Miniatury GdańsKie ElEgancka czErń osnagdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/... ·...
Transcript of Miniatury GdańsKie ElEgancka czErń osnagdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/... ·...
ElEgancka czErń
Kolory GdańsKa — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta
Podwale Przedmiejskie
Podwale Przedmiejskie
ul. Chłodna
ul. Sempołowskiej
ul. Dolna
ul. Królikarnia
Podwale Przedmiejskie
ul. Łąkowa
ul. Ł
ąkow
a
ul. Łąkowa
ul. Reduta Żbik
ul. Sadowa
ul. S
zopy
ul. Szafarnia
ul. św. Barbary
ul. Seredyńskiego
ul. Długa G
robla
ul. Krowoderska
ul. Jaskółcza
ul. Jałm
użnicza
ul. Wróbla
ul. Radna
ul. Reduta Miś
ul. Reduta
Dzik
ul. Reduta Wyskok
ul. Reduta Wilk
ul. Śluza
ul. Kieturakisaul. Szczygła
ul. Zielona
ul. Fundacyjna
ul. Kamienna Grobla
ul. Kamienna Grobla
ul. Dobra
ul. T
rakt
św. W
ojcie
cha
ul. Długa
ul. Długa
ul. Bogusławskiego
ul. Szerokaul
. Pań
ska
ul. Szeroka
ul. Szerokaul. Garncarska
ul. Elżbietańska
ul. T
kack
a
ul. G
arba
ry
ul. B
ogus
ław
skie
go
ul. św. Ducha
ul. Mariacka
ul. Plebania
ul. Chlebnicka
ul. św. Ducha
Wał
y Ja
giel
lońs
kie
Wały Jagiellońskie
TARG
WĘG
LOW
Y
TARGDRZEWNY
GDAŃSKGŁÓWNY
DWORZEC PKS
PLACWAŁOWY
Ołowianka
ul. Hucisko
ul. Nowe Ogrody
ul. 3
Maj
a
ul. 3
Maj
a
ul. P
odw
ale
Grod
zkie
ul. Ogarna
ul. Ogarna
ul. Toruńska
ul. Toruńska
ul. Jaglana
ul. Wspornikowa
ul. Owsiana
ul. Toruńska
ul. Świętej Trójcy
ul. Kocurki
ul. Piwna
ul. K
alet
nicz
aul
. Ław
nicz
a
ul. P
oczt
owa
ul. K
lesz
a
ul. L
ekty
kars
kaul
. Koz
ia
Długi Targ
ul. Świętojańska
ul. Straganiarska
ul. Lawendowa ul. Tobiasza
ul. Katarzynki ul. Katarzynki
ul. Zamkowa
ul. Grodzka
ul. Czopowa
ul. Wartka
ul. Dylinki
ul. Osiek
Plac ObrońcówPoczty Polskiej
ul. Profesorska
ul. O
leja
rna
ul. Na Piaskach
ul. Bielańska
ul. Stolarska
ul. Tartacznaul. Sieroca
ul. Sukiennicza
ul. Browarna
ul. Mniszki
ul. Rajska
ul. Rajska
ul. Rajska
ul. Gradowa
ul. Korzenna
ul. Łagiewniki
ul. Łagiewniki
ul. Heweliusza
zaułek św. Bartłomieja
ul. P
odw
ale
Gro
dzki
e
ul. Gnilna
ul. 3
Maj
a
ul. 3
Maj
a
ul. Dąb
rowsk
iego
ul. Dąb
rowsk
iego
ul. Aksamitn
a
ul. Wałowa
ul. Wałowa
ul. Wałowa
ul. Krosna
ul. Karpia
ul. Stara Stocznia
ul. Rycerska
ul. Heweliusza
ul. Ryb
aki Doln
e
ul. Ryb
aki Górn
eul
. Gro
bla
I
ul. Z
łotn
ików
ul. G
robl
a II
ul. G
robl
a III
ul. T
okar
ska
ul. Podwale Staromiejskie
ul. Podwale Staromiejskie
ul. Stągiewna ul. Długie Ogrody
ul. Długie Ogrody
ul. Angielska Grobla
ul. Elbląska
ul. S
ienn
icka
ul. W
ygon
ul. Powalna
Mot
ław
a
ul. Podwale Staromiejskie
Mot
ław
a
Motława
NOWA MOTŁAWA
NO
WA
MO
TŁAW
A
ul. D
ługi
e Po
brze
że
ul. D
ługi
e Po
brze
że
Targ
Ryb
ny
ul. C
hmie
lna
ul. C
hmie
lna
ul. Chmielna
ul. Ż
abi K
ruk
ul. L
asta
dia
ul. R
zeźn
icka
ul. R
zeźn
icka
ul. O
kopo
wa
ul. O
kopo
wa
ul. O
kopo
wa
ul. Na Stoku
ul. Na Stoku
ul. Biskupia
ul. Z
aroś
lak
#6
Teatr Wybrzeże
Stare Przedmieście
TeatrSzekspirowski
GdańsKie Miniatury
2
1. Jakijestkolorcegieł,zktórychzbudowanoobecnąsiedzibęBankuGospodarkiŻywnościowej,stojącąprzyulicyBogusławskiego?
