BREVITERDELINEATURA,QUAM,

CUM CONS. NOB. etEXPERIENT. FAC. MED,IN PERILLUSTRI AD SAI.AM LYCEO.

MODERANTE,riRO N0B1LISS1M0 atque GENEROS O

D-'No carolovon linné,

EQÜITE AURATO DE STELLA POLARI,Sle R:,e M.tis Suec. ARCHIATRO,

Med. et Botan. PROFESSORE Reg. it Ord.Acad. Scient. Paris. Upsal. Holm, Petropol. Berol. Imp.

N. C. Lond. Angl. Monsp. Tolos, Florsnt.Edinb. Bern. Nidros. Socio.

CURIOSORUM SUBMITTIT CENSURJEALUMNUS REGIUS

ANDREAS HENRICI BERLIN,Α ΝG Ε R M

iN AUDITÖRIO CAROLINO MAJORIDIE XVII. DECEMBR ANNI MDCCLXVI.

Horis Akte Meridiem Solitis

UfSALIi

S.-JE' R:® M:TISMAGN/E FIDEI VIRO,

PERILLUSTRI λ c GENEROSISSIMO DOMINO1

D uo Ρ Ε T R OABRAHAMOÖRNSKÖLD,

GUBERNATORlyper

NORRLANDIAM 0CC1DENTÄLEM

PR/ILCELLENTfSSIMO,

Tenues pagellas hasce, ceu pignus animi vcr-nerabundi 6c graciffimi, cuna adiidua fura·nrae ac perpetao duraturae. felicitaris adprccatione,,läcras efTe voluic

ÄUCTOR.

VIROEXPERIENTISSIMO atque CELEBERRIMQ,.

MICOLAO GISLER»Medicine Doctort, Logices et Metaphysicks ad kegiumJ

Gymnas Herkos. Lectoei Solertissimo ,

MedICO ADJACENT1UM PROVINCI ARUM PERSPICACISSIMO;/ΛCAD. Sciekt. Holm»

ΜΈΜΒΚΟ.

Beneficiorunl in meinet, quem, diTcfpuii pari-ter ac cliends loco tenerrime .-fovendorumsfeientiisque, Hernofandse, jam diu a Ligendum ins-cepifti, tsantum effe. numerum Lübens profiteor y ucdecenti prasdicadone iiium celebrare plane ne-queam. Atvcro, dum,■ obiequii teftificandi''ergo,,primitias laboris mei Academici Tibi, Summe Pa¬trone, ofFerre in animum induxi, eas non folumfacilis admittas, Ted admiflas etjam ferena, quafoles, fronte excipias, eft id , quod, majorem inmodum, abs Te contendo. Eric, de eetero, mihif^mper in votis, dignetur rerum Auffor & Gu-bernator optimus, Te, i'alvum & incolumem, perlongam annorum feriem, confervare, in Floras cuFtorum gaudium in exoptatiffimum aegrotantium·folatium, inqueTuorum pignorum cc-mmodum &fulcrum firmiffimum. Sic voveo, permanfurus,,qnoßd vixero,EXPERIENTISSIMI atque CELEBERRIMi

NOMINIS TUl

eulror olafervantiflimus,ANDREAS BERLIN.·

HOF C Α Μ Ε R Ε RΑ R Ε ΝJdel och högagtad

HU HENRIC BERLIN,Samt

wal ad la frun,

FRU ANNA CATHAR.BERLIN,

Fcdde

HELLSTROM,hcgtMa.demina kiårasteforJldrarΓΛm jag icke heftendigt ärkände Mina Hulda Föräldrars

flora godhet och otaliga τνάlgierflingar: ja felade japaldeles mot den fkyldighet 3 fom fjclfwa naturen och hög«/fa billigheteu mig pålägger. Jag finner mig fården/kulfår en om ward .och forgfdllig fiotfil, från mitt fådla in-trade i werIden, oände ligen förbunden; och kan icke låtadetta tilfället gå mig ur händerna, då jag wid utgifwan-det af mitt forfta Academifka SniUe -prof får betyga minbamfliga wordnad, och med fa ord utmerka, huru högtjag fkattar den förmanen att GUD låtit mig födas och up-fofiras af Jå Hulda och Rättfinmga Föräldrar. Betalningför Eder mhda,kanjagfå Utetgffwa, fom Eder oupborligakärlek, den af mig ej åftnndar; men brinnande fuckar fkolahos mig aldrig uphoraför Mina Hulda,(le Föråldrars befiän-diga waΊ, framhärdar til fidfia ögnablecket*

MINA KIÅRASTE FÖRÅLDRARS

lvcligfte SonAND. BERLIN.

fy/le ^3 ",·'·β cjMMm^s vs&ftiS?

