Mô Hình Hồi Quy Chuyển Tiếp Trơn
description
Transcript of Mô Hình Hồi Quy Chuyển Tiếp Trơn
-
LI CAM OAN
Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc
kt qu trong Lun n l trung thc v cha tng cng b trong bt
k mt cng trnh no.
Tc gi lun n
Nguyn Minh Hi
-
LLii ccmm nn
u tin, ti chn thnh cm n B Gio dc & o to, Trng i Hc Kinh t
Quc dn v Vin o to Sau i hc to iu kin cho ti c hc tp, lm nghin
cu sinh v quan tm ng vin ti trong qu trnh hc tp, nghin cu.
Ti xin by t li cm n chn thnh v s knh trng i vi GS.TS. Nguyn Khc
Minh v PGS.TS. Ng Vn Th, cc Thy nhn ti lm nghin cu sinh v hng dn
trong sut qu trnh thc hin bn Lun n ny. Cc Thy tn tnh ch bo c v lnh vc
khoa hc cng nh trong cuc sng. Ti hc c rt nhiu t nhng iu ch dn,
nhng bui tho lun v t nhn cch ca cc Thy. Ti cm phc nhng hiu bit su sc
v chuyn mn, nhng kh nng cng nh s tn tnh ca cc Thy. Nhng kin thc m ti
nhn c t cc Thy khng ch l bn Lun n m trn ht l cch nhn nhn, nh gi
cng nh phng thc gii quyt vn mt cch ton din trong khoa hc v s tri
nghim ca cuc sng.
Ti xin trn trng cm n cc Thy, C trong khoa Ton Kinh T, Vin o to Sau
i hc, Trng H Kinh t Quc dn ng vin, gip ti rt nhiu trong sut qu
trnh thc hin cc thc nghim cng nh tho lun, gii thch kt qu thc nghim, ng
thi c nhng ng gp gi m qu bu trong qu trnh ti hon thin Lun n.
Ti xin trn trng cm n Vin o to Sau i hc v s ng h to ln v nhng li
khuyn b ch trong sut thi gian ti lm nghin cu sinh.
V cui cng, xin trn thnh cm n Ban Gim hiu Trng i hc Quang Trung
v Ban Ch nhim Khoa K thut v Cng ngh, cng nh bn b ng nghip ng h
v to mi iu kin thun li gip ti hon thnh Lun n.
H Ni, thng 4 nm 2014
Tc gi Lun n
Nguyn Minh Hi
-
MC LC
LI CAM OAN
LI CM N
MC LC
DANH MC CC CH VIT TT
DANH MC CC HNH
DANH MC CC BNG
PHN M U........................................................................................................1
Chng 1: TNG QUAN V M HNH HI QUY CHUYN TIP TRN
TRONG PHN TCH KINH T V M ...............................................................6
1.1. C s l thuyt m hnh hi quy chuyn tip trn ......................................6
1.1.1. M hnh hi quy chuyn tip trn (STR) .................................................7
1.1.2. Trng hp hm chuyn tip trn l hm logistic tng qut (LSTR) ......8
1.1.3. Trng hp hm chuyn tip trn l hm m (ESTR)............................11
1.1.4. M hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR) .........................................13
1.1.5. M hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR)..........................13
1.1.6. M hnh t hi quy chuyn tip trn m (ESTAR).................................16
1.2. Quy trnh m hnh ha LSTR .....................................................................18
1.2.1. Thit lp m hnh.....................................................................................18
1.2.2. c lng cc tham s ca m hnh LSTR ...........................................22
1.2.3. Kim nh thu hp m hnh .....................................................................22
1.2.4. nh gi cht lng m hnh bng cc kim nh ..................................23
1.3. Tng quan v nghin cu m hnh chui thi gian chuyn tip trn trn
th gii ..................................................................................................................25
1.3.1. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v lm pht..............25
1.3.2. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v cu tin ...............33
1.3.3. Mt s hng nghin cu khc trong v ngoi nc c ng dng m
hnh chui thi gian phi tuyn ...........................................................................38
-
1.4. Tm tt chng 1..........................................................................................41
Chng 2: PHN TCH DIN BIN LM PHT, VAI TR CHNH SCH
TIN T TRONG KIM SOT LM PHT VIT NAM...........................42
2.1. Din bin lm pht Vit Nam giai on t 2000 n 2011 .......................42
2.1.1. Din bin lm pht trong giai on 2000-2006 .......................................44
2.1.2. Lm pht trong giai on t 2007-2011 ..................................................50
2.2. Mi quan h gia lm pht v tng trng kinh t Vit Nam trong giai
on 2000-2011 ....................................................................................................62
2.3. Vai tr ca chnh sch tin t trong kim sot lm pht t nm 2000 n
2011 .......................................................................................................................66
2.3.1. Quy trnh hot ng ca ca chnh sch tin t .......................................66
2.3.2. C ch lan truyn ca CSTT n tng trng kinh t v lm pht .........67
2.3.3. Hot ng iu hnh CSTT ca NHNN trong kim sot lm pht v tng
trng kinh t Vit Nam giai on 2000-2011...............................................70
2.4. Phn tch cc nhn t c bn quyt nh n lm pht Vit Nam trong
giai on 2000-2011 .............................................................................................81
2.4.1. Lm pht b nh hng bi nhn t tm l, k vng...............................81
2.4.2. nh hng bi nhn t thay i sn lng .............................................83
2.4.3. nh hng t gi du th gii .................................................................85
2.4.4. nh hng t tng trng tin t ............................................................87
2.5. Tm tt chng 2..........................................................................................89
Chng 3: XY DNG CC M HNH CHUI THI GIAN PHI TUYN
CHO PHN TCH LM PHT, CU TIN VIT NAM GIAI ON
2000-2011..................................................................................................................90
3.1. Thc trng v nghin cu lm pht Vit Nam trong thi gian gn y ..90
3.2. Xy dng ng Phillips phi tuyn phn tch lm pht theo cch tip
cn hi quy chuyn tip trn ..............................................................................94
3.2.1. Xy dng m hnh ...................................................................................95
3.2.2. M t s liu v thng k cc bin ..........................................................98
-
3.2.3. Kt qu kim nh ch nh m hnh ....................................................102
3.2.4. c lng m hnh phi tuyn................................................................104
3.2.5. Phn tch kt qu....................................................................................106
3.2.6. Kt lun v xut gii php ................................................................108
3.2.7. D bo lm pht cho cc nm 2012, 2013.............................................109
3.3. Xy dng hm cu tin phi tuyn xc nh ngng lm pht theo tip
cn hi quy chuyn tip trn ............................................................................111
3.3.1. Xy dng hm cu tuyn phi tuyn dng chuyn tip trn ...................112
3.3.2. M t s liu v thng k cc bin ........................................................118
3.3.3. Kt qu kim nh ch nh hm cu tin theo tiu chun STR ............120
3.3.4. c lng hm cu tin phi tuyn ........................................................121
3.3.5. Mt s phn tch kt qu c lng ......................................................122
3.3.6. Kin ngh................................................................................................124
3.4. Tm tt chng 3........................................................................................125
KT LUN V KIN NGH ..............................................................................127
CNG TRNH TC GI CNG B
DANH MC TI LIU THAM KHO
PH LC
-
DANH MC CC CH VIT TT
Vit tt Nguyn vn
CCTT Cn cn thanh ton
CPI (Consumer Price Index) Ch s gi tiu dng
TGH T gi hi oi
NHNN Ngn hng Nh nc
NHTW Ngn hng Trung ng
NHTM Ngn hng thng mi
CSTT Chnh sch tin t
CSTG Chnh sch t gi
ECM (Error Correction Model) M hnh hiu chnh sai s
ESTAR (Exponential Smooth Transition
Autoregressive Model)
M hnh t hi quy chuyn
tip trn m
ESTR (Exponential Smooth Transition
Model)
M hnh hi quy chuyn tip trn m
GDP (Gross Domestic Product) Tng sn phm quc ni
GSO (General Statistics Office) Tng cc Thng k
IMF (International Monetary Fund) Qu tin t Quc t
LSTAR (Logistic Smooth Transition
Autoregressive Model)
M hnh t hi quy chuyn tip trn Logistic
LSTR (Logistic Smooth Transition Model) M hnh hi quy chuyn tip trn Logistic
M1 Tng khi lng tin hp (tng khi lng tin
mt ngoi h thng ngn hng v cc khon tin
gi khng k hn)
M2 Tng phng tin thanh ton (tng lng tin
mt ngoi h thng ngn hng + tin gi VN
v bng ngoi t ca dn c, doanh nghip ti
cc NHTM
-
NID (Normally and Independently
Distributed)
Phn phi chun
NSNN Ngn sch Nh nc
PAM (Partial Adjustment Model) M hnh hiu chnh tng phn
STR (Smooth Transition Models) M hnh hi quy chuyn tip trn
TGH T gi hi oi
TTTC Th trng ti chnh
USD (United States Dollar) la M
VECM (Vector Error Correction Model) M hnh vc t hiu chnh sai s
VN Vit Nam ng
WTO (World Trade Organization) T chc thng mi Th gii
WB (World Bank) Ngn hng Th gii
-
DANH MC CC HNH
Hnh 1.1. th ca hm LSTR1 vi c = 1 ..........................................................9
Hnh 1.2. th ca hm LSTR2 vi c1 = -1, c2 =1..........................................11
Hnh 1.3. th ca hm ESTR vi *1c = 0 .........................................................12
Hnh 1.4. th ca hm LSTAR1 vi K = 1, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng
vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1( , , )2t
G c s = . .........15
Hnh 1.5. th ca hm LSTAR 2 vi K = 2, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng
vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1
( , , )2t
G c s = . ........16
Hnh 1.6. th ca hm ESTAR vi = 0.01, 3, 20 v 50 ..............................17
Hnh 2.1. Tng trng kinh t v lm pht, 2000-2011 .....................................43
Hnh 2.2. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2000.....................46
Hnh 2.3. Tc tng trng v t l lm pht, thi k 2000-2006 ..................49
Hnh 2.4. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2008.....................54
Hnh 2.5. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2009.....................56
Hnh 2.6. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2010.....................58
Hnh 2.7. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2011.....................60
Hnh 2.8. Tc tng trng GDP v t l lm pht t qu I/2000 n qu
IV/2012 ...............................................................................................64
Hnh 2.9. Quy trnh hot ng CSTT ca NHTW..............................................67
Hnh 2.10. C ch lan truyn ca CSTT n lm pht v tng trng kinh t.....68
Hnh 2.11. Lm pht, tn dng, GDP v tc tng M2 t 2000 2011............70
Hnh 2.12. Tm tt vai tr ca chnh sch tin t Vit Nam, t 2007-2011......78
Hnh 2.13. Mi quan h gia tng trng sn lng thc, sn lng tim nng v
ch s CPI, 2000-2010.........................................................................84
Hnh 2.14. Quan h gi du th gii v lm pht Vit Nam, 2000-2011 ..........86
Hnh 2.15. Tn dng cho nn kinh t, huy ng v M2 (% GDP) ........................88
Hnh 3.1. Cc knh truyn ti n lm pht........................................................99
Hnh 3.2. th ca m t cc bin trong m hnh hi quy chuyn tip trn ca
ng Phillips c b sung yu t k vng........................................101
Hnh 3.3. Gi tr ngng ca bin chuyn tip GAPt-1 ...................................106
Hnh 3.4. th biu din qu trnh chuyn tip trn ca m hnh LSTR1 ....107
-
DANH MC CC BNG
Bng 1.1. Hnh vi ca yt-d i vi cc gi tr trung gian ca y trong m hnh
LSTAR................................................................................................14
Bng 1.2. Hnh vi ca yt-d trong m hnh ESTAR ...........................................17
Bng 2.1. Mc tiu ca chnh sch tin t trong giai on 2000-2006 ...............71
Bng 2.2. Mc tiu ca chnh sch tin t trong giai on 2007-2011 ...............74
Bng 2.3. Mc tiu v kt qu thc hin ca chnh sch tin t trong giai on
2001-2006 ...........................................................................................79
Bng 2.4. Mc tiu v kt qu thc hin ca chnh sch tin t trong giai on
2007-2011 ...........................................................................................80
Bng 2.5. So snh quc t v tc tng trng (%) trong giai on 2007-2011 ...81
Bng 2.6. Xut, nhp khu v cn cn thng mi.............................................85
Bng 3.1. M t cc bin c s v k hiu s dng............................................99
Bng 3.2. Tm tt thng k m t ca cc bin c s c s dng................100
Bng 3.3. Kim nh nghim n v ca cc bin a vo m hnh STR ........102
Bng 3.4. Kt qu chn la tr cho m hnh STR ng cong Phillips ......103
Bng 3.5. Kim nh tuyn tnh da vo ch nh ca STR..............................103
Bng 3.6. Kt qu c lng m hnh hai c ch LSTR1 ca lm pht..........105
Bng 3.7. Kt qu d bo dlnCPI t m hnh cho nm 2011 ...........................110
Bng 3.8. So snh gi tr ca kt qu d bo v gi tr thc ca t l lm pht
cho CPI cho nm 2011......................................................................110
Bng 3.9. Kt qu d bo v tc tng trng lm pht nm 2012 v 2013 .111
Bng 3.10. Kt qu kim nh lng nhau chn bin lm pht........................118
Bng 3.11. Tn bin trong m hnh c s dng..............................................118
Bng 3.12. Tm tt thng k m t ca cc bin s c s dng trong m hnh
hm cu tin R ..................................................................................119
Bng 3.13. Kim nh nghim n v ca cc bin a vo m hnh ...............120
Bng 3.14. Kt qu ch nh m hnh hm cu tin da vo ch nh ca STR..121
-
1
PHN M U
1. S cn thit ca ti
Vn phn tch v d bo cc ch tiu kinh t v m lun l mt ti quan
trng v cp thit, nht l i vi mt quc gia ang pht trin nh Vit Nam, mt
nn kinh t m c quy m nh nn d b tn thng vi nhng bin ng bt li t
bn ngoi. Trong iu kin nn kinh t th gii ni chung v nn kinh t Vit Nam
ni ring ngy cng xut hin nhiu hn v thng xuyn hn cc yu t bt n
nh th vic phn tch v d bo chnh xc ng thi ca cc ch tiu kinh t v m
c ngha cc k quan trng trong iu hnh chnh sch, n nh kinh t v m.