a. czarny
b. czerwony
c. żółty
2. PrzyTarguWęglowym(obokZłotejBramy)znajdujesięDwórBractwaa. św.Jerzego?
b. św.Grzegorza?
c. św.Alojzego?
3. Coupamiętniametalowedrzewo(wykonanezestalinierdzewnej),stojącenaTarguWęglowym?a. tysiącletniąhistorięmiasta
b. wizytypapieżawGdańsku
c. powstanie„Solidarności”
4. PrzyTarguWęglowymniegdyśstałystragany,aobecnieznajdujesięniewielkipasażhandlowy.Jaksięnazywa?a. Wielkomiejski
b. Królewski
c. Dominikański
5. PrzybudynkuWielkiejZbrojownistoidużarzeźbaprzedstawiającawojownika,którywprawejręcetrzymamiecz,aprawąstopęopierana:
a. kuliarmatniej?
b. tarczy?
c. głowie?
Quiz
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
3
Najstarsze słowa w ludzkiej mowie określające kolory odno-
siły się do bieli i czerni – dwóch skrajnie odmiennych barw.
Prawdopodobniebyłotopodstawowerozróżnienienakolory
jasneiświatłoorazichprzeciwieństwo,czyliciemność.Jasność
iciemność,czerńibiel,towarzyszączłowiekowiodzawsze,nic
więcdziwnego,żenabrałyszczególnegoznaczenia.Nacałym
świeciebieliczerńmająbogatąsymbolikę,którajednakróżni
się znacząco w zależności od miejsca i czasu. O różnych, po-
zytywnychinegatywnych,aspektachczernidowiemysiępod-
czasmarcowegospaceruwramachcyklu„GdańskieMiniatury”
poświęconegokolorom.
Pr zeciwieńst wo bieli
Czerńbyłajednymzpierwszychkolorówwsztuce.Namalowi-
dłachskalnychwidzimytębarwęobokbieli,czerwieni iżółci.
Czarnypigmentpoczątkowouzyskiwanozwęgladrzewnego.
WkulturzestarożytnegoEgiptubyłtopozytywnykolor,ko-
jarzony z Nilem, potężną rzeką, która nanosiła żyzny ciemny
muł,dziękiczemuwpustynnympaństwiemożnabyłoupra-
wiaćziemięihodowaćzwierzęta.ByłtotakżekolorAnubisa,
boga zmarłych, który strzegł spokoju w zaświatach. Anubisa
przedstawianoczasamipodpostaciączarnegopsalubszaka-
la,aczerńsymbolizowałaodrodzenie.
Z kolei w wyobrażeniach greckich czarne były wody
Acheronu–rzeki,któramiałaoddzielaćświatżywychodświa-
ta umarłych. Ponadto grecki bóg podziemi, Hades, w swym
pałacuzasiadałnaczarnym,hebanowymtronie.Czerńtowa-
rzyszyłastarożytnymGrekomtakżenacodzień,barwatabyła
jednąznajczęściejstosowanychwgreckiejceramice.Dodziś
możemypodziwiaćniesamowitehistorieiwydarzeniazgrec-
kichmitówprzedstawionenawazach,amforachi innychna-
czyniach. Dwiema najpopularniejszymi technikami były: ce-ramikaczarnofigurowa i czerwonofigurowa,w tejdrugiej
–jakpodpowiadanazwa–czerwonepostacieukazywanona
czarnymtle.
W starożytnym Rzymie ubrania w kolorze czarnym nosili
ludzie niezbyt zamożni. Fiolet przeznaczony był dla cesarza,
czerwieńdlażołnierzy,abieldlakapłanów.Wczarnychubra-
niachchodzilirzemieślnicyirobotnicy,choćtaknaprawdęich
szatybyłypoprostuciemne–szarawelubbrązowe,ponieważ
trudno było wówczas ufarbować tkaninę na jednolicie czar-
ny,głęboki kolor.Zczasemczarne stroje zaczęłybyćużywa-
ne w okresie żałoby.W starożytności czerń była więc barwą
istotną, ale jeszcze nie najważniejszą. Zmiany miały nastąpić
w kolejnej epoce, czyli w średniowieczu, były one jednak
stopniowe.
