Minhen

Za ostala značenja v. Minhen (razvrsta-vanje).

Maria

Minhen je glavni grad nemačke pokrajine Bavarske.Nakon Berlina i Hamburga, Minhen je treći po veličinigrad Nemačke. Prostire se na 310,46 km² i ima 1 273186 (31.12.2004) stanovnika.[2]

1 Kratka istorija

Prvi podaci o Minhenu potiču iz 6. veka nove ere kada suBavarci, pleme Alemana, osnovali više naseobina na reciIzar. Mesto tih naseobina dan danas možemo prepoznatipo nastavku –ing, kao što su delovi Minhena: Švabing,Aubing, Sendling itd. Krajem 10. veka i početkom 11.veka monasi osnivaju manastir koji se zvao Apud Muni-hen. Od toga potiče današnje ime za ovaj grad. 1158. go-dine Heinrih zvani Lav osniva grad kome daje ime Min-hen. Kraljevska porodica Vitelsbah 1180. proglašavaMinhen za rezidenciju kraljevske porodice.Već 1390. godine Minhen ima oko 10 000 stanovnika.U 15. veku počinje procvat Minhena dok se u renesansii baroku grade mnoge građevine koje dan danas pred-stavljaju najlepše spomenike u Minhenu. Najznačajnijivladar, kome Minhen duguje današnji izgled, je kraljLudvig Prvi (vladao od 1825-1848). On je Minhen uzdi-gao do kulturne i duhovne prestonice Evrope u to dobai sprečio industijalizaciju, zato dan danas Minhen pred-stavlja jedan od retkih gradova u Nemačkoj koji je uspeoda fabrike udalji od grada.Nakon Prvog svetskog rata dolazi do velikih promenau Minhenu kada nastupaju glad i siromaštvo. Ovakvekorenite promene su dovele do toga da Minhen postane

centar nacional-socijalista. Adolf Hitler 1923. pre-duzima marš na Minhen, koji biva brutalno ugušen odstrane vlasti, ali već 10 godina kasnije Minhen je učvrstim rukama “Firera”. Godine 1938. u Minhenuje potpisan Minhenski sporazum kojim je Njemačkaod Čehoslovačke dobila Sudete, i koji se obično smatravrhuncem Hitlerovih diplomatskih dostignuća.U Drugom svetskom ratu Minhen je pretrpeo ogromneštete a kao dokaz tome služi podatak da je su neki delovigrada potpuno uništeni, a da je čak 70% zgrada srušeno.Početkom 1950. naglo dolazi do razvoja Minhena i već1962. Minhen probija Milionsku granicu.Međutim najveći napredak Minhen je ostvario za vremeOlimpijskih Igara 1972. godine, usprkos zloglasnom na-padu palestinskih terorista, kao i za vreme Svetskog pr-venstva u fudbalu 1974.

2 Geografski položaj

Minhen se nalazi na obalama reke Izar, na samimobroncima Alpa i na namorskoj visini od 530m. Poštosu se u starom i srednjem veku ovde ukrštavali puteviod zapada prema istoku i od svera prema jugu Minhenje postao jako značajna raskrsnica puteva kao i trgov-ački centar te regije. Zahvaljujući ovom geografskompoložaju Minhen i dan danas predstavlja važnu raskrsnicuputeva kako kopnenih tako i vazdušnih.

3 Stanovništvo

Podaci pokazuju da Minhen (sa okolinom) danas ima oko2 miliona stanovnika i time predstavlja treći po veličinigrad u Nemačkoj iza Berlina i Hamburga. Procenjuje seda u Minhenu živi više od 400 000 stranaca od kojih na-jbrojnije manjine čine Turci, koji se u Minhenu poznatikao prodavci bureka i pita i kao vlasnici orijentalnih rad-nji, Italijani, koji se bave mahom uvozom specijalitetaiz Italije, etničke grupe iz bivše Jugoslavije, verne sivojekonomiji, kao i Grci prodavci girosa.Najviše zastupljena religija je katolička (oko 40%stanovnika), koju sledi protestantska i evangelistička(30%) kao i muslimanska (10%). Ovoliko velikibroj stranaca doveo je do toga da Minhen poprimiobeležja jednog kosmopolitskog grada, a da njegovistanovnici budu jako ljubazni i gostoprimivi premasvakom. Nažalost veliki broj stranaca doveo je i do formi-

1

2 4 ARHITEKTURA GRADA I KULTURNO POVIJESNI SPOMENICI

ranja delova grada u kojima isključivo žive manjine.