Mt kt qu phn tch v d bo tt s gip nn kinh t trnh c cc v, hn
ch ri ro v tn dng c hi pht trin. Do , vic nghin cu tm kim cc
phng thc d bo thch hp cho cc ch tiu kinh t v m Vit Nam l mt vic
quan trng.
Mt trong nhng cng c hu hiu phn tch v d bo l d bo bng m
hnh kinh t lng. Cch thc tip cn ca phng php ny l dng cc m hnh
ton hc m t mi lin h gia i tng d bo vi cc yu t c lin quan.
Chng hn, hm tiu dng phi da trn l thuyt v tiu dng, hm u t phi da
trn l thuyt v u t, iu ny dn n h qu l cc nh m hnh khc nhau
c th s xy dng cc m hnh vi cc bin gii thch khc nhau, ty thuc vo
vic p dng l thuyt kinh t no. u im ca cc cc m hnh kinh t lng l
tr gip khc phc cc kh khn ca s ch quan v cm tnh, cho ta cch tip cn
nh lng nhm a ra cc phn tch c th v kh chnh xc.
Nh chng ta bit, l thuyt kinh t t lu l trung tm ca vic xy
dng cc m hnh kinh t lng, cc m hnh kinh t lng thng c xy dng
da trn cc gi thit, mt trong nhng yu cu thch thc nht l cc h s lun bt
bin theo thi gian. Nu gi thit v tnh bt bin ca cc h s ny vi phm th bt
k cc kt qu c lng t m hnh s b thin lch. Theo nghin cu ca
Tersvirta (1994) [65], nu cc kt qu c lng t cc m hnh tuyn tnh m sai
-
2
lch so vi thc t th c l n b bc b t rt lu v thc t iu ny khng
xy ra. Tuy nhin, c nhng tnh hung m cc m hnh tuyn tnh khng th din
t ht c ngha ca l thuyt kinh t gn vi cc d liu v m. Trn thc t, t
cui nhng nm 1990 cho n nay cho thy rng vic p dng m hnh chui thi
gian tuyn tnh trong phn tch thc nghim v ti chnh v kinh t v m khng cn
ph hp mt s nc c s pht trin mnh m ca h thng ti chnh, s thay i
trong c cu thnh t tin, thay i th ch chnh sch, khng hong du m, khng
hong lng thc, bin ng chu k kinh t m thm ch l c nhng nh hng
pht trin c th m cc can thip chnh sch phi c thc hin nhanh v mnh v
li sut, cung tin, t gi v khi lng tn dng. Nhng thay i gy ra cc nh
hng t ngt ti h thng ti chnh cng nh cc bin kinh t v m lm cho cc
dy s thi gian xut hin quan h phi tuyn. Chnh v th, cc m hnh chui thi
gian phi tuyn ngy cng c mt v tr vng chc hn trong lnh vc m hnh ha ti
chnh v kinh t v m.
Trc y, khi i mt vi cc trng hp phi tuyn, cc nh m hnh thng
x l bng cch ly xp x tuyn tnh, cch gii quyt nh th ny t nhiu gip
cho cc nh m hnh ha kinh t v m gii quyt c mt s trng hp phi tuyn.
Tuy nhin, cch lm nh vy ch gii quyt c mt s nh cc trng hp ring l
v khng c tnh trit . V th, cc ch nh m hnh chui thi gian phi tuyn
cho thy c s hu ch ca n thch ng trong nhng trng hp nh vy.
i vi Vit Nam, vic p dng cc m hnh truyn thng phn tch v d
bo cc bin s kinh t v m i khi cn gp kh nhiu hn ch: i hi s liu qu
phc tp vt qu kh nng ca Tng cc Thng k, bn cnh ngun thng tin,
t liu ca nc ngoi cng rt thiu, ri rc v khng y . Nhng s liu nh
vy hin nay hu nh khng c. Hn na, vi mt nc c nn kinh t ang pht
trin nh Vit Nam cn xt n yu t th ch, tnh m ca ca th trng, nn sn
xut v d liu hin c l khng ph hp vi m hnh truyn thng ngay c khi
chng ta s dng bin gi. Tt nhin, kt qu thu c t cc m hnh tuyn tnh c
th sai lch.
-
3
Do vy, vic nghin cu v xy dng mt m hnh ph hp vi iu kin
kinh t - x hi Vit Nam l rt cn thit. Qua tm hiu thc t v cng tc d bo
Vit Nam, cng vi s gi ca gio vin hng dn GS. Nguyn Khc Minh,
NCS mnh dn la chn m hnh m hnh chui thi gian phi tuyn STAR lm
cng c chnh nghin cu trong lun n tin s v tn ti gn lin vi cng c
chnh ny l: M hnh chui thi gian phi tuyn (STAR) trong phn tch v d
bo cc ch tiu kinh t v m Vit Nam cho cng trnh nghin cu ca mnh.
2. Mc tiu nghin cu ca lun n
Mc tiu nghin cu ca lun n bao gm:
- Tng hp c s l thuyt v m hnh hi quy chuyn tip trn. Trn c s
, lun n tng quan tnh hnh nghin cu thc nghim v lm pht v cu tin
bng m hnh hi quy chuyn tip trn cc nc trn th gii. ri, t y rt ra
kinh nghim nghin cu v lm pht v cu tin Vit Nam;
- Phn tch thc trng din bin lm pht, vai tr iu hnh chnh sch tin t
nhm kim sot lm pht Vit Nam trong giai on 2000-2011;
- Xy dng m hnh ng Phillips phi tuyn phn tch lm pht theo cch
tip cn hi quy chuyn tip trn.
- Xy dng m hnh hm cu tin phi tuyn xc nh ngng lm pht theo
tip cn hi quy chuyn tip trn.
- a ra mt s khuyn ngh da trn c s cc kt qu c lng c.
3. i tng v phm vi nghin cu ca lun n
3.1. i tng
Vi lm pht:
- Phn tch nhng bin ng v lm pht Vit Nam trong giai on nghin
cu t nm 2000 n nm 2011;
- Xc nh cc nhn t nh hng n lm pht Vit Nam trong giai on
nghin cu.
Vi cu tin:
- Phn tch vai tr ca chnh sch tin t trong kim sot lm pht, hiu qu ca
vic thc thi chnh sch tin t Vit Nam trong giai on t 2000-2011;
-
4
- C ch hot ng truyn dn ca chnh sch tin t n lm pht v tng
trng.
3.2. Phm vi nghin cu
- Phm vi nghin cu chnh ca lun n ny ch yu l tp trung vo nghin
cu mt h ca lp m hnh chui thi gian phi tuyn, c th l nghin cu m hnh
hi quy chuyn tip trn STR v mt s trng hp ring ca h m hnh hi quy
chuyn tip trn ny.
- V lp m hnh chuyn tip trn (STR) c nhiu nc trn th gii
nghin cu v vn dng vo phn tch hu ht cc ch tiu kinh t v m, chng hn
tng trng, lm pht, cu tin ...v lm r quy trnh vn dng STR vo phn tch
v m, chng ti la chn hai ch tiu v m quan trng c tnh thi s Vit Nam
trong thi gian gn y l lm pht, cu tin lm i tng nghin cu. i vi cc
ch tiu kinh t v m khc, quy trnh STR cng c vn dng mt cch tng t.
Vi l do ny, da trn c s s liu c thu thp t nhiu ngun khc nhau (GSO,
NHNN, WB, IMF) ca nn kinh t Vit Nam thi k t 2000 n 2011, tc gi s
xy dng cc m hnh hi quy chuyn tip trn phn tch lm pht v cu tin
Vit Nam.
4. Phng php nghin cu
Phng php thng k: cc s liu trong lun n c thu thp t cc ngun:
GSO, NHNN, WB, IMF. Cc s liu s dng trong lun n lin quan ti vic phn
tch nh lng nh: GDP, CPI, khi lng tin M2, gi du th gii. Tt c cc s
liu trn sau khi thu thp u c s iu chnh v cng mt gc so snh (nm 1994)
c ph hp gia cc dy s c s dng trong c lng.
Phng php m hnh ha: phng php ny nhm lm r hn cc phn tch
nh tnh, nh lng c trnh by bng bng biu, bng hnh v c th v bng
ngn ng ton hc. im mnh ca phng php ny l xy dng, xc nh m
hnh ca i tng (m hnh ha i tng) v dng m hnh lm cng c suy lun
phc v yu cu nghin cu (phn tch m hnh).
-
5
Phng php phn tch kinh t lng: ng dng lp m hnh chui thi gian
phi tuyn STR xy dng cc m hnh thc nghim cho cc bin s kinh t v m
l lm pht, cu tin Vit Nam giai on t 2000-2011.
Cc phn mm c s dng trong lun n gm: phn mm Eview 7.0; phn
mm Jmulti. Cc cng c s h tr cho vic phn tch nh lng cc m hnh thc
nghim c xy dng trong lun n.
5. ngha khoa hc ca lun n
(i) xut cc m hnh hi quy chuyn tip trn cho cc bin s v m
l: lm pht v cu tin ca Vit Nam;
(ii) Trnh by cc kt qu thc nghim cc m hnh ni im (i);
(iii) a ra mt s khuyn ngh da trn c s cc kt qu c lng c
im (ii), cc kin ngh ny l c c s khoa hc, v hp l.
6. B cc ca lun n
Ngoi li m u, kt lun, ti liu tham kho v danh mc cc bng, th,
lun n c chia thnh ba chng:
Chng 1: Tng quan v m hnh hi quy chuyn tip trn trong phn tch
kinh t v m
Chng 2: Phn tch din bin lm pht, vai tr ca chnh sch tin t trong
kim sot lm pht Vit Nam
Chng 3: Xy dng cc m hnh chui thi gian phi tuyn cho phn tch
lm pht, cu tin Vit Nam giai on 2000-2011
-
6
Chng 1
TNG QUAN V M HNH HI QUY CHUYN TIP
TRN TRONG PHN TCH KINH T V M
Trc y, khi i mt vi cc hin tng phi tuyn trong kinh t, cc nh
m hnh thng x l bng cch ly xp x tuyn tnh cho cc hin tng phi tuyn.
Vi cch x l nh trn, t nhiu n gip cho cc nh kinh t gii thch c mt
s cc hin tng kinh t phi tuyn. Tuy nhin, cch x l nh th ny cng ch
gip cho cc nh kinh t gii quyt c mt s nh cc trng hp ring l ch
khng phi l mt cch trn vn. V th, cc ch nh phi tuyn cho thy tnh hu
ch ca n trong vic gii thch cho cc trng hp phi tuyn. V ngy nay, cc m
hnh phi tuyn c mt ch ng vng chc hn trong vic m hnh ha ti chnh
v kinh t v m. Cc m hnh kinh t lng phi tuyn c th c chia thnh hai
nhm. Nhm th nht l cc m hnh khng xp m hnh tuyn tnh vo mt dng
c bit ca m hnh phi tuyn. Nhm th hai gn vi mt s m hnh quen thuc,
n bao trm c m hnh tuyn tnh. M hnh hi quy hon chuyn, cc m hnh
dng hon chuyn Markov, v m hnh hi quy chuyn tip trn l nhng v d cho
nhm m hnh ny. Cc nh nghin cu quan tm ti vic p dng cc m hnh ny
c th la chn m hnh tuyn tnh lm xut pht im v sau xem xt dng phi
tuyn m rng nu chng t ra l cn thit. Do vy, chng mt ca lun n s trnh
by c s l thuyt v m hnh hi quy chuyn tip trn, quy trnh m hnh ha
STR ca n bao gm: ch nh, c lng v nh gi. V lm r hn vn l
thuyt v kh nng ng dng ca lp m hnh trn trong thc t, th tip theo lun
n s trnh by tng quan tnh hnh nghin cu v ng dng m hnh chui thi gian
chuyn tip trn trn th gii.
1.1. C s l thuyt m hnh hi quy chuyn tip trn
Trong phn c s l thuyt ny, tc gi s khng trnh by li cc m hnh
tuyn tnh m ch trnh by tm tt ngn gn v m hnh chuyn tip trn (STR) dng
chun, v cc trng hp c bit ca n cng vi quy trnh m hnh ha ca STR.