Przezwiększośćśredniowieczaulubionymkolorembył,tak
jaku starożytnychRzymian, czerwony.Później zacząłgowy-
przedzać niebieski, a jeszcze później do wyścigu przyłączyła
sięczerń.WXIIwiekuwybuchłspórpomiędzydwomazako-
nami: cystersami i benedyktynami. Spór dotyczył koloru
habitów. Benedyktyni, najstarszy zakon europejski, założony
wVIwiekuweWłoszech,nosili czarnehabity, comiało sym-
bolizowaćskromność iskruchę.Zakoncystersówzostałzało-
żonykilkawiekówpóźniej,dokładniepodkoniecXI stulecia.
Pierwsze klasztory cysterskie powstały na terenie obecnej
Francji, zakonnicynosilibiałehabity.Benedyktyniuważali, że
kolor czarny bardziej przystoi skromnym, ciężko pracującym
mnichom niż biel. Cystersi nie pozostali im dłużni i potępili
czerńjakokolorciemności,grzechuiszatana,przeciwstawia-
jąc jej biel jako symbol czystości i niewinności. Co ciekawe,
klaudiuSz grabowSki
ElEgancka czErń
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
4
kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta #6
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
mnisiobuklasztorówtaknaprawdęniechodziliwśnieżnobia-
łychlubcałkowicieczarnychhabitach.WXIIwiekutrudnobyło
ufarbowaćtkaninynabiało lubczarno,wskutekczegostroje
miałyróżneodcieniekremowe,szareibrązowe.
Wprzeciwieństwiedobiedakówimnichówludziezamożni
nadalubieralisięwkoloroweszaty,barwioneczęstozapomo-
cąkosztownychsubstancji.Czerństałasiękoloremdwuznacz-
nym:kojarzonojązpozytywnymicechami,takimi jakskrom-
ność ipokora,ale jednocześniemogła symbolizowaćgrzech
isiłynieczyste,zszatanemnaczele.
Wżyciucodziennymkontrastczerniibielibyłchętniewy-
korzystywany.Zauważono,żenajasnympapierzenajlepiejwi-
docznyjestczarnyatrament,idlategobyłonwpowszechnym
użyciu.Połączenieczerniibielizostałoutrwalonepowynale-
zieniudruku.Dodziśtekstywgazetachiksiążkachdrukujesię
najczęściejnajasnympapierze,używającczarnegotuszu.
Jednakniewkażdejkulturzezestawieniebieliiczernibyło
ijestrównieoczywistejakwnaszej.Przykładstanowiąszachy.
Gra powstała w Indiach, gdzie kontrastowym zestawieniem
byłaczerwieńiczerń.Wtakiejteżformieszachy–przezPersję,
czylidzisiejszyIran,orazkrajearabskie–trafiływśredniowie-
czudoEuropy.Tutajzabardziejkontrastoweuważanowtym
czasie połączenie bieli i czerwieni, dlatego czarne figury zo-
stałyzastąpioneprzezbiałe.Alejużpodkoniecśredniowiecza
bardziejwyrazistewydałosięzestawieniebieliiczerni,zatem
czerwone figury zastąpiono czarnymi!Tak pozostało do dziś.
Nawschodziegrasię,używającfigurczerwonych iczarnych,
nazachodzieprzyjęłosiępochodzącezokresupóźnegośre-
dniowieczazestawieniebieliiczerni.
teatr szeksPirowski, ulica bogus ł awskiego 1
NaGłównymMieścieznajdujesięwieleinteresującychbudow-
li,alejednaznichwyróżniasięniespotykanąbarwą.Pomiędzy
budynkamizczerwonejcegły,pokrytyminiekiedykolorowymi
tynkami idodatkowymidekoracjami, rzucasięwoczyczarna
bryłaTeatruSzekspirowskiego.Obiektmanietylkowyjątkowy
kolorikształt,aletakżeciekawąhistorię.