CAP- L5- ι·'

?-fe>Ä% A dmirandum pla ηc in Kc~'<^ Ά , .,. frfj^r /jA \^-p5 tabi'i eoconomiam ni

MiaΨΜ/ηίW m I

Regno Vege*latur« obfer-

vamus, ubi arborcs, plantse,gramina & muici incoias admo-aum difFerentes conftituunty utenim metaphora utar, inmate natura tom. 2. {f. adhi-bita» GRAMINA inftar w/Ar funt,

F ILIOESΛ/οvaccohs, MUSCI cum a'gis inqutlmi^ VUN-G\ veroMendici, In quibus HER BAL, eximiis ridentesBoribus, nobiles referunt, ARBORES funt Magnater,externam ab aliis fuo tegmine propulfantes injuriam; inhis PALM/E, yelut Principes ■> nubibus infertant capita.Ex his, vis & robur Regni v-egetabilis, pra?primis Gra¬minibus innititur, reliqua magis ad confervationem, or-dinem & ornamentum concu-rfunt. Ad fvngulas fpeciesdicere non attinet cui bono? cunEla enim 7ta difpofmtDens, ut ahquem JaItem praflent ufum, Syr, XLIL v. 16*

A Her

<¥» } 2 C &EFerbacnobis medicinarn & olera prasbentj; Ärbores fru6ht130s déle&ant multiplici.. Mufcos autem rudis plebecula·communiter inutiles judicat atquepro noxiis habet. HincMufcorum indolem &: ufum paulo enodatius tradere,hand aiienum duxi. Quid vero praeiiiterim, arqpus Leäorjudicet.

§, IT.MÜSCORÜM nomine plantas Cryptogamicas} ca-·

pitulo membranaceo, Polline referto, comprehenduntBotanici: Ego vero cum yuigö Algas* utpote Lichcnes,Marchantias, Jungermannias, mufcis heic adnumero.Difficillimuncfi enim agnofco conftantes. invenire limite.sinter Mnia & jungermannias, unde etjam DiUenius plu-rimas Algas, famiiiae muicorum adfcripiit..

Muici perpauci, ad finem usque feculi proxime pr«.·terlapfi, erant cogniti. Evolvatur Pinax Cafp. Bauhiniopus, in epocha tundatorum botanices, abfolutiffimum,labi tarnen vix XL occurrunt mufci, iiquc obicure fatisdeicripti. Angli autem,. ut■ Rajusy Merret, Lhuyd, Doo-dius, Vernon\ Petivcr, Borbartius, Budlejusy Ricbardfon,Sberbardy du Bois. &c., circa finem praecedentis- Seculitheoria; mufcorum fundaraenta pofucrunt. Huic autemsedificio exftruendoy^Ä^^^c. DiLLENI UM Hailum,fata icientiarum deltinarunt, qui Hißoria iua mujcorumimmortale iibi; nomen peperit. In hacenim , numerumeorum ad fpecies iupra 600 auxit, easque penna fua ad-curatiffime defcripfit 6c delincavitjilannoque ipfe adeo comcinne exfculpfit, ut nemo melius. Redegit eos pnetcreaiin formam fyftematicam, diftinitis generibus & differen-tiis (pecificisj additis[ynonymis aliorumque fcriptoram ob-iervationibus notatu dignis, ut ex.mufcis, jam maximunnBotanicum, tanquam ex ungve leonem, agnofcere liceat.

Péculiare hoc in mufcis obferyamus, quod non,. utplanta, adtate. revirefcant, nec, inftar fungorum ineume

au*

Φ ) 5(*aufumno dele&cntur, ferl, hieme ίοΓι luxuriant, ut -hk*.males merito audianty aeftate vero äreicere ac velut inter-mori videancur. Kxiccati etjrm, velut Anaftatlca, aquisimmifli, revircfcunt atque expanduntury ftnguii prästerunicam Bdxbaumiam, fuis gaudentfiliolzs. Fruclificatioimaxime'fingularis, in plurimis mates& focminatfteliis ca-piculisque diftiiigvuntury in Bnxbaumia .autem antheraintra opercuium diftincla.

>Uc plant® floribund® in Indiisj& gramina in Tempe-

tatis maxime luxuriant: ita ad polos Frigtdos & Alpes,muici poti/limum habitant. Alpes enim adfcendentes,ceftantibus iylvis, to tam regionem quaquaverfum pa¬tentern Liciaenibus teeftam/ conipicimus. Quin etjamin terris noftris borealibus vix ullum datur terrae fpatium,mufeis vaeuum, praeter fummitates alpium, brumali tem¬pore nivibus obrutas altiiTimis. Muiei inter plantas &gramina tegunt terram, ne nuda trifte pracbeat fpeTacu-lum, v lut in fummis alpibus, ubirariiTimas paflimherbaein iolo fabulofo& nudo comparent; tegunt Hypna nu-dam & fabulofam terram in umbrofiflimisyf/wr, quas io-lis radii penetrare nequeunt,adeoque in iis vix ulla planfa,nifi parafuica creicere valet. Tegunt lapides,qui denudatitriftja referrent fceleta; tegunt caudices ac tignos pu-trefeentes, in terra proftratos ipiosque arhrum truncosvirences ftruifturis plane admirandis, atque hi fpeciemhortorum amoeniffimorurn curiofis praebent oculis. Pa-Judes ac foftas implent easque in folidam terram con-vertunt ; Putrtfcentem aquam abforbent puramque prae-ftant, adeo ut bis deftituta patria, no i exiguo carcret or-namento. Nos vero ufum, quem mufei aliquot noftrisadferunt terris. fingularem breviter explicare conabimur.