-
7
1.1.1. M hnh hi quy chuyn tip trn (STR)
M hnh hi quy chuyn tip trn (STR) l mt trong cc dng ca m hnh
hi quy chui thi gian phi tuyn, c xut bi Bacon v Watts (1971) [21]
da trn s pht trin t m hnh hi quy hon chuyn m Quandt (1958) [64]
a ra trc , v gn y vic p dng lp m hnh STR c rt nhiu nh
nghin cu quan tm n v nh gi li, trong ng k nht l cc nghin cu
ca Granger v Terasvirta (1996) [43], Terasvirta (1998) [72]. Trong mt nghin
cu mi nht v m hnh hi quy chuyn tip trn STR, Terasvirta [73] a ra
dng chun tng qut v lp ca m hnh hi quy chuyn tip trn (STR) ny, dng
chun tng qut ca n c biu din di dng:
tt t t ty x x G c s u t T' ' ( , , ) , 1, 2, ..., (1.1)p q g= + + =
Trong , 1
(i) xt = ( tz' , tw
' ) l mt vc t cc bin gii thch bao gm: cc tr ca bin
ni sinh v cc bin ngoi sinh;
(ii) ( )tz''
t 1 t p1, y , , y- -= , v ( )w w w'
t 1t kt , , = l cc vc t ca cc bin
ngoi sinh;
(iii) '0 1 m ( , , , )p p p p= v '
0 1 m ( , , , )q q q q= l cc ((m+1)1) vc t tham
s, vi m = p+ k;
(iv) ut l sai s tun theo quy lut phn phi chun;
(v) G(, c, st) l mt hm ca bin chuyn tip st v b chn ( 0 1G ), hm
s ny lin tc ti mi v tr trong khng gian tham s vi mi gi tr ca st, trong
l tham s ( dc) ch tc ca hm chuyn tip, v c = (c1, , ck) l vc t
cc tham s v tr (tham s ngng) tha mn: c1 ck v tham s ngng ny
cho bit v tr m qu trnh chuyn tip c th xy ra.
1 Du trn u mi k t , , z, wtrong biu thc (1.1) l cc ma trn chuyn v ca
cc ma trn tng ng , , z, w.
-
8
Bng cch bin i ton hc, ta c th vit li phng trnh (1.1) di dng
khc l:
{ }
tt t t t
tt t
y x x G c s u
G c s x u t T
' ' ( , , )
( , , ) ' , 1, 2, ..., (1.2)
p q g
p q g
= + +
= + + =
Vi cch biu din dng (1.2), cho thy ng vi mi gi tr ca st s cho tng
ng mt gi tr xc nh ca hm chuyn tip G( , c, st ) chnh v th m hnh STR
c th xem l mt m hnh tuyn tnh c cc h s { ( )tG , c, sp q g+ } bin i theo
thi gian ngu nhin.
Theo cch biu din dng chun tng qut (1.1) th ta c th xem m hnh
STR nh l mt m hnh hi quy hon chuyn hai c ch ng theo hai gi tr cc tr
ca hm chuyn tip l G( , c, st ) = 0 v G( , c, st ) =1. rng, so vi m hnh
m Quandt xut nm 1958 th m hnh STR c s khc bit hn ch n cho
php s thay i gia hai thi k trong cng mt tin trnh l lin tc, ng vi mi
gi tr khc nhau ca hm chuyn tip G( , c, st ) nm trong khong (0, 1).
Ngi ta c th dng bt k hm kh vi lin tc no lm hm chuyn tip
min l n tha mn iu kin: G ct t0 ( , c, s ) 1, , s , 0g g " . Tuy nhin, trong
thc nghim ngi ta thng hay la chn dng hm chuyn tip c dng l: hm
logistic, hm m.
1.1.2. Trng hp hm chuyn tip trn l hm logistic tng qut (LSTR)
Nu hm chuyn tip trong biu thc (1.1) c dng l hm logistic tng qut:
( )K
t t kk
G c s s c c1
1 2 k1
( , , ) 1 exp , c ... c , 0 (1.3)g g g-
=
= + - - >
Khi , cc phng trnh (1.1) v (1.3) cng nhau xc nh m hnh STR logistic
(LSTR):
( )
tt t t t
K
t t kk
y x x G c s u
G c s s c1
1
' ' ( , , )
(1.4)
( , , ) 1 exp
p q g
g g-
=
= + + = + - -
-
9
Cc la chn ph bin nht ca K l K = 1 v K = 2.
- i vi K = 1 cc tham s tG c s( , , )p q g+ thay i n iu v l mt hm
ca st t ti +. Khi , m hnh thu c gi l LSTR1 s c mt ngng duy
nht v cho thy qu trnh chuyn gia hai trng thi l n iu.
- i vi K = 2 cc tham s tG c s( , , )p q g+ thay i n iu xung quanh
im gia (c1 + c2)/2, ti hm logistic t gi tr cc tiu, gi tr cc tiu nm
gia 0 v 1/2. Khi , m hnh c gi l LSTR2 s c hai ngng, mt ngng
pha trn v mt ngng pha di gia hai trng thi.
1.1.2.1. M hnh LSTR1
Vi K =1, hm chuyn tip (1.3) tr thnh:
( ){ }ts cK= 1 t
1G ( , c, s ) , 0 (1.5)
1 expg g
g= >
+ - -
Tham s c trong (1.5) c gii thch l ngng gia hai thi k, hm GK=1
l mt hm n iu tng t 0 n 1 theo bin chuyn tip st.
Khi st = c, th hm K= 1G ( , c, c) 0, 5g = , c th ni rng tham s v tr c i din
cho cc im chuyn tip gia hai thi k vi t
Ks
G 1lim 0= -
= v t
Ks
G 1lim 1= +
= .
Hnh 1.1. th ca hm LSTR1 vi c = 1
-
10
Hnh 1.1, cho thy tc ca tham s dc s cho php qu trnh chuyn
tip ca GK=1 t 0 n 1 din ra nhanh nh th no.
- Vi = 1 cho thy qu trnh chuyn tip ca GK=1 t 0 n 1 tng i
chm, vi = 10 cho thy qu trnh chuyn tip din ra kh nhanh.
Khi = 0, th hm GK=1 = 0,5. Trong trng hp ny m hnh (1.1) l mt
m hnh hi quy tuyn tnh.
Trong thc nghim, m hnh LSTR vi K = 1 (LSTR1) c th m hnh ha
hnh vi bt i xng. V d, gi s rng bin chuyn tip st o lng cc giai on
trong chu k kinh doanh. Khi , m hnh LSTR1 c th m t tnh cht ca chng
trong min tng trng khc vi tnh cht ng trong min suy thoi, v cho php
chuyn tip trn t thi cc ny sang thi cc kia.
1.1.2.2. M hnh LSTR2
Vi K = 2, hm chuyn tip logistic (1.3) tr thnh:
{ }t tc c c
s c s cK= 2 1 2 t 1 21 2
1G ( , c , , s ) , , 0 (1.6)
1 exp ( )( )g g
g= >
+ - - -
R rng, hm chuyn tip G2 i xng quanh im gia c1 2c
2
+ v
tK
sG 2lim 1=
= , v ti hm logistic t gi tr cc tiu. Gi tr cc tiu nm gia 0
v 1/2.
Khi , hm GK=2 t gi tr bng 0; Khi c1 = c2 vi < , th hm GK=2
= 0,5. Khi , tham s s kim sot dc v v tr c1 v c2 ca hm chuyn tip.
-
11
Hnh 1.2. th ca hm LSTR2 vi c1 = -1, c2 =1
Hnh 1.2, m t v hm GK=2 vi hai gi tr khc nhau ca tham s c1 , c2 l
c1 = - 1 v c2 = 1.
Khi = 0 hm chuyn tip 1 2( , , , ) 0,5tG c c s = lc ny m hnh LSTR2 tr
thnh m hnh hi quy tuyn tnh.
Trong thc nghim m hnh LSTR2 (K = 2) rt ph hp trong nhng trng
hp khi m t tnh cht ng cc b ca qu trnh tng t nhau ng vi gi tr ln
v nh ca st nhng li khc khi n nhn gi tr trung bnh gia.
1.1.3. Trng hp hm chuyn tip trn l hm m (ESTR)
Lp lun tng t nh trn, nu hm chuyn tip trong (1.1) c dng l hm
m tng qut:
( ){ }E t tG c s s c 2*1( , , ) 1 exp , 0 (1.7)g g g= - - - > Khi , cc phng trnh (1.1) v (1.7) cng nhau xc nh m hnh hi quy chuyn
tip trn m (ESTR):
-
12
( ){ }t t t E t t
E t t
y x x G c s u
G c s s c2*
1
' ' ( , , )(1.8)
( , , ) 1 exp , 0
p q g
g g g
= + + = - - - >
Hm chuyn tip GE l n iu v i xng xung quanh st = *1
c . Nu tham
s dc nhn cc gi tr nh v trung bnh th th ca hm ESTR s cho hnh
dng kh ging vi th ca ca hm LSTR2, mc d gi tr cc tiu ca chng l
khc nhau.
Hnh 1.3. th ca hm ESTR vi *1c = 0
Hnh 1.2 v hnh 1.3 cho thy c hai m hnh LSTR2 v ESTR u cho php
ti chuyn i cu trc. Tuy nhin, v mt trc quan ta c th nhn thy rng vi gi
tr ln, qu trnh chuyn tip ca st t 1 n 0 v tr li 1 ca m hnh ESTR din
ra nhanh hn nhiu so vi qu trnh chuyn tip ca m hnh LSTR2 v qu trnh
chuyn tip trong LSTR2 thng din ra chm hn khi m khong trng gia hai v
tr c1 v c2 l kh ln.
Khi th (1.1) vi (1.7) tr thnh tuyn tnh, hm chuyn tip GE =0 ti
st = *1
c , v GE =1 ti cc v tr cn li. Do , m hnh ESTR khng phi l mt xp
x tt ca m hnh LSTR2 khi trong m hnh LSTR2 ln v khong cch ca (c2
c1 ) khng gn bng 0.
-
13
1.1.4. M hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR)
Nu trong biu thc (1.1), vc t xt khng cha bt k mt bin no nm
trong thnh phn ca wt m ch cha cc tr ca bin ni sinh, tc l vc t xt ch
cha:
t t t tx z w z' ' ' ' ' '
t 1 t p( , ) ( ) (1, y , , y )- -= = =
v bin chuyn tip st trong (1.1) c dng:
st = yt-d , d m m p q1 , max( , ) =
th m hnh hi quy chuyn tip trn (STR) chun tr thnh m hnh t hi quy
chuyn tip trn (STAR) n bin2. Lc ny, dng i s ca m hnh t hi quy
chuyn tip trn (STAR) n bin tng qut c vit di dng:
( )
p
p t d tG c y u
t 0 1 t 1 p t
0 1 t 1 p t
y y + y
y + y ( , , ) (1.9)
p p p
q q q g
- -
- - -
= + +
+ + + +
Trong ,
(i) tu l sai s tun theo quy lut phn phi chun;
(ii) = ( 0, 1,, m) v = ( 0, 1,, m) l cc ((m+1)1) vc t tham s;
(iii) xt = (1, y t-1, , y t-p ) l vc t cc bin tr p thi k ca bin ph thuc yt ;
(iv) t dG c y( , , )g - l hm s lin tc v b chn trn (0,1) ca chuyn tip st = yt-d
Nh vy, m hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR) l mt trng hp c
bit ca m hnh STR ( khi wt trong biu thc (1.1) vng mt). Cho nn, ty thuc
vo dng hm chuyn tip trn G m ta s c cc dng m hnh STAR khc nhau
tng ng theo cc dng hm chuyn tip khc nhau.
1.1.5. M hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR)
M hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR) l m hnh t hi quy
chun cho h s t hi quy l mt hm logistic:
2 STAR vit tt ca cm t Smooth Transition Autoregressive Model
-
14
( )
( )
p
p t d t
t d di
G c y u
G c y
t 0 1 t 1 p t
0 1 t 1 p t
1t i
1
y y + y
y + y ( , , ) (1.10)
( , , ) [1 exp( y c )]
p p p
q q q g
g g
- -
- - -
K-
- -=
= + + + + + + = + -
D thy rng, khi tim cn 0 hoc v cng, gi tr ca khng i th m
hnh LSTAR tr thnh mt m hnh AR(p). i vi cc gi tr khc ca th mc
phn r t hi quy ph thuc vo gi tr ca yt-d nh bng di y:
Bng 1.1. Hnh vi ca yt-d i vi cc gi tr trung gian ca y
trong m hnh LSTAR
yt-d G(, c, yt-d ) M hnh LSTAR
yt-d - G 0 t 0 1 t 1 p t p ty y y up p p- -= + + + +
yt-d + G 1 t 0 0 1 1 t 1 ty ( ) ( )y up q p q -= + + + + +
H s chn v cc h s t hi quy thay i trn gia hai c ch khi gi tr
ca yt-d thay i. Tng t nh m hnh LSTR, m hnh LSTAR cng c cc la
chn ph bin nht ca K l K =1 hoc K =2.
1.1.5.1. M hnh LSTAR 1
Vi K =1 hm logistic trong (1.10) l:
( )LST A RK t d
d
G c y1t
1( , , )
1 exp( y c )g
g= - -=
+ -
Hnh 1.4 cho thy hm chuyn tip LSTAR1G K= ca bin yt-d tng t 0 n 1.
-
15
Hnh 1.4. th ca hm LSTAR1 vi K = 1, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng
vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1( , , )2t
G c s = .
1.1.5.2. M hnh LSTAR 2:
Vi K = 2 hm logistic trong (1.10) c vit nh sau:
( )
LST A Rk t d
K
di
G c c y2 1 22
t i1
1( , , , )
1 exp( y c )
g
g
= -=
-=
=
+ -
Hnh 1.5 cho thy hm chuyn tip kLSTAR2G = i xng quanh im gia 1 22c c+ ,
ti hm logistic nhn c gi tr cc tiu.
-
16
Hnh 1.5. th ca hm LSTAR 2 vi K = 2, = 0.01, 3, 20 v 50. th ng
vi gi tr thp nht ca nm gn ng thng 1
( , , )2t
G c s = .
1.1.6. M hnh t hi quy chuyn tip trn m (ESTAR)
Tng t nh m hnh STR vi hm chuyn tip l hm m (ESTR), ta cng
c m hnh STAR m (ESTAR). l (1.9) vi hm chuyn tip:
( )2t -dG 1 exp[ y c ] , 0 (1.11)g g= - - >
Trong m hnh ESTAR, khi tip cn n 0 hoc v cng, gi tr ca
hm chuyn tip G khng i v m hnh ESTAR tr thnh m hnh AR(p).