Jakwieciez„Miniatur”poświęconychbarwieżółtej,wroku
1887 w tym miejscu powstała Wielka Synagoga. Budowla
została rozebrana w 1939 roku przez rządzących wtedy
Gdańskiem nazistów. Plac przez długie lata pozostawał pu-
sty, dopiero w latach 2011–2014 wzniesiono tu teatr. Projekt
budynkuzostałwybranywmiędzynarodowymkonkursie,do
którego zgłoszono wiele prac z całego świata. Spośród nich
juryoceniłopozytywnie38projektów,awwynikudalszejse-
lekcjinagrodzono3prace,zktórychjednązrealizowano.
WłoskiarchitektzWenecji,profesorRenatoRizzi,zapropo-
nowałniezwykłerozwiązanie.Budynekteatruformąnawiązu-
jedoukładumiasta,mazatemmury,zaułki,placyki.Schodami
możnadotrzećnatarasy,zktórychrozciągasiępięknywidok
naGdańsk.Obiektjestwięcswoistymmodelemmiasta,wktó-
rego centrum-sercu znajduje się teatr. Samą scenę ukryto –
niczymwszkatule–wbudynkugłównym,któregodachjest
otwierany. Nie jest to zwykła scena. Ponieważ w teatrze od-
bywa się Festiwal Szekspirowski, scena otrzymała kształt, jaki
miałyteatryzaczasówSzekspira.
William Szekspir jest uważany za jednego z najwybitniej-
szychtwórcówteatralnych.Żyłwlatach1564–1616wAnglii,
podczaspanowaniakrólowejElżbietyI.Szekspirnapisałwiele
znanych iczytanychorazwystawianychdodziś sztuk, takich
jak:Hamlet,Król Lear,Otello,MakbetczyRomeo i Julia.Sztukite
prezentowanonascenachotoczonychztrzechstronmiejsca-
midlapubliczności.Zczasembudowanodookołagalerie-try-
buny,bywięcejosóbmogłopodziwiaćspektakle.Takpowsta-
ła scena, którą nazwano elżbietańską, od imienia królowej,
miłośniczkisztukiiteatru.
Dlaczego jednak teatr ze sceną elżbietańską powstał
w Gdańsku? W XVII wieku stanęła w tym miejscu SzkołaFechtunku, czyliszermierki.Szermierz toosoba,którawła-
dabiałąbronią, tzn.broniąsłużącądowalkiwręcz, taką jak
5
kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta #6
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
szpadaiszabla.Budynekszkołyskładałsięzniezadaszonego
podwórza,otoczonegogaleriami-trybunamidlapubliczności,
przyjednejzgaleriiznajdowałasięscena.Służyłnietylkojako
szkoła,odbywałysiętutakżeróżnepokazy:dzikichzwierząt,
linoskoczków,występowaliturównieżaktorzy.
W 1797 roku na tej scenie wystąpiła słynna trupa teatral-
naTruskolaskichzWarszawy.Jejgwiazdamibyłomałżeństwo
Truskolaskich:Tomasz i Agnieszka. Małżeństwo występowało
na scenachWarszawy, Lwowa, Poznania i Lublina. Agnieszka
uważana była za najlepszą aktorkę swojej epoki. Chociaż
pochodziła z ubogiej rodziny, zrobiła niesamowitą karie-
rę, co nie było łatwe w tamtych czasach. Pomogły jej talent
i uroda. Wskazówek dotyczących sposobu gry udzielały jej
sameksiężne: IzabelaCzartoryska i IzabelaLubomirska,które
w trakcie swoich zagranicznych podróży widziały spektakle
paryskichgwiazd.Nascenieobokrodzicówgrałatakżecórka
Agnieszki iTomasza–Józefa, równieżniezwykleutalentowa-
na. Dziewczynka po raz pierwszy wystąpiła w wieku 11 lat.
Truskolascy zawitali do Gdańska wiosną 1797 roku. Występy
ich trupy teatralnej okazały się sukcesem zarówno finanso-
wym,jakiartystycznym.BudynekSzkołyFechtunkubyłjednak
w bardzo złym stanie. Nieremontowana drewniana budowla
byłazbytmałaiprzestarzała.
W1798rokupodjętodecyzjęobudowieteatruzprawdzi-
wegozdarzenia.Wlatach1799–1801powstałbudynekTeatru
Miejskiego, zlokalizowany przy pobliskim Targu Węglowym,
który jeszcze dzisiaj zobaczymy. Dawną szkołę, która służyła
m.in.jakoteatr,trzebabyłow1809rokurozebraćzewzględu
najejzłystantechniczny.
