t rt tt p. Trc ht, ci cch kinh t1979 loi b mi bo him sc khe cng cng min ph, hu ht dnchng phi t b tin mua bo him sc khe t nhn, ngoi tr trng hpch nhn ng bo him, nhng y l trng hp rt t xy ra. Vic loi b

phc v y t cng cng qu gi ny to nn mt s chng i chnh trkhng ng k, hin nhin iu ny s gy chn ng nu n xy ra mtnn dn ch a ng.


12/16

Th hai, dn ch v t do chnh tr khng nhng t n c gi tr, nhng ncn ng gp trc tip vo vic thit lp chnh sch cng, k c y t cngcng, khi nhng khuyt im ca chnh sch x hi c tho lun v u

phiu cng khai 21 . n cung ng nhng c s tin nghi y khoa viphm cht cao cho nhng ngi tng i giu c v ngi ngoi quc nn tr bnh, nhng dch v y t c bn ti n vn cn ngho nn,iu ny chng ta bit qua nhng li ch trch mnh m t bo ch n .

Nhng nhng li ph bnh nghim khc to c hi cho chng ta c dp sai. Thc ra, nhng phc trnh thng xuyn v s thiu st trong dch v yt ti n , v nhng n lc thu lm c ci thin, l ngun gc vmt th mnh ti n . iu ny phn nh s cch bit trong mc gimthiu ng k v tui th trung bnh ti n v Trung Hoa. Th mnh nycng phn nh c nhng thnh tu khi Kerala bit kt hp s tham giadn ch cng vi s quan tm cao n cc vn x hi. S ni kt gia

truyn thng cng cng v chm sc sc khe c th hin r, qua nhnghu qu tai hi khng khip trong vic bng bt chung quanh bnh dchSARS ti Trung Hoa. Bnh dch ny t lc khi u t thng 11 nm 2002

b du nhm n ma xun nm sau. 22 Trong khi n phi hc hi rtnhiu t chnh sch kinh t v x hi ca Trung Hoa, th nhng kinh nghimv thng tin cng cng v dn ch ca n cng ng cho Trung Hoa hchi. Cng cn nn nhc li l tinh thn v y v chng i quyn lc thmnhp vo Trung Hoa qua Pht Gio n t n . iu ny b ngiTrung Hoa ph phn kch lit qua nhng t u tin u t v Pht gio.

Fu Yi mt nh lnh o Khng Gio vo th k th VII dng s vi vuaTng t gic Pht Gio. Tht ra iu ny c mt vi s tng ng vi stn cng vo mn phi Lun Cng gn y:

Pht Gio thm nhp vo Trung Hoa bng mt hnh thi qui d v manr. iu ny t nguy him hn khi t thi nh Hn, kinh in Pht Gioc dch sang Hoa ng. S ph bin kinh sch ny a n mt nh hngth nghch l lm thay i lng trung thnh i vi qun vng, lng tnknh cng gim i. Dn chng bt u c thi quen bt tay v khng chu ci

u trc qun vng v t tin.23

Fu Yi ngh khng nhng cm ch truyn b o Pht m cn a raphng cch mi nhm i ph vi hng mi ngn ngi hot ng tiTrung Hoa. Ti xin yu cu Ngi bt ht h phi lp gia nh v dy chocon ci h sau ny gia nhp qun i. Nh chng ta bit, nh vua, khnglm theo cch y loi tr s bt khut ca Pht Gio.


13/16

Vi thnh cng ng k, Trung Hoa tr thnh mt nh lnh o kinh tth gii, v n , cng nh nhiu nc khc trn th gii hc hi rtnhiu quan im ny, c bit l trong thi gian gn y. Nhng nhngthnh tu v s tham gia dn ch ti n , k c ti Kerala, cho thy rngTrung Hoa, v phn mnh, cng c th hc hi mt ci g n . Thcvy, lch s ca cc cuc th nghim nhm vt qua s c lp ca TrungHoa - c bit trong sut hu bn thin nin k u tin- vn lun lun cnth v v b ch cho th gii ngy nay24.

---o0o---

HT


14/16

1 . Amartya Sen ch thch kh chi tit v gii thiu nhiu tc phm lin h bng Anhng. Tuy nhin, c nhng danh tc bng Vit ng v cc ti ny, xin gii thiu mtvi cng trnh tiu biu bn c tham kho:

V nh Cng, ng Tng Tam Tng Thnh Kinh.Thch Minh Chu, Huyn Trang, Nh Chim Bi v Hc Gi.Thch Minh Chu, Php Hin, Nh Chim Bi.Trn Trc Lm, i Askosa Maurya v nhng php d trn .Thch N Tr Hi (dch), Tm Hiu Mt Tng.Thch Thin Hoa, Lch s Pht Gio Trung Hoa v n .Tt c sch trn c th truy cp qua cc a ch:www.thuvienhoasen.orgwww.quangduc.com