§. VI.USUS iane rerum, in commoda noftra ab optinao

Α ζ cie^

4* ) 4 ( 4*

Creatore, conditarum varias efl ac multiplex: ut enim inres;no vegctabili maneam, plante nonnullac vires inmedierna exferunt, alia? ufum pfasilant ceconomicum, in vi-du· &. veititu parando, in aedifieiis, agris, pratis, artetindoria, & Tic porro. Alius earum confpicitur ufus inmaxima illa Natura oecommia, ubi unum propte'r alterum,in iuftentationem univerfi, eft ordinatum. De his veroaduri nos, ieque ac alii omnes, ad herbas ipfäs perfedis-fimas, meritoobftupeieimus, ad incognita potius multa,quam pauca nobis dudum patefada, maxime in mufco-rum ciulle, adeo nuper deteda, & cujus objeda funt mi-nutiilima , ad qua? vulgus minus atfentos convertit ocu-los Excuiabit igitur ledor benevolus, quod pauca ad-ferriimis , reliqua pofteris forte perfpicacioribus, riman-da permi,tentes.

CAP. II. §. I.Plerique apud nos mufci funt exigui, a fpithamo ad

lineam vel etjam lubtililatem oculis vix obfervandam,exceptis Lycopodiis, qua? in india prasfertim cum frutici-bus certant, pennde ac Phlegmaria cum arboribus ma¬xime proceris. Omnes mufci nolfri, faltem liquore hu-medati, funt molles■& plerique fempervirentes. Mulciejusdem funt indolis atque Elymus arenarius & Arundoarenaria, in arena fua volatili; ALflivo enim tempore,humum dedalaam fubtiliifimam, ventis agitatam , & furniinilar voiitantem,ubi decidit, mufci retinenr, quadocumfterilem hoc modo pingvem reddit, ad iépimenta & faxaalioquin devolvenda, ubi herbte eam ob caullam lactiuscrefeunt. Hoc igitur refpedu mufeus in Politia Naturas,eximiam habet utilitatem.

§. II.Decmfeente inripis maritimis aqifa, rupes & faxade-

nudata Bjfjojaxatiii primum canefcunt, qui PRJMUS ex-iftit GRADUS VEGETATIONIS} inde Lichembus colo-

ranr-k

Φ ) 5 C *rantur ac veftiuntur leprofis, qui in tenuem putrefcunt ter«·ram, ut Licbenes imlricati radices agant. His pofteaHyfi-na& Brya inferuntur, humum collectura dedala^amj do-nec hilapides, herbis aliquot, hoipitia &alimenta prae«bent, pari; atque terrareliqua, ornatu fuperbientes.

§· I".Tn PALUDE profundiore aut ftagno, ad ripas cre.<

icit Spbagmim paluftre, Milium triqvetrum, Bryum pa-ludofum, ceftivum & /quarrofum, Hypnum adunciim, fcorpi-oåafcr, riparium, cufpidatum &c. Emprim is vero Spha-gno paluftri &Mnio cufpidatoftagnum totum inpaluden*concrefcit turfofam, euntibus ac vehentibus aptam, tan-demque natura vel arte, in pratum abituram fertiliffimumr,ut tacem Ceefpites pro foco , qui apud nos maximam par-tem praedicfcis Mufeis fuam debent originem& matricenii

j;. IV. *ALSTATE, deficiente fa?pe per sefturn humido, vc«

getabilia arefcunt. Mufci vere exurentes folis arceat ra>·, unde majores horum ardentiffimo fiepe eeitu radi¬

ces Herbarum fervant humidas. Hinc edofti HORTU-LÄΝ I, ad plantas juniores & teneriores conferyandas,ollis fuis mufeos imponunt, eosque in hortis botanicislubentiillme plantarent, ut his aroilas ac pulvillos te-gendo, difhcilem irrigationis laborem levare & minuere-1poilenu.

§. V.Radices plantarum in pratis HIEME pellis inftar o-

periunt ac tuentur mufci, ne fummo exurantur frigore..Unde hortulani quoque rariores per hiemem plantas, mu¬feis impofitis, confervant.

VI.