Po zniszczeniach II wojny światowej postanowiono od-
budować Główne Miasto, a w innych dzielnicach Gdańska
wznieśćnowoczesnązabudowę.GłówneMiastomiałopozo-
stać zabytkowym centrum Gdańska i przyciągać zwiedzają-
cych.AbypodkreślićurodępanoramyGłównegoMiasta,zło-
żonejzpotężnychwieżitworzącychkoronkowetłoszczytów
kamienic,zdecydowanosięnapewienzabieg–rozciągającą
sięwokółprzestrzeń,odstronypołudniowejipółnocnej,po-
zostawiononiezabudowaną.Szerokiepasyzajęłazieleń.Takie
niezabudowane place, tworzone po to, by odsłonić widok
na ciekawy obiekt lub miejsce, nazywamy esplanadą.Teatr
Szekspirowski wzniesiono właśnie na takiej esplanadzie, na-
wiązującdo„teatralnej”przeszłościtegofragmentumiasta.
Niebyłotozadaniełatwe.Obudowęteatrustaranosię23
lata,samarealizacjaprojektutrwała5 lat.Elewacjewyłożono
780000cegieł,formowanychręcznie,takjakwśredniowieczu,
a dodatkowo barwionych na czarno przy użyciu naturalnej
substancji.Czerńcegiełteatruuzyskanopoprzezdodaniedo
nich antracytu. Antracyt to rodzaj węgla kamiennego, uwa-
żany za jego najszlachetniejszą odmianę. Zawiera najwięcej
czystegopierwiastkaijestnajczarniejszyzewszystkichgatun-
kówwęgla.Dach i tarasybudynkuwyłożonoceglanąkostką,
któratakżejestczarna.
Moda na czerń
PrzełomwsposobiepostrzeganiaczerninastąpiłwwiekuXIV,
awpłynęłonatokilkaczynników.WtymczasieprzezEuropę
przetoczyłasięstraszliwazaraza:dżuma.Wybuchłanapołudniu
naszego kontynentu, zabójczą chorobę wywoływały bakterie,
przenoszoneprzezpchłyżyjącenaszczurach.Gdybrakowało
naturalnychkarmicieli,pchłyatakowałytakżeludzi.Wywołana
bakteriądżumychorobamiałastrasznyprzebiegizarażeninią
w większości umierali. Nazywana była czarną śmiercią z po-
wodukrwawychwybroczyn,któreszybkosiniały istawałysię
ciemne.Jednaktoniepotocznanazwadżumymiaławpływna
popularność czerni. W średniowieczu poziom medycyny nie
byłzbytwysoki,nieznanoprzyczyn,z jakichchorobyatakują
ludzi, i tym bardziej nie wiedziano, jak skutecznie te choroby
leczyć.Dlategopowszechnieuważano,żegwałtownezarazysą
karąboskązagrzechyludzi.
6
kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta #6
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
Po przejściu zarazy szukano rozwiązań, które miały złago-
dzićgniewBoży.Jednymznichbyłonawoływaniedoskrom-
nego życia i, na przykład, nienoszenia kolorowych, drogich
szat. W wielu miastach wprowadzano zakazy noszenia zbyt
kosztownychubrań.Zakazy takiepojawiały się jeszczeprzed
wybuchem strasznej epidemii. Miały przeciwdziałać zbyt du-
żymwydatkomnakolorowestroje.Wtymczasiefarbiarzetka-
ninudoskonalilisposobybarwieniaiuzyskalipięknągłęboką
czerń.Wczarnych,alekosztownychszatach(np.jedwabnych)
zaczęlichodzićzamożnimieszczanie,modatakapojawiłasię
weWłoszech, które w tym okresie były jednym z najzamoż-
niejszychregionówEuropy.DoXIVstuleciakrólowie,książęta
iszlachtawciążjeszczeubieralisiękolorowo,ichżadnezakazy
nie obowiązywały. Potem jednak także szlachetnie urodzeni
zaczęlinosićczarneszaty.
PrawdziwamodanaczerńzapanowaławXVwieku.Towte-
dystałasięonapopularnawśródkrólów iwładców i szybko
rozprzestrzeniłasięwcałejEuropie.Niektórzykrólowieiksiążę-
taubieralisięwyłącznienaczarno,ozdabiającjednakstrójdro-
gimiklejnotami,biżuteriązezłotaczykosztownymifutrami.
Oprócz mody do popularności czerni przyczyniły się tak-
że aspekty bardziej duchowe. Jej pozycja ugruntowała się
w Europie w XVI stuleciu za sprawą reformacji – ruchu,
któregotwórcydomagalisięzmianwdoświadczającymkryzy-
suKościelekatolickim.WskutektegowKościeledoszłodoroz-
łamuipowstaniakilkuodłamówchrześcijaństwa.Zwolennicy
reformacji nawoływali do skromnego życia bez przepychu.