2 . C nhiu cch phin m khc nhau cc nhn danh ny: Php Hin (Faxian, Fa Shien,Fa-hien), Huyn Trang (Xuanzang, Hiuan-tsang v Yuang Chwang) v Ngha Tnh (YiJing, I Tsing v I- Ching).3 . Hai cun sch hay vit rt hay v chuyn du hnh ca Huyn Trang: Richard Berstein,Ultimate Journey: Retracing the Path of an Ancient Buddhist Monk Who Crossed Asiain Search of Enlightement, Kopft, 2001; Sun Shunyn, Ten Thousand Miles Without aCloud, Harper Collins, 20034 . Joseph Needham, Science and Civilization in China, Vol. 2, Cambridge UniversityPress 1956, p. 427.5 . Mt th d th v v s truyn t v t tng v thut ng c th tm thy qua khi

nim sinus trong lng gic hc. Theo mt ti liu ton hc, do Arybhata vit bng tingSankrit vo nm 499 sau Cng nguyn, jya-ardha, sau ny c dng ngn gn l jya,m sau ny chng ta dng l sinus. Cc nh ton hc Rp cng chuyn m jya nysang jiba v sau ny i thnh jaib, c ngha l vinh. nim ny sau c Gherardoof Crenoma (khong 1150) dch sang ting La tinh, c ngha l Sinus hin nay. Xin cthm Howard Eves, An Introduction to the History of Mathematics, Sauder, 6th ed.1990; Jean Claude Martzloff, A History of Chinese Mathematics, Springer 1997.6 . Needham, Science and Civilization, Vol. 3, p. 22, 12, 37; Amartya Sen, India throughIts Calendars, The Little Magazines, No. 1 Delhi 2000.7 .

Mandari xut pht t ting Sankrit l mantri, c ngha l t vn c bit, du nhp sangTrung Hoa, sau ny qua Malaya.8 . John Kieschnick, The Impact of Buddhism on Chinese Material Culture, PrincetonUniversity Press 2003.9 . Needham, Science and Civilization in China, Vol. 3, p. 146-148.10 . Martzloff, A History of Chinese Mathematics, p. 90.11 . John Kieschnick, The Impact of Buddhism on Chinese Material Culture, PrincetonUniversity Press 2003, p. 166.
http://www.thuvienhoasen.org/http://www.quangduc.com/http://www.thuvienhoasen.org/http://www.quangduc.com/


15/16

12 . Quy lut trt t ca Robert: o lut cu Robert ti Anh quc cng b vo nm 1915,nhm qui inh cc trt t cng cng, c bit cc ni quy trong vic pht biu kin ticc phin hp cng cng.13 . Dng nh cng c nhng th nghim u tin trong vic in ca Pht t n .

Ngha Tnh cho rng c nhng hnh Pht in trn la hoc giy n , nhng ch l

bc s khai trong vic in hnh. Xem thm Needham, p. 148-149.14 . Kieschnik, p. 164.15 . W. M. Theodore de Bary, Neo Confucian Education, Source of Chineses Tradition,2nd. ed. 1999 Vol. 1 p. 820.16 . James Lages, The Travels of Fa-Hien or Record of Buddhist Kingdom, Patna, EasternBook House 1993, p. 79.

17 . Tuy nhin Kerala t thnh cng hn trong vic t c mc tng trng cao vtng sn lng quc dn, ch bng vi n , nhng li thp hn so vi cc tiu bangkhc ca n . Theo c lng ca Ngn hng Th gii, ngoi nhng thnh tu tronghai lnh vc gio dc v y t cng cng, Kerala t c tc tng trng nhanh nht.Drexe, India: Development and Participation, Oxford University Press, 2002, section3.8, p. 97-101.18 . Amartya Sen, More Than 100 Million Women Are Missing, The New York ReviewDecember 2, 1999; Missing Women, British Medical Journal , Vol. 33, March 7,1992; Missing Wonen Revisited, British Medical Journal, Vol. 327, December 6, 203.19 . Amartya Sen,Population, Delusion and Reality, The New York Review, September22, 1994; Fertility and Coercion, University Chicago Law Review, Vol. 63 Summer

1996.20 . National Bureau of Statistics of China, China Statistical Yearbook 2003, Table 4-17p. 118. V tui th trung bnh th cc thnh ph ln ca Trung Hoa,th d nh ThngHi v Bc Kinh, cao hn so vi Kerala, nhng hu ht nhng tnh khc ca Trung Hoath thp hn Kerala.21 . V mi quan h ny ging nh so snh nhng nn i khng xy ra nhng ncdn ch, d rng rt ngho, xem: Amartya Sen, How is India Doing, The New YorkReview, December 16, 1982; Amartya Sen & Jean Dreze, Hunger and Public Action,Oxford Claredon Press 1989. Nhng nm i ln xy ra vo cui thi k thuc aAnh ti n (nn i ti Bengal 1943 ch xy ra 4 nm trc khi n dnh c lp) v

bin mt khi n thit lp c nn dn ch a ng. Ngc li Trung Hoa b nhngtrn i d di, cht trn 3 triu ngi, t 1958-61.22 . C th l nhng s pht trin kinh t bt qun bnh trong thi gian gn y lm gimi nhng tin b trong vn tui th trung bnh. Tht ra n cng c vn btcng kinh t, nhng khng ph bin nh ti Trung Hoa. Chnh v s bt cng kinh tcng gia tng l mt l do tht bi ca chnh quyn trong cuc bu c thng 5. Yu tkhc cho s tht bi ny l vi phm quyn thiu s ca ngi Hi trong cuc ni lon ti


16/16

Gurajat.

23 . Prabodh C. Bagch, India and China: A Thousand Years of Cultural Relations,Calcutta Sarawat, Library revisited edition, 1981, p. 134.24 . Mt tiu lun di hn v tt c cc ti ny s c ng trong The ArgumentativeIndia, Penguin Book. 2005.

Moi Lien He Van Hoa Giua Trung Hoa Va an Do - Do Kim Them Dich

Documents

Transcript of Moi Lien He Van Hoa Giua Trung Hoa Va an Do - Do Kim Them Dich