Trong cc trng hp cn li, m hnh s c tnh cht phi tuyn. Cc h s
ca m hnh ESTAR i xng quanh im yt-d = c. Hnh vi ca yt-d c th
c tm lc nh sau:
-
17
Bng 1.2. Hnh vi ca yt-d trong m hnh ESTAR
yt-d G M hnh ESTAR
yt-d c G 0 t 0 1 t 1 p t p ty y y up p p- -= + + + +
yt-d ri xa c G 1 t 0 0 1 1 t 1 ty ( ) ( )y up q p q -= + + + + +
Hnh 1.6 minh ha cho chuyn tip trong m hnh ESTAR t gi tr cc tiu
ti 0. V th, m hnh ESTAR thng s dng thnh cng trong cc chui m hnh
kinh t v m, chng hn nh tnh thay i bt thng ca mt chui lm pht.
Hnh 1.6. th ca hm ESTAR vi = 0.01, 3, 20 v 50
-
18
1.2. Quy trnh m hnh ha LSTR
Do tm quan trng ca m hnh t hi quy chuyn tip trn logistic (LSTR)
trong thc nghim l rt phong ph, trong mc 1.2 ny lun n s trnh by quy
trnh m hnh ha m hnh STR vi hm chuyn tip c dng l hm logistic. i
vi vic m hnh ha STR vi hm chuyn tip l hm m s khng trnh by v
cch thc c thc hin cng tng t. Quy trnh m hnh ha LSTR gm ba giai
on nh sau:
(i) Thit lp m hnh hi quy phi tuyn chuyn tip trn;
(ii) c lng m hnh;
(iii) nh gi cht lng m hnh.
1.2.1. Thit lp m hnh
Giai on thit lp m hnh hi quy phi tuyn chuyn tip trn c tin
hnh theo hai bc. Bc th nht, l chn la mt m hnh tuyn tnh lm xut
pht im thc hin cho vic phn tch. Bc th hai, thc hin cc kim nh
tnh phi tuyn i vi m hnh tuyn tnh c chn la bc th nht quyt
nh dng ca STR l LSTR1 hoc LSTR2.
kim nh tnh phi tuyn ca m hnh tuyn tnh c la chn bc
th nht phi phi tun theo cc ch nh ca m hnh STR, bin chuyn tip st phi
lun c xc nh trc. Do l thuyt kinh t thng khng ni r bin chuyn
tip st l bin no, nn vic xc nh mt bin no trong tp hp con ca cc
thnh phn ca vc t cc bin gii thch xt = ( tz' , tw
' ), vi ( )tz''
t 1 t p1, y , , y- -= , v
( )w w'
t 1t kt , , w= lm bin chuyn tip s c thc hin thng qua cc kim
nh ln lt c p dng cho tng bin nm trong thnh phn ca xt.
C hai kh nng xy ra trong khi thc hin vic kim nh tnh phi tuyn ca
m hnh tuyn tnh ban u. Mt l, nu khng bc b gi thuyt gc3 th ngi xy
dng m hnh phi chp nhn m hnh tuyn tnh v khng thc hin vi cc m
3 Gi thit gc l gi thit m hnh khng c tnh phi tuyn
-
19
hnh STR na. Hai l, nu kt qu kim nh bc b cc gi thuyt gc th m hnh
STR no c s bc b mnh nht o bng gi tr xc sut (p-value), s c chn
lm m hnh STR cn c lng.
1.2.1.1. Kim nh tnh tuyn tnh da theo ch nh ca m hnh STR
Xt m hnh hi quy STR chun (1.1):
t t t t ty x x G c s u' ' ( , , )p q g= + + (1.12)
vi hm chuyn tip logistic bc 1:
( ){ }( )t tG c s s c1
( , , ) 1 expg g-
= + - - (1.13)
Vic thc hin kim nh tnh tuyn tnh i vi m hnh (1.12) c
Luukkonen (1998a) [55] xut nn thay th hm chuyn tip G (, c, st) trong
phng trnh (1.13) bng mt hm xp x Taylor bc 3 xuanh quanh gi thit gc
= 0.
Gi s, bin chuyn tip st l mt thnh phn trong tp hp cc bin gii
thch xt = ( tz' , tw
' ) c xc nh. Khai trin Taylor bc 3 xung quanh gi thit
gc = 0 ca hm chuyn tip G (, c, st), ta thu c hm xp x nh sau:
T = a0 + a1st +a2st+a3st + R3(, c, st) (1.14)
Theo cch m Luukkonen xut, ta thay (1.14) vo (1.12), sau khi ly li
tham s ta thu c hi quy ph nh sau:
' ' 1 ' 2 ' 3 *0 1 2 3 , 1,..., (1.15)t t t t t t t t t ty x x s x s x s u t T = + + + + + =
trong , * '3 ( , , )t t t tu u R c s x = + vi 3 ( , , )tR c s l phn d ca khai trin Taylor bc 3
ca hm chuyn tip.
Nu trong m hnh (1.15) c t nht mt trong cc h s 0, ( 1, 2,3)j j = th
y l bng chng cho rng m hnh (1.12) c hin tng phi tuyn. Nh vy,
thay v thc hin vic kim nh tnh phi tuyn i vi m hnh ban u la chn
bng cch kim nh gi thuyt gc ca (1.12) l:
HH
0
1
: 0: 0
gg
= > hoc
HH
'0'1
: 0: 0
qq
=
-
20
th theo phng php m Luukkonen, ta ch cn kim nh cp gi thit:
''0 1 2 3
'' 2 2 21 1 2 3
H : = = = 0
H : + 0
+ (1.16)
kim nh cp gi thit dng (1.16), ta c th s dng kim nh LM-test tun
theo quy lut phn phi 2 vi 3(m+1) bc t do, v gi tr quan st ca thng k
LM-test c tnh bi cng thc:
qs
T SSR SSRLM
SSR0 1
0
( )-=
Trong , cc k hiu SSR0, SSR1 c xc nh theo cch nh sau:
SSR0 = T
tt
u 2
1
=
l tng bnh phng cc phn d thu c, sau khi ta thc
hin hi quy yt theo xt.
SSR1 = T
tt
u *2
1
=
l tng bnh phng cc phn d thu c, khi ta thc hin
hi quy ph t phng trnh (1.15)
T gi tr quan st tnh c trn, nu:
qs
T SSR SSRLM m
SSR20 1
0
( )(3( 1))ac
-= > +
th gi thuyt H0 s b bc b, trong trng hp ngc li, cha c c s
bc b H0 (vi mc ngha ). Tuy nhin, Luukkonen li cho rng cc kim
nh theo phn phi 2 c hn ch l, nu trng hp c mu l ln th thng
k LM-test c th cho kt qu ng tin cy. Nhng trong trng hp c mu l
nh hoc va th thng k LM-test c th b sai chch. V vy, Luukkonen
dng thng k F thay th cho thng k LM, v thng k F ny c s bc t
do l 3(m+1) v T-4(m-1).
Gi tr quan st ca thng k F l:
qs
T SSR SSR mF
SSR T m0 1
1
( ) / 3( 1)
/ ( 4( 1))
- +=
- +
-
21
Khi , nu
qs
T SSR SSR mF f m T m
SSR T m0 1
1
( ) / 3( 1)(3( 1), 4( 1))
/ ( 4( 1)) a- +
= > + - +- +
th gi thit H0 s b bc b, trong trng hp ngc li, cha c c s bc b H0.
1.2.1.2. La chn dng ca m hnh STR logistic (LSTR)
Sau khi thc hin cc kim nh i vi m hnh (1.12) xem n c dng
tuyn tnh hay phi tuyn. Nu kt qu kim nh cho thy m hnh (1.12) c dng
phi tuyn th bc tip theo l chn dng ca m hnh LSTR.
Vic la chn dng ca m hnh LSTR c th da trn kt qu kim inh ca
hm hi quy (1.15). Cch chn la dng m hnh LSTR m Tersvirta (2004)
xut da trn trt t ca cc kim nh:
(i). Kim nh gi thuyt gc H04: 3 = 0 trong (1.10);
(ii). Kim nh H03: 2 = 0|3 = 0;
(iii). Kim nh H02: 1 = 0| 2 = 3 = 0.
C 3 gi thit trn u c kim nh theo kim nh F (F-test) v chng c
tn kt qu tng ng c k hiu l F4, F3 v F2.
Nu kim nh H03 c mc bc b mnh nht da trn gi tr xc sut (p-
value) th khuyn nn chn LSTR2 hoc m hnh ESTR. Trong cc trng hp cn
li, chn LSTR14. Vi trng hp, kim nh H03 c mc bc b mnh nht th
c hai la chn xy ra l: LSTR2 hoc ESTR. Trong thc hnh, ngi ta thng
chn m hnh LSTR2 v b sung thm mt cp kim nh gi thuyt l:
H0: c1 = c2; H1: c1 c2
Nu chp nhn gi thuyt b sung H0 ta chn m hnh LSTR2, cn trng
hp b bc b H0 chn m hnh ESTR. 4 V c ba gi thuyt H03, H04 v H02 c th ng thi b bc b mc ngha truyn thng
l: 0,05 hoc 0,01; do chng ta phi dng ti mc bc b mnh nht.
-
22
1.2.2. c lng cc tham s ca m hnh LSTR
Sau khi xc nh c bin chuyn tip v dng ca m hnh STR th bc
tip theo trong quy trnh m hnh ha STR l c lng cc tham s trong m hnh
(1.12). Cc tham s trong m hnh STR (1.12) c c lng theo phng php
bnh phng nh nht phi tuyn ( NLS).
t
t t t t
T
T t tt
F x x x G c s
Q y F x
'
2
1
( , ) ' ( , , )
1( ) ( ( , ))
2
p q g
q=
F = +
F = -
Vi cch t trn th hm (1.12) c th vit li dng:
t t ty F x u t T( , ) , 1, ...,= F + = (1.17)
Theo phng php bnh phng nh nht phi tuyn (NLS), cn c lng gi tr
c' '( , , , )p q gF = trong (1.17) sao cho:
T
t tt
y F x 2
1
( ( , )) min (1.18)=
F = - F
c lng c cc tham s , trong hm (1.18), trc ht cn phi tm
gi tr ban u ca ca v c. Leybourne (1998) [53] ch ra mt cch n gin
tm gi tr ban u tt nht cho thut ton NLS nh sau. Khi v c trong hm
chuyn tip (1.13) l c nh th m hnh STR l tuyn tnh. Khi , cc tham s ,
c th c lng theo phng php bnh phng nh nht, v s tnh c tng
bnh phng ca phn d trong (1.18) mt cch d dng.
1.2.3. Kim nh thu hp m hnh
Cng ging nh trong cc m hnh tuyn tnh, mt hm hi phi tuyn quy
ph hp khng c ngha l tt c cc bin c lp u cng gii thch cho bin phu
thuc, m ch cn c t nht mt bin c lp c gii thch. Do , hm hi quy phi
tuyn ph hp cha phi l iu kin ch ra tt c cc bin c lp u gii
thch cho bin ph thuc. V th, sau khi c lng m hnh, chng ta phi xem
xt m hnh thch hp cha. Cc kim nh phi c tin hnh. Trc ht, ta
-
23
cn loi b dn cc bin c lp m h s c lng ca n c xc sut bc b cao
nht, i n m hnh thch hp. Khc vi m hnh tuyn tnh, trong m hnh hi quy
chuyn tip trn mun loi b i mt thnh phn trong xt nh xjt chng hn i hi
phi thc hin thng qua cc rng buc j = j = 0.
Cc loi rng buc c th l:
- j = 0, tham s tng ng s khng xut hin nu G(, c, st) = 0;
- j = - j, tham s tng ng s khng xut hin nu G(, c, st) =1;
- j = 0 , cc bin ch xut hin phn tuyn tnh.
1.2.4. nh gi cht lng m hnh bng cc kim nh
Trong quy trnh m hnh ha STR, vic nh gi cht lng ca m hnh
STR l giai on cui cng, v cng ging nh m hnh tuyn tnh, mt m hnh
phi tuyn STR thu c sau khi c lng xong cc tham s th cn phi em i
kim nh. Mc ch ca vic kim nh ny l kim tra xem m hnh STR thu
c c b khuyt tt hay khng, t nh gi tin cy ca n. Cc kim nh
khuyt tt trong m hnh STR thng quan tm l:
(i). Kim nh khng c t tng quan;
(ii). Kim nh khng c thnh phn phi tuyn b b st.
1.2.3.1. Kim nh khng c t tng quan
Trc khi kim nh khng c t tng quan cho m hnh STR. Ta cn quan
tm n b ca Godfrey sau:
B 1. (Godfrey (1988))
Gi s, rng M(zt ; ) l mt hm kh vi hai ln lin tc theo cc tham s ti
mi v tr trong min khng gian mu v:
yt = M(zt ; ) + ut , t = 1, , T (1.19)
trong , ut = vt + t vi = (1,, q ), vt = (ut-1, , ut-q ) v t iid N(0, 2).