Mufeis, Verno tempore imprimis, indigena; fervan-tur herbas, ne ge/u radices eveUantar. Notum eft clima·tis noiki incommodum, quod, plantarum in hortis aut:

A ι agns

Φ ) sc *

«agris fponte nafcentium, radices minores, humoprafer-tim greiftore & magis bibula auc paludofa, ubi dies,verinali calore terram mitigant, nodlurna autem frigöra con-Piringunt, poft aliquof dies iolo extraflic exarefcunrCjuoci malum tarnen mufci fuper inipofiti avertunf, atqueimpediunt^ Semina Ahietis in horto academico pro fe-pimencis vivis, a Ν. D. Praftde terra primum commis-1 a , Cannabis more denfius creverunt primo anno ; ie-.quenti autem, tenella ftirpes, injuria coeli vernalis evuftiχ, omnes perierunt. Iterum vero fatas Abietes vere

infequente muicis obruendo fervavit. Hxc i^itur funcliomuicorum non eil exigua in oeconomia Natura

§. vir.Querifur vulgus PRATA fterilia ^dens mufcis obfi-

ta, herbas his advenis excludi & nutrimentis privari; iedpari jure, pilos & plumas animantiurp nutritionem'irn-mίeuere dixeris. Rudis enim plebecuia naturam eminusrcfpicit, ideoque properante mmis fallitur judicio, Μα-icorum ceree nulius, ( praeter fylvatica Lycopodia raris«fima, heic non confideranda) transverfumdigitum, immofxpe vix lineam, radictbus terram penetrat, neque adeomagis uliam excludit herbam, quam herba? proceras ar-bores, radicibus fuis terra? profundius inhccrent.es. Mu-fei igitur pratis nocere nequeunt, fed pocius pratum'ediciusK il.erile, bis plane deilitucum, herbas oilenditmiferas lon¬go inter ie fpa.tio, nudo ac deformi iolo, velutin alpi-bus, diilantes, quarum radices auc a?itas exurét, aut hi.cms franget, aut ver evellet penitus. FiiHuntur igituragricola? noflrates, dum inopiam in pratis mufcofis gra·miniim & herbarum innoxiis imputant mufcis. Exilir-pantur enim ibi herbcc & gramina, quia falce demetun-tur ante maturata femina, ut gratum pecoribus evadatfccnum/quia falce fecando ad radices acceilit propius;quiapecora verno tempore {urgentes depafcuntur ilolones,

' quia

Φ ) 7 C *

quiaautumno eadem corculurn-radicis morfu arrodunt;;quoniam pecora vere &autumno, molli terra, concul-cant aut conterunt radices; quia pratum quotannis exfu-gitur, et nunquam ftercoratur, immo ne quidem qui-efci^donecfuisvegetabilibus confirmata humus atquefueritauda. Heicigitur, prseter mufcos, nil crefcere potefhTolle mufcos, & non multiplicabis herbas ; fed, qua? fu-perfunt, vel'gelu verno fublevari,, vel a?(livis ficcari ar-doribus, vel frigore hiemis perire videbis, paucas autemreiiduas, mufci^ quantum fieri poteft, fervanc. Semi-na aliarum plantarum mufcis illapfa, a frigore & ceflu hiodiu jacent illaefä, faciiiusque vegetantur, ob humidita-tem mufcorum adradices-plerumque obfervatam. Hincetjam, plerarumque arborum, e. g. Quercus, Coryli,.Fagi, Abietis, Pini femma haud' facile fine muicisplan-tari videmus quotidie.. Nullusmortalium fåne ullam her-bam auf gramen unicum mufcis cxtcrminatum vidit;,Herbat autem mufcos expellunt quotidie. Hinc. non a-lia melius arte toiluntur mufci, quam (i* folo itercorato,herbarum augefur alimentuirgquo non magis,quam pccora

'

carere poilunt. Ηerb se. autem multiplicatse mufcos ilatimenecant, tcrrsqpe, pra flava, viridem conciliant fadern»,

§- vin;Si Radix- aut lignum humide inhatretterra?, in aqua

continua non facile putrefcit. Hinc gelu vernali, in ae-rem elevatur edacem, cum aliquantula humi particula.·His veroper atflatem exficcatis, raox. inieritur Po'ytri-clium cum aliis mufcis, unde turfa oritur. TURFARUM1enim apud nos pratcipua origo paludoia? debetur hu nao,gelu elevata?, maximc ubi radix fubeft juniperina, quse-refina fua balfamica putredini refiftit. In mufcis humus·eolligitur volitalis, unde turfa compada redditur. Etcum in paludibus ha?c maxime fiant, ubi terra efi mobi-lior, ßiaxima quoqpe in his turfarum eftcopia,, quibus

Φ ) δ ( Φ-ad quartana plus minus ulna?partem paludes tota? elcvan-tur, ufque dum in pratum mutentur.