4 Arhitektura grada i KulturnoPovijesni spomenici

Arhitektonsku slikuMinhena karakterišu više faza od ko-jih prva počinje već 1294 godine. Kada je car LudvigPrvi Minhenu dao monopol nad prodajom soli počeli suradovi na zidinama kako bi se Minhen zaštitio od napadarazbojnika i neprijatelja. Tako Minhen dobija prve zidinekoje su stajale do 18. veka . Ostaci ovih zidina mogu sedan danas videti na:1. Trgu Sendlinger tor 1310. godine su izgrađene kulekoje su predstavljale kapije-ulaz u grad kao i osma-tračnicu 2. Trgu Isar Tor Kada se grad proširivao 1330.godine Isartor je dobio ulogu istočnog ulaza u grad i tu segrade stražarske kule. Glavni toranj je završen 1337. 3.Trgu Karlstor( do 1761 Nojhauzer tor) Godine 1302. jeKarlstor sagrađen kao zapadni ulaz u grad.Najstarija Crkva u Minhenu potiče iz ovog perioda,Crkva Svetog Petra, međutim od starog izgleda crkve suostali samo temelji dok je ostali deo urađen u baroknomstilu. Nakon više godina stagniranja krajem početkom15.veka počinje arhitektonski i umetnički uspon Min-hena. Arhitekta Joerg von Halsbah počinje radove naFrauenkirhe(ženska crkva) 1468. a završava 1488. kadaFrauenkirhe postaje crkva sa najvećom halom u Ne-mačkoj. Frauenkirhe danas predstavlja zaštitni znakMin-hena sa svoja dva 99m visoka zvonika, koja su dodata1525. i 109m dugačkom halom. Radovi na staroj grad-skoj skupštini su počeli u istom periodu od istog arhitektea završeni su 1480 godine. Nažalost veći deo staregradske skupštine su uništene u požaru tako da se danasvidi samo rekonstrukcija koja je završena 1977.Za vremekonflikta između Katoličke crkve i Reformista MartinaLutera, knez Vilhelm Peti je stao na stranu Katoličkecrkve i postao centar kontrareforme. Jezuiti koji su tadadošli u grad obeležili su i arhitetkturu tog vremena i uz po-moć Vilhelmovog naslednika Maksimiliana gradi se an-tikvarnica Rezidencije(1569-1571) koja predstavlja najz-načajniji spomenik renesanse severno od alpa. Cela rezi-dencija porodice Bitelsbah završena je tek 1610 i danasje jedna od najlepših građevina u Minhenu.Posle opšte propasti Nemačkog carstva za vreme tridese-togodišnjeg rata i zauzimanja Minhena od strane GustafaAdolfa kralja Švedske, krajem 17.veka arhitekte opetimaju pune ruke posla. Italijanske arhitekte Bareli iCukali grade Teatiner crkvu(1663-1688) koja je istovre-meno služila kao rezidencija sa 70m visokim zvonicima.Između Teatiner crkve i Rezidencije gradi se četvrt ufrancuskom stilu sa brojnim palatama koje dan danaskrase ovaj deo Minhena. Dvorac Nimfenburg predstavljaremek delo ovog perioda. Gradnja je počela 1664 go-dine a završena tek 1820. Nalazi se izvan centra Min-hena i zapravo je poklon Princa Ferdinanda svojoj ženi