Gi thuyt gc l khng c t tng quan bc q nu = 0.
p dng b Godfrey, gi s m hnh STR c dng (1.12) tha mn cc
iu kin
-
24
Hi quy phng trnh trn thu c phn d l tu , hi quy ph tu theo cc
tr ca n l t t qu u1 , ...,- - :
t t t q t q tu u u u1 1 2 2 ...a a a e- - -= + + + +
kim nh hin tng t tng quan cho m hnh STR, thng k kim
nh F thng c s dng kim nh cp gi thuyt:
q
q
H
H
0 1 2
2 2 21 1 2
: ... 0
: ... 0
a a a
a a a
= = = = + + +
Vi gi tr quan st ca thng k kim nh bng:
0 1
0
{(SSR - SSR )/q}
{SSR /(T - n - q)}LMF =
trong , n l s cc tham s trong m hnh, SSR0 l tng ca bnh phng phn d
ca m hnh STR v SSR1 l tng cc phn d bnh phng ca hi quy ph.
1.2.3.2. Kim nh khng cn thnh phn phi tuyn b b st
Sau khi kim nh tnh t tng quan ca m hnh STR xong th vic quan
trng tip theo cn t ra l liu c yu t phi tuyn no b b st hay khng.
xem xt vn ny, trong STR ngi ta xt hi quy b tr sau:
yt = xt + xt G(1, c1, s1t ) + xt H(2, c2, s2t) + ut, (1.20)
trong , H(2, c2, s2t) l mt hm chuyn tip khc ca dng (1.13), ut iid N(0,
2).
thc hin kim nh khng cn thnh phn phi tuyn no b b st, hm
chuyn tip H(2, c2, s2t) c thay th bng mt hm c khai trin theo Taylor
bc ba ca hm H(2, c2, s2t) xung quanh 2 = 0. Sau khi, ly li cc h s tham s
th m hnh (1.20) tr thnh:
' ' ' ' 2 ' 3 *
0 t 1 1 1t 1 2 2 2 3 2 G( , c , s )+ (1.21)t t t t t t t t ty x x x s x s x s u = + + + +
-
25
trong , * '3 2 2 2( , , )t t t tu u R c s x = + . Vi 3 2 2 2( , , )tR c s l phn d ca khai trin Taylor
bc 3 ca hm chuyn tip H(2, c2, s2t). Gi thuyt gc trong (1.20) l:
H0: 1 = 2 = 3 = 0
Lc ny, kim nh F c s dng ging nh trng hp kim tnh tnh tuyn tnh.
1.3. Tng quan v nghin cu m hnh chui thi gian chuyn tip trn
trn th gii
1.3.1. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v lm pht
1.3.1.1. Cc nghin cu lm pht nc ngoi
Da theo nhng l thuyt c v lm pht, cc nghin cu thc nghim
nhm gii thch nhng bin ng ca lm pht ca tng nc c th ngy cng su
v rng. c bit, c nhiu nghin cu su sc v vn nn lm pht cc nc ang
pht trin ni m h thng ti chnh cha hon thin v tn ti nhiu b tc v c
cu. Vi nhiu cch tip cn khc nhau, cc nghin cu thc nghim t 1990 cho
n nay cho thy rng cch tip cn truyn thng i vi cc nhn t quyt nh lm
pht cc nc ang pht trin l khng cn ph hp, c th l do cc chnh sch
khng ph hp hoc do tnh thay i lin tc ca Chnh ph, chnh lch v nng
sut lao ng cc khu vc ca nn kinh t, vic tng lng, cung lng thc thc
phm thiu co gin, cc hn ch v ngoi hi cng nh nhng hn ch v ngn sch.
Mt s nghin cu in hnh gn y v cc nhn t quyt nh lm pht trong mt
quc gia c nn kinh t nh v m v ang trong giai on chuyn i, vi nhng
bng chng thit thc v l thuyt cng nh thc nghim u tha nhn rng xut
hin tnh phi tuyn trong dy s liu chui thi gian gia quan h gia sn lng
u ra v lm pht, da vo m hnh ng cong Phillips phi tuyn. Sau y, l mt
s cc nghin cu in hnh v lm pht mt s nc trn th gii bng m hnh
chui thi gian phi tuyn.
Dolado, Ramon v Naveira [35] nghin cu cc tc ng ca mt ng
cong Phillips phi tuyn phn tch v tm ra ngun gc ca cc quy tc chnh sch
tin t ti u ca cc nc: c, Php, Ty Ban Nha v M. Kt qu c lng cho
thy rng quy tc chnh sch tin t t ti u l phi tuyn. T kt qu nghin
-
26
cu thc nghim trn, cc tc gi ch ra bng chng c tnh phi tuyn trong cc th
tc hot ng ti cc ngn hng trung ng Chu u khi thit lp mt t l li sut
ngn hn kim sot chnh sch tin t.
Kt qu nghin cu thc nghim v mi lin h gia lm pht v tng trng
ca Malaysia trong giai on 1970-2005, cc tc gi Qaiser Munir, Kasim Mansur
v Fumitaka Furuoka [62] cho thy gia lm pht v tng trng kinh t Malaysia
c tnh phi tuyn trong sut thi k nghin cu. T kt qu thc nghim ca m
hnh t hi quy phi tuyn (TAR), cc tc gi ch ra ngng lm pht l 3,89% v
kt lun rng tng trng kinh t n nh ch khi lm pht c duy tr di ngng
cho php l 3,89%. Qua , cc tc gi c xut kin ngh vi Ngn hng Trung
ng Malaysia trong khi thc hin cc chnh sch tin t nn duy tr mc n nh
lm pht di ngng 3,89% kch thch tng trng.
M rng nghin cu ca Svensson (1997) [67] v lm pht mc tiu Chu
u, Schaling [60] s dng m hnh chui thi gian phi tuyn m t lm pht
mc tiu bng ng cong li Phillips, trong kt qu nhn mnh rng nguyn
nhn lm pht do tng cu v lch dng ca tng cu t sn lng tim nng
gy lm pht cao hn so vi lch m ca tng cu c tc dng l chng lm pht.
Kt qu nghin cu v lm pht ca khu vc Chu u v c do Mayes v
Viren [58] cho giai on 1987-2001 bng m hnh phi tuyn, h qu ca chnh sch
tin t n c khi m cc quan h kinh t ch yu l phi tuyn hoc bt i xng
mc phn tn. Vi d liu ca EU v cc quc gia thuc t chc hp tc & pht
trin kinh t (OECDs), kt qu cho thy rng c tnh cht phi tuyn cng nh tnh
cht bt i xng xy ra cc ng cong Phillips v Lut Okun. Tht nghip cao
ch nh hng tng i hn ch trong vic ct gim lm pht, trong khi t l
tht nghip thp li nh hng nhiu n vic tng t l lm pht.
xem xt lch ca sn lng tim nng t m hnh ng cong Phillips
tuyn tnh ca c, Huh [48] s dng mt m hnh vc t t hi quy (VAR) ca sn
lng, lm pht, v b sung vo yu t thng mi vi m hnh ch nh l t hi
quy chuyn tip trn logistic. Kt qu thc nghim cho thy rng m hnh nm bt
-
27
c cc tnh nng khi c phi tuyn xut hin trong d liu rt r. Da trn phng
php xp x phi tuyn, cc chi ph u ra cho vic gim lm pht c tm thy l
khc nhau, ph thuc rt nhiu vo tnh trng ca nn kinh t, mc tiu lm pht, v
cho d cc nh hoch nh chnh sch tm cch gim pht hoc ngn chn lm pht
tng cao. iu ny ng rng, cc kt lun da trn ng cong Phillips tuyn tnh
thng thng s cung cp cc tn hiu sai lch v chi ph ca vic gim lm pht
cng nh quan im chnh sch ph hp.
Bhm [29] cng s dng cch tip cn m hnh hi quy chuyn tip trn.
Trong phng trnh din t v lm pht ca o, bao gm m t nhng tnh nng
ni bt ca cung v cu, Bhm pht hin ra kh nng ch nh ca cc m hnh
STAR. Tnh cht phi tuyn v bt i xng c tm thy trong cc thnh phn c
lin quan trong phng trnh lm pht o, v s thay i trong t l tht nghip
c chng minh l c tc ng ln hn v lm pht trong thi k gi c bin
ng tng.
Kavkler v Bhm [46] nghin cu mt m hnh ni ting ca l thuyt lm
pht tin t m c th c c trng trong ngn hn bi mt phng trnh m t h
thng tin t b sung vo ng cong Phillips v Lut Okun ca nc c. Cc
cng c c bn xc nh v c lng cc phng trnh m hnh u tip cn
theo hi quy chuyn tip trn. Cc phn ng chnh sch bt i xng c th c
bt ngun t cc kt qu m phng cho h thng c lng phi tuyn ny. Kt qu
nghin cu cho thy, trong thi gian nghin cu s gia tng ng k trong t l tht
nghip, cho bit nhng thay i ng k trong cu trc trong nn kinh t (bao gm
c vic thng nht nc c). Nhng thay i trong chc nng chuyn i kh cht
ch theo cng vi s gia tng ln trong t l tht nghip, phn nh s ph v cu
trc nh vic thng nht nc c, cc c sc du, v cc chnh sch hn ch tin
t ca thp nin tm mi.
Nghin cu ca Gregoriou [43] v vic m hnh ha khong chnh lm pht
so vi mc tiu trong mt mu gm 5 quc gia OECD c s dng c ch lm pht
mc tiu trong thp nin 1990 cho thy bng chng kh mnh v tnh cht phi
-
28
tuyn trong qu trnh iu chnh i vi 5 quc gia trong mu. Nhng khong
chnh lm pht c phn loi l cc m hnh ESTAR trong tt c cc nc. Cc
m hnh ESTAR c lng c vt qua c tt c cc kim nh v phn
nh tng i ng n v tnh cht phi tuyn tm thy trong chui khong
chnh ca lm pht so vi mc tiu. Kt qu c lng m hnh ESTAR m
Gregoriou thc hin cho 5 quc gia thuc nhm OECD l: Anh, c, New
Zealand, Canada, Thy in cho thy, trong tt c cc trng hp nc Anh l
nc c tc iu chnh v lm pht mc tiu cao nht so vi cc quc gia cn li,
h s iu chnh l c = 0,435 v y cng chnh l quc gia thnh cng nht vi c
ch lm pht mc tiu xt trn tiu ch khong chnh lm pht bnh qun so vi mc
tiu gn nh bng khng. Cc quc gia t ra mc tiu qu thp (Anh, c, New
Zealand) c ng c p dng cc chnh sch ch ng kim sot lm pht v dn
ti vic thu hp khong chnh lch ny tng i nhanh, ngc li nhng nc t
ra mc tiu qu cao (Canada v Thy in) th c tc iu chnh chm hn do t
chu p lc v kim sot lm pht do lm pht lin tc thp hn so vi mc tiu. Do
vy, d rng mc tiu c tnh cht i xng ti mi quc gia sao cho khong
chnh cao hn hoc thp hn so vi mc tiu cn c xem xt ging nh
nhau, nhng c l vic nh gi qu cao hoc qu thp mc tiu s nh hng
ti tc iu chnh thi k tip theo.
Tm li, kt qu thc nghim ca Gregoriou cho thy tc iu chnh
v mc tiu ca cc nc l khng ging nhau. Trong khi Anh, c, v New
Zealand c tc iu chnh v mc tiu kh nhanh th Canada v Thy in
li c tc iu chnh v lm pht mc tiu chm hn. Vi bng chng t
thc nghim, Gregoriou i n l qu trnh iu chnh ti cc quc gia m
nh gi qu thp mc tiu din ra nhanh gn gp hai ln so vi ti cc quc
gia nh gi qu cao mc tiu.
5 K tip theo l c (c=0,427), New Zealand (c=0,401) cn Thy in (c=0,256) v
Canada (c=0,242) th qu trnh iu chnh v lm pht mc tiu din ra tng i chm.
-
29
1.3.1.2. Cc nghin cu lm pht Vit Nam
V lm pht l mt trong nhng ch c tho lun nhiu trong thi gian
qua nn c rt nhiu cc nghin cu v lm pht Vit Nam c thc hin trong
thi gian qua. Trong mt nghin cu cng b [13], cc tc gi tng quan nhng
nghin cu trc v cc nhn t quyt nh n lm pht Vit Nam, kt qu
tng quan cho thy:
1. Hu ht cc nghin cu ch ly gi du quc t (v i khi gi go quc t)
lm i din cho cc nhn t cung, b qua cc nhn t khc nh chi ph sn xut,
gi n v cc yu t cng nhc khc.
2. Hu ht cc nghin cu vi s liu cp nht ch n cui nm 2008 u lc
hu v s liu v do khng tnh n nhng ln lm pht gia tng gn y cng
nh cuc khng hong kinh t th gii 2008-2009 dn n mt lot nhng thay
i trong mi trng v chnh sch v m.
3. Cc kt qu nghin cu thc nghim v vai tr ca tin t l tri ngc
nhau c th l do cc giai on nghin cu khc nhau, tn sut ca s liu khc
nhau v phng php c lng khc nhau.
4. Mt khc, cc nghin cu u kh ng nht v vai tr quan trng ca lm pht
trong qu kh i vi lm pht hin ti v vai tr rt nh ca t gi v gi c quc t.
Cc nhc im trn c Nguyn Th Thu Hng v cng s [13] khc
phc khi xy dng m hnh VECM m rng gm ba knh truyn ti: knh ngang gi
sc mua (PPP), knh tng cu (AD) v knh tng cung (AS). Kt qu c lng
c t m hnh VECM m rng cho thy ngun gc gy lm pht Vit Nam trong
thi k nghin cu: (1). Qun tnh lm pht ca Vit Nam l cao v l mt nhn t
quan trng quyt nh lm pht ca Vit Nam trong hin ti. (2). Tc iu chnh
trn th trng tin t v th trng ngoi hi l rt thp, hm kim sot lm pht
mt cch c hiu qu l rt kh mt khi n bt u tng ln. (3). Mc chuyn t
gi vo lm pht l ng k trong ngn hn vi vic ph gi dn n gi c tng ln
trong khi thm ht ngn sch cng dn khng c nh hng nhiu n lm pht. (4).