&. ix.-Quid In ARBORIBUS mufci efBciant, nonadeofa-

cile determiftatur. Lichenes, in arboribus depieiBori &■bumidiGii loco natis, copioflus quam in ceteris, luxu-riare videmus; utrum vero truncuma frigore defendant.,an veYo, utoeftra in pecudibus& pediculiin pueris, fon-ticulos pradtent, alii judicant. Oderunt hos valde horcu-lani in arboribus fructiferis, jure nean injuria, ipfidifpu-tent. Ceterum Heiice nemorum muicos hcic commodeexflirpari. Iter Scan. p. 2%$,

§. X.Ad fpecialiores mufcorum ufus, adhuc parum co-

gnitos,ied qvantivis pretii,conf]derandog frigidiffimae no-itrs nos deducunt regiones, Lapponia fane theatrum■muicorum praebet ampiiiTimum. Xeguntur, ut dixirnus,India arboribus fempérvirentibus; in piagis außralihustemperatis florifera? luxuriant Herbie; in temperatis frigi-diorilus multiplicantur Gramina; in Polafibus gelidis mu-fei abundant. Νam ut terra? calidiores plurima habentanimalia mammaüa, fine pilis, nudaj frigidiores vero ea-dem fovenc magis pellita.· ita tellus ipia in cümate frigi-diore, mufeis, velut veilibus utitur pelliceis; in calidio-re vero bis plerumque deftituitur,

§· XLMaxima pars LAPPONLE fylvatica? campis conftat

arenas farinacex horizontalibus, qui omnes LICHENErangijerino & paucis aliis, quaii nivibus co-nteRi, albicant;rupes albent Lichene centrifugo, & ipatia iub fruti-eibus Lieh; arclico. Latera quidem Lapponiaj alpeftrisfilvis ornata funt, his vero peragratis, ad tota fepe mi«liaria, alpes akiores, folo fereLichene rangiferino con-iteguntur,jdonecad ipiaperventum fueritcacumina alpina,

qua:

*l· ) 9 C 4*qua; mufcis vacna, pauculas oilendunt plantas Ioåge di*·cretäs & fegregatas. Cervi larnndi^ quibus a'endis, Li¬ehen rangiferus potiffirnurn eft dcPinatus., patriam heicinveniunt, ubi bene. Η is cicuratis, totain fundarimtceconomiam Lappones, qui Cereiis & Bacchi? expertes,,fub Fane ca η tum vitam agunt pafioream cum Rangiferis,quos noåe dieque in pafcua ducunt', ubi, altiffimis licetper hiemem nivibus, iuillo more, Lichenem fuurn roiirispetunt Rhenones. Ex bis, Lappones lac, cafeurn., carnempotiflfimum, veilem, ledtumque habenq adeoque lichc-nibus di&is, omnes fere iuilentantur Iapponés, qui st¬ins in regionibus, vicam tokrare, vix queunt. Conf. Flor.Lnppon (f. 457 ubi ha?c dillucidius pei tra^tantur.

In WESTROBOTNIA ruftici ingentes Lichenumrangiferinornm aeervos ferreis raftellis, poft pluvias cor-radqnrwffi/in'penunä^föcnt, pro alimento per hh.memrad fper fa aqua, inicrvituros; fbd tenuis admodum hiceft vidtus, quodexlaäe, non fatis pingvi conipicitur.

§. XII.POLYTRICHUM Vrfus ad ledtum iibi per hyemem

dormituro fternendum, colligit. Ex hoc forte edociusLappo, lettum &(Imgula e Polythricho pellis initar de ter¬ra detradto iibi conficit, ubi fub dio frigido pernodtanscalore fruitur placido. Non referam pauperes pulvinaria.fua mufeis implentes;nec Sciurum cubile iuum rotundum& concinnum inde fingentem, nec Aves plerasque nidosinde conftruentes, ovis excludendis puuisque fovendisaptiilimos. Addutam SPHAGNUM palufife, cunis Lap-pönum adcommodatiilimum, quo lappones tam Iinteisquam panibus deftituti, infantes fuos molliter fovendosinvolvunt; hoc enim nrinam abforbet, quod aiia noneificiUnt veftimenta. Flor. Lappon. (f. ρ /j.

ELYCOPODIO clauato & annotino ftoreas conHcmntnoftrates, ad introitum «dium quotidie ponendas, qui-

B bus

φ ro C 4*bus abftergantur calcei.' BRYUM hypnoides> culcitra ve-lut naturalis, fedionem incautibus duris reddit molliorem.FON TINAL. antipyretica vim habet admirandam, quamicire omnes arefaitefti & fabri murarii, inque ssdificiisex-ilruendis obferyare deberent. Hic «him mufeus forna-cibus vcl prope pariettm collocatis vel in cont ignationesfuperiores ereais, circumooficus, igfil· adeo fortiter nfi-ftity ut, fl vel rupto carrjino, ignis ad parietes pergeret,nulla föret exuftio metueqda. BRYUM vurals, qupd teclanoftra, imprimis ftraminea vecufta, copiofe occupat,quodque adeo iollicke a ruiiicis eyerritur, ne putredineminferat, niagnum quoque habet ufum; Ömnera muicumaquano recincndo nocere putant rufdici: fed e contrario te.ctum JFramineura hoc mufeo obdu£tum integro durabitfccuio / muicus enim , humidum exforbendo, putre¬dinem impedit., Itsr Scanic. pagγ ug. Confultius igtturejusmodi in te£tis mufeus hic föret promovendus, quamexitirpandus.,