Jednym z elementów, które potępiono, były kolorowe szaty,
zwłaszcza te w najbardziej rzucających się w oczy barwach:
czerwieniiżółci.Poszukującprostotyiumiaru,wskazywanona
różneodcienieszarości,brązu,błękituiwłaśnieczerni.Wwy-
padku kobiet i dzieci dopuszczalna była także biel. I faktycz-
nietebarwyzaczęłydominowaćwrejonach,gdziewiększość
mieszkańców opowiedziała się za reformacją, w tym właśnie
w Gdańsku. Jak można zobaczyć na starych obrazach i por-
tretach,przezwiele lat ludziemieszkającywnaszymmieście
nosiliciemne,częstoczarneszaty.
Efekty mody, która zaczęła się pod koniec średniowiecza,
widzimydodziś.Czarny jestpowszechnieuważanyza jeden
z najbardziej eleganckich kolorów. Dominuje na oficjalnych
spotkaniach,przyjęciachiważnychgalach.
WXIXiXXwiekuwmodzie,zwłaszczamęskiej,czerńzyska-
łapoważnąkonkurencję.Towtymokresieniezwyklepopular-
nystał siękolorniebieski, a szczególnie jegociemnyodcień,
granat.Ubraniawtymkolorzesąchętniewkładanenauroczy-
steokazje.
targ węglow y
Obecny Targ Węglowy to jeden z największych placów po-
łożonych w centrum miasta. Kiedyś był jeszcze większy, ale
znajdowałsiępozamuramimiasta.Początkowobyłatowza-
sadzie łąka.GranicedawnegoplacuwyznaczałKanałRaduni.
Ze względu na dogodne położenie właśnie tu odbywał się
Jarmarkśw.Dominika.Stądteżwzięłasiędruganazwamiej-
sca: plac Dominikański. Bliżej Kanału Raduni znajdowała się
kaplica, szpital i cmentarz św. Gertrudy. Na ich pozostałości
natrafiono ostatnio w czasie budowy Forum Gdańsk. Szpital
stałprzydrodzeprowadzącejdomiasta,opiekęotrzymywali
tu podróżujący. Na cmentarzu oprócz podróżnych grzebano
także skazańców i zmarłych z powodu zarazy. Było to po-
dyktowane względami bezpieczeństwa – szpitale lokowano
przymurachalbopozanimi,żebyizolowaćchorychodzdro-
wych.Szczególnąostrożnośćzachowywanowłaśniewczasie
epidemii. Ciała zmarłych wywożono poza miasto i grzeba-
no w zbiorowych mogiłach na specjalnie zorganizowanych
cmentarzach.
Szpital, kościół i cmentarz zostały założone prawdopodob-
nieokoło1342roku.Jakopatronkęwybranośw.Gertrudę,która
byłauważanazaopiekunkęchorychigorączkujących.Gertruda
żyławVIIwieku,urodziłasięwzamożnejiwpływowejrodzinie.
7
kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta #6
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
Jakodziesięciolatkaodmówiłazaręczeniasięzmężczyzną,które-
gowskazałjejojciec,cobyłoniespotykanewtamtychczasach.
GertrudazostałamniszkąiswojeżyciepoświęciłaBogu.Udzielała
pomocyosobombiednym,starszymichorym.Wswoimklaszto-
rze gościła podróżujących. Z jej osobą wiązano cudowne zda-
rzenia, takie jak uratowanie statku podczas gwałtownej burzy.
Marynarze wezwali imię pobożnej Gertrudy i burza ucichła.
DlategopośmierciGertrudastała siępatronkąpodróżujących.
Imięświętejwzywanotakżewtrakciechorobyorazwsytuacjach
zagrożeniaplagąszczurów–ztegopowoduuważana jestza
patronkękotów,ajejświętoobchodzisię17marca.
Szpital, kościół i cmentarz św. Gertrudy znajdowały się
w tym miejscu do 1563 roku, kiedy to Gdańsk zyskał nowe
fortyfikacjeiwokółmiastazaczętousypywaćpotężnebastio-
ny,którezajęłysporomiejsca.Wzwiązkuztymzabudowania
szpitalaprzeniesiononaZaroślak.Powstałtutakżeszpitalzka-
plicą.Kaplica(awłaściwiemałykościółek)w1695rokuzostała
rozebrana.Samezabudowaniaszpitala,któryzczasemstałsię
po prostu przytułkiem, były wielokrotnie przebudowywane
irozbudowywane.W1945rokuzostałyzniszczone,leczpośw.