Cung tin vi li sut c tc ng n lm pht nhng vi tr v mc chuyn trong
ngn hn ca gi quc t n gi ni a cng c vai tr nht nh.
-
30
nghin cu lm pht Vit Nam giai on 2000-2011, ng Huyn Linh
[2] xy dng m hnh ng cong Philipps phn tch cho mi quan h gia tng
trng v lm pht. Cc bin trong m hnh ng Phillips ny gm: ch s gim
pht GDP lm i din cho mc gia tng ca gi c hng ha v dch v; chnh
lch gia GDP v GDP tim nng, gi l chnh sn lng (ur); ch s gi nhp
khu tnh theo USD (pm$); t gi hi oi VND/USD (er) v bin gi D2008,
D2011 gii thch cho nhng bin ng bt thng ca lm pht trong hai nm 2008,
2011. Vi s liu chui thi gian t theo nm t 1990 n 2011 tc gi thu c
kt qu c lng nh sau:
dlog(infla) = 0,031 + 1,169 * dlog(ur) + 0,348 * dlog(infla(-1)) +
0,126 * dlog(pm$*er) + 0,117 * d2008 + 0,094 * d2011
T kt qu c lng m hnh, bng cch phn r cc tc ng ca cc nhn
t xc nh lm pht, tc gi nhn dng mt s nguyn nhn lm pht Vit
Nam giai on 1991-2011 l:
- Quan h gia tng trng v lm pht theo chiu t tng trng n lm pht
c chia thnh 3 giai on rt r rt l 1991-1997, 1998-2003 v 2004-2011.
Trong , giai on 1991-1997 v 2004-2011 tn ti quan h dng, tng trng c
nh hng n lm pht; giai on 1998-2003 tn ti quan h m, tng trng
khng nh hng n lm pht.
- Cc nguyn nhn chnh gy ra tnh trng lm pht cao trong vi nm gn y
l tc tng trng GDP vt qu tc tng trng GDP tim nng v lm pht
k vng cao. Yu t ch ph y cng gp phn gy ra lm pht cao, trong tc
ng ca t gi l ch yu.
Mt nghin cu khc v nguyn nhn lm pht Vit Nam ca Vng
Th Tho Bnh [18] cng c thc hin vo 2012. Trong nghin cu ny, tc
gi pht trin m hnh ng cong Phillips cho Vit Nam v thu c kt qu
c lng nh sau:
g_cpi = 0,065+1,035g_cpi(-1) 0,675g_cpi(-2)
+ 0,2926g_cpi(-3) +0,097gap(-1)
+0,075(d1* CAUDN) + 0,0416g_oil
-
31
Trong , g_cpi l t l lm pht tnh theo CPI; gap l phn chnh lch gia
sn lng thc t so vi sn lng tim nng; CAUDN c o bng phn chnh
lch gia t l tng thu nhp danh ngha so vi t l tng tim nng v d1 l bin gi
ca nm 2011; g_oil l tc tng gi du th gii c o bng sai phn ca loga
gi du th gii.
T kt qu c lng c tc gi ch ra lm pht Vit Nam trong giai
on 2000-2011 chu tc ng nhiu nht bi yu t k vng, tm l. Tip theo, lm
pht chu nh hng ca lm pht cu ko v tc gi cng ch ra rng sc gi du c
tc ng n s bin ng ca lm pht nhng mc tc ng thp hn nhiu so
vi mc tc ng ca k vng, tm l. ng thi, tc gi cng cho thy lm pht
khng chu s tc ng ca yu t tin t trong nhng nm u 2000 m ch chu tc
ng ca yu t tin t vo cui giai on nghin cu.
Nhn chung, cc nghin cu v nguyn nhn gy lm pht Vit Nam trong
thi gian gn y l kh nhiu v hu ht da theo cch tip cn hi quy tuyn tnh,
rt t cc nghin cu tip cn theo tip cn hi quy phi tuyn. Mt trong s t cc
nghin cu v lm pht Vit Nam tip cn theo hi quy phi tuyn l nghin cu
ca Phm Th Thu Trang [15]. xc nh cc yu t nh hng ti lm pht ti
Vit Nam trong giai on t nm 2000 n nm 2009, trong phng trnh m t l
gm bn nhm yu t: (i) Yu t tin t: Cung tin-mr; (ii) Yu t cung: Gi du-
dau; (iii) Yu t cu: Tng cu (i din bng gi tr sn xut cng nghip- cn), gi
go- gao; (iv) Yu t k vng th hin bng cc gi tr tr ca t l lm pht, tc gi
lng ho cc tc ng ny bng phn tch chui thi gian phi tuyn, c th l
m hnh hi quy chuyn tip trn logistic (LSTR1). Kt qu nghin cu cho thy tt
c cc bin ngoi sinh cn, mr, dau, gao u c mt trong m hnh. H s ca cc
bin gii thch u c ngha thng k. Trong phn tuyn tnh, c mt cc bin tr
ca lm pht, tc tng cung tin thc t v tc tng gi go. Cc bin s tc
tng gi tr sn xut cng nghip, tc tng cung tin thc t, tc tng gi
du, tc tng gi go v bin tr ca lm pht c mt trong phn phi tuyn ca
m hnh. T kt qu phn tch nh lng, tc gi kt lun lm pht ti Vit Nam
-
32
chu nh hng ca cc yu t: tin t, pha cung, pha cu v lm pht k vng.
Trong , yu t tin t l yu t tc ng mnh nht ti lm pht.
Mt nghin cu khc cng tm hiu cc nhn t quyt nh ti lm pht
Vit Nam thng qua m hnh ha hnh vi phi tuyn ca lm pht [10], kt qu
nghin cu cho thy bc b mnh m gi thuyt tuyn tnh v ng h cho m
hnh dng LSTAR trn c s d liu. Kt qu t m hnh LSTAR c lng c
cho thy tc iu chnh v trng thi cn bng din ra nhanh hn mt cht.
Bng chng thc nghim ny gi vic ng dng m hnh chui thi gian phi
tuyn phn tch nguyn nhn lm pht Vit Nam c th cho kt qu tt hn m
hnh dng tuyn tnh. Kt qu phn tch cng cho thy rng, lm pht Vit Nam
chu tc ng ca c nhn t trong nc thng qua d cung tin, v cc nhn t bn
ngoi thng qua t gi. Tuy nhin, h s iu chnh chm hm rng cc chnh sch
tin t v t gi dng kim sot t c kh nng hiu qu.
Mt nghin cu in hnh gn y v lm pht mc tiu do nhm nghin cu
GS. Nguyn Khc Minh, Nguyn Minh Hi v Phan Tt Hin [8] tng hp cc l
thuyt, kt cc kt qu thc nghim v vic m hnh ha hnh vi phi tuyn ca
khong chnh lm pht so vi mc tiu ca 5 nc OECD bng m hnh hi quy
chuyn tip trn m (ESTAR). Qua , tc gi a ra mt vi kt lun v bi hc
kinh nghim v lm pht mc tiu: thc hin lm pht mc tiu linh hot, iu
c ngha l hng ti vic n nh lm pht xung quanh mt mc lm pht mc tiu
c th ln hn khng v thp, ng thi cng quan tm ti vic n nh nn kinh t
thc, v n c biu th bng vic n nh khong chnh sn lng, tc l n nh
sn lng xung quanh thc o sn lng tim nng. Do tnh tr ca cc hnh ng
ca chnh sch tin t v tc ng ti lm pht v sn lng nn cch tt nht
thc hin cng vic ny l c ci nhn hng v tng lai v thc hin vic t mc
tiu cho d bo. iu ny c ngha l phi xc lp bin cng c ca ngn hng trung
ng d bo khong chnh lm pht v sn lng tng ng.
Cc nghin cu thc nghim ch ra rng mt s quc gia chuyn sang
cu trc t chc chnh sch tin t mi bng cch cng b mt mc tiu nh lng
-
33
c th cho t l lm pht. L do ca s iu chnh ny l do kt qu hot ng
ngho nn trong cc c ch trc y. H qu l trong sut thp nin 1990, cc
nc thc hin lm pht mc tiu th lm pht thp hn v t dao ng hn.
Nghin cu thc nghim cho thy tc iu chnh gia lm pht thc t so
vi lm pht mc tiu cc nc l khng ging nhau, n khng tun theo quy lut
tuyn tnh. Nguyn nhn ca qu trnh iu chnh nhanh hay chm l do nh
gi qu thp hoc qu cao so vi mc lm pht mc tiu ra. y l mt bi
hc v xc nh mc tiu im hoc khong phi da trn c s nh gi ng
vi kh nng ca nn kinh t.
1.3.2. Tnh hnh nghin cu nc ngoi v trong nc v cu tin
1.3.2.1. Cc nghin cu cu tin nc ngoi
Trn thc t, nghin cu nh lng v cu tin c t trc nhng nm
1970 ca th k trc, phn ln cc nghin cu ch c tin hnh ti cc nc c
h thng tin t vng mnh, c bit l Hoa K v Vng Quc Anh v rt t
nghin cu c thc hin ti cc nc ang pht trin. Do cu tin ng mt vai
tr quan trng trong phn tch kinh t v m, c bit l lin quan n s la chn
v thc thi chnh sch tin t ca mi quc gia nn xu hng nghin cu thc
nghim cu tin lan rng ti mt s quc gia pht trin cng nh nhng quc gia
ang pht trin. Theo thi gian, cng vi s pht trin ca cc k thut nh
lng th cc m hnh kinh t lng cng ngy cng phn nh st vi thc t hn v
cho kt qu d bo trong tng lai mt cch tng i chnh xc. T cui nhng
nm 1990 tr li y, cc nghin cu thc nghim v cu tin bng m hnh kinh t
lng phi tuyn ngy cng hiu qu, v cc dng m hnh phi tuyn c th c
xem l nm bt c cc phn ng bt i xng, nhng thay i cu trc, v cc
hin tng khc ca pht trin kinh t xung quanh thi k nghin cu, vn ch
nh cu tin phi tuyn c th c nghin cu ca nhiu tc gi.
Kt qu nghin cu cu tin i Loan trong giai on 1962-1996 do
Huang, Lin, Cheng thc hin nm 2001 [49] cho thy khi chnh ph c s iu tit
-
34
v kim sot cht ch bin ng ca li sut tin gi v ch s gi tiu dng th s
can thip qu mc ca chnh ph t mc tiu ra lm cho quan h gia cc
bin gii thch cu tin l phi tuyn. Hn na, mi quan h phi tuyn ny c khuynh
hng thay i nhanh chng khi nn kinh t ang trong suy thoi hn l khi
nn kinh t c xu hng i ln.
Nghin cu ca Choi v Saikkonen nm 2004 [4, tr 35] cho thy cu tin
nhy cm hn vi li sut khi li sut mc cao. V khi li sut mc cao m li
c s bin ng tng thm na th chi ph c hi ca vic nm gi tin cao hn v
chnh n lm cho cng chng tr nn nhy cm vi s thay i ca li sut khi h
a ra quyt nh nm gi tin. Mt khc, gi thuyt ca chu k chnh tr cho thy
rng nhng chnh tr gia ng chc trc cc k bu c thng thc hin chnh
sch tin t m rng thc y tng trng kinh t nhm mc tiu ti c c
nhim k sau.
Nhin cu v cu tin ca Nht do nhm nghin cu Youngsoo Bae, Vikas
Kakkar v Masao Ogaki thc hin nm 2006 [4, tr 35], theo ba dng hm da trn
cc l thuyt cu tin khc nhau. Trong , hai dng hm l phi tuyn v mt c
dng tuyn tnh thng thng. Kt qu ca nghin cu ny cho thy dng hm cu
tin di hn phi tuyn l ph hp hn c.
Nghin cu cu tin trong di hn ca M, Anh trong giai on 1961-1997
do Chen v Wu [31] thc hin bng m hnh hi quy chuyn tip trn m (ESTAR).
Kt qu nghin cu ca h cho thy vic s dng phng php ng tch hp tuyn
tnh thng thng trong gii thch cu tin trong di hn l khng thch hp sau khi
tnh n s tn ti ca chi ph giao dch. Tng t, Sarno, Taylor v Peel (2003)
[63] xut mt m hnh cn bng hiu chnh phi tuyn (Nonlinear CEM) l mt
dng ca m hnh (ESTAR) cho cu tin ca M m kt qu cho thy cu tin ca
M n nh trong sut thi k 1869 - 1997.
Nghin cu cu tin M1 c cho giai on 1962-1995, Lutkepohl v cng
s [56, tr 240] xem xt n tnh n nh ca hm cu tin nc c v ng thi
cng quan tm ti kh nng phi tuyn. C th, xem xt cc tc ng ca vic thng
-
35
nht nc c ti cu tin M1 trong c thi k quan st t 1960Q1 ti 1995Q4. Kt
qu nghin cu cho thy rng trc khi m hnh ha STR th cc nghin cu trc
y v cu tin M1 c ch ra rng tnh ma v trong cu tin thay i do
vic Thng nht Tin t nc c vo ngy 1 thng By nm 1990. iu ny dn
ti mt tp hp cc bin gi theo ma b sung vo nhng bin c trong m
hnh. Cc bin gi mi nhn gi tr khc khng k t sau qu 3 nm 1990. Sau khi
m hnh ha STR v thc hin c lng, kt qu c lng thu c cho thy
hm cu tin c ph hp vi dng phi tuyn hn l dng tuyn tnh.