$. XIII..In Suecia, ubi tedificia communiter exidruuntur li-

gnea,rimas oBtararé neceifum eft,ad calorem retinendum.Fit hoc HYPNO parietino & prclifero, iine quo cumdifficilius, tum iumtuofius ^dificaremus. Variis in locismulieres pro filtra lacFis Confervas,& in aliisPolythrichuni& Hypnum adhibent. Maxime vero Polytricha pro a*Jpergillis ufurpantur in panibus vel aliis rebus confpergcn-dis: quin etjarn rure mufeus , ut corpus bibulum, locofpongiarum adhibetur, qnod nec antiquis fuit ingnotum.An Hyllbpus S:ra S:ra aliud fuerit quam muicus, &an Hyilopus Saiomonis, qui diileruita Cedro maxima, adHyflopum e parietibus minimum, BRYUM fuerir trunca-tulum, quod etjamnum in fingulis muris crefcit Hierofo-lymitanis, (vid. Flor Sv. iooi)Philologis enodandum re-linquimu«. Fifecs ab'uno in alium tranilaturus locumg

♦f» ) Il ( «$♦

p'Tcinis imrmftendos1, mufcos dolio injiciäf, ne adlifi adinreriora vafis pereant. Planta! quoque SuccuUntce^ autBulhi & firhilés e China usgue ad nos in mufcis commo-diilime transmittunrurj quin etjam Botanici radices hincParifios &: vicifim, mufcorum ope mittunt illadas. Hor-tulani Rühes arSizcus féu baccas Norlandicas confervaturi,areas verho tempore altiilimis tegunt mufcis, ut, retentogelu germinationem radicum, ad iblilitium seftivum, ini-pediant, qua: vernis caloris frigorisve viciifitudinibus a-lioquin corrumpuntur.

$. XIV.CeUae glaciaria variis inftituimtur modis, Vidimus eai ·

mufcis tantum form a tas adeo prsftantes, ut, aliis lapideconftru^isj aut fub terra profunde abfcoiiditis , palmampnéripuerint. In ablaCiationibus arborum circa ramum rau-icosalligare haud ita pridem coenerunt hotulani. Η is veroperpetuo humeclatis truncus radicesemi: it in «ufcos,deinramus infra novas radices amputatus fuo plantaturioco.

$. XV.Introduxerunt Angli ingeniofi in hortulos fuos plan¬

tas nonriullas américanas rariores, quas antea confervarenullus Hortulanus potuerat. Impleycrunt autem oliksSphago paluftri, inque his plantarunt Sarracenias, Faceini-um arcloßaphylum, Rubum Cbamcemorum, Hydraftidem^ Le*dum&, quae. funt, cetera, Uttacearn ufum muicorumiprius commerroratum, in plantis hortenfibus ab ardoreatftivali, frigore hiemsli & gelu vernali eleumte defen-dendis;circumcingitur etjam trunciis arborum exoticarummuicis, qu<e,ab oris remotiffirnisadlatse, primurn plantan-tur, ne ante aSas , quantum iatisefl, radices* adla ,ib-larl pereant.

§. XVI.Ex muicis ipfum ßepe SÖLUM cognöfcimus. Ubi

cnim Mnium crcicit paluflre, AQJJA fubeft, & MniumB 2 fontakz

) 12 (fpntaU FONTEM indicat, unde in filvis & paludibusKorlartdicis fo!o ho- mufco, indagari poiTunt fontesfngidi, q uor um ibi magna eft copia, quod in flora Lappo-vica §. 414. obfervactim, veriilimum* eile ipie peripexifxpius, Ad men t jonemMnii fontani fuccurrit Splachnum,quodheicad Lj11mk.il in loeis ftercorafis in SPLACHNUMtransformator ampnüaceum„ hoc vero in locis Lapponix•finitimisabit in SPLACHNUM luteum; quemadmodum.MNIUM annotinum muntur inSPLACHNUM vafcuhfum,hoc vero in SPLACHNUM rubrum \ quse obfervatio iniolo mihi natali continuari meretur, in aliis forte mufcisnon.iine ufu& dekåatione inftituenda.

§. XVII.Mufeis etjam peculiaribus arbores nonnullx, fron-dibus licet per hyemem deilkutx, agnofcuntur. SicGARPINUS, Lichene. Carpinco, FÅGUH Lichene Pagineo,PRUNUS ipinoiå Lichene Prunaßri, FRAXINUS, Liehe-veFraxineo proditur, & iic porro. Procul etjam, quodnotabile, a Lichene caicareo rupes cognofcuntur CALCA-RE/E, &a Lichene faχ-atjIi ± rupes SAXOS/L. Saxum et¬jam quod fitum diu fervavit, BYSSUM monflratfaxatile,converfuni ve.ro BYSSO innotefcit Jolitho. Piura fansejusmodj a.ttemus mveniet i ridagator·.