Mariji u čast rođenja svog sina Maksa Emanuela. Pravinaziv ovog zdanja je Kastelo dele Nife.1745 završenoje pozorište Kuvilje koje predstavlja početak Rokokoau Nemačkoj. Već tada je Minhen predstavljao jedanod najvećih gradova u Nemačkoj a 1780 broji 35.000stanovnika. Značajan uticaj na dalji razvoj grada biloje rušenje gradskih zidina 1791 čime se Minhen širi naokolna mesta.Već tada Karlstor dobija svoj drugi nazivŠtahus. Poreklo ovog imena nije razjašnjeno ali se pred-postavlja da su dve priče kumovale nazivu: vlasnik jednekafane u blizini Karlstora se zvao Eustahije ili da je pos-tojala kafana kod Štahelgartena što u prevodu znači kodsamostrela-Štahel.1791 počinju i radovi na engleskomparku u centru grada. Ovaj javni park predstavlja jedanod najvećih svoje vrstu na celom svetu(5km*1km), usklopu kog se nalazi Kineska Kula i Monopteros.Najveći uticaj na arhitekturu grada bez sumnje je os-tavio Ludvig Prvi koji je proširio grad i izgradio mon-umentalne građevine na ulici pod njegovim imenom, podvođstvom arhitekte Lea fon Klencea: 1. Zgrada Min-istartsva Finansije 1816-1821 koja je identična kao 2.Zgrada Ministartsva Bavarske 1826-1828 sa koncertnomsalom 34mx22m 3. Veliki Bazar 1824-1826 u komese nalazi jedan od najstarijih Kafea 4. Ratno Min-istarstvo 1827-1830 5. Stara Pinakoteka 1826-1836 na-jveći muzej sa ukupnom dužinom od 137mLeo fon Kelnce takođe gradi Kraljevski trg saGliptotekom(1816-1830) i Propilejima(1846-1862)i Nacionalno pozorište(1811-1818) sa 2100 sedišta.Genijalni Arhitekta Fridrih fon Gertner gradi takođe naLudvigovoj ulici sledeće zgrade:1. Trijumfalna kapija 1843-1852 po ugledu na Konstanti-nov slavoluk u Rimu 2. Ludvigova crkva 1829-1844jedna od najlepših crkava u Minhenu 3. Bavarska Bib-lioteka 1832-1843 kopija Ermitaža u Lenjingradu i na-jveća zgrada 4. Univerzitetska zgrada 1833-1837 pok-lon Ludviga građanima Minhena 5. Vojnička Hala 1841-1844 sa spomenikom bogu OdeonuJedan od najvećih arhitektonskih poduhvata tog dobapredstavlja izgradnja Maksimilijanove ulice(1853-1865)sa Hotelom Četiri godišnja doba, Skupštinom DonjeBavarske i Maksimilijaneumom koji predstavlja skupšt-inu Bavarske i repliku Pantenona u Atini.Krajem 19. i početkom 20. veka grade se jedne od na-jvećih i najlepših zgrada u Minhenu.1. Gradska Pivnica 1896-1897 prvi put javno točenjepiva 2. Vojni Muzej 1900-1905 sa 32m visokomkupolom 3. Bavarska Hipotekarna-kreditna banka 1895-1896 najznačajnija barokna zgrada 4. Agustinska Pivnica1897-1898 sa 2000 mesta najveći restoran u Minhenu5. Palata pravde 1891-1898 novobarokna zgrada saliftovima i klimatizacijom 6. Zgrada Umetnika 1892-1900 u stilu nemačke renesanse 7. Bavarska Berza 1896-1898 8. Anđeo Mira 1895 koji je optočen zlatom i pružprediva pogled naMinhen 9. Nemački Muzej čija izgrad-

3

nja je trajala skoro 90 godina 1906-1982 10. Mostovi naIzaru 1899-1905 nalik na mostove u Firenci ukupno 8Nakon prvog i Drugog svetskog rata u kome je Minhensrušen do temelja počinje period restaurcije i rekonstruk-cije Minhena. Ubrzo nakon 2.svetskog rata 1950 godineGradska Skupština donosi odluku da se sve zgrade kojesu srušene u bombardovanju ponovo izgrade u svom stilu.Tako Minhen postepeno postaje replika starog Minhenaa radovi na srušenim zgradama se završavaju tek krajem20. veka. Kada se Minhen kandidovao kao mesto održa-vanja letnjih Olimpijskih igara počela je velika izgradnjai Minhen počinje da gradi u novijim stilovima ali van cen-tra grada tako da danas postoji svojevrsni kontrast u Min-henu. Ulica Sunca koja se nalazi na mestu srušenih zidinanalik na Pariz ili Barselonu, predstavlja granicu izmeđustarog i novog Minhena. Za potrebe Olimpijskih igaraproširenu su Minhenski Aerodrom i Železnička stanica iizgrađena Sajam.