Vi kt qu nghin cu cu tin ca Trung Quc trong giai on 1987-2004,
cc tc gi Darran Austin v Bert Ward [32, tr 199] khng nh mt khi nn kinh
t c s ci cch h thng ti chnh din ra th cu trc hm cu tin tuyn tnh b
ph v, v thng qua kt qu c lng c t hm cu tin phi tuyn, cc tc gi
ch ra hm cu tin ca Trung Quc n nh ch khi lm pht t di ngng
5,37%. ng thi, h cng a khuyn ngh cho cc nh iu hnh chnh sch tin
t Trung Quc nn duy tr mc lm pht di 5,37%.
1.3.2.2. Cc nghin cu cu tin Vit Nam
Cho n hin nay s lng cng trnh nghin cu nh lng v cu tin
cho Vit Nam l tng i t. Trong , cc nghin cu hu ht ch c thc
hin trong nc v s t c thc hin ngoi nc. Mc d, cc nghin cu
c thc hin trong nc hay ngoi nc, c khc nhau v cch la chn
dng hm, cc bin tc ng, phng php tip cn xy dng v a ra dng
hm cu tin khc nhau nhng nhn chung cc cc kt qu c lng thu c
u c mt hm kh ging nhau l gii thch hnh vi nm gi tin, kh nng
ng dng n trong iu hnh chnh sch tin t trong nhng giai on nht nh.
Di y l mt s trng hp i din cho tnh hnh nghin cu cu tin cho
Vit Nam trong thi gian qua.
Nghin cu v cu tin M1 ca Vit Nam trong giai on 1977-1991 do V
Tr Thnh v Suiwah Leung thc hin nm 1996 [4], vi cch tip cn bng m
hnh iu chnh tng phn (PAM), cc tc gi ch ra rng giai an 1977
-
36
1991 cu tin t l thun vi thu nhp, t l nghch vi bin lm pht v vic ci
cch gi c cng c nh hng n cu tin.
Trong nghin cu cu tin M1 ca Vit Nam, giai on 1991-2002 tc gi
ng Tr Trung [34] xy dng m hnh hm cu tin trong di hn cho Vit Nam
vi cc bin s gii thch gm: sn lng cng nghip (IO); li sut cho vay c k
hn 3 thng; t l lm pht (Inflation); t gi hi oi thc t gia USD/VND
(REX). Vi s liu chui thi gian t thng 1/1991 n thng 12/2002, kt qu c
lng c bng m hnh hiu chnh tng cho thy cc bin s trong m hnh cu
tin di hn u c ngha thng k v du ca cc h s ph hp vi l thuyt.
Tuy nhin, cc h s cha phn nh ng vi tnh hnh thc tin trong giai on
nghin cu. C th, du ca h s IO l b1 = 0,066 dng l ph hp nhng gi tr
qu nh (ch c 0.066) khng th gii thch c i vi c im ca nn kinh t
trong qu trnh chuyn i tin t ha v h thng ti chnh pht trin mc thp
nh Vit Nam. Trong khi, du ca h s REX (0,136), v du ca bin tr bin ph
thuc M1t-1 (0,936) l dng v kh ln. nh hng ca lm pht ngc chiu vi cu
tin phn nh qua du m ca h s INF l hp l. Nh vy, cc h s c lng c
ca ng Ch Trung ch c ngha v mt thng k m khng c gi tr trong vic gii
thch thc tin.
Nu nh cc nghin cu v cu tin Vit Nam c thc hin trc nm
2008 ch dng li khi lng tin hp M1 th sau nm 2008 cc nghin cu c
thc hin khng ch dng li vic phn tch v c lng cho khi lng tin hp
M1 m cn xem xt cho c khi lng tin thc t M2. Sau y l mt s nghin
cu in hnh cho cu tin Vit Nam c thc hin sau nm 2008.
Trong lun n tin s, Trng i hc Kinh t Quc dn H Ni (2008), tc gi
H Qunh Hoa [4, tr 128, 142] tp trung vo vic c lng cho c hai khi lng
tin l M1 ca Vit Nam trong giai on 1994M7-2006M12 v M2 ca Vit Nam
trong giai on 2000M6-2006M12 bng m hnh vc t hiu chnh sai s (VECM).
c lng cho khi lng tin M1, tc gi s dng hm cu tin c dng:
M1= f(lip, aninfe, ger)
-
37
Vi m hnh trn cc bin s c gii thch ln lt l: M1- l khi lng
tin hp; lip- l tc thay i ca ch s cng nghip; aninfe- l t l lm pht k
vng; ger- l t l mt gi ca ng ni t.
c lng cho khi lng tin M2, H Qunh Hoa s dng hm cu tin
c dng:
M2 = f(lip, tpkb, ger)
Trong , M2 khi lng tin thc t, lip- l tc thay i ca ch s cng
nghip; tpkb- l li sut tn phiu kho bc trng thu bnh qun nm; ger- l t l
mt gi ca ng ni t.
Kt qu c lng t m hnh VECM cho thy hm cu tin M1 ph hp
hon ton vi l thuyt v thc tin. Kt qu cng ch ra cu tin ph thuc
dng vi thu nhp v ph thuc m vi chi ph c hi ca vic nm gi tin. H
s co gin ca cu tin vi thu nhp, vi ger phn nh ng thc trng ca mt
nn kinh t trong qu trnh tin t ha v c hin tng la ha. Trong khi ,
kt qu c lng cu tin M2 li cho thy tng phng tin thanh ton ph
thuc nhiu nht vo thu nhp v t gi, cn li sut ca kho bc c nh hng
yu ti M2. Tm li, c hai c lng hm cu tin M1, M2 m H Qunh Hoa
nghin cu u n nh trong thi k nghin cu v phn nh ng c im kinh
t Vit Nam trong thi k chuyn i, qu trnh tin t ha din ra mc cao.
Gn y nht, nghin cu mi quan h gia lm pht v chnh sch tin t
ca Vit Nam, TS Nguyn Phi Ln [12] xy dng hm cu tin (M2) m rng
trong di hn sau khi b sung thm bin lm pht k vng () v m hnh hm cu
tin di hn c bn m tc gi nghin cu trc . Vi s liu theo qu trong giai
on t 1999 (qu I) n 2010 (qu IV), kt qu hi quy theo phng php hiu
chnh sai s dng vc t (VECM) cho thy du ca cc h s c lng ph hp vi
l thuyt v c ngha thng k; cu phng tin thanh ton ph thuc thun chiu
vo thu nhp v ngc chiu i vi t gi v k vng lm pht. ng thi, tc gi
cng ch ra hin tng gm gi vng v ngoi t l kh ph bin mi khi ni t
mt gi hoc k vng lm pht trong dn chng tng cao.
-
38
Nhn chung cc nghin cu thc nghim v cu tin Vit Nam mi ch
dng li vic s dng cc m hnh tuyn tnh. Rt t cc nghin cu thc nghim
v cu tin bng m hnh hi quy phi tuyn, chng hn nh phng php hi quy
chuyn tip trn. Nghin cu ca Bi Duy Ph [1, tr 55] l mt trong nhng nghin
cu him hoi s dng m hnh hi quy phi tuyn chuyn tip trn (STR) nghin
cu cu tin hp M1 Vit Nam giai on 2000Q1-2010Q4. Theo tip cn hi quy
phi tuyn, tc gi xy dng hm cu tin phi tuyn cho Vit Nam c dng l m
hnh hi quy chuyn tip trn logistic (LSTR1).
Vi kt qu thu c t m hnh hi quy chuyn tip trn (LSTR1), tc gi
ch ra lng tin M1 ca Vit Nam ph thuc rt ln vo s gia tng ca ch s gi
c, trong khi cc bin khc u b loi b v khng c ngha thng k v kt
lun rng vi nn kinh t Vit Nam, lm pht l mt hin tng c tc ng ln
nht ti tin t. Hn na, cng t m hnh c lng thu c, tc gi ch ra cc
h s ca LnCPI v LnCPI phn tuyn tnh u nhn gi tr dng kh ln, cn
phn phi tuyn h s ca LnCPI v LnCPI u nhn gi tr m. Tc gi kt
lun rng p lc ca cung tin rt ln khi nn kinh t ri vo tnh trng lm pht
cao. Cui cng, tc gi khuyn ngh cho mc lm pht thp, n nh m
khng nh hng ti cc quyt nh ca h gia nh v doanh nghip th Ngn hng
Trung ng Vit Nam cn gi cho mc chnh lch lm pht gia cc thng k tip
di mc 1,014%.
1.3.3. Mt s hng nghin cu khc trong v ngoi nc c ng dng
m hnh chui thi gian phi tuyn
Nghin cu u tin v m hnh STAR l ca Bacon (1971) [21], ngi
xut ra m hnh STAR vn dng m hnh ca mnh tm hiu xem tc ng ca
dng nc chy xung mt con knh c nghing ti chiu cao ca lp a tng b
mt b ng nc c cha hot tnh trn b mt. Kt qu nghin cu cho thy rng
dy ca lp a tng c gi nh l ph thuc phi tuyn vo dng nc.
Skalin v Terasvirta (1999) [68], p dng m hnh ESTAR vi d liu chui
thi gian hng nm i vi chn bin kinh t v m: vic lm, sn xut cng nghip,
-
39
tiu th, xut khu, nhp khu i vi Thy in trong giai on 1870 n nm
1988 gii thch "chu k kinh doanh Thy in". Tc gi ch ra hai ng gp ln
ca m hnh ESTAR. u tin, n gii thch s st gim mnh ca vic lm trong
nhng nm 1920 tt hn so vi m hnh tuyn tnh AR. Th hai, n theo di d liu
t nhng nm 1960 tr i tt hn trong khi m hnh tuyn tnh khng gii thch c.
Hall v cng s (2001) [50], s dng m hnh LSTAR vi d liu chui thi
gian t thng 1/1876 n thng 5/1998 ca cc kh tng thy vn ca Lin Bang
c nghin cu hin tng El Nino Southern Oscillation (ENSO) l mt s gin
on ca h thng kh quyn i dng vng nhit i Thi Bnh Dng c
nhng hu qu quan trng i vi cc iu kin thi tit ton cu. Kt qu ch ra
rng, hin tng El Nino khng tun theo mt quy lut no v m hnh LSTAR c
th gip cho vic d on hin tng El Nino xy ra trc mt vi thng.
M. Koster (2005) [60], p dng m hnh t hi quy chuyn tip trn (STAR)
m hnh ho m hnh v m ca nn kinh t Nam Phi. Kt qu cho thy cc m hnh
phi tuyn cho kt qu d bo tt hn m hnh tuyn tnh.
N.Forster v cng s (2007) [39] dng m hnh LSTAR m hnh ho tc
ng ca cc ci cch nn kinh t ti cc nc Trung v ng u (ECCE). Kt qu
tnh c kh nng chuyn dch theo xu hng v nh mc, gii thch nh hng
ca vic ci cch n GDP v nng sut lao ng. Kt qu cng cho thy hu ht
cu trc b ph v ti cc nc CEEC bi mt qu trnh dng xu th hoc qu trnh
nghim n v. Kt qu cng cho thy ci cch tc ng rt t vo tng trng GDP,
tc ng mnh vo nng sut lao ng.
Ralf Bruggemann, Jana Riedel (2011) [26], s dng m hnh LSTAR
phn tch li sut trong ngn hn Vng Quc Anh thi k 1970-2006. Kt qu
nghin cu cho thy rng nhng pht hin da trn cc m hnh tuyn tnh cho thy
mc kh nhiu cc sai lm v c th dn n d bo t l li sut km. ng thi
nhm tc gi nhn mnh rng i vi trng hp ca Vng quc Anh, phng
php hi quy phi tuyn chuyn tip trn l mt la chn kh thi cho vic phn tch
cc chnh sch tin t v d bo li sut.
-
40
GS. Nguyn Khc Minh, Nguyn Mnh Hng v Nguyn Vit Hng [61], s
dng hi quy chuyn tip trn logistic (LSTAR) m hnh ho tc ng ca
nhng ci cch chnh sch kinh t Vit Nam t 1985 ti 2006 trong ba khu vc
kinh t: nng nghip, khu vc cng nghip v khu vc dch v. Tc gi nghin cu
tc ng ca vic ci cch ti tng trng GDP v nng sut lao ng trong tng
khu vc. Tc gi c bng chng v s thay i cu trc ca chui GDP v bng
chng tc ng tch cc ca cc ci cch n tng trng GDP thng qua cc kt
qu c lng t m hnh LSTR1 cho ba chui GDP c cho nh sau:
Kt qu c lng ca cc tham s t ba m hnh cho thy tc dch
chuyn ca khu vc nng nghip gia thi u v thi k cui l nhanh hn cc
khu vc khc. Kt lun rng, ci cch trong lnh vc nng nghip thnh cng trong
vic khuyn khch nng dn lm vic v n nh v m. Cc kt qu cng cho thy
cc chnh sch ci cch khc c thc hin c nhng tc ng khc nhau ti
tng trng GDP ca tng khu vc kinh t Vit Nam.
Nhn chung, cc thc nghim v m hnh hi quy chuyn tip trn cc
nc trn th gii th hin v gii thch r hn so vi m hnh truyn thng nht
l i vi nhng tc ng mang tnh th ch, ci cch chnh sch ca nhng quc
gia ang trong giai on pht trin.