& XVIII.Atfufum mufeorum referri quoque fuo jure mereturexperimenum, recentioris xvi pra:itantiiIimum,quodNonvegis debemus; feilicet Lichene vulpino tolluntur LUPI,hodes infefliilimi poft homines, in cardendis pecori-bus maxime crudeies. Hoc fane remedio Norvegi pa-triam .fuam ab his latronibus tutaro admodnm reddide*runt. Lycopoäium Selago, perinde ac Ledum, ad PEDI-CULOS abequis,vaccis,fuibus aliisque profiigandos a no-ftratibus rufticis in deeo&o pro lauacro ufurpatur,*ut tace-am ruilicum, qui fe. ipium, uxorem & familiam a.fiphili-tidfi ep curaviqin appropriata doli cgregie purgat. $XIX,

# ) IT C κ

^ §. XIX.Mufcorum in arte TiNCTORIAufus neminem fugitjiLicherie Parelle Gabi aliique ferie a füamngtint colo-lore RUBELLO, Rocccüa, feu L ichc η fi'iiformis.'ex rupiouscoiligiturmaritimis infularum Canariaruni,Afric$& Archi-pelagi.ex quo extrahitur color pulcherrimus, iericotingen-de inferviens. Imitantur hunc Weilrogothi Noilrates,ubi ex.Eichene t'artareo perurinanr extrahunt colorem ru¬brum , nomine Bytteiiet vulgo notum, Communiterautem mulieres ruilica;, ad hoc Liebenem faxatilem ad-hibent·. Sunt prseterea rnulti Lichenes ciuilacci&imbri-cati, quibus color ruber ineit, inque bis Liehen ßygiusmerito conqmendatur. A Lichenibus autem variis, e. g.juniperino, parietino Sc vulpine color FLAVHS habetur,praxer ßyjjum Joliibum, unde, dum eraiitur, coloran-tur manus. Pra; ceteris autem ad flavedinem inducendarnLiebem puflülato noflri uruntur ruftici; A Lichene pn-finlato, TUSCHUM A tramen tüm chinenie prtenarari do-cet Academia Scienthxum; atque exteri ante aliquot an-nos a LicLciKp^nraß-ri pulverem CYPRIÜM prodealbatio-ne'crinium, adeo pra (lautem formari ierrpferuf, ut cumieo, quem amylo debemus , certare poilit»

. > XX\Multiplex in medicin \ mufcorum eil utilitas. Non

adferam Ufneam cranii humant, veterum medicinarn pla¬ne iuperilitioiåm.; ipfum etjam excludam Polytnchumau reum, nec. viribus Lyeopodii ciavaii adverfüs PL!CAΜpolonicam b Ecclampiiam, & minus contra DYSTOCI-AM multum eribuo. PolythrichoF Adianto aureo finedamno noftra carerent Pjbarmacopoüa. Lieben pulmo-mrius, ob iignaturam externam pulmonibus ilmüem, imrem medicam introduchis, pedoris mederi morbis cre-ditur. Egq vero insICTF.RO, hunc adhiberem potius,

B 3., - ubi;& ■ W-

& ) Ciibi vlm eximiam 'cxieruiile certx docent obfervationes.Adhibent tarnen hunc fepiusruilici adTUSSIM pecudumvehementiorerr» non iine fucceiTu.

Auricula J-udaTremeX'a; ipeciec, adverfus Anginas& OPHTALMIAS ufurpatur frequentius. Lieben canimiscontra RABIFM & Hydrophobiam ab Anglis: Sloaneo,Meadio,a]iisque medicis celebratiilimis ita commendaturut negare hunc ejusufumnon aufim,y&7 Lond. volιο.ρ.ζ^7.

Pulvis Antilyjjm Pharmac. Lond. ubiRc. Lieh. Canin %ijPip. nigr. ZhΜ. F. Pulvis. D.

Mufctts cumatilis vi gaudet infigni pnrgante & ANT-fiFI MINTICA; APTHAS hoc femedio curari omnesjamdiu norunt vetula?. Lieben tßandicus, ab aliis Ran-giferinus, nuper contra PTHISIN copiofe colligi eeepit.Paratur etjam inde cum ladte, puimentum non ingratiiaporis, abjefta tarnen, ne pugget, prima codtionis aqua.Lichenem velleum eodera medo nnrnäratum Canadenfesfiepe, teile Kaimio comedunt. Flavus iRe Liehen Juvifie-vinus a rufticolis noftribus. tanquam facra ancora quotidiein ISlero commendatur & ufurpatur.

Lieben pheatus fen mnfeus arboieus, formi turundinis HiEMOR-RHAGIAM nariurn fiftit. Eundern, in INTERTRIGNE a deambulationeliccutn, adplicant Lappones , veiut fpeemeum. Optimum etjatn medica-mentum ad Intertriginem infantum femina przbent Lycopodii,qtiibus etjamPharmacopolae pilulns obdueunt, ne coharreaut. Eftenitn bic pulvis a Ii-cquore ita alienus, ut, squz fuperadfperf»s, dig'tnm immifTum madefierinon Enat. Mufcorum in PHYSICIS effeclus mulri adfeni ])oiTant, e. g»quod femiua Lycopodii flamm« adfperfa puiveris jnflar pyrii fulgurant,compacfa veroaccendi nequeunt; quod pedunculus Mmi bygrowetrici, ad-bafin madefa&us, more ariftas Geratiii caput ter aut quater circumagit, a-|tiee vero humeclato regyratur, quo pheenomeno euriofaforte qu'aeyis infti-tui poterunt. Nos vero haec & alia natura miraeuia contemplantes, adbonitatem Dei fummam concitemur agnofeendam, qui in rebus etjam mini»iflnis, tanta fapientiat fuse deditveiligia atque fpe.cnrtina,uthabeat homo feien«,

di cupidus, quod per totain ae tatetη inquirat, vix tarnenintra fuperficiem rerum pertingat.