5 Reference[1] Bayerisches Landesamt für Statistik und Datenverar-

beitung. "http://www.muenchen.de/rathaus/Stadtinfos/Statistik/Bev-lkerung.html" (German).

[2] Bevölkerung

6 Vanjske veze• München.de

• Olimpijski park München

• Nogometni klub Bayern

4 7 TEXT AND IMAGE SOURCES, CONTRIBUTORS, AND LICENSES

7 Text and image sources, contributors, and licenses

7.1 Text• Minhen Source: https://sh.wikipedia.org/wiki/Minhen?oldid=9061787 Contributors: OC Ripper, YurikBot, Thijs!bot, JAnDbot, Com-monsDelinker, VolkovBot, TXiKiBoT, OKBot, AlleborgoBot, SieBot, Loveless, BodhisattvaBot, Alexbot, Idioma-bot, MelancholieBot,SpBot, Zorrobot, Luckas-bot, HerculeBot, Ptbotgourou, LaaknorBot, Almabot, Autobot, SilvonenBot, ArthurBot, Xqbot, BokimBot, Tobe-Bot, DSisyphBot, FoxBot, KamikazeBot, Duma, Dcirovic, EmausBot, HRoestBot, WikitanvirBot, Ripchip Bot, MerlIwBot, Muenchen.de,Kolega2357, Kolega2357-Bot, Addbot, Olaf Kosinsky i Anonymous: 9

7.2 Images• Datoteka:Commons-logo.svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg License: Public do-main Contributors: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used tobe slightly warped.) Original artist: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version,created by Reidab.

• Datoteka:Disambig.svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/72/Disambig.svg License: Public domain Contrib-utors: Own work. Original Commons upload as Logo Begriffsklärung.png by Baumst on 2005-02-15. Original artist: Stephan Baum(converted to SVG by different users, see below)

• Datoteka:Flag_of_Bavaria_(lozengy).svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/Flag_of_Bavaria_%28lozengy%29.svg License: Public domain Contributors:

• Bundeszentrale für politische Bildung: Wappen und Flaggen der Bundesrepublik Deutschland und ihrer Länder 3. Auflage. MagdeburgerDruckerei GmbH, Bonn 1994, ISBN 3-89331-206-4. Original artist: diese Datei: Jwnabd

• Datoteka:Flag_of_Germany.svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/ba/Flag_of_Germany.svg License: Publicdomain Contributors: ? Original artist: ?

• Datoteka:Flag_of_Munich_(striped).svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/Flag_of_Munich_%28striped%29.svg License: Public domain Contributors: Own work Original artist: Peeperman

• Datoteka:Germany_location_map.svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0d/Germany_location_map.svg Li-cense: CC BY-SA 3.0 Contributors: Own work, using United States National Imagery and Mapping Agency data Original artist:NordNordWest

• Datoteka:Muenchen_Kleines_Stadtwappen.svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/Muenchen_Kleines_Stadtwappen.svg License: Public domain Contributors:

• http://www.stadtmuseum-online.de/archiv/kindl8g.htm Original artist: ?• Datoteka:Munich_-_Maria_column_05.jpg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7f/Munich_-_Maria_column_05.jpg License: CC BY-SA 2.5 Contributors: Own work Original artist: User:Nino Barbieri

• Datoteka:München_Panorama.JPG Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/M%C3%BCnchen_Panorama.JPG License: CC BY-SA 2.0 de Contributors: David Kostner Original artist: David Kostner

• Datoteka:Red_pog.svg Source: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0c/Red_pog.svg License: Public domain Contribu-tors: Own work Original artist: Andux

7.3 Content license• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0