Gertrudziepozostałśladwprzestrzenimiasta.Jejimieniemna-
zwanobastionznajdującysięnawysokościZaroślaka. Ichoć
większość bastionów rozebrano w końcu XIX i na początku
XXwieku,bastionGertrudyocalał.Paradoksalniewięcszpital
i kaplica św. Gertrudy zostały przeniesione z powodu budo-
wy bastionów i nie ma po nich śladu, ale nazwa przetrwała
właśnie dzięki szczęśliwie zachowanym umocnieniom, które
wwiększościprzestałyistnieć.
WracającnaTargWęglowy,towłaśniedziękibudowieno-
wychumocnieńwXVIiXVIIwiekuplactenznalazłsięwśrod-
kumiasta.Wzdłużwałówpowstałystraganyhandlowe iplac
wręcztętniłżyciem.Miejscemajednaktakżemroczneoblicze
–totuwymierzanosprawiedliwośćikaranożołnierzy.Wtym
celuużywanom.in.pręgierza,czylisłupa,doktóregoprzywią-
zywanoskazanegoigochłostano,atakżedrewnianegoosła,
czyliniewygodnej ławynaczterechnogach,naktórejmusiał
siedziećwinny.Ostatnimelementembyłaszubienicakolanko-
wa,przyczymniesłużyłaonadowieszaniażołnierzy.Karapo-
legałanakilkakrotnym,bolesnympodciągnięciuskazanegoza
związane ręce. NaTarguWęglowym wykonywano wyroki na
osobachskazanychzauprawianieczarówimagii.Najczęściej
byłytokobiety,palonojenastosie.NaszczęściewGdańskuta-
kiewyrokizapadałybardzorzadko.Ostatniąofiarąpomówień
oczarybyła88-letniaAnnaKrüger,którąoskarżylisąsiedzipo
tym, jak w okolicy zaczęło padać bydło. Staruszkę spalono
w1659roku.
kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta
8
kolory gdańSka — dEtalE architEktonicznE głównEgo i StarEgo MiaSta #6
gdańSkiE Miniatury. ElEgancka czErń
Jakwspomniano,wdawnychczasachnieznanoprzyczyn
chorób i nagłych śmierci, które były ich wynikiem. Zjawiska
tetłumaczonogniewemBożymzagrzeszneuczynki,których
dopuścili się ludzie. Zarządzano wtedy specjalne uroczysto-
ści religijne,któremiałyudobruchaćStwórcę.Czasamitonie
wystarczało i szukano winnych. O niecne działania mające
szkodzić uczciwym ludziom oskarżano chętnie mniejszości,
takiejakŻydziczyCyganie.Ofiaraminiesłusznychpomówień
stawałysięteżczęstostarsze,samotnekobiety,którymtrudno
siębyłobronić.TakbyłowprzypadkuAnnyKrüger.Sąsiadom
staruszkipadłykrowy,więcoskarżyli jąoczarnąmagię.Annę
poddanotorturomikobietaprzyznałasiędowiny:uprawiania
czaróworazkontaktówzdiabłem.Sędziwąkobietęskazanona
śmierćprzezspalenie,takjakprzewidywałoówczesneprawo.
KatulitowałsięnadAnnąiabyskrócićjejcierpienia,przywią-
załnawysokościjejsercaworeczekzprochem–jegowybuch
przyspieszył śmierć skazanej. Na szczęście wraz z rozwojem
nauki i medycyny zmieniło się nastawienie do wielu kwestii
ipostosachdawnoniemajużśladu.
teatr w ybr zeże , ulica św. ducha 2
PrzyTarguWęglowymstoiTeatrWybrzeże,zamykającyplacod
północy.Jegobudowatrwałaod1962do1966roku,aoficjal-
neotwarcieodbyłosię7stycznia1967r.Teatrstanąłwmiejscu
spalonego podczas wojny Teatru Państwowego, wybudowa-
negow1801r.wedługprojektuSamuelaHelda.W1935roku
obiekt został przebudowany, a właściwie rozebrany i posta-
wiony na nowo. Ze względu na kształt nazywany był przez
gdańszczan młynkiem do kawy. Choć w pierwszych latach
powojennych planowano jego odbudowę, to jednak w 1961
rokupodjętoostateczniedecyzjęobudowienowegogmachu
onowoczesnejformie,zdużymioknami.