CN t
DV t
LnGDP t t t
T R
LnGDP t t t
11
2
1
11, 02 0, 028 (0, 092 0, 0084 ) 1 exp (7, 76/ )( 0, 445)
22, 0, 0135, 0, 9968
11, 52 0, 043 (0, 065 0, 024 ) 1 exp (6,18/ )( 0, 374)
s
s
s
- = + - - + - -
= = =
= + - - + - -
NN t
T R
LnGDP t t t
T R
1
2
11
2
22, 0, 0131, 0, 9935
10, 61 0, 0065 ( 0,2005 0, 0337 ) 1 exp (168, 51/ )( 0, 318)
22, 0, 0069, 0, 9932
s
s
s
-
-
= = =
= + - - - + - -
= = =
-
41
1.4. Tm tt chng 1
nc ngoi, vic pht trin v s dng cc m hnh hi quy chuyn tip
trn STR phn tch cc hot ng kinh t v m cng nh trong cc lnh vc
khc c tin hnh mnh m trong nhiu nm v thu c nhiu kt qu tch
cc c v l thuyt v thc nghim. Cn Vit Nam tuy cng c kh nhiu hot
ng nghin cu kinh t v m nh: lm pht, cu tin, cng nh cc ch tiu kinh t
v m khc bng cc m hnh kinh t lng song nhng nghin cu da trn lp cc
m hnh chui thi gian phi tuyn cn kh him hoi v thc s cha c nhiu c
kt v kt lun v kinh nghim thc t trong vn ny. V vy, lm r hn vn
l thuyt v kh nng ng dng ca lp m hnh chui thi gian chuyn tip trn
STR vo phn tch mt s ch tiu kinh t v m Vit Nam, th chng mt ca
lun n tp trung vo mt s vn nh sau:
- Trnh by c s l thuyt v m hnh hi quy chuyn tip trn STR dng
chun, cc trng hp c bit ca n.
- Tng quan tnh hnh nghin cu ca lp m hnh hi quy chuyn tip trn
STR mt s nc trn th gii trong c Vit Nam vo nhiu lnh vc khc nhau:
kinh t, a l, kh tngDa vo cc kinh nghim nghin cu ca cc nc bng
m hnh hi quy chuyn tip trn STR m tc gi tng kt s l t liu quan trng
cho nghin cu ca mnh.
V, ni dung ca chng tip theo s xem xt thc trng din bin v lm
pht, vai tr ca chnh sch tin t ca Vit Nam trong giai on 2000-2011 cng
nh xem xt n cc nhn t nh hng n chng, qua chn la cc bin gii
thch v chn la m hnh c lng thch hp cho qu trnh tip tc pht trin kinh
t Vit Nam.
-
42
Chng 2
PHN TCH DIN BIN LM PHT, VAI TR CHNH SCH
TIN T TRONG KIM SOT LM PHT VIT NAM
Nh trnh by chng mt, lp m hnh hi quy dng chuyn tip trn
(STR) c nhiu nc trn th gii bao gm c nhng quc gia pht trin v
ang pht trin vn dng vo lnh vc phn tch v m. Tuy vy, khng phi lc no
mt m hnh tt nht trong xu hng nghin cu trn th gii l mt m hnh
chun m em i p dng cho tt c cc nc. Vic xy dng mt m hnh
nghin cu, vi cc bin s ph hp phn tch cho cc bin v m ca mt quc
gia n cn ph thuc vo hon cnh hnh thnh lch s, tnh th ch, s liu, quy m
ca tng quc gia .
Tip theo chng 1, ni dung chng hai ca lun n s tp trung xoay
quanh vic phn tch din bin ca lm pht v vai tr ca vic iu hnh chnh
sch tin t trong kim sot lm pht Vit Nam giai on t 2000-2011. ng
thi, cng nh xem xt tnh kh thi trong vic ng dng lp m hnh hi quy
chuyn tip trn STR vo phn tch hai bin s v m l lm pht v cu tin ca
Vit Nam, trn c s s liu thu thp c t nhiu ngun khc nhau.
Vi mc ch , chng 2 ca lun n c b cc nh sau. Mc 2.1 din
bin lm pht v tng trng kinh t Vit Nam trong giai on 2000-2011. Mc
2.2. Mi quan h gia lm pht v tng trng Vit Nam. Mc 2.3 phn tch vai
tr ca chnh sch tin t trong vn kim sot lm pht Vit Nam trong giai
on t 2000-2011. Mc 2.4 phn tch cc nhn t chnh nh hng n lm pht
Vit Nam. Mc 2.5 l tm tt chng 2.
2.1. Din bin lm pht Vit Nam giai on t 2000 n 2011
Sau gn 30 nm ci cch v pht trin kinh t, c bit l sau khi hon
thnh chin lc: n nh- pht trin kinh t x hi n nm 2000 6 a t
nc Vit Nam ra khi tnh trng tr tr, khng hong kinh t v ang bc vo
6 Chin lc do i hi ng ln th VII (6/1991)
-
43
giai on tng trng nhanh v bn vng. Tuy nhin, trong qu trnh i mi nn
kinh t Vit Nam cng bc l nhiu mt yu km, thm vo l nhng thch
thc ln ang t ra c th gy bt li cho n nh v m trong nc. c bit,
cuc khng hong ti chnh khu vc t gia nm 1997 tc ng mnh n
kinh t nc ta. Tc tng trng kinh t gim t 9,3% (1996) xung cn
4,8%(1999), bt u phc hi vo nm 2000 vi tc tng trng l 6,8%. Tuy
vy, Vit Nam li ang tip tc ng trc nhiu p lc mi, c bit l nhng
vn t ra trong tin trnh hi nhp kinh t quc t v khu vc. Nhng vn
ny, t ra cho cc nh lnh o, cc nh nghin cu kinh t v hoch nh
chnh sch phi tm ra m hnh thch hp cho qu trnh pht trin kinh t Vit
Nam. V k t khi Vit Nam chnh thc tr thnh thnh vin th 150 ca t chc
thng mi th gii WTO (1/2007) th tnh hnh lm pht Vit Nam c xu
hng tng cao mc 2 ch s. Do , lm pht l mt ch c tho lun
nhiu nht trong giai on gn y, v vic kim ch lm pht tr thnh nhim v
trung tm, cp bch nhm n nh kinh t v m.
6.7 6.9 7.1 7.37.8 8.4 8.2
8.5
6.35.3
6.85.9
-0.50.8
43
9.58.4
6.6
12.63
19.89
6.52
11.75
18.13
-5
0
5
10
15
20
25
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Nm
%
Tng trng GDP Lm pht
Ngun: Tng Cc Thng K (GSO 2012), n v % so vi nm trc
Hnh 2.1. Tng trng kinh t v lm pht, 2000-2011
-
44
Cn c theo th din bin lm pht t 2000-2011 cho thy lm pht ca
Vit Nam c nhng c im ni bt l:
- Bin ng mnh, vi bin dao ng ln (-0,5%-19.89%);
- C nhiu nh nhn xy ra cc nm c t l lm pht t ngt cao hn
so vi cc nm trc , chng hn nh cc nm 2004(9.5%), 2008
(19.89%), 2011(18.13%);
- Xut hin tnh chu k trong ngn hn, tnh chu k ny hu nh c lp i
lp li trong gn sut c thi k nghin cu. R nht, k t 2004-2011 tr i, tnh
chu k xut hin 3 nm 1 ln, c hai nm lm pht tng cao mi c mt nm lm
pht tng thp hn.
iu ny cho thy, kim sot lm pht Vit Nam trong giai on 2000-
2011 cha thnh cng, cn tim n nhiu bt n. Nu cn c vo chiu hng bin
ng ca tc tng trng kinh t th din bin ca lm pht Vit Nam trong
giai on t 2000-2011 c th c chia thnh hai giai on:
- Giai on th nht, t 2000-2006, y l giai on m t l lm pht thp
gi mc mt ch s v tng trng cao. Trong , tng trng trung bnh giai
on 2000-2006 l 7,49%. i sng kinh t- x hi n nh.
- Giai on th hai, t nm 2007-2011, y l thi k m t l lm pht lm
pht Vit Nam tng cao mc hai ch s ( ngoi tr 2009 lm pht 6,52%), i km
vi lm pht cao l hin tng suy gim tc tng trng, tc tng trng bnh
qun trong c giai on t 2007-2011 l 6,56%. c bit, k t nm 2007 tr i,
lm pht c xu hng mt n nh, thng xuyn cao, ko di lu hn v dao ng
mnh hn so vi lm pht ca cc nc trong khu vc. Chiu hng bin ng ca
ch s CPI trong giai on 2007-2011 gn lin vi nhng bin ng din bin gi c
trn th gii.
2.1.1. Din bin lm pht trong giai on 2000-2006
K t khi Chnh ph bt u tin hnh chng trnh ci cch ton din h
thng kinh t Vit Nam vo nm 1989. Trong sut thp nin 1990, nn kinh t Vit
Nam t c nhng thnh tu ht sc ng ch , thnh cng bc u ca
-
45
nhng bin pht ci cch nm 1989 gy c n tng mnh m, c bit trong
lnh vc chng lm pht, t l lm pht gim lin tc hng nm, t 67,1% vo nm
1990 xung cn 3,6% vo nm 1997. Bn cch , tc tng trng GDP tng
lin tc cc nm tip theo t 5,1% (1990) n 8,8% vo nm 1997. Do nh hng
t cc cuc khng hong ti chnh lin tip trong 3 nm, Chu (1997), Nga
(1998), Brazil (1999) v s ri lon v ti chnh Mexico (1999) lm cho tc
tng trng kinh t ca nhiu nc trn th gii, c bit l khu vc Chu b tht
li v tc ng tiu cc ti kinh t Vit Nam. Nn kinh t Vit Nam trong nhng
nm cui thp nin 1990 phi tri qua hin tng suy gim gi lin tc, sc mua
gim st, u t nc ngoi v xut khu c du hiu suy gim, sn xut trong nc
ri vo tnh trng tr tr, hng ha ng nhiu, tht nghip gia tng ... v biu hin
ca hin tng ny l hin tng gim pht xy ra trong hai nm 2000, 2001 ca
giai on 2000-2006.
Nu ly mc bt u t nm 2000 lm c s so snh, nu so vi giai on
trc nm 2000 t ch ra sc chng lm pht th nn kinh t Vit Nam li t ngt
chuyn sang tnh trng chng thiu pht nhng nm 2000, 2001. Theo bo co
ca IMF, tnh hnh kinh t Vit Nam nhng nm u ca giai on 2000-2006 c
du hiu suy gim tc tng trng v i km vi hin tng gim pht, c th l:
Nm 2000, ch s gi lin tc gim qua cc thng trong nm, ch c 2 thng
u nm (t thng 1 n thng 2) c t l lm pht dng, 5 thng tip theo t thng
3 cho n ht thng 7 u c t l lm pht m. T l lm pht cho c nm 2000 l -
0,6%, tc tng trng t 6.7% thp hn so vi tc tng trng cc nm
trc .
-
46
0.40%
1.60%
-1.10%
-0.70%-0.60%
-0.50%-0.60%
0.10%
-0.20%
0.10%
0.90%
0.10%
-1.50%
-1.00%
-0.50%
0.00%
0.50%
1.00%
1.50%
2.00%
Thng1
Thng2
Thng3
Thng4
Thng5
Thng6
Thng7
Thng8
Thng9
Thng10
Thng11
Thng12
nm 2000
Ngun: Tng cc Thng K Vit Nam
Hnh 2.2. Biu ch s gi tiu dng (CPI) cc thng nm 2000
Nm 2001, gi tiu dng tip tc gim trong su thng u nm (CPI gim
lin tc trong 4 thng lin tip, thng 3 gim 0,7%, thng 4 gim 0,5%, thng 5
gim 0,2%, thng 6 gim 0,3%). Mt hng c gi gim mnh nht vn l gi lng
thc, thc phm, cy cng nghip, hng dt may, vn ti v bu chnh vin thng.
Kt qu l n cui nm 2001 nh nhiu n lc, chng ta y c t l lm pht
ln 0,8%, tc tng trng nng ln t 6,9%.
Nh vy, c th thy trong hai nm 2000, 2001 t l lm pht Vit Nam
thp mc k lc v tc tng trng kinh t cng c du hiu suy gim. C
nhiu nguyn nhn gii thch cho tnh trng gim pht ny, bao gm c nguyn
nhn khch quan v ch quan.
Nguyn nhn ch quan: hng ha sn xut khng gn vi tiu dng; trnh
qun l km v cng ngh lc hu.
Nguyn nhn khch quan: do tc ng ca cc yu t bn ngoi: s gim gi
hng ha v dch v trn th gii; cc cuc khng hong ti chnh lm nh tr
thng mi ton cu dn n gim sn xut v tng tn kho.
-
47
Tm li, tnh trng thiu pht trong hai nm 2000, 2001 l biu hin ca mt
nn kinh t ang trn suy gim v y l hu qu ca mt qu trnh sn xut mt
cn i v c cu do hu qu lch s li. Mc d, trnh tnh trng gim pht
ko di gy tr tr th ngay t nm 2000 Chnh ph thc hin chnh sch ti chnh
theo hng kch cu kch thch kinh t7. Vic thc hin chnh sch kch cu ny
ko cho t l lm pht nm 2001 tng ln 0,8%. Tuy nhin, v sau mt s kin
khc li cho rng vic duy tr chnh sch kch cu lin tc trong nhiu nm m bt
u t gia nm 2000 c nh gi l t hiu qu, bi v cc n gy tc ng qu
mc cn thit trong khi iu kin kinh t trong nc v th gii c s thay i v tt
nhin kt qu em li khng c nh mong mun. V, chnh bin php kch cu
vo thi im ny tuy lm tng mc gi chung vo cc nm 2002-2003, nhng
ng thi lm cho lm pht tng cao tr li cc nm tip theo.
Sang nm 2002, tnh hnh kinh t th gii nhn chung vn cha phc hi
nhng nh c s c gng, n lc ca cc nghnh, cc cp nn nn kinh t Vit nam
bt u c du hiu phc hi. Gi c th trng c chuyn bin tch cc, ch s gi