S. D. G.

Slü ben SBärfa^er..fciebfUt 5uc#nt>/

%■[) habe ίφοη lange' bte* ©efe.genheit gefud)t, ihnen meine <£rgebenfjeitiffcntitd) o,η ben Sag ju legen, unb feine beßere .-«hinten , «I« Me gegen*»'«ige: ©te treten nun auf Me Cntheder, mib verriHMgen eine ·2Β ahr*beit, He nt ht alle ©terblidr öegreifte« finnen; "'t Me ?7nturs-SJerftln*:bige, nur fete <M>rlinge bcé ©ropen von LINfri·, r?as werben eå »chtihre iianbéleute fagen, b« fie ihre Deputation jurn ©ctfrijte befommen?©te werben taran* crfehen, waé fte von ihnen in funfugen Seifen juhoffen haben, ©ie werben in ihnen mit ber Seit einen /FfcuTap unb tUneu Flinius fiüben: ©a* iß auei) mebt ju verwurtern; ©ic SRaiur (jarfte Sftcin beßer ftreunt, mit einem raren Genie begna&iget, unb tergröfte Jje]b ber Ifta tur h«f f e ge(ef vet if)r recht ju folgen; unb wenn biefeteibe ©luden aufs genaueße jufam nen verknüpfet finb, fo iß e* ieicf;tten Ülußcn ter Heeßen grunblid) ottf^ufovféen.

%d) gratulifε ihren guten· 33a'e, baß er einen fo(d)«n wurttgen ©of)tthat, unb wttnfdje mit alieeheßem ben -tag ju 1et)«ii ,< ba U)r fleijj |oli 6e3lohnet werben, wie er vepbienct*

3m uhrigen bitte ich ©ie, glauben fte mir, baß jte fernen beßrren §r«unb haben al§ ben ,, ber fiel) nennet

ALEXAKDER v. KARAMYSCHEW»fJ£Wmann απ θ Siberien

Amico & Populari Intcgerrimo..

Yfkganiiffi na hac Dijprtatione, dum oßendis, in Uttern,Jdj )'cientiaque inprimis Botanica, pzogrejfus non ntiquefper*nendos, amicis Tuis, quos intér 'if ego, anjavi fat amplamprabes exfultandi. Ρergas itaque fpem ißam, quam de tecoKCipit Gens roßra slngermunnica, irppleturus. Sed quidefl^quod te exhörter? felix Tibi a natura ineft ingenium, difeen-diqae ardor prorfusßngularis, Ηahes exempla, qua amuleris.Etfi exoticanon arrident, deleEtet Te ηomen ARTEDIA·NUMy nimm ι ero fongiorem vitam vitaque exitum mitiorem-λdtingas£

JOB, NORDLUND.

AU C T O R I.

Specimen hocce Tuum , Amice %onornt{(fime, fatis fuperqtie common-fti-at , Te in nobilifTima Scientia egreg'e ePc vetfatum. Magnocerte nebis ev i t gaudio, fi tale tainque iηgen lo (um tirocinium nltiorhonoris gradus olim fubfeqvatur, quod fore, ipe (§cgogkatione baud va¬na prxcipete licebir. Perge pulcerrimos, uri ccepiili, in Hdperidumhortis, ac fapientiae viridariis amcetiiffiniis, fiores legere. Optimas veroreriirn Conditor omnigenam Tibi largiatur felicitatem, ilia quam primuintribuendo praemia, quibus virtus fuos amatores decarare adiblet.

ex ajfe turisJPETR. NORDBLAD-,

Μ 0 Ν SIEÜRT a fncere amitie} qui des notre plus tendre age dons at*—1 uni, quand nous fimes nos études enfanble, ne fcnurortqu' exiter en mot tine joye partieuliere: quand je vousvais dofiner au public les premie:s de vos beaux progres dansles fciences auxqueUes, des votre enjance vous avez ed unegrande inclination; jfefpere que vous ne prenniez pas enmauvaife part, que je ternoigne publiquentent la part que jfyprens en vous fauhtaitant toutte /ort de profperitéu Conthniezymon eher ami\ comme vous avez dignément debuté cf foyezJiir que la providence ne fe lafe jamais de recempenfer uneindiiflrie β louable & un vertu fans jarde.

fat! ,MONSIEUR,

votre trés humble ferviteur.BETR. P. HOLMBOM.