Wznoszącteatr,zachowanoczęściowostaremuryorazwyko-
rzystanoocalałąstalowąkonstrukcjęwidowni.Zaprojektowano
przytymwygodnewnętrzainowoczesnewyposażenie.Nasalę
teatralnąskładałasiętrzypoziomowawidowniamieszcząca710
osób oraz scena z mechanizmem obrotowym i zapadniami.
Głównefoyer,czyliobszernepomieszczenie,wktórymmożna
odpocząć podczas przerw w sztuce, urządzono na pierwszym
piętrze.Dziękiprzeszkleniufasadyteatru,foyersprawiałowraże-
niebardziejprzestrzennego,azarazemuzyskałoformęotwarte-
goodstronyTarguWęglowegotarasuwidokowego.Dowykoń-
czeniabudynkuużytoszlachetnychmateriałów,którepodkreśliły
powagęistatusdziałającejtuinstytucji.Kuluaryozdobionomar-
murowymiposadzkami,filaramizczarnegogranituorazboaze-
riami.Wystrój sali teatralnejbył ściślepowiązanyz jejakustyką.
Ścianyobłożonoboazeriąklonową.
W2002rokupodjętodecyzjęogeneralnymremonciebu-
dynku. Przebudowano głównie widownię – dzięki likwidacji
pierwszegobalkonuudałosięuzyskaćznacznielepsząwidocz-
nośćsceny.Wewnętrzukrólujeczerwonakolorystyka,czerwo-
nymimateriałamiobitofoteleorazwyłożonopodłogęischody.
Odsłoniętokopułę,którejpodniebienie(czyliczęśćkopuływi-
docznązwnętrza)pokrytoczarnymtynkiemiozdobionomapą
nieba, ułożoną ze światłowodów. Drobniejsze zmiany objęły
także wejście oraz foyer, na zewnętrznej ścianie widowni za-
instalowanometalowypanelznazwiskamidyrektorówteatru
orazcytatemzBlaszanego bębenkaGünteraGrassa.
Kopuła teatru jestczarna,azewnętrzneścianybudynkuzo-
staływyłożonejasnym,kremowymkamieniem.Spektaklewysta-
wianesąnadużejscenieoraznakilkumniejszych.Najmniejsza,
mieszcząca 80 widzów, a zarazem najmłodsza scena Teatru
WybrzeżetoCzarnaSala,nazwanatakzewzględunakolorścian.
Teatr dysponuje jeszcze Sceną Letnią w Pruszczu Gdańskim,
KameralnąwSopocieorazMalarnią,znajdującąsięwbudynku
obokdużejsceny.
czy wiesz , że:
– Kolorem jednoznacznie związanym z żałobą czarny stał się dopiero w XVIII wieku.Wcześniej na znak smutku po
śmiercibliskichmożnabyłonosićszaty…białe.
– NaDalekimWschodziekoloremżałobyniejestczarny,leczbiały.NatomiastwpołudniowejAfryce–czerwony.
– Uschyłkuśredniowieczaczarnestrojezaczęłynosićosobywykształcone,urzędnicy i lekarze.Kojarzył siębowiem
zdostojeństwemipowagą.Dodziśtenzwyczajzachowałsięnp.wśródsędziów.
Zdjęcia:KlaudiuszGrabowski
Redakcja,korekta:AnnaMackiewicz
Opracowaniegraficzne:TomaszPawluczuk
Pomysłodawczyniprojektu:MałgorzataKmicińska
Koordynacjaprojektu:MargaretaSobczak
bibliogr afia:
“Architektura-Murator”,11/2014,nr242.
Encyklopedia Gdańska,red.B.Śliwiński,Gdańsk2012.
JohnGage,Kolor i kultura,Kraków2008.
KlaudiuszGrabowski,Gdańskie Miniatury: tajemnice gdańskich uliczek,Gdańsk2017.
Katalog zabytków sztuki. Gdańsk – Główne Miasto,red.B.RolliI.Strzelecka,Warszawa2006.
AgnieszkaKostrzewa,HannaM.Łopatyńska,MagdalenaZiółkowska-Mówka,Biały? Czarny? Czerwony? O symbolice kolorów,Toruń2016.
MichelPastoureau,Niebieski – historia koloru,Warszawa2013.
MichelPastoureau,Średniowieczna gra symboli,Warszawa2006.
AdamZausznica,Nauka o barwie,Warszawa2012.
owocnych poszukiwań życzą: z partnerami: